guì zhí
【貴直】
yī yuē: xián zhǔ suǒ guì mò rú shì. suǒ yǐ guì shì, wèi qí zhí yán yě. yán zhí zé wǎng zhě jiàn yǐ. rén zhǔ zhī huàn, yù wén wǎng ér è zhí yán. shì zhàng qí yuán ér yù qí shuǐ yě, shuǐ xī zì zhì? shì jiàn qí suǒ yù ér guì qí suǒ è yě, suǒ yù xī zì lái? néng yì jiàn qí xuān wáng. xuān wáng yuē: guǎ rén wén zi hǎo zhí, yǒu zhī hū? duì yuē: yì è néng zhí? yì wén hǎo zhí zhī shì, jiā bù chù luàn guó, shēn bù jiàn wū jūn. shēn jīn dé jiàn wáng, ér jiā zhái hū qí, yì è néng zhí? xuān wáng nù yuē: yě shì yě! jiāng zuì zhī. néng yì yuē: chén shǎo ér hǎo shì, zhǎng ér xíng zhī, wáng hú bù néng yǔ yě shì hū, jiāng yǐ zhāng qí suǒ hǎo yé? wáng nǎi shě zhī. néng yì zhě, shǐ jǐn hū lùn yú zhǔ zhī cè, yì bì bù ā zhǔ. bù ā, zhǔ zhī suǒ de qǐ shǎo zāi? cǐ xián zhǔ zhī suǒ qiú, ér bù xiào zhǔ zhī suǒ è yě. hú yuán shuō qí mǐn wáng yuē: yīn zhī dǐng chén yú zhōu zhī tíng, qí shè gài yú zhōu zhī píng, qí gàn qī zhī yīn zài rén zhī yóu. wáng guó zhī yīn bù dé zhì yú miào, wáng guó zhī shè bù dé jiàn yú tiān, wáng guó zhī qì chén yú tíng, suǒ yǐ wèi jiè. wáng bì miǎn zhī! qí wú shǐ qí zhī dà lǚ chén zhī tíng, wú shǐ tài gōng zhī shè gài zhī píng, wú shǐ qí yīn chōng rén zhī yóu. qí wáng bù shòu. hú yuán chū ér kū guó sān rì, qí cí yuē: xiān chū yě, yī chī zhù hòu chū yě, mǎn líng yǔ. wú jīn jiàn mín zhī yáng yáng rán dōng zǒu ér bù zhī suǒ chù. qí wáng wèn lì yuē: kū guó zhī fǎ ruò hé? lì yuē: cuò. wáng yuē: xíng fǎ! lì chén fǔ zhì yú dōng lǘ, bù yù shā zhī, ér yù qù zhī. hú yuán wén ér jué wǎng guò zhī. lì yuē: kū guó zhī fǎ cuò, xiān shēng zhī lǎo yú? hūn yú? hú yuán yuē: hé wèi hūn zāi? yú shì nǎi yán yuē: yǒu rén zì nán fāng lái, fù rù ér ní jū, shǐ rén zhī cháo wèi cǎo ér guó wèi xū. yīn yǒu bǐ gàn, wú yǒu zi xū, qí yǒu hú yuán. yǐ bù yòng ruò yán, yòu cuò zhī dōng lǘ, měi cuò zhě yǐ wú cān fū èr zi zhě hū! hú yuán fēi lè cuò yě, guó yǐ luàn yǐ, shàng yǐ bèi yǐ, āi shè jì yǔ mín rén, gù chū ruò yán. chū ruò yán fēi píng lùn yě, jiāng yǐ jiù bài yě, gù xián yú wēi. cǐ chù zi zhī suǒ yǐ qù zhī yě, dá zi zhī suǒ yǐ sǐ zhī yě. zhào jiǎn zi gōng wèi, fù guō. zì jiāng bīng, jí zhàn, qiě yuǎn lì, yòu jū yú xī bì píng lǔ zhī xià. gǔ zhī ér shì bù qǐ. jiǎn zi tóu fú ér tàn yuē: wū hū! shì zhī sù bì yī ruò cǐ hū! xíng rén zhú guò miǎn zhòu héng gē ér jìn yuē: yì yǒu jūn bù néng ěr, shì hé bì zhī yǒu? jiǎn zi fú rán zuò sè yuē: guǎ rén zhī wú shǐ, ér shēn zì jiāng shì zhòng yě, zi qīn wèi guǎ rén zhī wú néng, yǒu shuō zé kě, wú shuō zé sǐ! duì yuē: xī wú xiān jūn xiàn gōng jí wèi wǔ nián, jiān guó shí jiǔ, yòng cǐ shì yě. huì gōng jí wèi èr nián, yín sè bào màn, shēn hǎo yù nǚ, qín rén xí wǒ, xùn qù jiàng qī shí, yòng cǐ shì yě. wén gōng jí wèi èr nián, dǐ zhī yǐ yǒng, gù sān nián ér shì jǐn guǒ gǎn chéng pú zhī zhàn, wǔ bài jīng rén, wéi wèi qǔ cáo, bá shí shè, dìng tiān zǐ zhī wèi, chéng zūn míng yú tiān xià, yòng cǐ shì yě. yì yǒu jūn bù néng ěr, shì hé bì zhī yǒu? jiǎn zi nǎi qù xī bì píng lǔ, ér lì yú shǐ shí zhī suǒ jí, yī gǔ ér shì bì chéng zhī. jiǎn zǐ yuē: yǔ wú dé gé chē qiān shèng yě, bù rú wén xíng rén zhú guò zhī yī yán. xíng rén zhú guò kě wèi néng jiàn qí jūn yǐ. zhàn dòu zhī shàng, fú gǔ fāng yòng, shǎng bù jiā hòu, fá bù jiā zhòng, yī yán ér shì jiē lè wèi qí shàng sǐ.
