guì zhí
【贵直】
yī yuē: xián zhǔ suǒ guì mò rú shì. suǒ yǐ guì shì, wèi qí zhí yán yě. yán zhí zé wǎng zhě jiàn yǐ. rén zhǔ zhī huàn, yù wén wǎng ér è zhí yán. shì zhàng qí yuán ér yù qí shuǐ yě, shuǐ xī zì zhì? shì jiàn qí suǒ yù ér guì qí suǒ è yě, suǒ yù xī zì lái? néng yì jiàn qí xuān wáng. xuān wáng yuē:" guǎ rén wén zi hǎo zhí, yǒu zhī hū?" duì yuē: " yì è néng zhí? yì wén hǎo zhí zhī shì, jiā bù chǔ luàn guó, shēn bú jiàn wū jūn. shēn jīn dé jiàn wáng, ér jiā zhái hū qí, yì è néng zhí?" xuān wáng nù yuē:" yě shì yě!" jiāng zuì zhī. néng yì yuē:" chén shǎo ér hǎo shì, zhǎng ér xíng zhī, wáng hú bù néng yǔ yě shì hū, jiāng yǐ zhāng qí suǒ hǎo yé?" wáng nǎi shě zhī. néng yì zhě, shǐ jǐn hū lùn yú zhǔ zhī cè, yì bì bù ā zhǔ. bù ā, zhǔ zhī suǒ de qǐ shǎo zāi? cǐ xián zhǔ zhī suǒ qiú, ér bù xiào zhǔ zhī suǒ è yě. hú yuán shuō qí mǐn wáng yuē:" yīn zhī dǐng chén yú zhōu zhī tíng, qí shè gài yú zhōu zhī píng, qí gàn qī zhī yīn zài rén zhī yóu. wáng guó zhī yīn bù dé zhì yú miào, wáng guó zhī shè bù dé jiàn yú tiān, wáng guó zhī qì chén yú tíng, suǒ yǐ wéi jiè. wáng bì miǎn zhī! qí wú shǐ qí zhī dà lǚ chén zhī tíng, wú shǐ tài gōng zhī shè gài zhī píng, wú shǐ qí yīn chōng rén zhī yóu." qí wáng bù shòu. hú yuán chū ér kū guó sān rì, qí cí yuē:" xiān chū yě, yī chī zhù hòu chū yě, mǎn líng yǔ. wú jīn jiàn mín zhī yáng yáng rán dōng zǒu ér bù zhī suǒ chǔ." qí wáng wèn lì yuē:" kū guó zhī fǎ ruò hé?" lì yuē:" cuò." wáng yuē:" xíng fǎ!" lì chén fǔ zhì yú dōng lǘ, bù yù shā zhī, ér yù qù zhī. hú yuán wén ér jué wǎng guò zhī. lì yuē:" kū guó zhī fǎ cuò, xiān shēng zhī lǎo yú? hūn yú?" hú yuán yuē:" hé wèi hūn zāi?" yú shì nǎi yán yuē:" yǒu rén zì nán fāng lái, fù rù ér ní jū, shǐ rén zhī cháo wèi cǎo ér guó wèi xū. yīn yǒu bǐ gàn, wú yǒu zi xū, qí yǒu hú yuán. yǐ bù yòng ruò yán, yòu cuò zhī dōng lǘ, měi cuò zhě yǐ wú cān fū èr zi zhě hū!" hú yuán fēi lè cuò yě, guó yǐ luàn yǐ, shàng yǐ bèi yǐ, āi shè jì yǔ mín rén, gù chū ruò yán. chū ruò yán fēi píng lùn yě, jiāng yǐ jiù bài yě, gù xián yú wēi. cǐ chù zi zhī suǒ yǐ qù zhī yě, dá zǐ zhī suǒ yǐ sǐ zhī yě. zhào jiǎn zi gōng wèi, fù guō. zì jiāng bīng, jí zhàn, qiě yuǎn lì, yòu jū yú xī bì píng lǔ zhī xià. gǔ zhī ér shì bù qǐ. jiǎn zi tóu fú ér tàn yuē:" wū hū! shì zhī sù bì yī ruò cǐ hū!" xíng rén zhú guò miǎn zhòu héng gē ér jìn yuē: " yì yǒu jūn bù néng ěr, shì hé bì zhī yǒu?" jiǎn zi fú rán zuò sè yuē:" guǎ rén zhī wú shǐ, ér shēn zì jiāng shì zhòng yě, zi qīn wèi guǎ rén zhī wú néng, yǒu shuō zé kě, wú shuō zé sǐ!" duì yuē:" xī wú xiān jūn xiàn gōng jí wèi wǔ nián, jiān guó shí jiǔ, yòng cǐ shì yě. huì gōng jí wèi èr nián, yín sè bào màn, shēn hǎo yù nǚ, qín rén xí wǒ, xùn qù jiàng qī shí, yòng cǐ shì yě. wén gōng jí wèi èr nián, dǐ zhī yǐ yǒng, gù sān nián ér shì jǐn guǒ gǎn chéng pú zhī zhàn, wǔ bài jīng rén, wéi wèi qǔ cáo, bá shí shè, dìng tiān zǐ zhī wèi, chéng zūn míng yú tiān xià, yòng cǐ shì yě. yì yǒu jūn bù néng ěr, shì hé bì zhī yǒu?" jiǎn zi nǎi qù xī bì píng lǔ, ér lì yú shǐ shí zhī suǒ jí, yī gǔ ér shì bì chéng zhī. jiǎn zǐ yuē:" yǔ wú dé gé chē qiān shèng yě, bù rú wén xíng rén zhú guò zhī yī yán." xíng rén zhú guò kě wèi néng jiàn qí jūn yǐ. zhàn dòu zhī shàng, fú gǔ fāng yòng, shǎng bù jiā hòu, fá bù jiā zhòng, yī yán ér shì jiē lè wèi qí shàng sǐ.
