ān shēng dà chéng, zhòng qìng rén. fù xiào lián, zǎo zú. dì èr chéng, yòu. shēng qǔ chén shì, xiǎo zì shān hú, xìng xián shū. ér shēng mǔ shěn, hàn bù rén, yù zhī nüè, shān hú wú yuàn sè. měi zǎo dàn jìng zhuāng wǎng cháo. zhí shēng jí, mǔ wèi qí huì yín, gòu zé zhī. shān hú tuì, huǐ zhuāng yǐ jìn. mǔ yì nù, tóu sǎng zì wō. shēng sù xiào, biān fù, mǔ shǎo jiě. zì cǐ yì zēng fù. fù suī fèng shì wéi jǐn, zhōng bù yǔ yī yǔ. shēng zhī mǔ nù, yì jì sù tā suǒ, shì yǔ fù jué. jiǔ zhī mǔ zhōng bù kuài, chù wù lèi ér mà zhī, yì zǒng zài shān hú. shēng yuē: qǔ qī yǐ fèng gū zhāng, jīn ruò cǐ, hé yǐ qī wèi! suì chū shān hú, shǐ lǎo yù sòng guī mǔ jiā.
安生大成,重慶人。父孝廉,早卒。弟二成,幼。生娶陳氏,小字珊瑚,性嫻淑。而生母沈,悍不仁,遇之虐,珊瑚無怨色。每早旦靚妝往朝。值生疾,母謂其誨淫,詬責之。珊瑚退,毀妝以進。母益怒,投顙自撾。生素孝,鞭婦,母少解。自此益憎婦。婦雖奉事惟謹,終不與一語。生知母怒,亦寄宿他所,示與婦絕。久之母終不快,觸物類而罵之,意總在珊瑚。生曰:「娶妻以奉姑嫜,今若此,何以妻為!」遂出珊瑚,使老嫗送歸母家。
fāng chū lǐ mén, shān hú qì yuē: wèi nǚ zǐ bù néng zuò fù, guī hé yǐ jiàn shuāng qīn? bù rú sǐ! xiù zhōng chū jiǎn dāo cì hóu. jí jiù zhī, xuè yì zhān jīn. fú guī shēng zú shěn jiā. shěn wáng shì, guǎ jū wú ǒu, suì zhǐ yān. ǎo guī, shēng zhǔ yǐn qí qíng, ér xīn qiè kǒng mǔ zhī. guò shù rì tàn zhī shān hú chuàng jiàn píng, dēng wáng shì mén, shǐ wù liú shān hú. wáng zhào shēng rù bù rù, dàn shèng qì zhú shān hú. wú hé, wáng nǎi lǜ shān hú chū jiàn shēng, wèn: shān hú hé zuì? shēng zé qí bù néng shì mǔ. shān hú mò mò bù zuò yī yǔ, wéi fǔ shǒu wū qì, lèi jiē chì, sù shān jǐn rǎn shēng cǎn cè bù néng jǐn cí ér tuì. yòu shù rì mǔ yǐ wén zhī, nù yì wáng, è yán qiào ràng. wáng ào bù xiāng xià, fǎn shù qí è, qiě yuē: fù yǐ chū, shàng shǔ ān jiā hé rén? wǒ zì liú chén shì nǚ, fēi liú ān shì fù yě, hé fán qiáng yǔ tā jiā shì! mǔ nù shèn ér qióng yú cí, yòu jiàn wáng yì qì xiōng xiōng, cán jǔ dà kū ér fǎn.
