dà xué zhī dào, zài míng míng dé, zài qīn mín, zài zhǐ yú zhì shàn. zhī zhǐ ér hòu yǒu dìng, dìng ér hòu néng jìng, jìng ér hòu néng ān, ān ér hòu néng lǜ, lǜ ér hòu néng dé. wù yǒu běn mò, shì yǒu zhōng shǐ. zhī suǒ xiān hòu, zé jìn dào yǐ.
大学之道,在明明德,在亲民,在止于至善。知止而后有定,定而后能静,静而后能安,安而后能虑,虑而后能得。物有本末,事有终始。知所先后,则近道矣。
gǔ zhī yù míng míng dé yú tiān xià zhě, xiān zhì qí guó. yù zhì qí guó zhě, xiān qí qí jiā. yù qí qí jiā zhě, xiān xiū qí shēn. yù xiū qí shēn zhě, xiān zhèng qí xīn. yù zhèng qí xīn zhě, xiān chéng qí yì. yù chéng qí yì zhě, xiān zhì qí zhī. zhì zhī zài gé wù. wù gé ér hòu zhī zhì, zhī zhì ér hòu yì chéng, yì chéng ér hòu xīn zhèng, xīn zhèng ér hòu shēn xiū, shēn xiū ér hòu jiā qí, jiā qí ér hòu guó zhì, guó zhì ér hòu tiān xià píng.
古之欲明明德于天下者,先治其国。欲治其国者,先齐其家。欲齐其家者,先修其身。欲修其身者,先正其心。欲正其心者,先诚其意。欲诚其意者,先致其知。致知在格物。物格而后知至,知至而后意诚,意诚而后心正,心正而后身修,身修而后家齐,家齐而后国治,国治而后天下平。
zì tiān zǐ yǐ zhì yú shù rén, yī shì jiē yǐ xiū shēn wéi běn. qí běn luàn ér mò zhì zhě fǒu yǐ. qí suǒ hòu zhě báo, ér qí suǒ báo zhě hòu, wèi zhī yǒu yě. cǐ wèi zhī běn, cǐ wèi zhī zhī zhì yě.
自天子以至于庶人,一是皆以修身为本。其本乱而末治者否矣。其所厚者薄,而其所薄者厚,未之有也。此谓知本,此谓知之至也。
suǒ wèi chéng qí yì zhě, wú zì qī yě. rú è è chòu, rú hǎo hào sè, cǐ zhī wèi zì qiàn. gù jūn zǐ bì shèn qí dú yě. xiǎo rén xián jū wèi bù shàn, wú suǒ bù zhì, jiàn jūn zǐ ér hòu yàn rán, yǎn qí bù shàn ér zhe qí shàn. rén zhī shì jǐ, rú jiàn qí fèi gān rán, zé hé yì yǐ. cǐ wèi chéng yú zhōng, xíng yú wài, gù jūn zǐ bì shèn qí dú yě. zēng zǐ yuē:" shí mù suǒ shì, shí shǒu suǒ zhǐ, qí yán hū!" fù rùn wū, dé rùn shēn, xīn guǎng tǐ pán, gù jūn zǐ bì chéng qí yì.