一曰:贤主所贵莫如士。所以贵士,为其直言也。言直则枉者见矣。人主之患,欲闻枉而恶直言。是障其源而欲其水也,水奚自至?是贱其所欲而贵其所恶也,所欲奚自来?能意见齐宣王。宣王曰:“寡人闻子好直,有之乎?”对曰: “意恶能直?意闻好直之士,家不处乱国,身不见污君。身今得见王,而家宅乎齐,意恶能直?”宣王怒曰:“野士也!”将罪之。能意曰:“臣少而好事,长而行之,王胡不能与野士乎,将以彰其所好耶?”王乃舍之。能意者,使谨乎论於主之侧,亦必不阿主。不阿,主之所得岂少哉?此贤主之所求,而不肖主之所恶也。狐援说齐湣王曰:“殷之鼎陈於周之廷,其社盖於周之屏,其干戚之音在人之游。亡国之音不得至於庙,亡国之社不得见於天,亡国之器陈於廷,所以为戒。王必勉之!其无使齐之大吕陈之廷,无使太公之社盖之屏,无使齐音充人之游。”齐王不受。狐援出而哭国三日,其辞曰:“先出也,衣絺纻;後出也,满囹圄。吾今见民之洋洋然东走而不知所处。”齐王问吏曰:“哭国之法若何?” 吏曰:“斮。”王曰:“行法!”吏陈斧质于东闾,不欲杀之,而欲去之。狐援闻而蹶往过之。吏曰:“哭国之法斮,先生之老欤?昏欤?”狐援曰:“曷为昏哉?”於是乃言曰:“有人自南方来,鲋入而鲵居,使人之朝为草而国为墟。殷有比干,吴有子胥,齐有狐援。已不用若言,又斮之东闾,每斮者以吾参夫二子者乎!”狐援非乐斮也,国已乱矣,上已悖矣,哀社稷与民人,故出若言。出若言非平论也,将以救败也,固嫌於危。此触子之所以去之也,达子之所以死之也。赵简子攻卫,附郭。自将兵,及战,且远立,又居於犀蔽屏橹之下。鼓之而士不起。简子投桴而叹曰:“呜呼!士之速弊一若此乎!”行人烛过免胄横戈而进曰: “亦有君不能耳,士何弊之有?”简子艴然作色曰:“寡人之无使,而身自将是众也,子亲谓寡人之无能,有说则可,无说则死!”对曰:“昔吾先君献公即位五年,兼国十九,用此士也。惠公即位二年,淫色暴慢,身好玉女,秦人袭我,逊去绛七十,用此士也。文公即位二年,厎之以勇,故三年而士尽果敢;城濮之战,五败荆人,围卫取曹,拔石社,定天子之位,成尊名於天下,用此士也。亦有君不能耳,士何弊之有?”简子乃去犀蔽屏橹,而立於矢石之所及,一鼓而士毕乘之。简子曰:“与吾得革车千乘也,不如闻行人烛过之一言。”行人烛过可谓能谏其君矣。战斗之上,桴鼓方用,赏不加厚,罚不加重,一言而士皆乐为其上死。
zhí jiàn
【直谏】
èr yuē: yán jí zé nù, nù zé shuō zhě wēi. fēi xián zhě shú kěn fàn wēi? ér fēi xián zhě yě, jiāng yǐ yào lì yǐ yào lì zhī rén, fàn wēi hé yì? gù bù xiào zhǔ wú xián zhě. wú xián zé bù wén jí yán, bù wén jí yán, zé jiān rén bǐ zhōu, bǎi xié xī qǐ. ruò cǐ zé wú yǐ cún yǐ. fán guó zhī cún yě, zhǔ zhī ān yě, bì yǒu yǐ yě. bù zhī suǒ yǐ, suī cún bì wáng, suī ān bì wēi. suǒ yǐ bù kě bù lùn yě. qí huán gōng guǎn zhòng bào shū níng qī xiāng yǔ yǐn. jiǔ hān, huán gōng wèi bào shū yuē:" hé bù qǐ wèi