chūn qiū zhū hóu jiàn yú chuán zhě, suī wèi jǐn xìn, biàn gēng wáng zhì, lüè kě kǎo yě. lǔ zì qín fù sān jūn, shī chēng gōng tú sān wàn, jǔ chéng shù yě shí sān wàn qī qiān wǔ bǎi rén.
春秋诸侯见于传者,虽未尽信,变更王制,略可考也。鲁自禽父三军,《诗》称「公徒三万」,举成数也(实三万七千五百人)。
chéng gōng yuán nián, móu fá qí, zuò qiū jiǎ, qiū gè yī jiǎ sī mǎ fǎ: sì qiū chū jiǎ shì sān rén. qiū jiǎ, qiū gè chū jiǎ shì yī rén.. míng nián, zhàn yú ān, sì qīng yú shì hū yú shī yǐ chū qián cǐ, chūn qiū wèi yǒu lèi shū shuài shī zhě..
成公元年,谋伐齐,作丘甲,丘各一甲(《司马法》:四丘出甲士三人。丘甲,丘各出甲士一人。)。明年,战于鞍,四卿于是乎舆尸以出(前此,《春秋》未有累书帅师者。)。
xiāng gōng shí yī nián, sān huán gǎi zuò sān jūn, gài sān fēn lǔ ér gè zhēng qí yī. jì shì shǐ qí chéng zhī rén, yǐ qí yì yì rù zhě wú zhēng, bù rù zhě bèi zhēng. mèng shì shǐ qí bàn wèi chén, ruò zi ruò dì. shū sūn shì shǐ jìn wèi chén, bù rán bù shě. zhì shì, zhōng jūn xuē yǐ. zhāo gōng wǔ nián, suì shě zhōng jūn, sì fēn gōng shì. jì shì zé èr, èr zi gè yī, jiē jǐn zhēng zhī, ér gòng yú gōng. jì shì zhuān yī jūn, ér mèng shū gè zhuān yī jūn zhī bàn, gōng wú jūn yān. bā nián, sōu yú hóng, zì gēn móu zhì yú shāng wèi gēn móu, lǔ dōng jiè. shāng, sòng dì, lǔ xī nán jìng, wèi běi lín yě., gé chē qiān shèng. gù zhū rén gào wú yuē: lǔ fù bā bǎi chéng, zhū liù bǎi chéng. gài jié zuò yě.
襄公十一年,三桓改作三军,盖三分鲁而各征其一。季氏使其乘之人,以其役邑入者无征,不入者倍征。孟氏使其半为臣,若子若弟。叔孙氏使尽为臣,不然不舍。至是,中军削矣。昭公五年,遂舍中军,四分公室。季氏择二,二子各一,皆尽征之,而贡于公。季氏专一军,而孟、叔各专一军之半,公无军焉。八年,搜于红,自根牟至于商、卫(根牟,鲁东界。商,宋地,鲁西南境,卫北邻也。),革车千乘。故邾人告吴曰:鲁赋八百乘,邾六百乘。盖竭作也。
āi gōng shí èr nián, yòng tián fù, shǐ yǐ fū tián wèi fù, dà biàn qiū chéng zhī zhì, mín wú yú lì yǐ. qí huán gōng xiāng guǎn zhòng, cān guó wèi èr shí yī xiāng, gōng shāng zhī xiāng liù, shì xiāng shí wǔ. wǔ jiā zhī guǐ wèi wǔ rén zhī wǔ, shí guǐ zhī lǐ wèi wǔ shí zhī xiǎo róng, sì lǐ zhī lián wèi sì róng zhī zú, shí lián zhī xiāng wèi shí zú zhī lǚ. wǔ xiāng yī jūn, gōng jiāng qí yī, gāo guó gè jiāng qí yī, fán sān jūn, jiào shì sān wàn rén, chē bā bǎi chéng cān zhōu fǎ, chē zēng sān bǎi chéng, tú juān sān wàn rén. wú zǐ yún qí huán mù shì wǔ wàn, wèi xiáng., gài rú xiāng zhī fǎ. wǔ bǐ: sān shí jiā wèi yì, shí yì wèi zú, shí zú wèi xiāng, sān xiāng wèi xiàn, shí xiàn wèi shǔ, wǔ shǔ gè yī dài fū. zì yì jī zhì yú wǔ shǔ, wèi sì shí wǔ wàn jiā. lǜ jiǔ jiā yī bīng, dé jiǎ shí wàn jiǔ shí jiā yī chē, dé chē wǔ qiān shèng. kě wèi sān jūn zhě sì cháng sháo zhī zhàn, huán gōng zì wèi yǒu dài jiǎ shí wàn chē wǔ qiān shèng, gài qí chì dì shén dà, fēi qí jiù fēng., gài rú suì zhī fǎ. yǐ tōng guó zhī shù ér dì zhēng zhī, lǜ chē yòng liù zhī yī, shì yòng shí zhī sān, dà lüè fǎng zhōu, biàn yǐ qīng biàn dāng shí dì guǎng, cān yòng zhōu jī zhī zhì..