一曰:賢主所貴莫如士。所以貴士,為其直言也。言直則枉者見矣。人主之患,欲聞枉而惡直言。是障其源而欲其水也,水奚自至?是賤其所欲而貴其所惡也,所欲奚自來?能意見齊宣王。宣王曰:「寡人聞子好直,有之乎?」對曰: 「意惡能直?意聞好直之士,家不處亂國,身不見污君。身今得見王,而家宅乎齊,意惡能直?」宣王怒曰:「野士也!」將罪之。能意曰:「臣少而好事,長而行之,王胡不能與野士乎,將以彰其所好耶?」王乃舍之。能意者,使謹乎論於主之側,亦必不阿主。不阿,主之所得豈少哉?此賢主之所求,而不肖主之所惡也。狐援說齊湣王曰:「殷之鼎陳於周之廷,其社蓋於周之屏,其干戚之音在人之游。亡國之音不得至於廟,亡國之社不得見於天,亡國之器陳於廷,所以為戒。王必勉之!其無使齊之大呂陳之廷,無使太公之社蓋之屏,無使齊音充人之游。」齊王不受。狐援出而哭國三日,其辭曰:「先出也,衣絺紵;後出也,滿囹圄。吾今見民之洋洋然東走而不知所處。」齊王問吏曰:「哭國之法若何?」 吏曰:「斮。」王曰:「行法!」吏陳斧質於東閭,不欲殺之,而欲去之。狐援聞而蹶往過之。吏曰:「哭國之法斮,先生之老歟?昏歟?」狐援曰:「曷為昏哉?」於是乃言曰:「有人自南方來,鮒入而鯢居,使人之朝為草而國為墟。殷有比干,吳有子胥,齊有狐援。已不用若言,又斮之東閭,每斮者以吾參夫二子者乎!」狐援非樂斮也,國已亂矣,上已悖矣,哀社稷與民人,故出若言。出若言非平論也,將以救敗也,固嫌於危。此觸子之所以去之也,達子之所以死之也。趙簡子攻衛,附郭。自將兵,及戰,且遠立,又居於犀蔽屏櫓之下。鼓之而士不起。簡子投桴而嘆曰:「嗚呼!士之速弊一若此乎!」行人燭過免胄橫戈而進曰: 「亦有君不能耳,士何弊之有?」簡子艴然作色曰:「寡人之無使,而身自將是眾也,子親謂寡人之無能,有說則可,無說則死!」對曰:「昔吾先君獻公即位五年,兼國十九,用此士也。惠公即位二年,淫色暴慢,身好玉女,秦人襲我,遜去絳七十,用此士也。文公即位二年,厎之以勇,故三年而士盡果敢;城濮之戰,五敗荊人,圍衛取曹,拔石社,定天子之位,成尊名於天下,用此士也。亦有君不能耳,士何弊之有?」簡子乃去犀蔽屏櫓,而立於矢石之所及,一鼓而士畢乘之。簡子曰:「與吾得革車千乘也,不如聞行人燭過之一言。」行人燭過可謂能諫其君矣。戰鬥之上,桴鼓方用,賞不加厚,罰不加重,一言而士皆樂為其上死。
zhí jiàn
【直諫】
èr yuē: yán jí zé nù, nù zé shuō zhě wēi. fēi xián zhě shú kěn fàn wēi? ér fēi xián zhě yě, jiāng yǐ yào lì yǐ yào lì zhī rén, fàn wēi hé yì? gù bù xiào zhǔ wú xián zhě. wú xián zé bù wén jí yán, bù wén jí yán, zé jiān rén bǐ zhōu, bǎi xié xī qǐ. ruò cǐ zé wú yǐ cún yǐ. fán guó zhī cún yě, zhǔ zhī ān yě, bì yǒu yǐ yě. bù zhī suǒ yǐ, suī cún bì wáng, suī ān bì wēi. suǒ yǐ bù kě bù lùn yě. qí huán gōng guǎn zhòng bào shū níng qī xiāng yǔ yǐn. jiǔ hān, huán gōng wèi bào shū yuē: hé bù qǐ wèi shòu? bào shū fèng bēi ér jìn yuē: shǐ gōng wú wàng chū bēn zài yú jǔ yě, shǐ guǎn zhòng wú wàng shù fù ér zài yú lǔ yě, shǐ níng qī wú wàng qí fàn niú ér jū yú chē xià. huán gōng bì xí zài bài yuē: guǎ rén yǔ dài fū néng jiē wú wàng fū zǐ zhī yán, zé qí guó zhī shè jì xìng yú bù dài yǐ! dāng cǐ shí yě, huán gōng kě yǔ yán jí yán yǐ. kě yǔ yán jí yán, gù kě yǔ wèi bà. jīng wén wáng dé rú huáng zhī gǒu, wǎn lù zhī zēng, yǐ tián yú yún mèng, sān yuè bù fǎn. dé dān