tài zǔ shàng
太祖上
tài zǔ dà shèng dà míng shén liè tiān huáng dì, xìng yē lǜ shì, huì yì, zì ā bǎo jī, xiǎo zì chuài lǐ zhǐ, qì dān dié lá bù xiá lài yì shí liè yē lǜ mí lǐ rén, dé zǔ huáng dì zhǎng zi, mǔ yuē xuān jiǎn huáng hòu xiāo shì, táng xián tōng shí sān nián shēng. chū, mǔ mèng rì duò huái zhōng, yǒu shēn. jí shēng, shì yǒu shén guāng yì xiāng, tǐ rú sān suì ér, jí néng pú fú. zǔ mǔ jiǎn xiàn huáng hòu yì zhī, jū wèi jǐ zi. cháng nì yú bié mù, tú qí miàn, bù lìng tā rén jiàn. sān yuè néng xíng, zuì ér néng yán, zhī wèi rán shì. zì wèi zuǒ yòu ruò yǒu shén rén yì wèi. suī tiáo chèn, yán bì jí shì wù, shí bó fù dāng guó, yí zhé zī yān. jì zhǎng, shēn zhǎng jiǔ chǐ, fēng shàng ruì xià, mù guāng shè rén, guān gōng sān bǎi jīn. wèi tà mǎ xuè shā lǐ. shí xiǎo huáng shì wéi bù fù, tài zǔ yǐ jì jiàng zhī, fá yuè wù jí wū gǔ liù xī bǐ shā xuè zhū bù, kè zhī. guó rén hào ā zhǔ shā lǐ.
太祖大聖大明神烈天皇帝,姓耶律氏,諱億,字阿保機,小字啜里只,契丹迭剌部霞瀨益石烈耶律彌里人,德祖皇帝長子,母曰宣簡皇后蕭氏,唐咸通十三年生。初,母夢日墮懷中,有娠。及生,室有神光異香,體如三歲兒,即能匍匐。祖母簡獻皇后異之,鞠為己子。常匿於別幕,塗其面,不令他人見。三月能行,晬而能言,知未然事。自謂左右若有神人翼衛。雖齠齔,言必及世務,時伯父當國,疑輒咨焉。既長,身長九尺,豐上銳下,目光射人,關弓三百斤。為撻馬狘沙里。時小黃室韋不附,太祖以計降之,伐越兀及烏古、六奚、比沙狘諸部,克之。國人號阿主沙里。
táng tiān fù yuán nián, suì xīn yǒu, hén dé jǐn kè hán lì, yǐ tài zǔ wèi běn bù yí lí jǐn, zhuān zhēng tǎo, lián pò shì wéi yú jué jí xī shuài xiá lá gē, fú huò shén zhòng. dōng shí yuè, shòu dà dié liè fǔ yí lí jǐn. míng nián qiū qī yuè, yǐ bīng sì shí wàn fá hé dōng dài běi, gōng xià jiǔ jùn, huò shēng kǒu jiǔ wàn wǔ qiān, tuó mǎ niú yáng bù kě shèng jì. jiǔ yuè, chéng lóng huà zhōu yú huáng hé zhī nán, shǐ jiàn kāi jiào sì. míng nián chūn, fá nǚ zhí, xià zhī, huò qí hù sān bǎi. jiǔ yuè, fù gōng xià hé dōng huái yuǎn děng jūn. dōng shí yuè, yǐn jūn lüè zhì jì běi, fú huò yǐ hái. xiān shì, dé zǔ fú xī qī qiān hù, xǐ ráo lè zhī qīng hé. zhì shì chuàng wèi xī dié lá bù, fēn shí sān xiàn. suì bài tài zǔ yú yuè zǒng zhī jūn guó shì. míng nián suì jiǎ zǐ, sān yuè, guǎng lóng huà zhōu zhī dōng chéng. jiǔ yuè, tǎo hēi chē zi shì wéi, táng lú lóng jūn jié dù shǐ liú rén gōng fā bīng shù wàn, qiǎn yǎng zi zhào bà lái jù. bà zhì wǔ zhōu, tài zǔ dié zhī zhī, fú jìn bīng táo shān xià. qiǎn shì wéi rén móu lǐ zhà chēng qí qiú zhǎng suǒ qiǎn, yuē bà bīng huì píng yuán. jì zhì, sì miàn fú fā, qín bà, jiān qí zhòng, chéng shèng dà pò shì wéi. míng nián qī yuè, fù tǎo hēi chē zi shì wéi. táng hé dōng jié dù shǐ lǐ kè yòng qiǎn tōng shì kāng lìng dé qǐ méng. dōng shí yuè, tài zǔ yǐ qí bīng qī wàn huì kè yòng yú yún zhōu, yàn hān, kè yòng jiè bīng yǐ bào liú rén gōng mù guā jiàn zhī yì, tài zǔ xǔ zhī. yì páo mǎ, yuē wèi xiōng dì. jí jìn bīng jī rén gōng, bá shù zhōu, jǐn xǐ qí mín yǐ guī. míng nián èr yuè, fù jī liú rén gōng. hái, xí shān běi xī, pò zhī. biàn zhōu zhū quán zhōng qiǎn rén fú hǎi fèng shū bì yī dài zhēn wán lái pìn. shí yī yuè, qiǎn piān shī tǎo xī xí zhū bù jí dōng běi nǚ zhí zhī wèi fù zhě, xī pò jiàng zhī. shí èr yuè, hén dé jǐn kè hán cú, qún chén fèng yí mìng qǐng lì tài zǔ. hé lǔ děng quàn jìn, tài zǔ sān ràng, cóng zhī.
