tài zǔ shàng
太祖上
tài zǔ dà shèng dà míng shén liè tiān huáng dì, xìng yē lǜ shì, huì yì, zì ā bǎo jī, xiǎo zì chuài lǐ zhǐ, qì dān dié lá bù xiá lài yì shí liè yē lǜ mí lǐ rén, dé zǔ huáng dì zhǎng zǐ, mǔ yuē xuān jiǎn huáng hòu xiāo shì, táng xián tōng shí sān nián shēng. chū, mǔ mèng rì duò huái zhōng, yǒu shēn. jí shēng, shì yǒu shén guāng yì xiāng, tǐ rú sān suì ér, jí néng pú fú. zǔ mǔ jiǎn xiàn huáng hòu yì zhī, jū wèi jǐ zi. cháng nì yú bié mù, tú qí miàn, bù lìng tā rén jiàn. sān yuè néng xíng, zuì ér néng yán, zhī wèi rán shì. zì wèi zuǒ yòu ruò yǒu shén rén yì wèi. suī tiáo chèn, yán bì jí shì wù, shí bó fù dāng guó, yí zhé zī yān. jì zhǎng, shēn cháng jiǔ chǐ, fēng shàng ruì xià, mù guāng shè rén, guān gōng sān bǎi jīn. wèi tà mǎ xuè shā lǐ. shí xiǎo huáng shì wéi bù fù, tài zǔ yǐ jì jiàng zhī, fá yuè wù jí wū gǔ liù xī bǐ shā xuè zhū bù, kè zhī. guó rén hào ā zhǔ shā lǐ.
太祖大圣大明神烈天皇帝,姓耶律氏,讳亿,字阿保机,小字啜里只,契丹迭剌部霞濑益石烈耶律弥里人,德祖皇帝长子,母曰宣简皇后萧氏,唐咸通十三年生。初,母梦日堕怀中,有娠。及生,室有神光异香,体如三岁儿,即能匍匐。祖母简献皇后异之,鞠为己子。常匿于别幕,涂其面,不令他人见。三月能行,晬而能言,知未然事。自谓左右若有神人翼卫。虽龆龀,言必及世务,时伯父当国,疑辄咨焉。既长,身长九尺,丰上锐下,目光射人,关弓三百斤。为挞马狘沙里。时小黄室韦不附,太祖以计降之,伐越兀及乌古、六奚、比沙狘诸部,克之。国人号阿主沙里。
táng tiān fù yuán nián, suì xīn yǒu, hén dé jǐn kè hán lì, yǐ tài zǔ wèi běn bù yí lí jǐn, zhuān zhēng tǎo, lián pò shì wéi yú jué jí xī shuài xiá lá gē, fú huò shén zhòng. dōng shí yuè, shòu dà dié liè fǔ yí lí jǐn. míng nián qiū qī yuè, yǐ bīng sì shí wàn fá hé dōng dài běi, gōng xià jiǔ jùn, huò shēng kǒu jiǔ wàn wǔ qiān, tuó mǎ niú yáng bù kě shèng jì. jiǔ yuè, chéng lóng huà zhōu yú huáng hé zhī nán, shǐ jiàn kāi jiào sì. míng nián chūn, fá nǚ zhí, xià zhī, huò qí hù sān bǎi. jiǔ yuè, fù gōng xià hé dōng huái yuǎn děng jūn. dōng shí yuè, yǐn jūn lüè zhì jì běi, fú huò yǐ huán. xiān shì, dé zǔ fú xī qī qiān hù, xǐ ráo lè zhī qīng hé. zhì shì chuàng wèi xī dié lá bù, fēn shí sān xiàn. suì bài tài zǔ yú yuè zǒng zhī jūn guó shì. míng nián suì jiǎ zǐ, sān yuè, guǎng lóng huà zhōu zhī dōng chéng. jiǔ yuè, tǎo hēi chē zi shì wéi, táng lú lóng jūn jié dù shǐ liú rén gōng fā bīng shù wàn, qiǎn yǎng zǐ zhào bà lái jù. bà zhì wǔ zhōu, tài zǔ dié zhī zhī, fú jìn bīng táo shān xià. qiǎn shì wéi rén móu lǐ zhà chēng qí qiú zhǎng suǒ qiǎn, yuē bà bīng huì píng yuán. jì zhì, sì miàn fú fā, qín bà, jiān qí zhòng, chéng shèng dà pò shì wéi. míng nián qī yuè, fù tǎo hēi chē zi shì wéi. táng hé dōng jié dù shǐ lǐ kè yòng qiǎn tōng shì kāng lìng dé qǐ méng. dōng shí yuè, tài zǔ yǐ qí bīng qī wàn huì kè yòng yú yún zhōu, yàn hān, kè yòng jiè bīng yǐ bào liú rén gōng mù guā jiàn zhī yì, tài zǔ xǔ zhī. yì páo mǎ, yuē wèi xiōng dì. jí jìn bīng jī rén gōng, bá shù zhōu, jǐn xǐ qí mín yǐ guī. míng nián èr yuè, fù jī liú rén gōng. hái, xí shān běi xī, pò zhī. biàn zhōu zhū quán zhōng qiǎn rén fú hǎi fèng shū bì yī dài zhēn wán lái pìn. shí yī yuè, qiǎn piān shī tǎo xī xí zhū bù jí dōng běi nǚ zhí zhī wèi fù zhě, xī pò jiàng zhī. shí èr yuè, hén dé jǐn kè hán cú, qún chén fèng yí mìng qǐng lì tài zǔ. hé lǔ děng quàn jìn, tài zǔ sān ràng, cóng zhī.