zhī jī, yín, qī nián bù tīng cháo. bǎo shēn yuē: xiān wáng bo yǐ chén wèi bǎo, jí. jīn wáng dé rú huáng zhī gǒu, wǎn lù zhī zēng, tián sān yuè bù fǎn dé dān zhī jī, yín, qī nián bù tīng cháo. wáng zhī zuì dāng chī. wáng yuē: bù gǔ miǎn yī qiǎng bǎo ér chǐ yú zhū hóu, yuàn qǐng biàn gèng ér wú chī. bǎo shēn yuē: chén chéng xiān wáng zhī lìng, bù gǎn fèi yě. wáng bù shòu chī, shì fèi xiān wáng zhī lìng yě. chén níng dǐ zuì yú wáng, wú dǐ zuì yú xiān wáng. wáng yuē: jìng nuò. yǐn xí, wáng fú. bǎo shēn shù xì jīng wǔ shí, guì ér jiā zhī yú bèi, rú cǐ zhě zài, wèi wáng: qǐ yǐ! wáng yuē: yǒu chī zhī míng yī yě, suì zhì zhī! shēn yuē: chén wén jūn zǐ chǐ zhī, xiǎo rén tòng zhī. chǐ zhī bù biàn, tòng zhī hé yì? bǎo shēn qù chū, zì liú yú yuān, qǐng sǐ zuì. wén wáng yuē: cǐ bù gǔ zhī guò yě, bǎo shēn hé zuì? wáng nǎi biàn gèng, zhào bǎo shēn, shā rú huáng zhī gǒu, xī wǎn lù zhī zēng, fàng dān zhī jī. hòu jīng guó jiān guó sān shí jiǔ. lìng jīng guó guǎng dà zhì yú cǐ zhě, bǎo shēn zhī lì yě, jí yán zhī gōng yě.
二曰:言極則怒,怒則說者危。非賢者孰肯犯危?而非賢者也,將以要利矣;要利之人,犯危何益?故不肖主無賢者。無賢則不聞極言,不聞極言,則奸人比周,百邪悉起。若此則無以存矣。凡國之存也,主之安也,必有以也。不知所以,雖存必亡,雖安必危。所以不可不論也。齊桓公、管仲、鮑叔、甯戚相與飲。酒酣,桓公謂鮑叔曰:「何不起為壽?」鮑叔奉杯而進曰:「使公毋忘出奔在於莒也,使管仲毋忘束縛而在於魯也,使甯戚毋忘其飯牛而居於車下。」桓公避席再拜曰:「寡人與大夫能皆毋忘夫子之言,則齊國之社稷幸於不殆矣!」當此時也,桓公可與言極言矣。可與言極言,故可與為霸。荊文王得茹黃之狗,宛路之矰,以畋於雲夢,三月不反。得丹之姬,淫,期年不聽朝。葆申曰:「先王卜以臣為葆,吉。今王得茹黃之狗,宛路之矰,畋三月不反;得丹之姬,淫,期年不聽朝。王之罪當笞。」王曰:「不穀免衣襁褓而齒於諸侯,願請變更而無笞。」葆申曰: 「臣承先王之令,不敢廢也。王不受笞,是廢先王之令也。臣寧抵罪於王,毋抵罪於先王。」王曰:「敬諾。」引席,王伏。葆申束細荊五十,跪而加之於背,如此者再,謂王:「起矣!」王曰:「有笞之名一也,遂致之!」申曰:「臣聞君子恥之,小人痛之。恥之不變,痛之何益?」葆申趣出,自流於淵,請死罪。文王曰:「此不穀之過也,葆申何罪?」王乃變更,召葆申,殺茹黃之狗,析宛路之矰,放丹之姬。後荊國兼國三十九。令荊國廣大至於此者,葆申之力也,極言之功也。
zhī huà
【知化】
sān yuē: fū yǐ yǒng shì rén zhě, yǐ sǐ yě. wèi sǐ ér yán sǐ, bù lùn. yǐ suī zhī zhī, yǔ wù zhī tóng. fán zhì zhī guì yě, guì zhī huà yě. rén zhǔ zhī huò zhě zé bù rán. huà wèi zhì zé bù zhī huà yǐ zhì, suī zhī zhī, yǔ wù zhī yī guàn yě. shì yǒu kě yǐ guò zhě, yǒu bù kě yǐ guò zhě. ér shēn sǐ guó wáng, zé hú kě yǐ guò? cǐ xián zhǔ zhī suǒ zhòng, huò zhǔ zhī suǒ qīng yě. suǒ qīng, guó è dé bù wēi? shēn è dé bù kùn? wēi kùn zhī dào, shēn sǐ guó wáng, zài yú bù xiān zhī huà yě. wú wáng fū chāi shì yě. zi xū fēi bù xiān zhī huà yě, jiàn ér bù tīng, gù wú wèi qiū xū, huò jí hé lú. wú wáng fū chāi jiāng fá qí, zi xū yuē: bù kě. fū qí zhī yǔ wú yě, xí sú bù tóng, yán yǔ bù tōng, wǒ dé qí dì bù néng chù, dé qí mín bù de shǐ. fū wú zhī yǔ yuè yě, jiē tǔ lín jìng, rǎng jiāo tōng shǔ, xí sú tóng, yán yǔ tōng, wǒ dé qí dì néng chù zhī, dé qí mín néng shǐ zhī, yuè yú wǒ yì rán. fū wú yuè zhī shì bù liǎng lì. yuè zhī yú wú yě, pì ruò xīn fù zhī jí yě, suī wú zuò, qí shāng shēn ér zài nèi yě. fū qí zhī yú wú yě, jiè xuǎn zhī bìng yě, bù kǔ qí yǐ yě, qiě qí wú shāng yě. jīn shì yuè ér fá qí, pì zhī yóu jù hǔ ér cì jiān, suī shèng zhī, qí hòu huàn wèi yāng. tài zǎi pǐ yuē: bù kě. jūn wáng zhī lìng suǒ yǐ bù xíng yú shàng guó zhě, qí jìn yě. jūn wáng ruò fá qí ér shèng zhī, xǐ qí bīng yǐ lín jìn, jìn bì tīng mìng yǐ. shì jūn wáng yī jǔ ér fú liǎng guó yě, jūn wáng zhī lìng bì xíng yú shàng guó. fū chāi yǐ wèi rán, bù tīng zi xū zhī yán, ér yòng tài zǎi pǐ zhī móu. zi xū yuē: tiān jiāng wáng wú yǐ, zé shǐ jūn wáng zhàn ér shèng tiān jiāng bù wáng wú yǐ, zé shǐ jūn wáng zhàn ér bù shèng. fū chāi bù tīng. zi xū liǎng qū gāo jué ér chū yú tíng, yuē: jiē hū! wú cháo bì shēng jīng jí yǐ! fū chāi xìng shī fá qí, zhàn yú ài líng, dà bài qí shī, fǎn ér zhū zi xū. zi xū jiāng sǐ, yuē: yǔ wú ān dé yī mù yǐ shì yuè rén zhī rù wú yě? nǎi zì shā. fū chāi nǎi qǔ qí shēn ér liú zhī jiāng, jué qí mù, zhe zhī dōng mén, yuē: nǚ hú shì yuè rén zhī rù wǒ yě? jū shù nián, yuè bào wú, cán qí guó, jué qí shì, miè qí shè jì, yí qí zōng miào. fū chāi shēn wèi qín. fū chāi jiāng sǐ, yuē: sǐ zhě rú yǒu zhī yě, wú hé miàn yǐ jiàn zi xū yú dì xià? nǎi wèi mì yǐ mào miàn sǐ. fū huàn wèi zhì, zé bù kě gào yě huàn jì zhì, suī zhī zhī wú jí yǐ. gù fū chāi zhī zhī cán yú zi xū yě, bù ruò wù zhī.