唐天復元年,歲辛酉,痕德堇可汗立,以太祖為本部夷離堇,專征討,連破室韋、於厥及奚帥轄剌哥,俘獲甚眾。冬十月,授大迭烈府夷離堇。明年秋七月,以兵四十萬伐河東代北,攻下九郡,獲生口九萬五千,駝馬牛羊不可勝紀。九月,城龍化州於潢河之南,始建開教寺。明年春,伐女直,下之,獲其戶三百。九月,復攻下河東懷遠等軍。冬十月,引軍略至薊北,俘獲以還。先是,德祖俘奚七千戶,徙饒樂之清河。至是創為奚迭剌部,分十三縣。遂拜太祖于越、總知軍國事。明年歲甲子,三月,廣龍化州之東城。九月,討黑車子室韋,唐盧龍軍節度使劉仁恭發兵數萬,遣養子趙霸來拒。霸至武州,太祖諜知之,伏勁兵桃山下。遣室韋人牟里詐稱其酋長所遣,約霸兵會平原。既至,四面伏發,擒霸,殲其眾,乘勝大破室韋。明年七月,復討黑車子室韋。唐河東節度使李克用遣通事康令德乞盟。冬十月,太祖以騎兵七萬會克用於雲州,宴酣,克用借兵以報劉仁恭木瓜澗之役,太祖許之。易袍馬,約為兄弟。及進兵擊仁恭,拔數州,盡徙其民以歸。明年二月,復擊劉仁恭。還,襲山北奚,破之。汴州朱全忠遣人浮海奉書幣、衣帶、珍玩來聘。十一月,遣偏師討奚、霫諸部及東北女直之未附者,悉破降之。十二月,痕德堇可汗殂,群臣奉遺命請立太祖。曷魯等勸進,太祖三讓,從之。
yuán nián chūn zhēng yuè gēng yín, mìng yǒu sī shè tán yú rú yū wáng jí huì guō, fán chái gào tiān, jí huáng dì wèi. zūn mǔ xiāo shì wèi huáng tài hòu, lì huáng hòu xiāo shì. běi zǎi xiàng xiāo xiá lá nán zǎi xiàng yē lǜ ōu lǐ sī lǜ qún chén shàng zūn hào yuē tiān huáng dì, hòu yuē dì huáng hòu. gēng zǐ, zhào huáng zú chéng yáo niǎn shì jiǔ zhàng wèi dì shí zhàng. èr yuè wù wǔ, yǐ cóng dì dié lì dǐ wèi dié liè fǔ yí lí jǐn. shì yuè, zhēng hēi chē zi shì wéi, jiàng qí bā bù. xià sì yuè dīng wèi shuò, táng liáng wáng zhū quán zhōng fèi qí zhǔ, xún shì zhī, zì lì wèi dì, guó hào liáng, qiǎn shǐ lái gào. liú rén gōng zi shǒu guāng qiú qí fù, zì chēng yōu zhōu lú lóng jūn jié dù shǐ. qiū qī yuè yǐ yǒu, qí xiōng píng zhōu cì shǐ shǒu qí lǜ qí zhòng shù qiān rén lái jiàng, mìng zhì zhī píng lú chéng. dōng shí yuè yǐ sì, tǎo hēi chē zi shì wéi, pò zhī.
元年春正月庚寅,命有司設壇於如迂王集會堝,燔柴告天,即皇帝位。尊母蕭氏為皇太后,立皇后蕭氏。北宰相蕭轄剌、南宰相耶律歐里思率群臣上尊號曰天皇帝,後曰地皇后。庚子,詔皇族承遙輦氏九帳為第十帳。二月戊午,以從弟迭栗底為迭烈府夷離堇。是月,征黑車子室韋,降其八部。夏四月丁未朔,唐梁王朱全忠廢其主,尋弒之,自立為帝,國號梁,遣使來告。劉仁恭子守光囚其父,自稱幽州盧龍軍節度使。秋七月乙酉,其兄平州刺史守奇率其眾數千人來降,命置之平盧城。冬十月乙巳,討黑車子室韋,破之。
èr nián chūn zhēng yuè guǐ yǒu shuò, yù zhèng diàn, shòu bǎi guān jí zhū guó shǐ cháo. xīn sì, shǐ zhì tì yǐn, diǎn zú shǔ, yǐ huáng dì sā lá wèi zhī. hé dōng lǐ kè yòng zú, zi cún xù xí, qiǎn shǐ diào wèi. xià wǔ yuè guǐ yǒu, zhào sā lá tǎo wū wán hēi chē zi shì wéi. qiū bā yuè rén zǐ, yōu zhōu jìn hé huān guā. dōng shí yuè jǐ hài shuò, jiàn míng wáng lóu. zhú zhǎng chéng yú zhèn dōng hǎi kǒu. qiǎn qīng bīng qǔ tǔ hún pàn rù shì wéi zhě.
二年春正月癸酉朔,御正殿,受百官及諸國使朝。辛巳,始置惕隱,典族屬,以皇弟撒剌為之。河東李克用卒,子存勖襲,遣使弔慰。夏五月癸酉,詔撒剌討烏丸、黑車子室韋。秋八月壬子,幽州進合歡瓜。冬十月己亥朔,建明王樓。築長城於鎮東海口。遣輕兵取吐渾叛入室韋者。
sān nián chūn zhēng yuè, xìng liáo dōng. èr yuè dīng yǒu shuò, liáng qiǎn láng gōng yuǎn lái pìn. sān yuè, cāng zhōu jié dù shǐ liú shǒu wén wèi dì shǒu guāng suǒ gōng, qiǎn rén lái qǐ bīng tǎo zhī. mìng huáng dì shè lì sù yí lí jǐn xiāo dí lǔ yǐ bīng huì shǒu wén yú běi nào kǒu. jìn zhì héng hǎi jūn jìn diàn, yī gǔ pò zhī, shǒu guāng kuì qù. yīn míng běi nào kǒu wèi huì méng kǒu. xià sì yuè yǐ mǎo, zhào zuǒ pú shè hán zhī gǔ jiàn bēi lóng huà zhōu dà guǎng sì yǐ jì gōng dé. wǔ yuè jiǎ shēn, zhì yáng chéng yú tàn shān zhī běi, yǐ tōng shì yì. dōng shí yuè jǐ sì, qiǎn yīng jūn tǎo hēi chē zi shì wéi, pò zhī. xī běi wà niáng gǎi bù zú jìn wǎn chē rén.