方出里門,珊瑚泣曰:「為女子不能作婦,歸何以見雙親?不如死!」袖中出剪刀刺喉。急救之,血溢沾襟。扶歸生族嬸家。嬸王氏,寡居無偶,遂止焉。媼歸,生囑隱其情,而心竊恐母知。過數日探知珊瑚創漸平,登王氏門,使勿留珊瑚。王召生入;不入,但盛氣逐珊瑚。無何,王乃率珊瑚出見生,問:「珊瑚何罪?」生責其不能事母。珊瑚默默不作一語,惟俯首嗚泣,淚皆赤,素衫盡染;生慘惻不能盡詞而退。又數日母已聞之,怒詣王,惡言誚讓。王傲不相下,反述其惡,且曰:「婦已出,尚屬安家何人?我自留陳氏女,非留安氏婦也,何煩強與他家事!」母怒甚而窮於詞,又見王意氣訩訩,慚沮大哭而返。
shān hú yì bù zì ān, sī tā shì. xiān shì shēng yǒu mǔ yí yú ǎo, jí shěn zǐ yě. nián liù shí yú, zi sǐ, zhǐ yī yòu sūn jí guǎ xí yòu cháng shàn shì shān hú. suì cí wáng, wǎng tóu ǎo. ǎo jié dé gù, jí dào mèi zǐ hūn bào, jí yù sòng zhī hái. shān hú lì yán qí bù kě, jiān zhǔ wù yán, nǎi yǔ yú ǎo jū, rú gū fù yān. shān hú yǒu liǎng xiōng, wén ér lián zhī, yù yí guī lìng jià. shān hú zhí bù kěn, wéi cóng yú ǎo fǎng jī yǐ zì dù. shēng zì chū fù, mǔ duō fāng wèi shēng móu hūn, ér hàn shēng liú bō, yuǎn jìn wú yǔ wèi ǒu. jī sān sì nián, èr chéng jiàn zhǎng, suì xiān wèi bì yīn. èr chéng qī zāng gū, jiāo hàn lì dá, yóu bèi yú mǔ. mǔ huò nù yǐ sè, zé zāng gū nù yǐ shēng. èr chéng yòu rú, bù gǎn wèi zuǒ yòu tǎn. yú shì mǔ wēi dùn jiǎn, mò gǎn yīng, fǎn wàng sè xiào ér chéng yíng zhī, yóu bù néng dé zāng gū huān. zāng gū yì mǔ ruò bì shēng bù gǎn yán, wéi shēn dài mǔ cāo zuò, dí qì sǎ sǎo zhī shì jiē yǔ yān. mǔ zǐ héng yú wú rén chù, xiāng duì yǐn qì. wú hé, mǔ yǐ yù yì chéng bìng, wěi dùn zài chuáng, biàn niào zhuǎn cè jiē xū shēng shēng zhòu yè bù dé mèi, liǎng mù jǐn chì. hū dì dài yì, fǔ rù mén, zāng gū zhé huàn qù.
珊瑚意不自安,思他適。先是生有母姨於媼,即沈姊也。年六十餘,子死,止一幼孫及寡媳;又嘗善視珊瑚。遂辭王,往投媼。媼詰得故,極道妹子昏暴,即欲送之還。珊瑚力言其不可,兼囑勿言,乃與於媼居,如姑婦焉。珊瑚有兩兄,聞而憐之,欲移歸另嫁。珊瑚執不肯,惟從於媼紡績以自度。生自出婦,母多方為生謀婚,而悍聲流播,遠近無與為偶。積三四年,二成漸長,遂先為畢姻。二成妻臧姑,驕悍戾沓,尤倍於母。母或怒以色,則臧姑怒以聲。二成又儒,不敢為左右袒。於是母威頓減,莫敢攖,反望色笑而承迎之,猶不能得臧姑歡。臧姑役母若婢;生不敢言,惟身代母操作,滌器灑掃之事皆與焉。母子恆於無人處,相對飲泣。無何,母以鬱抑成病,委頓在床,便溺轉側皆鬚生;生晝夜不得寐,兩目盡赤。呼弟代役,甫入門,臧姑輒喚去。
shēng yú shì bēn gào yú ǎo, jì ǎo lín cún. rù mén qì qiě sù sù wèi bì, shān hú zì wéi zhōng chū. shēng dà cán, jìn shēng yù chū. shān hú yǐ liǎng shǒu chā fēi. shēng jiǒng jí, zì zhǒu xià chōng chū ér guī, yì bù gǎn yǐ gào mǔ. wú hé yú ǎo zhì, mǔ xǐ zhǐ zhī. cóng cǐ ǎo jiā wú rì bù yǒu rén lái, lái bì yǐ gān zhǐ xiǎng ǎo. ǎo jì yǔ guǎ xí: cǐ chù bù è, hòu wú fù ěr. ér jiā zhōng kuì yí zú wú shǎo jiān. ǎo bù kěn shǎo cháng shí, jiān liú yǐ dài bìng zhě. mǔ bìng yì jiàn chài. ǎo yòu sūn yòu yǐ mǔ mìng jiāng jiā ěr lái wèn bìng. shěn tàn yuē: xián zāi fù hū! zǐ hé xiū zhě! ǎo yuē: mèi yǐ qù fù hé rú rén? yuē: xī! chéng bù zhì fū zāng shì zhī shén yě! rán wū rú shēng fù xián. ǎo yuē: fù zài, rǔ bù zhī láo rǔ nù, fù bù zhī yuàn, è hū fú rú? shěn nǎi qì xià, qiě gào zhī huǐ, yuē: shān hú jià yě wèi zhě? dá yún: bù zhī, qǐng fǎng zhī. yòu shù rì bìng yù, ǎo yù bié. shěn qì yuē: kǒng zǐ qù, wǒ réng sǐ ěr! ǎo nǎi yǔ shēng móu, xī èr chéng jū. èr chéng gào zāng gū. zāng gū bù lè, yǔ qīn xiōng, jiān jí ǎo. shēng yuàn yǐ liáng tián xī guī èr chéng, zāng gū nǎi xǐ. lì xī chǎn shū yǐ, ǎo shǐ qù.
