strong yòng chē strong
用車
chē zhàn, sān dài yòng zhī, qín hàn ér xià, qǐn yǐ qí bīng wèi biàn, gù chē zhì yān miè, shì mò de xiáng. zhì hàn wèi qīng jī hú, yǐ wǔ gāng chē zì huán wèi yíng, zòng qí bīng chū jī, dān yú yú shì dùn zǒu. lǐ líng shēn rù hú dì, cù yǔ lǔ yù, zhòng guǎ bù dí, líng yǐ dà jūn wèi yíng, yǐn shì yú wài, qiān nǔ jù fā, lǔ nǎi jiě qù. jìn mǎ lóng tǎo shù jī néng, zéi chéng xiǎn shè fú, è jué lóng qián hòu, lóng yī bā zhèn tú zuò piān xiāng chē, dì guǎng zé yǐ lù jiǎo chē yíng, lù xiá zé wèi mù wū shī yú chē shàng, qiě zhàn qiě qián, suì píng qiāng zhòng. táng mǎ suì yì zào zhàn chē, méng yǐ suān ní xiàng, liè jǐ yú hòu, xíng zé zài bīng jiǎ, zhǐ zé wèi yíng zhèn, huò sāi xiǎn yǐ è bēn chōng.
車戰,三代用之,秦漢而下,寢以騎兵為便,故車制湮滅,世莫得詳。至漢衛青擊胡,以武剛車自環為營,縱騎兵出擊,單于於是遁走。李陵深入胡地,猝與虜遇,眾寡不敵,陵以大軍為營,引士於外,千弩俱發,虜乃解去。晉馬隆討樹機能,賊乘險設伏,遏絕隆前後,隆依八陣圖作偏箱車,地廣則以鹿角車營,路狹則為木屋施於車上,且戰且前,遂平羌眾。唐馬燧亦造戰車,蒙以狻猊象,列戟於後,行則載兵甲,止則為營陣,或塞險以遏奔沖。
sòng xián píng zhōng, wú shū shàng yì, fù wèi píng yuán guǎng yě, hú qí yàn zhì, gǒu fēi lián chē yǐ zhì zhī, zé hé yǐ yù qí bēn tū? gù yòng chē zhàn wèi biàn qí zhì: qǔ cháng yòng chē, jiē qí sī è, jià yǐ yī niú, bù wèi fāng zhèn, sì miàn jiē rán. dōng xī lín cì, qián hòu zhì bǐ, chē shàng zhì qiāng, yǐ rèn cán xiàng shàng, bì gé yǐ fáng huǒ gōng. liè shì zú yú wài, qián xíng chí qiāng dùn, hòu xíng chí gōng nǔ. zéi zhì, lìng bīng shì shàng chē, měi chē zài sì rén, jiē chí nǔ.
宋咸平中,吳淑上議,復謂平原廣野,胡騎焱至,苟非連車以制之,則何以御其奔突?故用車戰為便(其制:取常用車,接其斯扼,駕以一牛,布為方陣,四面皆然。東西鱗次,前後櫛比,車上置槍,以刃殘向上,蔽革以防火攻。列士卒於外,前行持槍盾,後行持弓弩。賊至,令兵士上車,每車載四人,皆持弩。
jūn zhèn zhī nèi shù shí bù jiān, lián liù chē huò sì niú, shàng wèi chóng wū, shī qiáng nǔ. zéi zhì, jī gǔ wèi jié yǐ shè zhī, lǔ bù néng fàn, nǎi chū qí bīng yǐ jī zhī. cǐ shù zhě, jiē wèi yǐ chē wèi wèi, zé fēi sān dài chí chē jī zhàn zhī fǎ, rán zì zú yǐ yù dí zhì shèng yě. wéi táng fáng jī ān lù shān, yòng chūn qiū chē zhàn zhī fǎ, yǐ chē èr qiān shèng, jiā yǐ mǎ bù, zéi shùn fēng yáng chén gǔ zào, niú jiē zhèn hài, yīn fù chú zòng huǒ fén zhī, rén chù náo bài, suì dùn zǒu. cǐ yì gǔ jīn shū shí, ér yòng yǒu lì hài yě. zé zhī chē zhàn zhī fǎ, suǒ yǐ lìn shuò qiáng zhèn, zhǐ yù bēn chōng, xíng zé fù zài liáng xiè, zhǐ zé huán zuò yíng wèi, qí yòng yī yě, qí zhì zé bù bì jǐn tóng. qǔ dì zhī suǒ lì, yǔ dí rén zhī suǒ hài, huò yīn huò gǎi, biàn yú shī yòng ér yǐ. qí yòng chē zhī yào, gǔ bīng fǎ jiē jù zhī, jīn liè yú zuǒ.
軍陣之內數十步間,連六車或四牛,上為重屋,施強弩。賊至,擊鼓為節以射之,虜不能犯,乃出騎兵以擊之)。此數者,皆謂以車為衛,則非三代馳車擊戰之法,然自足以禦敵制勝也。惟唐房擊安祿山,用春秋車戰之法,以車二千乘,夾以馬步,賊順風揚塵鼓譟,牛皆震駭,因縛芻縱火焚之,人畜撓敗,遂遁走。此亦古今殊時,而用有利害也。則知車戰之法,所以躪爍強陣,止御奔沖,行則負載糧械,止則環作營衛,其用一也,其制則不必盡同。取地之所利,與敵人之所害,或因或改,便於施用而已。其用車之要,古兵法皆具之,今列於左。
bīng fǎ yuē: yòng chē zhī fǎ, wǔ chē yǒu yī zhǎng, shí chē yǒu yī lì, wǔ shí chē yǒu yī zú, bǎi chē yǒu yī jiāng.
兵法曰:用車之法,五車有一長,十車有一吏,五十車有一卒,百車有一將。
yì zhàn zhī fǎ, wǔ chē wèi liè, qián hòu xiāng qù sì shí bù, zuǒ yòu shí bù, duì jiān liù shí bù. xiǎn zhàn zhī fǎ, chē bì xún dào, shí chē wèi yī jù, èr shí chē wèi yī tún, qián hòu xiāng qù èr shí bù, zuǒ yòu liù bù, duì jiān sān shí liù bù, wǔ chē yī zhǎng, zòng héng xiāng qù yī lǐ. yì zhàn zhī fǎ, yī chē dāng bù zú bā shí rén, bā shí rén dāng yī chē yī chē dāng shí qí, shí qí dāng yī chē. chē qí zhě, jūn zhī wǔ bīng yě, gù shí chéng bài qiān rén, bǎi chéng luàn wàn rén.
易戰之法,五車為列,前後相去四十步,左右十步,隊間六十步。險戰之法,車必循道,十車為一聚,二十車為一屯,前後相去二十步,左右六步,隊間三十六步,五車一長,縱橫相去一里。易戰之法,一車當步卒八十人,八十人當一車;一車當十騎,十騎當一車。車騎者,軍之武兵也,故十乘敗千人,百乘亂萬人。
yòng chē zhī dào, yīn shī zé tíng, yáng zào zé qǐ guì gāo jiàn xià, chí qí yào hài, zhú qí liáng cǎo ruò jìn ruò zhǐ, bì cóng qí dào. dí rén ruò qǐ, bì suì qí jī. qí shì xū xuǎn shǎo zhuàng qiáo jiàn, zǒu zhuī bēn mǎ, jí chí ér chéng zhī, zé qián hòu zuǒ yòu shàng xià zhōu xuán, néng shù fù chē qí, lì kě yǐn qí bā shí, néng shè qián hòu zuǒ yòu biàn xí zhě, míng wǔ chē zhī shì, juàn zhī bù kě yǐ bù hòu yě. rán yòng chē zhī dào, sǐ dì yǒu shí, shèng shì yǒu bā, bù kě bù shěn chá yě.
