nì chén shàng
◎逆臣上
yē lǜ xiá dǐ dié lǐ tè yē lǜ chá gē yē lǜ lóu guó yē lǜ zhòng yuán niè lǔ gǔ yē lǜ huá gē
○耶律辖底(迭里特) 耶律察割 耶律娄国 耶律重元(涅鲁古) 耶律滑哥
yì yuē:" tiān zūn dì bēi, qián kūn dìng yǐ bēi gāo yǐ chén, guì jiàn wèi yǐ." guì jiàn wèi ér hòu jūn chén zhī fēn dìng, jūn chén zhī fēn dìng ér hòu tiān dì hé, tiān dì hé ér hòu wàn huà chéng. wǔ dì sān wáng zhī zhì, yòng cǐ dào yě. sān dài ér jiàng, chén shì qí jūn zhě yǒu zhī, zi shì qí fù zhě yǒu zhī. kǒng zǐ zuò chūn qiū yǐ yù wáng fǎ, zhū sǐ zhě yú qián, jù shēng zhě yú hòu, qí lǜ shēn yuǎn yǐ. ōu yáng xiū zuò táng shū, chuàng nì chén chuán, gài yì chūn qiū zhī yì yě. liáo pàn nì zhī chén èr shí yǒu èr, jī qí shì zé yòu yǒu shèn yān zhě, rán qǐ yī zhāo yī xī zhī gù zāi. liè yú chuán, suǒ yǐ gōng tiān xià zhī biǎn, yǐ shì fū jiè yún.
《易》曰:“天尊地卑,乾坤定矣;卑高以陈,贵贱位矣。”贵贱位而后君臣之分定,君臣之分定而后天地和,天地和而后万化成。五帝三王之治,用此道也。三代而降,臣弑其君者有之,子弑其父者有之。孔子作《春秋》以寓王法,诛死者于前,惧生者于后,其虑深远矣。欧阳修作《唐书》,创《逆臣传》,盖亦《春秋》之意也。辽叛逆之臣二十有二,迹其事则又有甚焉者,然岂一朝一夕之故哉。列于《传》,所以公天下之贬,以示夫戒云。
xiá dǐ, zì niè liè gǔn, sù zǔ sūn yí lí jǐn tiē lá zhī zǐ. yòu xiá ér biàn, shí xiǎn nìng zhě duō fù zhī. yáo niǎn hén dé jǐn kè hán shí, yì mǔ xiōng yǎn gǔ zhǐ wèi dié lá bù yí lí jǐn. gù shì, wèi yí lí jǐn zhě, de xíng zài shēng lǐ. yǎn gǔ zhǐ fāng jiù zhàng yì fú, xiá dǐ suì qǔ hóng páo diāo chán guān, chéng bái mǎ ér chū. nǎi lìng dǎng rén dà hū yuē:" yí lí jǐn chū yǐ!" zhòng jiē luó bài, yīn xíng chái cè lǐ, zì lì wèi yí lí jǐn. yǔ yú yuè yē lǜ shì lǔ tóng zhī guó zhèng. jí shì lǔ yù hài, xiá dǐ jù rén tú jǐ, qiè qí èr zi dié lǐ tè shuò guā bēn bó hǎi, wěi wèi shī míng. hòu yīn qiú mǎ zhī huì, yǔ èr zi duó liáng mǎ bēn guī guó. yì wèi jiān è, cháng yǐ qiǎo cí huò miǎn. tài zǔ jiāng jí wèi, ràng xiá dǐ, xiá dǐ yuē:" huáng dì shèng rén, yóu tiān suǒ mìng, chén qǐ gǎn dāng!" tài zǔ mìng wèi yú yuè. jí zì jiāng fá xī nán zhū bù, xiá dǐ yòu lá gé děng luàn, bù cóng zhě shā zhī. chē jià hái zhì chì shuǐ chéng, xiá dǐ jù, yǔ lá gé jù běi zǒu, zhì yú hé, wèi zhuī bīng suǒ huò. tài zǔ wèn yuē:" zhèn chū jí wèi, cháng yǐ guó ràng, shū fù cí zhī jīn fǎn yù lì wú dì, hé yě?" xiá dǐ duì yuē:" shǐ chén bù zhī tiān zǐ zhī guì, jí bì xià jí wèi, wèi cóng shén yán, yǔ fán shù bù tóng, chén cháng zòu shì xīn dòng, shǐ yǒu kuī yú zhī yì. dù bì xià yīng wǔ, bì bù kě qǔ zhū dì nuò ruò, dé zé yì tú yě. shì ruò chéng, qǐ róng zhū dì hū!" tài zǔ wèi zhū dì yuē:" rǔ bèi nǎi cóng sī rén zhī yán yé!" dié lá yuē:" móu dà shì zhě, xū yòng rú cǐ rén shì chéng yì bì qù zhī." xiá dǐ bù fù duì. qiú shù yuè, yì shā zhī.
