shùn tiān chén xiào lián, shí liù qī suì shí, cháng cóng shú shī dú yú sēng sì, tú lǚ shén fán. nèi yǒu rú shēng, zì yán shān dōng rén, gōng kǔ jiǎng qiú, lüè bù xiá xī qiě jì sù zhāi zhōng, wèi cháng yī jiàn qí guī. chén yǔ zuì shàn, yīn jié zhī, dá yuē: pū jiā pín, bàn shù jīn bù yì, jí bù néng xī cùn yīn, ér jiā yǐ yè bàn, zé wǒ zhī èr rì, kě dāng rén sān rì. chén gǎn qí yán, yù xié tà lái yǔ gòng qǐn. chǔ zhǐ zhī yuē: qiě wù, qiě wù! wǒ shì xiān shēng, xué fēi wú shī yě. fù chéng mén yǒu lǚ xiān shēng, nián suī mào kě shī, qǐng yǔ jù qiān zhī. gài dōu zhōng shè zhàng zhě duō yǐ yuè jì, yuè zhōng shù jīn wán, rèn qí liú zhǐ. yú shì liǎng shēng tóng yì lǚ. lǚ, yuè zhī sù rú, luò tuò bù néng guī, yīn shòu tóng méng, shí fēi qí zhì yě. dé liǎng shēng shén xǐ, ér chǔ yòu shén huì, guò mù zhé le, gù yóu qì zhòng zhī. liǎng rén qíng hǎo kuǎn mì, zhòu tóng jǐ, yè tóng tà.
順天陳孝廉,十六七歲時,嘗從塾師讀於僧寺,徒侶甚繁。內有襦生,自言山東人,攻苦講求,略不暇息;且寄宿齋中,未嘗一見其歸。陳與最善,因詰之,答曰:「仆家貧,辦束金不易,即不能惜寸陰,而加以夜半,則我之二日,可當人三日。」陳感其言,欲攜榻來與共寢。褚止之曰:「且勿,且勿!我視先生,學非吾師也。阜城門有呂先生,年雖耄可師,請與俱遷之。」蓋都中設帳者多以月計,月終束金完,任其留止。於是兩生同詣呂。呂,越之宿儒,落魄不能歸,因授童蒙,實非其志也。得兩生甚喜,而褚又甚慧,過目輒了,故尤器重之。兩人情好款密,晝同幾,夜同榻。
yuè jì zhōng, chǔ hū jiǎ guī, shí yú rì bù fù zhì. gòng yí zhī. yī rì chén yǐ gù zhì tiān níng sì, yù chǔ láng xià, pī shàng xué xià mù cuì liú, zuò huǒ jù yān. jiàn chén, niǔ ní bù ān, chén wèn: hé jù fèi dú? chǔ wò shǒu qǐng jiān, qī rán yuē: pín wú yǐ yí xiān shēng, bì bàn yuè fàn, shǐ néng yī yuè dú. chén gǎn kǎi liáng jiǔ, yuē: dàn wǎng dú, zì hé jí lì. mìng cóng rén shōu qí yè, tóng guī shú. jiè chén wù xiè, dàn tuō gù yǐ gào xiān shēng. chén fù gù sì jiǎ, jū wù zhì fù, chén zhé qiè fù jīn dài chǔ yí shī. fù yǐ wáng jīn zé chén, chén shí gào zhī. fù yǐ wèi chī, suì shǐ fèi xué. chǔ dà cán, bié shī yù qù. lǚ zhī qí gù, ràng zhī yuē: zi jì pín, hú bù zǎo gào? nǎi xī yǐ jīn fǎn chén fù, zhǐ chǔ dú rú gù, yǔ gòng yōng sūn, ruò zi yān. chén suī bù rù guǎn, měi yāo chǔ guò jiǔ jiā yǐn. chǔ gù yǐ bì xián bù wǎng, ér chén yào zhī mí jiān, wǎng wǎng qì xià, chǔ bù rěn jué, suì yǔ wǎng lái wú jiān. yú èr nián chén fù sǐ, fù qiú shòu yè. lǚ gǎn qí chéng nà zhī, ér fèi xué jì jiǔ, jiào chǔ xuán jué yǐ.