用車之道,陰濕則停,陽燥則起;貴高賤下,馳其要害,逐其糧草;若進若止,必從其道。敵人若起,必遂其跡。其士須選少壯喬健,走追奔馬,及馳而乘之,則前後左右上下周旋,能束縛車旗,力可引其八石,能射前後左右便習者,名武車之士,眷之不可以不厚也。然用車之道,死地有十,勝勢有八,不可不審察也。
kě wǎng ér wú yǐ hái zhě, chē zhī sǐ dì yuè jué xiǎn zǔ, chéng dí yuǎn xíng zhě, chē zhī jié dì qián yì hòu xiǎn zhě, chē zhī yòng dì xiàn zhī xiǎn zǔ, chū ér wú yǐ fǎn zhě, chē zhī jué dì yí xià jiàn zé, hēi tǔ zhān zhí zhě, chē zhī láo dì zuǒ xiǎn yòu yì, shàng líng yǎng bǎn zhě, chē zhī nì dì yīn cǎo héng mǔ, fàn lì shēn zé zhě, chē zhī fú dì chē shǎo dì yì, yǔ bù bù dí zhě, chē zhī bài dì hòu yǒu gōu dú, zuǒ yǒu shēn shuǐ, yòu yǒu shēn qiàn zhě, chē zhī huài dì rì yè lín yǔ, xún rì bù zhǐ, dào kuì dì xiàn, qián bù néng jìn, hòu bù néng jiě, chē zhī xiàn dì. cǐ shí zhě, chē zhī sǐ dì yě. zhuō jiāng zhī suǒ yǐ jiàn qín, míng jiāng zhī suǒ yǐ jiàn bì. fán yǐ chē xiàn dí zhě, dí zhī qián hòu, xíng zhèn wèi dìng, jí xiàn zhī jīng qí rǎo luàn, rén mǎ shù dòng, jí xiàn zhī shì zú huò qián huò hòu, huò zuò huò qǐ, jí xiàn zhī zhèn jiān bù gù, shì zú qián hòu xiāng gù, jí xiàn zhī qián wǎng ér yí, hòu kǒng ér qiè, jí xiàn zhī sān jūn zú jīng, jiē báo ér qǐ, jí xiàn zhī zhàn yú yì dì, mù bù néng jiě, jí xiàn zhī yuǎn xíng ér mù shě, sān jūn kǒng jù, jí xiàn zhī. cǐ bā zhě, chē zhī shèng shì yě. jiāng míng yú shí hài bā shèng, dí mò zhī yù yě. zhì ruò hú qí piāo qīng, yǐ ān chē zhì zhī, shì dāng qí lǐ hé shuò tǎn píng, yǐ chē qí xíng zhī, zhèng dé qí biàn. qián xián zhe shuō, jiē kě tuī yòng. gù wèi yǐ chē yù wǔ, yǐ qí zhú lì, xíng yǒu suǒ shì, zhǐ yǒu suǒ xī, jū zé bù kě fàn, dòng zé bù kě shī jī, cǐ yòng chē zhī lì.
可往而無以還者,車之死地;越絕險阻,乘敵遠行者,車之竭地;前易後險者,車之用地;陷之險阻,出而無以返者,車之絕地;圯下漸澤,黑土粘埴者,車之勞地;左險右易,上陵仰阪者,車之逆地;殷草橫畝,犯歷深澤者,車之拂地;車少地易,與步不敵者,車之敗地;後有溝瀆,左有深水,右有深塹者,車之壞地;日夜霖雨,旬日不止,道潰地陷,前不能進,後不能解,車之陷地。此十者,車之死地也。拙將之所以見擒,明將之所以見避。凡以車陷敵者,敵之前後,行陣未定,即陷之;旌旗擾亂,人馬數動,即陷之;士卒或前或後,或坐或起,即陷之;陣堅不固,士卒前後相顧,即陷之;前往而疑,後恐而怯,即陷之;三軍卒驚,皆薄而起,即陷之;戰於易地,暮不能解,即陷之;遠行而暮舍,三軍恐懼,即陷之。此八者,車之勝勢也。將明於十害八勝,敵莫之御也。至若胡騎剽輕,以安車制之,適當其理;河朔坦平,以車騎行之,正得其便。前賢著說,皆可推用。故謂以車禦侮,以騎逐利,行有所恃,止有所息,居則不可犯,動則不可失機,此用車之利。
yòng qí bīng fǎ yuē: qí zhě, jūn zhī cì hou yě, suǒ yǐ jī biàn kòu jué liáng dào yě. zhì qí zhī fǎ, fán wǔ qí yī zhǎng, shí qí yī lì, bǎi qí yī lǜ, èr bǎi qí yī jiāng. wèi zhèn zhī fǎ, wǔ qí wèi liè, qián hòu xiāng qù èr shí bù, zuǒ yòu sì bǎi, duì jiān wǔ shí bù. xiǎn zhàn zhī fǎ, qián hòu xiāng qù shí bù, zuǒ yòu èr bù, duì jiān èr shí wǔ bù.
用騎兵法曰:騎者,軍之伺候也,所以擊便寇、絕糧道也。置騎之法,凡五騎一長,十騎一吏,百騎一率,二百騎一將。為陣之法,五騎為列,前後相去二十步,左右四百,隊間五十步。險戰之法,前後相去十步,左右二步,隊間二十五步。
sān shí qí wèi tún, liù shí qí wèi bèi, shí qí yī gēng, zòng héng xiāng qù bǎi bù, zhōu huán gè fù gù chù. yì zhàn zhī fǎ, yī qí dāng bù zú bā rén, bā rén dāng yī qí yī chē dāng liù qí, liù qí dāng yī chē. chē qí zhě, jūn zhī bīng wǔ yě, gù shí qí luàn bǎi rén, bǎi qí bài qiān rén. xuǎn shì zhī fǎ: qǔ nián sì shí yǐ xià, zhǎng qī bā chǐ, cái bì jiàn jí, lì mài lún děng, néng chí qí ér shàn shè, qián hòu zuǒ yòu, zhōu xuán jìn tuì, chāo yuè gōu qiàn, chí shàng líng, yú xiǎn zǔ, jué dà zé, shè míng shuǐ, gǎn fàn qiáng dí, luàn dà zhòng zhě, míng yuē wǔ qí zhī shì, yǎng zhī bù kě bù hòu yě. gù bù guì zhī biàn dòng, chē guì zhī dì xíng, qí guì zhī bié jìng qí dào, sān jūn tóng míng yì yòng. ruò nǎi nì dí shǐ zhì, chéng luàn jī xū, zhuī bài lí jié, yāo qián niè hòu, duàn dí liáng dào, lüè qí zī zhòng, gōng qí guān jīn, jué qí qiáo liáng, yǎn qí bù bèi, jī qí wèi zhěng, gōng qí xiè dài, chū qí bù yì, shāo qí jī jù, lüè qí shì lǐ, kōng qí tián yě, fú qí zǐ dì, cǐ shí liù zhě, qí zhī suǒ zhǎng yě. jiā yǐ néng hé néng lí, néng kòu néng zhuī bǎi lǐ zhī qī bù zhōng rì, qiān lǐ zhī fù bù gé xún shū ér jí, hū ér sàn lì zé jī, fǒu zé huí sān jūn jì hé, zhèn yǐ chéng liè, jī shǒu zé yīng wěi, bèi qián zé chōng hòu. gǔ zhī shàn qí zhě wú zhèn bù cuī, cǐ yòu qí zhī jié lì yě. gù yòng qí zhī dào, yǒu bā shèng jiǔ bài. dí rén shǐ zhì, xíng zhèn wèi dìng, qián hòu bù shǔ, chē xiàn qí suǒ, qí jī qí zuǒ yòu, dí rén bì zǒu. dí rén xíng zhèn zhěng qí jiān gù, shì zú yù dòu, wú qí yì ér wù qù, huò chí ér wǎng, huò chí ér lái, jí qū ér fēng, jí jī ér diàn, bái zhòu ér hūn, shù gèng qí gǔ, biàn yì yī fú, dí rén kě kè. dí rén xíng zhèn bù gù, shì zú bù dòu, báo qí qián hòu, liè qí zuǒ yòu, yì ér dí zhī, dí rén bì jù. dí rén rì mù, chōu jūn yì qí liǎng bàng, jí jī qí hòu, huò è qí lěi mén, wú lìng dé jiāo, dí rén bì bài. dí rén shè xiǎn ér lái, yǐ qí jué qí liáng dào, dí rén bì jī. dì ruò píng yì, sì miàn shòu dí, jūn qí hé ér fàn zhī, dí rén bì luàn. sān jūn jiē zǒu, huò yì qí liǎng bàng, huò jī jiǎo qí qián hòu, dí rén kě bài, qí jiāng kě qín. wú jūn mù guī, dí lái báo wǒ, qí xíng zhèn wù luàn, lìng wǒ qí shí ér wèi duì bǎi ér wèi tún, chē wǔ ér wèi jù shí ér wèi qún, míng jǔ qí gǔ, yòu zhī dà lái, kàng yǐ qiáng nǔ, huò xiàn qí liǎng bàng, huò jī qí qián hòu, dí jiāng bì lǔ. cǐ zhī wèi bā shèng yě. suǒ wèi jiǔ bài zhě, fán yǐ qí xiàn dí, ér bù néng pò zhèn, dí rén wěi tuì, yǐ chē qí fǎn jī wǒ hòu, cǐ qí zhī bài dì yě. zhuī běi yú xiǎn, zhǎng qū bù zhǐ, dí fú wǒ liǎng bàng, duàn jué wǒ hòu, cǐ qí zhī wéi dì yě. néng wǎng ér bù néng fǎn, huò xiàn yú tiān jǐng, dùn yú dì xué, cǐ qí zhī sǐ dì yě. suǒ cóng rù zhě ní nìng, suǒ cóng qù zhě yáo yuǎn, bǐ ruò kě yǐ jī wǒ qiáng, bǐ guǎ kě yǐ jī wǒ zhòng, cǐ qí zhī méi dì yě. dà jiàn shēn gǔ, cóng lín yǐn bì, cǐ qí zhī jié dì yě.
三十騎為屯,六十騎為輩,十騎一更,縱橫相去百步,周環各復故處。易戰之法,一騎當步卒八人,八人當一騎;一車當六騎,六騎當一車。車騎者,軍之兵武也,故十騎亂百人,百騎敗千人。選士之法:取年四十已下,長七八尺,材必健疾,力邁倫等,能馳騎而善射,前後左右,周旋進退,超越溝塹,馳上陵,逾險阻,絕大澤,涉名水,敢犯強敵,亂大眾者,名曰武騎之士,養之不可不厚也。故步貴知變動,車貴知地形,騎貴知別徑奇道,三軍同名異用。若乃逆敵始至,乘亂擊虛,追敗離結,邀前躡後,斷敵糧道,掠其輜重,攻其關津,絕其橋樑,掩其不備,擊其未整,攻其懈怠,出其不意,燒其積聚,掠其市里,空其田野,俘其子弟,此十六者,騎之所長也。加以能合能離,能寇能追;百里之期不終日,千里之赴不隔旬;倏而集,忽而散;利則擊,否則回;三軍既合,陣已成列,擊首則應尾,備前則沖後。古之善騎者無陣不摧,此又騎之捷利也。故用騎之道,有八勝、九敗。敵人始至,行陣未定,前後不屬,車陷其所,騎擊其左右,敵人必走。敵人行陣整齊堅固,士卒欲斗,吾騎翼而勿去,或馳而往,或馳而來,疾驅而風,疾擊而電,白晝而昏,數更旗鼓,變易衣服,敵人可克。敵人行陣不固,士卒不鬥,薄其前後,獵其左右,翼而敵之,敵人必懼。敵人日暮,抽軍翼其兩傍,疾擊其後,或扼其壘門,無令得交,敵人必敗。敵人涉險而來,以騎絕其糧道,敵人必飢。地若平易,四面受敵,軍騎合而犯之,敵人必亂。三軍皆走,或翼其兩傍,或犄角其前後,敵人可敗,其將可擒。吾軍暮歸,敵來薄我,其行陣勿亂,令我騎十而為隊、百而為屯,車五而為聚、十而為群,明舉旗鼓,誘之大來,抗以強弩,或陷其兩傍,或擊其前後,敵將必虜。此之謂八勝也。所謂九敗者,凡以騎陷敵,而不能破陣,敵人偽退,以車騎反擊我後,此騎之敗地也。追北逾險,長驅不止,敵伏我兩傍,斷絕我後,此騎之圍地也。能往而不能反,或陷於天井,頓於地穴,此騎之死地也。所從入者泥濘,所從去者遙遠,彼弱可以擊我強,彼寡可以擊我眾,此騎之沒地也。大澗深谷,叢林隱蔽,此騎之竭地也。
zuǒ yòu yǒu shuǐ, qián yǒu gāo fù, hòu yǒu gāo shān, sān jūn zhàn liǎng shuǐ zhī bàng, dí jū biǎo lǐ, cǐ qí zhī jiān dì yě.
左右有水,前有高阜,後有高山,三軍戰兩水之傍,敵居表里,此騎之艱地也。
dí jué wǒ liáng dào, wǎng ér wú yǐ fǎn, cǐ qí zhī kùn dì yě. wū zhū jiàn zé, jìn tuì bù biàn, cǐ qí zhī huàn dì yě.
