xuān dé jiān, gōng zhōng shàng cù zhī zhī xì, suì zhēng mín jiān. cǐ wù gù fēi xī chǎn. yǒu huá yīn lìng, yù mèi shàng guān, yǐ yī tóu jìn, shì shǐ dòu ér cái, yīn zé cháng gōng. lìng yǐ zé zhī lǐ zhèng.
宣德間,宮中尚促織之戲,歲征民間。此物故非西產。有華陰令,欲媚上官,以一頭進,試使斗而才,因責常供。令以責之里正。
shì zhōng yóu xiá ér, dé jiā zhě lóng yǎng zhī, áng qí zhí, jū wèi qí huò. lǐ xū huá xiá, jiǎ cǐ kē liǎn dīng kǒu, měi zé yī tóu, zhé qīng shù jiā zhī chǎn.
市中遊俠兒,得佳者籠養之,昂其直,居為奇貨。里胥猾黠,假此科斂丁口,每責一頭,輒傾數家之產。
yì yǒu chéng míng zhě, cāo tóng zǐ yè, jiǔ bù shòu. wèi rén yū nè, suì wèi huá xū bào chōng lǐ zhèng yì, bǎi jì yíng móu bù néng tuō. bù zhōng suì, báo chǎn lèi jǐn. huì zhēng cù zhī, chéng bù gǎn liǎn hù kǒu, ér yòu wú suǒ péi cháng, yōu mèn yù sǐ. qī yuē: sǐ hé yì? bù rú zì xíng sōu mì, jì yǒu wàn yī zhī dé. chéng rán zhī. zǎo chū mù guī, tí zhú tǒng tóng sī lóng, yú bài dǔ cóng cǎo chù tàn shí fā xué, mí jì bù shī, qì wú jì. jí bǔ sān liǎng tóu, yòu liè ruò, bù zhōng yú kuǎn. zǎi yán xiàn zhuī bǐ, xún yú, zhàng zhì bǎi, liǎng gǔ jiān nóng xuè liú lí, bìng chóng bù néng xíng zhuō yǐ. zhuǎn cè chuáng tóu, wéi sī zì jǐn. shí cūn zhōng lái yī tuó bèi wū, néng yǐ shén bo. chéng qī jù zī yì wèn, jiàn hóng nǚ bái pó, tián sāi mén hù. rù qí shì, zé mì shì chuí lián, lián wài shè xiāng jǐ. wèn zhě ruò xiāng yú dǐng, zài bài. wū cóng páng wàng kōng dài zhù, chún wěn xī pì, bù zhī hé cí, gè gè sǒng lì yǐ tīng. shǎo jiān, lián nèi zhì yī zhǐ chū, jí dào rén yì zhōng shì, wú háo fà shuǎng. chéng qī nà qián àn shàng, fén xiāng yǐ bài. shí qǐng, lián dòng, piàn zhǐ pāo luò. shí shì zhī, fēi zì ér huà, zhōng huì diàn gé lèi lán ruò, hòu xiǎo shān xià guài shí luàn wò, zhēn zhēn cóng jí, qīng má tóu fú yān páng yī má, ruò jiāng tiào wǔ. zhǎn wán bù kě xiǎo. rán dǔ cù zhī, yǐn zhōng xiōng huái, zhé cáng zhī, guī yǐ shì chéng. chéng fǎn fù zì niàn: dé wú jiào wǒ liè chóng suǒ yé? xì zhǔ jǐng zhuàng, yǔ cūn dōng dà fó gé zhēn bī shì. nǎi qiáng qǐ fú zhàng, zhí tú yì sì hòu, yǒu gǔ líng wèi qǐ. xún líng ér zǒu, jiàn dūn shí lín lín, yǎn rán lèi huà. suì yú hāo lái zhōng cè tīng xú xíng, shì xún zhēn jiè, ér xīn mù ěr lì jù qióng, jué wú zōng xiǎng. míng sōu wèi yǐ, yī lài tóu má cù rán yuè qù. chéng yì è, jí zhú zhī. má rù cǎo jiān, niè jī pī qiú, jiàn yǒu chóng fú jí gēn, jù pū zhī, rù shí xué zhōng. tiàn yǐ jiān cǎo bù chū, yǐ tǒng shuǐ guàn zhī shǐ chū. zhuàng jí jùn jiàn, zhú ér dé zhī. shěn shì: jù shēn xiū wěi, qīng xiàng jīn chì. dà xǐ, lóng guī, jǔ jiā qìng hè, suī lián chéng gǒng bì bù chì yě. tǔ yú pén ér yǎng zhī, xiè bái lì huáng, bèi jí hù ài. liú dài xiàn qī, yǐ sāi guān zé.
