liú zōng zhōu zhù yuān wáng yù shī huáng dào zhōu yè tíng xiù
劉宗周(祝淵 王毓蓍) 黃道周 (葉廷秀)
liú zōng zhōu, zì qǐ dōng, shān yīn rén. fù pō, wèi zhū shēng. mǔ zhāng shì rèn wǔ yuè ér pō wáng. jì shēng zōng zhōu, jiā kù pín, xié zhī yù wài jiā. hòu yǐ zōng zhōu dà fù lǎo jí, guī shì zhī, xī xīn jí shuǐ, chí yào mí. rán tǐ càn shén, mǔ cháng yōu niàn zhī bù zhì, suì chéng jí. yòu yǐ pín gù, rěn ér bù zhì. wàn lì èr shí jiǔ nián, zōng zhōu chéng jìn shì, mǔ zú yú jiā. zōng zhōu bēn sàng, wèi è shì zhōng mén wài, rì kū qì qí zhōng. fú què, xuǎn xíng rén, qǐng yǎng dà fù mǔ. zāo sàng, jū qī nián shǐ fù bǔ. mǔ yǐ jié wén yú cháo.
劉宗周,字起東,山陰人。父坡,為諸生。母章氏妊五月而坡亡。既生宗周,家酷貧,攜之育外家。後以宗周大父老疾,歸事之,析薪汲水,持藥糜。然體孱甚,母嘗憂念之不置,遂成疾。又以貧故,忍而不治。萬曆二十九年,宗周成進士,母卒於家。宗周奔喪,為堊室中門外,日哭泣其中。服闋,選行人,請養大父母。遭喪,居七年始赴補。母以節聞於朝。
shí yǒu kūn dǎng xuān dǎng yǔ dōng lín wèi nán. zōng zhōu shàng yán: dōng lín, gù xiàn chéng jiǎng xué chù. gāo pān lóng liú yǒng chéng jiāng shì chāng liú yuán zhēn, jiē xián rén. yú yù lì dīng yuán jiàn, jiào rán bù qī qí zhì, yǒu guó shì fēng. zhū chén zhāi liú pǐn kě yě, zhēng yì jiàn bù kě gōng dōng lín kě yě, dǎng kūn xuān bù kě. dǎng rén dà huā, zōng zhōu nǎi qǐng gào guī.
時有昆黨、宣黨與東林為難。宗周上言:「東林,顧憲成講學處。高攀龍、劉永澄、姜士昌、劉元珍,皆賢人。于玉立、丁元薦,較然不欺其志,有國士風。諸臣摘流品可也,爭意見不可;攻東林可也,黨昆、宣不可。」黨人大嘩,宗周乃請告歸。
tiān qǐ yuán nián, qǐ yí zhì zhǔ shì. shū yán: wèi jìn zhōng dǎo huáng shàng chí shè xì jù, fèng shèng fū rén chū rù zì yóu. yī jǔ zhú jiàn chén sān rén, fá yī rén, jiē chū zhōng zhǐ, shì jiāng zhǐ lù wèi mǎ, shēng shā yǔ duó, zhì guó jiā dà mìng. jīn dōng xī fāng yòng bīng, nài hé yǐ tiān xià wěi yān shù hū? jìn zhōng zhě wèi zhōng xián yě, dà nù, tíng zōng zhōu fèng bàn nián. xún yǐ guó fǎ wèi shēn qǐng lù cuī wén shēng yǐ zhèng shì jūn zhī zuì, lù lú shòu yǐ zhèng jiāo sī zhī zuì, lù yáng hào lǐ rú zhēn lǐ wéi hàn zhèng zhī fàn yǐ zhèng sàng shī shī dì zhī zuì, lù gāo chū hú jiā dòng kāng yīng gān niú wéi yào liú guó jìn fù guó yǐ zhèng qì chéng táo kuì zhī zuì jí qǐ lǐ sān cái wèi bīng bù shàng shū, lù yòng qīng yì míng xián dīng yuán jiàn lǐ pǔ děng, zhèng chén yáng lián liú zhòng qìng děng, yǐ zuò zhàng jié xùn yì zhī qì. dì qiè zé zhī. lèi qiān guāng lù chéng shàng bǎo tài pú shǎo qīng, yí jí guī. sì nián, qǐ yòu tōng zhèng, zhì zé zhōng xián zhú dōng lín qiě jǐn, zōng zhōu fù gù cí. zhōng xián zé yǐ jiǎo qíng yàn shì, xuē qí jí.
天啟元年,起儀制主事。疏言:「魏進忠導皇上馳射戲劇,奉聖夫人出入自由。一舉逐諫臣三人,罰一人,皆出中旨,勢將指鹿為馬,生殺予奪,制國家大命。今東西方用兵,奈何以天下委閹豎乎?」進忠者魏忠賢也,大怒,停宗周俸半年。尋以國法未伸請戮崔文升以正弒君之罪,戮盧受以正交私之罪,戮楊鎬、李如楨、李維翰、鄭之范以正喪師失地之罪,戮高出、胡嘉棟、康應乾、牛維曜、劉國縉、傅國以正棄城逃潰之罪;急起李三才為兵部尚書,錄用清議名賢丁元薦、李朴等,諍臣楊漣、劉重慶等,以作仗節徇義之氣。帝切責之。累遷光祿丞、尚寶、太僕少卿,移疾歸。四年,起右通政,至則忠賢逐東林且盡,宗周復固辭。忠賢責以矯情厭世,削其籍。
chóng zhēn yuán nián dōng, zhào wèi shùn tiān fǔ yǐn. cí, bù xǔ. míng nián jiǔ yuè rù dōu, shàng shū yuē:
崇禎元年冬,召為順天府尹。辭,不許。明年九月入都,上疏曰:
bì xià lì jīng qiú zhì, xiāo gàn mí níng. rán chéng xiào tài jí, bù miǎn jiàn xiǎo lì ér sù jìn gōng, hé yǐ zhì táng yú zhī zhì? fū jīn rì suǒ jí jí yú jìn gōng zhě, fēi bīng shì hū? chéng yǐ tún shǒu wèi shàng cè, jiǎn zú jié xiǎng, xiū xíng zhèng ér wēi xìn bù zhī, xū yǐ suì yuè, wèi yǒu bù wàng fēng shù jiǎ zhě, ér bì xià fāng ruì yì zhōng xìng, kè qī chū sài. dāng cǐ sān kōng sì jǐn zhī qiū, jié tiān xià zhī lì yǐ fèng jī jūn ér jūn yù jiāo, jù tiān xià zhī jūn yǐ bó yī zhàn ér zhàn wú rì, cǐ jì zhī zuǒ yě.
陛下勵精求治,宵旰靡寧。然程效太急,不免見小利而速近功,何以致唐、虞之治?夫今日所汲汲於近功者,非兵事乎?誠以屯守為上策,簡卒節餉,修刑政而威信布之,需以歲月,未有不望風束甲者,而陛下方銳意中興,刻期出塞。當此三空四盡之秋,竭天下之力以奉飢軍而軍愈驕,聚天下之軍以博一戰而戰無日,此計之左也。
jīn rì suǒ guī guī yú xiǎo lì zhě, fēi guó jì hū? bì xià liú xīn mín mò, cè rán dòng pì, ér yǐ sī nóng gào guì, yī shí suǒ jiǎng qiú zhě jiē póu kè jù liǎn zhī zhèng. zhèng gōng bù zú, jì yǐ zá pài kē fá bù zú, jiā yǐ huǒ hào. shuǐ hàn zāi shāng, yī qiè bù wèn, qiāo pū rì jùn, dào lù tūn shēng, xiǎo mín zhì mài qī yù zi yǐ yīng. yǒu sī yǐ póu kè wèi xún liáng, ér fǔ zì zhī zhèng jué shàng guān yǐ cuī zhēng wèi kǎo kè, ér chù zhì zhī fǎ wáng. yù qiú guó jiā yǒu fǔ kù zhī cái, bù kě dé yǐ.