敵絕我糧道,往而無以返,此騎之困地也。污瀦漸澤,進退不便,此騎之患地也。
zuǒ yǒu shēn gōu, yòu yǒu kēng fù, gāo xià rú píng dì, wàng zhī guǎng yì, jìn tuì xiāng dí, cǐ qí zhī xiàn dì yě. cǐ jiǔ bài zhī dì yě, míng jiāng zhī suǒ yù jiàn, zhuō jiāng suǒ yǐ xiàn bài, kě bù jiè zhī zāi? sūn bìn yì yuē: qí zhàn zhī dào, yǐ xū shí wèi zhǔ, biàn huà wèi fǔ yě. xíng wèi zuǒ, yòu yǒu shí lì bā hài yān. yī chéng qí wèi dìng, èr yǎn qí bù gù, sān gōng qí bù shǔ shǔ, jiē yě, wèi bù zhèn bīng wèi xiāng jiē yě, sì yāo qí liáng dào, wǔ jué qí guān liáng, liù xí qí bù lǜ, qī luàn qí zhàn qì, bā líng qí kǒng qíng, jiǔ liāo qí wèi zhuāng, shí zhuī qí bēn sàn, cǐ shí lì yě. bā hài zhě: yī, dí chéng bèi xū, kòu niè qí hòu èr, yuè zǔ zhuī bèi, wèi dí suǒ fù sān, wǎng ér wú yǐ fǎn, rù ér wú yǐ chū sì, suǒ cóng rù zhě ài, suǒ huí qù zhě yuǎn wǔ, jiàn gǔ suǒ zài, dì duō lín mù liù, zuǒ yòu shuǐ huǒ, qián hòu shān fù, tǔ dì duō wū zé, nán yǐ jìn tuì bā, dì duō gōu kēng, zhòng cǎo jiē mào. cǐ bā hài zhě, jiē qí shì chéng bài zhī jī, jiāng bì xí, nǎi kě cóng shì yān.
左有深溝,右有坑阜,高下如平地,望之廣易,進退相敵,此騎之陷地也。此九敗之地也,明將之所預見,拙將所以陷敗,可不戒之哉?孫臏亦曰:騎戰之道,以虛實為主,變化為輔也。形為佐,又有十利八害焉。一乘其未定,二掩其不固,三攻其不屬(屬,接也,謂布陣兵未相接也),四邀其糧道,五絕其關梁,六襲其不慮,七亂其戰器,八陵其恐情,九撩其未裝,十追其奔散,此十利也。八害者:一,敵乘背虛,寇躡其後;二,越阻追背,為敵所覆;三,往而無以反,入而無以出;四,所從入者隘,所回去者遠;五,澗谷所在,地多林木;六,左右水火,前後山阜,土地多污澤,難以進退;八,地多溝坑,眾草接茂。此八害者,皆騎士成敗之機,將必習,乃可從事焉。
qí bīng fū qí bīng zhě, zhèng bīng zhī biàn yě fú bīng zhě, qí bīng zhī bié yě. qí fēi zhèng, zé wú suǒ shì zhèng fēi qí, zé bù néng qǔ shèng. gù bù yú yǐ jī, zé wèi zhī qí bīng nì xíng ér fā, zé wèi zhī fú bīng, qí shí zé yī yě.
奇兵夫奇兵者,正兵之變也;伏兵者,奇兵之別也。奇非正,則無所恃;正非奇,則不能取勝。故不虞以擊,則謂之奇兵;匿形而發,則謂之伏兵,其實則一也。
lì guān qián zhì, lián bǎi wàn zhī shī, liǎng dí xiāng xiàng, liè zhèn yǐ zhàn, ér bù yòng qí zhě, wèi yǒu bù bài wáng yě, gù bīng bù qí zé bù shèng. fán zhèn zhě, suǒ yǐ wèi bīng chū rù zhī jì ér zhì shèng zhě, cháng zài qí yě. hán xìn pò zhào, qí ér yǒu zhèng yě fú jiān bài yú jìn, zhèng ér wú qí yě. xiàng jí shàn yòng bīng zhě yě, wū jiāng suǒ cún, wéi èr shí bā qí, yóu fēn qí zhèng, kuàng qí zhòng duō zhě hū? bīng fǎ yuē: fán bù dà zhèn, cháng yǐ shí fēn zhī sān wèi qí fú. shè yǒu wàn rén, zé yī qiān wǔ bǎi wèi liǎng qí, yī qiān wǔ bǎi wèi liǎng fú. qí bīng rú shǒu, fú bīng rú zú, zhèng zhèn rú shēn, sān zhě lìng wèi yī tǐ, dié xiāng jiù yuán, zhàn zé hù wèi jìn tuì, xún huán ér wú yǐ. gù bīng fǎ yuē: bīng yǐ zhèng hé, yǐ qí shèng. shàn chū qí zhě, wú qióng rú tiān dì, bù jié rú jiāng hé. qí zhèng xiāng shēng, rú xún huán zhī wú duān, cǐ yán qí yì wèi zhèng, zhèng yì wèi qí, chù zé hé ér wèi zhèng, chū zé sàn ér wèi qí, chéng dí zhī bù yì yǐ jī zhī zhī wèi yě.
歷觀前志,連百萬之師,兩敵相向,列陣以戰,而不用奇者,未有不敗亡也,故兵不奇則不勝。凡陣者,所以為兵出入之計而制勝者,常在奇也。韓信破趙,奇而有正也;符堅敗於晉,正而無奇也。項籍善用兵者也,烏江所存,惟二十八騎,猶分奇正,況其眾多者乎?兵法曰:凡布大陣,常以十分之三為奇、伏。設有萬人,則一千五百為兩奇,一千五百為兩伏。奇兵如手,伏兵如足,正陣如身,三者令為一體,迭相救援,戰則互為進退,循環而無已。故兵法曰:兵以正合,以奇勝。善出奇者,無窮如天地,不竭如江河。奇正相生,如循環之無端,此言奇亦為正,正亦為奇,處則合而為正,出則散而為奇,乘敵之不意以擊之之謂也。
zhì qí chū rù guǐ dào, chí chěng zhà lì, zé shì yǒu wàn biàn. gù bīng fǎ yuē: néng ér shì zhī bù néng, yòng ér shì zhī bù yòng, jìn ér shì zhī yuǎn, yuǎn ér shì zhī jìn lì ér yòu zhī, luàn ér qǔ zhī, shí ér bèi zhī, qiáng ér bì zhī, nù ér náo zhī, bēi ér jiāo zhī, yì ér láo zhī, qīn ér lí zhī, bǎo ér jī zhī, ān ér dòng zhī, gōng qí suǒ bù bèi, chū qí suǒ bù yì. cǐ bīng fǎ zhī suǒ yǐ wèi shén yě. suǒ wèi néng ér shì zhī bù néng zhě, zéi bīng léi shī, yǐ yòu hàn zǔ wéi yú bái dēng shì yě. suǒ wèi yòng ér shì zhī bù yòng zhě, lǐ mù àn bīng yún zhōng, dà bài lín hú shì yě. suǒ wèi yuǎn ér shì zhī jìn zhě, hán xìn chén chuán lín jìn ér dù xià yáng shì yě. suǒ wèi jìn ér shì zhī yuǎn zhě, jìn hóu fá guó, jiǎ dào yú yú shì yě. suǒ wèi lì ér yòu zhī zhě, chì méi wěi zī zhòng ér ěr dèng hóng shì yě. suǒ wèi luàn