邑有成名者,操童子業,久不售。為人迂訥,遂為猾胥報充里正役,百計營謀不能脫。不終歲,薄產累盡。會征促織,成不敢斂戶口,而又無所賠償,憂悶欲死。妻曰:「死何益?不如自行搜覓,冀有萬一之得。」成然之。早出暮歸,提竹筒銅絲籠,於敗堵叢草處探石發穴,靡計不施,迄無濟。即捕三兩頭,又劣弱,不中於款。宰嚴限追比,旬余,杖至百,兩股間膿血流離,並蟲不能行捉矣。轉側床頭,惟思自盡。時村中來一駝背巫,能以神卜。成妻具資詣問,見紅女白婆,填塞門戶。入其室,則密室垂簾,簾外設香幾。問者爇香於鼎,再拜。巫從旁望空代祝,唇吻翕闢,不知何詞,各各竦立以聽。少間,簾內擲一紙出,即道人意中事,無毫髮爽。成妻納錢案上,焚香以拜。食頃,簾動,片紙拋落。拾視之,非字而畫,中繪殿閣類蘭若,後小山下怪石亂臥,針針叢棘,青麻頭伏焉;旁一蟆,若將跳舞。展玩不可曉。然睹促織,隱中胸懷,折藏之,歸以示成。成反覆自念:「得無教我獵蟲所耶?」細矚景狀,與村東大佛閣真逼似。乃強起扶杖,執圖詣寺後,有古陵蔚起。循陵而走,見蹲石鱗鱗,儼然類畫。遂於蒿萊中側聽徐行,似尋針芥,而心、目、耳力俱窮,絕無蹤響。冥搜未已,一癩頭蟆猝然躍去。成益愕,急逐之。蟆入草間,躡跡披求,見有蟲伏棘根,遽撲之,入石穴中。掭以尖草不出,以筒水灌之始出。狀極俊健,逐而得之。審視:巨身修尾,青項金翅。大喜,籠歸,舉家慶賀,雖連城拱璧不啻也。土於盆而養之,蟹白栗黃,備極護愛。留待限期,以塞官責。
chéng yǒu zi jiǔ suì, kuī fù bù zài, qiè fā pén, chóng yuè zhí jìng chū, xùn bù kě zhuō. jí pū rù shǒu, yǐ gǔ luò fù liè, sī xū jiù bì. ér jù, tí gào mǔ. mǔ wén zhī, miàn sè huī sǐ, dà mà yuē: yè gēn, sǐ qī zhì yǐ! wēng guī, zì yǔ rǔ fù suàn ěr! ér tì ér chū. wèi jǐ chéng rù, wén qī yán rú bèi bīng xuě. nù suǒ ér, ér miǎo rán bù zhī suǒ wǎng jì ér, dé qí shī yú jǐng. yīn ér huà nù wèi bēi, qiǎng hū yù jué. fū qī xiàng yú, máo shè wú yān, xiāng duì mò rán, bù fù liáo lài.