所谓诚其意者,毋自欺也。如恶恶臭,如好好色,此之谓自慊。故君子必慎其独也。小人闲居为不善,无所不至,见君子而后厌然,掩其不善而著其善。 人之视己,如见其肺肝然,则何益矣。此谓诚于中,形于外,故君子必慎其独也。 曾子曰:“十目所视,十手所指,其严乎!”富润屋,德润身,心广体胖,故君子必诚其意。
shī yún:" zhān bǐ qí ào, lù zhú yī yī. yǒu fěi jūn zǐ, rú qiē rú cuō, rú zuó rú mó. sè xī xiàn xī, hè xī xuān xī. yǒu fěi jūn zǐ, zhōng bù kě xuān xī."" rú qiē rú cuō" zhě, dào xué yě. " rú zuó rú mó" zhě, zì xiū yě." sè xī xiàn xī" zhě, xún lì yě." hè xī xuān xī" zhě, wēi yí yě." yǒu fěi jūn zǐ, zhōng bù kě xuān xī" zhě, dào shèng dé zhì shàn, mín zhī bù néng wàng yě. shī yún:" yú xì, qián wáng bù wàng!" jūn zǐ xián qí xián ér qīn qí qīn, xiǎo rén lè qí lè ér lì qí lì, cǐ yǐ mò shì bù wàng yě. kāng gào yuē:" kè míng dé." dà jiǎ yuē:" gù shì tiān zhī míng mìng." dì diǎn yuē: " kè míng jùn dé." jiē zì míng yě. tāng zhī pán míng yuē:" gǒu rì xīn, rì rì xīn, yòu rì xīn." kāng gào yuē:" zuò xīn mín." shī yuē:" zhōu suī jiù bāng, qí mìng wéi xīn." shì gù jūn zǐ wú suǒ bù yòng qí jí. shī yún:" bāng jī qiān lǐ, wéi mín suǒ zhǐ." shī yún:" mín mán huáng niǎo, zhǐ yú qiū yú." zǐ yuē:" yú zhǐ, zhī qí suǒ zhǐ, kě yǐ rén ér bù rú niǎo hū?" shī yún:" mù mù wén wáng, yú jī xī jìng zhǐ!" wéi rén jūn, zhǐ yú rén wéi rén chén zhǐ yú jìng wéi rén zi, zhǐ yú xiào wéi rén fù, zhǐ yú cí yǔ guó rén jiāo, zhǐ yú xìn. zǐ yuē:" tīng sòng, wú yóu rén yě. bì yě shǐ wú sòng hū!" wú qíng zhě bù dé jǐn qí cí, dà wèi mín zhì. cǐ wèi zhī běn".
《诗》云:“瞻彼淇澳,菉竹猗猗。有斐君子,如切如磋,如琢如磨。 瑟兮僴兮,赫兮喧兮。有斐君子,终不可喧兮。”“如切如磋”者,道学也。 “如琢如磨”者,自修也。“瑟兮僴兮”者,恂傈也。“赫兮喧兮”者,威仪也。“有斐君子,终不可喧兮”者,道盛德至善,民之不能忘也。《诗》云:“於戏,前王不忘!”君子贤其贤而亲其亲,小人乐其乐而利其利,此以没世不忘也。《康诰》曰:“克明德。”《大甲》曰:“顾諟天之明命。”《帝典》曰: “克明峻德。”皆自明也。汤之《盘铭》曰:“苟日新,日日新,又日新。”《康诰》曰:“作新民。” 《诗》曰:“周虽旧邦,其命维新。”是故君子无所不用其极。《诗》云:“邦畿千里,维民所止。”《诗》云:“缗蛮黄鸟,止于丘隅。” 子曰:“于止,知其所止,可以人而不如鸟乎?”《诗》云:“穆穆文王,於缉熙敬止!”为人君,止于仁;为人臣止于敬;为人子,止于孝;为人父,止于慈; 与国人交,止于信。子曰:“听讼,吾犹人也。必也使无讼乎!”无情者不得尽其辞,大畏民志。此谓知本”。
suǒ wèi xiū shēn zài zhèng qí xīn zhě, shēn yǒu suǒ fèn zhì, zé bù dé qí zhèng, yǒu suǒ kǒng jù, zé bù dé qí zhèng, yǒu suǒ hǎo lè, zé bù dé qí zhèng, yǒu suǒ yōu huàn, zé bù dé qí zhèng. xīn bù zài yān, shì ér bú jiàn, tīng ér bú wén, shí ér bù zhī qí wèi. cǐ wèi xiū shēn zài zhèng qí xīn.