shòu?" bào shū fèng bēi ér jìn yuē:" shǐ gōng wú wàng chū bēn zài yú jǔ yě, shǐ guǎn zhòng wú wàng shù fù ér zài yú lǔ yě, shǐ níng qī wú wàng qí fàn niú ér jū yú chē xià." huán gōng bì xí zài bài yuē:" guǎ rén yǔ dài fū néng jiē wú wàng fū zǐ zhī yán, zé qí guó zhī shè jì xìng yú bù dài yǐ!" dāng cǐ shí yě, huán gōng kě yǔ yán jí yán yǐ. kě yǔ yán jí yán, gù kě yǔ wèi bà. jīng wén wáng dé rú huáng zhī gǒu, wǎn lù zhī zēng, yǐ tián yú yún mèng, sān yuè bù fǎn. dé dān zhī jī, yín, qī nián bù tīng cháo. bǎo shēn yuē:" xiān wáng bo yǐ chén wèi bǎo, jí. jīn wáng dé rú huáng zhī gǒu, wǎn lù zhī zēng, tián sān yuè bù fǎn dé dān zhī jī, yín, qī nián bù tīng cháo. wáng zhī zuì dāng chī." wáng yuē:" bù gǔ miǎn yī qiǎng bǎo ér chǐ yú zhū hóu, yuàn qǐng biàn gēng ér wú chī." bǎo shēn yuē: " chén chéng xiān wáng zhī lìng, bù gǎn fèi yě. wáng bù shòu chī, shì fèi xiān wáng zhī lìng yě. chén níng dǐ zuì yú wáng, wú dǐ zuì yú xiān wáng." wáng yuē:" jìng nuò." yǐn xí, wáng fú. bǎo shēn shù xì jīng wǔ shí, guì ér jiā zhī yú bèi, rú cǐ zhě zài, wèi wáng:" qǐ yǐ!" wáng yuē:" yǒu chī zhī míng yī yě, suì zhì zhī!" shēn yuē:" chén wén jūn zǐ chǐ zhī, xiǎo rén tòng zhī. chǐ zhī bù biàn, tòng zhī hé yì?" bǎo shēn qù chū, zì liú yú yuān, qǐng sǐ zuì. wén wáng yuē:" cǐ bù gǔ zhī guò yě, bǎo shēn hé zuì?" wáng nǎi biàn gēng, zhào bǎo shēn, shā rú huáng zhī gǒu, xī wǎn lù zhī zēng, fàng dān zhī jī. hòu jīng guó jiān guó sān shí jiǔ. lìng jīng guó guǎng dà zhì yú cǐ zhě, bǎo shēn zhī lì yě, jí yán zhī gōng yě.
