běi píng táo shèng yú, míng xià shì. shùn zhì jiān fù xiāng shì, yù jū jiāo guō. ǒu chū hù, jiàn yī rén fù jí ráng, shì bǔ jū wèi jiù zhě. lüè jié zhī, suì shì fù yú dào, xiāng yǔ qīng yǔ, yán lùn yǒu míng shì fēng. táo dà shuō zhī, qǐng yǔ tóng jū. kè xǐ, xié náng rù, suì tóng qī zhǐ. kè zì yán: shùn tiān rén, xìng yú, zì qù è. yǐ táo chà zhǎng, xiōng zhī.
北平陶聖俞,名下士。順治間赴鄉試,寓居郊郭。偶出戶,見一人負笈儴,似卜居未就者。略詰之,遂釋負於道,相與傾語,言論有名士風。陶大說之,請與同居。客喜,攜囊入,遂同棲止。客自言:「順天人,姓於,字去惡。」以陶差長,兄之。
yú xìng bù xǐ yóu zhǔ, cháng dú zuò yī shì, ér àn tóu wú shū juǎn. táo bù yǔ tán, zé mò wò ér yǐ. táo yí zhī, sōu qí náng qiè, zé bǐ yán zhī wài gèng wú zhǎng wù. guài ér wèn zhī, xiào yuē: wú bèi dú shū, qǐ lín kě shǐ jué jǐng yé? yī rì jiù táo jiè shū qù, bì hù chāo shén jí, zhōng rì wǔ shí yú zhǐ, yì bù jiàn qí zhé dié chéng juǎn. qiè kuī zhī, zé měi yī gǎo tuō, zé shāo huī tūn zhī. yù yì guài yān, jié qí gù, yuē: wǒ yǐ cǐ dài dú ěr. biàn sòng suǒ chāo shū, qīng kè shù piān, yī zì wú é. táo yuè, yù chuán qí shù, yú yǐ wèi bù kě. táo yí qí lìn, cí shè qiào ràng, yú yuē: xiōng chéng bù liàng wǒ zhī shēn yǐ. yù bù yán, zé cǐ xīn wú yǐ zì pōu zhòu yán zhī, yòu kǒng jīng wèi yì guài. nài hé? táo gù wèi: bù fáng. yú yuē: wǒ fēi rén, shí guǐ ěr. jīn míng zhōng yǐ kē mù shòu guān, qī yuè shí sì rì fèng zhào kǎo lián guān, shí wǔ rì shì zǐ rù wéi, yuè jǐn bǎng fàng yǐ. táo wèn: kǎo lián guān wèi hé? yuē: cǐ shàng dì shèn zhòng zhī yì, wú lùn niǎo lì biē guān, jiē kǎo zhī. néng wén zhě yǐ nèi lián yòng, bù tōng zhě bù dé yǔ yān. gài yīn zhī yǒu zhū shén, yóu yáng zhī yǒu shǒu jīn yě. dé zhì zhū gōng, mù bù dǔ fén diǎn, bù guò shào nián chí qiāo mén zhuān, liè qǔ gōng míng, mén jì kāi zé qì qù, zài sī bù shū shí shù nián jí wén xué shì, xiōng zhōng shàng yǒu zì yé! yáng shì suǒ yǐ lòu liè xìng jìn, ér yīng xióng shī zhì zhě, wéi shǎo cǐ yī kǎo ěr. táo shēn rán zhī, yóu shì yì jiā jìng wèi. yī rì zì wài lái, yǒu yōu sè, tàn yuē: pū shēng ér pín jiàn, zì wèi sǐ hòu kě miǎn bù wèi zhūn zhān xiān shēng xiàng cóng dì xià. táo qǐng qí gù, yuē: wén chāng fèng mìng dōu luó guó fēng wáng, lián guān zhī kǎo suì bà. shù shí nián yóu shén hào guǐ, zá rù héng wén, wú bèi níng yǒu wàng yé? táo wèn: cǐ bèi jiē shuí hé rén? yuē: jí yán zhī, jūn yì bù shí. lüè jǔ yī èr rén, dà gài kě zhī: lè zhèng shī kuàng sī kù hé jiào shì yě. pū zì niàn mìng bù kě píng, wén bù kě shì, bù rú xiū ěr. yán yǐ yàng yàng, suì jiāng zhì rèn. táo wǎn ér wèi zhī, nǎi zhǐ.