月既終,褚忽假歸,十餘日不復至。共疑之。一日陳以故至天寧寺,遇褚廊下,劈(上穴下木)淬硫,作火具焉。見陳,忸怩不安,陳問:「何遽廢讀?」褚握手請間,戚然曰:「貧無以遺先生,必半月販,始能一月讀。」陳感慨良久,曰:「但往讀,自合極力。」命從人收其業,同歸塾。戒陳勿泄,但託故以告先生。陳父固肆賈,居物致富,陳輒竊父金代褚遺師。父以亡金責陳,陳實告之。父以為痴,遂使廢學。褚大慚,別師欲去。呂知其故,讓之曰:「子既貧,胡不早告?」乃悉以金返陳父,止褚讀如故,與共饔飧,若子焉。陳雖不入館,每邀褚過酒家飲。褚固以避嫌不往,而陳要之彌堅,往往泣下,褚不忍絕,遂與往來無間。逾二年陳父死,復求受業。呂感其誠納之,而廢學既久,較褚懸絕矣。
jū bàn nián, lǚ zhǎng zi zì yuè lái, gài shí xún fù. mén rén bèi liǎn jīn zhù zhuāng, chǔ wéi sǎ tì yī liàn ér yǐ. lǚ lín bié, zhǔ chén shī shì chǔ. chén cóng zhī, guǎn chǔ yú jiā. wèi jǐ, rù yì xiáng, yǐ yí cái yīng shì. chén lǜ bù néng zhōng fú, chǔ qǐng dài zhī. zhì qī. chǔ xié yī rén lái, yún shì biǎo xiōng liú tiān ruò, zhǔ chén zàn cóng qù. chén fāng chū, chǔ hū zì hòu yè zhī, shēn yù bó, liú jí wǎn zhī ér qù. lǎn tiào yī guò, xiāng xié sù yú qí jiā. jiā wú fù nǚ, jí guǎn kè yú nèi shě.
居半年,呂長子自越來,丐食尋父。門人輩斂金助裝,褚惟灑涕依戀而已。呂臨別,囑陳師事褚。陳從之,館褚於家。未幾,入邑庠,以「遺才」應試。陳慮不能終幅,褚請代之。至期。褚偕一人來,雲是表兄劉天若,囑陳暫從去。陳方出,褚忽自後曳之,身欲踣,劉急挽之而去。覽眺一過,相攜宿於其家。家無婦女,即館客於內舍。
jū shù rì, hū yǐ zhōng qiū. liú yuē: jīn rì lǐ huáng qīn yuán zhōng, yóu rén shén huǒ, dāng wǎng yī huō jī mèn, xiāng biàn sòng jūn guī. shǐ rén hé chá dǐng jiǔ jù ér wǎng. dàn jiàn shuǐ sì méi tíng, xuān jiū bù dé rù. guò shuǐ guān, zé lǎo liǔ zhī xià, héng yī huà ráo, xiāng jiāng dēng zhōu. jiǔ shù xíng, kǔ jì. liú gù tóng yuē: méi huā guǎn jìn yǒu xīn jī, bù zhī zài jiā fǒu? tóng qù shǎo shí, yǔ jī jù zhì, gài gōu lán lǐ è yún yě. lǐ, dōu zhōng míng jì, gōng shī shàn gē, chén céng yǔ yǒu rén yǐn qí jiā, gù shí zhī. xiāng jiàn, lüè dào wēn liáng. jī qī qī yǒu yōu róng. liú mìng zhī gē, wèi gē hāo lǐ. chén bù yuè, yuē: zhǔ kè jí bù dāng qīng yì, hé zhì duì shēng rén gē sǐ qū? jī qǐ xiè, qiáng yán huān xiào, nǎi gē yàn qū. chén xǐ, zhuō wàn yuē: qīng xiàng rì huàn xī shā dú zhī shù guò, jīn bìng wàng zhī. jī yín yuē: lèi yǎn yíng yíng duì jìng tái, kāi lián hū jiàn xiǎo gū lái, dī tóu zhuǎn cè kàn gōng xié. qiáng jiě lǜ é kāi xiào miàn, pín jiāng hóng xiù shì xiāng sāi, xiǎo xīn yóu kǒng bèi rén cāi. chén fǎn fù shù sì. yǐ ér pō zhōu, guò zhǎng láng, jiàn bì shàng tí yǒng shén duō, jí mìng bǐ jì cí qí shàng. rì yǐ bó mù, liú yuē: wéi zhōng rén jiāng chū yǐ. suì sòng chén guī, rù mén jí bié qù.
居數日,忽已中秋。劉曰:「今日李皇親園中,遊人甚夥,當往一豁積悶,相便送君歸。」使人荷茶鼎、酒具而往。但見水肆梅亭,喧啾不得入。過水關,則老柳之下,橫一畫橈,相將登舟。酒數行,苦寂。劉顧僮曰:「梅花館近有新姬,不知在家否?」僮去少時,與姬俱至,蓋勾欄李遏雲也。李,都中名妓,工詩善歌,陳曾與友人飲其家,故識之。相見,略道溫涼。姬戚戚有憂容。劉命之歌,為歌《蒿里》。陳不悅,曰:「主客即不當卿意,何至對生人歌死曲?」姬起謝,強顏歡笑,乃歌艷曲。陳喜,捉腕曰:「卿向日《浣溪紗》讀之數過,今並忘之。」姬吟曰:「淚眼盈盈對鏡台,開簾忽見小姑來,低頭轉側看弓鞋。強解綠蛾開笑面,頻將紅袖拭香腮,小心猶恐被人猜。」陳反覆數四。已而泊舟,過長廊,見壁上題詠甚多,即命筆記詞其上。日已薄暮,劉曰:「闈中人將出矣。」遂送陳歸,入門即別去。
chén jiàn shì àn wú rén, é yán jiān chǔ yǐ rù mén, xì shěn zhī què fēi chǔ shēng. fāng yí, kè jù jìn shēn ér pū. jiā rén yuē: gōng zǐ bèi yǐ! gòng fú zhuāi zhī. zhuǎn jué pū zhě fēi tā, jí jǐ yě. jì qǐ, jiàn chǔ shēng zài páng, hū hū ruò mèng. píng rén ér yán jiū zhī. chǔ yuē: gào zhī wù jīng: wǒ shí guǐ yě. jiǔ dāng tóu shēng, suǒ yǐ yīn xún yú cǐ zhě, gāo yì suǒ bù néng wàng, gù fù jūn tǐ, yǐ dài zhuō dāo sān chǎng bì, cǐ yuàn le yǐ. chén fù qiú fù chūn guī, yuē: jūn xiān shì fú báo, qiān lìn zhī gǔ, gào zèng suǒ bù kān yě. wèn: jiāng hé shì? yuē: lǚ xiān shēng yǔ pū yǒu fù zǐ zhī fēn, xì niàn cháng bù néng zhì. biǎo xiōng wèi míng sī diǎn bù, qiú bái dì fǔ zhǔ zhě, huò dāng yǒu shuō. suì bié ér qù. chén yì zhī tiān míng fǎng lǐ jī, jiāng wèn yǐ fàn zhōu zhī shì, zé jī sǐ shù rì yǐ. yòu zhì huáng qīn yuán, jiàn tí jù yóu cún, ér dàn mò yī xī, ruò jiāng mó miè. shǐ wù tí zhě wèi hún, zuò zhě wèi guǐ.
