gāo zǔ
高祖
gāo zǔ shén yáo dà shèng dà guāng xiào huáng dì xìng lǐ shì, huì yuān. qí xiān lǒng xī dí dào rén, liáng wǔ zhāo wáng gǎo qī dài sūn yě. gǎo shēng xīn. xīn shēng zhòng ěr, shì wèi wèi hóng nóng tài shǒu. zhòng ěr shēng xī, wèi jīn mén zhèn jiāng, lǐng háo jié zhèn wǔ chuān, yīn jiā yān. yí fèng zhōng, zhuī zūn xuān huáng dì. xī shēng tiān xī, shì wèi wèi chuáng zhǔ. dà tǒng zhōng, zèng sī kōng. yí fèng zhōng, zhuī zūn guāng huáng dì. huáng zǔ huì hǔ, hòu wèi zuǒ pú yè, fēng lǒng xī jùn gōng, yǔ zhōu wén dì jí tài bǎo lǐ bì dà sī mǎ dú gū xìn děng yǐ gōng cān zuǒ mìng, dāng shí chēng wéi" bā zhù guó jiā", réng cì xìng dà yě shì. zhōu shòu shàn, zhuī fēng táng guó gōng, shì yuē xiāng. zhì suí wén dì zuò xiāng, hái fù běn xìng. wǔ dé chū, zhuī zūn jǐng huáng dì, miào hào tài zǔ, líng yuē yǒng kāng. huáng kǎo huì bǐng, zhōu ān zhōu zǒng guǎn zhù guó dà jiàng jūn, xí táng guó gōng, shì yuē rén. wǔ dé chū, zhuī zūn yuán huáng dì, miào hào shì zǔ, líng yuē xīng níng.
高祖神尧大圣大光孝皇帝姓李氏,讳渊。其先陇西狄道人,凉武昭王暠七代孙 也。暠生歆。歆生重耳,仕魏为弘农太守。重耳生熙,为金门镇将,领豪杰镇武川, 因家焉。仪凤中,追尊宣皇帝。熙生天锡,仕魏为幢主。大统中,赠司空。仪凤中, 追尊光皇帝。皇祖讳虎,后魏左仆射,封陇西郡公,与周文帝及太保李弼、大司马 独孤信等以功参佐命,当时称为“八柱国家”,仍赐姓大野氏。周受禅,追封唐国 公,谥曰襄。至隋文帝作相,还复本姓。武德初,追尊景皇帝,庙号太祖,陵曰永 康。皇考讳昞,周安州总管、柱国大将军,袭唐国公,谥曰仁。武德初,追尊元皇 帝,庙号世祖,陵曰兴宁。
gāo zǔ yǐ zhōu tiān hé yuán nián shēng yú cháng ān, qī suì xí táng guó gōng. jí zhǎng, tì tǎng huò dá, rèn xìng zhēn shuài, kuān rén róng zhòng, wú guì jiàn xián dé qí huān xīn. suí shòu shàn, bǔ qiān niú bèi shēn. wén dì dú gū huáng hòu, jí gāo zǔ cóng mǔ yě, yóu shì tè jiàn qīn ài, lèi zhuǎn qiáo lǒng qí sān zhōu cì shǐ. yǒu shǐ shì liáng zhě, shàn xiāng rén, wèi gāo zǔ yuē:" gōng gǔ fǎ fēi cháng, bì wéi rén zhǔ, yuàn zì ài, wù wàng bǐ yán." gāo zǔ pō yǐ zì fù. dà yè chū, wèi xíng yáng lóu fán èr jùn tài shǒu, zhēng wèi diàn nèi shǎo jiān. jiǔ nián, qiān wèi wèi shǎo qīng. liáo dōng zhī yì, dū yùn yú huái yuǎn zhèn. jí yáng xuán gǎn fǎn, zhào gāo zǔ chí yì zhèn hóng huà jùn, jiān zhī guān yòu zhū jūn shì. gāo zǔ lì shì zhōng wài, sù shù ēn dé, jí shì jié nà háo jié, zhòng duō kuǎn fù. shí yáng dì duō suǒ cāi jì, rén huái yí jù. huì yǒu zhào zhēng gāo zǔ yì xíng zài suǒ, yù jí wèi yè. shí shēng wáng shì zài hòu gōng, dì wèn yuē:" rǔ jiù hé chí?" wáng shì yǐ jí duì, dì yuē:" kě de sǐ fǒu?" gāo zǔ wén zhī yì jù, yīn zòng jiǔ chén miǎn, nà huì yǐ hùn qí jī yān. shí yī nián, yáng dì xìng fén yáng gōng, mìng gāo zǔ wǎng shān xī hé dōng chù zhì tǎo bǔ. shī cì lóng mén, zéi shuài mǔ duān ér shuài zhòng shù qiān báo yú chéng xià. gāo zǔ cóng shí yú qí jī zhī, suǒ shè qī shí fā, jiē yìng xián ér dǎo, zéi nǎi dà kuì. shí èr nián, qiān yòu xiāo wèi jiāng jūn.
高祖以周天和元年生于长安,七岁袭唐国公。及长,倜傥豁达,任性真率,宽 仁容众,无贵贱咸得其欢心。隋受禅,补千牛备身。文帝独孤皇后,即高祖从母也, 由是特见亲爱,累转谯、陇、岐三州刺史。有史世良者,善相人,谓高祖曰:“公 骨法非常,必为人主,愿自爱,勿忘鄙言。”高祖颇以自负。大业初,为荥阳、楼 烦二郡太守,征为殿内少监。九年,迁卫尉少卿。辽东之役,督运于怀远镇。及杨 玄感反,诏高祖驰驿镇弘化郡,兼知关右诸军事。高祖历试中外,素树恩德,及是 结纳豪杰,众多款附。时炀帝多所猜忌,人怀疑惧。会有诏征高祖诣行在所,遇疾 未谒。时甥王氏在后宫,帝问曰:“汝舅何迟?”王氏以疾对,帝曰:“可得死否?” 高祖闻之益惧,因纵酒沉湎,纳贿以混其迹焉。十一年,炀帝幸汾阳宫,命高祖往 山西、河东黜陟讨捕。师次龙门,贼帅母端兒帅众数千薄于城下。高祖从十余骑击 之,所射七十发,皆应弦而倒,贼乃大溃。十二年,迁右骁卫将军。
shí sān nián, wèi tài yuán liú shǒu, jùn chéng wáng wēi wǔ yá láng jiāng gāo jūn yǎ wèi fù. qún zéi fēng qǐ, jiāng dū zǔ jué, tài zōng yǔ jìn yáng lìng liú wén jìng shǒu móu, quàn jǔ yì bīng. é ér mǎ yì xiào wèi liú wǔ zhōu jù fén yáng gōng jǔ bīng fǎn, tài zōng yǔ wáng wēi gāo jūn yǎ jiāng jí bīng tǎo zhī. gāo zǔ nǎi mìng tài zōng yǔ liú wén jìng jí mén xià kè zhǎng sūn shùn dé liú hóng jī gè mù bīng, xún rì jiān zhòng qiě yī wàn, mì qiǎn shǐ zhào shì zǐ jiàn chéng jí yuán jí yú hé dōng. wēi jūn yǎ jiàn bīng dà jí, kǒng gāo zǔ wèi biàn, xiāng yǔ yí jù, qǐng gāo zǔ qí yǔ yú jìn cí, jiāng wèi bù lì. jìn yáng xiāng cháng liú shì lóng zhī zhī, yǐ gào gāo zǔ, gāo zǔ yīn wèi zhī bèi.
十三年,为太原留守,郡丞王威、武牙郎将高君雅为副。群贼蜂起,江都阻绝, 太宗与晋阳令刘文静首谋,劝举义兵。俄而马邑校尉刘武周据汾阳宫举兵反,太宗 与王威、高君雅将集兵讨之。高祖乃命太宗与刘文静及门下客长孙顺德、刘弘基各 募兵,旬日间众且一万,密遣使召世子建成及元吉于河东。威、君雅见兵大集,恐 高祖为变,相与疑惧,请高祖祈雨于晋祠,将为不利。晋阳乡长刘世龙知之,以告 高祖,高祖阴为之备。
wǔ yuè jiǎ zǐ, gāo zǔ yǔ wēi jūn yǎ shì shì, tài zōng mì yán bīng yú wài, yǐ bèi fēi cháng. qiǎn kāi yáng fǔ sī mǎ liú zhèng huì gào wēi děng móu fǎn, jí zhǎn zhī yǐ xùn, suì qǐ yì bīng. jiǎ xū, qiǎn liú wén jìng shǐ yú tū jué shǐ bì kè hán, lìng lǜ bīng xiāng yìng. liù yuè jiǎ shēn, mìng tài zōng jiāng bīng xùn xī hé, xià zhī. guǐ sì, jiàn dà jiàng jūn fǔ, bìng zhì sān jūn, fēn wéi zuǒ yòu: yǐ shì zǐ jiàn chéng wéi lǒng xī gōng zuǒ lǐng dà dū dū, zuǒ tǒng jūn lì yān tài zōng wèi dūn huáng gōng yòu lǐng dà dū dū, yòu tǒng jūn lì yān. péi jì wèi dà jiàng jūn fǔ zhǎng shǐ, liú wén jìng wèi sī mǎ, shí ài xiàn zhǎng yīn kāi shān wèi yuàn, liú zhèng huì wèi shǔ, zhǎng sūn shùn dé liú hóng jī dòu cóng děng fēn wéi zuǒ yòu tǒng jūn. kāi cāng kù yǐ zhèn qióng fá, yuǎn jìn xiǎng yìng. qiū qī yuè rén zǐ, gāo zǔ lǜ bīng xī tú guān zhōng, yǐ yuán jí wèi zhèn běi jiāng jūn tài yuán liú shǒu. guǐ chǒu, fā zì tài yuán, yǒu bīng sān wàn. bǐng chén, shī cì líng shí xiàn, yíng yú jiǎ hú bǎo. suí wǔ yá láng jiāng sòng lǎo shēng tún huò yì yǐ jù yì shī. huì lín yǔ jī xún, kuì yùn bù gěi, gāo zǔ mìng xuán shī, tài zōng qiè jiàn nǎi zhǐ. yǒu bái yī lǎo fù yì jūn mén yuē:" yú wèi huò shān shén shǐ yè táng huáng dì yuē:' bā yuè yǔ zhǐ, lù chū huò yì dōng nán, wú dāng jì shī.' gāo zǔ yuē:" cǐ shén bù qī zhào wú xù, qǐ fù wǒ zāi!" bā yuè xīn sì, gāo zǔ yǐn shī qū huò yì, zhǎn sòng lǎo shēng, píng huò yì. bǐng xū, jìn xià lín fén jùn jí jiàng jùn. guǐ sì, zhì lóng mén, tū jué shǐ bì kè hán qiǎn kāng shāo lì lǜ bīng wǔ bǎi rén mǎ èr qiān pǐ, yǔ liú wén jìng huì yú huī xià. suí xiāo wèi dà jiàng jūn qū tū tōng zhèn hé dōng, jīn liáng duàn jué, guān zhōng xiàng yì zhě pō yǐ wéi zǔ. hé dōng shuǐ bīn jū rén, jìng jìn zhōu jí, bù móu ér zhì, qián hòu shù bǎi rén.