二曰:言极则怒,怒则说者危。非贤者孰肯犯危?而非贤者也,将以要利矣;要利之人,犯危何益?故不肖主无贤者。无贤则不闻极言,不闻极言,则奸人比周,百邪悉起。若此则无以存矣。凡国之存也,主之安也,必有以也。不知所以,虽存必亡,虽安必危。所以不可不论也。齐桓公、管仲、鲍叔、甯戚相与饮。酒酣,桓公谓鲍叔曰:“何不起为寿?”鲍叔奉杯而进曰:“使公毋忘出奔在於莒也,使管仲毋忘束缚而在於鲁也,使甯戚毋忘其饭牛而居於车下。”桓公避席再拜曰:“寡人与大夫能皆毋忘夫子之言,则齐国之社稷幸於不殆矣!”当此时也,桓公可与言极言矣。可与言极言,故可与为霸。荆文王得茹黄之狗,宛路之矰,以畋於云梦,三月不反。得丹之姬,淫,期年不听朝。葆申曰:“先王卜以臣为葆,吉。今王得茹黄之狗,宛路之矰,畋三月不反;得丹之姬,淫,期年不听朝。王之罪当笞。”王曰:“不谷免衣襁褓而齿於诸侯,愿请变更而无笞。”葆申曰: “臣承先王之令,不敢废也。王不受笞,是废先王之令也。臣宁抵罪於王,毋抵罪於先王。”王曰:“敬诺。”引席,王伏。葆申束细荆五十,跪而加之于背,如此者再,谓王:“起矣!”王曰:“有笞之名一也,遂致之!”申曰:“臣闻君子耻之,小人痛之。耻之不变,痛之何益?”葆申趣出,自流於渊,请死罪。文王曰:“此不谷之过也,葆申何罪?”王乃变更,召葆申,杀茹黄之狗,析宛路之矰,放丹之姬。後荆国兼国三十九。令荆国广大至於此者,葆申之力也,极言之功也。
zhī huà
【知化】
sān yuē: fū yǐ yǒng shì rén zhě, yǐ sǐ yě. wèi sǐ ér yán sǐ, bù lùn. yǐ suī zhī zhī, yǔ wù zhī tóng. fán zhì zhī guì yě, guì zhī huà yě. rén zhǔ zhī huò zhě zé bù rán. huà wèi zhì zé bù zhī huà yǐ zhì, suī zhī zhī, yǔ wù zhī yī guàn yě. shì yǒu kě yǐ guò zhě, yǒu bù kě yǐ guò zhě. ér shēn sǐ guó wáng, zé hú kě yǐ guò? cǐ xián zhǔ zhī suǒ zhòng, huò zhǔ zhī suǒ qīng yě. suǒ qīng, guó è dé bù wēi? shēn è dé bù kùn? wēi kùn zhī dào, shēn sǐ guó wáng, zài yú bù xiān zhī huà yě. wú wáng fū chāi shì yě. zi xū fēi bù xiān zhī huà yě, jiàn ér bù tīng, gù wú wèi qiū xū, huò jí hé lú. wú wáng fū chāi jiāng fá qí, zi xū yuē:" bù kě. fū qí zhī yǔ wú yě, xí sú bù tóng, yán yǔ bù tōng, wǒ dé qí dì bù néng chù, dé qí mín bù de shǐ. fū wú zhī yǔ yuè yě, jiē tǔ lín jìng, rǎng jiāo tōng shǔ, xí sú tóng, yán yǔ tōng, wǒ dé qí dì néng chù zhī, dé qí mín néng shǐ zhī, yuè yú wǒ yì rán. fū wú yuè zhī shì bù liǎng lì. yuè zhī yú wú yě, pì ruò xīn fù zhī jí yě, suī wú zuò, qí shāng shēn ér zài nèi yě. fū qí zhī yú wú yě, jiè xuǎn zhī bìng yě, bù kǔ qí yǐ yě, qiě qí wú shāng yě. jīn shì yuè ér fá qí, pì zhī yóu jù hǔ ér cì jiān, suī shèng zhī, qí hòu huàn wèi yāng." tài zǎi pǐ yuē:" bù kě. jūn wáng zhī lìng suǒ yǐ bù xíng yú shàng guó zhě, qí jìn yě. jūn wáng ruò fá qí ér shèng zhī, xǐ qí bīng yǐ lín jìn, jìn bì tīng mìng yǐ. shì jūn wáng yī jǔ ér fú liǎng guó yě, jūn wáng zhī lìng bì xíng yú shàng guó." fū chāi yǐ wéi rán, bù tīng zǐ xū zhī yán, ér yòng tài zǎi pǐ zhī móu. zi xū yuē:" tiān jiàng wáng wú yǐ, zé shǐ jūn wáng zhàn ér shèng tiān jiàng bù wáng wú yǐ, zé shǐ jūn wáng zhàn ér bù shèng." fū chāi bù tīng. zi xū liǎng qū gāo jué ér chū yú tíng, yuē:" jiē hū! wú cháo bì shēng jīng jí yǐ!" fū chāi xīng shī fá qí, zhàn yú ài líng, dà bài qí shī, fǎn ér zhū zi xū. zi xū jiāng sǐ, yuē:" yǔ wú ān dé yī mù yǐ shì yuè rén zhī rù wú yě?" nǎi zì shā. fū chāi nǎi qǔ qí shēn ér liú zhī jiāng, jué qí mù, zhe zhī dōng mén, yuē: " nǚ hú shì yuè rén zhī rù wǒ yě?" jū shù nián, yuè bào wú, cán qí guó, jué qí shì, miè qí shè jì, yí qí zōng miào. fū chāi shēn wéi qín. fū chāi jiāng sǐ, yuē:" sǐ zhě rú yǒu zhī yě, wú hé miàn yǐ jiàn zi xū yú dì xià?" nǎi wèi mì yǐ mào miàn sǐ. fū huàn wèi zhì, zé bù kě gào yě huàn jì zhì, suī zhī zhī wú jí yǐ. gù fū chāi zhī zhī cán yú zi xū yě, bù ruò wù zhī.