於性不喜游矚,常獨坐一室,而案頭無書卷。陶不與談,則默臥而已。陶疑之,搜其囊篋,則筆研之外更無長物。怪而問之,笑曰:「吾輩讀書,豈臨渴始掘井耶?」一日就陶借書去,閉戶抄甚疾,終日五十餘紙,亦不見其折迭成卷。竊窺之,則每一稿脫,則燒灰吞之。愈益怪焉,詰其故,曰:「我以此代讀耳。」便誦所抄書,傾刻數篇,一字無訛。陶悅,欲傳其術,於以為不可。陶疑其吝,詞涉誚讓,於曰:「兄誠不諒我之深矣。欲不言,則此心無以自剖;驟言之,又恐驚為異怪。奈何?」陶固謂:「不妨。」於曰:「我非人,實鬼耳。今冥中以科目授官,七月十四日奉詔考簾官,十五日士子入闈,月盡榜放矣。」陶問:「考簾官為何?」曰:「此上帝慎重之意,無論鳥吏鱉官,皆考之。能文者以內簾用,不通者不得與焉。蓋陰之有諸神,猶陽之有守今也。得志諸公,目不睹墳典,不過少年持敲門磚,獵取功名,門既開則棄去,再司簿書十數年即文學士,胸中尚有字耶!陽世所以陋劣幸進,而英雄失志者,惟少此一考耳。」陶深然之,由是益加敬畏。一日自外來,有憂色,嘆曰:「仆生而貧賤,自謂死後可免;不謂迍邅先生相從地下。」陶請其故,曰:「文昌奉命都羅國封王,簾官之考遂罷。數十年游神耗鬼,雜入衡文,吾輩寧有望耶?」陶問:「此輩皆誰何人?」曰:「即言之,君亦不識。略舉一二人,大概可知:樂正師曠、司庫和嶠是也。仆自念命不可憑,文不可恃,不如休耳。」言已怏怏,遂將治任。陶挽而慰之,乃止。
zhì zhōng yuán zhī xī, wèi táo yuē: wǒ jiāng rù wéi. fán yú mèi shuǎng shí, chí xiāng zhù yú dōng yě. sān hū qù è, wǒ biàn zhì. nǎi chū mén qù. táo gū jiǔ pēng xiān yǐ dài zhī. dōng fāng jì bái, jìng rú suǒ zhǔ. wú hé, yú xié yī shào nián lái. wèn qí xìng zì, yú yuē: cǐ fāng zǐ jìn, shì wǒ liáng yǒu, shì yú chǎng zhōng xiāng xiè hòu. wén xiōng shèng míng, shēn yù bài shí. tóng zhì yù, bǐng zhú wèi lǐ. shào nián tíng tíng shì yù, yì dù qiān wǎn. táo shén ài zhī, biàn wèn: zi jìn jiā zuò, dāng dà kuài yì. yú yuē: yán zhī kě xiào! wéi zhōng qī zé, zuò guò bàn yǐ, xì shěn zhǔ sī xìng míng, guǒ jù jìng chū. qí rén yě! táo shàn lú jìn jiǔ, yīn wèn: wéi zhōng hé tí? qù è kuí jiě fǒu? yú yuē: shū yì jīng lùn gè yī, fū rén ér néng zhī. cè wèn: zì gǔ xié pì gù duō, ér shì fēng zhì jīn rì, jiān qíng chǒu tài, yù bù kě míng, bù wéi shí bā yù suǒ bù dé jǐn, yì fēi shí bā yù suǒ néng róng. shì guǒ hé shù ér kě? huò wèi yí liàng jiā yī èr yù, rán shū shī shàng dì hǎo shēng zhī xīn. qí yí zēng yǔ fǒu yǔ, huò bié yǒu dào yǐ qīng qí yuán, ěr duō shí qí xī yán wù yǐn. dì cè suī bù jiā, pō wèi tòng kuài. biǎo: nǐ tiān mó tiǎn miè, cì qún chén lóng mǎ tiān yī yǒu chà. cì zé yáo tái yīng zhì shī xī chí táo huā fù. cǐ sān zhǒng, zì wèi chǎng zhōng wú liǎng yǐ! yán yǐ gǔ zhǎng. fāng xiào yuē: cǐ shí kuài xīn, fàng xiōng dú bù yǐ shù chén hòu, bù tòng kū shǐ wèi nán zǐ yě. tiān míng, fāng yù cí qù. táo liú yǔ tóng yù, fāng bù kě, dàn qī mù zhì. sān rì jìng bù fù lái, táo shǐ yú wǎng xún zhī. yú yuē: wú xū. zi jìn quán quán, fēi wú yì zhě. rì jì xī, fāng guǒ lái. chū yī juàn shòu táo, yuē: sān rì shī yuē. jìng lù jiù yì bǎi yú zuò, qiú yī pǐn tí. táo pěng dú dà xǐ, yī jù yī zàn, lüè jǐn yī èr shǒu, suì cáng zhū sì. tán zhì gēng shēn, fāng suì liú, yǔ yú gòng tà qǐn. zì cǐ wèi cháng. fāng wú xī bù zhì, táo yì wú fāng bù huān yě.
