tài zōng shàng
太宗上
tài zōng wén wǔ dà shèng dà guǎng xiào huáng dì huì shì mín, gāo zǔ dì èr zi yě. mǔ yuē tài mù shùn shèng huáng hòu dòu shì. suí kāi huáng shí bā nián shí èr yuè wù wǔ, shēng yú wǔ gōng zhī bié guǎn. shí yǒu èr lóng xì yú guǎn mén zhī wài, sān rì ér qù. gāo zǔ zhī lín qí zhōu, tài zōng shí nián sì suì. yǒu shū shēng zì yán shàn xiāng, yè gāo zǔ yuē:" gōng guì rén yě, qiě yǒu guì zǐ." jiàn tài zōng, yuē:" lóng fèng zhī zī, tiān rì zhī biǎo, nián jiāng èr shí, bì néng jì shì ān mín yǐ." gāo zǔ jù qí yán xiè, jiāng shā zhī, hū shī suǒ zài, yīn cǎi" jì shì ān mín" zhī yì yǐ wéi míng yān. tài zōng yòu cōng ruì, xuán jiàn shēn yuǎn, lín jī guǒ duàn, bù jū xiǎo jié, shí rén mò néng cè yě.
太宗文武大圣大广孝皇帝讳世民,高祖第二子也。母曰太穆顺圣皇后窦氏。隋 开皇十八年十二月戊午,生于武功之别馆。时有二龙戏于馆门之外,三日而去。高 祖之临岐州,太宗时年四岁。有书生自言善相,谒高祖曰:“公贵人也,且有贵子。” 见太宗,曰:“龙凤之姿,天日之表,年将二十,必能济世安民矣。”高祖惧其言 泄,将杀之,忽失所在,因采“济世安民”之义以为名焉。太宗幼聪睿,玄鉴深远, 临机果断,不拘小节,时人莫能测也。
dà yè mò, yáng dì yú yàn mén wèi tū jué suǒ wéi, tài zōng yìng mù jiù yuán, lì tún wèi jiāng jūn yún dìng xīng yíng. jiāng xíng, wèi dìng xīng yuē:" bì jī qí gǔ yǐ shè yí bīng. qiě shǐ bì kè hán jǔ guó zhī shī, gǎn wéi tiān zǐ, bì yǐ guó jiā cāng cù wú yuán. wǒ zhāng jūn róng, lìng shù shí lǐ fān qí xiāng xù, yè zé zhēng gǔ xiāng yìng, lǔ bì wèi jiù bīng yún jí, wàng chén ér dùn yǐ. bù rán, bǐ zhòng wǒ guǎ, xī jūn lái zhàn, bì bù néng zhī yǐ." dìng xīng cóng yān. shī cì guō xiàn, tū jué hòu qí chí gào shǐ bì yuē: wáng shī dà zhì. yóu shì jiě wéi ér dùn. jí gāo zǔ zhī shǒu tài yuán, tài zōng shí nián shí bā. yǒu gāo yáng zéi shuài wèi dāo ér, zì hào lì shān fēi. lái gōng tài yuán, gāo zǔ jī zhī, shēn rù zéi zhèn. tài zōng yǐ qīng qí tū wéi ér jìn, shè zhī, suǒ xiàng jiē pī mǐ, bá gāo zǔ yú wàn zhòng zhī zhōng. shì huì bù bīng zhì, gāo zǔ yǔ tài zōng yòu fèn jī, dà pò zhī. shí suí zuò yǐ zhōng, tài zōng qián tú yì jǔ, měi zhé jié xià shì, tuī cái yǎng kè, qún dào dà xiá, mò bù yuàn xiào sǐ lì. jí yì bīng qǐ, nǎi lǜ bīng lüè xùn xī hé, kè zhī. bài yòu lǐng dà dū dū, yòu sān jūn jiē lì yān, fēng dùn huáng jùn gōng.
大业末,炀帝于雁门为突厥所围,太宗应募救援,隶屯卫将军云定兴营。将行, 谓定兴曰:“必赍旗鼓以设疑兵。且始毕可汗举国之师,敢围天子,必以国家仓卒 无援。我张军容,令数十里幡旗相续,夜则钲鼓相应,虏必谓救兵云集,望尘而遁 矣。不然,彼众我寡,悉军来战,必不能支矣。”定兴从焉。师次崞县,突厥候骑 驰告始毕曰:王师大至。由是解围而遁。及高祖之守太原,太宗时年十八。有高阳 贼帅魏刀兒,自号历山飞。来攻太原,高祖击之,深入贼阵。太宗以轻骑突围而进, 射之,所向皆披靡,拔高祖于万众之中。适会步兵至,高祖与太宗又奋击,大破之。 时隋祚已终,太宗潜图义举,每折节下士,推财养客,群盗大侠,莫不愿效死力。 及义兵起,乃率兵略徇西河,克之。拜右领大都督,右三军皆隶焉,封燉煌郡公。
dà jūn xī shàng jiǎ hú bǎo, suí jiāng sòng lǎo shēng lǜ jīng bīng èr wàn tún huò yì, yǐ jù yì shī. huì jiǔ yǔ liáng jǐn, gāo zǔ yǔ péi jì yì, qiě hái tài yuán, yǐ tú hòu jǔ. tài zōng yuē:" běn xìng dà yì yǐ jiù cāng shēng, dāng xū xiān rù xián yáng, hào lìng tiān xià yù xiǎo dí jí bān shī, jiāng kǒng cóng yì zhī tú yī zhāo jiě tǐ. hái shǒu tài yuán yī chéng zhī dì, cǐ wèi zéi ěr, hé yǐ zì quán!" gāo zǔ bù nà, cù lìng yǐn fā. tài zōng suì hào qì yú wài, shēng wén zhàng zhōng. gāo zǔ zhào wèn qí gù, duì yuē:" jīn bīng yǐ yì dòng, jìn zhàn zé bì kè, tuì huán zé bì sàn. zhòng sàn yú qián, dí chéng yú hòu, sǐ wáng xū yú ér zhì, shì yǐ bēi ěr." gāo zǔ nǎi wù ér zhǐ.
大军西上贾胡堡,隋将宋老生率精兵二万屯霍邑,以拒义师。会久雨粮尽,高 祖与裴寂议,且还太原,以图后举。太宗曰:“本兴大义以救苍生,当须先入咸阳, 号令天下;遇小敌即班师,将恐从义之徒一朝解体。还守太原一城之地,此为贼耳, 何以自全!”高祖不纳,促令引发。太宗遂号泣于外,声闻帐中。高祖召问其故, 对曰:“今兵以义动,进战则必克,退还则必散。众散于前,敌乘于后,死亡须臾 而至,是以悲耳。”高祖乃悟而止。
bā yuè jǐ mǎo, yǔ jì, gāo zǔ yǐn shī qù huò yì. tài zōng kǒng lǎo shēng bù chū zhàn, nǎi jiāng shù qí xiān yì qí chéng xià, jǔ biān zhǐ huī, ruò jiāng wéi chéng zhě, yǐ jī nù zhī. lǎo shēng guǒ nù, kāi mén chū bīng, bèi chéng ér zhèn. gāo zǔ yǔ jiàn chéng hé zhèn yú chéng dōng, tài zōng jí chái shào zhèn yú chéng nán. lǎo shēng huī bīng jí jìn, xiān báo gāo zǔ, ér jiàn chéng zhuì mǎ, lǎo shēng chéng zhī, gāo zǔ yǔ jiàn chéng jūn xián què. tài zōng zì nán yuán lǜ èr qí chí xià jùn bǎn, chōng duàn qí jūn, yǐn bīng fèn jī, zéi zhòng dà bài, gè shě zhàng ér zǒu. xuán mén fā, lǎo shēng yǐn shéng yù shàng, suì zhǎn zhī, píng huò yì. zhì hé dōng, guān zhōng háo jié zhēng zǒu fù yì. tài zōng qǐng jìn shī rù guān, qǔ yǒng fēng cāng yǐ zhèn qióng fá, shōu qún dào yǐ tú jīng shī, gāo zǔ chēng shàn. tài zōng yǐ qián jūn jì hé, xiān dìng wèi běi. sān fǔ lì mín jí zhū háo huá yì jūn mén qǐng zì xiào zhě rì yǐ qiān jì, fú lǎo xié yòu, mǎn yú huī xià. shōu nà yīng jùn, yǐ bèi liáo liè, yuǎn jìn wén zhě, xián zì tuō yān. shī cì yú jīng yáng, shèng bīng jiǔ wàn, pò hú zéi liú yào zǐ, bìng qí zhòng. liú yīn kāi shān liú hóng jī tún cháng ān gù chéng. tài zōng zì qù sī zhú, zéi shuài lǐ zhòng wén hé pān rén xiàng shàn zhì děng jiē lái huì, dùn yú a chéng, huò bīng shí sān wàn. cháng ān fù lǎo jī niú jiǔ yì jīng mén zhě bù kě shèng jì, láo ér qiǎn zhī, yī wú suǒ shòu. jūn lìng yán sù, qiū háo wú suǒ fàn. xún yǔ dà jūn píng jīng chéng. gāo zǔ fǔ zhèng, shòu táng guó nèi shǐ, gǎi fēng qín guó gōng. huì xuē jǔ yǐ jìng zú shí wàn lái bī wèi bīn, tài zōng qīn jī zhī, dà pò qí zhòng, zhuī zhǎn wàn yú jí, lüè dì zhì yú lǒng chí.