ér qǔ zhī zhě, lǐ jìng chéng qīng zhōu ér pò xiāo xiǎn shì yě. suǒ wèi shí ér bèi zhī zhě, guān yǔ tǎo fán duō, liú bīng bèi gōng ān nán jùn shì yě. suǒ wèi qiáng ér bì zhī zhě, suí jì liáng wú yǔ chǔ jūn yù shì yě. suǒ wèi nù ér náo zhī zhě, hàn bīng jī cáo wú jiù yú sì shuǐ shì yě. suǒ wèi bēi ér jiāo zhī zhě, shí lè fèng dài wáng jùn shì yě. suǒ wèi yì ér láo zhī zhě, wú zi jí yì yǐ pí chǔ jūn shì yě. suǒ wèi qīn ér lí zhī zhě, hàn wáng màn chǔ shǐ ér yí fàn zēng shì yě. suǒ wèi bǎo ér jī zhī zhě, jìn wén kùn zhū gé dàn ér bá shòu chūn shì yě. suǒ wèi ān ér dòng zhī zhě, qí jūn zǒu dà liáng ér tuì wèi shī shì yě. suǒ wèi gōng qí wú bèi zhě, zhì rén yǐ bù yú ér bài nán yàn shì yě. suǒ wèi chū qí bù yì zhě, dèng ài yóu xié jìng ér qū jiàn gé shì yě. cǐ shí yǒu liù zhě, jiē qián shì yǐ rán zhī xiào yě. yì yǒu yīn dì xíng yǐ wèi biàn zhě. fǎ yuē: shī xíng yǐ jìn dí jìng zhě, dà jiāng bì jǐn shì shān chuān yuán xí zhī xíng, xīn yù jì zhī, wèi fú bīng zhī dì. dà shuài xī gǔ xiǎn zǔ zhě, suǒ yǐ zhǐ yù chē qí yě ài sāi shēn lín zhě, suǒ yǐ yòng shǎo jī zhòng yě ào zé yǎo míng zhě, suǒ yǐ nì qí xíng yě bào jí rú liú shǐ, jī zhī ruò fā jī zhě, suǒ yǐ pò jīng wēi yě guǐ fú yuǎn yǐn zhě, suǒ yǐ qín dí jiāng yě sì fēn wǔ liè zhě, suǒ yǐ jī yuán pò fāng yě yīn qí jīng hài zhě, suǒ yǐ yòng yī jī bèi yě yīn qí kǒng jù pí juàn zhě, suǒ yǐ yòng shí jī bǎi yě ài tú shēn cǎo zhě, suǒ yǐ fú cáng yě jiǎ qí jì zhě, suǒ yǐ jì jiāng hé dà shuǐ yě dà fēng shén yǔ zhě, suǒ yǐ bó qián jī hòu yě wěi chēng dí shǐ zhě, suǒ yǐ jué liáng shí, miù hào lìng yě shān lín yì huì zhě, suǒ yǐ mò xíng wǎng lái yě. fū bīng yǐ zhà lì, yǐ lì dòng, shǐ dí rén qián hòu bù xiāng jí, shàng xià bù xiāng shōu, jiāng zú bù xiāng jiù, zhòng guǎ bù xiāng shì, pì rú fēng chài chū yú huái xiù, liè huǒ fā yú lú shě, suī zhuàng fū měng shì, wú bù jīng náo, wǒ dé chéng ér zhì zhī zhī wèi yě.
至其出入詭道,馳騁詐力,則勢有萬變。故兵法曰:能而示之不能,用而示之不用,近而示之遠,遠而示之近;利而誘之,亂而取之,實而備之,強而避之,怒而撓之,卑而驕之,佚而勞之,親而離之,飽而飢之,安而動之,攻其所不備,出其所不意。此兵法之所以為神也。所謂能而示之不能者,賊兵羸師,以誘漢祖圍於白登是也。所謂用而示之不用者,李牧按兵雲中,大敗林胡是也。所謂遠而示之近者,韓信陳船臨晉而度夏陽是也。所謂近而示之遠者,晉侯伐虢,假道於虞是也。所謂利而誘之者,赤眉委輜重而餌鄧洪是也。所謂亂而取之者,李靖乘輕舟而破蕭銑是也。所謂實而備之者,關羽討樊多,留兵備公安南郡是也。所謂強而避之者,隋季良無與楚君遇是也。所謂怒而撓之者,漢兵擊曹無咎於汜水是也。所謂卑而驕之者,石勒奉戴王浚是也。所謂佚而勞之者,吳子亟肄以疲楚軍是也。所謂親而離之者,漢王慢楚使而疑范增是也。所謂飽而飢之者,晉文困諸葛誕而拔壽春是也。所謂安而動之者,齊軍走大梁而退魏師是也。所謂攻其無備者,制人以不虞而敗南燕是也。所謂出其不意者,鄧艾由邪徑而趨劍閣是也。此十有六者,皆前世已然之效也。亦有因地形以為變者。法曰:師行以近敵境者,大將必謹視山川原隰之形,心預計之,為伏兵之地。大率溪谷險阻者,所以止御車騎也;隘塞深林者,所以用少擊眾也;坳澤窈冥者,所以匿其形也;暴疾如流矢,擊之若發機者,所以破精微也;詭伏遠引者,所以擒敵將也;四分五裂者,所以擊圓破方也;因其驚駭者,所以用一擊倍也;因其恐懼疲倦者,所以用十擊百也;隘途深草者,所以伏藏也;假奇伎者,所以濟江河大水也;大風甚雨者,所以搏前擊後也;偽稱敵使者,所以絕糧食,謬號令也;山林翳會者,所以默行往來也。夫兵以詐立,以利動,使敵人前後不相及,上下不相收,將卒不相救,眾寡不相恃,譬如蜂蠆出於懷袖,烈火發於廬舍,雖壯夫猛士,無不驚撓,我得乘而制之之謂也。
sòng yōng xī zhōng, qì dān fàn sāi, tān xin lín bù zhěng, wú zī liáng zī zhòng zhī gěi, lì fū lǔ huò, zhòng yì qīng yě jiān bì yǐ cuò zhī, rán jì yú tíng zhàng, sàn chí yuán yě, fēn lüè tián lǐ. tài zōng tè chū shèng móu, xuǎn qí shì zhī xiāo guǒ jí mù jìn wèi zhū hóu zhī dǎn yǒng zhě, shǐ yā zhàn duì, fēn wèi shù shí, huò zhì bǎi duì, fú yuán biān yào hài dì. qí qí qīn yì, yǔ dà jūn biǎo lǐ fèn jī, zhòu zé xū zhāng qí zhì, yī bì lín mù, shǐ qí kě yí yè zé qián fú jiāo yě, duō yòng dà gǔ, shǐ qí kě jù. bǐ fù bèi shòu dí, wú suǒ fú lüè wǒ zé shǒu wěi xiāng wèi yuán yě. shí shī chén mǎ zhī jié shàng cè, yì yuē: běi miàn biān xí zhī dì, héng gèn suī zhǎng, rán jù yào hài, lái lù wéi shùn ān dǐ xī shān ěr.
宋雍熙中,契丹犯塞,貪忄林不整,無資糧輜重之給,利夫虜獲,眾議清野堅壁以挫之,然既逾亭障,散馳原野,分掠田裡。太宗特出聖謀,選騎士之驍果及募禁衛諸侯之膽勇者,使押戰隊,分為數十,或至百隊,伏緣邊要害地。俟其侵軼,與大軍表里奮擊,晝則虛張旗幟,依蔽林木,使其可疑;夜則潛伏郊野,多用大鼓,使其可懼。彼腹背受敵,無所俘掠;我則首尾相為援也。時師臣馬知節上策,亦曰:「北面邊檄之地,橫亘雖長,然據要害,來路惟順安抵西山耳。
ruò liè zhèn yú cǐ, gè shè qí bīng wèi yīng, shǐ qí jiǔ mò néng jìn, zhòng jiāng pí bì shí, yǐ piān shī qīng qí bī ér náo zhī.