哀公十二年,用田赋,始以夫田为赋,大变丘乘之制,民无余力矣。齐桓公相管仲,参国为二十一乡,工、商之乡六,士乡十五。五家之轨为五人之伍,十轨之里为五十之小戎,四里之连为四戎之卒,十连之乡为十卒之旅。五乡一军,公将其一,高、国各将其一,凡三军,教士三万人,车八百乘(参周法,车增三百乘,徒捐三万人。《吴子》云齐桓募士五万,未详。),盖如乡之法。五鄙:三十家为邑,十邑为卒,十卒为乡,三乡为县,十县为属,五属各一大夫。自邑积至于五属,为四十五万家。率九家一兵,得甲十万;九十家一车,得车五千乘。可为三军者四(长勺之战,桓公自谓有带甲十万、车五千乘,盖其斥地甚大,非齐旧封。),盖如遂之法。以通国之数而递征之,率车用六之一,士用十之三,大略仿周,变以轻便(当时地广,参用周畿之制。)。
zhì zhèng jiǎn gōng shí, gōng sūn shě zhī, gōng sūn qiáo shuài chē qī bǎi chéng fá chén, shǐ jié zuò. zǐ chǎn xiū lú jǐng zhī fǎ, ér bīng zhǐ qiū jiǎ, qí hòu suì bīng fù yǐ zhì yòng jiǎ bīng. chǔ wú yuè qín, chū wú jǐng mù zhī fǎ. chǔ zì wǔ wáng shǐ wèi jūn zhèng, zuò jīng shī yǐ fá suí róng, fēn èr guǎng ér wèi sān jūn dòu bó bǐ yuē: wǒ jiāng wú sān jūn.. chéng wáng dì fāng qiān lǐ, chéng pú zhī zhàn, zuǒ yòu shī kuì, wéi zhōng jūn zhī zú bù bài, zé yóu wǔ zhī jiù. rán ér dōng gōng zhī jiǎ, ruò áo zhī liù zú, shēn xī zhī zǐ dì, lüè jiàn yú chuán, wǎng wǎng fēi gǔ. gōng zǐ yīng qí wèi jiǎn zhī shī, zǔ jiǎ bèi liàn, jiē chuàng míng zhī. kāng wáng wèi yǎn shǐ bìng yǎn wò, mù gāo xí, fù chē jí mǎ, ér yǒu chē bīng tú bīng jiǎ dùn zhī shù. líng wáng chì dì yì dà, chén cài bù gēng, yì fù qiān shèng, yú shì yǒu wǔ shuài zuǒ shì chuán: wú rén bài zhū yù zhāng, huò qí wǔ shuài..
