nì chén shàng
◎逆臣上
yē lǜ xiá dǐ dié lǐ tè yē lǜ chá gē yē lǜ lóu guó yē lǜ zhòng yuán niè lǔ gǔ yē lǜ huá gē
○耶律轄底(迭里特) 耶律察割 耶律婁國 耶律重元(涅魯古) 耶律滑哥
yì yuē: tiān zūn dì bēi, qián kūn dìng yǐ bēi gāo yǐ chén, guì jiàn wèi yǐ. guì jiàn wèi ér hòu jūn chén zhī fēn dìng, jūn chén zhī fēn dìng ér hòu tiān dì hé, tiān dì hé ér hòu wàn huà chéng. wǔ dì sān wáng zhī zhì, yòng cǐ dào yě. sān dài ér jiàng, chén shì qí jūn zhě yǒu zhī, zi shì qí fù zhě yǒu zhī. kǒng zǐ zuò chūn qiū yǐ yù wáng fǎ, zhū sǐ zhě yú qián, jù shēng zhě yú hòu, qí lǜ shēn yuǎn yǐ. ōu yáng xiū zuò táng shū, chuàng nì chén chuán, gài yì chūn qiū zhī yì yě. liáo pàn nì zhī chén èr shí yǒu èr, jī qí shì zé yòu yǒu shèn yān zhě, rán qǐ yī zhāo yī xī zhī gù zāi. liè yú chuán, suǒ yǐ gōng tiān xià zhī biǎn, yǐ shì fū jiè yún.
《易》曰:「天尊地卑,乾坤定矣;卑高以陳,貴賤位矣。」貴賤位而後君臣之分定,君臣之分定而後天地和,天地和而後萬化成。五帝三王之治,用此道也。三代而降,臣弒其君者有之,子弒其父者有之。孔子作《春秋》以寓王法,誅死者於前,懼生者於後,其慮深遠矣。歐陽修作《唐書》,創《逆臣傳》,蓋亦《春秋》之意也。遼叛逆之臣二十有二,跡其事則又有甚焉者,然豈一朝一夕之故哉。列於《傳》,所以公天下之貶,以示夫戒雲。
xiá dǐ, zì niè liè gǔn, sù zǔ sūn yí lí jǐn tiē lá zhī zǐ. yòu xiá ér biàn, shí xiǎn nìng zhě duō fù zhī. yáo niǎn hén dé jǐn kè hán shí, yì mǔ xiōng yǎn gǔ zhǐ wèi dié lá bù yí lí jǐn. gù shì, wèi yí lí jǐn zhě, de xíng zài shēng lǐ. yǎn gǔ zhǐ fāng jiù zhàng yì fú, xiá dǐ suì qǔ hóng páo diāo chán guān, chéng bái mǎ ér chū. nǎi lìng dǎng rén dà hū yuē: yí lí jǐn chū yǐ! zhòng jiē luó bài, yīn xíng chái cè lǐ, zì lì wèi yí lí jǐn. yǔ yú yuè yē lǜ shì lǔ tóng zhī guó zhèng. jí shì lǔ yù hài, xiá dǐ jù rén tú jǐ, qiè qí èr zi dié lǐ tè shuò guā bēn bó hǎi, wěi wèi shī míng. hòu yīn qiú mǎ zhī huì, yǔ èr zi duó liáng mǎ bēn guī guó. yì wèi jiān è, cháng yǐ qiǎo cí huò miǎn. tài zǔ jiāng jí wèi, ràng xiá dǐ, xiá dǐ yuē: huáng dì shèng rén, yóu tiān suǒ mìng, chén qǐ gǎn dāng! tài zǔ mìng wèi yú yuè. jí zì jiāng fá xī nán zhū bù, xiá dǐ yòu lá gé děng luàn, bù cóng zhě shā zhī. chē jià hái zhì chì shuǐ chéng, xiá dǐ jù, yǔ lá gé jù běi zǒu, zhì yú hé, wèi zhuī bīng suǒ huò. tài zǔ wèn yuē: zhèn chū jí wèi, cháng yǐ guó ràng, shū fù cí zhī jīn fǎn yù lì wú dì, hé yě? xiá dǐ duì yuē: shǐ chén bù zhī tiān zǐ zhī guì, jí bì xià jí wèi, wèi cóng shén yán, yǔ fán shù bù tóng, chén cháng zòu shì xīn dòng, shǐ yǒu kuī yú zhī yì. dù bì xià yīng wǔ, bì bù kě qǔ zhū dì nuò ruò, dé zé yì tú yě. shì ruò chéng, qǐ róng zhū dì hū! tài zǔ wèi zhū dì yuē: rǔ bèi nǎi cóng sī rén zhī yán yé! dié lá yuē: móu dà shì zhě, xū yòng rú cǐ rén shì chéng yì bì qù zhī. xiá dǐ bù fù duì. qiú shù yuè, yì shā zhī.