三曰:夫以勇事人者,以死也。未死而言死,不論。以雖知之,與勿知同。凡智之貴也,貴知化也。人主之惑者則不然。化未至則不知;化已至,雖知之,與勿知一貫也。事有可以過者,有不可以過者。而身死國亡,則胡可以過?此賢主之所重,惑主之所輕也。所輕,國惡得不危?身惡得不困?危困之道,身死國亡,在於不先知化也。吳王夫差是也。子胥非不先知化也,諫而不聽,故吳為丘墟,禍及闔廬。吳王夫差將伐齊,子胥曰:「不可。夫齊之與吳也,習俗不同,言語不通,我得其地不能處,得其民不得使。夫吳之與越也,接土鄰境,壤交通屬,習俗同,言語通,我得其地能處之,得其民能使之,越於我亦然。夫吳越之勢不兩立。越之於吳也,譬若心腹之疾也,雖無作,其傷深而在內也。夫齊之於吳也,疥癬之病也,不苦其已也,且其無傷也。今釋越而伐齊,譬之猶懼虎而刺猏,雖勝之,其後患未央。」太宰嚭曰:「不可。君王之令所以不行於上國者,齊、晉也。君王若伐齊而勝之,徙其兵以臨晉,晉必聽命矣。是君王一舉而服兩國也,君王之令必行於上國。」夫差以為然,不聽子胥之言,而用太宰嚭之謀。子胥曰:「天將亡吳矣,則使君王戰而勝;天將不亡吳矣,則使君王戰而不勝。」 夫差不聽。子胥兩袪高蹶而出於廷,曰:「嗟乎!吳朝必生荊棘矣!」夫差興師伐齊,戰於艾陵,大敗齊師,反而誅子胥。子胥將死,曰:「與吾安得一目以視越人之入吳也?」乃自殺。夫差乃取其身而流之江,抉其目,著之東門,曰: 「女胡視越人之入我也?」居數年,越報吳,殘其國,絕其世,滅其社稷,夷其宗廟。夫差身為禽。夫差將死,曰:「死者如有知也,吾何面以見子胥於地下?」 乃為幎以冒面死。夫患未至,則不可告也;患既至,雖知之無及矣。故夫差之知慚於子胥也,不若勿知。
guò lǐ
【過理】
sì yuē: wáng guó zhī zhǔ yī guàn. tiān shí suī yì, qí shì suī shū, suǒ yǐ wáng tóng zhě, lè bù shì yě. lè bù shì zé bù kě yǐ cún. zāo qiū jiǔ chí, ròu pǔ wèi gé, diāo zhù ér jú zhū hóu, bù shì yě. xíng guǐ hóu zhī nǚ ér qǔ qí huán, jié shè zhě jìng ér shì qí suǐ, shā méi bó ér yí wén wáng qí hǎi, bù shì yě. wén wáng mào shòu yǐ gào zhū hóu. zuò wèi xuán shì, zhú wèi qǐng gōng, pōu yùn fù ér guān qí huà, shā bǐ gàn ér shì qí xīn, bù shì yě. kǒng zǐ wén zhī yuē: qí qiào tōng zé bǐ gàn bù sǐ yǐ. xià shāng zhī suǒ yǐ wáng yě. jìn líng gōng wú dào, cóng shàng dàn rén, ér guān qí bì wán yě. shǐ zǎi rén nào xióng fán, bù shú, shā zhī, lìng fù rén zài ér guò cháo yǐ shì wēi, bù shì yě. zhào dùn zhòu jiàn ér bù tīng, gōng è zhī, nǎi shǐ jǔ lù mí. jǔ lù mí jiàn zhī bù rěn zéi, yuē: bù wàng gōng jìng, mín zhī zhǔ yě. zéi mín zhī zhǔ, bù zhōng qì jūn zhī mìng, bù xìn. yī yú cǐ, bù ruò sǐ. nǎi chù tíng huái ér sǐ. qí mǐn wáng wáng jū wèi, wèi gōng wáng dān yuē: wǒ hé rú zhǔ yě? wáng dān duì yuē: wáng xián zhǔ yě. chén wén gǔ rén yǒu cí tiān xià ér wú hèn sè zhě, chén wén qí shēng, yú wáng ér jiàn qí shí. wáng míng chēng dōng dì, shí biàn tiān xià. qù guó jū wèi, róng mào chōng mǎn, yán sè fā yáng, wú zhòng guó zhī yì. wáng yuē: shén shàn! dān zhī guǎ rén. guǎ rén zì qù guó jū wèi yě, dài yì sān fù yǐ. sòng wáng zhú wèi niè dì, chī yí xuè, gāo xuán zhī, shè zhe jiǎ zhòu, cóng xià, xuè zhuì liú dì. zuǒ yòu jiē hè yuē: wáng zhī xián guò tāng wǔ yǐ. tāng wǔ shèng rén, jīn wáng shèng tiān, xián bù kě yǐ jiā yǐ. sòng wáng dà shuō, yǐn jiǔ. shì zhōng yǒu hū wàn suì zhě, táng shàng jǐn yīng. táng shàng yǐ yīng, táng xià jǐn yīng. wén wài tíng zhōng wén zhī, mò gǎn bù yīng. bù shì yě.