八月己卯,雨霁,高祖引师趣霍邑。太宗恐老生不出战,乃将数骑先诣其城下, 举鞭指麾,若将围城者,以激怒之。老生果怒,开门出兵,背城而阵。高祖与建成 合阵于城东,太宗及柴绍阵于城南。老生麾兵疾进,先薄高祖,而建成坠马,老生 乘之,高祖与建成军咸却。太宗自南原率二骑驰下峻坂,冲断其军,引兵奋击,贼 众大败,各舍仗而走。悬门发,老生引绳欲上,遂斩之,平霍邑。至河东,关中豪 杰争走赴义。太宗请进师入关,取永丰仓以赈穷乏,收群盗以图京师,高祖称善。 太宗以前军济河,先定渭北。三辅吏民及诸豪猾诣军门请自效者日以千计,扶老携 幼,满于麾下。收纳英俊,以备僚列,远近闻者,咸自托焉。师次于泾阳,胜兵九 万,破胡贼刘鹞子,并其众。留殷开山、刘弘基屯长安故城。太宗自趣司竹,贼帅 李仲文、何潘仁、向善志等皆来会,顿于阿城,获兵十三万。长安父老赍牛酒诣旌 门者不可胜纪,劳而遣之,一无所受。军令严肃,秋毫无所犯。寻与大军平京城。 高祖辅政,受唐国内史,改封秦国公。会薛举以劲卒十万来逼渭滨,太宗亲击之, 大破其众,追斩万余级,略地至于陇坻。
yì níng yuán nián shí èr yuè, fù wèi yòu yuán shuài, zǒng bīng shí wàn xùn dōng dōu. jí jiāng xuán, wèi zuǒ yòu yuē:" zéi jiàn wú hái, bì xiāng zhuī niè." shè sān fú yǐ dài zhī. é ér suí jiāng duàn dá lǜ wàn yú rén zì hòu ér zhì, dù sān wáng líng, fā fú jī zhī, duàn dá dà bài, zhuī bēn zhì yú chéng xià. yīn yú yí yáng xīn ān zhì xióng gǔ èr zhōu, shù zhī ér hái. xǐ fēng zhào guó gōng. gāo zǔ shòu shàn, bài shàng shū lìng yòu wǔ hòu dà jiàng jūn, jìn fēng qín wáng, jiā shòu yōng zhōu mù.
义宁元年十二月,复为右元帅,总兵十万徇东都。及将旋,谓左右曰:“贼见 吾还,必相追蹑。”设三伏以待之。俄而隋将段达率万余人自后而至,度三王陵, 发伏击之,段达大败,追奔至于城下。因于宜阳、新安置熊、谷二州,戍之而还。 徙封赵国公。高祖受禅,拜尚书令、右武候大将军,进封秦王,加授雍州牧。
wǔ dé yuán nián qī yuè, xuē jǔ kòu jīng zhōu, tài zōng lǜ zhòng tǎo zhī, bù lì ér xuán. jiǔ yuè, xuē jǔ sǐ, qí zi rén gǎo sì lì. tài zōng yòu wèi yuán shuài yǐ jī rén gǎo, xiāng chí yú zhé zhí chéng, shēn gōu gāo lěi zhě liù shí yú rì. zéi zhòng shí yú wàn, bīng fēng shén ruì, shù lái tiǎo zhàn, tài zōng àn jiǎ yǐ cuò zhī. zéi liáng jǐn, qí jiāng móu jūn cái liáng hú láng lái jiàng. tài zōng wèi zhū jiàng jūn yuē:" bǐ qì shuāi yǐ, wú dāng qǔ zhī." qiǎn jiàng jūn páng yù xiān zhèn yú qiǎn shuǐ yuán nán yǐ yòu zhī, zéi jiāng zōng luó bìng jūn lái jù, yù jūn jǐ bài. jì ér tài zōng qīn yù dà jūn, yǎn zì yuán běi, chū qí bù yì. luó wàng jiàn, fù huí shī xiāng jù. tài zōng jiāng xiāo qí shù shí rù zéi zhèn, yú shì wáng shī biǎo lǐ qí fèn, luó dà kuì, zhǎn shǒu shù qiān jí, tóu jiàn gǔ ér sǐ zhě bù kě shèng jì. tài zōng lǜ zuǒ yòu èr shí yú qí zhuī bēn, zhí qù zhé zhí yǐ chéng zhī. rén gǎo dà jù, yīng chéng zì shǒu. jiāng xī, dà jūn jì zhì, sì miàn hé wéi. jí cháo, rén gǎo qǐng xiáng, fú qí jīng bīng wàn yú rén nán nǚ wǔ wàn kǒu. jì ér zhū jiàng fèng hè, yīn wèn yuē:" shǐ dài wáng yě zhàn pò zéi, qí zhǔ shàng bǎo jiān chéng, wáng wú gōng jù, qīng qí téng zhú, bù dài bù bīng, jìng báo chéng xià, xián yí bù kè, ér jìng xià zhī, hé yě?" tài zōng yuē: " cǐ yǐ quán dào pò zhī, shǐ qí jì bù xiá fā, yǐ gù kè yě. luó shì wǎng nián zhī shèng, jiān fù yǎng ruì rì jiǔ, jiàn wú bù chū, yì zài xiāng qīng. jīn xǐ wú chū, xī bīng lái zhàn, suī jī pò zhī, qín shā gài shǎo. ruò bù jí niè, hái zǒu tóu chéng, rén gǎo shōu ér fǔ zhī, zé biàn wèi kě dé yǐ. qiě qí bīng zhòng jiē lǒng xī rén, yī bài pī tuì, bù jí huí gù, sàn guī lǒng wài, zé zhé zhí zì xū, wǒ jūn suí ér pò zhī, suǒ yǐ jù ér jiàng yě. cǐ kě wèi chéng suàn, zhū jūn jǐn bú jiàn yé?" zhū jiàng yuē:" cǐ fēi fán rén suǒ néng jí yě." huò zéi bīng jīng qí shén zhòng, hái lìng rén gǎo xiōng dì jí zéi shuài zōng luó dí zhǎng sūn děng lǐng zhī. tài zōng yǔ zhī yóu liè chí shè, wú suǒ jiān rán. zéi tú hé ēn shè qì, xián yuàn xiào sǐ. shí lǐ mì chū fù, gāo zǔ lìng mì chí chuán yíng tài zōng yú bīn zhōu. mì jiàn tài zōng tiān zī shén wǔ, jūn wēi yán sù, jīng sǒng tàn fú, sī wèi yīn kāi shān yuē:" zhēn yīng zhǔ yě. bù rú cǐ, hé yǐ dìng huò luàn hū?" kǎi xuán, xiàn jié yú tài miào. bài tài wèi shǎn dōng dào héng tái shàng shū lìng, zhèn cháng chūn gōng, guān dōng bīng mǎ bìng shòu jié dù. xún jiā zuǒ wǔ hòu dà jiàng jūn liáng zhōu zǒng guǎn.
武德元年七月,薛举寇泾州,太宗率众讨之,不利而旋。九月,薛举死,其子 仁杲嗣立。太宗又为元帅以击仁杲,相持于折墌城,深沟高垒者六十余日。贼众十 余万,兵锋甚锐,数来挑战,太宗按甲以挫之。贼粮尽,其将牟君才、梁胡郎来降。 太宗谓诸将军曰:“彼气衰矣,吾当取之。”遣将军庞玉先阵于浅水原南以诱之, 贼将宗罗并军来拒,玉军几败。既而太宗亲御大军,奄自原北,出其不意。罗 望见,复回师相拒。太宗将骁骑数十入贼阵,于是王师表里齐奋,罗大溃,斩首 数千级,投涧谷而死者不可胜计。太宗率左右二十余骑追奔,直趣折墌以乘之。仁 杲大惧,婴城自守。将夕,大军继至,四面合围。诘朝,仁杲请降,俘其精兵万余 人、男女五万口。既而诸将奉贺,因问曰:“始大王野战破贼,其主尚保坚城,王 无攻具,轻骑腾逐,不待步兵,径薄城下,咸疑不克,而竟下之,何也?”太宗曰: “此以权道迫之,使其计不暇发,以故克也。罗恃往年之胜,兼复养锐日久,见 吾不出,意在相轻。今喜吾出,悉兵来战,虽击破之,擒杀盖少。若不急蹑,还走 投城,仁杲收而抚之,则便未可得矣。且其兵众皆陇西人,一败披退,不及回顾, 散归陇外,则折墌自虚,我军随而迫之,所以惧而降也。此可谓成算,诸君尽不见 耶?”诸将曰:“此非凡人所能及也。”获贼兵精骑甚众,还令仁杲兄弟及贼帅宗 罗、翟长孙等领之。太宗与之游猎驰射,无所间然。贼徒荷恩慑气,咸愿效死。 时李密初附,高祖令密驰传迎太宗于豳州。密见太宗天姿神武,军威严肃,惊悚叹 服,私谓殷开山曰:“真英主也。不如此,何以定祸乱乎?”凯旋,献捷于太庙。 拜太尉、陕东道行台尚书令,镇长春宫,关东兵马并受节度。寻加左武候大将军、 凉州总管。
sòng jīn gāng zhī xiàn huì zhōu yě, bīng fēng shén ruì. gāo zǔ yǐ wáng xíng běn shàng jù pú zhōu, lǚ chóng mào fǎn yú xià xiàn, jìn huì èr zhōu xiāng jì xiàn méi, guān zhōng zhèn hài, nǎi shǒu chì yuē:" zéi shì rú cǐ, nán yǔ zhēng fēng, yí qì hé dōng zhī dì, jǐn shǒu guān xī ér yǐ." tài zōng shàng biǎo yuē:" tài yuán wáng yè suǒ jī, guó zhī gēn běn, hé dōng yīn shí, jīng yì suǒ zī. ruò jǔ ér qì zhī, chén qiè fèn hèn. yuàn jiǎ jīng bīng sān wàn, bì néng píng tiǎn wǔ zhōu, kè fù fén jìn." gāo zǔ yú shì xī fā guān zhōng bīng yǐ yì zhī, yòu xìng cháng chūn gōng qīn sòng tài zōng. èr nián shí yī yuè, tài zōng lǜ zhòng qù lóng mén guān, lǚ bīng ér dù zhī, jìn tún bǎi bì, yǔ zéi jiāng sòng jīn gāng xiāng chí. xún ér yǒng ān wáng xiào jī bài yú xià xiàn, yú yún dú gū huái ēn táng jiǎn bìng wèi zéi jiāng xún xiāng yù chí jìng dé suǒ zhí, jiāng hái huì zhōu. tài zōng qiǎn yīn kāi shān qín shū bǎo yāo zhī yú měi liáng chuān, dà pò zhī, xiāng děng jǐn yǐ shēn miǎn, xī lǔ qí zhòng, fù guī bǎi bì. yú shì zhū jiàng xián qǐng zhàn, tài zōng yuē: " jīn gāng xuán jūn qiān lǐ, shēn rù wú dì, jīng bīng xiāo jiàng, jiē zài yú cǐ. wǔ zhōu jù tài yuán, zhuān yǐ jīn gāng yǐ wéi hàn. shì zú suī zhòng, nèi shí kōng xū, yì zài sù zhàn. wǒ jiān yíng xù ruì yǐ cuò qí fēng, liáng jǐn jì qióng, zì dāng dùn zǒu."