辖底,字涅烈衮,肃祖孙夷离堇帖剌之子。幼黠而辩,时险佞者多附之。遥辇痕德堇可汗时,异母兄罨古只为迭剌部夷离堇。故事,为夷离堇者,得行再生礼。罨古只方就帐易服,辖底遂取红袍、貂蝉冠,乘白马而出。乃令党人大呼曰:“夷离堇出矣!”众皆罗拜,因行柴册礼,自立为夷离堇。与于越耶律释鲁同知国政。及释鲁遇害,辖底惧人图己,挈其二子迭里特、朔刮奔渤海,伪为失明。后因球马之会,与二子夺良马奔归国。益为奸恶,常以巧辞获免。太祖将即位,让辖底,辖底曰:“皇帝圣人,由天所命,臣岂敢当!”太祖命为于越。及自将伐西南诸部,辖底诱剌葛等乱,不从者杀之。车驾还至赤水城,辖底惧,与剌葛俱北走,至榆河,为追兵所获。太祖问曰:“朕初即位,尝以国让,叔父辞之;今反欲立吾弟,何也?”辖底对曰:“始臣不知天子之贵,及陛下即位,卫从甚严,与凡庶不同,臣尝奏事心动,始有窥觎之意。度陛下英武,必不可取;诸弟懦弱,得则易图也。事若成,岂容诸弟乎!”太祖谓诸弟曰:“汝辈乃从斯人之言耶!”迭剌曰:“谋大事者,须用如此人;事成亦必去之。”辖底不复对。囚数月,缢杀之。
jiāng xíng, tài zǔ wèi yuē:" shū fù zuì dāng sǐ, zhèn bù gǎn shè. shì yǒu biàn guó zhě, yí xī yán zhī." xiá dǐ yuē:" dié lá bù rén zhòng shì qiáng, gù duō wèi luàn, yí fēn wéi èr, yǐ ruò qí shì." zi dié lǐ tè.
将刑,太祖谓曰:“叔父罪当死,朕不敢赦。事有便国者,宜悉言之。”辖底曰:“迭剌部人众势强,故多为乱,宜分为二,以弱其势。”子迭里特。
dié lǐ tè, zì hǎi lín. yǒu lǚ lì, shàn chí shè, mǎ zhì bù pū. yóu shén yú yī, shì rén jí, ruò gé shā dǔ wù, mò bù xī jiàn. tài zǔ zài qián, yǐ jiā juàn yù, jí jí wèi, bài dié lá bù yí lí jǐn. tài zǔ cháng sī lù hǎi jiě chéng, yǐ shān lín suǒ yǒu, wèn néng qǔ zhě. dié lǐ tè yuē:" chén néng dé zhī." chéng nèi jiù mǎ zhú lù, shè qí yī. yù fù shè, mǎ diē ér bì. dié lǐ tè yuè ér qián, gōng yóu bù chí, fù huò qí yī. dì huān shén yuē:" wú dì wàn rén dí!" huì dì huàn xīn tòng, zhào dié lǐ tè shì zhī. dié lǐ tè yuē:" gāo huāng yǒu yū xuè rú dàn wán, rán yào bù néng jí, bì zhēn ér hòu yù." dì cóng zhī. ǒu chū yū xuè, tòng zhǐ. dì yǐ qí qīn, měi jiā cì lài rán zhī qí wéi rén, wèi cháng rèn yǐ zhí. hòu cóng lá gé luàn, yǔ qí fù xiá dǐ jù yì shā zhī.