三年春正月,幸遼東。二月丁酉朔,梁遣郎公遠來聘。三月,滄州節度使劉守文為弟守光所攻,遣人來乞兵討之。命皇弟舍利素、夷離堇蕭敵魯以兵會守文於北淖口。進至橫海軍近淀,一鼓破之,守光潰去。因名北淖口為會盟口。夏四月乙卯,詔左僕射韓知古建碑龍化州大廣寺以紀功德。五月甲申,置羊城於炭山之北,以通市易。冬十月己巳,遣鷹軍討黑車子室韋,破之。西北嗢娘改部族進輓車人。
sì nián qiū qī yuè wù zǐ shuò, yǐ hòu xiōng xiāo dí lǔ wèi běi fǔ zǎi xiàng. hòu zú wèi xiāng zì cǐ shǐ. dōng shí yuè, wū mǎ shān xī kù zhī jí chá lá dǐ chú bó dé děng pàn, tǎo píng zhī.
四年秋七月戊子朔,以後兄蕭敵魯為北府宰相。後族為相自此始。冬十月,烏馬山奚庫支及查剌底、鋤勃德等叛,討平之。
wǔ nián chūn zhēng yuè bǐng xū shuò, rì yǒu shí zhī. bǐng shēn, shàng qīn zhēng xī bù xī. xī zǔ xiǎn, pàn fú bù cháng, shù zhāo yù fú tīng. shì yì suǒ xiàng zhé xià, suì fēn bīng tǎo dōng bù xī, yì píng zhī. yú shì jǐn yǒu xī xí zhī dì. dōng jì hǎi, nán jì bái tán, xī yú sōng mò, běi dǐ huáng shuǐ, fán wǔ bù, xián rù bǎn jí. sān yuè, cì luán hé, kè shí jì gōng. fù lüè dì jì zhōu. xià sì yuè rén shēn, qiǎn rén shǐ liáng. wǔ yuè, huáng dì lá gé dié lá yín dǐ shí ān duān móu fǎn. ān duān qī zhān mù gū zhī zhī, yǐ gào, dé shí. shàng bù rěn jiā zhū, nǎi yǔ zhū dì dēng shān xíng shēng, gào tiān dì wèi shì ér shè qí zuì. chū lá gé wèi dié lá bù yí lí jǐn, fēng zhān mù gū wèi jìn guó fū rén. qiū qī yuè rén wǔ shuò, xié lí dǐ jí zhū fān shǐ lái gòng. bā yuè jiǎ zǐ, liú shǒu guāng tiě hào yōu zhōu, chēng yàn. dōng shí yuè wù wǔ, zhì tiě yě. shí yī yuè rén wǔ, qiǎn rén shǐ liáng.
五年春正月丙戌朔,日有食之。丙申,上親征西部奚。奚阻險,叛服不常,數招諭弗聽。是役所向輒下,遂分兵討東部奚,亦平之。於是盡有奚、霫之地。東際海,南暨白檀,西逾松漠,北抵潢水,凡五部,咸入版籍。三月,次灤河,刻石紀功。復略地薊州。夏四月壬申,遣人使梁。五月,皇弟剌葛、迭剌、寅底石、安端謀反。安端妻粘睦姑知之,以告,得實。上不忍加誅,乃與諸弟登山刑牲,告天地為誓而赦其罪。出剌葛為迭剌部夷離堇,封粘睦姑為晉國夫人。秋七月壬午朔,斜離底及諸蕃使來貢。八月甲子,劉守光僣號幽州,稱燕。冬十月戊午,置鐵冶。十一月壬午,遣人使梁。
liù nián chūn zhēng yuè, yǐ huà gé wèi tì yǐn. èr yuè wù wǔ, qīn zhēng liú shǒu guāng. sān yuè, zhì zì yōu zhōu. xià sì yuè, liáng yǐng wáng yǒu guī shì fù zì lì. qiū qī yuè bǐng wǔ, qīn zhēng shù bù gū, jiàng zhī, fú huò yǐ shù wàn jì, mìng dì lá gé fēn bīng gōng píng zhōu. bā yuè rén chén, shàng cì ēn dé shān. huáng zǐ lǐ hú shēng. dōng shí yuè wù yín, lá gé pò píng zhōu, hái, fù yǔ dié lá yín dǐ shí ān duān děng fǎn. jiǎ shēn, qiǎn rén shǐ liáng zhì jì. rén chén, hái cì běi ā lǔ shān, wén zhū dì yǐ bīng zǔ dào, yǐn jūn nán qū shí qī luò. shì rì fán chái. yì rì, cì qī dù hé, zhū dì gè qiǎn rén xiè zuì. shàng yóu jīn lián, xǔ yǐ zì xīn. shì suì, yǐ bīng tǎo liǎng yě, yǐ suǒ huò sēng chóng wén děng wǔ shí rén guī xī lóu, jiàn tiān xióng sì yǐ jū zhī, yǐ shì tiān zhù xióng wǔ.