宋金刚之陷浍州也,兵锋甚锐。高祖以王行本尚据蒲州,吕崇茂反于夏县,晋、 浍二州相继陷没,关中震骇,乃手敕曰:“贼势如此,难与争锋,宜弃河东之地, 谨守关西而已。”太宗上表曰:“太原王业所基,国之根本,河东殷实,京邑所资。 若举而弃之,臣窃愤恨。愿假精兵三万,必能平殄武周,克复汾、晋。”高祖于是 悉发关中兵以益之,又幸长春宫亲送太宗。二年十一月,太宗率众趣龙门关,履冰 而渡之,进屯柏壁,与贼将宋金刚相持。寻而永安王孝基败于夏县,于筠、独孤怀 恩、唐俭并为贼将寻相、尉迟敬德所执,将还浍州。太宗遣殷开山、秦叔宝邀之于 美良川,大破之,相等仅以身免,悉虏其众,复归柏壁。于是诸将咸请战,太宗曰: “金刚悬军千里,深入吾地,精兵骁将,皆在于此。武周据太原,专倚金刚以为捍。 士卒虽众,内实空虚,意在速战。我坚营蓄锐以挫其锋,粮尽计穷,自当遁走。”
sān nián èr yuè, jīn gāng jìng yǐ zhòng něi ér dùn, tài zōng zhuī zhī zhì jiè zhōu. jīn gāng liè zhèn, nán běi qī lǐ, yǐ jù guān jūn. tài zōng qiǎn zǒng guǎn lǐ shì jī chéng yǎo jīn qín shū bǎo dāng qí běi, dí zhǎng sūn qín wǔ tōng dāng qí nán. zhū jūn zhàn xiǎo què, wèi zéi suǒ chéng. tài zōng lǜ jīng qí jī zhī, chōng qí zhèn hòu, zéi zhòng dà bài, zhuī bēn shù shí lǐ. jìng dé xiāng shuài zhòng bā qiān lái jiàng, hái lìng jìng dé dū zhī, yǔ jūn yíng xiāng cān. qū tū tōng jù qí wèi biàn, zhòu yǐ wéi qǐng. tài zōng yuē:" xī xiāo wáng tuī chì xīn zhì rén fù zhōng, bìng néng bì mìng, jīn wěi rèn jìng dé, yòu hé yí yě." yú shì liú wǔ zhōu bēn yú tū jué, bìng fén xī fù jiù dì. zhào jiù jūn jiā bài yì zhōu dào héng tái shàng shū lìng.
三年二月,金刚竟以众馁而遁,太宗追之至介州。金刚列阵,南北七里,以拒 官军。太宗遣总管李世勣、程咬金、秦叔宝当其北,翟长孙、秦武通当其南。诸军 战小却,为贼所乘。太宗率精骑击之,冲其阵后,贼众大败,追奔数十里。敬德、 相率众八千来降,还令敬德督之,与军营相参。屈突通惧其为变,骤以为请。太宗 曰:“昔萧王推赤心置人腹中,并能毕命,今委任敬德,又何疑也。”于是刘武周 奔于突厥,并、汾悉复旧地。诏就军加拜益州道行台尚书令。
qī yuè, zǒng lǜ zhū jūn gōng wáng shì chōng yú luò yì, shī cì gǔ zhōu. shì chōng lǜ jīng bīng sān wàn zhèn yú cí jiàn, tài zōng yǐ qīng qí tiāo zhī. shí zhòng guǎ bù dí, xiàn yú chóng wéi, zuǒ yòu xián jù. tài zōng mìng zuǒ yòu xiān guī, dú liú hòu diàn. shì chōng xiāo jiàng dān xióng xìn shù bǎi qí jiā dào lái bī, jiāo qiǎng jìng jìn, tài zōng jǐ wèi suǒ bài. tài zōng zuǒ yòu shè zhī, wú bù yīng xián ér dào, huò qí dà jiàng yàn qí. shì chōng nǎi bá cí jiàn zhī zhèn guī yú dōng dōu. tài zōng qiǎn xíng jūn zǒng guǎn shǐ wàn bǎo zì yí yáng nán jù lóng mén, liú dé wēi zì tài xíng dōng wéi hé nèi, wáng jūn kuò zì luò kǒu duàn zéi liáng dào. yòu qiǎn huáng jūn hàn yè cóng xiào shuǐ hé zhōng xià zhōu shī xí huí luò chéng, kè zhī. huáng hé yǐ nán, mò bù xiǎng yìng, chéng bǎo xiāng cì lái jiàng. dà jūn jìn tún máng shān. jiǔ yuè, tài zōng yǐ wǔ bǎi qí xiān guān zhàn dì, zú yǔ shì chōng wàn yú rén xiāng yù, huì zhàn, fù pò zhī, zhǎn shǒu sān qiān yú jí, huò dà jiàng chén zhì lüè, shì chōng jǐn yǐ shēn miǎn. qí suǒ shǔ yún zhōu zǒng guǎn yáng qìng qiǎn shǐ qǐng xiáng, qiǎn lǐ shì jī lǜ shī chū huán yuán dào ān fǔ qí zhòng. xíng biàn wěi yù jiǔ zhōu xiāng jì lái jiàng. shì chōng suì qiú jiù yú dòu jiàn dé.
七月,总率诸军攻王世充于洛邑,师次谷州。世充率精兵三万阵于慈涧,太宗 以轻骑挑之。时众寡不敌,陷于重围,左右咸惧。太宗命左右先归,独留后殿。世 充骁将单雄信数百骑夹道来逼,交抢竞进,太宗几为所败。太宗左右射之,无不应 弦而倒,获其大将燕颀。世充乃拔慈涧之镇归于东都。太宗遣行军总管史万宝自宜 阳南据龙门,刘德威自太行东围河内,王君廓自洛口断贼粮道。又遣黄君汉夜从孝 水河中下舟师袭回洛城,克之。黄河已南,莫不响应,城堡相次来降。大军进屯邙 山。九月,太宗以五百骑先观战地,卒与世充万余人相遇,会战,复破之,斩首三 千余级,获大将陈智略,世充仅以身免。其所署筠州总管杨庆遣使请降,遣李世勣 率师出轘辕道安抚其众。荥、汴、洧、豫九州相继来降。世充遂求救于窦建德。
sì nián èr yuè, yòu jìn tún qīng chéng gōng. yíng lěi wèi lì, shì chōng zhòng èr wàn zì fāng zhū mén lín gǔ shuǐ ér zhèn. tài zōng yǐ jīng qí zhèn yú běi máng shān, lìng qū tū tōng lǜ bù zú wǔ qiān dù shuǐ yǐ jī zhī, yīn jiè tōng yuē:" dài bīng jiāo jí fàng yān, wú dāng lǜ qí jūn nán xià." bīng cái jiē, tài zōng yǐ qí chōng zhī, tǐng shēn xiān jìn, yǔ tōng biǎo lǐ xiāng yìng. zéi zhòng shū sǐ zhàn, sàn ér fù hé zhě shù yān. zì chén jí wǔ, zéi zhòng shǐ tuì. zòng bīng chéng zhī, fú zhǎn bā qiān rén, yú shì jìn yíng chéng xià. shì chōng bù gǎn fù chū, dàn yīng chéng zì shǒu, yǐ dài jiàn dé zhī yuán. tài zōng qiǎn zhū jūn jué qiàn, zā bù zhǎng wéi yǐ shǒu zhī. wú wáng dù fú wēi qiǎn qí jiāng chén zhèng tōng xú zhào zōng lǜ jīng bīng èr qiān lái huì yú jūn suǒ. wěi zhèng zhōu sī mǎ shěn yuè yǐ wǔ láo jiàng, jiāng jūn wáng jūn kuò yīng zhī, qín qí wěi jīng wáng wáng xíng běn. huì dòu jiàn dé yǐ bīng shí yú wàn lái yuán shì chōng, zhì yú suān zǎo. xiāo yǔ qū tū tōng fēng dé yí jiē yǐ fù bèi shòu dí, kǒng fēi wàn quán, qǐng tuì shī gǔ zhōu yǐ guān zhī. tài zōng yuē:" shì chōng liáng jǐn, nèi wài lí xīn, wǒ dāng bù láo gōng jī, zuò shōu qí bì. jiàn dé xīn pò mèng hǎi gōng, jiāng jiāo zú duò, wú dāng jìn jù wǔ láo, è qí jīn yào. zéi ruò mào xiǎn yǔ wǒ zhēng fēng, pò zhī bì yǐ. rú qí bù zhàn, xún rì jiān shì chōng dāng zì kuì. ruò bù sù jìn, zéi rù wǔ láo, zhū chéng xīn fù, bì bù néng shǒu. èr zéi bìng lì, jiāng ruò zhī hé?" tōng yòu qǐng jiě wéi jiù xiǎn yǐ hòu qí biàn, tài zōng bù xǔ. yú shì liú tōng fǔ qí wáng yuán jí yǐ wéi shì chōng, qīn lǜ bù qí sān qiān wǔ bǎi rén qù wǔ láo.