至中元之夕,謂陶曰:「我將入闈。煩於昧爽時,持香炷於東野。三呼去惡,我便至。」乃出門去。陶沽酒烹鮮以待之。東方既白,敬如所囑。無何,於偕一少年來。問其姓字,於曰:「此方子晉,是我良友,適於場中相邂逅。聞兄盛名,深欲拜識。」同至寓,秉燭為禮。少年亭亭似玉,意度謙婉。陶甚愛之,便問:「子晉佳作,當大快意。」於曰:「言之可笑!闈中七則,作過半矣,細審主司姓名,裹具徑出。奇人也!」陶扇爐進酒,因問:「闈中何題?去惡魁解否?」於曰:「書藝、經論各一,夫人而能之。策問:『自古邪僻固多,而世風至今日,姦情醜態,愈不可名,不惟十八獄所不得盡,抑非十八獄所能容。是果何術而可?或謂宜量加一二獄,然殊失上帝好生之心。其宜增與、否與,或別有道以清其源,爾多十其悉言勿隱。』弟策雖不佳,頗為痛快。表:『擬天魔殄滅,賜群臣龍馬天衣有差。』次則《瑤台應制詩》、《西池桃花賦》。此三種,自謂場中無兩矣!」言已鼓掌。方笑曰:「此時快心,放兄獨步矣;數辰後,不痛哭始為男子也。」天明,方欲辭去。陶留與同寓,方不可,但期暮至。三日竟不復來,陶使於往尋之。於曰:「無須。子晉拳拳,非無意者。」日既西,方果來。出一卷授陶,曰:「三日失約。敬錄舊藝百餘作,求一品題。」陶捧讀大喜,一句一贊,略盡一二首,遂藏諸笥。談至更深,方遂留,與於共榻寢。自此為常。方無夕不至,陶亦無方不歡也。
yī xī cāng huáng ér rù, xiàng táo yuē: dì bǎng yǐ jiē, yú wǔ xiōng luò dì yǐ! yú fāng wò, wén yán jīng qǐ, xuàn rán liú tì. èr rén jí yì wèi jiè, tì shǐ zhǐ. rán xiāng duì mò mò, shū bù kě kān. fāng yuē: shì wén dà xún huán zhāng huán hòu jiāng zhì, kǒng shī zhì zhě zhī zào yán yě bù rán, wén chǎng shàng yǒu fān fù. yú wén zhī sè xǐ. táo xún qí gù, yuē: huán hóu yì dé, sān shí nián yī xún yīn cáo, sān shí wǔ nián yī xún yáng shì, liǎng jiān zhī bù píng, dài cǐ lǎo ér yī xiāo yě. nǎi qǐ, lā fāng jù qù. liǎng yè shǐ fǎn, fāng xǐ wèi táo yuē: jūn bù hè wǔ xiōng yé? huán hóu qián xī zhì, liè suì dì bǎng, bǎng shàng míng zì, zhǐ cún sān zhī yī. biàn yuè yí juǎn, dé wǔ xiōng shén xǐ, jiàn zuò jiāo nán xún hǎi shǐ, dàn wǎn yú mǎ kě dào. táo dà xǐ, zhì jiǔ chēng hè. jiǔ shù xíng, yú wèn táo yuē: jūn jiā yǒu xián shě fǒu? wèn: jiāng hé wèi? yuē: zi jìn gū wú xiāng tǔ, yòu bù rěn jiá rán yú xiōng. dì yì yù jiǎ guǎn xiāng yī. táo xǐ yuē: rú cǐ, wèi xìng duō yǐ. jí wú duō wū yǔ, tóng tà hé ài. dàn yǒu yán jūn, xū xiān guān bái. yú yuē: shěn zhī zūn dà rén cí hòu kě yī. xiōng chǎng wéi yǒu rì, zi jìn rú bù néng dài, xiān guī hé rú? táo liú bàn nì lǚ, yǐ dài tóng guī.