六年春正月,以化葛為惕隱。二月戊午,親征劉守光。三月,至自幽州。夏四月,梁郢王友珪弒父自立。秋七月丙午,親征術不姑,降之,俘獲以數萬計,命弟剌葛分兵攻平州。八月壬辰,上次恩德山。皇子李胡生。冬十月戊寅,剌葛破平州,還,復與迭剌、寅底石、安端等反。甲申,遣人使梁致祭。壬辰,還次北阿魯山,聞諸弟以兵阻道,引軍南趨十七濼。是日燔柴。翼日,次七渡河,諸弟各遣人謝罪。上猶矜憐,許以自新。是歲,以兵討兩冶,以所獲僧崇文等五十人歸西樓,建天雄寺以居之,以示天助雄武。
qī nián chūn zhēng yuè jiǎ chén shuò, yǐ yòng bīng miǎn cháo. jìn wáng lǐ cún xù bá yōu zhōu, qín liú shǒu guāng. jiǎ yín, wáng shī cì chì shuǐ chéng, dì lá gé děng qǐ xiáng. shàng sù fú, chéng zhě bái mǎ, yǐ jiāng jūn yē lǜ lè gū xiá lá jǐn ā bō wèi yù, jiě bīng qì sù shì wèi yǐ shòu zhī, yīn jiā wèi yù. lá gé děng yǐn tuì, shàng fù shù qiǎn shǐ fǔ wèi. èr yuè jiǎ xū shuò, liáng jūn wáng yǒu zhēn tǎo shā qí xiōng yǒu guī, sì lì. sān yuè guǐ chǒu, cì lú shuǐ, dì dié lá gē tú wèi xī wáng, yǔ ān duān yōng qiān yú qí ér zhì, dài chēng rù jìn. shàng nù yuē: ěr cáo shǐ móu nì luàn, zhèn tè shù zhī, shǐ gǎi guò zì xīn, shàng ěr fǎn fù, jiāng bù lì yú zhèn! suì jū zhī, yǐ suǒ bù fèn lì zhū jūn. ér lá gé yǐn qí zhòng zhì yǐ shì jǐn diàn, jù tiān zǐ qí gǔ, jiāng zì lì, huáng tài hòu yīn qiǎn rén yù lìng bì qù. huì mǐ gū nǎi huái lǐ yáng yán chē jià qiě zhì, qí zhòng jīng kuì, lüè jū mín běi zǒu. shàng yǐ bīng zhuī zhī, lá gé qiǎn qí dǎng yín dǐ shí yǐn bīng jìng qū xíng gōng, fén qí zī zhòng lú zhàng, zòng bīng dà shā. huáng hòu jí qiǎn hé gǔ lǔ jiù zhī, jǐn dé tiān zǐ qí gǔ ér yǐ. qí dǎng shén sù gū fù jié xī lóu, fén míng wáng lóu. shàng zhì tǔ hé, mò mǎ xiū bīng, ruò bù wèi yì. zhū jiāng qǐng jí zhuī zhī, shàng yuē: qí qí yuǎn dùn, rén gè huái tǔ, huái tǔ jì qiè, qí xīn bì lí, wǒ jūn chéng zhī, pò zhī bì yǐ! jǐn yǐ xiān suǒ huò zī chù fēn cì jiāng shì, liú yí lí bì zhí lǐ gū zǒng zhèng wù. xià sì yuè wù yín, běi zhuī lá gé. jǐ mǎo, cì mí lǐ, wèn zhū dì miàn mù yè shān shè guǐ jiàn yàn ráng, nǎi zhí pàn rén jiě lǐ xiàng bǐ, yì yǐ qí fǎ yàn zhī. zhì dá lǐ diàn, xuǎn qīng qí zhuī jí péi zhǐ hé, jǐn huò qí dǎng zī zhòng shēng kǒu. xiān qiǎn shì wéi jí tǔ hún qiú zhǎng bá lá dí lǐ gū děng wǔ rén fēn bīng fú qí qián lù, mìng běi zǎi xiàng dí lǐ gǔ wèi xiān fēng jìn jī zhī. lá gé lǜ bīng nì zhàn, dí lǐ gǔ yǐ qīng bīng báo zhī. qí dì è gǔ zhǐ lín zhèn, shè shù shí rén bì, zhòng mò gǎn qián. xiāng jù zhì bū, zhòng nǎi kuì. zhuī zhì chái hé, suì zì fén qí chē chéng lú zhàng ér qù. qián yù bá lá dí lǐ gū děng fú fā, hé jī, suì dà bài zhī. lá gé bēn kuì, yí qí suǒ duó shén zhàng yú lù, shàng jiàn ér bài diàn zhī. suǒ huò shēng kǒu jǐn zòng guī běn tǔ. qí dǎng kù gǔ zhǐ mó duǒ jiē miàn fù qǐng zuì. shī cì zhá dǔ hé, dà yǔ bào zhǎng. wǔ yuè guǐ chǒu, qiǎn běi zǎi xiàng dí niǎn lǜ xiāo qí xiān dù. jiǎ yín, zòu qín lá gé niè lǐ gǔn ā bō yú yú hé, qián běi zǎi xiàng xiāo shí lǔ yín dǐ shí zì jǐng