唐天复元年,岁辛酉,痕德堇可汗立,以太祖为本部夷离堇,专征讨,连破室韦、于厥及奚帅辖剌哥,俘获甚众。冬十月,授大迭烈府夷离堇。明年秋七月,以兵四十万伐河东代北,攻下九郡,获生口九万五千,驼马牛羊不可胜纪。九月,城龙化州于潢河之南,始建开教寺。明年春,伐女直,下之,获其户三百。九月,复攻下河东怀远等军。冬十月,引军略至蓟北,俘获以还。先是,德祖俘奚七千户,徙饶乐之清河。至是创为奚迭剌部,分十三县。遂拜太祖于越、总知军国事。明年岁甲子,三月,广龙化州之东城。九月,讨黑车子室韦,唐卢龙军节度使刘仁恭发兵数万,遣养子赵霸来拒。霸至武州,太祖谍知之,伏劲兵桃山下。遣室韦人牟里诈称其酋长所遣,约霸兵会平原。既至,四面伏发,擒霸,歼其众,乘胜大破室韦。明年七月,复讨黑车子室韦。唐河东节度使李克用遣通事康令德乞盟。冬十月,太祖以骑兵七万会克用于云州,宴酣,克用借兵以报刘仁恭木瓜涧之役,太祖许之。易袍马,约为兄弟。及进兵击仁恭,拔数州,尽徙其民以归。明年二月,复击刘仁恭。还,袭山北奚,破之。汴州朱全忠遣人浮海奉书币、衣带、珍玩来聘。十一月,遣偏师讨奚、霫诸部及东北女直之未附者,悉破降之。十二月,痕德堇可汗殂,群臣奉遗命请立太祖。曷鲁等劝进,太祖三让,从之。
yuán nián chūn zhēng yuè gēng yín, mìng yǒu sī shè tán yú rú yū wáng jí huì guō, fán chái gào tiān, jí huáng dì wèi. zūn mǔ xiāo shì wèi huáng tài hòu, lì huáng hòu xiāo shì. běi zǎi xiàng xiāo xiá lá nán zǎi xiàng yē lǜ ōu lǐ sī lǜ qún chén shàng zūn hào yuē tiān huáng dì, hòu yuē dì huáng hòu. gēng zǐ, zhào huáng zú chéng yáo niǎn shì jiǔ zhàng wèi dì shí zhàng. èr yuè wù wǔ, yǐ cóng dì dié lì dǐ wèi dié liè fǔ yí lí jǐn. shì yuè, zhēng hēi chē zi shì wéi, jiàng qí bā bù. xià sì yuè dīng wèi shuò, táng liáng wáng zhū quán zhōng fèi qí zhǔ, xún shì zhī, zì lì wèi dì, guó hào liáng, qiǎn shǐ lái gào. liú rén gōng zi shǒu guāng qiú qí fù, zì chēng yōu zhōu lú lóng jūn jié dù shǐ. qiū qī yuè yǐ yǒu, qí xiōng píng zhōu cì shǐ shǒu qí lǜ qí zhòng shù qiān rén lái jiàng, mìng zhì zhī píng lú chéng. dōng shí yuè yǐ sì, tǎo hēi chē zi shì wéi, pò zhī.
元年春正月庚寅,命有司设坛于如迂王集会埚,燔柴告天,即皇帝位。尊母萧氏为皇太后,立皇后萧氏。北宰相萧辖剌、南宰相耶律欧里思率群臣上尊号曰天皇帝,后曰地皇后。庚子,诏皇族承遥辇氏九帐为第十帐。二月戊午,以从弟迭栗底为迭烈府夷离堇。是月,征黑车子室韦,降其八部。夏四月丁未朔,唐梁王朱全忠废其主,寻弑之,自立为帝,国号梁,遣使来告。刘仁恭子守光囚其父,自称幽州卢龙军节度使。秋七月乙酉,其兄平州刺史守奇率其众数千人来降,命置之平卢城。冬十月乙巳,讨黑车子室韦,破之。
èr nián chūn zhēng yuè guǐ yǒu shuò, yù zhèng diàn, shòu bǎi guān jí zhū guó shǐ cháo. xīn sì, shǐ zhì tì yǐn, diǎn zú shǔ, yǐ huáng dì sā lá wèi zhī. hé dōng lǐ kè yòng zú, zi cún xù xí, qiǎn shǐ diào wèi. xià wǔ yuè guǐ yǒu, zhào sā lá tǎo wū wán hēi chē zi shì wéi. qiū bā yuè rén zǐ, yōu zhōu jìn hé huān guā. dōng shí yuè jǐ hài shuò, jiàn míng wáng lóu. zhù cháng chéng yú zhèn dōng hǎi kǒu. qiǎn qīng bīng qǔ tǔ hún pàn rù shì wéi zhě.
二年春正月癸酉朔,御正殿,受百官及诸国使朝。辛巳,始置惕隐,典族属,以皇弟撒剌为之。河东李克用卒,子存勖袭,遣使吊慰。夏五月癸酉,诏撒剌讨乌丸、黑车子室韦。秋八月壬子,幽州进合欢瓜。冬十月己亥朔,建明王楼。筑长城于镇东海口。遣轻兵取吐浑叛入室韦者。
sān nián chūn zhēng yuè, xìng liáo dōng. èr yuè dīng yǒu shuò, liáng qiǎn láng gōng yuǎn lái pìn. sān yuè, cāng zhōu jié dù shǐ liú shǒu wén wèi dì shǒu guāng suǒ gōng, qiǎn rén lái qǐ bīng tǎo zhī. mìng huáng dì shè lì sù yí lí jǐn xiāo dí lǔ yǐ bīng huì shǒu wén yú běi nào kǒu. jìn zhì héng hǎi jūn jìn diàn, yī gǔ pò zhī, shǒu guāng kuì qù. yīn míng běi nào kǒu wèi huì méng kǒu. xià sì yuè yǐ mǎo, zhào zuǒ pú yè hán zhī gǔ jiàn bēi lóng huà zhōu dà guǎng sì yǐ jì gōng dé. wǔ yuè jiǎ shēn, zhì yáng chéng yú tàn shān zhī běi, yǐ tōng shì yì. dōng shí yuè jǐ sì, qiǎn yīng jūn tǎo hēi chē zi shì wéi, pò zhī. xī běi wà niáng gǎi bù zú jìn wǎn chē rén.