至郑简公时,公孙舍之,公孙侨帅车七百乘伐陈,始竭作。子产修庐井之法,而兵止丘甲,其后遂兵赋矣(制用甲兵)。楚、吴、越、秦,初无井牧之法。楚自武王始为军政,作荆尸以伐随戎,分二广而为三军(斗伯比曰:我将吾三军。)。成王地方千里,城濮之战,左右师溃,唯中军之卒不败,则犹武之旧。然而东宫之甲,若敖之六卒,申息之子弟,略见于传,往往非古。公子婴齐为简之师,组甲被练,皆创名之。康王为掩始并衍沃,牧皋隰,赋车籍马,而有车兵、徒兵、甲盾之数。灵王斥地益大,陈、蔡、不羹,邑赋千乘,于是有五帅(《左氏传》:吴人败诸豫章,获其五帅。)。
zhì píng wáng yòu shǐ wèi zhōu shī. wú yuè bù xiáng jiàn. wú wáng liáo fá chǔ, kōng guó ér èr jiāng. fū chāi fá qí zuǒ shì chuán āi gōng shí yī nián, gài kě jiàn zhě sì jūn. qí hòu yì qiáng, dài jiǎ zhī shì shí yǒu sān wàn, huáng chí zhī huì, sān jūn jiē wàn rén àn: guó yǔ: sān jiāng jūn sān wàn rén, wú yuè chūn qiū: sān wàn liù qiān rén, yǒu zhōng xiào zuǒ yòu jūn.. gōu jiàn qī yú kuài jī, jiǎ dùn wǔ qiān rén. qí shǐ fá wú, fā xí liú èr qiān, jiào shì sì wàn, jūn zǐ liù qiān, zhū yù qiān rén qí míng bù yī, yǐ jiàn qí fēi gǔ zhì.. qí zài fá wú, zì jiāng zhōng jūn ér fēn zuǒ yòu sī zú wú yuè chūn qiū yì yún: zhōng fēn qí shī wèi zuǒ yòu jūn, ān guǎng zhī rén lǜ jūn zǐ liù qiān yǐ wéi zhōng zhèn, wèi zhī sī zú..
至平王又始为舟师。吴、越不详见。吴王僚伐楚,空国而二将。夫差伐齐(《左氏传》哀公十一年),盖可见者四军。其后益强,带甲之士十有三万,黄池之会,三军皆万人(按:《国语》:「三将军三万人」,《吴越春秋》:「三万六千人,有中校、左右军。」)。勾践栖于会稽,甲盾五千人。其始伐吴,发习流二千,教士四万,君子六千,诸御千人(其名不一,已见其非古制。)。其再伐吴,自将中军而分左右、私卒(《吴越春秋》亦云:中分其师为左右军,安广之人率君子六千以为中阵,为之私卒。)。
zhàn guó xiāng bìng, zhū hóu chì dì yì guǎng, ér qiū chéng zhī fǎ huài. tián qí dì fāng èr qiān lǐ, dài jiǎ shù shí wàn. lín zāi zhī zhōng qī wàn hù, ér zú gù yǐ èr shí yī wàn, yī jiā ér sān bīng yǐ. mǐn wáng chuàng wèi jì jī, yǐ jiān jié sòng wǔ qiān shèng zhī guó, hào chēng dōng dì.
战国相并,诸侯斥地益广,而丘乘之法坏。田齐地方二千里,带甲数十万。临甾之中七万户,而卒固已二十一万,一家而三兵矣。愍王创为技击,以兼桀宋五千乘之国,号称东帝。
zhào dì fāng èr qiān lǐ, dài jiǎ shù shí wàn, chē qiān shèng, qí wàn pǐ. rán wǔ líng wáng biàn hú fú, miè zhōng shān wǔ bǎi lǐ, yóu sān jūn yě. xiào chéng wáng zú bǎi wàn yǐ. zhào kuò cháng píng zhī bài, sàng shī sì shí wǔ wàn ér pò yàn lì fù, bīng èr shí wàn. lǐ mù bài xiōng nú, yì chē qiān sān bǎi chéng, qí wàn sān qiān pǐ, bǎi jīn zhī shì wǔ wàn rén, gòu zhě shí wǔ wàn rén.