三曰:夫以勇事人者,以死也。未死而言死,不论。以虽知之,与勿知同。凡智之贵也,贵知化也。人主之惑者则不然。化未至则不知;化已至,虽知之,与勿知一贯也。事有可以过者,有不可以过者。而身死国亡,则胡可以过?此贤主之所重,惑主之所轻也。所轻,国恶得不危?身恶得不困?危困之道,身死国亡,在於不先知化也。吴王夫差是也。子胥非不先知化也,谏而不听,故吴为丘墟,祸及阖庐。吴王夫差将伐齐,子胥曰:“不可。夫齐之与吴也,习俗不同,言语不通,我得其地不能处,得其民不得使。夫吴之与越也,接土邻境,壤交通属,习俗同,言语通,我得其地能处之,得其民能使之,越於我亦然。夫吴越之势不两立。越之於吴也,譬若心腹之疾也,虽无作,其伤深而在内也。夫齐之於吴也,疥癣之病也,不苦其已也,且其无伤也。今释越而伐齐,譬之犹惧虎而刺猏,虽胜之,其後患未央。”太宰嚭曰:“不可。君王之令所以不行於上国者,齐、晋也。君王若伐齐而胜之,徙其兵以临晋,晋必听命矣。是君王一举而服两国也,君王之令必行於上国。”夫差以为然,不听子胥之言,而用太宰嚭之谋。子胥曰:“天将亡吴矣,则使君王战而胜;天将不亡吴矣,则使君王战而不胜。” 夫差不听。子胥两袪高蹶而出於廷,曰:“嗟乎!吴朝必生荆棘矣!”夫差兴师伐齐,战於艾陵,大败齐师,反而诛子胥。子胥将死,曰:“与吾安得一目以视越人之入吴也?”乃自杀。夫差乃取其身而流之江,抉其目,著之东门,曰: “女胡视越人之入我也?”居数年,越报吴,残其国,绝其世,灭其社稷,夷其宗庙。夫差身为禽。夫差将死,曰:“死者如有知也,吾何面以见子胥於地下?” 乃为幎以冒面死。夫患未至,则不可告也;患既至,虽知之无及矣。故夫差之知惭於子胥也,不若勿知。
guò lǐ
【过理】
sì yuē: wáng guó zhī zhǔ yī guàn. tiān shí suī yì, qí shì suī shū, suǒ yǐ wáng tóng zhě, lè bù shì yě. lè bù shì zé bù kě yǐ cún. zāo qiū jiǔ chí, ròu pǔ wèi gé, diāo zhù ér jú zhū hóu, bù shì yě. xíng guǐ hóu zhī nǚ ér qǔ qí huán, jié shè zhě jìng ér shì qí suǐ, shā méi bó ér yí wén wáng qí hǎi, bù shì yě. wén wáng mào shòu yǐ gào zhū hóu. zuò wéi xuán shì, zhù wèi qǐng gōng, pōu yùn fù ér guān qí huà, shā bǐ gàn ér shì qí xīn, bù shì yě. kǒng zǐ wén zhī yuē: " qí qiào tōng zé bǐ gàn bù sǐ yǐ." xià shāng zhī suǒ yǐ wáng yě. jìn líng gōng wú dào, cóng shàng dàn rén, ér guān qí bì wán yě. shǐ zǎi rén nào xióng fán, bù shú, shā zhī, lìng fù rén zài ér guò cháo yǐ shì wēi, bù shì yě. zhào dùn zhòu jiàn ér bù tīng, gōng è zhī, nǎi shǐ jǔ lù mí. jǔ lù mí jiàn zhī bù rěn zéi, yuē:" bù wàng gōng jìng, mín zhī zhǔ yě. zéi mín zhī zhǔ, bù zhōng qì jūn zhī mìng, bù xìn. yī yú cǐ, bù ruò sǐ." nǎi chù tíng huái ér sǐ. qí mǐn wáng wáng jū wèi, wèi gōng wáng dān yuē:" wǒ hé rú zhǔ yě?" wáng dān duì yuē:" wáng xián zhǔ yě. chén wén gǔ rén yǒu cí tiān xià ér wú hèn sè zhě, chén wén qí shēng, yú wáng ér jiàn qí shí. wáng míng chēng dōng dì, shí biàn tiān xià. qù guó jū wèi, róng mào chōng mǎn, yán sè fā yáng, wú zhòng guó zhī yì." wáng yuē:" shén shàn! dān zhī guǎ rén. guǎ rén zì qù guó jū wèi yě, dài yì sān fù yǐ." sòng wáng zhù wèi niè dì, chī yí xuè, gāo xuán zhī, shè zhe jiǎ zhòu, cóng xià, xuè zhuì liú dì. zuǒ yòu jiē hè yuē:" wáng zhī xián guò tāng wǔ yǐ. tāng wǔ shèng rén, jīn wáng shèng tiān, xián bù kě yǐ jiā yǐ." sòng wáng dà yuè, yǐn jiǔ. shì zhōng yǒu hū wàn suì zhě, táng shàng jǐn yīng. táng shàng yǐ yīng, táng xià jǐn yīng. wén wài tíng zhōng wén zhī, mò gǎn bù yīng. bù shì yě.