成有子九歲,窺父不在,竊發盆,蟲躍躑徑出,迅不可捉。及撲入手,已股落腹裂,斯須就斃。兒懼,啼告母。母聞之,面色灰死,大罵曰:「業根,死期至矣!翁歸,自與汝復算耳!」兒涕而出。未幾成入,聞妻言如被冰雪。怒索兒,兒渺然不知所往;既而,得其屍於井。因而化怒為悲,搶呼欲絕。夫妻向隅,茅舍無煙,相對默然,不復聊賴。
rì jiāng mù, qǔ ér gǎo zàng, jìn fǔ zhī, qì xī chuò rán. xǐ zhì tà shàng, bàn yè fù sū, fū qī xīn shāo wèi. dàn ér shén qì chī mù, yǎn yǎn sī shuì, chéng gù xī shuài lóng xū, zé qì duàn shēng tūn, yì bù fù yǐ ér wèi niàn, zì hūn dá shǔ, mù bù jiāo jié. dōng xī jì jià, jiāng wò zhǎng chóu. hū wén mén wài chóng míng, jīng qǐ chān shì, chóng wǎn rán shàng zài, xǐ ér bǔ zhī. yī míng zhé yuè qù, xíng qiě sù. fù zhī yǐ zhǎng, xū ruò wú wù shǒu cái jǔ, zé yòu chāo ér yuè. jí chèn zhī, zhé guò qiáng yú, mí qí suǒ wǎng. pái huái sì gù, jiàn chóng fú bì shàng. shěn dì zhī, duǎn xiǎo, hēi chì sè, dùn fēi qián wù. chéng yǐ qí xiǎo, liè zhī wéi páng huáng zhān gù, xún suǒ zhú zhě. bì shàng xiǎo chóng. hū yuè luò jīn xiù jiān, shì zhī, xíng ruò tǔ gǒu, méi huā chì, fāng shǒu zhǎng jìng, yì shì liáng. xǐ ér shōu zhī. jiāng xiàn gōng táng, zhuì zhuì kǒng bù dāng yì, sī shì zhī dòu yǐ chān zhī.
日將暮,取兒藁葬,近撫之,氣息惙然。喜置榻上,半夜復甦,夫妻心稍慰。但兒神氣痴木,奄奄思睡,成顧蟋蟀籠虛,則氣斷聲吞,亦不復以兒為念,自昏達曙,目不交睫。東曦既駕,僵臥長愁。忽聞門外蟲鳴,驚起覘視,蟲宛然尚在,喜而捕之。一鳴輒躍去,行且速。覆之以掌,虛若無物;手裁舉,則又超而躍。急趁之,折過牆隅,迷其所往。徘徊四顧,見蟲伏壁上。審諦之,短小,黑赤色,頓非前物。成以其小,劣之;惟彷徨瞻顧,尋所逐者。壁上小蟲。忽躍落襟袖間,視之,形若土狗,梅花翅,方首長脛,意似良。喜而收之。將獻公堂,惴惴恐不當意,思試之斗以覘之。
cūn zhōng shào nián hào shì zhě, xún yǎng yī chóng, zì míng xiè ké qīng, rì yǔ zǐ dì jiǎo, wú bù shèng. yù jū zhī yǐ wèi lì, ér gāo qí zhí, yì wú shòu zhě. jìng zào lú fǎng chéng. shì chéng suǒ xù, yǎn kǒu hú lú ér xiào. yīn chū jǐ chóng, nà bǐ lóng zhōng. chéng shì zhī, páng rán xiū wěi, zì zēng cán zuò, bù gǎn yǔ jiào. shào nián gù qiáng zhī. gù niàn: xù liè wù zhōng wú suǒ yòng, bù rú pàn bó yī xiào. yīn hé nà dòu pén. xiǎo chóng fú bù dòng, chǔn ruò mù jī. shào nián yòu dà xiào. shì yǐ zhū liè máo liāo bō chóng xū, réng bù dòng. shào nián yòu xiào. lǚ liāo zhī, chóng bào nù, zhí bèn, suì xiāng téng jī, zhèn fèn zuò shēng. é jiàn xiǎo chóng yuè qǐ, zhāng wěi shēn xū, zhí hé dí lǐng. shào nián dà hài, jiě lìng xiū zhǐ. chóng qiào rán jīn míng, shì bào zhǔ zhī. chéng dà xǐ.
村中少年好事者,馴養一蟲,自名「蟹殼青」,日與子弟角,無不勝。欲居之以為利,而高其直,亦無售者。徑造廬訪成。視成所蓄,掩口胡盧而笑。因出己蟲,納比籠中。成視之,龐然修偉,自增慚怍,不敢與較。少年固強之。顧念:蓄劣物終無所用,不如拚博一笑。因合納斗盆。小蟲伏不動,蠢若木雞。少年又大笑。試以豬鬣毛撩撥蟲須,仍不動。少年又笑。屢撩之,蟲暴怒,直奔,遂相騰擊,振奮作聲。俄見小蟲躍起,張尾伸須,直齕敵領。少年大駭,解令休止。蟲翹然矜鳴,似報主知。成大喜。
fāng gòng zhān wán, yī jī piē lái, jìng jìn yī zhuó. chéng hài lì è hū. xìng zhuó bù zhōng, chóng yuè qù chǐ yǒu zhǐ. jī jiàn jìn, zhú bī zhī, chóng yǐ zài zhǎo xià yǐ. chéng cāng cù mò zhī suǒ jiù, dùn zú shī sè. xuán jiàn jī shēn jǐng bǎi pū lín shì, zé chóng jí guān shàng, lì dīng bù shì. chéng yì jīng xǐ, duō zhì lóng zhōng.