一夕倉皇而入,向陶曰:「地榜已揭,於五兄落第矣!」於方臥,聞言驚起,泫然流涕。二人極意慰藉,涕始止。然相對默默,殊不可堪。方曰:「適聞大巡環張桓候將至,恐失志者之造言也;不然,文場尚有翻覆。」於聞之色喜。陶詢其故,曰:「桓侯翼德,三十年一巡陰曹,三十五年一巡陽世,兩間之不平,待此老而一消也。」乃起,拉方俱去。兩夜始返,方喜謂陶曰:「君不賀五兄耶?桓侯前夕至,裂碎地榜,榜上名字,止存三之一。遍閱遺卷,得五兄甚喜,薦作交南巡海使,旦晚輿馬可到。」陶大喜,置酒稱賀。酒數行,於問陶曰:「君家有閒舍否?」問:「將何為?」曰:「子晉孤無鄉土,又不忍恝然於兄。弟意欲假館相依。」陶喜曰:「如此,為幸多矣。即無多屋宇,同榻何礙。但有嚴君,須先關白。」於曰:「審知尊大人慈厚可依。兄場闈有日,子晉如不能待,先歸何如?」陶留伴逆旅,以待同歸。
cì rì fāng mù, yǒu chē mǎ zhì mén, jiē yú lì rèn. yú qǐ, wò shǒu yuē: cóng cǐ bié yǐ. yī yán yù gào, yòu kǒng zǔ ruì jìn zhī zhì. wèn: hé yán? yuē: jūn mìng yān jiǎn, shēng fēi qí shí. cǐ kē zhī fēn shí zhī yī hòu kē huán hòu lín shì, gōng dào chū zhāng, shí zhī sān sān kē shǐ kě wàng yě. táo wén yù zhōng zhǐ. yú yuē: bù rán, cǐ jiē tiān shù. jí míng zhī bù kě, ér zhù dìng zhī jiān ruò, yì yào lì jǐn ěr. yòu gù fāng yuē: wù yān zhì, jīn zhāo nián yuè rì shí jiē liáng, jí yǐ yú gài sòng jūn guī. pū chí mǎ zì qù. fāng xīn rán bài bié. táo zhōng xīn mí luàn, bù zhī suǒ zhǔ, dàn huī tì sòng zhī. jiàn yú mǎ fēn tú, qǐng kè dōu sàn. shǐ huǐ zi jìn běi xuán, wèi zhì yī zì, ér yǐ wú jí yǐ.
次日方暮,有車馬至門,接於蒞任。於起,握手曰:「從此別矣。一言欲告,又恐阻銳進之志。」問:「何言?」曰:「君命淹蹇,生非其時。此科之分十之一;後科桓候臨世,公道初彰,十之三;三科始可望也。」陶聞欲中止。於曰:「不然,此皆天數。即明知不可,而註定之艱若,亦要歷盡耳。」又顧方曰:「勿淹滯,今朝年、月、日、時皆良,即以輿蓋送君歸。仆馳馬自去。」方忻然拜別。陶中心迷亂,不知所囑,但揮涕送之。見輿馬分途,頃刻都散。始悔子晉北旋,未致一字,而已無及矣。
sān chǎng bì, bù shèn mǎn zhì, bēn bō ér guī. rù mén wèn zi jìn, jiā zhōng bìng wú zhī zhě. yīn wèi fù shù zhī, fù xǐ yuē: ruò rán, zé kè zhì jiǔ yǐ. xiān shì táo wēng zhòu wò, mèng yú gài zhǐ yú qí mén, yī měi shào nián zì chē zhōng chū, dēng táng zhǎn bài. yà wèn suǒ lái, dá yún: dà gē xǔ jiǎ yī shè, yǐ rù wéi bù dé xié lái. wǒ xiān zhì yǐ. yán yǐ, qǐng rù bài mǔ. wēng fāng qiān què, shì jiā ǎo rù yuē: fū rén chǎn gōng zǐ yǐ. huǎng rán ér xǐng, dà qí zhī. shì rì táo yán, shì yǔ mèng fú, nǎi zhī ér jí zi jìn hòu shēn yě. fù zǐ gè xǐ, míng zhī xiǎo jìn. ér