五月甲子,高祖与威、君雅视事,太宗密严兵于外,以备非常。遣开阳府司马 刘政会告威等谋反,即斩之以徇,遂起义兵。甲戌,遣刘文静使于突厥始毕可汗, 令率兵相应。六月甲申,命太宗将兵徇西河,下之。癸巳,建大将军府,并置三军, 分为左右:以世子建成为陇西公、左领大都督,左统军隶焉;太宗为敦煌公、右领大都督,右统军隶焉。裴寂为大将军府长史,刘文静为司马,石艾县长殷开山为 掾,刘政会为属,长孙顺德、刘弘基、窦琮等分为左右统军。开仓库以赈穷乏,远 近响应。秋七月壬子,高祖率兵西图关中,以元吉为镇北将军、太原留守。癸丑, 发自太原,有兵三万。丙辰,师次灵石县,营于贾胡堡。隋武牙郎将宋老生屯霍邑 以拒义师。会霖雨积旬,馈运不给,高祖命旋师,太宗切谏乃止。有白衣老父诣军 门曰:“余为霍山神使谒唐皇帝曰:‘八月雨止,路出霍邑东南,吾当济师。’高 祖曰:“此神不欺赵无恤,岂负我哉!”八月辛巳,高祖引师趋霍邑,斩宋老生, 平霍邑。丙戌,进下临汾郡及绛郡。癸巳,至龙门,突厥始毕可汗遣康稍利率兵五 百人、马二千匹,与刘文静会于麾下。隋骁卫大将军屈突通镇河东,津梁断绝,关 中向义者颇以为阻。河东水滨居人,竞进舟楫,不谋而至,前后数百人。
jiǔ yuè rén yín, féng yì zéi shuài sūn huá shì mén zéi shuài bái xuán dù gè lǜ qí zhòng sòng kuǎn, bìng jù zhōu jí yǐ dài yì shī. gāo zǔ lìng huá yǔ tǒng jūn wáng cháng xié liú hóng jī yǐn bīng dù hé. qū tū tōng qiǎn qí wǔ yá láng jiāng sāng xiǎn hé lǜ zhòng shù qiān, yè xí zhǎng xié, yì shī bù lì. tài zōng yǐ yóu qí shù bǎi yǎn qí hòu, xiǎn hé kuì sàn, yì jūn fù zhèn. bǐng chén, féng yì tài shǒu xiāo zào yǐ jùn lái jiàng. wù wǔ, gāo zǔ qīn lǜ zhòng wéi hé dōng, qū tū tōng zì shǒu bù chū, nǎi mìng gōng chéng, bù lì ér hái. wén wǔ jiàng lì qǐng gāo zǔ lǐng tài wèi, jiā zhì liáo zuǒ, cóng zhī. huá yīn lìng lǐ xiào cháng yǐ yǒng fēng cāng lái jiàng. gēng shēn, gāo zǔ lǜ jūn jì hé, shě yú cháng chūn gōng. sān qín shì shù zhì zhě rì yǐ qiān shù, gāo zǔ lǐ zhī, xián guò suǒ wàng, rén jiē xǐ yuè. bǐng yín, qiǎn lǒng xī gōng jiàn chéng sī mǎ liú wén jìng tún bīng yǒng fēng cāng, jiān shǒu tóng guān, yǐ bèi tā dào. tài zōng lǜ liú hóng jī zhǎng sūn shùn dé děng qián hòu shù wàn rén, zì wèi běi xùn sān fǔ, suǒ zhì jiē xià. gāo zǔ cóng fù dì shén tōng qǐ bīng hù xiàn, chái shì fù jǔ bīng yú sī zhú, zhì shì bìng yǔ tài zōng huì. méi xiàn zéi shuài qiū shī lì lǐ zhòng wén, zhōu zhì zéi shuài hé pān rén děng, hé zhòng shù wàn lái jiàng. yǐ hài, mìng tài zōng zì wèi ruì tún bīng a chéng, lǒng xī gōng jiàn chéng zì xīn fēng qù bà shàng. gāo zǔ lǜ dà jūn zì xià guī xī shàng, jīng yáng dì xíng gōng yuán yuàn, xī bà zhī, gōng nǚ fàng hái qīn shǔ.
九月壬寅,冯翊贼帅孙华、士门贼帅白玄度各率其众送款,并具舟楫以待义师。 高祖令华与统军王长谐、刘弘基引兵渡河。屈突通遣其武牙郎将桑显和率众数千, 夜袭长谐,义师不利。太宗以游骑数百掩其后,显和溃散,义军复振。丙辰,冯翊 太守萧造以郡来降。戊午,高祖亲率众围河东,屈突通自守不出,乃命攻城,不利 而还。文武将吏请高祖领太尉,加置僚佐,从之。华阴令李孝常以永丰仓来降。庚 申,高祖率军济河,舍于长春宫。三秦士庶至者日以千数,高祖礼之,咸过所望, 人皆喜悦。丙寅,遣陇西公建成、司马刘文静屯兵永丰仓,兼守潼关,以备他盗。 太宗率刘弘基、长孙顺德等前后数万人,自渭北徇三辅,所至皆下。高祖从父弟神 通起兵鄠县,柴氏妇举兵于司竹,至是并与太宗会。郿县贼帅丘师利、李仲文,盩 厔贼帅何潘仁等,合众数万来降。乙亥,命太宗自渭汭屯兵阿城,陇西公建成自新 丰趣霸上。高祖率大军自下邽西上,经炀帝行宫园苑,悉罢之,宫女放还亲属。
dōng shí yuè xīn sì, zhì cháng lè gōng, yǒu zhòng èr shí wàn. jīng shī liú shǒu xíng bù shàng shū wèi wén shēng yòu yì wèi jiāng jūn yīn shì shī jīng zhào jùn chéng huá yí xié dài wáng yòu yǐ jù yì shī. gāo zǔ qiǎn shǐ zhì chéng xià, yù yǐ kuāng fù zhī yì, zài sān jiē bù bào. zhū jiàng gù qǐng wéi chéng. shí yī yuè bǐng chén, gōng bá jīng chéng. wèi wén shēng xiān yǐ bìng sǐ, yǐ yīn shì shī huá yí děng jù yì bīng, bìng zhǎn zhī. guǐ hài, lǜ bǎi liáo, bèi fǎ jià, lì dài wáng yòu wèi tiān zǐ, yáo zūn yáng dì wèi tài shàng huáng, dà shè, gǎi yuán wèi yì níng. jiǎ zǐ, suí dì zhào jiā gāo zǔ jiǎ huáng yuè shǐ chí jié dà dū dū nèi wài zhū jūn shì dà chéng xiàng, jìn fēng táng wáng, zǒng lù wàn jī. yǐ wǔ dé diàn wèi chéng xiàng fǔ, gǎi jiào wèi lìng. yǐ lǒng xī gōng jiàn chéng wéi táng guó shì zǐ tài zōng wèi jīng zhào yǐn, gǎi fēng qín gōng gū zāng gōng yuán jí wèi qí gōng. shí èr yuè guǐ wèi, chéng xiàng fǔ zhì zhǎng shǐ sī lù yǐ xià guān liáo. jīn chéng zéi shuài xuē jǔ kòu fú fēng, mìng tài zōng wèi yuán shuài jī zhī. qiǎn zhào jùn gōng xiào gōng zhāo wèi shān nán, suǒ zhì jiē xià. guǐ sì, tài zōng dà pò xuē jǔ zhī zhòng yú fú fēng. qū tū tōng zì tóng guān bēn dōng dōu, liú wén jìng děng zhuī qín yú wén xiāng, lǔ qí zhòng shù wàn. hé chí tài shǒu xiāo yǔ yǐ jùn jiàng. bǐng wǔ, qiǎn yún yáng lìng zhān jùn wǔ gōng xiàn zhèng lǐ zhòng gǔn xùn bā shǔ, xià zhī.