生於是奔告於媼,冀媼臨存。入門泣且訴;訴未畢,珊瑚自幃中出。生大慚,禁聲欲出。珊瑚以兩手叉扉。生窘極,自肘下衝出而歸,亦不敢以告母。無何於媼至,母喜止之。從此媼家無日不有人來,來必以甘旨餉媼。媼寄語寡媳:「此處不餓,後無復爾。」而家中饋遺卒無少間。媼不肯少嘗食,緘留以待病者。母病亦漸瘥。媼幼孫又以母命將佳餌來問病。沈嘆曰:「賢哉婦乎!姊何修者!」媼曰:「妹以去婦何如人?」曰:「嘻!誠不至夫臧氏之甚也!然烏如甥婦賢。」媼曰:「婦在,汝不知勞;汝怒,婦不知怨,惡乎弗如?」沈乃泣下,且告之悔,曰:「珊瑚嫁也未者?」答云:「不知,請訪之。」又數日病癒,媼欲別。沈泣曰:「恐姊去,我仍死耳!」媼乃與生謀,析二成居。二成告臧姑。臧姑不樂,語侵兄,兼及媼。生願以良田悉歸二成,臧姑乃喜。立析產書已,媼始去。
míng rì yǐ chē lái yíng shěn. shěn zhì qí jiā, xiān qiú jiàn shēng fù, jí dào shēng fù dé. ǎo yuē: xiǎo nǚ zǐ bǎi shàn, hé suì wú yī cī? yú gù néng róng zhī. zi jí yǒu fù rú wú fù, kǒng yì bù néng xiǎng yě. shěn yuē: yuān zhàn! wèi wǒ mù shí lù shǐ yé! jù yǒu kǒu bí, qǐ yǒu chù xiāng chòu ér bù zhī zhě? ǎo yuē: bèi chū rú shān hú, bù zhī niàn zi zuò hé yǔ? yuē: mà zhī ěr. ǎo yuē: chéng fǎn gōng wú kě mà, yì è hū ér mà zhī? yuē: xiá cī rén suǒ shí yǒu, wéi qí bù néng xián, shì yǐ zhī qí mà yě. ǎo yuē: dāng yuàn zhě bù yuàn, zé dé yān zhě kě zhī dāng qù zhě bù qù, zé fǔ yān zhě kě zhī. xiàng zhī suǒ kuì yí ér fèng shì zhě, gù fēi yǔ fù yě, ěr fù yě. shěn jīng yuē: rú hé? yuē: shān hú jì cǐ jiǔ yǐ. xiàng zhī suǒ gōng, jiē qú yè jī zhī suǒ yí yě. shěn wén zhī, qì shù xíng xià, yuē: wǒ hé yǐ jiàn wǒ fù yǐ! ǎo nǎi hū shān hú. hú hú hán tì ér chū, fú dì xià. mǔ cán tòng zì tà, ǎo lì quàn shǐ zhǐ, suì wèi gū xí rú chū.