bù shū. suì yǐ hēi bái yáng jì tiān dì. rén xū, lá gé niè lǐ gǔn ā bō yì xíng zài, yǐ gǎo suǒ zì fù, qiān yáng wàng bài. shàng hái zhì dà lǐng. shí dà jūn jiǔ chū, zī zhòng bù xiāng shǔ, shì zú zhǔ mǎ jū cǎi yě cài yǐ wèi shí, zī chù dào bì zhě shí qī bā, wù jià shí bèi, qì fú zī huò wěi qì yú chǔ lǐ hé, láng jí shù bǎi lǐ, yīn gèng lá gé míng bào lǐ. bǐng yín, zhì kù lǐ, yǐ qīng niú bái mǎ jì tiān dì. yǐ shēng kǒu liù bǎi mǎ èr qiān sān bǎi fēn cì dà xiǎo gú jūn. liù yuè xīn sì, zhì yú lǐng, yǐ xiá lài xiàn rén sǎo gǔ fēi fǎ cán mín, zhé zhī. jiǎ shēn, shàng dēng dōu ān shān. fǔ qí xiān qí shǒu kè hán yí jī, pái huái gù zhān ér xìng tàn yān. wén yù guān niè lí shàn zào dà xiào, rén bù kān qí kǔ, yǒu zhì sǐ zhě, mìng zhū zhī. rén chén, cì láng hé, huò nì dǎng yǎ lǐ mí lǐ, shēng mái zhī tóng hé nán guǐ xià. fàng suǒ fú hái, duō wèi yú gǔ lǐ suǒ lüè. shàng nù, yǐn qīng qí chí jī. fù qiǎn xiāo jiāng fēn dào zhuī xí, jǐn huò qí zhòng bìng lüè zhě. gēng zǐ, cì ā dūn luò, yǐ yǎng zi niè lǐ sī fù zhū dì pàn, yǐ guǐ jiàn shè shā zhī. qí yú dǎng liù qiān, gè yǐ qīng zhòng lùn xíng. yú jué lüè shēng kǒu zhě sān shí yú rén, yì bǐ shú qí zuì, fàng guī běn bù. zhì shí lǐng xī, zhào shōu huí jūn fá shí suǒ qì bīng zhàng, zhào běi fǔ bīng yàn ér hái zhī. yǐ yí lí jǐn niè lǐ gǔn fù zhū dì wèi pàn, bù rěn xiǎn lù, mìng zì tóu yá ér sǐ. qiū bā yuè jǐ mǎo, xìng lóng méi gōng, huán nì dǎng èr shí jiǔ rén, yǐ qí qī nǚ cì yǒu gōng jiāng xiào, suǒ lüè zhēn bǎo zī chù hái zhǔ wáng qí běn wù zhě, mìng zé cháng qí jiā bù néng cháng zhě, cì yǐ qí bù qǔ. jiǔ yuè rén xū, shàng fā zì xī lóu. dōng shí yuè gēng wǔ, zhù chì yá. wù yín, hé zhōu huí gú lái gòng. guǐ wèi, yǐ shì fǔ rén dí lǐ gǔ mí gǔ lí bù rén tè lǐ yǐ cóng nì zhū. zhào qún chén fēn jué zhì sòng, yǐ hán zhī gǔ lù qí shì, zhǐ lǐ gū zhǎng bǔ wáng. shí yī yuè, cí mù yè shān. hái cì zhāo wū shān, shěng fēng sú, jiàn gāo nián, yì cháo zhèng, dìng jí xiōng yí. shí èr yuè wù zǐ, fán chái yú lián huā luò.
七年春正月甲辰朔,以用兵免朝。晉王李存勖拔幽州,擒劉守光。甲寅,王師次赤水城,弟剌葛等乞降。上素服,乘赭白馬,以將軍耶律樂姑、轄剌僅阿缽為御,解兵器、肅侍衛以受之,因加慰諭。剌葛等引退,上複數遣使撫慰。二月甲戌朔,梁均王友貞討殺其兄友珪,嗣立。三月癸丑,次蘆水,弟迭剌哥圖為奚王,與安端擁千餘騎而至,紿稱入覲。上怒曰:「爾曹始謀逆亂,朕特恕之,使改過自新,尚爾反覆,將不利於朕!」遂拘之,以所部分隸諸軍。而剌葛引其眾至乙室堇淀,具天子旗鼓,將自立,皇太后陰遣人諭令避去。會弭姑乃、懷裡陽言車駕且至,其眾驚潰,掠居民北走。上以兵追之,剌葛遣其黨寅底石引兵徑趨行宮,焚其輜重、廬帳,縱兵大殺。皇后急遣曷古魯救之,僅得天子旗鼓而已。其黨神速姑復劫西樓,焚明王樓。上至土河,秣馬休兵,若不為意。諸將請急追之,上曰:「俟其遠遁,人各懷土,懷土既切,其心必離,我軍乘之,破之必矣!」盡以先所獲資畜分賜將士,留夷離畢直里姑總政務。夏四月戊寅,北追剌葛。己卯,次彌里,問諸弟面木葉山射鬼箭厭禳,乃執叛人解里向彼,亦以其法厭之。至達里淀,選輕騎追及培只河,盡獲其黨輜重、生口。先遣室韋及吐渾酋長拔剌、迪里姑等五人分兵伏其前路,命北宰相迪里古為先鋒進擊之。剌葛率兵逆戰,迪里古以輕兵薄之。其弟遏古只臨陣,射數十人斃,眾莫敢前。相拒至晡,眾乃潰。追至柴河,遂自焚其車乘廬帳而去。前遇拔剌、迪里姑等伏發,合擊,遂大敗之。剌葛奔潰,遺其所奪神帳於路,上見而拜奠之。所獲生口盡縱歸本土。其黨庫古只、磨朵皆面縛請罪。師次札堵河,大雨暴漲。五月癸丑,遣北宰相迪輦率驍騎先渡。