chūn qiū zhū hóu jiàn yú chuán zhě, suī wèi jǐn xìn, biàn gèng wáng zhì, lüè kě kǎo yě. lǔ zì qín fù sān jūn, shī chēng gōng tú sān wàn, jǔ chéng shù yě shí sān wàn qī qiān wǔ bǎi rén.
春秋諸侯見於傳者，雖未盡信，變更王制，略可考也。魯自禽父三軍，《詩》稱「公徒三萬」，舉成數也（實三萬七千五百人）。

chéng gōng yuán nián, móu fá qí, zuò qiū jiǎ, qiū gè yī jiǎ sī mǎ fǎ: sì qiū chū jiǎ shì sān rén. qiū jiǎ, qiū gè chū jiǎ shì yī rén.. míng nián, zhàn yú ān, sì qīng yú shì hū yú shī yǐ chū qián cǐ, chūn qiū wèi yǒu lèi shū shuài shī zhě..
成公元年，謀伐齊，作丘甲，丘各一甲（《司馬法》：四丘出甲士三人。丘甲，丘各出甲士一人。）。明年，戰於鞍，四卿於是乎輿屍以出（前此，《春秋》未有累書帥師者。）。

xiāng gōng shí yī nián, sān huán gǎi zuò sān jūn, gài sān fēn lǔ ér gè zhēng qí yī. jì shì shǐ qí chéng zhī rén, yǐ qí yì yì rù zhě wú zhēng, bù rù zhě bèi zhēng. mèng shì shǐ qí bàn wèi chén, ruò zi ruò dì. shū sūn shì shǐ jǐn wèi chén, bù rán bù shě. zhì shì, zhōng jūn xuē yǐ. zhāo gōng wǔ nián, suì shě zhōng jūn, sì fēn gōng shì. jì shì zé èr, èr zi gè yī, jiē jǐn zhēng zhī, ér gòng yú gōng. jì shì zhuān yī jūn, ér mèng shū gè zhuān yī jūn zhī bàn, gōng wú jūn yān. bā nián, sōu yú hóng, zì gēn móu zhì yú shāng wèi gēn móu, lǔ dōng jiè. shāng, sòng dì, lǔ xī nán jìng, wèi běi lín yě., gé chē qiān shèng. gù zhū rén gào wú yuē: lǔ fù bā bǎi chéng, zhū liù bǎi chéng. gài jié zuò yě.
襄公十一年，三桓改作三軍，蓋三分魯而各征其一。季氏使其乘之人，以其役邑入者無征，不入者倍征。孟氏使其半為臣，若子若弟。叔孫氏使盡為臣，不然不舍。至是，中軍削矣。昭公五年，遂舍中軍，四分公室。季氏擇二，二子各一，皆盡征之，而貢於公。季氏專一軍，而孟、叔各專一軍之半，公無軍焉。八年，搜於紅，自根牟至於商、衛（根牟，魯東界。商，宋地，魯西南境，衛北鄰也。），革車千乘。故邾人告吳曰：魯賦八百乘，邾六百乘。蓋竭作也。