今日所規規於小利者,非國計乎?陛下留心民瘼,惻然恫辟,而以司農告匱,一時所講求者皆掊克聚斂之政。正供不足,繼以雜派;科罰不足,加以火耗。水旱災傷,一切不問,敲扑日峻,道路吞聲,小民至賣妻鬻子以應。有司以掊克為循良,而撫字之政絕;上官以催征為考課,而黜陟之法亡。欲求國家有府庫之財,不可得已。
gōng lì zhī jiàn dòng, ér miào táng zhī shàng rì jiàn qí fán kē. shì shì jiū zhī bù shèng jiū, rén rén zhāi zhī bù shèng zhāi, yú shì míng shí wěn ér fǎ lìng zī. qǐng zhě, tè yán zāng lì zhī zhū, zì zǎi zhí yǐ xià, zuò zhòng diǎn zhě shí yú rén, ér tān fēng wèi jǐn xī, suǒ yǐ dǎo zhī zhě wèi shàn yě. jiǎ yì yuē: lǐ jìn wèi rán zhī xiān, fǎ shī yǐ rán zhī hòu. chéng dǎo zhī yǐ lǐ, jiāng rén rén yǒu shì jūn zǐ zhī xíng, ér wú gǒu zhì zhī xīn, suǒ wèi jìn zhī yú wèi rán yě. jīn yī qiè guà wù jí zhǐ chēng huì lù zhě, jí yè jīng zhāo xuě, yóu cóng lì yì, shēn wén qiǎo dǐ, jué tiān xià qiān gǎi zhī tú, yì xí wèi wán dùn wú chǐ, jiǎo shì wài mào yǐ qī bì xià. shì jié rì huī, guān xié rì zhe, bì xià yì ān néng yī yī chá zhī.
功利之見動,而廟堂之上日見其煩苛。事事糾之不勝糾,人人摘之不勝摘,於是名實紊而法令滋。頃者,特嚴贓吏之誅,自宰執以下,坐重典者十餘人,而貪風未盡息,所以導之者未善也。賈誼曰:「禮禁未然之先,法施已然之後。」誠導之以禮,將人人有士君子之行,而無狗彘之心,所謂禁之於未然也。今一切詿誤及指稱賄賂者,即業經昭雪,猶從吏議,深文巧詆,絕天下遷改之途,益習為頑鈍無恥,矯飾外貌以欺陛下。士節日隳,官邪日著,陛下亦安能一一察之。
qiě bì xià suǒ yǐ láo xīn jiāo sī yú shàng zhě, yǐ wèi dé xián rén jūn zǐ yòng zhī yě, ér suǒ jiā yǔ ér wěi rèn zhě, lǜ bēn zǒu jí shì zhī rén: yǐ zhāi fā wèi jīng míng, yǐ gào jié wèi zhèng zhí, yǐ biàn gěi wèi cái xū, yòu ān suǒ de xián zhě ér yòng zhī? dé qí rén yǐ, qiú zhī tài bèi, huò yǐ duǎn ér fèi zhǎng zé zhī tài kē, huò yīn guò ér chéng wù.
且陛下所以勞心焦思於上者,以未得賢人君子用之也,而所嘉予而委任者,率奔走集事之人:以摘發為精明,以告訐為正直,以便給為才諝,又安所得賢者而用之?得其人矣,求之太備,或以短而廢長;責之太苛,或因過而成誤。
qiě bì xià suǒ bāi huà, dòng chū zhū chén yì biǎo, bù miǎn yǒu zì yòng zhī xīn. chén xià jiù guò bù gěi, chán chǎn zhě yīn ér jiān zhī, cāi jì zhī duān suì cóng cǐ qǐ. fū shì yī rén zhī cōng míng, ér shǐ chén xià bù dé jǐn qí zhōng, zé ěr mù yǒu shí yōng píng yī rén zhī yīng duàn, ér shǐ zhū dài fū guó rén bù dé zhōng qí shì, zé yì jiàn yǒu shí yí. fāng qiě wèi nèi jiàng, wèi liú zhōng, hé yǐ zhuī xǐ qǐ zhī shèng hū? shù shí nián lái, yǐ mén hù shā tiān xià jǐ xǔ zhèng rén, yóu màn yán bù yǐ. bì xià yù zhé jūn zǐ yǐ píng xiǎo rén zhī qì, yòng xiǎo rén yǐ chéng jūn zǐ zhī gōng, qián rì zhī fù zhé jiāng fù jiàn yú tiān xià yě.
且陛下所擘畫,動出諸臣意表,不免有自用之心。臣下救過不給,讒諂者因而間之,猜忌之端遂從此起。夫恃一人之聰明,而使臣下不得盡其忠,則耳目有時壅;憑一人之英斷,而使諸大夫國人不得衷其是,則意見有時移。方且為內降,為留中,何以追喜起之盛乎?數十年來,以門戶殺天下幾許正人,猶蔓延不已。陛下欲折君子以平小人之氣,用小人以成君子之公,前日之覆轍將復見於天下也。
bì xià qiú zhì zhī xīn, cāo zhī tài jí. yùn niàng ér wèi gōng lì, gōng lì bù yǐ, zhuǎn wèi xíng míng xíng míng bù yǐ, liú wèi cāi jì cāi jì bù yǐ, jī wèi yōng bì. zhèng rén xīn zhī wēi, suǒ qián zī àn zhǎng ér bù zì zhī zhě. chéng néng jiàn zhōng lì jí, mò zhèng cǐ xīn, shǐ xīn zhī suǒ fā, xī jiē rén yì zhī liáng, rén yǐ yù tiān xià, yì yǐ zhèng wàn mín, zì cháo tíng dá yú sì hǎi, mò fēi rén yì zhī huà, bì xià yǐ yī dàn jī yú yáo shùn yǐ.
陛下求治之心,操之太急。醞釀而為功利,功利不已,轉為刑名;刑名不已,流為猜忌;猜忌不已,積為壅蔽。正人心之危,所潛滋暗長而不自知者。誠能建中立極,默正此心,使心之所發,悉皆仁義之良,仁以育天下,義以正萬民,自朝廷達於四海,莫非仁義之化,陛下已一旦躋於堯、舜矣。
dì yǐ wèi yū kuò, rán tàn qí zhōng.
帝以為迂闊,然嘆其忠。
wèi jǐ, dū chéng bèi bīng, dì bù shì cháo, zhāng zòu duō liú zhōng bù bào. chuán zhǐ bàn bù náng bā bǎi, zhōng guān jìng xiàn mǎ luó, yòu lìng bǎi guān jìn mǎ. zōng zhōu yuē: shì bì yǒu yǐ qiān xìng dòng shàng zhě. nǎi yì wǔ mén kòu tóu jiàn yuē: guó shì qiáng ruò, shì rén xīn ān wēi. qǐ bì xià chū yù huáng jí mén, yán jiàn bǎi liáo, míng yán zōng miào shān líng zài cǐ, gù shǒu wài wú tā jì. fǔ fú dài bào, zì chén qì mù, zhōng guān chuán zhǐ nǎi tuì. mǐ jià téng yuè, qǐng bà jiǔ mén shuì, xiū jiǎ qū yǐ chù pín mín, wèi zhōu yǐ yǎng lǎo jí, yán xíng bǎo jiǎ zhī fǎ, rén xīn shāo ān.
未幾,都城被兵,帝不視朝,章奏多留中不報。傳旨辦布囊八百,中官競獻馬騾,又令百官進馬。宗周曰:「是必有以遷幸動上者。」乃詣午門叩頭諫曰:「國勢強弱,視人心安危。乞陛下出御皇極門,延見百僚,明言宗廟山陵在此,固守外無他計。」俯伏待報,自晨迄暮,中官傳旨乃退。米價騰躍,請罷九門稅,修賈區以處貧民,為粥以養老疾,嚴行保甲之法,人心稍安。
shí shū fǔ zhū chén duō xià yù zhě, zōng zhōu yán: guó shì zhì cǐ, zhū chén fù rèn shǐ, wú suǒ táo zuì, bì xià yì yí fēn rèn jiù. yǔ tāng zuì jǐ, xìng yě bó yān. nǎng huáng shàng yǐ qíng miàn yí qún chén, qún chén jǐn zài yí zhōng, rì jī yuè lèi, jié wèi yīn pǐ, shí zhě yōu zhī. jīn rì dāng kāi shì chéng xīn, wèi jì nán zhī běn, yù biàn diàn yǐ yán jiàn shì dài fū, yǐ piào nǐ guī gé chén, yǐ shù zhèng guī bù yuàn, yǐ xiàn kě tì fǒu yǔ yán guān. bù xiào, cóng ér gèng zhì zhī, wú zuò gù yǐ chéng qí zuì. nǎi zhě cháo tíng fù wén lì rú gū chú, ér shì wǔ jiàn shì bù chì jiāo zi, jiàn shǐ ēn wēi cuò zhì. wén wǔ jiē bù zú xìn, nǎi zhuān rèn yī èr nèi chén, kǔn yǐ wài cì dì wěi zhī. zì gǔ wèi yǒu huàn guān diǎn bīng bù wù guó zhě. yòu hé mǎ shì lóng zhāng fèng yì wú ā héng děng zuì, wǔ dì yì.