四曰:亡国之主一贯。天时虽异,其事虽殊,所以亡同者,乐不适也。乐不适则不可以存。糟丘酒池,肉圃为格,雕柱而桔诸侯,不适也。刑鬼侯之女而取其环,截涉者胫而视其髓,杀梅伯而遗文王其醢,不适也。文王貌受以告诸侯。作为璇室,筑为顷宫,剖孕妇而观其化,杀比干而视其心,不适也。孔子闻之曰: “其窍通则比干不死矣。”夏、商之所以亡也。晋灵公无道,从上弹人,而观其避丸也。使宰人臑熊蹯,不熟,杀之,令妇人载而过朝以示威,不适也。赵盾骤谏而不听,公恶之,乃使沮{鹿弥}。沮{鹿弥}见之不忍贼,曰:“不忘恭敬,民之主也。贼民之主,不忠;弃君之命,不信。一於此,不若死。”乃触廷槐而死。齐湣王亡居卫,谓公王丹曰:“我何如主也?”王丹对曰:“王贤主也。臣闻古人有辞天下而无恨色者,臣闻其声,於王而见其实。王名称东帝,实辨天下。去国居卫,容貌充满,颜色发扬,无重国之意。”王曰:“甚善!丹知寡人。寡人自去国居卫也,带益三副矣。”宋王筑为蘖帝,鸱夷血,高悬之,射著甲胄,从下,血坠流地。左右皆贺曰:“王之贤过汤、武矣。汤、武胜人,今王胜天,贤不可以加矣。”宋王大说,饮酒。室中有呼万岁者,堂上尽应。堂上已应,堂下尽应。闻外庭中闻之,莫敢不应。不适也。
yōng sè
【壅塞】
wǔ yuē: wáng guó zhī zhǔ bù kě yǐ zhí yán. bù kě yǐ zhí yán, zé guò wú dào wén, ér shàn wú zì zhì yǐ. wú zì zhì zé yōng. qín móu gōng shí, róng qiáng dà. qín móu gōng yí zhī nǚ lè èr bā yǔ liáng zǎi yān. róng zhǔ dà xǐ, yǐ qí gù shù yǐn shí, rì yè bù xiū. zuǒ yòu yǒu yán qín kòu zhī zhì zhě, yīn gǎn gōng ér shè zhī. qín kòu guǒ zhì, róng zhǔ zuì ér wò yú zūn xià, zú shēng fù ér qín zhī. wèi qín zé bù kě zhī, yǐ qín zé yòu bù zhī. suī shàn shuō zhě, yóu ruò cǐ hé zāi? qí gōng sòng, sòng wáng shǐ rén hòu qí kòu zhī suǒ zhì. shǐ zhě hái, yuē:" qí kòu jìn yǐ, guó rén kǒng yǐ." zuǒ yòu jiē wèi sòng wáng yuē:" cǐ suǒ wèi' ròu zì shēng chóng' zhě yě. yǐ sòng zhī qiáng, qí bīng zhī ruò, è néng rú cǐ?" sòng wáng yīn nù ér qū shā zhī. yòu shǐ rén wǎng shì qí kòu, shǐ zhě bào rú qián, sòng wáng yòu nù qū shā zhī. rú cǐ zhě sān, qí hòu yòu shǐ rén wǎng shì. qí kòu jìn yǐ, guó rén kǒng yǐ. shǐ zhě yù qí xiōng, yuē:" guó wēi shén yǐ, ruò jiāng ān shì?" qí dì yuē:" wèi wáng shì qí kòu. bù yì qí jìn ér guó rén kǒng rú cǐ yě. jīn yòu sī huàn, xiāng zhī xiān shì qí kòu zhě, jiē yǐ kòu zhī jìn yě bào ér sǐ jīn yě bào qí qíng, sǐ, bù bào qí qíng, yòu kǒng sǐ. jiāng ruò hé?" qí xiōng yuē:" rú bào qí qíng, yǒu qiě xiān fū sǐ zhě sǐ, xiān fū wáng zhě wáng." yú shì bào yú wáng yuē:" shū bù zhī qí kòu zhī suǒ zài, guó rén shén ān." wáng dà xǐ. zuǒ yòu jiē yuē:" xiāng zhī sǐ zhě yí yǐ." wáng duō cì zhī jīn. kòu zhì, wáng zì tóu chē shàng, chí ér zǒu, cǐ rén dé yǐ fù yú tā guó. fū dēng shān ér shì niú ruò