冬十月辛巳,至长乐宫,有众二十万。京师留守刑部尚书卫文升、右翊卫将军 阴世师、京兆郡丞滑仪挟代王侑以拒义师。高祖遣使至城下,谕以匡复之意,再三 皆不报。诸将固请围城。十一月丙辰,攻拔京城。卫文升先已病死,以阴世师、滑 仪等拒义兵,并斩之。癸亥,率百僚,备法驾,立代王侑为天子,遥尊炀帝为太上 皇,大赦,改元为义宁。甲子,隋帝诏加高祖假黄钺、使持节、大都督内外诸军事、 大丞相,进封唐王,总录万机。以武德殿为丞相府,改教为令。以陇西公建成为唐 国世子;太宗为京兆尹,改封秦公;姑臧公元吉为齐公。十二月癸未,丞相府置长 史、司录已下官僚。金城贼帅薛举寇扶风,命太宗为元帅击之。遣赵郡公孝恭招慰 山南,所至皆下。癸巳,太宗大破薛举之众于扶风。屈突通自潼关奔东都,刘文静 等追擒于阌乡,虏其众数万。河池太守萧瑀以郡降。丙午,遣云阳令詹俊、武功县 正李仲衮徇巴蜀,下之。
èr nián chūn zhēng yuè wù chén, shì zǐ jiàn chéng wéi fǔ níng dà jiàng jūn dōng tǎo yuán shuài, tài zōng wèi fù, zǒng bīng qī wàn, xùn dì dōng dōu. èr yuè, qīng hé zéi shuài dòu jiàn dé jiàn chēng cháng lè wáng. wú xīng rén shěn fǎ xìng jù dān yáng qǐ bīng. sān yuè bǐng chén, yòu tún wèi jiāng jūn yǔ wén huà jí shì suí tài shàng huáng yú jiāng dū gōng, lì qín wáng hào wèi dì, zì chēng dà chéng xiàng. xǐ fēng tài zōng wèi zhào guó gōng. wù chén, suí dì jìn gāo zǔ xiàng guó, zǒng bǎi kuí, bèi jiǔ xī zhī lǐ. táng guó zhì chéng xiàng yǐ xià, lì huáng gāo zǔ yǐ xià sì miào yú cháng ān tōng yì lǐ dì.
二年春正月戊辰,世子建成为抚宁大将军、东讨元帅,太宗为副,总兵七万, 徇地东都。二月,清河贼帅窦建德僭称长乐王。吴兴人沈法兴据丹阳起兵。三月丙 辰,右屯卫将军宇文化及弑隋太上皇于江都宫,立秦王浩为帝,自称大丞相。徙封 太宗为赵国公。戊辰,隋帝进高祖相国,总百揆,备九锡之礼。唐国置丞相以下, 立皇高祖已下四庙于长安通义里第。
xià sì yuè xīn mǎo, tíng zhú shǐ fú, bān yín tú fú yú zhū jùn. wù xū, shì zǐ jiàn chéng jí tài zōng zì dōng dōu bān shī. wǔ yuè yǐ sì, tiān zǐ zhào gāo zǔ miǎn shí yǒu èr liú, jiàn tiān zǐ jīng qí, chū jǐng rù bì. wáng hòu wáng nǚ jué mìng zhī hào, yī zūn jiù diǎn. wù wǔ, suí dì zhào yuē:
夏四月辛卯,停竹使符,颁银菟符于诸郡。戊戌,世子建成及太宗自东都班师。 五月乙巳,天子诏高祖冕十有二旒,建天子旌旗,出警入跸。王后、王女爵命之号, 一遵旧典。戊午,隋帝诏曰:
tiān huò suí guó, dà xíng tài shàng huáng yù dào jiāng dū, kù shén wàng yí, xìn shēn lí běi. mǐn yǔ xiǎo zi, yǎn zào pī qiān, āi háo yǒng gǎn, xīn qíng mí kuì. yǎng wéi tú dú, chóu fù mí shēn, xíng yǐng xiāng diào, wǎng zhī qǐ chù. xiàng guó táng wáng, yīng qī mìng shì, fú wēi zhěng nì, zì běi cú nán, dōng zhēng xī yuàn. zhì jiǔ hé yú zhū hóu, jué bǎi shèng yú qiān lǐ. jiū lǜ yí xià, dà bì máng lí, bǎo yì zhèn gōng, xì wáng shì lài. dé móu zào huà, gōng gé cāng mín, zhào shù guī xīn, lì shǔ sī zài, qū wéi rén chén, zài wéi tiān mìng. zài xī yú xià, yī ràng xiāng tuī, gǒu fēi zhòng huá, shuí kān mìng yǔ. dāng jīn jiǔ fú bēng lí, sān líng gǎi bo, dà yùn qù yǐ, qǐng bì xián lù. zhào móu bù dé, gù jǐ mò néng, sī tóng mìng jià, xū guī fān guó. yǔ běn dài wáng, jí yǔ ér dài, tiān zhī suǒ fèi, qǐ qí rú shì! shù píng jī gǔ zhī shèng, yǐ zhū sì xiōng xìng zhí wéi xīn zhī ēn, yù chōng sān kè. xuě yuān chǐ yú huáng zǔ, shǒu yīn sì wèi xiào sūn, cháo wén xī yǔn, jí quán wú hèn. jīn zūn gù shì, xùn yú jiù dǐ, shù guān qún pì, gǎi shì táng cháo. yí yī qián diǎn, qū shàng zūn hào, ruò shì zhòng fù, gǎn tài jiān huái. jiǎ shǒu zhēn rén, bǐ chú chǒu nì, jì jì duō shì, míng zhī zhèn yì. réng chì yǒu sī, fán yǒu biǎo zòu, jiē bù dé yǐ wén.
天祸隋国,大行太上皇遇盗江都,酷甚望夷,衅深骊北。悯予小子,奄造丕愆, 哀号永感,心情糜溃。仰惟荼毒,仇复靡申,形影相吊,罔知启处。相国唐王,膺 期命世,扶危拯溺,自北徂南,东征西怨。致九合于诸侯,决百胜于千里。纠率夷 夏,大庇氓黎,保乂朕躬,系王是赖。德侔造化,功格苍旻,兆庶归心,历数斯在, 屈为人臣,载违天命。在昔虞、夏,揖让相推,苟非重华,谁堪命禹。当今九服崩 离,三灵改卜,大运去矣,请避贤路。兆谋布德,顾己莫能,私僮命驾,须归籓国。 予本代王,及予而代,天之所废,岂其如是!庶凭稽古之圣,以诛四凶;幸值惟新 之恩,预充三恪。雪冤耻于皇祖,守禋祀为孝孙,朝闻夕殒,及泉无恨。今遵故事, 逊于旧邸,庶官群辟,改事唐朝。宜依前典,趋上尊号,若释重负,感泰兼怀。假 手真人,俾除丑逆,济济多士,明知朕意。仍敕有司,凡有表奏,皆不得以闻。
qiǎn shǐ chí jié jiān tài bǎo xíng bù shàng shū guāng lù dài fu liáng jùn gōng xiāo zào, jiān tài wèi sī nóng shǎo qīng péi zhī yǐn fèng huáng dì xǐ shòu yú gāo zǔ. gāo zǔ cí ràng, bǎi liáo shàng biǎo quàn jìn, zhì yú zài sān, nǎi cóng zhī. suí dì xùn yú jiù dǐ. gǎi dà xīng diàn wèi tài jí diàn.
遣使持节、兼太保、邢部尚书、光禄大夫、梁郡公萧造,兼太尉、司农少卿裴 之隐奉皇帝玺绶于高祖。高祖辞让,百僚上表劝进,至于再三,乃从之。隋帝逊于 旧邸。改大兴殿为太极殿。
jiǎ zǐ, gāo zǔ jí huáng dì wèi yú tài jí diàn, mìng xíng bù shàng shū xiāo zào jiān tài wèi, gào yú nán jiāo, dà shè tiān xià, gǎi suí yì níng èr nián wèi táng wǔ dé yuán nián. guān rén bǎi xìng, cì jué yī jí. yì shī suǒ xíng zhī chù, gěi fù sān nián. bà jùn zhì zhōu, gǎi tài shǒu wèi cì shǐ. dīng mǎo, yàn bǎi guān yú tài jí diàn, cì bó yǒu chà. dōng dōu liú shǒu guān gòng lì suí yuè wáng dòng wèi dì. rén shēn, mìng xiàng guó zhǎng shǐ péi jì děng xiū lǜ lìng.