時樞輔諸臣多下獄者,宗周言:「國事至此,諸臣負任使,無所逃罪,陛下亦宜分任咎。禹、湯罪己,興也勃焉。曩皇上以情面疑群臣,群臣盡在疑中,日積月累,結為陰痞,識者憂之。今日當開示誠心,為濟難之本,御便殿以延見士大夫,以票擬歸閣臣,以庶政歸部、院,以獻可替否予言官。不效,從而更置之,無坐錮以成其罪。乃者朝廷縛文吏如孤雛,而視武健士不啻驕子,漸使恩威錯置。文武皆不足信,乃專任一二內臣,閫以外次第委之。自古未有宦官典兵不誤國者。」又劾馬世龍、張鳳翼、吳阿衡等罪,忤帝意。
sān nián yǐ jí zài gào, jìn qí tiān yǒng mìng zhī shuō, yán:
三年以疾在告,進祈天永命之說,言:
fǎ tiān zhī dà zhě, mò guò yú zhòng mín mìng, zé xíng fá yí dāng yí píng. bì xià yǐ zhòng diǎn shéng xià, nì dǎng yǒu zhū, fēng jiāng shī shì yǒu zhū. yī qiè guà wù, zhòng zhě zhàng sǐ, qīng zhě zhé qù, cháo shǔ zhōng bàn rǎn zhě yī. ér zuì shāng guó tǐ zhě, wú rú zhào yù. fù dōu yù shǐ yì yīng chāng yǐ píng fǎn xià lì, fǎ sī bì yǐ duàn liàn wèi zhōng zhí, cāng yīng rǔ hǔ jiē zhǒng yú tiān xià yǐ. yuàn tǐ shàng tiān hǎo shēng zhī xīn, shǒu chú zhào yù, qiě kuān yīng chāng, zé qí tiān yǒng mìng zhī yī dào yě.
法天之大者,莫過於重民命,則刑罰宜當宜平。陛下以重典繩下,逆黨有誅,封疆失事有誅。一切詿誤,重者杖死,輕者謫去,朝署中半染赭衣。而最傷國體者,無如詔獄。副都御史易應昌以平反下吏,法司必以鍛煉為忠直,蒼鷹乳虎接踵於天下矣。願體上天好生之心,首除詔獄,且寬應昌,則祈天永命之一道也。
fǎ tiān zhī dà zhě, mò guò yú hòu mín shēng, zé fù liǎn yí huǎn yí qīng. jīn zhě sù bū jiàn zhēng jí lái suì yù zhēng, jié jié zhuī hū, lǘ yán kùn bì, tān lì yì dà wèi mín lì. guì zhōu xún àn sū yǎn yǐ xíng lǐ bèi jié yú jiān sī. xún fāng dú huò, hé wèn xià lì? xī gāo shǔn zhī zhī bèi, jiē jī yú tiān xià yǐ. yuàn tǐ shàng tiān hǎo shēng zhī xīn, shǒu chú xīn xiǎng, bìng yán chì guān fāng, zé qí tiān yǒng mìng zhī yòu yī dào yě.
法天之大者,莫過於厚民生,則賦斂宜緩宜輕。今者宿逋見征及來歲預征,節節追呼,閭閻困敝,貪吏益大為民厲。貴州巡按蘇琰以行李被訐於監司。巡方黷貨,何問下吏?吸膏吮脂之輩,接跡於天下矣。願體上天好生之心,首除新餉,並嚴飭官方,則祈天永命之又一道也。
rán dà jūn zhě, tiān zhī zōng zi fǔ chén zhě, zōng zi zhī jiā xiāng. bì xià zhì fǔ, lǜ yóu tè jiǎn. yì yuàn tǐ yī rén hǎo shēng zhī xīn, wú qū chú yì jǐ, gòu cháo shì yǐ dà yù, jié guó jiā péng dǎng zhī huò wú chǒng lì jū chéng gōng, dǎo rén zhǔ yǐ fù qiáng, niàng tiān xià tǔ bēng zhī shì.
然大君者,天之宗子;輔臣者,宗子之家相。陛下置輔,率由特簡。亦願體一人好生之心,毋驅除異己,構朝士以大獄,結國家朋黨之禍;毋寵利居成功,導人主以富強,釀天下土崩之勢。
zhōu yán rú wēn tǐ rén jiàn shū bù yì. yǐ shí fāng dǎo yǔ, ér zōng zhōu chēng jí, zhǐ wèi yǎn jiǎn, jī dì nù, nǐ zhǐ jié zhī. qiě lìng chén zú bīng zú xiǎng zhī cè, zōng zhōu tiáo huà yǐ duì, yán rú tǐ rén bù néng nán.
周延儒、溫體仁見疏不懌。以時方禱雨,而宗周稱疾,指為偃蹇,激帝怒,擬旨詰之。且令陳足兵、足餉之策,宗周條畫以對,延儒、體仁不能難。
wèi jīng yǐn, zhèng lìng yī xīn, cuò háo jiā yóu lì. yān rén yán shì zhé bù yīng, huò xiāng gòu suì, zōng zhōu zhì shì zì rú. wǔ qīng bó cāng tóu ōu zhū shēng, zōng zhōu chuí zhī, jiā wǔ qīng mén wài. cháng chū, jiàn yōu rén lóng qiè, fén zhī tōng qú. zhōu xù dān dīng xià hù yóu zhì. jū yī zài, xiè bìng guī, dōu rén wèi bà shì.