āi gōng shí èr nián, yòng tián fù, shǐ yǐ fū tián wèi fù, dà biàn qiū chéng zhī zhì, mín wú yú lì yǐ. qí huán gōng xiāng guǎn zhòng, cān guó wèi èr shí yī xiāng, gōng shāng zhī xiāng liù, shì xiāng shí wǔ. wǔ jiā zhī guǐ wèi wǔ rén zhī wǔ, shí guǐ zhī lǐ wèi wǔ shí zhī xiǎo róng, sì lǐ zhī lián wèi sì róng zhī zú, shí lián zhī xiāng wèi shí zú zhī lǚ. wǔ xiāng yī jūn, gōng jiāng qí yī, gāo guó gè jiāng qí yī, fán sān jūn, jiào shì sān wàn rén, chē bā bǎi chéng cān zhōu fǎ, chē zēng sān bǎi chéng, tú juān sān wàn rén. wú zi yún qí huán mù shì wǔ wàn, wèi xiáng., gài rú xiāng zhī fǎ. wǔ bǐ: sān shí jiā wèi yì, shí yì wèi zú, shí zú wèi xiāng, sān xiāng wèi xiàn, shí xiàn wèi shǔ, wǔ shǔ gè yī dài fū. zì yì jī zhì yú wǔ shǔ, wèi sì shí wǔ wàn jiā. lǜ jiǔ jiā yī bīng, dé jiǎ shí wàn jiǔ shí jiā yī chē, dé chē wǔ qiān shèng. kě wèi sān jūn zhě sì zhǎng sháo zhī zhàn, huán gōng zì wèi yǒu dài jiǎ shí wàn chē wǔ qiān shèng, gài qí chì dì shén dà, fēi qí jiù fēng., gài rú suì zhī fǎ. yǐ tōng guó zhī shù ér dì zhēng zhī, lǜ chē yòng liù zhī yī, shì yòng shí zhī sān, dà lüè fǎng zhōu, biàn yǐ qīng biàn dāng shí dì guǎng, cān yòng zhōu jī zhī zhì..
哀公十二年，用田賦，始以夫田為賦，大變丘乘之制，民無餘力矣。齊桓公相管仲，參國為二十一鄉，工、商之鄉六，士鄉十五。五家之軌為五人之伍，十軌之里為五十之小戎，四里之連為四戎之卒，十連之鄉為十卒之旅。五鄉一軍，公將其一，高、國各將其一，凡三軍，教士三萬人，車八百乘（參周法，車增三百乘，徒捐三萬人。《吳子》雲齊桓募士五萬，未詳。），蓋如鄉之法。五鄙：三十家為邑，十邑為卒，十卒為鄉，三鄉為縣，十縣為屬，五屬各一大夫。自邑積至於五屬，為四十五萬家。率九家一兵，得甲十萬；九十家一車，得車五千乘。可為三軍者四（長勺之戰，桓公自謂有帶甲十萬、車五千乘，蓋其斥地甚大，非齊舊封。），蓋如遂之法。以通國之數而遞征之，率車用六之一，士用十之三，大略仿周，變以輕便（當時地廣，參用周畿之制。）。

zhì zhèng jiǎn gōng shí, gōng sūn shě zhī, gōng sūn qiáo shuài chē qī bǎi chéng fá chén, shǐ jié zuò. zi chǎn xiū lú jǐng zhī fǎ, ér bīng zhǐ qiū jiǎ, qí hòu suì bīng fù yǐ zhì yòng jiǎ bīng. chǔ wú yuè qín, chū wú jǐng mù zhī fǎ. chǔ zì wǔ wáng shǐ wèi jūn zhèng, zuò jīng shī yǐ fá suí róng, fēn èr guǎng ér wèi sān jūn dòu bó bǐ yuē: wǒ jiāng wú sān jūn.. chéng wáng dì fāng qiān lǐ, chéng pú zhī zhàn, zuǒ yòu shī kuì, wéi zhōng jūn zhī zú bù bài, zé yóu wǔ zhī jiù. rán ér dōng gōng zhī jiǎ, ruò áo zhī liù zú, shēn xī zhī zǐ dì, lüè jiàn yú chuán, wǎng wǎng fēi gǔ. gōng zǐ yīng qí wèi jiǎn zhī shī, zǔ jiǎ bèi liàn, jiē chuàng míng zhī. kāng wáng wèi yǎn shǐ bìng yǎn wò, mù gāo xí, fù chē jí mǎ, ér yǒu chē bīng tú bīng jiǎ dùn zhī shù. líng wáng chì dì yì dà, chén cài bù gēng, yì fù qiān shèng, yú shì yǒu wǔ shuài zuǒ shì chuán: wú rén bài zhū yù zhāng, huò qí wǔ shuài..
至鄭簡公時，公孫舍之，公孫僑帥車七百乘伐陳，始竭作。子產修廬井之法，而兵止丘甲，其後遂兵賦矣（制用甲兵）。楚、吳、越、秦，初無井牧之法。楚自武王始為軍政，作荊屍以伐隨戎，分二廣而為三軍（斗伯比曰：我將吾三軍。）。成王地方千里，城濮之戰，左右師潰，唯中軍之卒不敗，則猶武之舊。然而東宮之甲，若敖之六卒，申息之子弟，略見於傳，往往非古。公子嬰齊為簡之師，組甲被練，皆創名之。康王為掩始並衍沃，牧皋隰，賦車籍馬，而有車兵、徒兵、甲盾之數。靈王斥地益大，陳、蔡、不羹，邑賦千乘，於是有五帥（《左氏傳》：吳人敗諸豫章，獲其五帥。）。