甲子,高祖即皇帝位于太极殿,命刑部尚书萧造兼太尉,告于南郊,大赦天下, 改隋义宁二年为唐武德元年。官人百姓,赐爵一级。义师所行之处,给复三年。罢 郡置州,改太守为刺史。丁卯,宴百官于太极殿,赐帛有差。东都留守官共立隋越 王侗为帝。壬申,命相国长史裴寂等修律令。
liù yuè jiǎ xū, tài zōng wèi shàng shū lìng, xiàng guó fǔ zhǎng shǐ péi jì wèi shàng shū yòu pú yè, xiàng guó fǔ sī mǎ liú wén jìng wèi nà yán, suí mín bù shàng shū xiāo yǔ xiàng guó fǔ sī lù dòu wēi bìng wèi nèi shǐ lìng. fèi suí dà yè lǜ lìng, bān xīn gé. jǐ mǎo, bèi fǎ jià, yíng huáng gāo zǔ xuān jiǎn gōng yǐ xià shén zhǔ, fù yú tài miào. zhuī shì fēi dòu shì wèi tài mù huáng hòu, líng yuē shòu ān. gēng chén, lì shì zǐ jiàn chéng wéi hòu tài zǐ. fēng tài zōng wèi qín wáng, qí guó gōng yuán jí wèi qí wáng. fēng zōng shì shǔ guó gōng xiào jī wèi yǒng ān wáng, zhù guó gōng dào xuán wèi huái yáng wáng, cháng píng gōng shū liáng wèi cháng píng wáng, zhèng guó gōng shén tōng wèi yǒng kāng wáng, ān jí gōng shén fú wèi xiāng yì wáng, zhù guó dé liáng wèi cháng lè wáng, shàng kāi fǔ dào sù wèi jìng líng wáng, shàng zhù guó bó yì wèi lǒng xī wáng, fèng cí wèi bó hǎi wáng. zhū zhōu zǒng guǎn jiā hào shǐ chí jié. guǐ wèi, fēng suí dì wèi xī guó gōng. xuē jǔ kòu jīng zhōu, mìng qín wáng wèi xī tǎo yuán shuài zhēng zhī. gǎi fēng yǒng kāng wáng shén tōng wèi huái ān wáng. rén chén, jiā qín wáng yōng zhōu mù, yú guān rú gù. xīn chǒu, nèi shǐ lìng dòu wēi zú. qiū qī yuè bǐng wǔ, xíng bù shàng shū xiāo zào wèi tài zǐ tài bǎo. zhuī fēng huáng zǐ xuán bà wèi wèi wáng. xī tū jué qiǎn shǐ nèi fù. qín wáng yǔ xuē jǔ dà zhàn yú jīng zhōu, wǒ shī bài jī.
六月甲戌,太宗为尚书令,相国府长史裴寂为尚书右仆射,相国府司马刘文静 为纳言,隋民部尚书萧瑀、相国府司录窦威并为内史令。废隋《大业律令》,颁新 格。己卯,备法驾,迎皇高祖宣简公已下神主,祔于太庙。追谥妃窦氏为太穆皇后, 陵曰寿安。庚辰,立世子建成为后太子。封太宗为秦王,齐国公元吉为齐王。封宗 室蜀国公孝基为永安王,柱国公道玄为淮阳王,长平公叔良为长平王,郑国公神通 为永康王,安吉公神符为襄邑王,柱国德良为长乐王,上开府道素为竟陵王,上柱 国博乂为陇西王,奉慈为渤海王。诸州总管加号使持节。癸未,封隋帝为酅国公。 薛举寇泾州,命秦王为西讨元帅征之。改封永康王神通为淮安王。壬辰,加秦王雍 州牧,余官如故。辛丑,内史令窦威卒。秋七月丙午,刑部尚书萧造为太子太保。 追封皇子玄霸为卫王。西突厥遣使内附。秦王与薛举大战于泾州,我师败绩。
bā yuè rén wǔ, xuē jǔ sǐ, qí zi rén gǎo fù jiàn chēng dì, mìng qín wáng wèi yuán shuài yǐ tǎo zhī. dīng hài, zhào yuē: " suí tài cháng qīng gāo jiǒng shàng zhù guó hè ruò bì, bìng kàng jié bù ā, jiǎo wǎng wú náo sī lì dài fū xuē dào héng xíng bù shàng shū yǔ wén bì zuǒ yì wèi jiāng jūn dǒng chún, bìng huái zhōng bào yì, yǐ xiàn jí xíng: yí cóng bāo shì, yǐ wèi quán rǎng. jiǒng kě zèng shàng zhù guó tán guó gōng, bì zèng shàng zhù guó qǐ guó gōng, gè lìng yǒu sī jiā shì dào héng zèng shàng kāi fǔ lín hé xiàn gōng, zèng shàng kāi fǔ píng chāng xiàn gōng, chún zèng zhù guó dí dào xiàn gōng." yòu zhào yuē:" suí yòu xiāo wèi dà jiàng jūn lǐ jīn cái zuǒ guāng lù dài fu lǐ mǐn, bìng dǐng zú gāo mén, yuán gōng shì zhòu, héng shòu tú shā, cháo yě chēng yuān. rán lǐ shì jiāng xìng, tiān zuò yǒu yīng, míng qì shēn yǐn, wàng sì zhū yí. zhèn shòu mìng jūn lín, zhì cún shuā dàng, shēn yuān jīng shàn, wú wàng wù mèi. jīn cái kě zèng shàng zhù guó shēn guó gōng, mǐn kě zèng zhù guó guān guó gōng. yòu qián dài kù làn, zǐ sūn bèi liú zhě, bìng fàng huán xiāng lǐ." liáng zhōu zéi shuài lǐ guǐ yǐ qí dì lái jiàng, bài liáng zhōu zǒng guǎn, fēng liáng wáng.
八月壬午,薛举死,其子仁杲复僭称帝,命秦王为元帅以讨之。丁亥,诏曰: “隋太常卿高颎、上柱国贺若弼,并抗节不阿,矫枉无挠;司隶大夫薛道衡、刑部 尚书宇文弼、左翊卫将军董纯,并怀忠抱义,以陷极刑:宜从褒饰,以慰泉壤。颎 可赠上柱国、郯国公,弼赠上柱国、杞国公,各令有司加谥;道衡赠上开府、临河 县公,赠上开府、平昌县公,纯赠柱国、狄道县公。”又诏曰:“隋右骁卫大将军 李金才、左光禄大夫李敏,并鼎族高门,元功世胄,横受屠杀,朝野称冤。然李氏 将兴,天祚有应,冥契深隐,妄肆诛夷。朕受命君临,志存刷荡,申冤旌善,无忘 寤寐。金才可赠上柱国、申国公,敏可赠柱国、观国公。又前代酷滥,子孙被流者, 并放还乡里。”凉州贼帅李轨以其地来降,拜凉州总管,封凉王。
jiǔ yuè yǐ sì, qīn lù qiú tú, gǎi yín tú fú wèi tóng yú fú. xīn wèi, zhuī shì suí tài shàng huáng wèi yáng dì. yǔ wén huà jí zhì wèi zhōu, zhèn shā qín wáng hào, jiàn chēng tiān zǐ, guó hào xǔ.
九月乙巳,亲录囚徒,改银菟符为铜鱼符。辛未,追谥隋太上皇为炀帝。宇文 化及至魏州,鸩杀秦王浩,僭称天子,国号许。
dōng shí yuè rén shēn shuò, rì yǒu shí zhī. lǐ mì lǜ zhòng lái jiàng. fēng huáng cóng fù dì xiāng wǔ gōng chēn wèi xiāng wǔ wáng, huáng tái gōng yuàn wèi lú jiāng wáng. guǐ sì, zhào xíng fù rén jūn suǒ zào wù yín lì. shí yī yuè jǐ yǒu, yǐ jīng shī gǔ guì, lìng sì miàn rù guān zhě, chē mǎ niú lǘ gè gěi kè mǐ, chōng qí zì shí. qín wáng dà pò xuē rén gǎo yú qiǎn shuǐ yuán, jiàng zhī, lǒng yòu píng. yǐ sì, liáng wáng lǐ guǐ jiàn chēng tiān zǐ yú liáng zhōu. zhào bān wǔ shí sān tiáo gé, yǐ yuē fǎ huǎn xíng. shí èr yuè rén shēn, jiā qín wáng tài wèi shǎn dōng dào dà xíng tái. dīng chǒu, fēng shàng zhù guó lǐ xiào cháng wèi yì ān wáng. gēng zǐ, lǐ mì fǎn yú táo lín, xíng jūn zǒng guǎn shèng yàn shī zhuī tǎo zhǎn zhī.
冬十月壬申朔,日有蚀之。李密率众来降。封皇从父弟襄武公琛为襄武王,黄 台公瑗为庐江王。癸巳,诏行傅仁均所造《戊寅历》。十一月己酉,以京师谷贵, 令四面入关者,车马牛驴各给课米,充其自食。秦王大破薛仁杲于浅水原,降之, 陇右平。乙巳,凉王李轨僭称天子于凉州。诏颁五十三条格,以约法缓刑。十二月 壬申,加秦王太尉、陕东道大行台。丁丑,封上柱国李孝常为义安王。庚子,李密 反于桃林,行军总管盛彦师追讨斩之。
èr nián chūn zhēng yuè yǐ mǎo, chū lìng wén guān zāo fù mǔ sāng zhě tīng qù zhí. huáng mén shì láng chén shū dá jiān nà yán. èr yuè bǐng xū, zhào tiān xià zhū zōng rén wú zhí rèn zhě, bù zài yáo yì zhī xiàn, měi zhōu zhì zōng shī yī rén, yǐ xiāng tǒng shè. dīng yǒu, dòu jiàn dé gōng yǔ wén huà jí yú liáo chéng, zhǎn zhī, chuán shǒu tū jué. rùn yuè xīn chǒu, liú wǔ zhōu qīn wǒ bīng zhōu. jǐ yǒu, lǐ mì jiù jiāng xú shì jī yǐ lí yáng zhī zhòng jí hé nán shí jùn jiàng, shòu lí zhōu zǒng guǎn, fēng cáo guó gōng, cì xìng lǐ shì. gēng xū, shàng wēi xíng dū yì, yǐ chá máng sú, jí rì hái gōng. jiǎ yín, zéi shuài zhū càn shā wǒ shǐ sàn qí cháng shì duàn què, bēn luò yáng.