轄底,字涅烈袞,肅祖孫夷離堇帖剌之子。幼黠而辯,時險佞者多附之。遙輦痕德堇可汗時,異母兄罨古只為迭剌部夷離堇。故事,為夷離堇者,得行再生禮。罨古只方就帳易服,轄底遂取紅袍、貂蟬冠,乘白馬而出。乃令黨人大呼曰:「夷離堇出矣!」眾皆羅拜,因行柴冊禮,自立為夷離堇。與于越耶律釋魯同知國政。及釋魯遇害,轄底懼人圖己,挈其二子迭里特、朔刮奔渤海,偽為失明。後因球馬之會,與二子奪良馬奔歸國。益為奸惡,常以巧辭獲免。太祖將即位,讓轄底,轄底曰:「皇帝聖人,由天所命,臣豈敢當!」太祖命為于越。及自將伐西南諸部,轄底誘剌葛等亂,不從者殺之。車駕還至赤水城,轄底懼,與剌葛俱北走,至榆河,為追兵所獲。太祖問曰:「朕初即位,嘗以國讓,叔父辭之;今反欲立吾弟,何也?」轄底對曰:「始臣不知天子之貴,及陛下即位,衛從甚嚴,與凡庶不同,臣嘗奏事心動,始有窺覦之意。度陛下英武,必不可取;諸弟懦弱,得則易圖也。事若成,豈容諸弟乎!」太祖謂諸弟曰:「汝輩乃從斯人之言耶!」迭剌曰:「謀大事者,須用如此人;事成亦必去之。」轄底不復對。囚數月,縊殺之。
jiāng xíng, tài zǔ wèi yuē: shū fù zuì dāng sǐ, zhèn bù gǎn shè. shì yǒu biàn guó zhě, yí xī yán zhī. xiá dǐ yuē: dié lá bù rén zhòng shì qiáng, gù duō wèi luàn, yí fēn wèi èr, yǐ ruò qí shì. zi dié lǐ tè.
將刑,太祖謂曰:「叔父罪當死,朕不敢赦。事有便國者,宜悉言之。」轄底曰:「迭剌部人眾勢強,故多為亂,宜分為二,以弱其勢。」子迭里特。
dié lǐ tè, zì hǎi lín. yǒu lǚ lì, shàn chí shè, mǎ zhì bù pū. yóu shén yú yī, shì rén jí, ruò gé shā dǔ wù, mò bù xī jiàn. tài zǔ zài qián, yǐ jiā juàn yù, jí jí wèi, bài dié lá bù yí lí jǐn. tài zǔ cháng sī lù hǎi jiě chéng, yǐ shān lín suǒ yǒu, wèn néng qǔ zhě. dié lǐ tè yuē: chén néng dé zhī. chéng nèi jiù mǎ zhú lù, shè qí yī. yù fù shè, mǎ diē ér bì. dié lǐ tè yuè ér qián, gōng yóu bù chí, fù huò qí yī. dì huān shén yuē: wú dì wàn rén dí! huì dì huàn xīn tòng, zhào dié lǐ tè shì zhī. dié lǐ tè yuē: gāo huāng yǒu yū xuè rú dàn wán, rán yào bù néng jí, bì zhēn ér hòu yù. dì cóng zhī. ǒu chū yū xuè, tòng zhǐ. dì yǐ qí qīn, měi jiā cì lài rán zhī qí wèi rén, wèi cháng rèn yǐ zhí. hòu cóng lá gé luàn, yǔ qí fù xiá dǐ jù yì shā zhī.