zhì píng wáng yòu shǐ wèi zhōu shī. wú yuè bù xiáng jiàn. wú wáng liáo fá chǔ, kōng guó ér èr jiāng. fū chāi fá qí zuǒ shì chuán āi gōng shí yī nián, gài kě jiàn zhě sì jūn. qí hòu yì qiáng, dài jiǎ zhī shì shí yǒu sān wàn, huáng chí zhī huì, sān jūn jiē wàn rén àn: guó yǔ: sān jiāng jūn sān wàn rén, wú yuè chūn qiū: sān wàn liù qiān rén, yǒu zhōng xiào zuǒ yòu jūn.. gōu jiàn qī yú huì jī, jiǎ dùn wǔ qiān rén. qí shǐ fá wú, fā xí liú èr qiān, jiào shì sì wàn, jūn zǐ liù qiān, zhū yù qiān rén qí míng bù yī, yǐ jiàn qí fēi gǔ zhì.. qí zài fá wú, zì jiāng zhōng jūn ér fēn zuǒ yòu sī zú wú yuè chūn qiū yì yún: zhōng fēn qí shī wèi zuǒ yòu jūn, ān guǎng zhī rén lǜ jūn zǐ liù qiān yǐ wèi zhōng zhèn, wèi zhī sī zú..
至平王又始為舟師。吳、越不詳見。吳王僚伐楚，空國而二將。夫差伐齊（《左氏傳》哀公十一年），蓋可見者四軍。其後益強，帶甲之士十有三萬，黃池之會，三軍皆萬人（按：《國語》：「三將軍三萬人」，《吳越春秋》：「三萬六千人，有中校、左右軍。」）。勾踐棲於會稽，甲盾五千人。其始伐吳，發習流二千，教士四萬，君子六千，諸御千人（其名不一，已見其非古制。）。其再伐吳，自將中軍而分左右、私卒（《吳越春秋》亦云：中分其師為左右軍，安廣之人率君子六千以為中陣，為之私卒。）。

zhàn guó xiāng bìng, zhū hóu chì dì yì guǎng, ér qiū chéng zhī fǎ huài. tián qí dì fāng èr qiān lǐ, dài jiǎ shù shí wàn. lín zāi zhī zhōng qī wàn hù, ér zú gù yǐ èr shí yī wàn, yī jiā ér sān bīng yǐ. mǐn wáng chuàng wèi jì jī, yǐ jiān jié sòng wǔ qiān shèng zhī guó, hào chēng dōng dì.
戰國相併，諸侯斥地益廣，而丘乘之法壞。田齊地方二千里，帶甲數十萬。臨甾之中七萬戶，而卒固已二十一萬，一家而三兵矣。愍王創為技擊，以兼桀宋五千乘之國，號稱東帝。

zhào dì fāng èr qiān lǐ, dài jiǎ shù shí wàn, chē qiān shèng, qí wàn pǐ. rán wǔ líng wáng biàn hú fú, miè zhōng shān wǔ bǎi lǐ, yóu sān jūn yě. xiào chéng wáng zú bǎi wàn yǐ. zhào kuò zhǎng píng zhī bài, sàng shī sì shí wǔ wàn ér pò yàn lì fù, bīng èr shí wàn. lǐ mù bài xiōng nú, yì chē qiān sān bǎi chéng, qí wàn sān qiān pǐ, bǎi jīn zhī shì wǔ wàn rén, gòu zhě shí wǔ wàn rén.
趙地方二千里，帶甲數十萬，車千乘，騎萬匹。然武靈王變胡服，滅中山五百里，猶三軍也。孝成王卒百萬矣。趙括長平之敗，喪師四十五萬；而破燕栗腹，兵二十萬。李牧敗匈奴，亦車千三百乘，騎萬三千匹，百金之士五萬人，彀者十五萬人。