二年春正月乙卯,初令文官遭父母丧者听去职。黄门侍郎陈叔达兼纳言。二月 丙戌,诏天下诸宗人无职任者,不在徭役之限,每州置宗师一人,以相统摄。丁酉, 窦建德攻宇文化及于聊城,斩之,传首突厥。闰月辛丑,刘武周侵我并州。己酉, 李密旧将徐世勣以黎阳之众及河南十郡降,授黎州总管,封曹国公,赐姓李氏。庚 戌,上微行都邑,以察氓俗,即日还宫。甲寅,贼帅硃粲杀我使散骑常侍段确,奔 洛阳。
xià sì yuè yǐ sì, wáng shì chōng cuàn yuè wáng dòng wèi, jiàn chēng tiān zǐ, guó hào zhèng. xīn hài, lǐ guǐ wèi qí wěi shàng shū ān xìng guì suǒ zhí yǐ jiàng, hé yòu píng. tū jué shǐ bì kè hán sǐ. wǔ yuè jǐ mǎo, xī guó gōng hōng, zhuī chóng wèi suí dì, shì yuē gōng. liù yuè wù xū, lìng guó zǐ xué lì zhōu gōng kǒng zǐ miào, sì shí zhì jì, réng bó qiú qí hòu. guǐ hài, shàng shū yòu pú yè péi jì wèi jìn zhōu dào héng jūn zǒng guǎn, yǐ tǎo liú wǔ zhōu. qiū qī yuè rén shēn, zhì shí èr jūn, yǐ guān nèi zhū fǔ fēn lì yān. wáng shì chōng qiǎn qí jiāng luó shì xìn qīn wǒ gǔ zhōu, shì xìn lǜ qí zhòng lái jiàng. xī tū jué yè hù kè hán jí gāo chāng bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
夏四月乙巳,王世充篡越王侗位,僭称天子,国号郑。辛亥,李轨为其伪尚书 安兴贵所执以降,河右平。突厥始毕可汗死。五月己卯,酅国公薨,追崇为隋帝, 谥曰恭。六月戊戌,令国子学立周公、孔子庙,四时致祭,仍博求其后。癸亥,尚 书右仆射裴寂为晋州道行军总管,以讨刘武周。秋七月壬申,置十二军,以关内诸 府分隶焉。王世充遣其将罗士信侵我谷州,士信率其众来降。西突厥叶护可汗及高 昌并遣使朝贡。
jiǔ yuè xīn wèi, zéi shuài lǐ zǐ tōng jù jiāng dū, jiàn chēng tiān zǐ, guó hào wú. shěn fǎ xìng jù pí líng, jiàn chēng liáng wáng. dīng chǒu, hé zhōu zéi shuài dù fú wēi qiǎn shǐ lái jiàng, shòu hé zhōu zǒng guǎn dōng nán dào héng tái shàng shū lìng, fēng chǔ wáng. péi jì yǔ liú wǔ zhōu jiāng sòng jīn gāng zhàn yú jiè zhōu, wǒ shī bài jī, yòu wǔ wèi dà jiàng jūn jiāng bǎo yì sǐ zhī. bīng zhōu zǒng guǎn qí wáng yuán jí jù wǔ zhōu suǒ bī, bēn yú jīng shī, bīng zhōu xiàn. yǐ wèi, jīng shī dì zhèn.
九月辛未,贼帅李子通据江都,僭称天子,国号吴。沈法兴据毗陵,僭称梁王。 丁丑,和州贼帅杜伏威遣使来降,授和州总管、东南道行台尚书令,封楚王。裴寂 与刘武周将宋金刚战于介州,我师败绩,右武卫大将军姜宝谊死之。并州总管、齐 王元吉惧武周所逼,奔于京师,并州陷。乙未,京师地震。
dōng shí yuè jǐ hài. fēng yōu zhōu zǒng guǎn luó yì wèi yàn jùn wáng, cì xìng lǐ shì. huáng mén shì láng yáng gōng rén wèi nà yán. shā mín bù shàng shū lǔ guó gōng liú wén jìng. yǐ mǎo, tǎo liú wǔ zhōu, jūn yú pú zhōu, wèi zhū jūn shēng yuán. rén zǐ, liú wǔ zhōu jìn wéi jìn zhōu. jiǎ zǐ, shàng qīn cí huá yuè. shí yī yuè bǐng zǐ, dòu jiàn dé xiàn lí yáng, jǐn yǒu shān dōng zhī dì. huái ān wáng shén tōng zuǒ wǔ hòu dà jiàng jūn lǐ shì jī jiē méi yú zéi. shí èr yuè bǐng shēn, yǒng ān wáng xiào jī gōng bù shàng shū dú gū huái ēn zǒng guǎn yú yún wèi liú wǔ zhōu jiāng sòng jīn gāng yǎn xí, bìng méi yān. jiǎ chén, shòu yú huà shān. rén zǐ, dà fēng bá mù.
冬十月己亥。封幽州总管罗艺为燕郡王,赐姓李氏。黄门侍郎杨恭仁为纳言。 杀民部尚书、鲁国公刘文静。乙卯,讨刘武周,军于蒲州,为诸军声援。壬子,刘 武周进围晋州。甲子,上亲祠华岳。十一月丙子,窦建德陷黎阳,尽有山东之地。 淮安王神通、左武候大将军李世勣皆没于贼。十二月丙申,永安王孝基、工部尚书 独孤怀恩、总管于筠为刘武周将宋金刚掩袭,并没焉。甲辰,狩于华山。壬子,大 风拔木。
sān nián chūn zhēng yuè xīn sì, xìng pú zhōu, mìng sì shùn miào. guǐ sì, zhì zì pú zhōu. jiǎ wǔ, lǐ shì jī yú dòu jiàn dé suǒ zì bá guī guó. jiàn dé jiàn chēng xià wáng. èr yuè dīng yǒu, jīng shī xī nán dì yǒu shēng rú shān bēng. gēng zǐ, xìng huá yīn. gōng bù shàng shū dú gū huái ēn móu fǎn, fú zhū. sān yuè guǐ yǒu, xī tū jué yè hù kè hán gāo chāng wáng qū bó yǎ qiǎn shǐ cháo gòng. tū jué gòng tiáo zhī jù niǎo. jǐ mǎo, gǎi nà yán wèi shì zhōng, nèi shǐ lìng wèi zhōng shū lìng, jǐ shì láng wèi jǐ shì zhōng. jiǎ xū, nèi shǐ shì láng fēng dé yí jiān zhōng shū lìng. fēng zéi shuài liú xiào zhēn wèi péng chéng wáng, cì xìng lǐ shì.
三年春正月辛巳,幸蒲州,命祀舜庙。癸巳,至自蒲州。甲午,李世勣于窦建 德所自拔归国。建德僭称夏王。二月丁酉,京师西南地有声如山崩。庚子,幸华阴。 工部尚书独孤怀恩谋反,伏诛。三月癸酉,西突厥叶护可汗、高昌王曲伯雅遣使朝 贡。突厥贡条支巨鸟。己卯,改纳言为侍中,内史令为中书令,给事郎为给事中。 甲戌,内史侍郎封德彝兼中书令。封贼帅刘孝真为彭城王,赐姓李氏。
xià sì yuè rén yín, zhì zì huá yīn. yú yì zhōu zhì xíng tái shàng shū shěng. jiǎ yín, jiā qín wáng yì zhōu dào héng tái shàng shū lìng. qín wáng dà pò sòng jīn gāng yú jiè zhōu, jīn gāng yǔ liú wǔ zhōu jù bēn tū jué, suì píng bīng zhōu. wěi zǒng guǎn yù chí jìng dé xún xiāng yǐ jiè zhōu jiàng.
夏四月壬寅,至自华阴。于益州置行台尚书省。甲寅,加秦王益州道行台尚书 令。秦王大破宋金刚于介州,金刚与刘武周俱奔突厥,遂平并州。伪总管尉迟敬德、 寻相以介州降。
liù yuè rén chén, xǐ fēng chǔ wáng dù fú wēi wèi wú wáng, cì xìng lǐ shì, jiā shòu dōng nán dào héng tái shàng shū lìng. bǐng wǔ, qīn lù qiú tú. fēng huáng zǐ yuán jǐng wèi zhào wáng, yuán chāng wèi lǔ wáng, yuán hēng wèi fēng wáng huáng sūn chéng zōng wèi tài yuán wáng, chéng dào wèi ān lù wáng, chéng gān wèi héng shān wáng, kè wèi cháng shā wáng, tài wèi yí dū wáng.
六月壬辰,徙封楚王杜伏威为吴王,赐姓李氏,加授东南道行台尚书令。丙午, 亲录囚徒。封皇子元景为赵王,元昌为鲁王,元亨为酆王;皇孙承宗为太原王,承 道为安陆王,承乾为恆山王,恪为长沙王,泰为宜都王。
qiū qī yuè rén xū, mìng qín wáng lǜ zhū jūn tǎo wáng shì chōng. qiǎn huáng tài zǐ zhèn pú zhōu, yǐ bèi tū jué. bǐng shēn, tū jué shā liú wǔ zhōu yú bái dào. dōng shí yuè gēng zǐ, huái shù zéi shuài gāo kāi dào qiǎn shǐ jiàng, shòu wèi zhōu zǒng guǎn, fēng běi píng jùn wáng, cì xìng lǐ shì.
秋七月壬戌,命秦王率诸军讨王世充。遣皇太子镇蒲州,以备突厥。丙申,突 厥杀刘武周于白道。冬十月庚子,怀戍贼帅高开道遣使降,授蔚州总管,封北平郡 王,赐姓李氏。
sì nián chūn zhēng yuè dīng mǎo, dòu jiàn dé xíng tái shàng shū lìng hú dà ēn yǐ dà ān zhèn lái jiàng, fēng dìng xiāng jùn wáng, cì xìng lǐ shì. xīn sì, mìng huáng tài zǐ zǒng tǒng zhū jūn tǎo jī hú. sān yuè, xǐ fēng yí dū wáng tài wèi wèi wáng. dòu jiàn dé lái yuán wáng shì chōng, gōng xiàn wǒ guǎn zhōu.