四年二月,又进屯青城宫。营垒未立,世充众二万自方诸门临谷水而阵。太宗 以精骑阵于北邙山,令屈突通率步卒五千渡水以击之,因诫通曰:“待兵交即放烟, 吾当率骑军南下。”兵才接,太宗以骑冲之,挺身先进,与通表里相应。贼众殊死 战,散而复合者数焉。自辰及午,贼众始退。纵兵乘之,俘斩八千人,于是进营城 下。世充不敢复出,但婴城自守,以待建德之援。太宗遣诸军掘堑,匝布长围以守 之。吴王杜伏威遣其将陈正通、徐召宗率精兵二千来会于军所。伪郑州司马沈悦以 武牢降,将军王君廓应之,擒其伪荆王王行本。会窦建德以兵十余万来援世充,至 于酸枣。萧瑀、屈突通、封德彝皆以腹背受敌,恐非万全,请退师谷州以观之。太 宗曰:“世充粮尽,内外离心,我当不劳攻击,坐收其敝。建德新破孟海公,将骄 卒惰,吾当进据武牢,扼其襟要。贼若冒险与我争锋,破之必矣。如其不战,旬日 间世充当自溃。若不速进,贼入武牢,诸城新附,必不能守。二贼并力,将若之何?” 通又请解围就险以候其变,太宗不许。于是留通辅齐王元吉以围世充,亲率步骑三 千五百人趣武牢。
jiàn dé zì xíng yáng xī shàng, zhù lěi yú bǎn zhǔ, tài zōng tún wǔ láo, xiāng chí èr shí yú rì. dié zhě yuē:" jiàn dé cì guān jūn chú jǐn, hòu mù mǎ yú hé běi, yīn jiāng xí wǔ láo." tài zōng zhī qí móu, suì mù mǎ hé běi yǐ yòu zhī. jí cháo, jiàn dé guǒ xī zhòng ér zhì, chén bīng fàn shuǐ, shì chōng jiāng guō shì héng zhèn yú qí nán, mián hù shù lǐ, gǔ zào, zhū jiàng dà jù. tài zōng jiāng shù qí shēng gāo qiū yǐ wàng zhī, wèi zhū jiàng yuē:" zéi qǐ shān dōng, wèi jiàn dà dí. jīn dù xiǎn ér xiāo, shì wú zhèng lìng bī chéng ér zhèn, yǒu qīng wǒ xīn. wǒ àn bīng bù chū, bǐ nǎi qì shuāi, zhèn jiǔ zú jī, bì jiāng zì tuì, zhuī ér jī zhī, wú wǎng bù kè. wú yǔ gōng děng yuē, bì yǐ wǔ shí hòu pò zhī." jiàn dé liè zhèn, zì chén zhì wǔ, bīng shì jī juàn, jiē zuò liè, yòu zhēng yǐn shuǐ, qūn xún liǎn tuì. tài zōng yuē:" kě jī yǐ!" qīn lǜ qīng qí zhuī ér yòu zhī, zhòng jì zhì. jiàn dé huí shī ér zhèn, wèi jí zhěng liè, tài zōng xiān dēng jī zhī, suǒ xiàng jiē mí. é ér zhòng jūn hé zhàn, xiāo chén sì qǐ. tài zōng lǜ shǐ dà nài chéng yǎo jīn qín shū bǎo yǔ wén xīn děng huī fān ér rù, zhí tū chū qí zhèn hòu, zhāng wǒ qí zhì. zéi gù jiàn zhī, dà kuì. zhuī bēn sān shí lǐ, zhǎn shǒu sān qiān yú jí, lǔ qí zhòng wǔ wàn, shēng qín jiàn dé yú zhèn. tài zōng shù zhī yuē:" wǒ yǐ gān gē wèn zuì, běn zài wáng shì chōng, dé shī cún wáng, bù yù rǔ shì, hé gù yuè jìng, fàn wǒ bīng fēng?" jiàn dé gǔ lì ér yán yuē:" jīn ruò bù lái, kǒng láo yuǎn qǔ." gāo zǔ wén ér dà yuè, shǒu zhào yuē " suí shì fēn bēng, xiáo hán gé jué. liǎng xióng hé shì, yī zhāo qīng dàng. bīng jì kè jié, gèng wú sǐ shāng. wú kuì wèi chén, bù yōu qí fù, bìng rǔ gōng yě." nǎi jiāng jiàn dé zhì dōng dū chéng xià. shì chōng jù, lǜ qí guān shǔ èr qiān yú rén yì jūn mén qǐng xiáng, shān dōng xī píng. tài zōng rù jù gōng chéng, lìng xiāo yǔ dòu guǐ děng fēng shǒu fǔ kù, yī wú suǒ qǔ, lìng jì shì fáng xuán líng shōu suí tú jí. yú shì zhū qí tóng è duàn dá děng wǔ shí yú rén, wǎng bèi qiú jìn zhě xī shì zhī, fēi zuì zhū lù zhě jì ér lěi zhī. dà xiǎng jiàng shì, bān cì yǒu chà. gāo zǔ lìng shàng shū zuǒ pú yè péi jì láo yú jūn zhōng.
建德自荥阳西上,筑垒于板渚,太宗屯武牢,相持二十余日。谍者曰:“建德 伺官军刍尽,候牧马于河北,因将袭武牢。”太宗知其谋,遂牧马河北以诱之。诘 朝,建德果悉众而至,陈兵氾水,世充将郭士衡阵于其南,绵互数里,鼓噪,诸将 大惧。太宗将数骑升高丘以望之,谓诸将曰:“贼起山东,未见大敌。今度险而嚣, 是无政令;逼城而阵,有轻我心。我按兵不出,彼乃气衰,阵久卒饥,必将自退, 追而击之,无往不克。吾与公等约,必以午时后破之。”建德列阵,自辰至午,兵 士饥倦,皆坐列,又争饮水,逡巡敛退。太宗曰:“可击矣!”亲率轻骑追而诱之, 众继至。建德回师而阵,未及整列,太宗先登击之,所向皆靡。俄而众军合战,嚣 尘四起。太宗率史大奈、程咬金、秦叔宝、宇文歆等挥幡而入,直突出其阵后,张 我旗帜。贼顾见之,大溃。追奔三十里,斩首三千余级,虏其众五万,生擒建德于 阵。太宗数之曰:“我以干戈问罪,本在王世充,得失存亡,不预汝事,何故越境, 犯我兵锋?”建德股栗而言曰:“今若不来,恐劳远取。”高祖闻而大悦,手诏曰; “隋氏分崩,崤函隔绝。两雄合势,一朝清荡。兵既克捷,更无死伤。无愧为臣, 不忧其父,并汝功也。”乃将建德至东都城下。世充惧,率其官属二千余人诣军门 请降,山东悉平。太宗入据宫城,令萧瑀、窦轨等封守府库,一无所取,令记室房 玄龄收隋图籍。于是诛其同恶段达等五十余人,枉被囚禁者悉释之,非罪诛戮者祭 而诔之。大飨将士,班赐有差。高祖令尚书左仆射裴寂劳于军中。
liù yuè, kǎi xuán. tài zōng qīn pī huáng jīn jiǎ, zhèn tiě mǎ yī wàn qí, jiǎ shì sān wàn rén, qián hòu bù gǔ chuī, fú èr wěi zhǔ jí suí shì qì wù niǎn lù xiàn yú tài miào. gāo zǔ dà yuè, xíng yǐn zhì lǐ yǐ xiǎng yān. gāo zǔ yǐ zì gǔ jiù guān bù chēng shū gōng, nǎi bié biǎo huī hào, yòng jīng xūn dé.
六月,凯旋。太宗亲披黄金甲,阵铁马一万骑,甲士三万人,前后部鼓吹,俘 二伪主及隋氏器物辇辂献于太庙。高祖大悦,行饮至礼以享焉。高祖以自古旧官不 称殊功,乃别表徽号,用旌勋德。
shí yuè, jiā hào tiān cè shàng jiàng shǎn dōng dào dà xíng tái, wèi zài wáng gōng shàng. zēng yì èr wàn hù, tōng qián sān wàn hù. cì jīn lù yī chéng, gǔn miǎn zhī fú, yù bì yī shuāng, huáng jīn liù qiān jīn, qián hòu bù gǔ chuī jí jiǔ bù zhī lè, bān jiàn sì shí rén. yú shí hǎi nèi jiàn píng, tài zōng nǎi ruì yì jīng jí, kāi wén xué guǎn yǐ dài sì fāng zhī shì. xíng tái sī xūn láng zhōng dù rú huì děng shí yǒu bā rén wéi xué shì, měi gèng zhí gé xià, jiàng yǐ wēn yán, yǔ zhī tǎo lùn jīng yì, huò yè fēn ér bà. wèi jǐ, dòu jiàn dé jiù jiāng liú hēi tà jǔ bīng fǎn, jù míng zhōu.
十月,加号天策上将、陕东道大行台,位在王公上。增邑二万户,通前三万户。 赐金辂一乘,衮冕之服,玉璧一双,黄金六千斤,前后部鼓吹及九部之乐,班剑四 十人。于时海内渐平,太宗乃锐意经籍,开文学馆以待四方之士。行台司勋郎中杜 如晦等十有八人为学士,每更直阁下,降以温颜,与之讨论经义,或夜分而罢。未 几,窦建德旧将刘黑闼举兵反,据洺州。
shí èr yuè, tài zōng zǒng róng dōng tǎo. wǔ nián zhēng yuè, jìn jūn féi xiāng, fēn bīng jué qí liáng dào, xiāng chí liǎng yuè. hēi tà jiǒng jí qiú zhàn, lǜ bù qí èr wàn, nán dù míng shuǐ, chén yā guān jūn. tài zōng qīn lǜ jīng qí, jī qí mǎ jūn, pò zhī, chéng shèng róu qí bù zú, zéi dà kuì, zhǎn shǒu wàn yú jí. xiān shì, tài zōng qiǎn yàn míng shuǐ shàng liú shǐ qiǎn, lìng hēi tà dé dù. jí zhàn, nǎi lìng jué yàn, shuǐ dà zhì, shēn zhàng yú, zéi tú jì bài, fù shuǐ zhě jiē nì sǐ yān. hēi tà yǔ èr bǎi yú qí běi zǒu tū jué, xī lǔ qí zhòng, hé běi píng. shí xú yuán lǎng zǔ bīng xú yǎn, tài zōng huí shī tǎo píng zhī, yú shì hé jì jiāng huái zhū jùn yì jiē píng. shí yuè, jiā zuǒ yòu shí èr wèi dà jiàng jūn.