甲寅,奏擒剌葛、涅里袞阿缽於榆河,前北宰相蕭實魯、寅底石自剄不殊。遂以黑白羊祭天地。壬戌,剌葛、涅里袞阿缽詣行在,以稿索自縛,牽羊望拜。上還至大嶺。時大軍久出,輜重不相屬,士卒煮馬駒、采野菜以為食,孳畜道斃者十七八,物價十倍,器服資貨委棄於楚里河,狼籍數百里,因更剌葛名暴里。丙寅,至庫里,以青牛白馬祭天地。以生口六百、馬二千三百分賜大小鶻軍。六月辛巳,至榆嶺,以轄賴縣人掃古非法殘民,磔之。甲申,上登都庵山。撫其先奇首可汗遺蹟,徘徊顧瞻而興嘆焉。聞獄官涅離擅造大校,人不堪其苦,有至死者,命誅之。壬辰,次狼河,獲逆黨雅里、彌里,生埋之銅河南軌下。放所俘還,多為於骨里所掠。上怒,引輕騎馳擊。復遣驍將分道追襲,盡獲其眾並掠者。庚子,次阿敦濼,以養子涅里思附諸弟叛,以鬼箭射殺之。其餘黨六千,各以輕重論刑。於厥掠生口者三十餘人,亦俾贖其罪,放歸本部。至石嶺西,詔收回軍乏食所棄兵仗,召北府兵驗而還之。以夷離堇涅里袞附諸弟為叛,不忍顯戮,命自投崖而死。秋八月己卯,幸龍眉宮,轘逆黨二十九人,以其妻女賜有功將校,所掠珍寶、孳畜還主;亡其本物者,命責償其家;不能償者,賜以其部曲。九月壬戌,上發自西樓。冬十月庚午,駐赤崖。戊寅,和州回鶻來貢。癸未,乙室府人迪里古、迷骨離部人特里以從逆誅。詔群臣分決滯訟,以韓知古錄其事,只里姑掌捕亡。十一月,祠木葉山。還次昭烏山,省風俗,見高年,議朝政,定吉凶儀。十二月戊子,燔柴於蓮花濼。
bā nián chūn zhēng yuè jiǎ chén, yǐ hé lǔ wèi dié lá bù yí lí jǐn, hū liè wèi tì yǐn. yú gǔ lǐ bù rén tè lí mǐn zhí nì dǎng bù hú yà lǐ zhǐ děng shí qī rén lái xiàn, shàng qīn jū zhī. cí duō lián zōng shì jí yǒu xié cóng zhě, nǎi zhàng shā shǒu è bù hú, yú bìng yuán shì. yú yuè lǜ lǎn zhī zǐ huà gē lǚ xù jiān móu, shàng měi yōu róng zhī, ér fǎn fù bù quān, zhào fù lǎo qún chén zhèng qí zuì, bìng qí zi lù zhī, fēn qí cái yǐ gěi wèi shì. yǒu sī suǒ jū nì dǎng sān bǎi yú rén, yù jì jù shàng yǐ rén mìng zhì zhòng, sǐ bù fù shēng, cì yàn yī rì, suí qí píng shēng zhī hǎo shǐ wèi zhī, jiǔ hān, huò gē huò wǔ huò xì shè jiǎo, gè jí qí yì. míng rì, nǎi yǐ qīng zhòng lùn xíng. shǒu è lá gé, qí cì dié lá gē, shàng yóu dì zhī, bù rěn zhì fǎ, zhàng ér shì zhī. yǐ yín dǐ shí ān duān xìng běn yōng ruò, wèi lá gé suǒ shǐ, jiē shì qí zuì. qián yú yuè hè dǐ lǐ zǐ jiě lǐ lá gé qī xiá lá yǐ shí yù nì móu, mìng jiē jiǎo shā zhī. yín dǐ shí qī niè lí xié cóng, ān duān qī zhān mù gū cháng yǒu zhōng gào, bìng miǎn. yīn wèi zuǒ yòu yuē: zhū dì xìng suī mǐn xiá, ér xù jiān rěn è. cháng zì jīn yǒu chū rén zhī zhì, ān rěn xiōng hěn, xī hè kě sài ér tān dú wú yàn. qiú rén zhī shī, suī xiǎo ér kě shù, wèi zhòng rú tài shān shēn xíng bù yì, suī rù dà è, wèi qīng yú hóng máo. nì bì qún xiǎo, móu jí fù rén, tóng è xiāng jì, yǐ wēi guó zuò. suī yù bù bài, qí kě dé hū? běi zǎi xiàng shí lǔ qī yú lú dǔ gū yú guó zhì qīn, yī dàn fù zhèn, cóng yú pàn nì, wèi zhì zhī fǎ ér bìng sǐ, cǐ tiān zhū yě. jiě lǐ zì yòu yǔ zhèn cháng tóng qǐn shí, juàn yù zhī hòu, guān yú zōng shǔ, yì yǔ qí fù bèi dà ēn ér cóng bù guǐ, zī kě shù hū! qiū qī yuè bǐng shēn shuò, yǒu sī shàng zhū zhàng zú yǔ móu nì zhě sān bǎi yú rén zuì zhuàng, jiē qì shì. shàng tàn yuē: zhì rén yú sǐ, qǐ zhèn suǒ yù. ruò zhǐ fù zhèn gōng, shàng kě róng dài. cǐ cáo zì xíng bù dào, cán hài zhōng liáng, tú tàn shēng mín, piāo lüè cái chǎn. mín jiān xī yǒu wàn mǎ, jīn jiē tú bù, yǒu guó yǐ lái suǒ wèi cháng yǒu, shí bù dé yǐ ér zhū zhī. dōng shí yuè jiǎ zǐ shuò, jiàn kāi huáng diàn yú míng wáng lóu jī.