四曰:亡國之主一貫。天時雖異,其事雖殊,所以亡同者,樂不適也。樂不適則不可以存。糟丘酒池,肉圃為格,雕柱而桔諸侯,不適也。刑鬼侯之女而取其環,截涉者脛而視其髓,殺梅伯而遺文王其醢,不適也。文王貌受以告諸侯。作為璇室,築為頃宮,剖孕婦而觀其化,殺比干而視其心,不適也。孔子聞之曰: 「其竅通則比干不死矣。」夏、商之所以亡也。晉靈公無道,從上彈人,而觀其避丸也。使宰人臑熊蹯,不熟,殺之,令婦人載而過朝以示威,不適也。趙盾驟諫而不聽,公惡之,乃使沮{鹿彌}。沮{鹿彌}見之不忍賊,曰:「不忘恭敬,民之主也。賊民之主,不忠;棄君之命,不信。一於此,不若死。」乃觸廷槐而死。齊湣王亡居衛,謂公王丹曰:「我何如主也?」王丹對曰:「王賢主也。臣聞古人有辭天下而無恨色者,臣聞其聲,於王而見其實。王名稱東帝,實辨天下。去國居衛,容貌充滿,顏色發揚,無重國之意。」王曰:「甚善!丹知寡人。寡人自去國居衛也,帶益三副矣。」宋王築為櫱帝,鴟夷血,高懸之,射著甲冑,從下,血墜流地。左右皆賀曰:「王之賢過湯、武矣。湯、武勝人,今王勝天,賢不可以加矣。」宋王大說,飲酒。室中有呼萬歲者,堂上盡應。堂上已應,堂下盡應。聞外庭中聞之,莫敢不應。不適也。
yōng sè
【壅塞】
wǔ yuē: wáng guó zhī zhǔ bù kě yǐ zhí yán. bù kě yǐ zhí yán, zé guò wú dào wén, ér shàn wú zì zhì yǐ. wú zì zhì zé yōng. qín móu gōng shí, róng qiáng dà. qín móu gōng yí zhī nǚ lè èr bā yǔ liáng zǎi yān. róng zhǔ dà xǐ, yǐ qí gù shù yǐn shí, rì yè bù xiū. zuǒ yòu yǒu yán qín kòu zhī zhì zhě, yīn gǎn gōng ér shè zhī. qín kòu guǒ zhì, róng zhǔ zuì ér wò yú zūn xià, zú shēng fù ér qín zhī. wèi qín zé bù kě zhī, yǐ qín zé yòu bù zhī. suī shàn shuō zhě, yóu ruò cǐ hé zāi? qí gōng sòng, sòng wáng shǐ rén hòu qí kòu zhī suǒ zhì. shǐ zhě hái, yuē: qí kòu jìn yǐ, guó rén kǒng yǐ. zuǒ yòu jiē wèi sòng wáng yuē: cǐ suǒ wèi ròu zì shēng chóng zhě yě. yǐ sòng zhī qiáng, qí bīng zhī ruò, è néng rú cǐ? sòng wáng yīn nù ér qū shā zhī. yòu shǐ rén wǎng shì qí kòu, shǐ zhě bào rú qián, sòng wáng yòu nù qū shā zhī. rú cǐ zhě sān, qí hòu yòu shǐ rén wǎng shì. qí kòu jìn yǐ, guó rén kǒng yǐ. shǐ zhě yù qí xiōng, yuē: guó wēi shén yǐ, ruò jiāng ān shì? qí dì yuē: wèi wáng shì qí kòu. bù yì qí jìn ér guó rén kǒng rú cǐ yě. jīn yòu sī huàn, xiāng zhī xiān shì qí kòu zhě, jiē yǐ kòu zhī jìn yě bào ér sǐ jīn yě bào qí qíng, sǐ, bù bào qí qíng, yòu kǒng sǐ. jiāng ruò hé? qí xiōng yuē: rú bào qí qíng, yǒu qiě xiān fū sǐ zhě sǐ, xiān fū wáng zhě wáng. yú shì bào yú wáng yuē: shū bù zhī qí kòu zhī suǒ zài, guó rén shén ān. wáng dà xǐ. zuǒ yòu jiē yuē: xiāng zhī sǐ zhě yí yǐ. wáng duō cì zhī jīn. kòu zhì, wáng zì tóu chē shàng, chí ér zǒu, cǐ rén dé yǐ fù yú tā guó. fū dēng shān ér shì niú ruò yáng, shì