為京尹,政令一新,挫豪家尤力。閹人言事輒不應,或相詬誶,宗周治事自如。武清伯蒼頭毆諸生,宗周捶之,枷武清門外。嘗出,見優人籠篋,焚之通衢。周恤單丁下戶尤至。居一載,謝病歸,都人為罷市。
bā nián qī yuè, nèi gé quē rén, mìng lì bù tuī zài jí zhě, yǐ sūn shèn xíng lín qiān jí zōng zhōu míng shàng. zhào suǒ sī dūn qū, zōng zhōu gù cí bù xǔ. míng nián zhēng yuè rù dōu, shèn xíng yǐ zú, yǔ qiān rù cháo. dì wèn rén cái bīng shí jí liú kòu chāng jué zhuàng. zōng zhōu yán: bì xià qiú zhì tài jí, yòng fǎ tài yán, bù lìng tài fán, jìn tuì tiān xià shì tài qīng. zhū chén wèi zuì shì fēi, bù kěn jǐn zhí yè, gù yǒu rén ér wú rén zhī yòng, yǒu xiǎng ér wú xiǎng zhī yòng, yǒu jiāng bù néng zhì bīng, yǒu bīng bù néng shā zéi. liú kòu běn cháo tíng chì zǐ, fǔ zhī yǒu dào, zé hái wèi mín. jīn jí yí yǐ shōu shí rén xīn wèi běn, shōu shí rén xīn zài xiān kuān yǒu sī. cān fá zhòng zé lì zhì huài, lì zhì huài zé mín shēng kùn, dào zéi yóu cǐ rì fán. dì yòu wèn bīng shì. zōng zhōu yán: yù wài yǐ zhì nèi wèi běn. nèi zhì xiū, yuǎn rén zì fú, gàn yǔ wǔ ér yǒu miáo gé. yuàn bì xià yǐ yáo shùn zhī xīn, xíng yáo shùn zhī zhèng, tiān xià zì píng. duì bì qū chū. dì gù tǐ rén yū qí yán, mìng qiān fǔ zhèng, zōng zhōu tā yòng. xuán shòu gōng bù zuǒ shì láng. yú yuè, shàng tòng fèn shí jiān shū, yán:
八年七月,內閣缺人,命吏部推在籍者,以孫慎行、林釺及宗周名上。詔所司敦趨,宗周固辭不許。明年正月入都,慎行已卒,與釺入朝。帝問人才、兵食及流寇猖獗狀。宗周言:「陛下求治太急,用法太嚴,布令太煩,進退天下士太輕。諸臣畏罪飾非,不肯盡職業,故有人而無人之用,有餉而無餉之用,有將不能治兵,有兵不能殺賊。流寇本朝廷赤子,撫之有道,則還為民。今急宜以收拾人心為本,收拾人心在先寬有司。參罰重則吏治壞,吏治壞則民生困,盜賊由此日繁。」帝又問兵事。宗周言:「御外以治內為本。內治修,遠人自服,干羽舞而有苗格。願陛下以堯、舜之心,行堯、舜之政,天下自平。」對畢趨出。帝顧體仁迂其言,命釺輔政,宗周他用。旋授工部左侍郎。逾月,上《痛憤時艱疏》,言:
bì xià ruì yì qiú zhì, ér èr dì sān wáng zhì tiān xià zhī dào wèi xiá jiǎng qiú, shī wèi cì dì yóu duō wèi de yào lǐng zhě. shǒu shǔ yì yú biān gōng, ér zuì dū suì yǐ wǔ nián huī fù zhī shuō jìn, shì wèi huò tāi. jǐ sì zhī yì, móu guó wú liáng, cháo tíng shǐ yǒu jī qīng shì dài fū zhī xīn. zì cǐ ěr mù cān yú jìn shì, fù xīn jì yú gān chéng, zhì shù shàng xíng míng, zhèng tǐ guī cóng cuǒ, tiān xià shì rì huài ér bù kě jiù. chǎng wèi sī jī chá, ér gào jié zhī fēng chì zhào yù jí shì shēn, ér táng lián zhī děng yí rén rén jiù guò bù gěi, ér qī wǎng zhī xí zhuǎn shén shì shì yǎng chéng dú duàn, ér chǎn yú zhī fēng rì zhǎng. sān chǐ fǎ bù shēn yú sī kòu, ér fàn zhě rì zhòng, zhào zhǐ zá zhì wǔ xíng, suì gōng duàn yù yǐ shù qiān, ér hào shēng zhī dé yì mǐn. dāo bǐ zhì sī lún ér wáng yán xiè, zhū qiú jí suǒ xiè ér zhèng tǐ shāng. cān fá zài qián gǔ ér guān yù tān, lì yù héng, fù yù bū qiāo pū fán ér mín shēng cuì, yán xíng zhòng liǎn jiāo kùn ér dào zéi rì qǐ. zǒng lǐ rèn ér chén xià zhī gōng néng báo, jiān shì qiǎn ér fēng jiāng zhī zé rèn qīng. dū fǔ wú quán ér jiāng rì nuò, wǔ biàn fèi fǎ ér bīng rì jiāo, jiāng nuò bīng jiāo ér cháo tíng zhī wēi lìng bìng qióng yú dū fǔ. cháo tíng lēi xiàn píng zéi, ér xíng jiān rì shā liáng bào gōng, shēng líng yì tú tàn. yī dàn tiān yǒu shèng zhōng, chè zǒng jiān zhī rèn, zhòng shǒu lìng zhī xuǎn, xià gōng jīng zhī zhāo, shōu kù lì zhī wēi, bù wéi xīn zhī huà, fāng yǔ èr sān chén gōng xǐ xīn dí lǜ, yǐ lián tài jiāo, ér bù yì jūn chén xiāng yù zhī nán yě. dé yī wén zhèn mèng ér yǐ dān cí bào bà, shǐ dà chén shī hé zhōng zhī yì dé yī chén zi zhuàng ér yǐ guò zhuàng zuò gū, shǐ cháo níng wú xū fú zhī fēng. cǐ guān yú guó tǐ rén xīn fēi qiǎn xiān zhě.
陛下銳意求治,而二帝三王治天下之道未暇講求,施為次第猶多未得要領者。首屬意於邊功,而罪督遂以五年恢復之說進,是為禍胎。己巳之役,謀國無良,朝廷始有積輕士大夫之心。自此耳目參於近侍,腹心寄於干城,治術尚刑名,政體歸叢脞,天下事日壞而不可救。廠衛司譏察,而告訐之風熾;詔獄及士紳,而堂廉之等夷;人人救過不給,而欺罔之習轉甚;事事仰成獨斷,而諂諛之風日長。三尺法不伸於司寇,而犯者日眾,詔旨雜治五刑,歲躬斷獄以數千,而好生之德意泯。刀筆治絲綸而王言褻,誅求及瑣屑而政體傷。參罰在錢穀而官愈貪,吏愈橫,賦愈逋;敲扑繁而民生瘁,嚴刑重斂交困而盜賊日起。總理任而臣下之功能薄,監視遣而封疆之責任輕。督、撫無權而將日懦,武弁廢法而兵日驕,將懦兵驕而朝廷之威令並窮於督、撫。朝廷勒限平賊,而行間日殺良報功,生靈益塗炭。一旦天牖聖衷,撤總監之任,重守令之選,下弓旌之招,收酷吏之威,布維新之化,方與二三臣工洗心滌慮,以聯泰交,而不意君臣相遇之難也。得一文震孟而以單辭報罷,使大臣失和衷之誼;得一陳子壯而以過戇坐辜,使朝寧無吁咈之風。此關於國體人心非淺鮮者。
bì xià bì tǐ shàng tiān shēng wù zhī xīn yǐ jìng tiān, ér bù tú yǐ fēng léi bì niàn zǔ zōng jiàn gǔ zhī zhì yǐ lǜ zǔ, ér bù qīng gǎi zuò. yǐ jiǎn yào chū zhèng lìng, yǐ kuān dà yǎng rén cái, yǐ zhōng hòu péi guó mài. fā zhèng shī rén, shōu tiān xià pàn huàn zhī rén xīn, ér qiě hái nèi tíng sǎo chú zhī yì, zhèng nuò shuài shī lǜ zhī zhū, shèn tiān huáng gǎi shòu zhī tú. qiǎn tíng chén jī nèi tǎng xún xíng jùn guó wèi zhāo fǔ shǐ, shè qí wú zuì ér liú wáng zhě. chén shī xiǎn ài, jiān bì qīng yě, tīng qí qióng ér zì guī. zhū qú zhī wài, yóu kě bù shā yī rén, ér bì cǐ yì, xī dài yú guān bīng zāi.
陛下必體上天生物之心以敬天,而不徒倚風雷;必念祖宗鑑古之制以率祖,而不輕改作。以簡要出政令,以寬大養人才,以忠厚培國脈。發政施仁,收天下泮渙之人心,而且還內廷掃除之役,正懦帥失律之誅,慎天潢改授之途。遣廷臣齎內帑巡行郡國為招撫使,赦其無罪而流亡者。陳師險隘,堅壁清野,聽其窮而自歸。誅渠之外,猶可不殺一人,而畢此役,奚待於觀兵哉。
shū rù, dì nù shén, yù gé chén nǐ yán zhǐ zài sì. měi nǐ shàng, dì zhé shǒu qí shū fù yuè, qǐ xíng shù zhōu. yǐ ér yì jiě, jiàng zhǐ jié wèn, wèi dà chén lùn shì yí tǐ guó dù shí, bù dāng xiào xiǎo chén guī guò cháo tíng wèi míng gāo, qiě jiǎng qí qīng zhí yān.
疏入,帝怒甚,諭閣臣擬嚴旨再四。每擬上,帝輒手其疏覆閱,起行數周。已而意解,降旨詰問,謂大臣論事宜體國度時,不當效小臣歸過朝廷為名高,且獎其清直焉。
shí tài pú quē mǎ jià, yǒu zhào yuàn juān zhě tīng, tǐ rén jí chéng guó gōng zhū chún chén yǐ xià jiē yǒu juān zhù. yòu yì bà míng nián cháo jìn. zōng zhōu yǐ shū zī miǎn jìn wèi dà rǔ guó. dì suī bù yuè, xīn shàn qí zhōng, yì yù dà yòng. tǐ rén huàn zhī, mù shān yīn rén xǔ hú shū lùn zhī, wèi zōng zhōu dào xué yǒu yú, cái xū bù zú. dì yǐ hú tóng yì, zhī zhī yí zhēn, suì yǐ bù yòng.