方共瞻玩,一雞瞥來,徑進一啄。成駭立愕呼。幸啄不中,蟲躍去尺有咫。雞健進,逐逼之,蟲已在爪下矣。成倉猝莫知所救,頓足失色。旋見雞伸頸擺撲;臨視,則蟲集冠上,力叮不釋。成益驚喜,掇置籠中。
yì rì jìn zǎi. zǎi jiàn qí xiǎo, nù hē chéng. chéng shù qí yì, zǎi bù xìn. shì yǔ tā chóng dòu, chóng jǐn mí yòu shì zhī jī, guǒ rú chéng yán. nǎi shǎng chéng, xiàn zhū fǔ jūn. fǔ jūn dà yuè, yǐ jīn lóng jìn shàng, xì shū qí néng. jì rù gōng zhōng, jǔ tiān xià suǒ gòng hú dié táng láng yóu lì tà qīng sī é yī qiè yì zhuàng, biàn shì zhī, wú chū qí yòu zhě. měi wén qín sè zhī shēng, zé yīng jié ér wǔ, yì qí zhī. shàng dà jiā yuè, zhào cì fǔ chén míng mǎ yī duàn. fǔ jūn bù wàng suǒ zì, wú hé, zǎi yǐ zhuō yì wén. zǎi yuè, miǎn chéng yì yòu zhǔ xué shǐ, bǐ rù yì xiáng. hòu suì yú, chéng zǐ jīng shén fù jiù, zì yán: shēn huà cù zhī, qīng jié shàn dòu, jīn shǐ sū ěr. fǔ jūn yì hòu lài chéng. bù shù suì, tián bǎi qǐng, lóu gé wàn chuán, niú yáng tí qiào gè qiān jì. yī chū mén, qiú mǎ guò shì jiā yān.
翼日進宰。宰見其小,怒訶成。成述其異,宰不信。試與他蟲斗,蟲盡靡;又試之雞,果如成言。乃賞成,獻諸撫軍。撫軍大悅,以金籠進上,細疏其能。既入宮中,舉天下所貢蝴蝶、螳螂、油利撻、青絲額……一切異狀,遍試之,無出其右者。每聞琴瑟之聲,則應節而舞,益奇之。上大嘉悅,詔賜撫臣名馬衣緞。撫軍不忘所自,無何,宰以「卓異」聞。宰悅,免成役;又囑學使,俾入邑庠。後歲余,成子精神復舊,自言:「身化促織,輕捷善斗,今始蘇耳。」撫軍亦厚賚成。不數歲,田百頃,樓閣萬椽,牛羊蹄躈各千計。一出門,裘馬過世家焉。
yì shǐ shì yuē: tiān zǐ ǒu yòng yī wù, wèi bì bù guò cǐ yǐ wàng ér fèng xíng zhě jí wèi dìng lì. jiā zhī guān tān lì nüè, mín rì tiē fù mài ér, gèng wú xiū zhǐ. gù tiān zǐ yī kuǐ bù jiē guān mín mìng, bù kě hū yě. dì chéng shì zi yǐ dù pín, yǐ cù zhī fù, qiú mǎ yáng yáng. dāng qí wèi lǐ zhèng shòu pū zé shí, qǐ yì qí zhì cǐ zāi! tiān jiāng yǐ chóu zhǎng hòu zhě, suì shǐ fǔ chén lìng yǐn bìng shòu cù zhī ēn yīn. wén zhī: yī rén fēi shēng, xiān jí jī quǎn. xìn fū!
異史氏曰:「天子偶用一物,未必不過此已忘;而奉行者即為定例。加之官貪吏虐,民日貼婦賣兒,更無休止。故天子一跬步皆關民命,不可忽也。第成氏子以蠹貧,以促織富,裘馬揚揚。當其為里正、受撲責時,豈意其至此哉!天將以酬長厚者,遂使撫臣、令尹、並受促織恩蔭。聞之:一人飛升,仙及雞犬。信夫!」