yáng ruò tún, niú zhī xìng bù ruò yáng, yáng zhī xìng bù ruò tún, suǒ zì shì zhī shì guò yě. ér yīn nù yú niú yáng zhī xiǎo yě, cǐ kuáng fū zhī dà zhě. kuáng ér yǐ xíng shǎng fá, cǐ dài shì zhī suǒ yǐ jué yě. qí wáng yù yǐ chún yú kūn fù tài zǐ, kūn cí yuē: chén bù xiào, bù zú yǐ dāng cǐ dà rèn yě, wáng bù ruò zé guó zhī zhǎng zhě ér shǐ zhī. qí wáng yuē: zi wú cí yě. guǎ rén qǐ zé zi zhī lìng tài zǐ bì rú guǎ rén yě zāi? guǎ rén gù shēng ér yǒu zhī yě. zi wèi guǎ rén lìng tài zǐ rú yáo hū? qí rú shùn yě? fán shuō zhī xíng yě, dào bù zhì tīng zhì, cóng zì fēi shòu shì yě. jīn zì yǐ xián guò yú yáo shùn, bǐ qiě hú kě yǐ kāi shuō zāi? shuō bì bù rù, bù wén cún jūn. qí xuān wáng hǎo shè, shuō rén zhī wèi jǐ néng yòng qiáng gōng yě. qí cháng suǒ yòng bù guò sān shí, yǐ shì zuǒ yòu, zuǒ yòu jiē shì yǐn zhī, zhōng guān ér zhǐ. jiē yuē: cǐ bù xià jiǔ shí, fēi wáng qí shú néng yòng shì? xuān wáng zhī qíng, suǒ yòng bù guò sān shí, ér zhōng shēn zì yǐ wèi yòng jiǔ shí, qǐ bù bēi zāi! fēi zhí shì qí shú néng bù ā zhǔ? shì zhī zhí shì, qí guǎ bù shèng zhòng, shù yě. gù luàn guó zhī zhǔ, huàn cún hū yòng sān shí wèi jiǔ shí yě.
五曰:亡國之主不可以直言。不可以直言,則過無道聞,而善無自至矣。無自至則壅。秦繆公時,戎強大。秦繆公遺之女樂二八與良宰焉。戎主大喜,以其故數飲食,日夜不休。左右有言秦寇之至者,因扞弓而射之。秦寇果至,戎主醉而臥於樽下,卒生縛而擒之。未擒則不可知,已擒則又不知。雖善說者,猶若此何哉?齊攻宋,宋王使人候齊寇之所至。使者還,曰:「齊寇近矣,國人恐矣。」 左右皆謂宋王曰:「此所謂『肉自生蟲』者也。以宋之強,齊兵之弱,惡能如此?」 宋王因怒而詘殺之。又使人往視齊寇,使者報如前,宋王又怒詘殺之。如此者三,其後又使人往視。齊寇近矣,國人恐矣。使者遇其兄,曰:「國危甚矣,若將安適?」其弟曰:「為王視齊寇。不意其近而國人恐如此也。今又私患,鄉之先視齊寇者,皆以寇之近也報而死;今也報其情,死,不報其情,又恐死。將若何?」 其兄曰:「如報其情,有且先夫死者死,先夫亡者亡。」於是報於王曰:「殊不知齊寇之所在,國人甚安。」王大喜。左右皆曰:「鄉之死者宜矣。」王多賜之金。寇至,王自投車上,馳而走,此人得以富於他國。夫登山而視牛若羊,視羊若豚,牛之性不若羊,羊之性不若豚,所自視之勢過也。而因怒於牛羊之小也,此狂夫之大者。狂而以行賞罰,此戴氏之所以絕也。齊王欲以淳于髡傅太子,髡辭曰:「臣不肖,不足以當此大任也,王不若擇國之長者而使之。」齊王曰: 「子無辭也。寡人豈責子之令太子必如寡人也哉?寡人固生而有之也。子為寡人令太子如堯乎?其如舜也?」凡說之行也,道不智聽智,從自非受是也。今自以賢過於堯舜,彼且胡可以開說哉?說必不入,不聞存君。齊宣王好射,說人之謂己能用強弓也。其嘗所用不過三石,以示左右,左右皆試引之,中關而止。皆曰: 「此不下九石,非王其孰能用是?」宣王之情,所用不過三石,而終身自以為用九石,豈不悲哉!非直士其孰能不阿主?世之直士,其寡不勝眾,數也。故亂國之主,患存乎用三石為九石也。
yuán luàn
【原亂】