時太僕缺馬價,有詔願捐者聽,體仁及成國公朱純臣以下皆有捐助。又議罷明年朝覲。宗周以輸貲、免覲為大辱國。帝雖不悅,心善其忠,益欲大用。體仁患之,募山陰人許瑚疏論之,謂宗周道學有餘,才諝不足。帝以瑚同邑,知之宜真,遂已不用。
qí qiū, sān shū qǐng gào qù. zhì tiān jīn, wén dū chéng bèi bīng, suì liú yǎng jí. shí yuè, shì shāo dìng, nǎi shàng shū yuē:
其秋,三疏請告去。至天津,聞都城被兵,遂留養疾。十月,事稍定,乃上疏曰:
jǐ sì zhī biàn, wù guó zhě yuán chóng huàn yī rén. xiǎo rén jìng xiū mén hù zhī yuàn, yì jǐ zhě gài zuò yǐ chóng huàn dǎng, rì zào fēi yǔ, cì dì qù zhī. zì cǐ xiǎo rén jìn ér jūn zǐ tuì, zhōng guān yòng shì ér wài tíng jìn shū. wén fǎ rì fán, qī wǎng rì shén, cháo zhèng rì huī, biān fáng rì huài. jīn rì zhī huò, shí jǐ sì yǐ lái niàng chéng zhī yě.
己巳之變,誤國者袁崇煥一人。小人競修門戶之怨,異己者概坐以崇煥黨,日造蜚語,次第去之。自此小人進而君子退,中官用事而外廷浸疏。文法日繁,欺罔日甚,朝政日隳,邊防日壞。今日之禍,實己巳以來釀成之也。
qiě yǐ zhāng fèng yì zhī nì zhí zhōng shū yě, ér bǐ zhī zhuān zhēng, hé yǐ fú wáng qià zhī sǐ? yǐ dīng kuí chǔ děng zhī shī shì yú biān yě, ér zé zhī dài zuì, hé yǐ fú liú cè zhī sǐ? zhū zhèn qín wáng zhī shī, zhēng xiān rù wèi zhě jǐ rén, bù wén yǐ dòu liú méng jié zé, hé yǐ fú gěng rú qǐ zhī sǐ? jīn qiě yǐ èr zhōu bā xiàn zhī shēng líng, jié yī bǎo yáng zhī jú, zé tíng chén zhī lěi lěi ruò ruò kě xìng wú zuì zhě, yòu hé yǐ xiè hán kuàng zhāng fèng xiáng lǐ bāng huá zhū chén zhī huò shù huò qù? qǐ xī wèi yì jǐ qū chú, jīn bù nán yǐ tóng jǐ xiāng róng yǐn hū? chén yú shì ér zhī xiǎo rén zhī huò rén guó wú yǐ shí yě.
且以張鳳翼之溺職中樞也,而俾之專征,何以服王洽之死?以丁魁楚等之失事於邊也,而責之戴罪,何以服劉策之死?諸鎮勤王之師,爭先入衛者幾人,不聞以逗留蒙詰責,何以服耿如杞之死?今且以二州八縣之生靈,結一飽颺之局,則廷臣之累累若若可幸無罪者,又何以謝韓爌、張鳳翔、李邦華諸臣之或戍或去?豈昔為異己驅除,今不難以同己相容隱乎?臣於是而知小人之禍人國無已時也。
xī táng dé zōng wèi qún chén yuē: rén yán lú qǐ jiān xié, zhèn shū bù jué. qún chén duì yuē: cǐ nǎi qǐ zhī suǒ yǐ wèi jiān xié yě. chén měi sān fù sī yán, wèi wàn shì biàn jiān zhī yào. gù yuē: dà jiān shì zhōng, dà nìng shì xìn. pín nián yǐ lái, bì xià è sī jiāo, ér chén xià duō yǐ gào jié jìn bì xià lù qīng jié, ér chén xià duō yǐ qū jǐn róng bì xià chóng lì jīng, ér chén xià bēn zǒu chéng shùn yǐ wèi gōng bì xià shàng zōng hé, ér chén xià suǒ xiè chuī qiú yǐ shì chá. fán ruò cǐ zhě, zhèng shì xìn shì zhōng zhī lèi, jiū qí yòng xīn, wú wǎng bù chū yú shēn jiā lì lù. bì xià bù chá ér yòng zhī, zé jù tiān xià zhī xiǎo rén lì yú cháo, yǒu suǒ bù jué yǐ. tiān xià jí fá cái, hé zhì jǐn chū zhōng guān xià? ér bì xià měi dāng huǎn jí, bì wěi yǐ dà rèn. sān xié yǒu qiǎn, tōng jīn lín dé yǒu qiǎn yòu zhòng qí tǐ tǒng, děng zhī zǒng dū. zhōng guān zǒng dū, zhì zǒng dū hé dì? zǒng dū wú quán, zhì fǔ àn hé dì? shì yǐ fēng jiāng cháng shì yě.
昔唐德宗謂群臣曰:「人言盧杞奸邪,朕殊不覺。」群臣對曰:「此乃杞之所以為奸邪也。」臣每三覆斯言,為萬世辨奸之要。故曰:「大奸似忠,大佞似信。」頻年以來,陛下惡私交,而臣下多以告訐進;陛下錄清節,而臣下多以曲謹容;陛下崇勵精,而臣下奔走承順以為恭;陛下尚綜核,而臣下瑣屑吹求以示察。凡若此者,正似信似忠之類,究其用心,無往不出於身家利祿。陛下不察而用之,則聚天下之小人立於朝,有所不覺矣。天下即乏才,何至盡出中官下?而陛下每當緩急,必委以大任。三協有遣,通、津、臨、德有遣;又重其體統,等之總督。中官總督,置總督何地?總督無權,置撫、按何地?是以封疆嘗試也。
qiě xiǎo rén měi bǐ zhōu xiǎo rén, yǐ xiāng yǐn zhòng, jūn zǐ dú àn rán zì yì. gù zì gǔ yǒu yòng xiǎo rén zhī jūn zǐ, zhōng wú dǎng bǐ xiǎo rén zhī jūn zǐ. bì xià chéng yù jìn jūn zǐ tuì xiǎo rén, jué lǐ luàn xiāo zhǎng zhī jī, yóu fù yòng zhōng guān cān zhì zhī, cǐ míng shì yǐ zuǒ yòu tǎn yě. yǒu míng zhì lǐ zhě qǐ ér zhēng zhī, bì xià jí bù yòng qí yán, hé zhì bìng zhú qí rén? ér yù shǐ jīn guāng chén jìng yǐ cǐ zhú, ruò wéi kǒng shāng zhōng guān xīn zhě, yóu fēi suǒ yǐ shì tiān xià yě.
且小人每比周小人,以相引重,君子獨岸然自異。故自古有用小人之君子,終無黨比小人之君子。陛下誠欲進君子退小人,決理亂消長之機,猶復用中官參制之,此明示以左右袒也。有明治理者起而爭之,陛下即不用其言,何至並逐其人?而御史金光辰竟以此逐,若惟恐傷中官心者,尤非所以示天下也。
zhì jīn rì xíng zhèng zhī zuì chuǎn zhě, chéng dé, ào lì yě, ér yǐ zāng shù, hé yǐ sù chéng tān zhī lìng? shēn shào fāng, shí yú nián jiān sī yě, ér yǐ mò xū yǒu zhī zuān cì shù, hé yǐ zhāo yì jìng zhī diǎn? zhèng màn zhī yù, huò yǐ wū gào zuò, hé yǐ shì dūn lún zhī huà? cǐ shù shì zhě, jiē wèi gù fǔ wén zhèn mèng yǐn shéng pī gēn, jí xiàng qū chú yì jǐ zhī gù zhì, ér tíng chén wú gǎn yán.
至今日刑政之最舛者,成德,傲吏也,而以贓戍,何以肅懲貪之令?申紹芳,十餘年監司也,而以莫須有之鑽刺戍,何以昭抑競之典?鄭鄤之獄,或以誣告坐,何以示敦倫之化?此數事者,皆為故輔文震孟引繩批根,即向驅除異己之故智,而廷臣無敢言。
bì xià yì wú cóng zhī zhī yě. wū hū, bā nián zhī jiān, shuí bǐng guó chéng, ér zhì yú shì! chén bù néng wèi shǒu kuí wēn tǐ rén jiě yǐ. yǔ yuē: shuí shēng lì jiē, zhì jīn wèi gěng. tǐ rén zhī wèi yě.