三年春正月,幸辽东。二月丁酉朔,梁遣郎公远来聘。三月,沧州节度使刘守文为弟守光所攻,遣人来乞兵讨之。命皇弟舍利素、夷离堇萧敌鲁以兵会守文于北淖口。进至横海军近淀,一鼓破之,守光溃去。因名北淖口为会盟口。夏四月乙卯,诏左仆射韩知古建碑龙化州大广寺以纪功德。五月甲申,置羊城于炭山之北,以通市易。冬十月己巳,遣鹰军讨黑车子室韦,破之。西北嗢娘改部族进輓车人。
sì nián qiū qī yuè wù zǐ shuò, yǐ hòu xiōng xiāo dí lǔ wèi běi fǔ zǎi xiàng. hòu zú wèi xiāng zì cǐ shǐ. dōng shí yuè, wū mǎ shān xī kù zhī jí chá lá dǐ chú bó dé děng pàn, tǎo píng zhī.
四年秋七月戊子朔,以后兄萧敌鲁为北府宰相。后族为相自此始。冬十月,乌马山奚库支及查剌底、锄勃德等叛,讨平之。
wǔ nián chūn zhēng yuè bǐng xū shuò, rì yǒu shí zhī. bǐng shēn, shàng qīn zhēng xī bù xī. xī zǔ xiǎn, pàn fú bù cháng, shù zhāo yù fú tīng. shì yì suǒ xiàng zhé xià, suì fēn bīng tǎo dōng bù xī, yì píng zhī. yú shì jǐn yǒu xī xí zhī dì. dōng jì hǎi, nán jì bái tán, xī yú sōng mò, běi dǐ huáng shuǐ, fán wǔ bù, xián rù bǎn jí. sān yuè, cì luán hé, kè shí jì gōng. fù lüè dì jì zhōu. xià sì yuè rén shēn, qiǎn rén shǐ liáng. wǔ yuè, huáng dì lá gé dié lá yín dǐ shí ān duān móu fǎn. ān duān qī zhān mù gū zhī zhī, yǐ gào, dé shí. shàng bù rěn jiā zhū, nǎi yǔ zhū dì dēng shān xíng shēng, gào tiān dì wèi shì ér shè qí zuì. chū lá gé wèi dié lá bù yí lí jǐn, fēng zhān mù gū wèi jìn guó fū rén. qiū qī yuè rén wǔ shuò, xié lí dǐ jí zhū fān shǐ lái gòng. bā yuè jiǎ zǐ, liú shǒu guāng tiě hào yōu zhōu, chēng yàn. dōng shí yuè wù wǔ, zhì tiě yě. shí yī yuè rén wǔ, qiǎn rén shǐ liáng.
五年春正月丙戌朔,日有食之。丙申,上亲征西部奚。奚阻险,叛服不常,数招谕弗听。是役所向辄下,遂分兵讨东部奚,亦平之。于是尽有奚、霫之地。东际海,南暨白檀,西逾松漠,北抵潢水,凡五部,咸入版籍。三月,次滦河,刻石纪功。复略地蓟州。夏四月壬申,遣人使梁。五月,皇弟剌葛、迭剌、寅底石、安端谋反。安端妻粘睦姑知之,以告,得实。上不忍加诛,乃与诸弟登山刑牲,告天地为誓而赦其罪。出剌葛为迭剌部夷离堇,封粘睦姑为晋国夫人。秋七月壬午朔,斜离底及诸蕃使来贡。八月甲子,刘守光僣号幽州,称燕。冬十月戊午,置铁冶。十一月壬午,遣人使梁。
liù nián chūn zhēng yuè, yǐ huà gé wèi tì yǐn. èr yuè wù wǔ, qīn zhēng liú shǒu guāng. sān yuè, zhì zì yōu zhōu. xià sì yuè, liáng yǐng wáng yǒu guī shì fù zì lì. qiū qī yuè bǐng wǔ, qīn zhēng shù bù gū, jiàng zhī, fú huò yǐ shù wàn jì, mìng dì lá gé fēn bīng gōng píng zhōu. bā yuè rén chén, shàng cì ēn dé shān. huáng zǐ lǐ hú shēng. dōng shí yuè wù yín, lá gé pò píng zhōu, hái, fù yǔ dié lá yín dǐ shí ān duān děng fǎn. jiǎ shēn, qiǎn rén shǐ liáng zhì jì. rén chén, hái cì běi ā lǔ shān, wén zhū dì yǐ bīng zǔ dào, yǐn jūn nán qū shí qī luò. shì rì fán chái. yì rì, cì qī dù hé, zhū dì gè qiǎn rén xiè zuì. shàng yóu jīn lián, xǔ yǐ zì xīn. shì suì, yǐ bīng tǎo liǎng yě, yǐ suǒ huò sēng chóng wén děng wǔ shí rén guī xī lóu, jiàn tiān xióng sì yǐ jū zhī, yǐ shì tiān zhù xióng wǔ.