迭里特,字海邻。有膂力,善驰射,马踬不仆。尤神于医,视人疾,若隔纱睹物,莫不悉见。太祖在潜,已加眷遇,及即位,拜迭剌部夷离堇。太祖尝思鹿醢解酲,以山林所有,问能取者。迭里特曰:“臣能得之。”乘内厩马逐鹿,射其一。欲复射,马跌而毙。迭里特跃而前,弓犹不弛,复获其一。帝欢甚曰:“吾弟万人敌!”会帝患心痛,召迭里特视之。迭里特曰:“膏肓有瘀血如弹丸,然药不能及,必针而后愈。”帝从之。呕出瘀血,痛止。帝以其亲,每加赐赉;然知其为人,未尝任以职。后从剌葛乱,与其父辖底俱缢杀之。
chá gē, zì ōu xīn, míng wáng ān duān zhī zǐ. shàn qí shè. mào gōng ér xīn jiǎo, rén yǐ wéi nuò. tài zǔ yuē:" cǐ xiōng wán, fēi nuò yě." qí fù ān duān cháng shǐ zòu shì, tài zǔ wèi jìn shì yuē:" cǐ zǐ mù ruò fēng tuó, miàn yǒu fǎn xiāng. zhèn ruò dú jū, wú lìng rù mén." shì zōng jí wèi yú zhèn yáng, ān duān wén zhī, yù chí liǎng duān. chá gē yuē:" tài dì jì kè, ruò guǒ lì, qǐ róng wǒ bèi! yǒng kāng wáng kuān hòu, qiě yǔ liú gē xiāng shàn, yí wǎng yǔ jì." ān duān jí yǔ liú gē móu guī shì zōng. jí hé yì chéng, yǐ gōng fēng tài níng wáng.
察割,字欧辛,明王安端之子。善骑射。貌恭而心狡,人以为懦。太祖曰:“此凶顽,非懦也。”其父安端尝使奏事,太祖谓近侍曰:“此子目若风驼,面有反相。朕若独居,无令入门。”世宗即位于镇阳,安端闻之,欲持两端。察割曰:“太弟忌刻,若果立,岂容我辈!永康王宽厚,且与刘哥相善,宜往与计。”安端即与刘哥谋归世宗。及和议成,以功封泰宁王。
huì ān duān wèi xī nán miàn dà xiáng wěn, chá gē yáng wèi fù è, yīn qiǎn rén bái yú dì, jí zhào zhī. jì zhì shàng qián, qì sù bù shèng āi, dì mǐn zhī, shǐ lǐng nǚ shí liè jūn. chū rù jìn zhōng, shù bèi ēn yù. dì měi chū liè, chá gē tuō shǒu jí, bù cāo gōng shǐ, dàn zhí liàn chuí chí zǒu. lǚ yǐ jiā zhī xì shì wén yú shàng, shàng yǐ wéi chéng. chá gē yǐ zhū zú shǔ zá chǔ, bù kè yǐ chěng, jiàn xǐ lú zhàng pò yú xíng gōng. yòu pí shì xiáng wěn yē lǜ wū zhì chá qí jiān xié, biǎo liè qí zhuàng. dì bù xìn, yǐ biǎo shì chá gē. chá gē chēng wū zhì jí jǐ, gěng yè liú tì. dì yuē:" zhèn gù zhī wú cǐ, hé zhì qì yé!" chá gē shí chū yuàn yán, wū zhì yuē:" rǔ suī wú shì xīn, yīn wǒ guò yí rǔ, wù wèi fēi yì kě yě." tā rì wū zhì yòu qǐng yú dì, dì yuē:" chá gē shè fù shì wǒ, kě bǎo wú tā." wū zhì yuē:" chá gē yú fù jì bù xiào, yú jūn ān néng zhōng!" dì bù nà.