陛下亦無從知之也。嗚呼,八年之間,誰秉國成,而至於是!臣不能為首揆溫體仁解矣。語曰:「誰生厲階,至今為梗。」體仁之謂也。
shū zòu, dì dà nù, tǐ rén yòu shàng zhāng lì dǐ, suì chì wèi mín.
疏奏,帝大怒,體仁又上章力詆,遂斥為民。
shí sì nián jiǔ yuè, lì bù quē zuǒ shì láng, tíng tuī bù chēng zhǐ. dì lín cháo ér tàn, wèi dà chén: liú zōng zhōu qīng zhèng gǎn yán, kě yòng yě. suì yǐ mìng zhī. zài cí bù dé, nǎi qū cháo. dào zhōng jìn sān zhá: yī yuē míng shèng xué yǐ duān zhì běn, èr yuē gōng shèng xué yǐ jiàn zhì yào, sān yuē zhòng shèng xué yǐ xū zhì huà, fán shù qiān yán. dì yōu zhǐ bào zhī. míng nián bā yuè, wèi zhì zhuó zuǒ dōu yù shǐ. lì cí, yǒu zhào dūn qū. yú yuè, rù jiàn wén huá diàn. dì wèn dū chá yuàn zhí zhǎng ān zài, duì yuē: zài zhèng jǐ yǐ zhèng bǎi liáo. bì cún zhū zhōng zhě, shàng kě duì jūn fù, xià kě zhì tiān xià shì dài fū, ér hòu bǎi liáo zé ér xiàng zhī. dà chén fǎ, xiǎo chén lián, jì gāng zhèn sù, zhí zhǎng zài shì, ér zé chéng xún fāng qí shǒu wù yě. xún fāng dé rén, zé lì zhì qīng, mín shēng suì. dì yuē: qīng lì xíng yǐ fù zhèn wàng. nǎi liè jiàn dào kuí zhēn fǎ shǒu chóng guó tǐ qīng fú jiān chéng guān xié chì lì zhì liù shì yǐ xiàn, dì bāo nà yān. é hé yù shǐ yù shàng yóu yán yún jīng ér jiàn yuán kǎi chéng yǒng, dì bìng cóng zhī. qí hòu shàng yóu shòu lǐ zì chéng xiǎn zhí, zú wèi shì dà gòu.
十四年九月,吏部缺左侍郎,廷推不稱旨。帝臨朝而嘆,謂大臣:「劉宗周清正敢言,可用也。」遂以命之。再辭不得,乃趨朝。道中進三札:一曰明聖學以端治本,二曰躬聖學以建治要,三曰重聖學以需治化,凡數千言。帝優旨報之。明年八月,未至擢左都御史。力辭,有詔敦趨。逾月,入見文華殿。帝問都察院職掌安在,對曰:「在正己以正百僚。必存諸中者,上可對君父,下可質天下士大夫,而後百僚則而象之。大臣法,小臣廉,紀綱振肅,職掌在是,而責成巡方其首務也。巡方得人,則吏治清,民生遂。」帝曰:「卿力行以副朕望。」乃列建道揆、貞法守、崇國體、清伏奸、懲官邪、飭吏治六事以獻,帝褒納焉。俄劾御史喻上猷、嚴雲京而薦袁愷、成勇,帝並從之。其後上猷受李自成顯職,卒為世大詬。
dōng shí yuè, jīng shī bèi bīng. qǐng jīng sǐ shì lú xiàng shēng, ér zhuī lù wù guó jiān chén yáng sì chāng, dǎi bá hù hàn jiāng zuǒ liáng yù fáng guān yǐ bèi fǎn gōng, fáng lù yǐ bèi tòu dù, fáng tōng jīn lín dé yǐ bèi nán xià. dì bù néng jǐn xíng.
冬十月,京師被兵。請旌死事盧象升,而追戮誤國奸臣楊嗣昌,逮跋扈悍將左良玉;防關以備反攻,防潞以備透渡,防通、津、臨、德以備南下。帝不能盡行。
rùn yuè huì rì zhào jiàn tíng chén yú zhōng zuǒ mén. shí jiāng cài xióng kāi yuán yǐ yán shì xià zhào yù, zōng zhōu yuē jiǔ qīng gòng jiù. rù cháo, wén mì zhǐ zhì èr rén sǐ. zōng zhōu è rán wèi zhòng yuē: jīn rì dāng kōng shǔ zhēng, bì gǎi fā xíng bù shǐ yǐ. jí rù duì, yù shǐ yáng ruò qiáo jiàn xī yáng rén tāng ruò wàng shàn huǒ qì, qǐng zhào shì. zōng zhōu yuē: biān chén bù jiǎng zhàn shǒu tún shù zhī fǎ, zhuān shì huǒ qì. jìn lái xiàn chéng pò yì, qǐ wú huǒ qì ér rán? wǒ yòng zhī zhì rén, rén dé zhī yì kě zhì wǒ, bù jiàn hé jiān fǎn wèi huǒ qì suǒ pò hū? guó jiā dà jì, yǐ fǎ jì wèi zhǔ. dà shuài bá hù, yuán shī dòu liú, nài hé fǎn gū xī, wèi cǐ fēn fēn wú yì zhī jǔ yé? yīn yì dū fǔ qù liú, zé qǐng xiān qù dū shī fàn zhì wán. qiě yuē: shí wǔ nián lái, bì xià chù fēn wèi dāng, zhì yǒu jīn rì bài jú. bù zhuī huò shǐ, gèng xián yì zhé, yù yǐ yī qiè gǒu qiě zhī zhèng, bǔ mù qián xià lòu, fēi zhǎng zhì zhī dào yě. dì biàn sè yuē: qián bù kě zhuī, shàn hòu ān zài? zōng zhōu yuē: zài bì xià kāi chéng bù gōng, gōng tiān xià wèi hǎo è, hé guó rén wèi yòng shě, jìn xián cái, kāi yán lù, cì dì yǔ tiān xià gēng shǐ. dì yuē: mù xià fēng huǒ bī jī diān, qiě guó jiā bài huài yǐ jí, dāng rú hé? zōng zhōu yuē: wǔ bèi bì xiān liàn bīng, liàn bīng bì xiān xuǎn jiāng, xuǎn jiāng bì xiān zé xián dū fǔ, zé xián dū fǔ bì xiān lì bīng èr bù dé rén. sòng chén yuē: wén guān bù ài qián, wǔ guān bù xī sǐ, zé tiān xià tài píng. sī yán, jīn rì zhēn biān yě. lùn zhě dàn lùn cái wàng, bù wèn cāo shǒu wèi yǒu cāo shǒu bù jǐn, ér yù shì gǎn qián, jūn shì wèi wēi zhě. ruò tú yǐ yì lùn jié gěi, jǔ dòng huī zhāng, chēng yuē cái wàng, qǔ jué wèi zé yǒu yú, zé shì gōng zé bù zú, hé yì chéng bài zāi? dì yuē: jì biàn zhī rì, xiān cái hòu shǒu. zōng zhōu yuē: qián rén bài huài, jiē yóu tān zòng shǐ rán gù yǐ jì biàn yán, yù yí xiān shǒu hòu cái. dì yuē: dà jiāng bié yǒu cái jú, fēi tú cāo shǒu kě wàng chéng gōng. zōng zhōu yuē: tā bù jù lùn, rú fàn zhì wán cāo shǒu bù jǐn, dà jiāng piān bì wú bù yóu huì jìn, suǒ yǐ sān jūn jiě tǐ. yóu cǐ guān zhī, cāo shǒu wèi zhǔ. dì sè jiě yuē: zhèn yǐ zhī zhī. chì zōng zhōu qǐ.