六年春正月,以化葛为惕隐。二月戊午,亲征刘守光。三月,至自幽州。夏四月,梁郢王友珪弑父自立。秋七月丙午,亲征术不姑,降之,俘获以数万计,命弟剌葛分兵攻平州。八月壬辰,上次恩德山。皇子李胡生。冬十月戊寅,剌葛破平州,还,复与迭剌、寅底石、安端等反。甲申,遣人使梁致祭。壬辰,还次北阿鲁山,闻诸弟以兵阻道,引军南趋十七泺。是日燔柴。翼日,次七渡河,诸弟各遣人谢罪。上犹矜怜,许以自新。是岁,以兵讨两冶,以所获僧崇文等五十人归西楼,建天雄寺以居之,以示天助雄武。
qī nián chūn zhēng yuè jiǎ chén shuò, yǐ yòng bīng miǎn cháo. jìn wáng lǐ cún xù bá yōu zhōu, qín liú shǒu guāng. jiǎ yín, wáng shī cì chì shuǐ chéng, dì lá gé děng qǐ xiáng. shàng sù fú, chéng zhě bái mǎ, yǐ jiāng jūn yē lǜ lè gū xiá lá jǐn ā bō wèi yù, jiě bīng qì sù shì wèi yǐ shòu zhī, yīn jiā wèi yù. lá gé děng yǐn tuì, shàng fù shù qiǎn shǐ fǔ wèi. èr yuè jiǎ xū shuò, liáng jūn wáng yǒu zhēn tǎo shā qí xiōng yǒu guī, sì lì. sān yuè guǐ chǒu, cì lú shuǐ, dì dié lá gē tú wèi xī wáng, yǔ ān duān yōng qiān yú qí ér zhì, dài chēng rù jìn. shàng nù yuē:" ěr cáo shǐ móu nì luàn, zhèn tè shù zhī, shǐ gǎi guò zì xīn, shàng ěr fǎn fù, jiāng bù lì yú zhèn!" suì jū zhī, yǐ suǒ bù fèn lì zhū jūn. ér lá gé yǐn qí zhòng zhì yǐ shì jǐn diàn, jù tiān zǐ qí gǔ, jiāng zì lì, huáng tài hòu yīn qiǎn rén yù lìng bì qù. huì mǐ gū nǎi huái lǐ yáng yán chē jià qiě zhì, qí zhòng jīng kuì, lüè jū mín běi zǒu. shàng yǐ bīng zhuī zhī, lá gé qiǎn qí dǎng yín dǐ shí yǐn bīng jìng qū xíng gōng, fén qí zī zhòng lú zhàng, zòng bīng dà shā. huáng hòu jí qiǎn hé gǔ lǔ jiù zhī, jǐn dé tiān zǐ qí gǔ ér yǐ. qí dǎng shén sù gū fù jié xī lóu, fén míng wáng lóu. shàng zhì tǔ hé, mò mǎ xiū bīng, ruò bù wéi yì. zhū jiàng qǐng jí zhuī zhī, shàng yuē:" qí qí yuǎn dùn, rén gè huái tǔ, huái tǔ jì qiè, qí xīn bì lí, wǒ jūn chéng zhī, pò zhī bì yǐ!" jǐn yǐ xiān suǒ huò zī chù fēn cì jiàng shì, liú yí lí bì zhí lǐ gū zǒng zhèng wù. xià sì yuè wù yín, běi zhuī lá gé. jǐ mǎo, cì mí lǐ, wèn zhū dì miàn mù yè shān shè guǐ jiàn yàn ráng, nǎi zhí pàn rén jiě lǐ xiàng bǐ, yì yǐ qí fǎ yàn zhī. zhì dá lǐ diàn, xuǎn qīng qí zhuī jí péi zhǐ hé, jǐn huò qí dǎng zī zhòng shēng kǒu. xiān qiǎn shì wéi jí tǔ hún qiú zhǎng bá lá dí lǐ gū děng wǔ rén fēn bīng fú qí qián lù, mìng běi zǎi xiàng dí lǐ gǔ wèi xiān fēng jìn jī zhī. lá gé lǜ bīng nì zhàn, dí lǐ gǔ yǐ qīng bīng báo zhī. qí dì è gǔ zhǐ lín zhèn, shè shù shí rén bì, zhòng mò gǎn qián. xiāng jù zhì bū, zhòng nǎi kuì. zhuī zhì chái hé, suì zì fén qí chē chéng lú zhàng ér qù. qián yù bá lá dí lǐ gū děng fú fā, hé jī, suì dà bài zhī. lá gé bēn kuì, yí qí suǒ duó shén zhàng yú lù, shàng jiàn ér bài diàn zhī. suǒ huò shēng kǒu jǐn zòng guī běn tǔ. qí dǎng kù gǔ zhǐ mó duǒ jiē miàn fù qǐng zuì. shī cì zhá dǔ hé, dà yǔ bào zhǎng. wǔ yuè guǐ chǒu, qiǎn běi zǎi xiàng dí niǎn lǜ xiāo qí xiān dù. jiǎ yín, zòu qín lá gé niè lǐ gǔn ā bō yú yú hé, qián běi zǎi xiàng xiāo shí lǔ yín dǐ shí zì jǐng