会安端为西南面大详稳,察割佯为父恶,阴遣人白于帝,即召之。既至上前,泣诉不胜哀,帝悯之,使领女石烈军。出入禁中,数被恩遇。帝每出猎,察割托手疾,不操弓矢,但执炼锤驰走。屡以家之细事闻于上,上以为诚。察割以诸族属杂处,不克以逞,渐徙庐帐迫于行宫。右皮室详稳耶律屋质察其奸邪,表列其状。帝不信,以表示察割。察割称屋质疾己,哽咽流涕。帝曰:“朕固知无此,何至泣耶!”察割时出怨言,屋质曰:“汝虽无是心,因我过疑汝,勿为非义可也。”他日屋质又请于帝,帝曰:“察割舍父事我,可保无他。”屋质曰:“察割于父既不孝,于君安能忠!”帝不纳。
tiān lù wǔ nián qī yuè, dì xìng tài yè gǔ, liú yǐn sān rì, chá gē móu luàn bù guǒ. dì fá zhōu, zhì xiáng gǔ shān, tài hòu yǔ dì jì wén xiàn huáng dì yú xíng gōng, qún chén jiē zuì. chá gē guī jiàn shòu ān wáng, yāo yǔ yǔ, wáng fú cóng. chá gē yǐ móu gào yē lǜ pén dōu, pén dōu cóng zhī. shì xī, tóng lǜ bīng rù shì tài hòu jí dì, yīn tiě wèi hào. bǎi guān bù cóng zhě, zhí qí jiā bì. zhì yè, yuè nèi fǔ wù, jiàn mǎ nǎo wǎn, yuē:" cǐ xī shì bǎo, jīn wèi wǒ yǒu!" chà yú qí qī. qī yuē:" shòu ān wáng wū zhì zài, wú shǔ wú jiào lèi, cǐ wù hé yì!" chá gē yuē:" shòu ān nián yòu, wū zhì bù guò yǐn shù nú, jí dàn lái zhāo, gù bù zú yōu." qí dǎng shěn sī bào shòu ān wū zhì yǐ bīng wéi yú wài, chá gē xún qiǎn rén shì huáng hòu yú jiù qián, cāng huáng chū zhèn. shòu ān qiǎn rén yù yuē:" rǔ děng jì xíng shì nì, fù jiāng ruò hé?" yǒu yí lí jǐn huà zhě wěi bīng guī shòu ān wáng, yú zhòng wàng zhī, xú xú ér wǎng. chá gē zhī qí bù jì, nǎi xì qún guān jiā shǔ, zhí gōng shǐ xié yuē:" wú guò shā cǐ cáo ěr!" chì lìng sù chū. shí lín yá yē lǜ dí liè yì zài xì zhōng, jìn yuē:" bù yǒu suǒ fèi, shòu ān wáng hé yǐ xìng? jí cǐ wèi cí, yóu kě yǐ miǎn." chá gē yuē:" chéng rú gōng yán, shuí dāng shǐ zhě?" dí liè qǐng yǔ yǎn sā gé tóng wǎng shuō zhī, chá gē cóng qí jì. shòu ān wáng fù lìng dí liè yòu chá gē, luán shā zhī. zhū zǐ jiē fú zhū.