十二月,太宗总戎东讨。五年正月,进军肥乡,分兵绝其粮道,相持两月。黑 闼窘急求战,率步骑二万,南渡洺水,晨压官军。太宗亲率精骑,击其马军,破之, 乘胜蹂其步卒,贼大溃,斩首万余级。先是,太宗遣堰洺水上流使浅,令黑闼得渡。 及战,乃令决堰,水大至,深丈余,贼徒既败,赴水者皆溺死焉。黑闼与二百余骑 北走突厥,悉虏其众,河北平。时徐圆朗阻兵徐、兗,太宗回师讨平之,于是河、 济、江、淮诸郡邑皆平。十月,加左右十二卫大将军。
qī nián qiū, tū jué xié lì tū lì èr kè hán zì yuán zhōu rù kòu, qīn rǎo guān zhōng. yǒu shuō gāo zǔ yún:" zhǐ wèi fǔ cáng zǐ nǚ zài jīng shī, gù tū jué lái, ruò shāo què cháng ān ér bù dōu, zé hú kòu zì zhǐ." gāo zǔ nǎi qiǎn zhōng shū shì láng yǔ wén shì jí xíng shān nán kě jū zhī dì, jí yù yí dōu. xiāo yǔ děng jiē yǐ wéi fēi, rán zhōng bù gǎn fàn yán zhèng jiàn. tài zōng dú yuē:" huò qù bìng, hàn tíng zhī jiàng shuài ěr, yóu qiě zhì miè xiōng nú. chén tiǎn bèi fān wéi, shàng shǐ hú chén bù xī, suì lìng bì xià yì yù qiān dū, cǐ chén zhī zé yě. xìng qǐ tīng chén yī shēn wēi xiào, qǔ bǐ xié lì. ruò yī liǎng nián jiān bù xì qí jǐng, xú jiàn yí dōu zhī cè, chén dāng bù gǎn fù yán". gāo zǔ nù, réng qiǎn tài zōng jiāng sān shí yú qí xíng chǎn. hái rì, gù zòu bì bù kě yí dōu, gāo zǔ suì zhǐ. bā nián, jiā zhōng shū lìng.
七年秋,突厥颉利、突利二可汗自原州入寇,侵扰关中。有说高祖云:“只为 府藏子女在京师,故突厥来,若烧却长安而不都,则胡寇自止。”高祖乃遣中书侍 郎宇文士及行山南可居之地,即欲移都。萧瑀等皆以为非,然终不敢犯颜正谏。太 宗独曰:“霍去病,汉廷之将帅耳,犹且志灭匈奴。臣忝备籓维,尚使胡尘不息, 遂令陛下议欲迁都,此臣之责也。幸乞听臣一申微效,取彼颉利。若一两年间不系 其颈,徐建移都之策,臣当不敢复言”。高祖怒,仍遣太宗将三十余骑行刬。还日, 固奏必不可移都,高祖遂止。八年,加中书令。
jiǔ nián, huáng tài zǐ jiàn chéng qí wáng yuán jí móu hài tài zōng. liù yuè sì rì, tài zōng lǜ zhǎng sūn wú jì yù chí jìng dé fáng xuán líng dù rú huì yǔ wén shì jí gāo shì lián hóu jūn jí chéng zhī jié qín shū bǎo duàn zhì xuán qū tū tōng zhāng shì guì děng yú xuán wǔ mén zhū zhī. jiǎ zǐ, lì wèi huáng tài zǐ, shù zhèng jiē duàn jué. tài zōng nǎi zòng jìn yuàn suǒ yǎng yīng quǎn, bìng tíng zhū fāng suǒ jìn zhēn yì, zhèng shàng jiǎn sù, tiān xià dà yuè. yòu lìng bǎi guān gè shàng fēng shì, bèi chén ān rén lǐ guó zhī yào. jǐ sì, lìng yuē:" yī lǐ, èr míng bù piān huì. jìn dài yǐ lái, liǎng zì jiān bì, fèi quē yǐ duō, shuài yì ér xíng, yǒu wéi jīng diǎn. qí guān hào rén míng gōng sī wén jí, yǒu' shì mín' liǎng zì bù lián xù zhě, bìng bù xū huì." bà yōu zhōu dà dū dū fǔ. xīn wèi, fèi shǎn dōng dào dà xíng tái, zhì luò zhōu dū du fǔ, fèi yì zhōu dào héng tái, zhì yì zhōu dà dū dū fǔ. rén wǔ, yōu zhōu dà dū dū lú jiāng wáng yuàn móu nì, fèi wèi shù rén. yǐ yǒu, bà tiān cè fǔ. qī yuè rén chén, tài zǐ zuǒ shù zǐ gāo shì lián wèi shì zhōng, yòu shù zǐ fáng xuán líng wèi zhōng shū lìng, shàng shū yòu pú yè xiāo yǔ wèi shàng shū zuǒ pú yè, lì bù shàng shū yáng gōng rén wèi yōng zhōu mù, tài zǐ zuǒ shù zǐ zhǎng sūn wú jì wèi lì bù shàng shū, yòu shù zǐ dù rú huì wèi bīng bù shàng shū, tài zǐ zhān shì yǔ wén shì jí wèi zhōng shū lìng, fēng dé yí wèi shàng shū yòu pú yè.
九年,皇太子建成、齐王元吉谋害太宗。六月四日,太宗率长孙无忌、尉迟敬 德、房玄龄、杜如晦、宇文士及、高士廉、侯君集、程知节、秦叔宝、段志玄、屈 突通、张士贵等于玄武门诛之。甲子,立为皇太子,庶政皆断决。太宗乃纵禁苑所 养鹰犬,并停诸方所进珍异,政尚简肃,天下大悦。又令百官各上封事,备陈安人 理国之要。己巳,令曰:“依礼,二名不偏讳。近代已来,两字兼避,废阙已多, 率意而行,有违经典。其官号、人名、公私文籍,有‘世民’两字不连续者,并不 须讳。”罢幽州大都督府。辛未,废陕东道大行台,置洛州都督府,废益州道行台, 置益州大都督府。壬午,幽州大都督庐江王瑗谋逆,废为庶人。乙酉,罢天策府。 七月壬辰,太子左庶子高士廉为侍中,右庶子房玄龄为中书令,尚书右仆射萧瑀为 尚书左仆射,吏部尚书杨恭仁为雍州牧,太子左庶子长孙无忌为吏部尚书,右庶子 杜如晦为兵部尚书,太子詹事宇文士及为中书令,封德彝为尚书右仆射。
bā yuè guǐ hài, gāo zǔ chuán wèi yú huáng tài zǐ, tài zōng jí wèi yú dōng gōng xiǎn dé diàn. qiǎn sī kōng wèi guó gōng péi jì chái gào yú nán jiāo. dà shè tiān xià. wǔ dé yuán nián yǐ lái zé qíng liú pèi zhě bìng fàng hái. wén wǔ guān wǔ pǐn yǐ shàng xiān wú jué zhě cì jué yī jí, liù pǐn yǐ xià jiā xūn yī zhuǎn. tiān xià gěi fù yī nián. guǐ yǒu, fàng yè tíng gōng nǚ sān qiān yú rén. jiǎ xū, tū jué xié lì tū lì kòu jīng zhōu. yǐ hài, tū jué jìn kòu wǔ gōng, jīng shī jiè yán. bǐng zǐ, lì fēi zhǎng sūn shì wèi huáng hòu. jǐ mǎo, tū jué kòu gāo líng. xīn sì, xíng jūn zǒng guǎn yù chí jìng dé yǔ tū jué zhàn yú jīng yáng, dà pò zhī, zhǎn shǒu qiān yú jí. guǐ wèi, tū jué xié lì zhì yú wèi shuǐ biàn qiáo zhī běi, qiǎn qí qiú shuài zhí shī sī lì rù cháo wèi chān, zì zhāng xíng shì, tài zōng mìng qiú zhī. qīn chū xuán wǔ mén, chí liù qí xìng wèi shuǐ shàng, yǔ xié lì gé jīn ér yǔ, zé yǐ fù yuē. é ér zhòng jūn jì zhì, xié lì jiàn jūn róng jì shèng, yòu zhī sī lì jiù jū, yóu shì dà jù, suì qǐng hé, zhào xǔ yān. jí rì hái gōng. yǐ yǒu, yòu xìng biàn qiáo, yǔ xié lì xíng bái mǎ shè méng, tū jué yǐn tuì. jiǔ yuè bǐng xū, xié lì xiàn mǎ sān qiān pǐ yáng wàn kǒu, dì bù shòu, lìng xié lì guī suǒ lüè zhōng guó hù kǒu. dīng wèi, yǐn zhū wèi qí bīng tǒng jiāng děng xí shè yú xiǎn dé diàn tíng, wèi jiāng jūn yǐ xià yuē:" zì gǔ tū jué yǔ zhōng guó gèng yǒu shèng shuāi. ruò xuān yuán shàn yòng wǔ bīng, jí néng běi zhú xūn yù zhōu xuān qū chí fāng zhào, yì néng zhì shèng tài yuán. zhì hàn jìn zhī jūn, dǎi yú suí dài, bù shǐ bīng shì sù xí gān gē, tū jué lái qīn, mò néng kàng yù, zhì yí zhōng guó shēng mín tú tàn yú kòu shǒu. wǒ jīn bù shǐ rǔ děng chuān chí zhù yuàn, zào zhū yín fèi, nóng mín zì lìng yì lè, bīng shì wéi xí gōng mǎ, shù shǐ rǔ dòu zhàn, yì wàng rǔ qián wú héng dí." yú shì měi rì yǐn shù bǎi rén yú diàn qián jiào shè, dì qīn zì lín shì, shè zhòng zhě suí shǎng gōng dāo bù bó. cháo chén duō yǒu jiàn zhě, yuē:" xiān wáng zhì fǎ, yǒu yǐ bīng rèn zhì yù suǒ zhě xíng zhī, suǒ yǐ fáng méng dù jiàn, bèi bù yú yě. jīn yǐn bì zú zhī rén, wān hú zòng shǐ yú xuān bì zhī cè, bì xià qīn zài qí jiān, zhèng kǒng huò chū fēi yì, fēi suǒ yǐ wéi shè jì jì yě." shàng bù nà. zì shì hòu, shì zú jiē wèi jīng ruì. rén zǐ, zhào sī jiā bù dé zhé lì yāo shén, wàng shè yín sì, fēi lǐ cí dǎo, yī jiē jìn jué. qí guī yì wǔ zhào zhī wài, zhū zá zhān bǔ, yì jiē tíng duàn. zhǎng sūn wú jì fēng qí guó gōng, fáng xuán líng xíng guó gōng, yù chí jìng dé wú guó gōng, dù rú huì cài guó gōng, hóu jūn jí lù guó gōng.