四年春正月丁卯,窦建德行台尚书令胡大恩以大安镇来降,封定襄郡王,赐姓 李氏。辛巳,命皇太子总统诸军讨稽胡。三月,徙封宜都王泰为卫王。窦建德来援 王世充,攻陷我管州。
xià sì yuè jiǎ yín, fēng huáng zǐ yuán fāng wèi zhōu wáng, yuán lǐ wèi zhèng wáng, yuán jiā wèi sòng wáng, yuán zé wèi jīng wáng, yuán mào wèi yuè wáng. chū zhì dū hù fǔ guān yuán. wǔ yuè jǐ wèi, qín wáng dà pò dòu jiàn dé zhī zhòng yú wǔ láo, qín jiàn dé, hé běi xī píng. bǐng yín, wáng shì chōng jǔ dōng dōu jiàng, hé nán píng. qiū qī yuè jiǎ zǐ, qín wáng kǎi xuán, xiàn fú yú tài miào. dīng mǎo, dà shè tiān xià. fèi wǔ zhū qián, xíng kāi yuán tōng bǎo qián. zhǎn dòu jiàn dé yú shì liú wáng shì chōng yú shǔ, wèi fā, wèi chóu rén suǒ hài. jiǎ xū, jiàn dé yú dǎng liú hēi tà jù zhāng nán fǎn. zhì shān dōng dào héng tái shàng shū shěng yú míng zhōu. bā yuè, yǎn zhōu zǒng guǎn xú yuán lǎng jǔ bīng fǎn, yǐ yīng liú hēi tà, jiàn chēng lǔ wáng.
夏四月甲寅,封皇子元方为周王,元礼为郑王,元嘉为宋王,元则为荆王,元 茂为越王。初置都护府官员。五月己未,秦王大破窦建德之众于武牢,擒建德,河 北悉平。丙寅,王世充举东都降,河南平。秋七月甲子,秦王凯旋,献俘于太庙。 丁卯,大赦天下。废五铢钱,行开元通宝钱。斩窦建德于市;流王世充于蜀,未发, 为仇人所害。甲戌,建德余党刘黑闼据漳南反。置山东道行台尚书省于洺州。八月, 兗州总管徐圆朗举兵反,以应刘黑闼,僭称鲁王。
dōng shí yuè jǐ chǒu, jiā qín wáng tiān cè shàng jiàng, wèi zài wáng gōng shàng, lǐng sī tú shǎn dōng dào dà xíng tái shàng shū lìng qí wáng yuán jí wèi sī kōng. yǐ sì, zhào jùn wáng xiào gōng píng jīng zhōu, huò xiāo xǐ. shí yī yuè jiǎ shēn, yú míng zhōu zhì dà xíng tái, fèi míng zhōu dū du fǔ. gēng yín, fén dōng dōu zǐ wēi gōng gān yáng diàn. kuài jī zéi shuài lǐ zǐ tōng yǐ qí dì lái jiàng. shí èr yuè dīng mǎo, mìng qín wáng jí qí wáng yuán jí tǎo liú hēi tà. rén shēn, xǐ fēng sòng wáng yuán jiā wèi xú wáng.
冬十月己丑,加秦王天策上将,位在王公上,领司徒、陕东道大行台尚书令; 齐王元吉为司空。乙巳,赵郡王孝恭平荆州,获萧铣。十一月甲申,于洺州置大行 台,废洺州都督府。庚寅,焚东都紫微宫乾阳殿。会稽贼帅李子通以其地来降。十 二月丁卯,命秦王及齐王元吉讨刘黑闼。壬申,徙封宋王元嘉为徐王。
wǔ nián chūn zhēng yuè bǐng shēn, liú hēi tà jù míng zhōu, jiàn chēng hàn dōng wáng. sān yuè dīng wèi, qín wáng pò liú hēi tà yú míng shuǐ shàng, jǐn fù suǒ xiàn zhōu xiàn, hēi tà wáng bēn tū jué. wèi zhōu zǒng guǎn běi píng wáng gāo kāi dào pàn, kòu yì zhōu.
五年春正月丙申,刘黑闼据洺州,僭称汉东王。三月丁未,秦王破刘黑闼于洺 水上,尽复所陷州县,黑闼亡奔突厥。蔚州总管、北平王高开道叛,寇易州。
xià sì yuè gēng xū, qín wáng hái jīng shī, gāo zǔ yíng láo yú cháng lè gōng. rén shēn, dài zhōu zǒng guǎn dìng xiāng jùn wáng dà ēn wèi lǔ suǒ bài, zhàn sǐ. liù yuè, liú hēi tà yǐn tū jué kòu shān dōng. zhì jiàn yì dài fū guān yuán. qiū qī yuè dīng hài, wú wáng fú wēi lái zhāo. suí hàn yáng tài shǒu féng àng yǐ nán yuè zhī dì lái jiàng, lǐng biǎo xī dìng. bā yuè xīn hài, yǐ míng jīng bìng yōu jiāo wǔ zhōu wèi dà zǒng guǎn fǔ. gǎi fēng héng shān wáng chéng gān wèi zhōng shān wáng. zàng suí yáng dì yú yáng zhōu. bǐng chén, tū jué xié lì kòu yàn mén. jǐ wèi, jìn kòu shuò zhōu. qiǎn huáng tài zǐ jí qín wáng tǎo jī, dà bài zhī.
夏四月庚戌,秦王还京师,高祖迎劳于长乐宫。壬申,代州总管、定襄郡王大 恩为虏所败,战死。六月,刘黑闼引突厥寇山东。置谏议大夫官员。秋七月丁亥, 吴王伏威来朝。隋汉阳太守冯盎以南越之地来降,岭表悉定。八月辛亥,以洺、荆、 并、幽、交五州为大总管府。改封恆山王承乾为中山王。葬隋炀帝于扬州。丙辰, 突厥颉利寇雁门。己未,进寇朔州。遣皇太子及秦王讨击,大败之。
dōng shí yuè guǐ yǒu, qiǎn qí wáng yuán jí jī liú hēi tà yú míng zhōu. shí shān dōng zhōu xiàn duō wèi hēi tà suǒ shǒu, suǒ zài shā zhǎng lì yǐ yīng zhī. xíng jūn zǒng guǎn huái yáng wáng dào xuán yǔ hēi tà zhàn yú xià bó, dào xuán bài méi. shí yī yuè jiǎ shēn, mìng huáng tài zǐ lǜ bīng tǎo liú hēi tà. bǐng shēn, xìng yí zhōu, jiǎn yuè jiàng shì. shí èr yuè bǐng chén, xiào liè yú huá chí. gēng shēn, zhì zì yí zhōu. huáng tài zǐ pò liú hēi tà yú wèi zhōu, zhǎn zhī, shān dōng píng.
冬十月癸酉,遣齐王元吉击刘黑闼于洺州。时山东州县多为黑闼所守,所在杀 长吏以应之。行军总管、淮阳王道玄与黑闼战于下博,道玄败没。十一月甲申,命 皇太子率兵讨刘黑闼。丙申,幸宜州,简阅将士。十二月丙辰,校猎于华池。庚申, 至自宜州。皇太子破刘黑闼于魏州,斩之,山东平。
liù nián chūn zhēng yuè, wú wáng dù fú wēi wèi tài zǐ tài bǎo. èr yuè xīn hài, xiào liè yú lí shān. sān yuè yǐ wèi, xìng kūn míng chí, yàn bǎi guān.
六年春正月,吴王杜伏威为太子太保。二月辛亥,校猎于骊山。三月乙未,幸 昆明池,宴百官。
xià sì yuè jǐ wèi, jiù zhái gǎi wéi tōng yì gōng, qū shè jīng chéng xì qiú, yú shì zhì jiǔ gāo huì, cì cóng guān bó gè yǒu chà. guǐ yǒu, yǐ shàng shū yòu pú yè wèi guó gōng péi jì wèi zuǒ pú yè, zhōng shū lìng sòng guó gōng xiāo yǔ wèi yòu pú yè, shì zhōng guān guó gōng yáng gōng rén wèi lì bù shàng shū. qiū qī yuè, tū jué xié lì kòu shuò zhōu, qiǎn huáng tài zǐ jí qín wáng tún bìng zhōu yǐ bèi zhī.
夏四月己未,旧宅改为通义宫,曲赦京城系囚,于是置酒高会,赐从官帛各有 差。癸酉,以尚书右仆射、魏国公裴寂为左仆射,中书令、宋国公萧瑀为右仆射, 侍中、观国公杨恭仁为吏部尚书。秋七月,突厥颉利寇朔州,遣皇太子及秦王屯并 州以备之。
bā yuè rén zǐ, dōng nán dào héng tái pú yè fǔ gōng shí jù dān yáng fǎn, jiàn chēng sòng wáng, qiǎn zhào jùn wáng xiào gōng jí lǐng nán dào dà shǐ yǒng kāng xiàn gōng lǐ jìng tǎo zhī. bǐng yín, tǔ yù hún nèi fù. jiǔ yuè bǐng zǐ, tū jué tuì, huáng tài zǐ bān shī. gǎi dōng dōu wèi luò zhōu. gāo kāi dào yǐn tū jué kòu yōu zhōu. dōng shí yuè, xìng huá yīn.
八月壬子,东南道行台仆射辅公祏据丹阳反,僭称宋王,遣赵郡王孝恭及岭南 道大使、永康县公李靖讨之。丙寅,吐谷浑内附。九月丙子,突厥退,皇太子班师。 改东都为洛州。高开道引突厥寇幽州。冬十月,幸华阴。
shí yī yuè, xiào liè yú shā yuàn. shí èr yuè yǐ sì, yǐ fèng yì jiān wèi lóng yuè gōng, wǔ gōng zhái wèi qìng shàn gōng. jiǎ yín, zhì zì huá yīn.