八年春正月甲辰,以曷魯為迭剌部夷離堇,忽烈為惕隱。於骨里部人特離敏執逆黨怖胡、亞里只等十七人來獻,上親鞫之。辭多連宗室及有脅從者,乃杖殺首惡怖胡,餘並原釋。于越率懶之子化哥屢蓄奸謀,上每優容之,而反覆不悛,召父老群臣正其罪,並其子戮之,分其財以給衛士。有司所鞫逆黨三百餘人,獄既具上以人命至重,死不復生,賜宴一日,隨其平生之好使為之,酒酣,或歌、或舞、或戲射、角,各極其意。明日,乃以輕重論刑。首惡剌葛,其次迭剌哥,上猶弟之,不忍置法,杖而釋之。以寅底石、安端性本庸弱,為剌葛所使,皆釋其罪。前于越赫底里子解里、剌葛妻轄剌已實預逆謀,命皆絞殺之。寅底石妻涅離脅從,安端妻粘睦姑嘗有忠告,並免。因謂左右曰:「諸弟性雖敏黠,而蓄奸稔惡。嘗自矜有出人之智,安忍兇狠,溪壑可塞而貪黷無厭。求人之失,雖小而可恕,謂重如泰山;身行不義,雖入大惡,謂輕於鴻毛。昵比群小,謀及婦人,同惡相濟,以危國祚。雖欲不敗,其可得乎?北宰相實魯妻餘盧睹姑於國至親,一旦負朕,從於叛逆,未置之法而病死,此天誅也。解里自幼與朕常同寢食,眷遇之厚,冠於宗屬,亦與其父背大恩而從不軌,茲可恕乎!」秋七月丙申朔,有司上諸帳族與謀逆者三百餘人罪狀,皆棄市。上嘆曰:「致人於死,豈朕所欲。若止負朕躬,尚可容貸。此曹恣行不道,殘害忠良,塗炭生民,剽掠財產。民間昔有萬馬,今皆徒步,有國以來所未嘗有,實不得已而誅之。」冬十月甲子朔,建開皇殿於明王樓基。
jiǔ nián chūn zhēng yuè, wū gǔ bù pàn, tǎo píng zhī. xià liù yuè, yōu zhōu jūn xiào qí xíng běn jǔ qí zú jí qí bù qǔ nán nǚ sān qiān rén qǐng jiàng, zhào shòu jiǎn xiào shàng shū zuǒ pú shè, cì míng wù yù, gěi qí lǐn shí. shù rì wáng qù, yōu shuài zhōu dé wēi nà zhī. jí zhào suǒ zhī, dé wēi yǔ bù xùn, nǎi yì nán zhēng. dōng shí yuè wù shēn, diào yú yú yā lù jiāng. xīn luó qiǎn shǐ gòng fāng wù, gāo lì qiǎn shǐ jìn bǎo jiàn, wú yuè wáng qián liú qiǎn téng yàn xiū lái gòng. shì suì, jūn jī tài yī shén shù jiàn, zhào tú qí xiàng.
九年春正月,烏古部叛,討平之。夏六月,幽州軍校齊行本舉其族及其部曲男女三千人請降,詔授檢校尚書、左僕射,賜名兀欲,給其廩食。數日亡去,幽帥周德威納之。及詔索之,德威語不遜,乃議南征。冬十月戊申,釣魚於鴨淥江。新羅遣使貢方物,高麗遣使進寶劍,吳越王錢鏐遣滕彥休來貢。是歲,君基太一神數見,詔圖其像。
shén cè yuán nián chūn èr yuè bǐng xū shuò, shàng zài lóng huà zhōu, dié liè bù yí lí jǐn yē lǜ hé lǔ děng lǜ bǎi liáo qǐng shàng zūn hào, sān biǎo nǎi yǔn. bǐng shēn, qún chén jí zhū shǔ guó zhú tán zhōu dōng, shàng zūn hào yuē dà shèng dà míng tiān huáng dì, hòu yuē yīng tiān dà míng dì huáng hòu. dà shè, jiàn yuán shén cè. chū, què dì wèi tán, dé jīn líng, yīn míng qí dì yuē jīn líng gāng, tán cè mǎn lín yuē cè shèng lín. sān yuè bǐng chén, yǐ dié liè bù yí lí jǐn hé lǔ wèi ā lú duǒ lǐ yú yuè, bǎi liáo jìn zhì bān lài yǒu chà, cì pú sān rì. lì zi bèi wèi huáng tài zǐ. xià sì yuè yǐ yǒu shuò, jìn yōu zhōu jié dù shǐ lú guó yòng lái jiàng, yǐ wèi yōu zhōu bīng mǎ liú hòu. jiǎ chén, liáng qiǎn láng gōng yuǎn lái hè. liù yuè gēng yín, wú yuè wáng qiǎn téng yàn xiū lái gòng. qiū qī yuè rén shēn, qīn zhēng tū jué tǔ hún dǎng xiàng xiǎo fān shā tuó zhū bù, jiē píng zhī. fú qí qiú zhǎng jí qí hù wàn wǔ qiān liù bǎi, kǎi jiǎ bīng zhàng qì fú jiǔ shí yú wàn, bǎo huò tuó mǎ nián yáng bù kě shèng suàn. bā yuè, bá shuò zhōu, qín jié dù shǐ lǐ sì běn. lè shí jì gōng yú qīng zhǒng nán. dōng shí yuè guǐ wèi shuò, chéng shèng ér dōng. shí yī yuè, gōng wèi xīn wǔ guī rú wǔ zhōu, zhǎn shǒu wàn sì qiān qī bǎi yú jí. zì dài běi zhì hé qū yú yīn shān, jǐn yǒu qí dì. suì gǎi wǔ zhōu wèi guī huà zhōu, guī zhōu wèi kè hán zhōu, zhì xī nán miàn zhāo tǎo sī, xuǎn yǒu gōng zhě lǐng zhī. qí wéi wèi zhōu, dí lóu wú gù zì huài, zhòng jūn dà zào chéng zhī, bù yú shí ér pò. shí liáng jí wú yuè èr shǐ jiē zài yān, zhào yǐn huán chéng guān zhī, yīn cì téng yàn xiū míng yuē shù lǚ. shí èr yuè, shōu shān běi bā jūn.