八月癸亥,高祖传位于皇太子,太宗即位于东宫显德殿。遣司空、魏国公裴寂 柴告于南郊。大赦天下。武德元年以来责情流配者并放还。文武官五品已上先无爵 者赐爵一级,六品已下加勋一转。天下给复一年。癸酉,放掖庭宫女三千余人。甲 戌,突厥颉利、突利寇泾州。乙亥,突厥进寇武功,京师戒严。丙子,立妃长孙氏 为皇后。己卯,突厥寇高陵。辛巳,行军总管尉迟敬德与突厥战于泾阳,大破之, 斩首千余级。癸未,突厥颉利至于渭水便桥之北,遣其酋帅执失思力入朝为觇,自 张形势,太宗命囚之。亲出玄武门,驰六骑幸渭水上,与颉利隔津而语,责以负约。 俄而众军继至,颉利见军容既盛,又知思力就拘,由是大惧,遂请和,诏许焉。即 日还宫。乙酉,又幸便桥,与颉利刑白马设盟,突厥引退。九月丙戌,颉利献马三 千匹、羊万口,帝不受,令颉利归所掠中国户口。丁未,引诸卫骑兵统将等习射于 显德殿庭,谓将军已下曰:“自古突厥与中国更有盛衰。若轩辕善用五兵,即能北 逐獯鬻;周宣驱驰方、召,亦能制胜太原。至汉、晋之君,逮于隋代,不使兵士素 习干戈,突厥来侵,莫能抗御,致遗中国生民涂炭于寇手。我今不使汝等穿池筑苑, 造诸淫费,农民恣令逸乐,兵士唯习弓马,庶使汝斗战,亦望汝前无横敌。”于是 每日引数百人于殿前教射,帝亲自临试,射中者随赏弓刀、布帛。朝臣多有谏者, 曰:“先王制法,有以兵刃至御所者刑之,所以防萌杜渐,备不虞也。今引裨卒之 人,弯弧纵矢于轩陛之侧,陛下亲在其间,正恐祸出非意,非所以为社稷计也。” 上不纳。自是后,士卒皆为精锐。壬子,诏私家不得辄立妖神,妄设淫祀,非礼祠 祷,一皆禁绝。其龟易五兆之外,诸杂占卜,亦皆停断。长孙无忌封齐国公,房玄 龄邢国公,尉迟敬德吴国公,杜如晦蔡国公,侯君集潞国公。
dōng shí yuè bǐng chén shuò, rì yǒu shí zhī. guǐ hài, lì zhōng shān wáng chéng gān wèi huáng tài zǐ. guǐ yǒu, péi jì shí shí fēng yī qiān wǔ bǎi hù, zhǎng sūn wú jì wáng jūn kuò yù chí jìng dé fáng xuán líng dù rú huì yī qiān sān bǎi hù, zhǎng sūn shùn dé chái shào luó yì zhào jùn wáng xiào gōng yī qiān èr bǎi hù, hóu jūn jí zhāng gōng jǐn liú shī lì yī qiān hù, lǐ shì jī liú hóng jī jiǔ bǎi hù, gāo shì lián yǔ wén shì jí qín shū bǎo chéng zhī jié qī bǎi hù, ān xìng guì ān xiū rén táng jiǎn dòu guǐ qū tū tōng xiāo yǔ fēng dé yí liú yì jié liù bǎi hù, qián jiǔ lǒng fán shì xìng gōng sūn wǔ dá lǐ mèng cháng duàn zhì xuán páng qīng yùn zhāng liàng lǐ yào shī dù yān yuán zhòng wén sì bǎi hù, zhāng zhǎng xùn zhāng píng gāo lǐ ān yuǎn lǐ zǐ hé qín xíng shī mǎ sān bǎo sān bǎi hù. shí yī yuè gēng yín, jiàng zōng shì fēng jùn wáng zhě bìng wèi xiàn gōng. shí èr yuè guǐ yǒu, qīn lù qiú tú. shì suì, xīn luó qiū cí tū jué gāo lí bǎi jì dǎng xiàng bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
冬十月丙辰朔,日有蚀之。癸亥,立中山王承乾为皇太子。癸酉,裴寂食实封 一千五百户,长孙无忌、王君廓、尉迟敬德、房玄龄、杜如晦一千三百户,长孙顺 德、柴绍、罗艺、赵郡王孝恭一千二百户,侯君集、张公谨、刘师立一千户,李世 勣、刘弘基九百户,高士廉、宇文士及、秦叔宝、程知节七百户,安兴贵、安修仁、 唐俭、窦轨、屈突通、萧瑀、封德彝、刘义节六百户,钱九陇、樊世兴、公孙武达、 李孟常、段志玄、庞卿恽、张亮、李药师、杜淹、元仲文四百户,张长逊、张平高、 李安远、李子和、秦行师、马三宝三百户。十一月庚寅,降宗室封郡王者并为县公。 十二月癸酉,亲录囚徒。是岁,新罗、龟兹、突厥、高丽、百济、党项并遣使朝贡。
zhēn guān yuán nián chūn zhēng yuè yǐ yǒu, gǎi yuán. xīn chǒu, yàn jùn wáng lǐ yì jù jīng zhōu fǎn, xún wèi zuǒ yòu suǒ zhǎn, chuán shǒu jīng shī. gēng wǔ, yǐ pú yè dòu guǐ wèi yì zhōu dà dū dū. sān yuè guǐ sì, huáng hòu qīn cán. shàng shū zuǒ pú yè sòng guó gōng xiāo yǔ wèi tài zǐ shǎo shī. bǐng wǔ, zhào:" qí gù shàng shū pú yè cuī jì shū jǐ shì huáng mén shì láng guō zūn shàng shū yòu chéng fēng xiào yǎn děng, xī shì yè zhōng, míng wèi tōng xiǎn, zhì cún zhōng dǎng, kàng biǎo jí yán, wú jiù shè jì zhī wáng, suì jiàn lóng féng zhī kù. qí jì shū zi gāng zūn zi yún xiào yǎn zi jūn zūn, bìng yǐ mén zāo shí qiǎn, yín xíng làn jí. yí cóng bāo jiǎng, tè yì cháng lún, kě miǎn nèi shì, liàng cái bié xù."
贞观元年春正月乙酉,改元。辛丑,燕郡王李艺据泾州反,寻为左右所斩,传 首京师。庚午,以仆射窦轨为益州大都督。三月癸巳,皇后亲蚕。尚书左仆射、宋 国公萧瑀为太子少师。丙午,诏:“齐故尚书仆射崔季舒、给事黄门侍郎郭遵、尚 书右丞封孝琰等,昔仕鄴中,名位通显,志存忠谠,抗表极言,无救社稷之亡,遂 见龙逢之酷。其季舒子刚、遵子云、孝琰子君遵,并以门遭时谴,淫刑滥及。宜从 褒奖,特异常伦,可免内侍,量才别叙。”
xià sì yuè guǐ sì, liáng zhōu dū du cháng lè wáng yòu liáng yǒu zuì fú zhū. liù yuè xīn sì, shàng shū yòu pú yè mì guó gōng fēng dé yí hōng. rén chén, tài zǐ shǎo bǎo sòng guó gōng xiāo yǔ wèi shàng shū zuǒ pú yè. shì xià, shān dōng zhū zhōu dà hàn, lìng suǒ zài zhèn xù, wú chū jīn nián zū fù. qiū qī yuè rén zǐ, lì bù shàng shū qí guó gōng zhǎng sūn wú jì wèi shàng shū yòu pú yè. bā yuè wù xū, biǎn shì zhōng yì xīng jùn gōng gāo shì lián wèi ān zhōu dà dū dū. hù bù shàng shū péi jǔ zú. shì yuè, guān dōng jí hé nán lǒng yòu yán biān zhū zhōu shuāng hài qiū jià.