十一月,校猎于沙苑。十二月乙巳,以奉义监为龙跃宫,武功宅为庆善宫。甲 寅,至自华阴。
qī nián chūn zhēng yuè jǐ yǒu, fēng gāo lí wáng gāo wǔ wèi liáo dōng jùn wáng, bǎi jì wáng fú yú zhāng wèi dài fāng jùn wáng, xīn luó wáng jīn zhēn píng wéi lè làng jùn wáng. èr yuè, gāo kāi dào wèi bù jiàng zhāng jīn shù suǒ shā, yǐ qí dì jiàng. dīng sì, xìng guó zǐ xué, qīn lín shì diàn. gǎi dà zǒng guǎn fǔ wèi dà dū dū fǔ. wú wáng fú wēi hōng. sān yuè wù yín, fèi shàng shū shěng liù sī shì láng, zēng lì bù láng zhōng zhì zhèng sì pǐn, zhǎng xuǎn shì. wù xū, zhào jùn wáng xiào gōng dà pò fǔ gōng shí, qín zhī, dān yáng píng.
七年春正月己酉,封高丽王高武为辽东郡王,百济王扶余璋为带方郡王,新罗 王金真平为乐浪郡王。二月,高开道为部将张金树所杀,以其地降。丁巳,幸国子 学,亲临释奠。改大总管府为大都督府。吴王伏威薨。三月戊寅,废尚书省六司侍 郎,增吏部郎中秩正四品,掌选事。戊戌,赵郡王孝恭大破辅公祏,擒之,丹阳平。
xià sì yuè gēng zǐ, dà shè tiān xià, bān xíng xīn lǜ lìng. yǐ tiān xià dà dìng, zhào zāo fù mǔ sāng zhě tīng zhōng zhì. wǔ yuè, zào rén zhì gōng yú yí zhōu zhī yí jūn xiàn. lǐ shì jī tǎo xú yuán lǎng, píng zhī. liù yuè xīn chǒu, xìng rén zhì gōng.
夏四月庚子,大赦天下,颁行新律令。以天下大定,诏遭父母丧者听终制。五 月,造仁智宫于宜州之宜君县。李世勣讨徐圆朗,平之。六月辛丑,幸仁智宫。
qiū qī yuè jiǎ wǔ, zhì zì rén zhì gōng. guī zhōu dì zhèn shān bēng, jiāng shuǐ yàn liú. bā yuè wù chén, tū jué kòu bīng zhōu, jīng shī jiè yán. rén wǔ, tū jué tuì. yǐ wèi, jīng shī jiě yán. dōng shí yuè dīng mǎo, xìng qìng shàn gōng. guǐ yǒu, xìng zhōng nán shān, yè lǎo zi miào. shí yī yuè wù chén, xiào liè yú gāo líng. gēng wǔ, zhì zì qìng shàn gōng.
秋七月甲午,至自仁智宫。巂州地震山崩,江水咽流。八月戊辰,突厥寇并州, 京师戒严。壬午,突厥退。乙未,京师解严。冬十月丁卯,幸庆善宫。癸酉,幸终 南山,谒老子庙。十一月戊辰,校猎于高陵。庚午,至自庆善宫。
bā nián chūn èr yuè jǐ sì, qīn lù qiú tú, duō suǒ yuán yòu.
八年春二月己巳,亲录囚徒,多所原宥。
xià sì yuè, zào tài hé gōng yú zhōng nán shān. liù yuè jiǎ zǐ, xìng tài hé gōng. tū jué kòu dìng zhōu, mìng huáng tài zǐ wǎng yōu zhōu, qín wáng wǎng bīng zhōu, yǐ bèi tū jué. bā yuè, bīng zhōu dào zǒng guǎn zhāng gōng jǐn yǔ tū jué zhàn yú tài gǔ, wáng shī bài jī, zhōng shū lìng wēn yàn bó méi yú zéi. jiǔ yuè, tū jué tuì. dōng shí yuè xīn sì, xìng zhōu shì bēi xiào liè, yīn xìng lóng yuè gōng. shí yī yuè xīn mǎo, xìng yí zhōu. gēng zǐ, jiǎng wǔ yú tóng guān xiàn. gǎi fēng shǔ wáng yuán guǐ wèi wú wáng, hàn wáng yuán qìng wèi chén wáng. jiā shòu qín wáng zhōng shū lìng, qí wáng yuán jí shì zhōng. tiān cè shàng jiàng fǔ sī mǎ yǔ wén shì jí quán jiǎn jiào shì zhōng. shí èr yuè xīn yǒu, zhì zì yí zhōu.
夏四月,造太和宫于终南山。六月甲子,幸太和宫。突厥寇定州,命皇太子往 幽州,秦王往并州,以备突厥。八月,并州道总管张公谨与突厥战于太谷,王师败 绩,中书令温彦博没于贼。九月,突厥退。冬十月辛巳,幸周氏陂校猎,因幸龙跃 宫。十一月辛卯,幸宜州。庚子,讲武于同官县。改封蜀王元轨为吴王,汉王元庆 为陈王。加授秦王中书令,齐王元吉侍中。天策上将府司马宇文士及权检校侍中。 十二月辛酉,至自宜州。
jiǔ nián chūn zhēng yuè bǐng yín, mìng zhōu xiàn xiū chéng huáng, bèi tū jué. shàng shū zuǒ pú yè wèi guó gōng péi jì wèi sī kōng.
九年春正月丙寅,命州县修城隍,备突厥。尚书左仆射、魏国公裴寂为司空。
èr yuè gēng shēn, jiā qí wáng yuán jí wèi sī tú. wù yín, qīn cí shè jì. sān yuè xīn mǎo, xìng kūn míng chí. xià wǔ yuè xīn sì, yǐ jīng shī sì guàn bù shèn qīng jìng, zhào yuē:
二月庚申,加齐王元吉为司徒。戊寅,亲祠社稷。三月辛卯,幸昆明池。夏五 月辛巳,以京师寺观不甚清净,诏曰:
shì jiā chǎn jiào, qīng jìng wèi xiān, yuǎn lí chén gòu, duàn chú tān yù. suǒ yǐ hóng xuān shèng yè, xiū zhí shàn gēn, kāi dǎo yú mí, jīn liáng pǐn shù. shì yǐ fū yǎn jīng jiào, jiǎn yuē xué tú, diào chàn shēn xīn, shě zhū rǎn zhe, yī fú yǐn shí, xián zī sì bèi.
释迦阐教,清净为先,远离尘垢,断除贪欲。所以弘宣胜业,修植善根,开导 愚迷,津梁品庶。是以敷演经教,检约学徒,调忏身心,舍诸染著,衣服饮食,咸 资四辈。
zì jué wáng qiān xiè, xiàng fǎ liú xíng, mò dài líng chí, jiàn yǐ kuī làn. nǎi yǒu wěi jiàn zhī lǚ, guī zì zūn gāo fú duò zhī rén, gǒu bì yáo yì. wàng wéi tì dù, tuō hào chū jiā, shì yù wú yàn, yíng qiú bù xī. chū rù lǘ lǐ, zhōu xuán huán huì, qū cè tián chǎn, jù jī huò wù. gēng zhī wéi shēng, gū fàn chéng yè, shì tóng biān hù, jī děng qí rén. jìn wéi jiè lǜ zhī wén, tuì wú lǐ diǎn zhī xùn. zhì nǎi qīn xíng jié lüè, gōng zì chuān yú, zào zuò yāo é, jiāo tōng háo huá. měi lí xiàn wǎng, zì xiàn zhòng xíng, dú luàn zhēn rú, qīng huǐ miào fǎ. pì zī láng yǒu, yǒu huì jiā miáo lèi bǐ yū ní, hùn fū qīng shuǐ. yòu qié lán zhī dì, běn yuē jìng jū, qī xīn zhī suǒ, lǐ shàng yōu jì. jìn dài yǐ lái, duō lì sì shě, bù qiú xián kuàng zhī jìng, wéi qū xuān zá zhī fāng. shàn cǎi qí qū, dòng yǔ shū tà, cuò chuǎn yǐn nì, yòu nà jiān xié. huò yǒu jiē yán chán dǐ, lín jìn tú gū, āi chén mǎn shì, shān xīng yíng dào. tú zhǎng qīng màn zhī xīn, yǒu kuī chóng jìng zhī yì. qiě lǎo shì chuí huà, shí guì chōng xū, yǎng zhì wú wéi, yí qíng wù wài. quán zhēn shǒu yī, shì wèi xuán mén, qū chí shì wù, yóu guāi zōng zhǐ.
自觉王迁谢,像法流行,末代陵迟,渐以亏滥。乃有猥贱之侣,规自尊高;浮 惰之人,苟避徭役。妄为剃度,托号出家,嗜欲无厌,营求不息。出入闾里,周旋 阛阓,驱策田产,聚积货物。耕织为生,估贩成业,事同编户,迹等齐人。进违戒 律之文,退无礼典之训。至乃亲行劫掠,躬自穿窬,造作妖讹,交通豪猾。每罹宪 网,自陷重刑,黩乱真如,倾毁妙法。譬兹稂莠,有秽嘉苗;类彼淤泥,混夫清水。 又伽蓝之地,本曰净居,栖心之所,理尚幽寂。近代以来,多立寺舍,不求闲旷之 境,唯趋喧杂之方。缮采崎岖,栋宇殊拓,错舛隐匿,诱纳奸邪。或有接延鄽邸, 邻近屠酤,埃尘满室,膻腥盈道。徒长轻慢之心,有亏崇敬之义。且老氏垂化,实 贵冲虚,养志无为,遗情物外。全真守一,是谓玄门,驱驰世务,尤乖宗旨。
zhèn yīng qī yù yǔ, xīng lóng jiào fǎ, zhì sī lì yì, qíng zài hù chí. yù shǐ yù shí qū fēn, xūn yóu yǒu biàn, zhǎng cún miào dào, yǒng gù fú tián, zhèng běn chéng yuán, yí cóng shā tài. zhū sēng ní dào shì nǚ kòu děng, yǒu jīng qín liàn xíng shǒu jiè lǜ zhě, bìng lìng dà sì guàn jū zhù, gěi yī shí, wù lìng fá duǎn. qí bù néng jīng jìn jiè xíng yǒu quē bù kān gōng yǎng zhě, bìng lìng bà qiǎn, gè hái sāng zǐ. suǒ sī míng wèi tiáo shì, wù yī fǎ jiào, wéi zhì zhī shì, xī yí tíng duàn. jīng chéng liú sì sān suǒ, guān èr suǒ. qí yú tiān xià zhū zhōu, gè liú yī suǒ. yú xī bà zhī. shì jìng bù xíng.