所谓修身在正其心者,身有所忿懥,则不得其正,有所恐惧,则不得其正, 有所好乐,则不得其正,有所忧患,则不得其正。心不在焉,视而不见,听而不闻,食而不知其味。此谓修身在正其心。
suǒ wèi qí qí jiā zài xiū qí shēn zhě, rén zhī qí suǒ qīn ài ér pì yān, zhī qí suǒ jiàn è ér pì yān, zhī qí suǒ wèi jìng ér pì yān, zhī qí suǒ āi jīn ér pì yān, zhī qí suǒ áo duò ér pì yān. gù hǎo ér zhī qí è, è ér zhī qí měi zhě, tiān xià xiān yǐ. gù yàn yǒu zhī yuē:" rén mò zhī qí zi zhī è, mò zhī qí miáo zhī shuò." cǐ wèi shēn bù xiū, bù kě yǐ qí qí jiā.
所谓齐其家在修其身者,人之其所亲爱而辟焉,之其所贱恶而辟焉,之其所畏敬而辟焉,之其所哀矜而辟焉,之其所敖惰而辟焉。故好而知其恶,恶而知其美者,天下鲜矣。故谚有之曰:“人莫知其子之恶,莫知其苗之硕。”此谓身不修,不可以齐其家。
suǒ wèi zhì guó bì xiān qí qí jiā zhě, qí jiā bù kě jiào ér néng jiào rén zhě, wú zhī. gù jūn zǐ bù chū jiā ér chéng jiào yú guó. xiào zhě, suǒ yǐ shì jūn yě dì zhě, suǒ yǐ shì zhǎng yě cí zhě, suǒ yǐ shǐ zhòng yě. kāng gào yuē:" rú bǎo chì zǐ." xīn chéng qiú zhī, suī bù zhōng, bù yuǎn yǐ. wèi yǒu xué yǎng zǐ ér hòu jià zhě yě. yī jiā rén, yī guó xīng rén yī jiā ràng, yī guó xìng ràng yī rén tān lì, yī guó zuò luàn, qí jī rú cǐ. cǐ wèi yī yán fèn shì, yī rén dìng guó. yáo shùn lǜ tiān xià yǐ rén, ér mín cóng zhī. jié zhòu lǜ tiān xià yǐ bào, ér mín cóng zhī. qí suǒ lìng fǎn qí suǒ hǎo, ér mín bù cóng. shì gù jūn zǐ yǒu zhū jǐ ér hòu qiú zhū rén, wú zhū jǐ ér hòu fēi zhū rén. suǒ cáng hū shēn bù shù, ér néng yù zhū rén zhě, wèi zhī yǒu yě. gù zhì guó zài qí qí jiā. shī yún:" táo zhī yāo yāo, qí yè zhēn zhēn. zhī zǐ yú guī, yí qí jiā rén." yí qí jiā rén, ér hòu kě yǐ jiào guó rén. shī yún:" yí xiōng yí dì." yí xiōng yí dì, ér hòu kě yǐ jiào guó rén. shī yún:" qí yí bù tè, zhèng shì sì guó." qí wèi fù zǐ xiōng dì zú fǎ, ér hòu mín fǎ zhī yě. cǐ wèi zhì guó zài qí qí jiā.