bù shū. suì yǐ hēi bái yáng jì tiān dì. rén xū, lá gé niè lǐ gǔn ā bō yì xíng zài, yǐ gǎo suǒ zì fù, qiān yáng wàng bài. shàng hái zhì dà lǐng. shí dà jūn jiǔ chū, zī zhòng bù xiāng shǔ, shì zú zhǔ mǎ jū cǎi yě cài yǐ wéi shí, zī chù dào bì zhě shí qī bā, wù jià shí bèi, qì fú zī huò wěi qì yú chǔ lǐ hé, láng jí shù bǎi lǐ, yīn gèng lá gé míng bào lǐ. bǐng yín, zhì kù lǐ, yǐ qīng niú bái mǎ jì tiān dì. yǐ shēng kǒu liù bǎi mǎ èr qiān sān bǎi fēn cì dà xiǎo gǔ jūn. liù yuè xīn sì, zhì yú lǐng, yǐ xiá lài xiàn rén sǎo gǔ fēi fǎ cán mín, zhé zhī. jiǎ shēn, shàng dēng dōu ān shān. fǔ qí xiān qí shǒu kè hán yí jī, pái huái gù zhān ér xīng tàn yān. wén yù guān niè lí shàn zào dà xiào, rén bù kān qí kǔ, yǒu zhì sǐ zhě, mìng zhū zhī. rén chén, cì láng hé, huò nì dǎng yǎ lǐ mí lǐ, shēng mái zhī tóng hé nán guǐ xià. fàng suǒ fú hái, duō wèi yú gǔ lǐ suǒ lüè. shàng nù, yǐn qīng qí chí jī. fù qiǎn xiāo jiàng fēn dào zhuī xí, jǐn huò qí zhòng bìng lüè zhě. gēng zǐ, cì ā dūn luò, yǐ yǎng zǐ niè lǐ sī fù zhū dì pàn, yǐ guǐ jiàn shè shā zhī. qí yú dǎng liù qiān, gè yǐ qīng zhòng lùn xíng. yú jué lüè shēng kǒu zhě sān shí yú rén, yì bǐ shú qí zuì, fàng guī běn bù. zhì shí lǐng xī, zhào shōu huí jūn fá shí suǒ qì bīng zhàng, zhào běi fǔ bīng yàn ér hái zhī. yǐ yí lí jǐn niè lǐ gǔn fù zhū dì wèi pàn, bù rěn xiǎn lù, mìng zì tóu yá ér sǐ. qiū bā yuè jǐ mǎo, xìng lóng méi gōng, huán nì dǎng èr shí jiǔ rén, yǐ qí qī nǚ cì yǒu gōng jiàng xiào, suǒ lüè zhēn bǎo zī chù hái zhǔ wáng qí běn wù zhě, mìng zé cháng qí jiā bù néng cháng zhě, cì yǐ qí bù qǔ. jiǔ yuè rén xū, shàng fā zì xī lóu. dōng shí yuè gēng wǔ, zhù chì yá. wù yín, hé zhōu huí hú lái gòng. guǐ wèi, yǐ shì fǔ rén dí lǐ gǔ mí gǔ lí bù rén tè lǐ yǐ cóng nì zhū. zhào qún chén fēn jué zhì sòng, yǐ hán zhī gǔ lù qí shì, zhǐ lǐ gū zhǎng bǔ wáng. shí yī yuè, cí mù yè shān. hái cì zhāo wū shān, shěng fēng sú, jiàn gāo nián, yì cháo zhèng, dìng jí xiōng yí. shí èr yuè wù zǐ, fán chái yú lián huā luò.
七年春正月甲辰朔,以用兵免朝。晋王李存勖拔幽州,擒刘守光。甲寅,王师次赤水城,弟剌葛等乞降。上素服,乘赭白马,以将军耶律乐姑、辖剌仅阿钵为御,解兵器、肃侍卫以受之,因加慰谕。剌葛等引退,上复数遣使抚慰。二月甲戌朔,梁均王友贞讨杀其兄友珪,嗣立。三月癸丑,次芦水,弟迭剌哥图为奚王,与安端拥千馀骑而至,绐称入觐。上怒曰:“尔曹始谋逆乱,朕特恕之,使改过自新,尚尔反覆,将不利于朕!”遂拘之,以所部分隶诸军。而剌葛引其众至乙室堇淀,具天子旗鼓,将自立,皇太后阴遣人谕令避去。会弭姑乃、怀里阳言车驾且至,其众惊溃,掠居民北走。上以兵追之,剌葛遣其党寅底石引兵径趋行宫,焚其辎重、庐帐,纵兵大杀。皇后急遣曷古鲁救之,仅得天子旗鼓而已。其党神速姑复劫西楼,焚明王楼。上至土河,秣马休兵,若不为意。诸将请急追之,上曰:“俟其远遁,人各怀土,怀土既切,其心必离,我军乘之,破之必矣!”尽以先所获资畜分赐将士,留夷离毕直里姑总政务。夏四月戊寅,北追剌葛。己卯,次弥里,问诸弟面木叶山射鬼箭厌禳,乃执叛人解里向彼,亦以其法厌之。至达里淀,选轻骑追及培只河,尽获其党辎重、生口。先遣室韦及吐浑酋长拔剌、迪里姑等五人分兵伏其前路,命北宰相迪里古为先锋进击之。剌葛率兵逆战,迪里古以轻兵薄之。其弟遏古只临阵,射数十人毙,众莫敢前。相拒至晡,众乃溃。追至柴河,遂自焚其车乘庐帐而去。前遇拔剌、迪里姑等伏发,合击,遂大败之。剌葛奔溃,遗其所夺神帐於路,上见而拜奠之。所获生口尽纵归本土。其党库古只、磨朵皆面缚请罪。师次札堵河,大雨暴涨。五月癸丑,遣北宰相迪辇率骁骑先渡。