迭里特,字海鄰。有膂力,善馳射,馬躓不仆。尤神於醫,視人疾,若隔紗睹物,莫不悉見。太祖在潛,已加眷遇,及即位,拜迭剌部夷離堇。太祖嘗思鹿醢解酲,以山林所有,問能取者。迭里特曰:「臣能得之。」乘內廄馬逐鹿,射其一。欲復射,馬跌而斃。迭里特躍而前,弓猶不弛,復獲其一。帝歡甚曰:「吾弟萬人敵!」會帝患心痛,召迭里特視之。迭里特曰:「膏肓有瘀血如彈丸,然藥不能及,必針而後愈。」帝從之。嘔出瘀血,痛止。帝以其親,每加賜賚;然知其為人,未嘗任以職。後從剌葛亂,與其父轄底俱縊殺之。
chá gē, zì ōu xīn, míng wáng ān duān zhī zǐ. shàn qí shè. mào gōng ér xīn jiǎo, rén yǐ wèi nuò. tài zǔ yuē: cǐ xiōng wán, fēi nuò yě. qí fù ān duān cháng shǐ zòu shì, tài zǔ wèi jìn shì yuē: cǐ zǐ mù ruò fēng tuó, miàn yǒu fǎn xiāng. zhèn ruò dú jū, wú lìng rù mén. shì zōng jí wèi yú zhèn yáng, ān duān wén zhī, yù chí liǎng duān. chá gē yuē: tài dì jì kè, ruò guǒ lì, qǐ róng wǒ bèi! yǒng kāng wáng kuān hòu, qiě yǔ liú gē xiāng shàn, yí wǎng yǔ jì. ān duān jí yǔ liú gē móu guī shì zōng. jí hé yì chéng, yǐ gōng fēng tài níng wáng.
察割,字歐辛,明王安端之子。善騎射。貌恭而心狡,人以為懦。太祖曰:「此凶頑,非懦也。」其父安端嘗使奏事,太祖謂近侍曰:「此子目若風駝,面有反相。朕若獨居,無令入門。」世宗即位於鎮陽,安端聞之,欲持兩端。察割曰:「太弟忌刻,若果立,豈容我輩!永康王寬厚,且與劉哥相善,宜往與計。」安端即與劉哥謀歸世宗。及和議成,以功封泰寧王。
huì ān duān wèi xī nán miàn dà xiáng wěn, chá gē yáng wèi fù è, yīn qiǎn rén bái yú dì, jí zhào zhī. jì zhì shàng qián, qì sù bù shèng āi, dì mǐn zhī, shǐ lǐng nǚ shí liè jūn. chū rù jìn zhōng, shù bèi ēn yù. dì měi chū liè, chá gē tuō shǒu jí, bù cāo gōng shǐ, dàn zhí liàn chuí chí zǒu. lǚ yǐ jiā zhī xì shì wén yú shàng, shàng yǐ wèi chéng. chá gē yǐ zhū zú shǔ zá chù, bù kè yǐ chěng, jiàn xǐ lú zhàng pò yú xíng gōng. yòu pí shì xiáng wěn yē lǜ wū zhì chá qí jiān xié, biǎo liè qí zhuàng. dì bù xìn, yǐ biǎo shì chá gē. chá gē chēng wū zhì jí jǐ, gěng yè liú tì. dì yuē: zhèn gù zhī wú cǐ, hé zhì qì yé! chá gē shí chū yuàn yán, wū zhì yuē: rǔ suī wú shì xīn, yīn wǒ guò yí rǔ, wù wèi fēi yì kě yě. tā rì wū zhì yòu qǐng yú dì, dì yuē: chá gē shě fù shì wǒ, kě bǎo wú tā. wū zhì yuē: chá gē yú fù jì bù xiào, yú jūn ān néng zhōng! dì bù nà.