神冊元年春二月丙戌朔,上在龍化州,迭烈部夷離堇耶律曷魯等率百僚請上尊號,三表乃允。丙申,群臣及諸屬國築壇州東,上尊號曰大聖大明天皇帝,後曰應天大明地皇后。大赦,建元神冊。初,闕地為壇,得金鈴,因名其地曰金鈴岡,壇側滿林曰冊聖林。三月丙辰,以迭烈部夷離堇曷魯為阿廬朵里于越,百僚進秩、頒賚有差,賜酺三日。立子倍為皇太子。夏四月乙酉朔,晉幽州節度使盧國用來降,以為幽州兵馬留後。甲辰,梁遣郎公遠來賀。六月庚寅,吳越王遣滕彥休來貢。秋七月壬申,親征突厥、吐渾、党項、小蕃、沙陀諸部,皆平之。俘其酋長及其戶萬五千六百,鎧甲、兵仗、器服九十餘萬,寶貨、駝馬、年羊不可勝算。八月,拔朔州,擒節度使李嗣本。勒石紀功於青冢南。冬十月癸未朔,乘勝而東。十一月,攻蔚、新、武、媯、儒五州,斬首萬四千七百餘級。自代北至河曲逾陰山,盡有其地。遂改武州為歸化州,媯州為可汗州,置西南面招討司,選有功者領之。其圍蔚州,敵樓無故自壞,眾軍大噪乘之,不逾時而破。時梁及吳越二使皆在焉,詔引環城觀之,因賜滕彥休名曰述呂。十二月,收山北八軍。
èr nián chūn èr yuè, jìn xīn zhōu bì jiāng lú wén jìn shā jié dù shǐ lǐ cún jǔ lái jiàng. jìn gōng qí chéng, cì shǐ ān jīn quán dùn, yǐ wén jìn bù jiāng liú yīn wèi cì shǐ. sān yuè xīn hài, gōng yōu zhōu, jié dù shǐ zhōu dé wēi yǐ yōu bìng zhèn dìng wèi wǔ zhōu zhī bīng jù yú jū yōng guān zhī xī, hé zhàn yú xīn zhōu dōng, dà pò zhī, zhǎn shǒu sān wàn yú jí. shā lǐ sì běn zhī zǐ wǔ bā. yǐ hòu dì ā gǔ zhǐ wèi tǒng jūn, shí lǔ wèi xiān fēng, dōng chū guān lüè yàn zhào, bù yù dí ér hái. jǐ wèi, yú gǔ lǐ pàn, mìng shì lǔ yǐ bīng tǎo zhī. xià sì nián rén wǔ, wéi yōu zhōu, bù kè. liù yuè yǐ sì, wàng chéng zhōng yǒu qì rú yān huǒ zhuàng, shàng yuē: wèi kě gōng yě. yǐ dà shǔ lín lǎo, bān shī. liú hé lǔ lú guó yòng shǒu zhī. lá gé yǔ qí zi sài bǎo lǐ pàn rù yōu zhōu. qiū bā yuè, lǐ cún xù qiǎn lǐ sì yuán děng jiù yōu zhōu, hé lǔ děng yǐ bīng shǎo ér hái.
二年春二月,晉新州裨將盧文進殺節度使李存矩來降。進攻其城,刺史安金全遁,以文進部將劉殷為刺史。三月辛亥,攻幽州,節度使周德威以幽、並、鎮、定、魏五州之兵拒於居庸關之西,合戰於新州東,大破之,斬首三萬餘級。殺李嗣本之子武八。以後弟阿骨只為統軍,實魯為先鋒,東出關略燕、趙,不遇敵而還。己未,於骨里叛,命室魯以兵討之。夏四年壬午,圍幽州,不克。六月乙巳,望城中有氣如煙火狀,上曰:「未可攻也。」以大暑霖潦,班師。留曷魯、盧國用守之。剌葛與其子賽保里叛入幽州。秋八月,李存勖遣李嗣源等救幽州,曷魯等以兵少而還。
sān nián chūn zhēng yuè bǐng shēn, yǐ huáng dì ān duān wèi dà nèi tì yǐn, mìng gōng yún zhōu jí xī nán zhū bù. èr yuè, dá dàn guó lái pìn. guǐ hài, chéng huáng dōu, yǐ lǐ bù shàng shū kāng mò jì chōng bǎn zhú shǐ. liáng qiǎn shǐ lái pìn. jìn wú yuè bó hǎi gāo lì huí gú zǔ bo dǎng xiàng jí yōu zhèn dìng wèi lù děng zhōu gè qiǎn shǐ lái gòng. xià sì yuè yǐ sì, huáng dì dié liè gē móu pàn, shì jué, zhī yǒu zuì dāng zhū, yù wèi yíng kuàng, ér zhū qī qǐng miǎn. shàng sù è qí dì yín dǐ shí qī niè lǐ gǔn, nǎi yuē: niè lǐ gǔn néng dài qí sǐ, zé cóng. niè lǐ gǔn zì yì kuàng zhōng, bìng yǐ nú nǚ gǔ pàn rén hé lǔ zhǐ shēng yì qí zhōng. suì shè dié liè gē. wǔ yuè yǐ hài, zhào jiàn kǒng zǐ miào fó sì dào guān. qiū qī yuè yǐ yǒu, yú yuè hé lǔ hōng, shàng zhèn dào jiǔ zhī, chuò cháo sān rì, zèng fù yǒu jiā. dōng shí èr yuè gēng zǐ shuò, xìng liáo yáng gù chéng. xīn chǒu, běi fǔ zǎi xiàng xiāo dí lǔ hōng. wù wǔ, yǐ yú yuè hé lǔ dì wū lǐ zhěn wèi dié liè bù yí lí jǐn, xiāo ā gǔ zhǐ wèi běi fǔ zǎi xiàng. jiǎ zǐ, huáng sūn wēi yù shēng.
三年春正月丙申,以皇弟安端為大內惕隱,命攻雲州及西南諸部。二月,達旦國來聘。癸亥,城皇都,以禮部尚書康默記充版築使。梁遣使來聘。晉、吳越、渤海、高麗、回鶻、阻卜、党項及幽、鎮、定、魏、潞等州各遣使來貢。夏四月乙巳,皇弟迭烈哥謀叛,事覺,知有罪當誅,預為營壙,而諸戚請免。上素惡其弟寅底石妻涅里袞,乃曰:「涅里袞能代其死,則從。」涅里袞自縊壙中,並以奴女古、叛人曷魯只生瘞其中。遂赦迭烈哥。五月乙亥,詔建孔子廟、佛寺、道觀。秋七月乙酉,于越曷魯薨,上震悼久之,輟朝三日,贈賻有加。冬十二月庚子朔,幸遼陽故城。辛丑,北府宰相蕭敵魯薨。戊午,以于越曷魯弟污里軫為迭烈部夷離堇,蕭阿古只為北府宰相。甲子,皇孫隈欲生。