甲寅,奏擒剌葛、涅里衮阿钵于榆河,前北宰相萧实鲁、寅底石自刭不殊。遂以黑白羊祭天地。壬戌,剌葛、涅里衮阿钵诣行在,以稿索自缚,牵羊望拜。上还至大岭。时大军久出,辎重不相属,士卒煮马驹、采野菜以为食,孳畜道毙者十七八,物价十倍,器服资货委弃于楚里河,狼籍数百里,因更剌葛名暴里。丙寅,至库里,以青牛白马祭天地。以生口六百、马二千三百分赐大小鹘军。六月辛巳,至榆岭,以辖赖县人扫古非法残民,磔之。甲申,上登都庵山。抚其先奇首可汗遗迹,徘徊顾瞻而兴叹焉。闻狱官涅离擅造大校,人不堪其苦,有至死者,命诛之。壬辰,次狼河,获逆党雅里、弥里,生埋之铜河南轨下。放所俘还,多为于骨里所掠。上怒,引轻骑驰击。复遣骁将分道追袭,尽获其众并掠者。庚子,次阿敦泺,以养子涅里思附诸弟叛,以鬼箭射杀之。其馀党六千,各以轻重论刑。于厥掠生口者三十馀人,亦俾赎其罪,放归本部。至石岭西,诏收回军乏食所弃兵仗,召北府兵验而还之。以夷离堇涅里衮附诸弟为叛,不忍显戮,命自投崖而死。秋八月己卯,幸龙眉宫,轘逆党二十九人,以其妻女赐有功将校,所掠珍宝、孳畜还主;亡其本物者,命责偿其家;不能偿者,赐以其部曲。九月壬戌,上发自西楼。冬十月庚午,驻赤崖。戊寅,和州回鹘来贡。癸未,乙室府人迪里古、迷骨离部人特里以从逆诛。诏群臣分决滞讼,以韩知古录其事,只里姑掌捕亡。十一月,祠木叶山。还次昭乌山,省风俗,见高年,议朝政,定吉凶仪。十二月戊子,燔柴于莲花泺。
bā nián chūn zhēng yuè jiǎ chén, yǐ hé lǔ wèi dié lá bù yí lí jǐn, hū liè wèi tì yǐn. yú gǔ lǐ bù rén tè lí mǐn zhí nì dǎng bù hú yà lǐ zhǐ děng shí qī rén lái xiàn, shàng qīn jū zhī. cí duō lián zōng shì jí yǒu xié cóng zhě, nǎi zhàng shā shǒu è bù hú, yú bìng yuán shì. yú yuè lǜ lǎn zhī zǐ huà gē lǚ xù jiān móu, shàng měi yōu róng zhī, ér fǎn fù bù quān, zhào fù lǎo qún chén zhèng qí zuì, bìng qí zi lù zhī, fēn qí cái yǐ gěi wèi shì. yǒu sī suǒ jū nì dǎng sān bǎi yú rén, yù jì jù shàng yǐ rén mìng zhì zhòng, sǐ bù fù shēng, cì yàn yī rì, suí qí píng shēng zhī hǎo shǐ wèi zhī, jiǔ hān, huò gē huò wǔ huò xì shè jiǎo, gè jí qí yì. míng rì, nǎi yǐ qīng zhòng lùn xíng. shǒu è lá gé, qí cì dié lá gē, shàng yóu dì zhī, bù rěn zhì fǎ, zhàng ér shì zhī. yǐ yín dǐ shí ān duān xìng běn yōng ruò, wèi lá gé suǒ shǐ, jiē shì qí zuì. qián yú yuè hè dǐ lǐ zǐ jiě lǐ lá gé qī xiá lá yǐ shí yù nì móu, mìng jiē jiǎo shā zhī. yín dǐ shí qī niè lí xié cóng, ān duān qī zhān mù gū cháng yǒu zhōng gào, bìng miǎn. yīn wèi zuǒ yòu yuē:" zhū dì xìng suī mǐn xiá, ér xù jiān rěn è. cháng zì jīn yǒu chū rén zhī zhì, ān rěn xiōng hěn, xī hè kě sài ér tān dú wú yàn. qiú rén zhī shī, suī xiǎo ér kě shù, wèi zhòng rú tài shān shēn xíng bú yì, suī rù dà è, wèi qīng yú hóng máo. nì bì qún xiǎo, móu jí fù rén, tóng è xiàng jì, yǐ wēi guó zuò. suī yù bù bài, qí kě dé hū? běi zǎi xiàng shí lǔ qī yú lú dǔ gū yú guó zhì qīn, yī dàn fù zhèn, cóng yú pàn nì, wèi zhì zhī fǎ ér bìng sǐ, cǐ tiān zhū yě. jiě lǐ zì yòu yǔ zhèn cháng tóng qǐn shí, juàn yù zhī hòu, guān yú zōng shǔ, yì yǔ qí fù bèi dà ēn ér cóng bù guǐ, zī kě shù hū!" qiū qī yuè bǐng shēn shuò, yǒu sī shàng zhū zhàng zú yǔ móu nì zhě sān bǎi yú rén zuì zhuàng, jiē qì shì. shàng tàn yuē:" zhì rén yú sǐ, qǐ zhèn suǒ yù. ruò zhǐ fù zhèn gōng, shàng kě róng dài. cǐ cáo zì xíng bù dào, cán hài zhōng liáng, tú tàn shēng mín, piāo lüè cái chǎn. mín jiān xī yǒu wàn mǎ, jīn jiē tú bù, yǒu guó yǐ lái suǒ wèi cháng yǒu, shí bù dé yǐ ér zhū zhī." dōng shí yuè jiǎ zǐ shuò, jiàn kāi huáng diàn yú míng wáng lóu jī.