朕膺期驭宇,兴隆教法,志思利益,情在护持。欲使玉石区分,薰莸有辨,长 存妙道,永固福田,正本澄源,宜从沙汰。诸僧、尼、道士、女寇等,有精勤练行、 守戒律者,并令大寺观居住,给衣食,勿令乏短。其不能精进、戒行有阙、不堪供 养者,并令罢遣,各还桑梓。所司明为条式,务依法教,违制之事,悉宜停断。京 城留寺三所,观二所。其余天下诸州,各留一所。余悉罢之。事竟不行。
liù yuè gēng shēn, qín wáng yǐ huáng tài zǐ jiàn chéng yǔ qí wáng yuán jí tóng móu hài jǐ, lǜ bīng zhū zhī. zhào lì qín wáng wèi huáng tài zǐ, jì tǒng wàn jī, dà shè tiān xià. bā yuè guǐ hài, zhào chuán wèi yú huáng tài zǐ. zūn dì wèi tài shàng huáng, xǐ jū hóng yì gōng, gǎi míng tài ān gōng.
六月庚申,秦王以皇太子建成与齐王元吉同谋害己,率兵诛之。诏立秦王为皇 太子,继统万机,大赦天下。八月癸亥,诏传位于皇太子。尊帝为太上皇,徙居弘 义宫,改名太安宫。
zhēn guān bā nián sān yuè jiǎ xū, gāo zǔ yàn xī tū jué shǐ zhě yú liǎng yí diàn, gù wèi zhǎng sūn wú jì yuē:" dāng jīn mán yí lǜ fú, gǔ wèi cháng yǒu." wú jì shàng qiān wàn suì shòu. gāo zǔ dà yuè, yǐ jiǔ cì tài zōng. tài zōng yòu fèng shāng shàng shòu, liú tì ér yán yuē:" bǎi xìng huò ān, sì yí xián fù, jiē fèng zūn shèng zhǐ, qǐ chén zhī lì!" yú shì tài zōng yǔ wén dé huáng hòu hù jìn yù shàn, bìng shàng fú yù yī wù, yī tóng jiā rén cháng lǐ. shì suì, yuè wǔ yú chéng xī, gāo zǔ qīn zì lín shì, láo jiàng shì ér hái. zhì jiǔ yú wèi yāng gōng, sān pǐn yǐ shàng xián shì. gāo zǔ mìng tū jué xié lì kè hán qǐ wǔ, yòu qiǎn nán yuè qiú zhǎng féng zhì dài yǒng shī, jì ér xiào yuē:" hú yuè yī jiā, zì gǔ wèi zhī yǒu yě." tài zōng fèng shāng shàng shòu yuē: " chén zǎo méng cí xùn, jiào yǐ wén dào yuán cóng yì qí, píng dìng jīng yì. zhòng yǐ xuē jǔ wǔ zhōu shì chōng jiàn dé, jiē shàng bǐng ruì suàn, xìng ér kè dìng. sān shù nián jiān, hùn yī qū yǔ. tiān cí chóng chǒng, suì méng zhòng rèn. jīn shàng tiān chuí yòu, shí hé suì fù, bèi fā zuǒ rèn, bìng wèi chén qiè. cǐ qǐ chén zhì lì, jiē yóu shàng bǐng shèng suàn." gāo zǔ dà yuè, qún chén jiē hū wàn suì, jí yè fāng bà.
贞观八年三月甲戌,高祖宴西突厥使者于两仪殿,顾谓长孙无忌曰:“当今蛮 夷率服,古未尝有。”无忌上千万岁寿。高祖大悦,以酒赐太宗。太宗又奉觞上寿, 流涕而言曰:“百姓获安,四夷咸附,皆奉遵圣旨,岂臣之力!”于是太宗与文德 皇后互进御膳,并上服御衣物,一同家人常礼。是岁,阅武于城西,高祖亲自临视, 劳将士而还。置酒于未央宫,三品已上咸侍。高祖命突厥颉利可汗起舞,又遣南越 酋长冯智戴咏诗,既而笑曰:“胡、越一家,自古未之有也。”太宗奉觞上寿曰: “臣早蒙慈训,教以文道;爰从义旗,平定京邑。重以薛举、武周、世充、建德, 皆上禀睿算,幸而克定。三数年间,混一区宇。天慈崇宠,遂蒙重任。今上天垂祐, 时和岁阜,被发左衽,并为臣妾。此岂臣智力,皆由上禀圣算。”高祖大悦,群臣 皆呼万岁,极夜方罢。
jiǔ nián wǔ yuè gēng zǐ, gāo zǔ dà jiàn, xià zhào:" jì bìn zhī hòu, huáng dì yí yú bié suǒ shì jūn guó dà shì. qí fú qīng zhòng, xī cóng hàn zhì, yǐ rì yì yuè. yuán líng zhì dù, wù cóng jiǎn yuē." shì rì, bēng yú tài ān gōng zhī chuí gǒng qián diàn, nián qī shí. qún chén shàng shì yuē dà wǔ huáng dì, miào hào gāo zǔ. shí yuè gēng yín, zàng yú xiàn líng. gāo zōng shàng yuán yuán nián bā yuè, gǎi shàng zūn hào yuē shén yáo huáng dì. tiān bǎo shí sān zài èr yuè, shàng zūn hào shén yáo dà shèng dà guāng xiào huáng dì.
九年五月庚子,高祖大渐,下诏:“既殡之后,皇帝宜于别所视军国大事。其 服轻重,悉从汉制,以日易月。园陵制度,务从俭约。”是日,崩于太安宫之垂拱 前殿,年七十。群臣上谥曰大武皇帝,庙号高祖。十月庚寅,葬于献陵。高宗上元 元年八月,改上尊号曰神尧皇帝。天宝十三载二月,上尊号神尧大圣大光孝皇帝。
shǐ chén yuē: yǒu suí jì nián, huáng tú bǎn dàng, huāng zhǔ chǎn liáo yuán zhī yàn, qún dào fā zhú lù zhī jī, tiǎn bào wú yàn, héng liú mí jiù. gāo zǔ shěn dú fū zhī yùn qù, zhī xīn zhǔ zhī bó xīng, mì yùn xióng tú, wèi shēn lóng yuè. ér qū jǐ qiú kě hàn zhī yuán, bēi cí dá lǐ mì zhī shū, jué shén jī ér sù ruò jí léi, qū háo jié ér cóng rú yǎn cǎo. jì ōu yáo yǔn shǔ, yī ràng shòu zhōng, xíng míng dà chǎn yú fán kē, jué wèi bù yú yú xǔ zhóu. yóu shì jué jīn yǒu chǐ, fú mǎng zhī fēi, rén huái hàn dào zhī kuān píng, bù zé gāo huáng zhī màn mà. rán ér yōu róu shī duàn, jìn rùn de xíng, zhū wén jìng zé yì fǎ bù cóng, chóu péi jì zé qū ēn tài guò. jiān nìng yóu zhī bèi jǐn, bì xìng de yǐ duō fēng. xiàn gōng suì jiān yú shēn shēng, xiǎo bái níng huái yú zhào hū. yī dàn bīng jiāo ài zǐ, shǐ jí shēn sūn. xiōng nú xún fàn yú biàn qiáo, jīng yì xián yōu yú zuǒ rèn. bù yǒu shèng zǐ, wáng yè dài zāi!
史臣曰:有隋季年,皇图板荡,荒主燀燎原之焰,群盗发逐鹿之机,殄暴无厌, 横流靡救。高祖审独夫之运去,知新主之勃兴,密运雄图,未伸龙跃。而屈己求可 汗之援,卑辞答李密之书,决神机而速若疾雷,驱豪杰而从如偃草。洎讴谣允属, 揖让受终,刑名大刬于烦苛,爵位不逾于珝轴。由是攫金有耻,伏莽知非,人怀汉 道之宽平,不责高皇之慢骂。然而优柔失断,浸润得行,诛文静则议法不从,酬裴 寂则曲恩太过。奸佞由之贝锦,嬖幸得以掇蜂。献公遂间于申生,小白宁怀于召忽。 一旦兵交爱子,矢集申孙。匈奴寻犯于便桥,京邑咸忧于左衽。不有圣子,王业殆 哉!
zàn yuē: gāo huáng chuàng tú, shì ruò cuī kū. guó yùn shén wǔ, jiā nán shèng mó. yán shēng chuáng zǐ, huò qiè jī fū. chī xiāo zhī yǒng, wú sǔn yú wú.
赞曰:高皇创图,势若摧枯。国运神武,家难圣谟。言生床笫,祸切肌肤。 《鸱鸮》之咏,无损于吾。