閏月晦日召見廷臣於中左門。時姜埰、熊開元以言事下詔獄,宗周約九卿共救。入朝,聞密旨置二人死。宗周愕然謂眾曰:「今日當空署爭,必改發刑部始已。」及入對,御史楊若橋薦西洋人湯若望善火器,請召試。宗周曰:「邊臣不講戰守屯戍之法,專恃火器。近來陷城破邑,豈無火器而然?我用之制人,人得之亦可制我,不見河間反為火器所破乎?國家大計,以法紀為主。大帥跋扈,援師逗遛,奈何反姑息,為此紛紛無益之舉耶?」因議督、撫去留,則請先去督師範志完。且曰:「十五年來,陛下處分未當,致有今日敗局。不追禍始,更弦易轍,欲以一切苟且之政,補目前罅漏,非長治之道也。」帝變色曰:「前不可追,善後安在?」宗周曰:「在陛下開誠布公,公天下為好惡,合國人為用舍,進賢才,開言路,次第與天下更始。」帝曰:「目下烽火逼畿甸,且國家敗壞已極,當如何?」宗周曰:「武備必先練兵,練兵必先選將,選將必先擇賢督、撫,擇賢督、撫必先吏、兵二部得人。宋臣曰:『文官不愛錢,武官不惜死,則天下太平。』斯言,今日針砭也。論者但論才望,不問操守;未有操守不謹,而遇事敢前,軍士畏威者。若徒以議論捷給,舉動恢張,稱曰才望,取爵位則有餘,責事功則不足,何益成敗哉?」帝曰:「濟變之日,先才後守。」宗周曰:「前人敗壞,皆由貪縱使然;故以濟變言,愈宜先守後才。」帝曰:「大將別有才局,非徒操守可望成功。」宗周曰:「他不具論,如范志完操守不謹,大將偏裨無不由賄進,所以三軍解體。由此觀之,操守為主。」帝色解曰:「朕已知之。」敕宗周起。
yú shì zōng zhōu chū zòu yuē: bì xià fāng xià zhào qiú xián, jiāng cài xióng kāi yuán èr chén jù yǐ yán dé zuì. guó cháo wú yán guān xià zhào yù zhě, yǒu zhī zì èr chén shǐ. bì xià dù liàng zhuō yuè, wàng rú chén zōng zhōu, zhuàng zhí rú chén huáng dào zhōu, shàng méng shǐ guò zhī diǎn, èr chén hé bù xìng, bù yāo fǎ wài ēn? dì yuē: dào zhōu yǒu xué yǒu shǒu, fēi èr chén bǐ. zōng zhōu yuē: èr chén chéng bù jí dào zhōu, rán cháo tíng dài yán guān yǒu tǐ, yán kě yòng yòng zhī, bù kě zhì zhī. jí yǒu yīng dé zhī zuì, yì dāng fù fǎ sī. jīn jù xià zhào yù, zhōng yú guó tǐ yǒu shāng. dì nù shén, yuē: fǎ sī jǐn yī jiē xíng guān, hé gōng hé sī? qiě zuì yī èr yán guān, hé jù shāng guó tǐ? yǒu rú tān zāng huài fǎ, qī jūn wǎng shàng, jiē kě bù wèn hū? zōng zhōu yuē: jǐn yī, gāo liáng zǐ dì, hé zhī lǐ yì? tīng sì rén yì shǐ. jí bì xià wèn tān zāng huài fǎ, qī jūn wǎng shàng, yì bù kě bù fù fǎ sī yě. dì dà nù yuē: rú cǐ piān dǎng, qǐ kān xiàn zhí! yǒu jiān yuē: kāi yuán cǐ shū, bì yǒu zhǔ shǐ, yí jí zōng zhōu. jīn guāng chén zhēng zhī. dì chì guāng chén, bìng mìng yì chù. yì rì, guāng chén biǎn sān zhì diào yòng, zōng zhōu gé zhí, xíng bù yì zuì. gé chén chí bù fā, pěng yuán zhǐ yù qián kěn jiù, nǎi miǎn, chì wèi mín.
於是宗周出奏曰:「陛下方下詔求賢,姜埰、熊開元二臣遽以言得罪。國朝無言官下詔獄者,有之自二臣始。陛下度量卓越,妄如臣宗周,戇直如臣黃道周,尚蒙使過之典,二臣何不幸,不邀法外恩?」帝曰:「道周有學有守,非二臣比。」宗周曰:「二臣誠不及道周,然朝廷待言官有體,言可用用之,不可置之。即有應得之罪,亦當付法司。今遽下詔獄,終於國體有傷。」帝怒甚,曰:「法司錦衣皆刑官,何公何私?且罪一二言官,何遽傷國體?有如貪贓壞法,欺君罔上,皆可不問乎?」宗周曰:「錦衣,膏粱子弟,何知禮義?聽寺人役使。即陛下問貪贓壞法,欺君罔上,亦不可不付法司也。」帝大怒曰:「如此偏黨,豈堪憲職!」有間曰:「開元此疏,必有主使,疑即宗周。」金光辰爭之。帝叱光辰,並命議處。翼日,光辰貶三秩調用,宗周革職,刑部議罪。閣臣持不發,捧原旨御前懇救,乃免,斥為民。
guī èr nián ér jīng shī xiàn. zōng zhōu tú bù hé gē, yì háng zhōu, zé xún fǔ huáng míng jùn fā sàng tǎo zéi, míng jùn jiè yǐ zhèn jìng, zōng zhōu bó rán yuē: jūn fù biàn chū fēi cháng, gōng zhuān kǔn wài, bù sī zhěn gē qì xuè, jī lì tóng chóu, gù jiè kǒu zhèn jìng, zuò xùn bì jì yé? míng jùn wěi wěi. míng rì, fù qù zhī. míng jùn yuē: fā sàng bì dài āi zhào. zōng zhōu yuē: xī, cǐ hé shí yě, ān suǒ de āi zhào zāi! míng jùn nǎi fā sàng. wèn shī qī, zé yuē: jiǎ zhàng wèi jù. zōng zhōu tàn yuē: jiē hū, shì wū zú yǔ yǒu wèi zāi! nǎi yǔ gù shì láng zhū dà diǎn, gù gěi shì zhōng zhāng zhèng chén xióng rǔ lín zhào mù yì lǚ. jiāng fā, ér fú wáng jiān guó yú nán jīng, qǐ zōng zhōu gù guān. zōng zhōu yǐ dà chóu wèi bào, bù gǎn shòu zhí, zì chēng cǎo mǎng gū chén, shū chén shí zhèng, yán:
歸二年而京師陷。宗周徒步荷戈,詣杭州,責巡撫黃鳴駿發喪討賊,鳴駿誡以鎮靜,宗周勃然曰:「君父變出非常,公專閫外,不思枕戈泣血,激勵同仇,顧藉口鎮靜,作遜避計耶?」鳴駿唯唯。明日,復趣之。鳴駿曰:「發喪必待哀詔。」宗周曰:「嘻,此何時也,安所得哀詔哉!」鳴駿乃發喪。問師期,則曰:「甲仗未具。」宗周嘆曰:「嗟乎,是烏足與有為哉!」乃與故侍郎朱大典,故給事中章正宸、熊汝霖召募義旅。將發,而福王監國於南京,起宗周故官。宗周以大仇未報,不敢受職,自稱草莽孤臣,疏陳時政,言:
jīn rì dà jì, shě tǎo zéi fù chóu, wú yǐ biǎo bì xià dù jiāng zhī xīn fēi yì rán jué cè qīn zhēng, wú yǐ zuò tiān xià zhōng yì zhī qì.
今日大計,舍討賊復仇,無以表陛下渡江之心;非毅然決策親征,無以作天下忠義之氣。
yī yuē jù xíng shèng yǐ guī jìn qǔ. jiāng zuǒ fēi piān ān zhī yè, qǐng jìn tú jiāng běi. fèng yáng hào zhōng dōu, dōng è xú huái, běi kòng yù zhōu, xī gù jīng xiāng, ér nán qù jīn líng bù yuǎn, qǐng yǐ zhù qīn zhēng zhī shī. dà xiǎo quán chú, zàn chēng xíng zài, shǎo cún chén zǐ fù zuì yǐn tè zhī xīn. cóng cǐ jiàn jìn, qín jìn yàn qí bì yǒu xiǎng yīng ér qǐ zhě.
一曰據形勝以規進取。江左非偏安之業,請進圖江北。鳳陽號中都,東扼徐、淮,北控豫州,西顧荊、襄,而南去金陵不遠,請以駐親征之師。大小銓除,暫稱行在,少存臣子負罪引慝之心。從此漸進,秦、晉、燕、齊必有響應而起者。
yī yuē zhòng fān píng yǐ zī dàn yā. huái yáng shù bǎi lǐ, shè liǎng jié yuè, bù néng yù luàn, zhēng xiān nán xià, zhì jiāng běi yī kuài tǔ, gǒng shǒu shòu zéi. dū cáo lù zhèn fēi zuò shǒu huái chéng, jiǔ yǐ jiā shǔ fú zhōu yuǎn dì, shì chàng zhī táo yě yú shì zhèn chén liú zé qīng gāo jié suì yǒu jiā shǔ jì jiāng nán zhī shuō. jūn fǎ lín zhèn tuō táo zhě zhǎn, chén wèi yī fǔ èr zhèn jiē kě zhǎn yě.