會安端為西南面大詳穩,察割佯為父惡,陰遣人白於帝,即召之。既至上前,泣訴不勝哀,帝憫之,使領女石烈軍。出入禁中,數被恩遇。帝每出獵,察割托手疾,不操弓矢,但執煉錘馳走。屢以家之細事聞於上,上以為誠。察割以諸族屬雜處,不克以逞,漸徙廬帳迫於行宮。右皮室詳穩耶律屋質察其奸邪,表列其狀。帝不信,以表示察割。察割稱屋質疾己,哽咽流涕。帝曰:「朕固知無此,何至泣耶!」察割時出怨言,屋質曰:「汝雖無是心,因我過疑汝,勿為非義可也。」他日屋質又請於帝,帝曰:「察割捨父事我,可保無他。」屋質曰:「察割於父既不孝,於君安能忠!」帝不納。
tiān lù wǔ nián qī yuè, dì xìng tài yè gǔ, liú yǐn sān rì, chá gē móu luàn bù guǒ. dì fá zhōu, zhì xiáng gǔ shān, tài hòu yǔ dì jì wén xiàn huáng dì yú xíng gōng, qún chén jiē zuì. chá gē guī jiàn shòu ān wáng, yāo yǔ yǔ, wáng fú cóng. chá gē yǐ móu gào yē lǜ pén dōu, pén dōu cóng zhī. shì xī, tóng lǜ bīng rù shì tài hòu jí dì, yīn tiě wèi hào. bǎi guān bù cóng zhě, zhí qí jiā bì. zhì yè, yuè nèi fǔ wù, jiàn mǎ nǎo wǎn, yuē: cǐ xī shì bǎo, jīn wèi wǒ yǒu! chà yú qí qī. qī yuē: shòu ān wáng wū zhì zài, wú shǔ wú jiào lèi, cǐ wù hé yì! chá gē yuē: shòu ān nián yòu, wū zhì bù guò yǐn shù nú, jié dàn lái cháo, gù bù zú yōu. qí dǎng shěn sī bào shòu ān wū zhì yǐ bīng wéi yú wài, chá gē xún qiǎn rén shì huáng hòu yú jiù qián, cāng huáng chū zhèn. shòu ān qiǎn rén yù yuē: rǔ děng jì xíng shì nì, fù jiāng ruò hé? yǒu yí lí jǐn huà zhě wěi bīng guī shòu ān wáng, yú zhòng wàng zhī, xú xú ér wǎng. chá gē zhī qí bù jì, nǎi xì qún guān jiā shǔ, zhí gōng shǐ xié yuē: wú guò shā cǐ cáo ěr! chì lìng sù chū. shí lín yá yē lǜ dí liè yì zài xì zhōng, jìn yuē: bù yǒu suǒ fèi, shòu ān wáng hé yǐ xìng? jí cǐ wèi cí, yóu kě yǐ miǎn. chá gē yuē: chéng rú gōng yán, shuí dāng shǐ zhě? dí liè qǐng yǔ yǎn sā gé tóng wǎng shuō zhī, chá gē cóng qí jì. shòu ān wáng fù lìng dí liè yòu chá gē, luán shā zhī. zhū zi jiē fú zhū.