明日以車來迎沈。沈至其家,先求見甥婦,亟道甥婦德。媼曰:「小女子百善,何遂無一疵?余固能容之。子即有婦如吾婦,恐亦不能享也。」沈曰:「冤戰!謂我木石鹿豕耶!具有口鼻,豈有觸香臭而不知者?」媼曰:「被出如珊瑚,不知念子作何語?」曰:「罵之耳。」媼曰:「誠反躬無可罵,亦惡乎而罵之?」曰:「瑕疵人所時有,惟其不能賢,是以知其罵也。」媼曰:「當怨者不怨,則德焉者可知;當去者不去,則撫焉者可知。向之所饋遺而奉事者,固非予婦也,爾婦也。」沈驚曰:「如何?」曰:「珊瑚寄此久矣。向之所供,皆渠夜績之所貽也。」沈聞之,泣數行下,曰:「我何以見我婦矣!」媼乃呼珊瑚。瑚瑚含涕而出,伏地下。母慚痛自撻,媼力勸始止,遂為姑媳如初。
shí yú rì xié guī, jiā zhōng bó tián shù mǔ, bù zú zì gěi, wéi shì shēng yǐ bǐ gēng, fù yǐ zhēn nòu. èr chéng chēng ráo, rán xiōng bù zhī qiú, dì yì bù zhī gù yě. zāng gū yǐ sǎo zhī chū yě bǐ zhī sǎo yì è qí hàn zhì bù chǐ. xiōng dì gè yuàn jū. zāng gū shí yǒu líng nüè, yī jiā jǐn yǎn qí ěr. zāng gū wú suǒ yòng nüè, nüè fū jí bì. bì yī rì zì jīng sǐ. bì fù sòng zāng gū, èr chéng dài fù zhì lǐ, dà shòu pū zé, réng zuò jū zāng gū. shēng shàng xià wèi zhī yíng tuō, zú bù miǎn. zāng gū xiè shí zhǐ ròu jǐn tuō. guān tān bào, suǒ wàng liáng shē. èr chéng zhì tián dài zī, rú shù nà rù, gū shì guī. ér zhài jiā zé fù rì jí, bù dé yǐ, xī yǐ liáng tián yù yú cūn zhōng rèn wēng. wēng yǐ tián bàn shǔ dà chéng suǒ ràng, yào shēng shǔ quàn. shēng wǎng, wēng hū zì yán: wǒ ān xiào lián yě. rèn mǒu hé rén, gǎn shì wú yè! yòu gù shēng yuē: míng zhōng gǎn rǔ fū qī xiào, gù shǐ wǒ zàn guī yī miàn. shēng chū tì yuē: fù yǒu líng, jí jiù wú dì! yuē: nì zǐ hàn fù bù zú xī yě! guī jiā sù bàn jīn, shú wú xuè chǎn. shēng yuē: mǔ zǐ jǐn zì cún huó, ān dé duō jīn? yuē: zǐ wēi shù xià yǒu cáng jīn, kě yǐ qǔ yòng. yù zài wèn zhī, wēng yǐ bù yǔ shǎo shí ér xǐng, máng bù zì zhī.
十餘日偕歸,家中薄田數畝,不足自給,惟恃生以筆耕,婦以針耨。二成稱饒,然兄不之求,弟亦不之顧也。臧姑以嫂之出也鄙之;嫂亦惡其悍置不齒。兄弟各院居。臧姑時有凌虐,一家盡掩其耳。臧姑無所用虐,虐夫及婢。婢一日自經死。婢父訟臧姑,二成代婦質理,大受撲責,仍坐拘臧姑。生上下為之營脫,卒不免。臧姑械十指肉盡脫。官貪暴,索望良奢。二成質田貸資,如數納入,姑釋歸。而債家責負日亟,不得已,悉以良田鬻於村中任翁。翁以田半屬大成所讓,要生署券。生往,翁忽自言:「我安孝廉也。任某何人,敢市吾業!」又顧生曰:「冥中感汝夫妻孝,故使我暫歸一面。」生出涕曰:「父有靈,急救吾弟!」曰:「逆子悍婦不足惜也!歸家速辦金,贖吾血產。」生曰:「母子僅自存活,安得多金?」曰:「紫薇樹下有藏金,可以取用。」欲再問之,翁已不語;少時而醒,茫不自知。