所谓治国必先齐其家者,其家不可教而能教人者,无之。故君子不出家而成教于国。孝者,所以事君也;弟者,所以事长也;慈者,所以使众也。《康诰》 曰:“如保赤子。”心诚求之,虽不中,不远矣。未有学养子而后嫁者也。一家仁,一国兴仁;一家让,一国兴让;一人贪戾,一国作乱,其机如此。此谓一言偾事, 一人定国。尧、舜率天下以仁,而民从之。桀、纣率天下以暴,而民从之。其所令反其所好,而民不从。是故君子有诸己而后求诸人,无诸己而后非诸人。所藏乎身不恕,而能喻诸人者,未之有也。故治国在齐其家。《诗》云:“桃之夭夭, 其叶蓁蓁。之子于归,宜其家人。”宜其家人,而后可以教国人。《诗》云:“ 宜兄宜弟。”宜兄宜弟,而后可以教国人。《诗》云:“其仪不忒,正是四国。” 其为父子兄弟足法,而后民法之也。此谓治国在齐其家。
suǒ wèi píng tiān xià zài zhì qí guó zhě, shàng lǎo lǎo ér mín xìng xiào, shàng cháng cháng ér mín xìng dì, shàng xù gū ér mín bù bèi, shì yǐ jūn zǐ yǒu jié jǔ zhī dào yě. suǒ è yú shàng, wú yǐ shǐ xià, suǒ è yú xià, wú yǐ shì shàng suǒ è yú qián, wú yǐ xiān hòu suǒ è yú hòu, wú yǐ cóng qián suǒ è yú yòu, wú yǐ jiāo yú zuǒ suǒ è yú zuǒ, wú yǐ jiāo yú yòu cǐ zhī wèi jié jǔ zhī dào. shī yún:" lè zhǐ jūn zǐ, mín zhī fù mǔ." mín zhī suǒ hǎo hǎo zhī, mín zhī suǒ è è zhī, cǐ zhī wèi mín zhī fù mǔ. shī yún:" jié bǐ nán shān, wéi shí yán yán. hè hè shī yǐn, mín jù ěr zhān." yǒu guó zhě bù kě yǐ bù shèn, pì, zé wèi tiān xià lù yǐ. shī yún:" yīn zhī wèi sàng shī, kè pèi shàng dì. yí jiān yú yīn, jùn mìng bù yì." dào dé zhòng zé dé guó, shī zhòng zé shī guó.
所谓平天下在治其国者,上老老而民兴孝,上长长而民兴弟,上恤孤而民不倍,是以君子有絜矩之道也。所恶于上,毋以使下,所恶于下,毋以事上;所恶于前,毋以先后;所恶于后,毋以从前;所恶于右,毋以交于左;所恶于左,毋以交于右;此之谓絜矩之道。《诗》云:“乐只君子,民之父母。”民之所好好之,民之所恶恶之,此之谓民之父母。《诗》云:“节彼南山,维石岩岩。赫赫师尹,民具尔瞻。”有国者不可以不慎,辟,则为天下僇矣。《诗》云:“殷之未丧师,克配上帝。仪监于殷,峻命不易。”道得众则得国,失众则失国。
shì gù jūn zǐ xiān shèn hū dé. yǒu dé cǐ yǒu rén, yǒu rén cǐ yǒu tǔ, yǒu tǔ cǐ yǒu cái, yǒu cái cǐ yǒu yòng. dé zhě běn yě, cái zhě mò yě. wài běn nèi mò, zhēng mín shī duó. shì gù cái jù zé mín sàn, cái sàn zé mín jù. shì gù yán bèi ér chū zhě, yì bèi ér rù huò bèi ér rù zhě, yì bèi ér chū. kāng gào yuē:" wéi mìng bù yú cháng." dào shàn zé dé zhī, bù shàn zé shī zhī yǐ. chǔ shū yuē:" chǔ guó wú yǐ wéi bǎo, wéi shàn yǐ wéi bǎo." jiù fàn yuē:" wáng rén wú yǐ wéi bǎo, rén qīn yǐ wéi bǎo."