夏四月癸巳,凉州都督、长乐王幼良有罪伏诛。六月辛巳,尚书右仆射、密国 公封德彝薨。壬辰,太子少保宋国公萧瑀为尚书左仆射。是夏,山东诸州大旱,令 所在赈恤,无出今年租赋。秋七月壬子,吏部尚书、齐国公长孙无忌为尚书右仆射。 八月戊戌,贬侍中、义兴郡公高士廉为安州大都督。户部尚书裴矩卒。是月,关东 及河南、陇右沿边诸州霜害秋稼。
jiǔ yuè xīn yǒu, mìng zhòng shū shì láng wēn yàn bó shàng shū yòu chéng wèi zhēng děng fēn wǎng zhū zhōu zhèn xù. zhōng shū lìng yǐng guó gōng yǔ wén shì jí wèi diàn zhōng jiān. yù shǐ dài fū jiǎn jiào lì bù shàng shū cān yù cháo zhèng ān jí jùn gōng dù yān shǔ wèi. shí èr yuè rén wǔ, shàng wèi shì chén yuē:" shén xiān shì běn xū wàng, kōng yǒu qí míng. qín shǐ huáng fēi fèn ài hào, suì wèi fāng shì suǒ zhà, nǎi qiǎn tóng nán nǚ shù qiān rén suí xú fú rù hǎi qiú xiān yào, fāng shì bì qín kē nüè, yīn liú bù guī. shǐ huáng yóu hǎi cè chí chú yǐ dài zhī, hái zhì shā qiū ér sǐ. hàn wǔ dì wèi qiú xiān, nǎi jiāng nǚ jià dào shù rén, shì jì wú yàn, biàn xíng zhū lù. jù cǐ èr shì, shén xiān bù fán wàng qiú yě." shàng shū zuǒ pú yè sòng guó gōng xiāo yǔ zuò shì miǎn. wù shēn, lì zhōu dū du yì ān wáng xiào cháng yòu wǔ wèi jiāng jūn liú dé yù děng móu fǎn, fú zhū. shì suì, guān zhōng jī, zhì yǒu yù nán nǚ zhě.
九月辛酉,命中书侍郎温彦博、尚书右丞魏徵等分往诸州赈恤。中书令、郢国 公宇文士及为殿中监。御史大夫、检校吏部尚书、参预朝政、安吉郡公杜淹署位。 十二月壬午,上谓侍臣曰:“神仙事本虚妄,空有其名。秦始皇非分爱好,遂为方 士所诈,乃遣童男女数千人随徐福入海求仙药,方士避秦苛虐,因留不归。始皇犹 海侧踟蹰以待之,还至沙丘而死。汉武帝为求仙,乃将女嫁道术人,事既无验,便 行诛戮。据此二事,神仙不烦妄求也。”尚书左仆射、宋国公萧瑀坐事免。戊申, 利州都督义安王孝常、右武卫将军刘德裕等谋反,伏诛。是岁,关中饥,至有鬻男 女者。
èr nián chūn zhēng yuè xīn chǒu, shàng shū yòu pú yè qí guó gōng zhǎng sūn wú jì wèi kāi fǔ yí tóng sān sī. xǐ fēng hàn wáng shǔ wèi kè wáng, wèi wáng tài wèi yuè wáng, chǔ wáng yòu wèi yàn wáng. fù zhì liù shì láng, fù liù shàng shū shì, bìng zhì zuǒ yòu sī láng zhōng gè yī rén. qián ān zhōu dà dū dū zhào wáng yuán jǐng wèi yōng zhōu mù, shǔ wáng kè wèi yì zhōu dà dū dū, yuè wáng tài wèi yáng zhōu dà dū dū. èr yuè bǐng xū, mò hé nèi shǔ. sān yuè wù shēn shuò, rì yǒu shí zhī. dīng mǎo, qiǎn yù shǐ dài fū dù yān xún guān nèi zhū zhōu. chū yù fǔ jīn bǎo, shú nán nǚ zì mài zhě hái qí fù mǔ. gēng wǔ, dà shè tiān xià.
二年春正月辛丑,尚书右仆射、齐国公长孙无忌为开府仪同三司。徙封汉王属 为恪王,卫王泰为越王,楚王祐为燕王。复置六侍郎,副六尚书事,并置左右司郎 中各一人。前安州大都督、赵王元景为雍州牧,蜀王恪为益州大都督,越王泰为扬 州大都督。二月丙戌,靺鞨内属。三月戊申朔,日有蚀之。丁卯,遣御史大夫杜淹 巡关内诸州。出御府金宝,赎男女自卖者还其父母。庚午,大赦天下。
xià sì yuè jǐ mǎo, zhào hái gǔ bào lù zhě, lìng suǒ zài mái yì. bǐng shēn, qì dān nèi shǔ. chū zhào tiān xià zhōu xiàn bìng zhì yì cāng. xià zhōu zéi shuài liáng shī dōu wèi qí cóng fù dì luò rén suǒ shā, yǐ chéng jiàng. wǔ yuè, dà yǔ báo. liù yuè gēng yín, huáng zǐ zhì shēng, yàn wǔ pǐn yǐ shàng, cì bó yǒu chà, réng cì tiān xià shì rì shēng zhě sù. xīn mǎo, shàng wèi shì chén yuē: " jūn suī bù jūn, chén bù kě yǐ bù chén. péi qián tōng, yáng dì jiù zuǒ yòu yě, ér qīn wèi luàn shǒu. zhèn fāng chóng jiǎng jìng yì, qǐ kě yóu shǐ zǎi mín xùn sú." zhào yuē:
夏四月己卯,诏骸骨暴露者,令所在埋瘗。丙申,契丹内属。初诏天下州县并 置义仓。夏州贼帅梁师都为其从父弟洛仁所杀,以城降。五月,大雨雹。六月庚寅, 皇子治生,宴五品以上,赐帛有差,仍赐天下是日生者粟。辛卯,上谓侍臣曰: “君虽不君,臣不可以不臣。裴虔通,炀帝旧左右也,而亲为乱首。朕方崇奖敬义, 岂可犹使宰民训俗。”诏曰:
tiān dì dìng wèi, jūn chén zhī yì yǐ zhāng bēi gāo jì chén, rén lún zhī dào sī zhe. shì yòng dǔ hòu fēng sú, huà chéng tiān xià. suī fù shí jīng zhì luàn, zhǔ huò hūn míng, jí fēng jìng cǎo, fēn fāng wú jué, pōu xīn fén tǐ, fù dǎo rú guī. fū qǐ bù ài qī chǐ zhī qū, zhòng bǎi nián zhī mìng? liàng yóu jūn chén yì zhòng, míng jiào suǒ xiān, gù néng míng dà jié yú dāng shí, lì qīng fēng yú shēn hòu. zhì rú zhào gāo zhī yǔn èr shì, dǒng zhuō zhī zhèn hóng nóng, rén shén suǒ jí, yì dài tóng fèn. kuàng fán yōng xiǎo shù, yǒu huái xiōng bèi, xiá guān diǎn cè, mò bù zhū yí. chén zhōu cì shǐ cháng shé xiàn nán péi qián tōng, xī zài suí dài, wěi zhì jìn fān, yáng dì yǐ jiù dǐ zhī qíng, tè xiāng ài xìng. suì nǎi zhì miè jūn qīn, qián tú shì nì, mì cì jiàn xì, zhāo jié qún chǒu, cháng jǐ liú shǐ, yī zhāo qiè fā. tiān xià zhī è, shú yún kě rěn! yí qí yí zōng fén shǒu, yǐ zhāng dà lù. dàn nián dài yì shí, lèi féng shè lìng, kě tè miǎn jí xíng, chú míng xuē jué, qiān pèi huān zhōu.
天地定位,君臣之义以彰;卑高既陈,人伦之道斯著。是用笃厚风俗,化成天 下。虽复时经治乱,主或昏明,疾风劲草,芬芳无绝,剖心焚体,赴蹈如归。夫岂 不爱七尺之躯,重百年之命?谅由君臣义重,名教所先,故能明大节于当时,立清 风于身后。至如赵高之殒二世,董卓之鸩弘农,人神所疾,异代同愤。况凡庸小竖, 有怀凶悖,遐观典策,莫不诛夷。辰州刺史、长蛇县男裴虔通,昔在隋代,委质晋 籓,炀帝以旧邸之情,特相爱幸。遂乃志蔑君亲,潜图弑逆,密伺间隙,招结群丑, 长戟流矢,一朝窃发。天下之恶,孰云可忍!宜其夷宗焚首,以彰大戮。但年代异 时,累逢赦令,可特免极刑,除名削爵,迁配驩州。
qiū qī yuè wù shēn, zhào:" lái zhōu cì shǐ niú fāng yù jiàng zhōu cì shǐ xuē shì liáng guǎng zhōu dū du fǔ zhǎng shǐ táng fèng yì suí wǔ yá láng jiāng gāo yuán lǐ, bìng yú suí dài jù méng rèn yòng, nǎi xié qì yǔ wén huà jí, gòu chéng shì nì. yí yī péi qián tōng, chú míng pèi liú lǐng biǎo." tài zōng wèi shì chén yuē:" tiān xià yú rén, hǎo fàn xiàn zhāng, fán shè yòu zhī ēn, wéi jí bù guǐ zhī bèi. gǔ yǔ yuē:' xiǎo rén zhī xìng, jūn zǐ zhī bù xìng.'' yī suì zài shè, hǎo rén yīn yǎ.' fán yǎng láng yǒu zhě shāng hé jià, huì jiān guǐ zhě zéi liáng rén. xī wén wáng zuò fá, xíng zī wú shè. yòu shǔ xiān zhǔ cháng wèi zhū gě liàng yuē:' wú zhōu xuán chén yuán fāng zhèng kāng chéng jiān, měi jiàn qǐ gào lǐ luàn zhī dào bèi yǐ, céng bù yǔ shè yě.' fū xiǎo rén zhě, dà rén zhī zéi, gù zhèn yǒu tiān xià yǐ lái, bù shèn fàng shè. jīn sì hǎi ān jìng, lǐ yì xīng xíng, fēi cháng zhī ēn, shī bù kě shǔ, jiāng kǒng yú rén cháng jì jiǎo xìng, wéi yù fàn fǎ, bù néng gǎi guò." bā yuè jiǎ xū shuò, xìng cháo táng, qīn lǎn yuān qū. zì shì, shàng yǐ jūn guó wú shì, měi rì shì shàn yú xī gōng. guǐ sì, gōng qīng zòu yuē:" yī lǐ, jì xià zhī yuè, kě yǐ jū tái xiè. jīn lóng shǔ wèi tuì, qiū lín fāng shǐ, gōng zhōng bēi shī, qǐng yíng yī gé yǐ jū zhī." dì yuē: " zhèn yǒu qì bìng, qǐ yí xià shī. ruò suì lái qǐng, mí fèi liáng duō. xī hàn wén dì jiāng qǐ lù tái, ér xī shí jiā zhī chǎn. zhèn dé bù dǎi yú hàn dì, ér suǒ fèi guò zhī, qǐ wèi wéi mín fù mǔ zhī dào yě." jìng bù xǔ. shì yuè, hé nán hé běi dà shuāng, rén jī.