shēng guī gào mǔ, yì wèi shēn xìn. zāng gū yǐ lǜ rén wǎng fā jiào, kǎn dì sì wǔ chǐ, zhǐ jiàn zhuān shí, bìng wú jīn, shī yì ér qù. shēng wén qí jué cáng, jiè mǔ jí qī wù wǎng shì. hòu zhī qí wú suǒ huò, mǔ qiè wǎng kuī zhī, jiàn zhuān shí zá tǔ zhōng, suì fǎn. shān hú jì zhì, zé jiàn tǔ nèi xī bái qiǎng hū shēng wǎng yàn zhī, guǒ rán. shēng yǐ xiān rén suǒ yí, bù rěn sī, zhào èr chéng jūn fēn zhī. shù shì dé jiē qǔ zhī èr, gè náng guī. èr chéng yǔ zāng gū gòng yàn zhī, qǐ náng zé wǎ lì mǎn zhōng, dà hài. yí èr chéng wèi xiōng suǒ yú, shǐ èr chéng wǎng kuī xiōng, xiōng fāng chén jīn jǐ shàng, yǔ mǔ xiāng qìng. yīn shí gào xiōng, xiōng yì hài, ér xīn shén lián zhī, jǔ jīn ér bìng cì zhī. èr chéng nǎi xǐ, wǎng chóu zhài qì, shén dé xiōng. zāng gū yuē: jí cǐ yì zhī xiōng zhà. ruò fēi zì kuì yú xīn, shuí kěn yǐ guā fēn zhě fù ràng rén hū? èr chéng yí xìn bàn zhī. cì rì zhài zhǔ qiǎn pū lái, yán suǒ cháng jiē wěi jīn, jiāng zhí yǐ shǒu guān. fū qī jiē shī sè. zāng gū yuē: cì rú! wǒ gù wèi xiōng xián bù zhì yú cǐ, shì jiāng yǐ shā rǔ yě! èr chéng jù, wǎng āi zhài zhǔ, zhǔ nù bù shì. èr chéng nǎi quàn tián yú zhǔ, tīng qí zì shòu, shǐ dé yuán jīn ér guī. xì shì zhī, jiàn duàn jīn èr dìng, jǐn guǒ zhēn jīn yī jiǔ yè xǔ, zhōng jǐn tóng ěr. zāng gū yīn yǔ èr chéng móu: liú qí duàn zhě, yú réng fǎn zhū xiōng yǐ chān zhī. qiě jiào zhī yán yuē: lǚ chéng ràng dé, shí suǒ bù rěn. báo liú èr dìng, yǐ jiàn tuī shī zhī yì. suǒ cún wù chǎn, shàng yǔ xiōng děng. yú wú yōng duō tián yě, yè yǐ qì zhī, shú fǒu zài xiōng. shēng bù zhī qí yì, gù ràng zhī. èr chéng cí shén jué, shēng nǎi shòu. chēng zhī shǎo wǔ liǎng, mìng shān hú zhì lián zhuāng yǐ mǎn qí shù, xié fù zhài zhǔ. zhǔ yí sì jiù jīn, yǐ jiǎn dāo jiā yàn zhī, wén sè jù zú, wú shǎo chà miù, suì shōu jīn, yǔ shēng yì quàn.
生歸告母,亦未深信。臧姑已率人往發窖,坎地四五尺,止見磚石,並無金,失意而去。生聞其掘藏,戒母及妻勿往視。後知其無所獲,母竊往窺之,見磚石雜土中,遂返。珊瑚繼至,則見土內悉白鏹;呼生往驗之,果然。生以先人所遺,不忍私,召二成均分之。數適得揭取之二,各囊歸。二成與臧姑共驗之,啟囊則瓦礫滿中,大駭。疑二成為兄所愚,使二成往窺兄,兄方陳金几上,與母相慶。因實告兄,兄亦駭,而心甚憐之,舉金而並賜之。二成乃喜,往酬債訖,甚德兄。臧姑曰:「即此益知兄詐。若非自愧於心,誰肯以瓜分者復讓人乎?」二成疑信半之。次日債主遣仆來,言所償皆偽金,將執以首官。夫妻皆失色。臧姑曰:「伺如!我固謂兄賢不至於此,是將以殺汝也!」二成懼,往哀債主,主怒不釋。二成乃券田於主,聽其自售,始得原金而歸。細視之,見斷金二錠,僅裹真金一韭葉許,中盡銅耳。臧姑因與二成謀:留其斷者,余仍反諸兄以覘之。且教之言曰:「屢承讓德,實所不忍。薄留二錠,以見推施之義。所存物產,尚與兄等。余無庸多田也,業已棄之,贖否在兄。」生不知其意,固讓之。二成辭甚決,生乃受。稱之少五兩,命珊瑚質奩妝以滿其數,攜付債主。主疑似舊金,以剪刀夾驗之,紋色俱足,無少差謬,遂收金,與生易券。