八年春正月甲辰,以曷鲁为迭剌部夷离堇,忽烈为惕隐。于骨里部人特离敏执逆党怖胡、亚里只等十七人来献,上亲鞫之。辞多连宗室及有胁从者,乃杖杀首恶怖胡,馀并原释。于越率懒之子化哥屡蓄奸谋,上每优容之,而反覆不悛,召父老群臣正其罪,并其子戮之,分其财以给卫士。有司所鞫逆党三百馀人,狱既具上以人命至重,死不复生,赐宴一日,随其平生之好使为之,酒酣,或歌、或舞、或戏射、角,各极其意。明日,乃以轻重论刑。首恶剌葛,其次迭剌哥,上犹弟之,不忍置法,杖而释之。以寅底石、安端性本庸弱,为剌葛所使,皆释其罪。前于越赫底里子解里、剌葛妻辖剌已实预逆谋,命皆绞杀之。寅底石妻涅离胁从,安端妻粘睦姑尝有忠告,并免。因谓左右曰:“诸弟性虽敏黠,而蓄奸稔恶。尝自矜有出人之智,安忍凶狠,溪壑可塞而贪黩无厌。求人之失,虽小而可恕,谓重如泰山;身行不义,虽入大恶,谓轻于鸿毛。昵比群小,谋及妇人,同恶相济,以危国祚。虽欲不败,其可得乎?北宰相实鲁妻馀卢睹姑于国至亲,一旦负朕,从于叛逆,未置之法而病死,此天诛也。解里自幼与朕常同寝食,眷遇之厚,冠于宗属,亦与其父背大恩而从不轨,兹可恕乎!”秋七月丙申朔,有司上诸帐族与谋逆者三百馀人罪状,皆弃市。上叹曰:“致人于死,岂朕所欲。若止负朕躬,尚可容贷。此曹恣行不道,残害忠良,涂炭生民,剽掠财产。民间昔有万马,今皆徒步,有国以来所未尝有,实不得已而诛之。”冬十月甲子朔,建开皇殿于明王楼基。
jiǔ nián chūn zhēng yuè, wū gǔ bù pàn, tǎo píng zhī. xià liù yuè, yōu zhōu jūn xiào qí xíng běn jǔ qí zú jí qí bù qǔ nán nǚ sān qiān rén qǐng xiáng, zhào shòu jiǎn jiào shàng shū zuǒ pú yè, cì míng wù yù, gěi qí lǐn shí. shù rì wáng qù, yōu shuài zhōu dé wēi nà zhī. jí zhào suǒ zhī, dé wēi yǔ bù xùn, nǎi yì nán zhēng. dōng shí yuè wù shēn, diào yú yú yā lù jiāng. xīn luó qiǎn shǐ gòng fāng wù, gāo lí qiǎn shǐ jìn bǎo jiàn, wú yuè wáng qián liú qiǎn téng yàn xiū lái gòng. shì suì, jūn jī tài yī shén shù jiàn, zhào tú qí xiàng.
九年春正月,乌古部叛,讨平之。夏六月,幽州军校齐行本举其族及其部曲男女三千人请降,诏授检校尚书、左仆射,赐名兀欲,给其廪食。数日亡去,幽帅周德威纳之。及诏索之,德威语不逊,乃议南征。冬十月戊申,钓鱼于鸭渌江。新罗遣使贡方物,高丽遣使进宝剑,吴越王钱镠遣滕彦休来贡。是岁,君基太一神数见,诏图其像。
shén cè yuán nián chūn èr yuè bǐng xū shuò, shàng zài lóng huà zhōu, dié liè bù yí lí jǐn yē lǜ hé lǔ děng lǜ bǎi liáo qǐng shàng zūn hào, sān biǎo nǎi yǔn. bǐng shēn, qún chén jí zhū shǔ guó zhù tán zhōu dōng, shàng zūn hào yuē dà shèng dà míng tiān huáng dì, hòu yuē yìng tiān dà míng dì huáng hòu. dà shè, jiàn yuán shén cè. chū, quē dì wèi tán, dé jīn líng, yīn míng qí dì yuē jīn líng gāng, tán cè mǎn lín yuē cè shèng lín. sān yuè bǐng chén, yǐ dié liè bù yí lí jǐn hé lǔ wèi ā lú duǒ lǐ yú yuè, bǎi liáo jìn zhì bān lài yǒu chà, cì pú sān rì. lì zi bèi wèi huáng tài zǐ. xià sì yuè yǐ yǒu shuò, jìn yōu zhōu jié dù shǐ lú guó yòng lái jiàng, yǐ wéi yōu zhōu bīng mǎ liú hòu. jiǎ chén, liáng qiǎn láng gōng yuǎn lái hè. liù yuè gēng yín, wú yuè wáng qiǎn téng yàn xiū lái gòng. qiū qī yuè rén shēn, qīn zhēng tū jué tǔ hún dǎng xiàng xiǎo fān shā tuó zhū bù, jiē píng zhī. fú qí qiú zhǎng jí qí hù wàn wǔ qiān liù bǎi, kǎi jiǎ bīng zhàng qì fú jiǔ shí yú wàn, bǎo huò tuó mǎ nián yáng bù kě shèng suàn. bā yuè, bá shuò zhōu, qín jié dù shǐ lǐ sì běn. lè shí jì gōng yú qīng zhǒng nán. dōng shí yuè guǐ wèi shuò, chéng shèng ér dōng. shí yī yuè, gōng wèi xīn wǔ guī rú wǔ zhōu, zhǎn shǒu wàn sì qiān qī bǎi yú jí. zì dài běi zhì hé qū yú yīn shān, jǐn yǒu qí dì. suì gǎi wǔ zhōu wèi guī huà zhōu, guī zhōu wèi kè hán zhōu, zhì xī nán miàn zhāo tǎo sī, xuǎn yǒu gōng zhě lǐng zhī. qí wéi wèi zhōu, dí lóu wú gù zì huài, zhòng jūn dà zào chéng zhī, bù yú shí ér pò. shí liáng jí wú yuè èr shǐ jiē zài yān, zhào yǐn huán chéng guān zhī, yīn cì téng yàn xiū míng yuē shù lǚ. shí èr yuè, shōu shān běi bā jūn.