天祿五年七月,帝幸太液谷,留飲三日,察割謀亂不果。帝伐周,至詳古山,太后與帝祭文獻皇帝於行宮,群臣皆醉。察割歸見壽安王,邀與語,王弗從。察割以謀告耶律盆都,盆都從之。是夕,同率兵入弒太后及帝,因僣位號。百官不從者,執其家避。至夜,閱內府物,見碼瑙碗,曰:「此希世寶,今為我有!」詫於其妻。妻曰:「壽安王、屋質在,吾屬無噍類,此物何益!」察割曰:「壽安年幼,屋質不過引數奴,詰旦來朝,固不足憂。」其黨矧斯報壽安、屋質以兵圍於外,察割尋遣人弒皇后於柩前,倉惶出陣。壽安遣人諭曰:「汝等既行弒逆,復將若何?」有夷離堇劃者委兵歸壽安王,餘眾望之,徐徐而往。察割知其不濟,乃係群官家屬,執弓矢脅曰:「無過殺此曹爾!」叱令速出。時林牙耶律敵獵亦在系中,進曰:「不有所廢,壽安王何以興?籍此為辭,猶可以免。」察割曰:「誠如公言,誰當使者?」敵獵請與罨撒葛同往說之,察割從其計。壽安王復令敵獵誘察割,臠殺之。諸子皆伏誅。
lóu guó, zì miǎn xīn, wén xiàn huáng dì zhī zǐ. tiān lù wǔ nián, yáo shòu wǔ dìng jūn jié dù shǐ. jí chá gē zuò luàn, mù zōng yǔ wū zhì cóng lín yá dí liè jì, yòu ér chū zhī, lóu guó shǒu rèn chá gē. gǎi nán jīng liú shǒu. mù zōng chén miǎn, bù xù zhèng shì, lóu guó yǒu jì yú zhī xīn, yòu dí liè jí qún bù chěng móu nì. shì jué, àn wèn bù fú. dì yuē: zhèn wèi shòu ān wáng shí, qīng shù yǐ cǐ shì shuō wǒ, jīn rì qǐ yǒu xū hū? lóu guó bù néng duì. jí yú dǎng jǐn fú, suì yì yú kè hán zhōu xī gǔ, zhào yǒu sī zé jué hòu zhī dì yǐ zàng.
婁國,字勉辛,文獻皇帝之子。天祿五年,遙授武定軍節度使。及察割作亂,穆宗與屋質從林牙敵獵計,誘而出之,婁國手刃察割。改南京留守。穆宗沉湎,不恤政事,婁國有覬覦之心,誘敵獵及群不逞謀逆。事覺,按問不服。帝曰:「朕為壽安王時,卿數以此事說我,今日豈有虛乎?」婁國不能對。及餘黨盡服,遂縊於可汗州西谷,詔有司擇絕後之地以葬。
zhòng yuán, xiǎo zì bèi jí zhǐ, shèng zōng cì zǐ. cái yǒng jué rén, méi mù xiù lǎng, guǎ yán xiào, rén wàng ér wèi. tài píng sān nián, fēng qín guó wáng. shèng zōng bēng, qīn āi huáng hòu chēng zhì, mì móu lì zhòng yuán. zhòng yuán yǐ suǒ móu bái yú shàng, shàng yì zhòng zhī, fēng wèi huáng tài dì. lì běi yuàn shū mì shǐ nán jīng liú shǒu zhī yuán shuài fǔ shì. zhòng yuán chù róng zhí, wèi cháng lí niǎn xià. xiān shì qì dān rén fàn fǎ, lì xū hàn rén jìn kān, shòu wǎng zhě duō. zhòng yuán zòu qǐng wǔ jīng gè zhì qì dān jǐng xún shǐ, zhào cóng zhī, cì yǐ jīn quàn shì shū. dào zōng jí wèi, cè wèi huáng tài shū, miǎn bài bù míng, wèi tiān xià bīng mǎ dà yuán shuài, fù cì jīn quàn sì dǐng mào èr sè páo, zūn chǒng suǒ wèi yǒu. qīng níng jiǔ nián, chē jià liè luán shuǐ, yǐ qí zi niè lǔ gǔ sù móu, yǔ tóng dǎng chén guó wáng chén liù zhī běi yuàn shū mì shì xiāo hú dǔ děng fán sì bǎi yú rén, yòu xié nǔ shǒu jūn zhèn yú wéi gōng wài. jiāng zhàn, qí dǎng duō huǐ guò xiào shùn, gè zì bēn kuì. zhòng yuán jì zhī shī jì, běi zǒu dà mò, tàn yuē: niè lǔ gǔ shǐ wǒ zhì cǐ! suì zì shā.