天禄五年七月,帝幸太液谷,留饮三日,察割谋乱不果。帝伐周,至详古山,太后与帝祭文献皇帝于行宫,群臣皆醉。察割归见寿安王,邀与语,王弗从。察割以谋告耶律盆都,盆都从之。是夕,同率兵入弑太后及帝,因僣位号。百官不从者,执其家避。至夜,阅内府物,见码瑙碗,曰:“此希世宝,今为我有!”诧于其妻。妻曰:“寿安王、屋质在,吾属无噍类,此物何益!”察割曰:“寿安年幼,屋质不过引数奴,诘旦来朝,固不足忧。”其党矧斯报寿安、屋质以兵围于外,察割寻遣人弑皇后于柩前,仓惶出阵。寿安遣人谕曰:“汝等既行弑逆,复将若何?”有夷离堇划者委兵归寿安王,余众望之,徐徐而往。察割知其不济,乃系群官家属,执弓矢胁曰:“无过杀此曹尔!”叱令速出。时林牙耶律敌猎亦在系中,进曰:“不有所废,寿安王何以兴?籍此为辞,犹可以免。”察割曰:“诚如公言,谁当使者?”敌猎请与罨撒葛同往说之,察割从其计。寿安王复令敌猎诱察割,脔杀之。诸子皆伏诛。
lóu guó, zì miǎn xīn, wén xiàn huáng dì zhī zǐ. tiān lù wǔ nián, yáo shòu wǔ dìng jūn jié dù shǐ. jí chá gē zuò luàn, mù zōng yǔ wū zhì cóng lín yá dí liè jì, yòu ér chū zhī, lóu guó shǒu rèn chá gē. gǎi nán jīng liú shǒu. mù zōng chén miǎn, bù xù zhèng shì, lóu guó yǒu jì yú zhī xīn, yòu dí liè jí qún bù chěng móu nì. shì jué, àn wèn bù fú. dì yuē:" zhèn wèi shòu ān wáng shí, qīng shù yǐ cǐ shì shuō wǒ, jīn rì qǐ yǒu xū hū?" lóu guó bù néng duì. jí yú dǎng jǐn fú, suì yì yú kè hán zhōu xī gǔ, zhào yǒu sī zé jué hòu zhī dì yǐ zàng.
娄国,字勉辛,文献皇帝之子。天禄五年,遥授武定军节度使。及察割作乱,穆宗与屋质从林牙敌猎计,诱而出之,娄国手刃察割。改南京留守。穆宗沉湎,不恤政事,娄国有觊觎之心,诱敌猎及群不逞谋逆。事觉,按问不服。帝曰:“朕为寿安王时,卿数以此事说我,今日岂有虚乎?”娄国不能对。及余党尽服,遂缢于可汗州西谷,诏有司择绝后之地以葬。
zhòng yuán, xiǎo zì bèi jí zhǐ, shèng zōng cì zǐ. cái yǒng jué rén, méi mù xiù lǎng, guǎ yán xiào, rén wàng ér wèi. tài píng sān nián, fēng qín guó wáng. shèng zōng bēng, qīn āi huáng hòu chēng zhì, mì móu lì zhòng yuán. zhòng yuán yǐ suǒ móu bái yú shàng, shàng yì zhòng zhī, fēng wèi huáng tài dì. lì běi yuàn shū mì shǐ nán jīng liú shǒu zhī yuán shuài fǔ shì. zhòng yuán chù róng zhí, wèi cháng lí niǎn xià. xiān shì qì dān rén fàn fǎ, lì xū hàn rén jìn kān, shòu wǎng zhě duō. zhòng yuán zòu qǐng wǔ jīng gè zhì qì dān jǐng xún shǐ, zhào cóng zhī, cì yǐ jīn quàn shì shū. dào zōng jí wèi, cè wèi huáng tài shū, miǎn bài bù míng, wèi tiān xià bīng mǎ dà yuán shuài, fù cì jīn quàn sì dǐng mào èr sè páo, zūn chǒng suǒ wèi yǒu. qīng níng jiǔ nián, chē jià liè luán shuǐ, yǐ qí zi niè lǔ gǔ sù móu, yǔ tóng dǎng chén guó wáng chén liù zhī běi yuàn shū mì shì xiāo hú dǔ děng fán sì bǎi yú rén, yòu xié nǔ shǒu jūn zhèn yú wéi gōng wài. jiāng zhàn, qí dǎng duō huǐ guò xiào shùn, gè zì bēn kuì. zhòng yuán jì zhī shī jì, běi zǒu dà mò, tàn yuē:" niè lǔ gǔ shǐ wǒ zhì cǐ!" suì zì shā.