是故君子先慎乎德。有德此有人,有人此有土,有土此有财,有财此有用。德者本也,财者末也。外本内末,争民施夺。是故财聚则民散,财散则民聚。是故言悖而出者,亦悖而入;货悖而入者,亦悖而出。《康诰》曰:“惟命不于常。”道善则得之,不善则失之矣。《楚书》曰:“楚国无以为宝,惟善以为宝。”舅犯曰:“亡人无以为宝,仁亲以为宝。”
qín shì yuē:" ruò yǒu yī jiè chén, duàn duàn xī wú tā jì, qí xīn xiū xiū yān, qí rú yǒu róng yān. rén zhī yǒu jì, ruò jǐ yǒu zhī rén zhī yàn shèng, qí xīn hǎo zhī, bù chì ruò zì qí kǒu chū. shí néng róng zhī, yǐ néng bǎo wǒ zǐ sūn lí mín, shàng yì yǒu lì zāi! rén zhī yǒu jì, mào jí yǐ è zhī rén zhī yàn shèng, ér wéi zhī bǐ bù tōng: shí bù néng róng, yǐ bù néng bǎo wǒ zǐ sūn lí mín, yì yuē dài zāi!" wéi rén rén fàng liú zhī, bèng zhū sì yí, bù yǔ tóng zhōng guó. cǐ wèi wéi rén rén wéi néng ài rén, néng è rén. jiàn xián ér bù néng jǔ, jǔ ér bù néng xiān, mìng yě jiàn bù shàn ér bù néng tuì, tuì ér bù néng yuǎn, guò yě. hǎo rén zhī suǒ è, è rén zhī suǒ hǎo, shì wèi fú rén zhī xìng, zāi bì dǎi fū shēn. shì gù jūn zǐ yǒu dà dào, bì zhōng xìn yǐ dé zhī, jiāo tài yǐ shī zhī.
《秦誓》曰:“若有一介臣,断断兮无他技,其心休休焉,其如有容焉。人之有技,若己有之;人之彦圣,其心好之,不啻若自其口出。实能容之,以能保我子孙黎民,尚亦有利哉!人之有技,媢疾以恶之;人之彦圣,而违之俾不通:实不能容,以不能保我子孙黎民,亦曰殆哉!”唯仁人放流之,迸诸四夷,不与同中国。此谓唯仁人为能爱人,能恶人。见贤而不能举,举而不能先,命也;见不善而不能退,退而不能远,过也。好人之所恶,恶人之所好,是谓拂人之性,菑必逮夫身。是故君子有大道,必忠信以得之,骄泰以失之。
shēng cái yǒu dà dào, shēng zhī zhě zhòng, shí zhī zhě guǎ, wèi zhī zhě jí, yòng zhī zhě shū, zé cái héng zú yǐ. rén zhě yǐ cái fā shēn, bù rén zhě yǐ shēn fā cái. wèi yǒu shàng hǎo rén ér xià bù hǎo yì zhě yě, wèi yǒu hǎo yì qí shì bù zhōng zhě yě, wèi yǒu fǔ kù cái fēi qí cái zhě yě. mèng xiàn zǐ yuē:" chù mǎ chéng, bù chá yú jī tún fá bīng zhī jiā, bù chù niú yáng bǎi chéng zhī jiā, bù chù jù liǎn zhī chén. yǔ qí yǒu jù liǎn zhī chén, níng yǒu dào chén." cǐ wèi guó bù yǐ lì wèi lì, yǐ yì wèi lì yě. zhǎng guó jiā ér wù cái yòng zhě, bì zì xiǎo rén yǐ. bǐ wéi shàn zhī, xiǎo rén zhī shǐ wèi guó jiā, zāi hài bìng zhì. suī yǒu shàn zhě, yì wú rú zhī hé yǐ! cǐ wèi guó bù yǐ lì wèi lì, yǐ yì wèi lì yě.
生财有大道,生之者众,食之者寡,为之者疾,用之者舒,则财恒足矣。仁者以财发身,不仁者以身发财。未有上好仁而下不好义者也,未有好义其事不终者也,未有府库财非其财者也。孟献子曰:“畜马乘,不察于鸡豚;伐冰之家,不畜牛羊;百乘之家,不畜聚敛之臣。与其有聚敛之臣,宁有盗臣。”此谓国不以利为利,以义为利也。长国家而务财用者,必自小人矣。彼为善之,小人之使为国家, 灾害并至。虽有善者,亦无如之何矣!此谓国不以利为利,以义为利也。