陳見室暗無人,俄延間褚已入門,細審之卻非褚生。方疑,客遽近身而仆。家人曰:「公子憊矣!」共扶拽之。轉覺仆者非他,即己也。既起,見褚生在旁,惚惚若夢。屏人而研究之。褚曰:「告之勿驚:我實鬼也。久當投生,所以因循於此者,高誼所不能忘,故附君體,以代捉刀;三場畢,此願了矣。」陳復求赴春閨,曰:「君先世福薄,慳吝之骨,誥贈所不堪也。」問:「將何適?」曰:「呂先生與仆有父子之分,繫念常不能置。表兄為冥司典簿,求白地府主者,或當有說。」遂別而去。陳異之;天明訪李姬,將問以泛舟之事,則姬死數日矣。又至皇親園,見題句猶存,而淡墨依稀,若將磨滅。始悟題者為魂,作者為鬼。
zhì xī, chǔ xǐ ér zhì, yuē: suǒ móu xìng chéng, jìng yǔ jūn bié. suì shēn liǎng zhǎng, mìng chén shū chǔ zì yú shàng yǐ zhì zhī. chén jiāng zhì jiǔ wèi jiàn, yáo shǒu yuē: wù xū. jūn rú bù wàng jiù hǎo, fàng bǎng hòu, wù dàn xiū zǔ. chén huī tì sòng zhī. jiàn yī rén cì hou yú mén, chǔ fāng yī yī, qí rén yǐ shǒu àn qí xiàng, suí shǒu ér biǎn, jū rù náng, fù zhī ér qù. guò shù rì, chén guǒ jié. yú shì zhì zhuāng rú yuè. lǚ qī duàn yù jǐ shí nián, wǔ xún yú hū shēng yī zi, liǎng shǒu wò gù bù kě kāi. chén zhì, qǐng xiāng jiàn, biàn wèi zhǎng zhōng dāng yǒu wén yuē chǔ. lǚ bù shēn xìn. ér jiàn chén, shí zhǐ zì kāi, shì zhī guǒ rán. jīng wèn qí gù, jù gào zhī. gòng xiāng huān yì. chén hòu yí zhī nǎi fǎn. hòu lǚ yǐ suì gòng, tíng shì rù dōu, shě yú chén zé ér shí sān suì rù pàn yǐ.
至夕,褚喜而至,曰:「所謀幸成,敬與君別。」遂伸兩掌,命陳書褚字於上以志之。陳將置酒為餞,搖首曰:「勿須。君如不忘舊好,放榜後,勿憚修阻。」陳揮涕送之。見一人伺候於門,褚方依依,其人以手按其項,隨手而匾,掬入囊,負之而去。過數日,陳果捷。於是治裝如越。呂妻斷育幾十年,五旬余忽生一子,兩手握固不可開。陳至,請相見,便謂掌中當有文曰「褚」。呂不深信。兒見陳,十指自開,視之果然。驚問其故,具告之。共相歡異。陳厚貽之乃返。後呂以歲貢,廷試入都,舍於陳;則兒十三歲入泮矣。
yì shǐ shì yuē: lǚ lǎo jiào mén rén, ér bù zhī zì jiào qí zi. wū hū! zuò shàn yú rén, ér jiàng xiáng yú jǐ, yī jiān yě zāi! chǔ shēng zhě, wèi yǐ shēn bào shī, xiān yǐ hún bào yǒu, qí zhì qí xíng, kě guàn rì yuè, qǐ yǐ qí guǐ gù qí zhī yǔ!
異史氏曰:「呂老教門人,而不知自教其子。嗚呼!作善於人,而降祥於己,一間也哉!褚生者,未以身報師,先以魂報友,其志其行,可貫日月,豈以其鬼故奇之與!」