wèi zì huì wáng yǐ wǔ zú fèn, fán wǔ shì èr shí wàn, cāng tóu èr shí wàn, sī tú shí wàn, chē liù bǎi chéng, qí wǔ qiān pǐ. zhì ān lí wáng shí, qín wéi dà liáng, xī bǐ xiàn shèng jiǎ yǐ shàng wèi róng shì sān shí wàn. hán dì fāng jiǔ bǎi lǐ, dài jiǎ shù shí wàn. yàn dì sān qiān lǐ, dài jiǎ shù shí wàn, chē liù bǎi chéng, qí liù qiān pǐ. lì fù zhī bài yú zhào yě, èr jūn liù shí wàn, chē èr qiān shèng. chǔ dì fāng wǔ qiān lǐ, dài jiǎ bǎi wàn, chē qiān shèng, qí wàn pǐ. qǐng xiāng wáng shī yān yǐng, běi bǎo yú chén, shōu dōng dì bīng shàng shí yú wàn. dà dǐ zhàn guó zhī zhì, shèng jiǎ yǐ shàng jiē jí wèi bīng.
魏自惠王以武卒奮，凡武士二十萬，蒼頭二十萬，廝徒十萬，車六百乘，騎五千匹。至安厘王時，秦圍大梁，悉比縣勝甲以上為戎士三十萬。韓地方九百里，帶甲數十萬。燕地三千里，帶甲數十萬，車六百乘，騎六千匹。栗腹之敗於趙也，二軍六十萬，車二千乘。楚地方五千里，帶甲百萬，車千乘，騎萬匹。頃襄王失鄢、郢，北保於陳，收東地兵尚十餘萬。大抵戰國之制，勝甲以上皆籍為兵。

àn: qí huán jìn wén shǐ wèi zhào mù kē mín zhī fǎ wú zi: qí huán mù shì wǔ wǔ, jìn wén zhào wèi qián xíng sì wǔ., ér shì shí, qín yǒu xiàn zhèn, chǔ yǒu zǔ jiǎ bèi liàn, yuè yǒu xí liú jūn zǐ zhī jūn. dài zhì zhàn guó, gài shàng qí shè, ér jì jī wǔ zú ruì shì hú fú bǎi jīn zhī xí xíng yú zhōng guó, hòu shì zhà lì zhī bīng yòng yǐ jì jī zhī fǎ, dé yī shǒu ér shòu cì jīn. wǔ zú, yī sān shǔ zhī jiǎ, cāo shí èr shuò zhī nǔ, fù shǐ wǔ shí gè, zhì gē qí shàng, kòu zhòu dài jiàn, yíng sān rì zhī liáng, rì zhōng ér chāo bǎi lǐ. zhōng shì zé fù qí hù lì qí tián zhái. ruì shì, gōng shǎng xiāng zhǎng, wǔ jiǎ shǒu ér lì wǔ jiā. hú fú, yǐ jīn dāng shì shǒu, qián chā diāo wěi wèi guì zhí, wǔ shì guān hé wěi zhī guān màn hú zhī yīng duǎn hòu zhī yī. bǎi jīn, qín jiāng shǎng bǎi jīn..
（案：）齊桓、晉文始為召募、科民之法（《吳子》：齊桓募士五五，晉文召為前行四五。），而是時，秦有陷陣，楚有組甲被練，越有習流君子之軍。迨至戰國，蓋尚騎射，而技擊、武卒、銳士、胡服、百金之習行於中國，後世詐力之兵用矣（技擊之法，得一首而受賜金。武卒，衣三屬之甲，操十二碩之弩，負矢五十個，置戈其上，寇冑帶劍，贏三日之糧，日中而超百里。中試則復其戶、利其田宅。銳士，功賞相長，五甲首而隸五家。胡服，以金鐺飾首，前插貂尾為貴職，武士冠鶡尾之冠、縵胡之纓、短後之衣。百金，禽將賞百金。）。