若列陣於此,各設奇兵為應,使其久莫能進,眾將疲弊時,以偏師輕騎逼而撓之。
rú gǎn lái fàn, shēn rù lì zhàn, bǐ jiāng diān fù bù xiá yě. xián píng zhōng, lǔ fàn biān, zhēn zōng mìng zhū jiāng zé ruì zú, sàn wèi yóu bīng, cì róng shǒu nán qīn, wǒ qǔ jìng dào qū yōu yàn, qǔ qí chē zhàng, réng bǐ biān jùn yīng yuán zhī. jǐng dé chū, yì mìng wǒ jūn dà zhèn wéi zhù zhōng shān, bié zé sì jiàn jiāng, fēn wò jīng qí, cì lǔ zhì, zé jiān dào shēn rù běi jìng, náo lǔ fù xīn, yǐ qiān zhì zhī. suǒ bù jiē tīng pián yí, bù qǔ shàng jiāng jié zhì. cǐ sì zhě, yì yīn dì yòng qí zhī shù yě.
如敢來犯,深入力戰,彼將顛覆不暇也。」咸平中,虜犯邊,真宗命諸將擇銳卒,散為游兵,伺戎首南侵,我取徑道趨幽燕,取其車帳,仍俾邊郡應援之。景德初,亦命我軍大陣帷駐中山,別擇四健將,分握精騎,伺虜至,則間道深入北境,撓虜腹心,以牽制之。所部皆聽便宜,不取上將節制。此四者,亦因地用奇之術也。
liào dí jiāng fū dí guó zhì róng, jiāo hé ér shě, bù yǐ míng míng jué shì, bì xiān tàn qí jiāng néng fǒu ér hòu zhàn. yīn xíng yòng quán, zé bù láo ér gōng jǔ. zuǒ yòu jì zhèn, zé dí suī zhòng, bì qín qí jiāng. gù qí jiāng yú ér xìn rén zhě, kě yòu ér zhà tān ér hū míng zhě, kě huò ér lù qīng biàn wú zhòng zhě, kě láo ér yīn shàng fù ér jiāo xià pín ér yuàn zhě, kě lí ér jiān kě yòng jiān yě. fán liǎng jūn xiāng wàng, ér huàn bù zhī qí kě jiāng zhě, dāng lìng jiàn ér yǒng zhě, jiāng wú qīng ruì zhī zhòng, fàn ér tiāo zhī, guān dí zhī lái: yī zuò yì qǐ, qí zhèng yǐ lǐ qí zhuī běi yáng wèi bù jí, jiàn lì yáng wèi bù zhī, cǐ zhì jiāng yě, wù jù yǔ zhàn ruò qí zhòng xuān huá, qí fān fēn luàn, qí zú zì xíng zì zhǐ, qí bīng huò zòng huò héng, qí zhuī běi kǒng bù jí, jiàn lì kǒng bù dé, cǐ yú jiāng yě, suī zhòng kě bài. yòu ruò liǎng jūn xiāng chí, wèi zhàn wèi tiāo, yù zhī dí jiāng zhī móu yě, hé yǐ néng zhī? yuē: bǐ shì mǎ xiāo xióng, fǎn shì wǒ yǐ léi ruò zhèn wǔ qí zhěng, fǎn shì wǒ yǐ bù zhàn jiàn xiǎo lì yáng wèi bù gǎn zhēng, bì qí bīng yòu yǐ bēn běi nèi shí yán bèi, ér wài wèi chí màn, pín shǐ dié lái, tuō yǐ zhōng gào huò zhí shǐ yǐ xiāng fèn, huò hòu lù yǐ xiāng yuè yí jūn zé jiǎn zào, hé yíng zé yǎn qí fēi děi dì ér bù shě, fēi quán jūn ér bù qīn yǐ duō jǔ shǎo, bì hòu chén cháo, yǐ guǎ jī zhòng, bì hòu rì mù. rú cǐ, zé bīng duō guǐ fú, jiāng yǒu shēn tú, lǐ xū qū wèi fáng bèi yě. bīng fǎ yuē: zhī bǐ zhī jǐ, bǎi zhàn bù dài bù zhī bǐ ér zhī jǐ, yī shèng yī fù bù zhī bǐ bù zhī jǐ, měi zhàn bì dài shì yě.
料敵將夫敵國治戎,交和而舍,不以冥冥決事,必先探其將能否而後戰。因形用權,則不勞而功舉。左右既震,則敵雖眾,必擒其將。故其將愚而信人者,可誘而詐;貪而忽名者,可貨而賂;輕變無重者,可勞而因;上富而驕、下貧而怨者,可離而間(可用間也)。凡兩軍相望,而患不知其可將者,當令賤而勇者,將吾輕銳之眾,犯而挑之,觀敵之來:一坐一起,其政以理;其追北佯為不及,見利佯為不知,此智將也,勿遽與戰;若其眾喧譁,旗幡紛亂,其卒自行自止,其兵或縱或橫,其追北恐不及,見利恐不得,此愚將也,雖眾可敗。又若兩軍相持,未戰未挑,欲知敵將之謀也,何以能之?曰:彼士馬驍雄,反示我以羸弱;陣伍齊整,反示我以不戰;見小利佯為不敢爭,必奇兵誘以奔北;內實嚴備,而外為弛慢,頻使諜來,托以忠告;或執使以相忿,或厚賂以相悅;移軍則減灶,合營則偃旗;非得地而不舍,非全軍而不侵;以多舉少,必候晨朝,以寡擊眾,必候日暮。如此,則兵多詭伏,將有深圖,理須曲為防備也。兵法曰:知彼知己,百戰不殆;不知彼而知己,一勝一負;不知彼不知己,每戰必殆是也。
chá dí xíng bīng fǎ yuē: dí jìn ér jìng zhě, shì qí xiǎn yě dí yuǎn ér tiāo zhě, yù rén zhī jìn yě qí suǒ jū yì zhě, lì yě yán yuǎn qiú tiāo zhě, shì qí suǒ chù píng yì, lì yú zuò zhàn, gù yù wǒ jìn qián zhòng mù dòng zhě, lái yě fá mù chú dào yù lái zhòng cǎo duō zhàng zhě, yí yě zé zhōng jié cǎo zhàng bì dào fēn, yǐ zhì yí wǒ, kǒng jiàn zhuī shè yě niǎo qǐ zhě, fú yě xià yǒu fú bīng shòu hài zhě, fù yě dí zhèn zhāng yì, lái fù wǒ jūn chén gāo ér ruì zhě, chē lái yě chē mǎ xíng jí, chén tǔ chōng qǐ chén bēi ér guǎng zhě, tú lái yě sàn ér tiáo dá zhě, qiáo cǎi yě shǎo ér wǎng lái zhě, yíng jūn yě cí bēi ér yì bèi zhě, jìn yě cí qiáng ér qū zhě, jìn yě jūn zài guǐ zhà. liǎng dí shǐ zài qí jiān, guān qí yán zhī fā, kě liào qí qíng qīng qí xiān chū, jū qí cè zhě, zhàng yě zhàng bīng yù zhàn wú yuē ér qǐng hé zhě, móu yě bēn zǒu ér chén bīng zhě, qī yě huò yǒu wài bīng xiāng yīng zhī qī, zhuān hòu jí shí bàn jìn bàn tuì zhě, yòu yě zhàng ér lì zhě, jī yě jí ér xiān yǐn zhě, kě yě xiàng rén jiàn lì bù jìn zhě, láo yě niǎo jí zhě, xū yě yè hū zhě, kǒng yě jūn rǎo zhě, jiāng bù zhòng yě jīng qí dòng zhě, luàn yě lì nù zhě, juàn yě shā mǎ shí ròu, jūn wú liáng yě shā mǎ shí ròu, shì wú chǔ xù yě xuán fǒu bù fǎn qí shě zhě, qióng kòu yě jūn wú xuán fǒu zhě, xī pò zhī, shì bù fù chuī yě zhūn zhūn xī