yáng, shì yáng ruò tún, niú zhī xìng bù ruò yáng, yáng zhī xìng bù ruò tún, suǒ zì shì zhī shì guò yě. ér yīn nù yú niú yáng zhī xiǎo yě, cǐ kuáng fū zhī dà zhě. kuáng ér yǐ xíng shǎng fá, cǐ dài shì zhī suǒ yǐ jué yě. qí wáng yù yǐ chún yú kūn fù tài zǐ, kūn cí yuē:" chén bù xiào, bù zú yǐ dāng cǐ dà rèn yě, wáng bù ruò zé guó zhī zhǎng zhě ér shǐ zhī." qí wáng yuē: " zi wú cí yě. guǎ rén qǐ zé zi zhī lìng tài zǐ bì rú guǎ rén yě zāi? guǎ rén gù shēng ér yǒu zhī yě. zi wèi guǎ rén lìng tài zǐ rú yáo hū? qí rú shùn yě?" fán shuō zhī xíng yě, dào bù zhì tīng zhì, cóng zì fēi shòu shì yě. jīn zì yǐ xián guò yú yáo shùn, bǐ qiě hú kě yǐ kāi shuō zāi? shuō bì bù rù, bù wén cún jūn. qí xuān wáng hǎo shè, shuō rén zhī wèi jǐ néng yòng qiáng gōng yě. qí cháng suǒ yòng bù guò sān shí, yǐ shì zuǒ yòu, zuǒ yòu jiē shì yǐn zhī, zhōng guān ér zhǐ. jiē yuē: " cǐ bù xià jiǔ shí, fēi wáng qí shú néng yòng shì?" xuān wáng zhī qíng, suǒ yòng bù guò sān shí, ér zhōng shēn zì yǐ wéi yòng jiǔ shí, qǐ bù bēi zāi! fēi zhí shì qí shú néng bù ā zhǔ? shì zhī zhí shì, qí guǎ bù shèng zhòng, shù yě. gù luàn guó zhī zhǔ, huàn cún hū yòng sān shí wèi jiǔ shí yě.
五曰:亡国之主不可以直言。不可以直言,则过无道闻,而善无自至矣。无自至则壅。秦缪公时,戎强大。秦缪公遗之女乐二八与良宰焉。戎主大喜,以其故数饮食,日夜不休。左右有言秦寇之至者,因扞弓而射之。秦寇果至,戎主醉而卧於樽下,卒生缚而擒之。未擒则不可知,已擒则又不知。虽善说者,犹若此何哉?齐攻宋,宋王使人候齐寇之所至。使者还,曰:“齐寇近矣,国人恐矣。” 左右皆谓宋王曰:“此所谓‘肉自生虫’者也。以宋之强,齐兵之弱,恶能如此?” 宋王因怒而诎杀之。又使人往视齐寇,使者报如前,宋王又怒诎杀之。如此者三,其後又使人往视。齐寇近矣,国人恐矣。使者遇其兄,曰:“国危甚矣,若将安适?”其弟曰:“为王视齐寇。不意其近而国人恐如此也。今又私患,乡之先视齐寇者,皆以寇之近也报而死;今也报其情,死,不报其情,又恐死。将若何?” 其兄曰:“如报其情,有且先夫死者死,先夫亡者亡。”於是报於王曰:“殊不知齐寇之所在,国人甚安。”王大喜。左右皆曰:“乡之死者宜矣。”王多赐之金。寇至,王自投车上,驰而走,此人得以富於他国。夫登山而视牛若羊,视羊若豚,牛之性不若羊,羊之性不若豚,所自视之势过也。而因怒於牛羊之小也,此狂夫之大者。狂而以行赏罚,此戴氏之所以绝也。齐王欲以淳于髡傅太子,髡辞曰:“臣不肖,不足以当此大任也,王不若择国之长者而使之。”齐王曰: “子无辞也。寡人岂责子之令太子必如寡人也哉?寡人固生而有之也。子为寡人令太子如尧乎?其如舜也?”凡说之行也,道不智听智,从自非受是也。今自以贤过於尧舜,彼且胡可以开说哉?说必不入,不闻存君。齐宣王好射,说人之谓己能用强弓也。其尝所用不过三石,以示左右,左右皆试引之,中关而止。皆曰: “此不下九石,非王其孰能用是?”宣王之情,所用不过三石,而终身自以为用九石,岂不悲哉!非直士其孰能不阿主?世之直士,其寡不胜众,数也。故乱国之主,患存乎用三石为九石也。
yuán luàn
【原乱】