èr chéng hái jīn hòu, yì qí bì yǒu cān chà jì wén jiù yè yǐ shú, dà qí zhī. zāng gū yí fā jué shí, xiōng xiān yǐn qí zhēn jīn, fèn yì xiōng suǒ, zé shù gòu lì. shēng nǎi wù fǎn jīn zhī gù. shān hú nì ér xiào yuē: chǎn gù zài ěr, hé nù wèi? shǐ shēng chū quàn fù zhī. èr chéng yī yè mèng fù zé zhī yuē: rǔ bù xiào bù dì, míng xiàn yǐ pò, cùn tǔ jiē fēi jǐ yǒu, zhàn lài jiāng yǐ xī wèi! xǐng gào zāng gū, yù yǐ tián guī xiōng. zāng gū chī qí yú. shì shí èr chéng yǒu liǎng nán, zhǎng qī suì, cì sān suì. wèi jǐ zhǎng nán bìng dòu sǐ. zāng gū shǐ jù, shǐ èr chéng tuì quàn yú xiōng, yán zhī zài sān, shēng bù shòu. wú hé cì nán yòu sǐ. zāng gū yì jù, zì yǐ quàn zhì sǎo suǒ. chūn jiāng jǐn, tián wú huì bù gēng, shēng bù dé yǐ zhǒng zhì zhī.
二成還金後,意其必有參差;既聞舊業已贖,大奇之。臧姑疑發掘時,兄先隱其真金,忿詣兄所,責數詬厲。生乃悟反金之故。珊瑚逆而笑曰:「產固在耳,何怒為?」使生出券付之。二成一夜夢父責之曰:「汝不孝不弟,冥限已迫,寸土皆非己有,占賴將以奚為!」醒告臧姑,欲以田歸兄。臧姑嗤其愚。是時二成有兩男,長七歲,次三歲。未幾長男病痘死。臧姑始懼,使二成退券於兄,言之再三,生不受。無何次男又死。臧姑益懼,自以券置嫂所。春將盡,田蕪穢不耕,生不得已種治之。
zāng gū zì cǐ gǎi háng, dìng shěng rú xiào zǐ, jìng sǎo yì zhì. bàn nián mǔ bìng zú. zāng gū kū zhī tòng, zhì sháo yǐn bù rù kǒu. xiàng rén yuē: gū zǎo sǐ, shǐ wǒ bù dé shì, shì tiān bù xǔ wǒ zì shú yě! yù shí tāi jiē bù cún, suì yǐ xiōng zi wèi zi. fū qī jiē shòu zhōng. shēng yǎng èr zi jiē jǔ jìn shì. rén yǐ wèi xiào yǒu zhī bào yún.
臧姑自此改行,定省如孝子,敬嫂亦至。半年母病卒。臧姑哭之慟,至勺飲不入口。向人曰:「姑早死,使我不得事,是天不許我自贖也!」育十胎皆不存,遂以兄子為子。夫妻皆壽終。生養二子皆舉進士。人以為孝友之報雲。
yì shǐ shì yuē: bù zāo bá hù zhī è, bù zhī jìng xiàn zhī zhōng, jiā yǔ guó yǒu tóng qíng zāi. nì fù huà ér mǔ sǐ, gài yī táng xiào shùn, wú dé yǐ kān zhī yě. zāng gū zì kè, wèi tiān bù xǔ qí zì shú, fēi wù dào zhě hé néng wèi cǐ yán hū? rán yīng pò sǐ, ér yǐ shòu zhōng, tiān gù yǐ shù zhī yǐ. shēng yú yōu huàn, yǒu yǐ yǐ fū!
異史氏曰:「不遭跋扈之惡,不知靖獻之忠,家與國有同情哉。逆婦化而母死,蓋一堂孝順,無德以戡之也。臧姑自克,謂天不許其自贖,非悟道者何能為此言乎?然應迫死,而以壽終,天固已恕之矣。生於憂患,有以矣夫!」