重元,小字孛吉只,圣宗次子。材勇绝人,眉目秀朗,寡言笑,人望而畏。太平三年,封秦国王。圣宗崩,钦哀皇后称制,密谋立重元。重元以所谋白于上,上益重之,封为皇太弟。历北院枢密使、南京留守、知元帅府事。重元处戎职,未尝离辇下。先是契丹人犯法,例须汉人禁勘,受枉者多。重元奏请五京各置契丹警巡使,诏从之,赐以金券誓书。道宗即位,册为皇太叔,免拜不名,为天下兵马大元帅,复赐金券、四顶帽、二色袍,尊宠所未有。清宁九年,车驾猎滦水,以其子涅鲁古素谋,与同党陈国王陈六、知北院枢密事萧胡睹等凡四百余人,诱胁弩手军阵于帷宫外。将战,其党多悔过效顺,各自奔溃。重元既知失计,北走大漠,叹曰:“涅鲁古使我至此!”遂自杀。
xiān shì, zhòng yuán jiāng jǔ bīng, zhàng qián yǔ chì rú xuè, shí zhě wèi bài wáng zhī zhào. zi niè lǔ gǔ.
先是,重元将举兵,帐前雨赤如血,识者谓败亡之兆。子涅鲁古。
niè lǔ gǔ, xiǎo zì yē lǔ wǎn. xìng yīn hěn. xìng zōng yī jiàn, wèi yuē:" cǐ zǐ mù yǒu fǎn xiāng." zhòng xī shí yī nián, fēng ān dìng jùn wáng. shí qī nián, jìn wáng chǔ, wèi tì yǐn. qīng níng sān nián, chū wèi wǔ dìng jūn jié dù shǐ. qī nián, zhī nán yuàn shū mì shǐ shì, shuō qí fù zhòng yuán zhà bìng, qí chē jià lín wèn, yīn xíng shì nì. jiǔ nián qiū liè, dì yòng yē lǜ liáng zhī jì, qiǎn rén jí zhào niè lǔ gǔ. niè lǔ gǔ yǐ shì xiè, jù yōng bīng fàn xíng gōng. nán yuàn shū mì shǐ xǔ wáng rén xiān děng lǜ sù wèi shì tǎo zhī. niè lǔ gǔ yuè mǎ tū chū, wèi jìn shì xiáng wěn bó hǎi ā sī hù wèi sū shè shā zhī.
涅鲁古,小字耶鲁绾。性阴狠。兴宗一见,谓曰:“此子目有反相。”重熙十一年,封安定郡王。十七年,进王楚,为惕隐。清宁三年,出为武定军节度使。七年,知南院枢密使事,说其父重元诈病,俟车驾临问,因行弑逆。九年秋猎,帝用耶律良之计,遣人急召涅鲁古。涅鲁古以事泄,遽拥兵犯行宫。南院枢密使许王仁先等率宿卫士讨之。涅鲁古跃马突出,为近侍详稳渤海阿厮、护卫苏射杀之。
huá gē, zì sī lǎn, suí guó wáng shì lǔ zhī zǐ. xìng yīn xiǎn. chū zhēng qí fù qiè, jù shì zhāng, yǔ kè xiāo tái shěn děng gòng hài qí fù, guī jiù tái shěn, huá gē huò miǎn. tài zǔ jí wèi, wù guǎng ēn shī, suī zhī huá gē xiōng nì, gū shì hán rěn, shòu yǐ tì yǐn. liù nián, huá gē yù zhū dì zhī luàn. shì píng, qún chén yì qí zuì, jiē wèi huá gē bù kě shì, yú shì yǔ qí zi hén zhǐ jù líng chí ér sǐ, chì jūn shì zì qǔ qí chǎn. dì yuē:" huá gē bù wèi shàng tiān, fǎn jūn shì fù, qí è bù kě yán. zhū dì zuò luàn, jiē cǐ rén jiào zhī yě."
滑哥,字斯懒,隋国王释鲁之子。性阴险。初蒸其父妾,惧事彰,与克萧台哂等共害其父,归咎台哂,滑哥获免。太祖即位,务广恩施,虽知滑哥凶逆,姑示含忍,授以惕隐。六年,滑哥预诸弟之乱。事平,群臣议其罪,皆谓滑哥不可释,于是与其子痕只俱凌迟而死,敕军士恣取其产。帝曰:“滑哥不畏上天,反君弑父,其恶不可言。诸弟作乱,皆此人教之也。”