秋七月戊申,诏:“莱州刺史牛方裕、绛州刺史薛世良、广州都督府长史唐奉 义、隋武牙郎将高元礼,并于隋代俱蒙任用,乃协契宇文化及,构成弑逆。宜依裴 虔通,除名配流岭表。”太宗谓侍臣曰:“天下愚人,好犯宪章,凡赦宥之恩,唯 及不轨之辈。古语曰:‘小人之幸,君子之不幸。’‘一岁再赦,好人喑哑。’凡 养稂莠者伤禾稼,惠奸宄者贼良人。昔文王作罚,刑兹无赦。又蜀先主尝谓诸葛亮 曰:‘吾周旋陈元方、郑康成间,每见启告理乱之道备矣,曾不语赦也。’夫小人 者,大人之贼,故朕有天下已来,不甚放赦。今四海安静,礼义兴行,非常之恩, 施不可数,将恐愚人常冀侥幸,唯欲犯法,不能改过。”八月甲戌朔,幸朝堂,亲 览冤屈。自是,上以军国无事,每日视膳于西宫。癸巳,公卿奏曰:“依礼,季夏 之月,可以居台榭。今隆暑未退,秋霖方始,宫中卑湿,请营一阁以居之。”帝曰: “朕有气病,岂宜下湿。若遂来请,糜费良多。昔汉文帝将起露台,而惜十家之产。 朕德不逮于汉帝,而所费过之,岂谓为民父母之道也。”竟不许。是月,河南、河 北大霜,人饥。
jiǔ yuè bǐng wǔ, zhào yuē:" shàng chǐ zhòng jiù, xiān wáng yǐ zhī chuí fàn hái zhāng jiě zǔ, cháo chén yú shì kè zhōng. shì cài hé lè zhī yí, dōng jiāo xī xù zhī zhì, yǎng lǎo zhī yì, yí wén kě dǔ. zhèn gōng yīng dà bǎo, xiàn zhāng gù shí, qǐ yán zūn shì, mí qiè shēn zhōng. rán qíng cún jīn gǔ, shì zhǒng jiāo jì, ér cè míng jiù liè, huò guāi dà tǐ. zhì ruò jīn lì jiāng jǐn, sāng yú qiě pò, tú jié sù xìng zhī qín, wèi wù yè xíng zhī zuì. qí yǒu xīn jīng zhǐ zú, xíng kān jī lì, xiè shì gōng mén, shōu hái lǘ lǐ, néng yǐ lǐ ràng, gù kě jiā yān. nèi wài wén wǔ qún guān nián gāo zhì shì kàng biǎo qù zhí zhě, cān cháo zhī rì, yí zài běn pǐn jiàn rèn zhī shàng." dīng wèi, wèi shì chén yuē:" fù rén yōu bì shēn gōng, qíng shí kě mǐn. suí shì mò nián, qiú cǎi wú yǐ, zhì yú lí gōng bié guǎn, fēi xìng yù zhī suǒ, duō jù gōng rén, jiē jié rén cái lì, zhèn suǒ bù qǔ. qiě sǎ sǎo zhī yú, gèng hé suǒ yòng? jīn jiāng chū zhī, rèn qiú kàng lì, fēi dú yǐ xī fèi, yì rén dé gè suì qí xìng." yú shì qiǎn shàng shū zuǒ chéng dài zhòu jǐ shì zhōng dù zhèng lún děng, yú yè tíng gōng xī mén jiǎn chū zhī.
九月丙午,诏曰:“尚齿重旧,先王以之垂范;还章解组,朝臣于是克终。释 菜合乐之仪,东胶西序之制,养老之义,遗文可睹。朕恭膺大宝,宪章故实,乞言 尊事,弥切深衷。然情存今古,世踵浇季,而策名就列,或乖大体。至若筋力将尽, 桑榆且迫,徒竭夙兴之勤,未悟夜行之罪。其有心惊止足,行堪激励,谢事公门, 收骸闾里,能以礼让,固可嘉焉。内外文武群官年高致仕、抗表去职者,参朝之日, 宜在本品见任之上。”丁未,谓侍臣曰:“妇人幽闭深宫,情实可愍。隋氏末年, 求采无已,至于离宫别馆,非幸御之所,多聚宫人,皆竭人财力,朕所不取。且洒 扫之余,更何所用?今将出之,任求伉俪,非独以惜费,亦人得各遂其性。”于是 遣尚书左丞戴胄、给事中杜正伦等,于掖庭宫西门简出之。
dōng shí yuè gēng chén, yù shǐ dài fū ān jí jùn gōng dù yān zú. wù zǐ, shā yíng zhōu cì shǐ lú zǔ shàng. shí yī yuè xīn yǒu, yǒu shì yú yuán qiū. shí èr yuè rén wǔ, huáng mén shì láng wáng guī wèi shì zhōng.
冬十月庚辰,御史大夫、安吉郡公杜淹卒。戊子,杀瀛州刺史卢祖尚。十一月 辛酉,有事于圆丘。十二月壬午,黄门侍郎王珪为侍中。
sān nián chūn zhēng yuè xīn hài, qì dān qú shuài lái zhāo. wù wǔ, yè tài miào. guǐ hài, qīn gēng jí tián. xīn wèi, sī kōng wèi guó gōng péi jì zuò shì miǎn. èr yuè wù yín, zhōng shū lìng xíng guó gōng fáng xuán líng wèi shàng shū zuǒ pú yè, bīng bù shàng shū jiǎn jiào shì zhōng cài guó gōng dù rú huì wèi shàng shū yòu pú yè, xíng bù shàng shū jiǎn jiào zhōng shū lìng yǒng kāng xiàn gōng lǐ jìng wèi bīng bù shàng shū, yòu chéng wèi zhēng wèi shǒu mì shū jiān, cān yù cháo zhèng.
三年春正月辛亥,契丹渠帅来朝。戊午,谒太庙。癸亥,亲耕籍田。辛未,司 空、魏国公裴寂坐事免。二月戊寅,中书令、邢国公房玄龄为尚书左仆射,兵部尚 书、检校侍中、蔡国公杜如晦为尚书右仆射,刑部尚书、检校中书令、永康县公李 靖为兵部尚书,右丞魏徵为守秘书监,参预朝政。
xià sì yuè xīn sì, tài shàng huáng xǐ jū dà ān gōng. jiǎ zǐ, tài zōng shǐ yú tài jí diàn tīng zhèng. wǔ yuè, zhōu wáng yuán fāng hōng. liù yuè wù yín, yǐ hàn, qīn lù qiú tú. qiǎn zhǎng sūn wú jì fáng xuán líng děng qí yǔ yú míng shān dà chuān, zhōng shū shè rén dù zhèng lún děng wǎng guān nèi zhū zhōu wèi fǔ. yòu lìng wén wǔ guān gè shàng fēng shì, jí yán dé shī. yǐ mǎo, dà fēng zhé mù. qiū bā yuè jǐ sì shuò, rì yǒu shí zhī. xuē yán tuó qiǎn shǐ cháo gòng.
夏四月辛巳,太上皇徙居大安宫。甲子,太宗始于太极殿听政。五月,周王元 方薨。六月戊寅,以旱,亲录囚徒。遣长孙无忌、房玄龄等祈雨于名山大川,中书 舍人杜正伦等往关内诸州慰抚。又令文武官各上封事,极言得失。已卯,大风折木。 秋八月己巳朔,日有蚀之。薛延陀遣使朝贡。
jiǔ yuè guǐ chǒu, zhū zhōu zhì yī xué. dōng shí yī yuè bǐng wǔ, xī tū jué gāo chāng qiǎn shǐ cháo gòng. gēng shēn, yǐ bìng zhōu dū du lǐ shì jī wèi tōng hàn dào héng jūn zǒng guǎn, bīng bù shàng shū lǐ jìng wèi dìng xiāng dào héng jūn zǒng guǎn, yǐ jī tū jué. shí èr yuè wù chén, tū lì kè hán lái bēn. guǐ wèi, dù rú huì yǐ jí cí wèi, xǔ zhī. guǐ chǒu, zhào jiàn yì yǐ lái jiāo bīng zhī chù, wèi yì shì yǒng fū yǔn shēn róng zhèn zhě gè lì yī sì, mìng yú shì nán lǐ bó yào chǔ liàng yán shī gǔ cén wén běn xǔ jìng zōng zhū zi shē děng wéi zhī bēi míng, yǐ jì gōng yè. shì suì, hù bù zòu yán: zhōng guó rén zì sài wài lái guī jí tū jué qián hòu nèi fù kāi sì yí wèi zhōu xiàn zhě, nán nǚ yī bǎi èr shí yú wàn kǒu.
九月癸丑,诸州置医学。冬十一月丙午,西突厥、高昌遣使朝贡。庚申,以并 州都督李世勣为通汉道行军总管,兵部尚书李靖为定襄道行军总管,以击突厥。十 二月戊辰,突利可汗来奔。癸未,杜如晦以疾辞位,许之。癸丑,诏建义以来交兵 之处,为义士勇夫殒身戎阵者各立一寺,命虞世南、李伯药、褚亮、颜师古、岑文 本、许敬宗、硃子奢等为之碑铭,以纪功业。是岁,户部奏言:中国人自塞外来归 及突厥前后内附、开四夷为州县者,男女一百二十余万口。