赵地方二千里,带甲数十万,车千乘,骑万匹。然武灵王变胡服,灭中山五百里,犹三军也。孝成王卒百万矣。赵括长平之败,丧师四十五万;而破燕栗腹,兵二十万。李牧败匈奴,亦车千三百乘,骑万三千匹,百金之士五万人,彀者十五万人。
wèi zì huì wáng yǐ wǔ zú fèn, fán wǔ shì èr shí wàn, cāng tóu èr shí wàn, sī tú shí wàn, chē liù bǎi chéng, qí wǔ qiān pǐ. zhì ān lí wáng shí, qín wéi dà liáng, xī bǐ xiàn shèng jiǎ yǐ shàng wèi róng shì sān shí wàn. hán dì fāng jiǔ bǎi lǐ, dài jiǎ shù shí wàn. yàn dì sān qiān lǐ, dài jiǎ shù shí wàn, chē liù bǎi chéng, qí liù qiān pǐ. lì fù zhī bài yú zhào yě, èr jūn liù shí wàn, chē èr qiān shèng. chǔ dì fāng wǔ qiān lǐ, dài jiǎ bǎi wàn, chē qiān shèng, qí wàn pǐ. qǐng xiāng wáng shī yān yǐng, běi bǎo yú chén, shōu dōng dì bīng shàng shí yú wàn. dà dǐ zhàn guó zhī zhì, shèng jiǎ yǐ shàng jiē jí wèi bīng.
魏自惠王以武卒奋,凡武士二十万,苍头二十万,厮徒十万,车六百乘,骑五千匹。至安厘王时,秦围大梁,悉比县胜甲以上为戎士三十万。韩地方九百里,带甲数十万。燕地三千里,带甲数十万,车六百乘,骑六千匹。栗腹之败于赵也,二军六十万,车二千乘。楚地方五千里,带甲百万,车千乘,骑万匹。顷襄王失鄢、郢,北保于陈,收东地兵尚十余万。大抵战国之制,胜甲以上皆籍为兵。
àn: qí huán jìn wén shǐ wèi zhào mù kē mín zhī fǎ wú zǐ: qí huán mù shì wǔ wǔ, jìn wén zhào wèi qián xíng sì wǔ., ér shì shí, qín yǒu xiàn zhèn, chǔ yǒu zǔ jiǎ bèi liàn, yuè yǒu xí liú jūn zǐ zhī jūn. dài zhì zhàn guó, gài shàng qí shè, ér jì jī wǔ zú ruì shì hú fú bǎi jīn zhī xí xíng yú zhōng guó, hòu shì zhà lì zhī bīng yòng yǐ jì jī zhī fǎ, dé yī shǒu ér shòu cì jīn. wǔ zú, yī sān shǔ zhī jiǎ, cāo shí èr shuò zhī nǔ, fù shǐ wǔ shí gè, zhì gē qí shàng, kòu zhòu dài jiàn, yíng sān rì zhī liáng, rì zhōng ér chāo bǎi lǐ. zhōng shì zé fù qí hù lì qí tián zhái. ruì shì, gōng shǎng xiāng cháng, wǔ jiǎ shǒu ér lì wǔ jiā. hú fú, yǐ jīn dāng shì shǒu, qián chā diāo wěi wèi guì zhí, wǔ shì guān hé wěi zhī guān màn hú zhī yīng duǎn hòu zhī yī. bǎi jīn, qín jiāng shǎng bǎi jīn..
(案:)齐桓、晋文始为召募、科民之法(《吴子》:齐桓募士五五,晋文召为前行四五。),而是时,秦有陷阵,楚有组甲被练,越有习流君子之军。迨至战国,盖尚骑射,而技击、武卒、锐士、胡服、百金之习行于中国,后世诈力之兵用矣(技击之法,得一首而受赐金。武卒,衣三属之甲,操十二硕之弩,负矢五十个,置戈其上,寇冑带剑,赢三日之粮,日中而超百里。中试则复其户、利其田宅。锐士,功赏相长,五甲首而隶五家。胡服,以金铛饰首,前插貂尾为贵职,武士冠鹖尾之冠、缦胡之缨、短后之衣。百金,禽将赏百金。)。