xī xú yǔ rén yán zhě, shī zhòng yě zhūn xī, liǎng rén qiè yǔ mào. shì zú nù jiāng, zé sī yǔ zuò fěi shù shǎng zhě, jiǒng yě jūn jiāo, bù yǒu zhàn, shù shǎng yǐ quàn zhī, cǐ jiǒng pò yě lǚ fá zhě, kùn yě xiān guǒ ér hòu wèi qí zhòng zhě, bù jīng zhī zhì yě xiān xíng kè bào yǐ shì qiáng, yù shì zú wèi fú. bù yǐ xíng fǎ, dé zhèng bù jīng zhī lái wěi xiè zhě, yù xiū xī yě xú jìn xú tuì wèi zhī xiè. rú cǐ, juàn zhàn yě bīng nù ér xiāng yíng, jiǔ ér bù hé, yòu bù xiāng qù zhě, yǒu qí móu yě shǐ zhě mù dòng ér yán sì, jù wǒ yě bì zhòng ér yán gān, yòu wǒ yě. bīng fēi yì duō, zú yǐ bìng lì liào dí qǔ zú ér yǐ. ruò bù lǜ ér yì yú dí zhě, bì qín yú rén yě. tài gōng yì wèi yòng bīng zhī fǎ, dà yào zài shěn chá dí rén. qí xíng zhī biàn, shí yǒu wǔ biàn. jiàn huì jī zhī, xīn jí kě jī dí chū zhì, xíng zhèn wèi zhěng, wèi shí kě jī dí jūn huò zhèn, rì gāo wèi kuì shí, bēn zǒu kě jī xíng zhèn shī cì, yòng lì bù qí, bù zhèn bù jūn, bù jiè kě jī wǒ shì ruò yòu dí, dí bù shè bèi, bù shùn kě jī nì fēng xiàng shuǐ xiàng shān zhī wèi yě, dòng láo kě jī bèi dào wú xíng, rén mǎ wèi xiē, wèi shēn yuē shù, yè xíng yú lù, zhèn suī chéng liè, qián hòu bù zhěng, jiāng lí kě jī dà jiāng yǐ lí shì zú, dú zài xiǎo jiāng. xiǎo jiāng wú wēi, bù néng lǜ rén, rén jiē bù fú, zhǎng lù kě jī yuǎn xíng zhēng lù, zhòu yè bù mǎ, rǎo luàn kě jī dí wèi chéng liè, zòng bù xiāng shǔ, héng xíng xiāng zhàn huò shēng huò lì, bù xiá kě jī tān lì qiú shí, bù xiá chéng zhèn, hòu jì kě jī dù hé bàn jì, xiǎn lù kě jī shān lù xiǎn xiá, jǔ zé ní xiàn, chē mǎ dān xíng, zuǒ yòu nán jiù, jǐng bù kě jī è lù xiāng féng, dōu wú bèi nǐ, gǔ zào yǎn jī, sān jūn bù jù, bù dìng kě jī zhèn shù yí yì, rén mǎ hòu wàng. jiē wèi chéng qí bù bèi, chū qí bù yì, shǐ qí bù néng wèi jì yě. wú qǐ yuē: qí jìn tuì duō yí, qí zhòng wú yī, kě zhèn ér zǒu shì qīng qí jiāng, ér yǒu guī xīn, sāi yì kāi xiǎn, kě yào ér qǔ yí wèi bù jué yě. wú yī wú lì dù zhě, qiè yě. shì qīng qí jiāng, wèi wú wēi yě. shěn yì kāi xiǎn, de dì xíng yě. kě yào ér qǔ, yán qí yì yě jìn dào yì, tuì dào nán, kě lái ér qián kě yòu dí shǐ qián jìn dào xiǎn, tuì dào yì, kě báo ér jī jū jūn xià shī, shuǐ wú suǒ tōng, lín yǔ shù zhì, kě guàn ér chén jū jūn huāng zé, cǎo chǔ yōu huì, kě fén ér miè tíng jiǔ bù yí, jiāng dài shì xiè, kě qián ér xí rì mù dào yuǎn, shì zhòng láo juàn, jī wèi jí shí, jiě jiǎ ér xī, kě chéng ér lǔ. cǐ bā zhě, bù kě bù chá yě. fán dí, yòu yǒu bù bo ér yǔ zhàn, bù zhàn ér bì zhī zhě bā. fū jí fēng dà hán, pōu bīng jì shuǐ, bù dàn jiān nán, yī yě. shèng xià yán shǔ, zǎo xíng yàn zhǐ, shì zú jī kě, wù yú qǔ yuǎn, èr yě. shī jì yān jiǔ, liáng shí wú bèi, bǎi xìng yuàn jiē, yāo xiáng shù qǐ, shàng bù néng zhǐ, xià wú qí zhǔn, qián gōng shī xù, yán shēng gāo jù, sān yě. jūn zī jì jié, xīn chú yòu guǎ, tiān duō yīn yǔ, yù lüè wú suǒ, sì yě. bīng tú bù duō, dì yòu bù lì, rén mǎ jí mò, sì lín mò zhì, wǔ yě. jiāng báo lì qīng, shì zú bù gù, sān jūn shù jīng, shī tú wú zhù, liù yě. zhàn shèng ér jiāo, shì zú xiàn gōng, háng wǔ shī xù, jūn zhōng huā luàn, qī yě yī běn zuò: dào suì rì mù, shì shù láo jù, juàn ér wèi shí, jiě jiǎ ér xī, wáng yě. zhèn ér wèi dìng, shě ér wèi bì, xíng bǎn shè xiǎn, bàn yǐn bàn chū, bā yě. zhū rú cǐ zhě, jī zhī wù yí. ruò qí tǔ dì guǎng dà, cái fù rén zhòng, huì shī liú chuán, shǎng xìn xíng chá, fā bì děi jiāng, chén gōng jū liè, rèn xián shǐ néng, shī tú zhī zhòng, bīng jiǎ zhī jīng, sì lín zhī zhù, dà guó zhī yuán, fán cǐ bù rú dí rén zhě, bì zhī wù yí. suǒ wèi jiàn kě ér jìn, zhī nán ér tuì, bīng fǎ yòu dāng shì dí gǔ jiǎo rén mǎ duì wǔ xuān jìng yǐ bì zhī. fán jīn duó zhī shēng xià yǐ zhuó, gǔ pí zhī yīn xí rú mù, qí zhì jiē zhòng ér zì chuí yè rú zhān wù, cǐ shuāi bài zhī zhào yě. róng mǎ jīng bēn, shì zú kǒng jù, yāo yán xiāng huò, huò yǐ ěr xiāng shǔ, cǐ kuì sàn zhī xiàng yě. duì wǔ rǎo luàn, xíng zhèn bù dìng, huò zuò huò qǐ, yán yǔ xuān zào, cǐ jūn luàn zhī xiàng yě. jiē kě chéng ér yǎn qǔ yě. suī rán, jiàn dí zhī yì kě jī rú cǐ, yòu dāng fǎn lǜ dí rén jiǎo jì yòu wǒ.