重元,小字孛吉只,聖宗次子。材勇絕人,眉目秀朗,寡言笑,人望而畏。太平三年,封秦國王。聖宗崩,欽哀皇后稱制,密謀立重元。重元以所謀白於上,上益重之,封為皇太弟。歷北院樞密使、南京留守、知元帥府事。重元處戎職,未嘗離輦下。先是契丹人犯法,例須漢人禁勘,受枉者多。重元奏請五京各置契丹警巡使,詔從之,賜以金券誓書。道宗即位,冊為皇太叔,免拜不名,為天下兵馬大元帥,復賜金券、四頂帽、二色袍,尊寵所未有。清寧九年,車駕獵灤水,以其子涅魯古素謀,與同黨陳國王陳六、知北院樞密事蕭胡睹等凡四百餘人,誘脅弩手軍陣於帷宮外。將戰,其黨多悔過效順,各自奔潰。重元既知失計,北走大漠,嘆曰:「涅魯古使我至此!」遂自殺。
xiān shì, zhòng yuán jiāng jǔ bīng, zhàng qián yǔ chì rú xuè, shí zhě wèi bài wáng zhī zhào. zi niè lǔ gǔ.
先是,重元將舉兵,帳前雨赤如血,識者謂敗亡之兆。子涅魯古。
niè lǔ gǔ, xiǎo zì yé lǔ wǎn. xìng yīn hěn. xìng zōng yī jiàn, wèi yuē: cǐ zǐ mù yǒu fǎn xiāng. zhòng xī shí yī nián, fēng ān dìng jùn wáng. shí qī nián, jìn wáng chǔ, wèi tì yǐn. qīng níng sān nián, chū wèi wǔ dìng jūn jié dù shǐ. qī nián, zhī nán yuàn shū mì shǐ shì, shuō qí fù zhòng yuán zhà bìng, qí chē jià lín wèn, yīn xíng shì nì. jiǔ nián qiū liè, dì yòng yē lǜ liáng zhī jì, qiǎn rén jí zhào niè lǔ gǔ. niè lǔ gǔ yǐ shì xiè, jù yōng bīng fàn xíng gōng. nán yuàn shū mì shǐ xǔ wáng rén xiān děng lǜ sù wèi shì tǎo zhī. niè lǔ gǔ yuè mǎ tū chū, wèi jìn shì xiáng wěn bó hǎi ā sī hù wèi sū shè shā zhī.
涅魯古,小字耶魯綰。性陰狠。興宗一見,謂曰:「此子目有反相。」重熙十一年,封安定郡王。十七年,進王楚,為惕隱。清寧三年,出為武定軍節度使。七年,知南院樞密使事,說其父重元詐病,俟車駕臨問,因行弒逆。九年秋獵,帝用耶律良之計,遣人急召涅魯古。涅魯古以事泄,遽擁兵犯行宮。南院樞密使許王仁先等率宿衛士討之。涅魯古躍馬突出,為近侍詳穩渤海阿廝、護衛蘇射殺之。
huá gē, zì sī lǎn, suí guó wáng shì lǔ zhī zǐ. xìng yīn xiǎn. chū zhēng qí fù qiè, jù shì zhāng, yǔ kè xiāo tái shěn děng gòng hài qí fù, guī jiù tái shěn, huá gē huò miǎn. tài zǔ jí wèi, wù guǎng ēn shī, suī zhī huá gē xiōng nì, gū shì hán rěn, shòu yǐ tì yǐn. liù nián, huá gē yù zhū dì zhī luàn. shì píng, qún chén yì qí zuì, jiē wèi huá gē bù kě shì, yú shì yǔ qí zi hén zhǐ jù líng chí ér sǐ, chì jūn shì zì qǔ qí chǎn. dì yuē: huá gē bù wèi shàng tiān, fǎn jūn shì fù, qí è bù kě yán. zhū dì zuò luàn, jiē cǐ rén jiào zhī yě.
滑哥,字斯懶,隋國王釋魯之子。性陰險。初蒸其父妾,懼事彰,與克蕭台哂等共害其父,歸咎台哂,滑哥獲免。太祖即位,務廣恩施,雖知滑哥凶逆,姑示含忍,授以惕隱。六年,滑哥預諸弟之亂。事平,群臣議其罪,皆謂滑哥不可釋,於是與其子痕只俱凌遲而死,敕軍士恣取其產。帝曰:「滑哥不畏上天,反君弒父,其惡不可言。諸弟作亂,皆此人教之也。」