liù yuē: luàn bì yǒu dì, dà luàn wǔ, xiǎo luàn sān, yán dāo luàn sān. gù shī yuē wú guò luàn mén. suǒ yǐ yuǎn zhī yě. lǜ fú wèi jí, lǜ huò zhī, suǒ yǐ wán zhī yě. wǔ wáng yǐ wǔ dé zhī, yǐ wén chí zhī, dǎo gē chí gōng, shì tiān xià bù yòng bīng, suǒ yǐ shǒu zhī yě. jìn xiàn gōng lì lí jī yǐ wèi fū rén, yǐ xī qí wèi tài zǐ. lǐ kè lǜ guó rén yǐ gōng shā zhī. xún xī lì qí dì gōng zǐ zhuō. jǐ zàng, lǐ kè yòu lǜ guó rén gōng shā zhī. yú shì jìn wú jūn. gōng zǐ yí wú zhòng lù qín yǐ dì ér qiú rù, qín móu gōng lǜ shī yǐ nà zhī. jìn rén lì yǐ wèi jūn, shì wèi huì gōng. huì gōng jì dìng yú jìn, bèi qín dé ér bù yǔ dì. qín móu gōng lǜ shī gōng jìn, jìn huì gōng nì zhī, yǔ qín rén zhàn yú hán yuán. jìn shī dà bài, qín huò huì gōng yǐ guī, qiú zhī yú líng tái. shí yuè, nǎi yǔ jìn chéng, guī huì gōng ér zhì tài zǐ yǔ. tài zǐ yǔ táo guī yě. huì gōng sǐ, yǔ lì wèi jūn, shì wèi huái gōng. qín móu gōng nù qí táo guī yě, qǐ fèng gōng zǐ zhòng ěr yǐ gōng huái gōng, shā zhī yú gāo liáng, ér lì zhòng ěr, shì wèi wén gōng. wén gōng shī shě, zhèn fèi zhì, kuāng fá kùn, jiù zāi huàn, jìn yín tè, báo fù liǎn, yòu zuì lì, jié qì yòng, yòng mín yǐ shí, bài jīng rén yú chéng pú, dìng xiāng wáng, shì sòng, chū gǔ shù, wài nèi jiē fú, ér hòu jìn luàn zhǐ. gù xiàn gōng tīng lí jī, jìn liáng wǔ yōu shī, shā tài zǐ shēn shēng, ér dà nán suí zhī zhě wǔ, sān jūn sǐ, yī jūn lǔ, dà chén qīng shì zhī sǐ zhě yǐ bǎi shù, lí jiù èr shí nián. zì shàng shì yǐ lái, luàn wèi cháng yī. ér luàn rén zhī huàn yě, jiē yuē yī ér yǐ, cǐ shì lǜ bù tóng qíng yě. shì lǜ bù tóng qíng zhě, xīn yì yě. gù fán zuò luàn zhī rén, huò xī bù jí shēn.
六曰:亂必有弟,大亂五,小亂三,訁刂亂三。故《詩》曰「毋過亂門」。所以遠之也。慮福未及,慮禍之,所以完之也。武王以武得之,以文持之,倒戈弛弓,示天下不用兵,所以守之也。晉獻公立驪姬以為夫人,以奚齊為太子。里克率國人以攻殺之。荀息立其弟公子卓。己葬,里克又率國人攻殺之。於是晉無君。公子夷吾重賂秦以地而求入,秦繆公率師以納之。晉人立以為君,是為惠公。惠公既定於晉,背秦德而不予地。秦繆公率師攻晉,晉惠公逆之,與秦人戰於韓原。晉師大敗,秦獲惠公以歸,囚之於靈台。十月,乃與晉成,歸惠公而質太子圉。太子圉逃歸也。惠公死,圉立為君,是為懷公。秦繆公怒其逃歸也,起奉公子重耳以攻懷公,殺之於高梁,而立重耳,是為文公。文公施捨,振廢滯,匡乏困,救災患,禁淫慝,薄賦斂,宥罪戾,節器用,用民以時,敗荊人於城濮,定襄王,釋宋,出谷戍,外內皆服,而後晉亂止。故獻公聽驪姬,近梁五、優施,殺太子申生,而大難隨之者五,三君死,一君虜,大臣卿士之死者以百數,離咎二十年。自上世以來,亂未嘗一。而亂人之患也,皆曰一而已,此事慮不同情也。事慮不同情者,心異也。故凡作亂之人,禍希不及身。