察敵形兵法曰:敵近而靜者,恃其險也;敵遠而挑者,欲人之進也;其所居易者,利也(言遠求挑者,恃其所處平易,利於作戰,故欲我進前);眾木動者,來也(伐木除道欲來);眾草多障者,疑也(澤中結草障蔽道分,以致疑我,恐見追攝也);鳥起者,伏也(下有伏兵);獸駭者,覆也(敵陣張翼,來復我軍);塵高而銳者,車來也(車馬行疾,塵土衝起);塵卑而廣者,徒來也;散而條達者,樵採也;少而往來者,營軍也;辭卑而益備者,進也;辭強而驅者,進也(軍在詭詐。兩敵使在其間,觀其言之發,可料其情);輕騎先出,居其側者,障也(障兵欲戰);無約而請和者,謀也;奔走而陳兵者,期也(或有外兵相應之期,專候吉時);半進半退者,誘也;杖而立者,飢也;汲而先飲者,渴也;向人見利不進者,勞也;鳥集者,虛也;夜呼者,恐也;軍擾者,將不重也;旌旗動者,亂也;吏怒者,倦也;殺馬食肉,軍無糧也(殺馬食肉,是無儲蓄也);懸缶不返其舍者,窮寇也(軍無懸缶者,悉破之,示不復炊也);諄諄翕翕徐與人言者,失眾也(諄翕,兩人切語貌。士卒怒將,則私語作誹);數賞者,窘也(軍驕,不有戰,數賞以勸之,此窘迫也);屢罰者,困也;先果而後畏其眾者,不精之至也(先行刻暴以示強,欲士卒畏服。不以刑法,德政不精之);來委謝者,欲休息也(徐進徐退謂之謝。如此,倦戰也);兵怒而相迎,久而不合,又不相去者,有奇謀也;使者目動而言肆,懼我也;幣重而言甘,誘我也。兵非益多,足以併力料敵取足而已。若不慮而易於敵者,必擒於人也。太公亦謂用兵之法,大要在審察敵人。其形之變,十有五變。見賄擊之,新集可擊(敵初至,行陣未整),未食可擊(敵軍或陣,日高未饋食),奔走可擊(行陣失次,用力不齊,布陣不均),不戒可擊(我示弱誘敵,敵不設備),不順可擊(逆風向水向山之謂也),動勞可擊(倍道無行,人馬未歇,未申約束,夜行於路,陣雖成列,前後不整),將離可擊(大將已離士卒,獨在小將。小將無威,不能率人,人皆不服),長路可擊(遠行爭路,晝夜不馬),擾亂可擊(敵未成列,縱不相屬,橫行相戰或生或立),不暇可擊(貪利求食,不暇成陣),候濟可擊(渡河半濟),險路可擊(山路險狹,沮澤泥陷,車馬單行,左右難救),警怖可擊(厄路相逢,都無備擬,鼓譟掩擊,三軍怖懼),不定可擊(陣數移易,人馬候望)。皆謂乘其不備,出其不意,使其不能為計也。吳起曰:其進退多疑,其眾無依,可震而走;士輕其將,而有歸心,塞易開險,可要而取(疑為不決也。無依無利度者,怯也。士輕其將,為無威也。審易開險,得地形也。可要而取,言其易也);進道易,退道難,可來而前(可誘敵使前);進道險,退道易,可薄而擊;居軍下濕,水無所通,霖雨數至,可灌而沉;居軍荒澤,草楚幽穢,可焚而滅;停久不移,將怠士懈,可潛而襲;日暮道遠,士眾勞倦,飢未及食,解甲而息,可乘而虜。此八者,不可不察也。凡敵,又有不卜而與戰,不占而避之者八。夫疾風大寒,剖冰濟水,不憚艱難,一也。盛夏炎暑,早行晏止,士卒饑渴,務於取遠,二也。師既淹久,糧食無備,百姓怨嗟,妖祥數起,上不能止,下無其准,前攻失序,言聲高遽,三也。軍資既竭,薪芻又寡,天多陰雨,欲掠無所,四也。兵徒不多,地又不利,人馬疾瘼,四鄰莫至,五也。將薄吏輕,士卒不固,三軍數驚,師徒無助,六也。戰勝而驕,士卒獻功,行伍失序,軍中嘩亂,七也(一本作:道遂日暮,士庶勞懼,倦而未食,解甲而息,亡也)。陣而未定,舍而未畢,行坂涉險,半隱半出,八也。諸如此者,擊之勿疑。若其土地廣大,財富人眾,惠施流傳,賞信行察,發必得將,陳功居列,任賢使能,師徒之眾,兵甲之精,四鄰之助,大國之援,凡此不如敵人者,避之勿疑。所謂見可而進,知難而退,兵法又當視敵鼓角、人馬隊伍喧靜以避之。凡金鐸之聲下以濁,鼓鼙之音隰如沐,旗幟皆重而自垂曳如沾霧,此衰敗之兆也。戎馬驚奔,士卒恐懼,妖言相惑,或以耳相屬,此潰散之象也。隊伍擾亂,行陣不定,或坐或起,言語喧噪,此軍亂之象也。皆可乘而掩取也。雖然,見敵之意可擊如此,又當反慮敵人矯計誘我。
suǒ wèi bīng nù ér xiāng yíng, jiǔ ér bù hé, yòu bù xiāng qù, bàn jìn bàn tuì zhī lèi, yí mì chá zhī, cǐ bì yǒu qí fú zhī biàn. suī yún niǎo qǐ zhě xià yǒu fú bīng, qí huò zì fú bīng zhī shàng, jué wèi qī niǎo, ān gāo bù dòng huò sǒng rén lì yú cǎo mù zhī zhōng, wǎn gōng bié dàn yǐ qū fēi niǎo, lìng rén yí zhī zhī lèi, zé chá zhě yòu xū yǐ tā shì cān yàn ér hòu dòng. gù yuē: chá zhī ér zhī dé shī zhī jì, hòu zhī ér zhī dòng jìng zhī lǐ yǐ zhòng gōng zhòng, zhòng cún bù gōng yǐ shí gōng shí, shí cún bù gōng yǐ bèi gōng bèi, bèi cún bù gōng. shì shí ér gōng xū, shì jiān ér gōng cuì, shì nán ér gōng yì, cǐ bǎi shèng zhī shù yě.
所謂兵怒而相迎,久而不合,又不相去,半進半退之類,宜密察之,此必有奇伏之變。雖雲鳥起者下有伏兵,其或自伏兵之上,譎為妻鳥,安高不動;或竦人立於草木之中,挽弓別彈以祛飛鳥,令人疑之之類,則察者又須以他事參驗而後動。故曰:察之而知得失之計,候之而知動靜之理;以眾攻眾,眾存不攻;以食攻食,食存不攻;以備攻備,備存不攻。釋實而攻虛,釋堅而攻脆,釋難而攻易,此百勝之術也。