神册元年春二月丙戌朔,上在龙化州,迭烈部夷离堇耶律曷鲁等率百僚请上尊号,三表乃允。丙申,群臣及诸属国筑坛州东,上尊号曰大圣大明天皇帝,后曰应天大明地皇后。大赦,建元神册。初,阙地为坛,得金铃,因名其地曰金铃冈,坛侧满林曰册圣林。三月丙辰,以迭烈部夷离堇曷鲁为阿庐朵里于越,百僚进秩、颁赉有差,赐酺三日。立子倍为皇太子。夏四月乙酉朔,晋幽州节度使卢国用来降,以为幽州兵马留后。甲辰,梁遣郎公远来贺。六月庚寅,吴越王遣滕彦休来贡。秋七月壬申,亲征突厥、吐浑、党项、小蕃、沙陀诸部,皆平之。俘其酋长及其户万五千六百,铠甲、兵仗、器服九十馀万,宝货、驼马、年羊不可胜算。八月,拔朔州,擒节度使李嗣本。勒石纪功于青冢南。冬十月癸未朔,乘胜而东。十一月,攻蔚、新、武、妫、儒五州,斩首万四千七百馀级。自代北至河曲逾阴山,尽有其地。遂改武州为归化州,妫州为可汗州,置西南面招讨司,选有功者领之。其围蔚州,敌楼无故自坏,众军大噪乘之,不逾时而破。时梁及吴越二使皆在焉,诏引环城观之,因赐滕彦休名曰述吕。十二月,收山北八军。
èr nián chūn èr yuè, jìn xīn zhōu pí jiàng lú wén jìn shā jié dù shǐ lǐ cún jǔ lái jiàng. jìn gōng qí chéng, cì shǐ ān jīn quán dùn, yǐ wén jìn bù jiàng liú yīn wèi cì shǐ. sān yuè xīn hài, gōng yōu zhōu, jié dù shǐ zhōu dé wēi yǐ yōu bìng zhèn dìng wèi wǔ zhōu zhī bīng jù yú jū yōng guān zhī xī, hé zhàn yú xīn zhōu dōng, dà pò zhī, zhǎn shǒu sān wàn yú jí. shā lǐ sì běn zhī zǐ wǔ bā. yǐ hòu dì ā gǔ zhǐ wèi tǒng jūn, shí lǔ wèi xiān fēng, dōng chū guān lüè yān zhào, bù yù dí ér hái. jǐ wèi, yú gǔ lǐ pàn, mìng shì lǔ yǐ bīng tǎo zhī. xià sì nián rén wǔ, wéi yōu zhōu, bù kè. liù yuè yǐ sì, wàng chéng zhōng yǒu qì rú yān huǒ zhuàng, shàng yuē:" wèi kě gōng yě." yǐ dà shǔ lín lǎo, bān shī. liú hé lǔ lú guó yòng shǒu zhī. lá gé yǔ qí zi sài bǎo lǐ pàn rù yōu zhōu. qiū bā yuè, lǐ cún xù qiǎn lǐ sì yuán děng jiù yōu zhōu, hé lǔ děng yǐ bīng shǎo ér hái.
二年春二月,晋新州裨将卢文进杀节度使李存矩来降。进攻其城,刺史安金全遁,以文进部将刘殷为刺史。三月辛亥,攻幽州,节度使周德威以幽、并、镇、定、魏五州之兵拒于居庸关之西,合战于新州东,大破之,斩首三万馀级。杀李嗣本之子武八。以后弟阿骨只为统军,实鲁为先锋,东出关略燕、赵,不遇敌而还。己未,于骨里叛,命室鲁以兵讨之。夏四年壬午,围幽州,不克。六月乙巳,望城中有气如烟火状,上曰:“未可攻也。”以大暑霖潦,班师。留曷鲁、卢国用守之。剌葛与其子赛保里叛入幽州。秋八月,李存勖遣李嗣源等救幽州,曷鲁等以兵少而还。
sān nián chūn zhēng yuè bǐng shēn, yǐ huáng dì ān duān wèi dà nèi tì yǐn, mìng gōng yún zhōu jí xī nán zhū bù. èr yuè, dá dàn guó lái pìn. guǐ hài, chéng huáng dōu, yǐ lǐ bù shàng shū kāng mò jì chōng bǎn zhù shǐ. liáng qiǎn shǐ lái pìn. jìn wú yuè bó hǎi gāo lí huí hú zǔ bo dǎng xiàng jí yōu zhèn dìng wèi lù děng zhōu gè qiǎn shǐ lái gòng. xià sì yuè yǐ sì, huáng dì dié liè gē móu pàn, shì jué, zhī yǒu zuì dāng zhū, yù wèi yíng kuàng, ér zhū qī qǐng miǎn. shàng sù è qí dì yín dǐ shí qī niè lǐ gǔn, nǎi yuē:" niè lǐ gǔn néng dài qí sǐ, zé cóng." niè lǐ gǔn zì yì kuàng zhōng, bìng yǐ nú nǚ gǔ pàn rén hé lǔ zhǐ shēng yì qí zhōng. suì shè dié liè gē. wǔ yuè yǐ hài, zhào jiàn kǒng zǐ miào fó sì dào guàn. qiū qī yuè yǐ yǒu, yú yuè hé lǔ hōng, shàng zhèn dào jiǔ zhī, chuò cháo sān rì, zèng fù yǒu jiā. dōng shí èr yuè gēng zǐ shuò, xìng liáo yáng gù chéng. xīn chǒu, běi fǔ zǎi xiàng xiāo dí lǔ hōng. wù wǔ, yǐ yú yuè hé lǔ dì wū lǐ zhěn wèi dié liè bù yí lí jǐn, xiāo ā gǔ zhǐ wèi běi fǔ zǎi xiàng. jiǎ zǐ, huáng sūn wēi yù shēng.
三年春正月丙申,以皇弟安端为大内惕隐,命攻云州及西南诸部。二月,达旦国来聘。癸亥,城皇都,以礼部尚书康默记充版筑使。梁遣使来聘。晋、吴越、渤海、高丽、回鹘、阻卜、党项及幽、镇、定、魏、潞等州各遣使来贡。夏四月乙巳,皇弟迭烈哥谋叛,事觉,知有罪当诛,预为营圹,而诸戚请免。上素恶其弟寅底石妻涅里衮,乃曰:“涅里衮能代其死,则从。”涅里衮自缢圹中,并以奴女古、叛人曷鲁只生瘗其中。遂赦迭烈哥。五月乙亥,诏建孔子庙、佛寺、道观。秋七月乙酉,于越曷鲁薨,上震悼久之,辍朝三日,赠赙有加。冬十二月庚子朔,幸辽阳故城。辛丑,北府宰相萧敌鲁薨。戊午,以于越曷鲁弟污里轸为迭烈部夷离堇,萧阿古只为北府宰相。甲子,皇孙隈欲生。