liù yuē: luàn bì yǒu dì, dà luàn wǔ, xiǎo luàn sān, yán dāo luàn sān. gù shī yuē" wú guò luàn mén". suǒ yǐ yuǎn zhī yě. lǜ fú wèi jí, lǜ huò zhī, suǒ yǐ wán zhī yě. wǔ wáng yǐ wǔ dé zhī, yǐ wén chí zhī, dǎo gē chí gōng, shì tiān xià bù yòng bīng, suǒ yǐ shǒu zhī yě. jìn xiàn gōng lì lí jī yǐ wéi fū rén, yǐ xī qí wèi tài zǐ. lǐ kè lǜ guó rén yǐ gōng shā zhī. xún xī lì qí dì gōng zǐ zhuō. jǐ zàng, lǐ kè yòu lǜ guó rén gōng shā zhī. yú shì jìn wú jūn. gōng zǐ yí wú zhòng lù qín yǐ dì ér qiú rù, qín móu gōng lǜ shī yǐ nà zhī. jìn rén lì yǐ wéi jūn, shì wèi huì gōng. huì gōng jì dìng yú jìn, bèi qín dé ér bù yǔ dì. qín móu gōng lǜ shī gōng jìn, jìn huì gōng nì zhī, yǔ qín rén zhàn yú hán yuán. jìn shī dà bài, qín huò huì gōng yǐ guī, qiú zhī yú líng tái. shí yuè, nǎi yǔ jìn chéng, guī huì gōng ér zhì tài zǐ yǔ. tài zǐ yǔ táo guī yě. huì gōng sǐ, yǔ lì wèi jūn, shì wèi huái gōng. qín móu gōng nù qí táo guī yě, qǐ fèng gōng zǐ zhòng ěr yǐ gōng huái gōng, shā zhī yú gāo liáng, ér lì zhòng ěr, shì wéi wén gōng. wén gōng shī shě, zhèn fèi zhì, kuāng fá kùn, jiù zāi huàn, jìn yín tè, báo fù liǎn, yòu zuì lì, jié qì yòng, yòng mín yǐ shí, bài jīng rén yú chéng pú, dìng xiāng wáng, shì sòng, chū gǔ shù, wài nèi jiē fú, ér hòu jìn luàn zhǐ. gù xiàn gōng tīng lí jī, jìn liáng wǔ yōu shī, shā tài zǐ shēn shēng, ér dà nàn suí zhī zhě wǔ, sān jūn sǐ, yī jūn lǔ, dà chén qīng shì zhī sǐ zhě yǐ bǎi shù, lí jiù èr shí nián. zì shàng shì yǐ lái, luàn wèi cháng yī. ér luàn rén zhī huàn yě, jiē yuē yī ér yǐ, cǐ shì lǜ bù tóng qíng yě. shì lǜ bù tóng qíng zhě, xīn yì yě. gù fán zuò luàn zhī rén, huò xī bù jí shēn.
六曰:乱必有弟,大乱五,小乱三,讠刂乱三。故《诗》曰“毋过乱门”。所以远之也。虑福未及,虑祸之,所以完之也。武王以武得之,以文持之,倒戈弛弓,示天下不用兵,所以守之也。晋献公立骊姬以为夫人,以奚齐为太子。里克率国人以攻杀之。荀息立其弟公子卓。己葬,里克又率国人攻杀之。於是晋无君。公子夷吾重赂秦以地而求入,秦缪公率师以纳之。晋人立以为君,是为惠公。惠公既定於晋,背秦德而不予地。秦缪公率师攻晋,晋惠公逆之,与秦人战於韩原。晋师大败,秦获惠公以归,囚之於灵台。十月,乃与晋成,归惠公而质太子圉。太子圉逃归也。惠公死,圉立为君,是为怀公。秦缪公怒其逃归也,起奉公子重耳以攻怀公,杀之於高梁,而立重耳,是为文公。文公施舍,振废滞,匡乏困,救灾患,禁淫慝,薄赋敛,宥罪戾,节器用,用民以时,败荆人于城濮,定襄王,释宋,出谷戍,外内皆服,而後晋乱止。故献公听骊姬,近梁五、优施,杀太子申生,而大难随之者五,三君死,一君虏,大臣卿士之死者以百数,离咎二十年。自上世以来,乱未尝一。而乱人之患也,皆曰一而已,此事虑不同情也。事虑不同情者,心异也。故凡作乱之人,祸希不及身。