chū shēng, shàn yè tí, mǔ kǔ zhī. táo yuē: tǎng shì zi jìn, wǒ jiàn zhī, tí dāng zhǐ. sú jì kè wǔ, gù bù lìng táo jiàn. mǔ huàn tí bù kě nài, nǎi hū táo rù. táo wū zhī yuē: zi jìn wù ěr! wǒ lái yǐ! ér tí zhèng jí, wén shēng chuò zhǐ, tíng dì bù shùn, rú shěn gù zhuàng. táo mó dǐng ér qù. zì shì jìng bù fù tí. shù yuè hòu, táo bù gǎn jiàn zhī, yī jiàn zé zhé yāo suǒ bào, zǒu qù zé tí bù kě zhǐ. táo yì xiá ài zhī. sì suì lí mǔ, zhé jiù xiōng mián xiōng tā chū, zé jiǎ mèi yǐ qí qí guī. xiōng yú zhěn shàng jiào máo shī, sòng shēng ní nán, yè jǐn sì shí yú xíng. yǐ zi jìn yí wén shòu zhī, xīn rán lè dú, guò kǒu chéng sòng shì zhī tā wén bù néng yě. bā jiǔ suì méi mù lǎng chè, wǎn rán yī zi jìn yǐ.
三場畢,不甚滿志,奔波而歸。入門問子晉,家中並無知者。因為父述之,父喜曰:「若然,則客至久矣。先是陶翁晝臥,夢輿蓋止於其門,一美少年自車中出,登堂展拜。訝問所來,答云:「大哥許假一舍,以入闈不得偕來。我先至矣。」言已,請入拜母。翁方謙卻,適家媼入曰:「夫人產公子矣。」恍然而醒,大奇之。是日陶言,適與夢符,乃知兒即子晉後身也。父子各喜,名之小晉。兒初生,善夜啼,母苦之。陶曰:「倘是子晉,我見之,啼當止。」俗忌客忤,故不令陶見。母患啼不可耐,乃呼陶入。陶嗚之曰:「子晉勿爾!我來矣!」兒啼正急,聞聲輟止,停睇不瞬,如審顧狀。陶摩頂而去。自是竟不復啼。數月後,陶不敢見之,一見則折腰索抱,走去則啼不可止。陶亦狎愛之。四歲離母,輒就兄眠;兄他出,則假寐以俟其歸。兄於枕上教毛詩,誦聲呢喃,夜盡四十餘行。以子晉遺文授之,欣然樂讀,過口成誦;試之他文不能也。八九歲眉目朗徹,宛然一子晉矣。
táo liǎng rù wéi, jiē bù dì. dīng yǒu, wén chǎng shì fā, lián guān duō zāo zhū qiǎn, gòng jǔ zhī tú yī sù, nǎi zhāng xún huán lì yě. táo xià kē zhōng fù chē, xún gòng. suì huī zhì qián tú, yǐn jū jiào dì. cháng yǔ rén yuē: wú yǒu cǐ lè, hàn yuàn bù yì yě. yì shǐ shì yuē: yú měi zhì zhāng fū zǐ miào táng, zhān qí xū méi, lǐn bǐng yǒu shēng qì. yòu qí shēng píng yīn yǎ rú pī lì shēng, máo mǎ suǒ zhì, wú bù dà kuài, chū rén yì biǎo. shì yǐ jiāng jūn hǎo wǔ, suì zhì yǔ jiàng, guàn wǔ, níng zhī wén chāng shì fán, xū hóu gù duō zāi! wū hū! sān shí wǔ nián, lái hé mù yě!
陶兩入闈,皆不第。丁酉,文場事發,簾官多遭誅遣,貢舉之途一肅,乃張巡環力也。陶下科中副車,尋貢。遂灰志前途,隱居教弟。嘗語人曰:「吾有此樂,翰苑不易也。」異史氏曰:「余每至張夫子廟堂,瞻其鬚眉,凜稟有生氣。又其生平喑啞如霹靂聲,矛馬所至,無不大快,出人意表。世以將軍好武,遂置與絳,灌伍,寧知文昌事繁,須侯固多哉!嗚呼!三十五年,來何暮也!」