一曰重藩屏以資彈壓。淮、揚數百里,設兩節鉞,不能御亂,爭先南下,致江北一塊土,拱手授賊。督漕路振飛坐守淮城,久以家屬浮舟遠地,是倡之逃也;於是鎮臣劉澤清、高傑遂有家屬寄江南之說。軍法臨陣脫逃者斬,臣謂一撫二鎮皆可斬也。
yī yuē shèn jué shǎng yǐ sù jūn qíng. qǐng fēn bié gè shuài fēng shǎng, shú dāng shú làn, qīng zé shōu hóu jué, zhòng zé duó bó jué. fū yǐ zuǒ shuài zhī huī fù ér fēng, gāo liú zhī bài táo yì fēng, yòu shuí bù dāng fēng zhě? wǔ chén jì làn, wén chén suí zhī, wài chén jì làn, zhōng dāng suí zhī, kǒng tiān xià wén ér jiě tǐ yě.
一曰慎爵賞以肅軍情。請分別各帥封賞,孰當孰濫,輕則收侯爵,重則奪伯爵。夫以左帥之恢復而封,高、劉之敗逃亦封,又誰不當封者?武臣既濫,文臣隨之,外臣既濫,中璫隨之,恐天下聞而解體也。
yī yuē hé jiù guān yǐ lì chén jì. yān jīng jì pò, yǒu shòu wěi guān ér pàn zhě, yǒu shòu wěi guān ér táo zhě, yǒu zài fēng shǒu ér táo zhě, yǒu fèng shǐ mìng ér táo zhě, fǎ jiē bù shè. jí yí fēn bié dìng zuì, wèi jiè jiāng lái.
一曰核舊官以立臣紀。燕京既破,有受偽官而叛者,有受偽官而逃者,有在封守而逃者,有奉使命而逃者,法皆不赦。亟宜分別定罪,為戒將來。
zhì yú wěi mìng nán xià, pái huái shùn nì zhī jiān, shí fán yǒu tú bì qiě chàng wèi qū shuō, yǐ huò rén xīn, yóu yí zhū jué.
至於偽命南下,徘徊順逆之間,實繁有徒;必且倡為曲說,以惑人心,尤宜誅絕。
yòu yán:
又言:
dāng zéi rù qín liú jìn, jiàn guò jī nán, yuǎn jìn xiōng xiōng, dú dà jiāng nán běi yàn rán, ér èr sān dū fǔ bù wén qiǎn yī qí yǐ zhuàng shēng yuán, zéi suì dé zhǎng qū fàn què. zuò shì jūn fù zhī wēi wáng ér bù jiù, zé fēng jiāng zhū chén zhī dāng zhū zhě yī. xiōng wèn yǐ què, zhū chén fèn gē ér qǐ, jué yī zhàn yǐ shú qián qiān, zì dāng bù qí cháo shí. fāng qiě yǎng shēng xī yú nán zhōng, zhēng yán gù yǔ zhī cè, xiè bīng quán yú kǔn wài, shǒu tú dìng cè zhī gōng, zé fēng jiāng zhū chén zhī dāng zhū zhě yòu yī. xīn cháo jì lì zhī hòu, wèi yí bù qí zhōng rì, shǒu qiǎn běi fá zhī shī. bù rán, zé jí chí yī jiè, jiān dào běi jìn, xí yàn zhōng fù lǎo, qǐ sāi shàng míng wáng, kū jiǔ miào, cuò zǐ gōng, fǎng zhū wáng. gèng bù rán, zé qǐ mǐn shuài zhèng zhī lóng, yǐ hǎi shī xià zhí gū, jiǔ biān dū zhèn hé móu gòng fèn, shì huò kě wèi. ér zhū chén jì bù chū cǐ, zé jǔ cháo móu guó bù zhōng zhī dāng zhū zhě yòu yī. zuì fèi zhū chén, liàng cóng zhāo xuě, zì yīng yuán xiān dì yí zhào jí zhī, jīn nǎi gài yòng xīn ēn. zhū yān dìng àn, qián hòu zhào shū gú tū, shì bì biāo hǔ zhī lèi, jǐn cóng píng fǎn ér hòu yǐ, zé jǔ cháo móu guó bù zhōng zhī dāng zhū zhě yòu yī. chén wèi jīn rì wèn zuì, dāng zì zhōng wài zhū chén bù zhí zhě shǐ.
當賊入秦流晉,漸過畿南,遠近洶洶,獨大江南北晏然,而二三督撫不聞遣一騎以壯聲援,賊遂得長驅犯闕。坐視君父之危亡而不救,則封疆諸臣之當誅者一。凶問已確,諸臣奮戈而起,決一戰以贖前愆,自當不俟朝食。方且仰聲息於南中,爭言固圉之策,卸兵權於閫外,首圖定策之功,則封疆諸臣之當誅者又一。新朝既立之後,謂宜不俟終日,首遣北伐之師。不然,則亟馳一介,間道北進,檄燕中父老,起塞上名王,哭九廟,厝梓宮,訪諸王。更不然,則起閩帥鄭芝龍,以海師下直沽,九邊督鎮合謀共奮,事或可為。而諸臣計不出此,則舉朝謀國不忠之當誅者又一。罪廢諸臣,量從昭雪,自應援先帝遺詔及之,今乃概用新恩。誅閹定案,前後詔書鶻突,勢必彪虎之類,盡從平反而後已,則舉朝謀國不忠之當誅者又一。臣謂今日問罪,當自中外諸臣不職者始。
zhào nà qí yán, xuān fù shǐ guǎn, zhōng wài wèi sǒng dòng. ér mǎ shì yīng gāo jié liú zé qīng hèn shén, zī yù shā zōng zhōu yǐ.
詔納其言,宣付史館,中外為悚動。而馬士英、高傑、劉澤清恨甚,滋欲殺宗周矣。
zōng zhōu lián shū qǐng gào bù dé mìng, suì kàng shū hé shì yīng, yán:
宗周連疏請告不得命,遂抗疏劾士英,言:
bì xià lóng fēi huái diān, tiān shí yǔ zhī. nǎi yǒu hù bì wēi láo, rù nèi gé, jìn zhōng shū, gōng xián shì yīn, yàn rán dāng zhī bù yí zhě, fēi shì yīng hū? yú shì lǐ zhān chǐ yán dìng cè, tiāo jī tíng chén yǐ. liú kǒng zhāo yǐ gōng shǎng bù jūn, fā fèn zhǒng chén, cháo duān huá rán jù sòng, ér qún yīn qiě piān piān qǐ yǐ. jiè zhī bīng zhī míng, zé nì dǎng kě yǐ rán huī, kuān fǎn zhèng zhī lù, zé táo chén kě yǐ jí yǐn, ér gé bù zhū chén qiě cì dì yán qù yǐ. zhōng cháo zhī dǎng lùn fāng xìng, hé xiá tú hé běi zhī zéi? lì guó zhī běn jì yǐ shū, hé yǐ yán kuāng rǎng zhī lüè? gāo jié yī táo jiāng yě, ér fèng ruò jiāo zi, jìn yǒu wěi dà zhī yōu. huái yáng shī shì, bù nán qiǎn fǔ chén dào chén yǐ xiè zhī, ān dé bù zhǎng qí jié ào, zé yì shì shì yīng luǎn yì yě. liú huáng zhū jiāng, gè yǒu jiù xùn dì, ér zhì ruò yì qí, xiōng xiōng wèi lián jī zhī shì, zhì fēn pōu jiāng běi sì zhèn yǐ wèi zhī, ān dé bù qǐ qí xióng xīn, zé jiē gāo jié yī rén chàng zhī yě. jīng yíng zì zǔ zōng yǐ lái, jiē xūn chén wèi zhèng, shū èr zuǒ zhī. bì xià lì guó yī shǐ, ér yǒu nèi chén lú jiǔ dé zhī mìng, zé shì yīng yǒu bù dé cí qí zé zhě.
陛下龍飛淮甸,天實予之。乃有扈蹕微勞,入內閣,進中樞,宮銜世蔭,晏然當之不疑者,非士英乎?於是李沾侈言定策,挑激廷臣矣。劉孔昭以功賞不均,發憤冢臣,朝端譁然聚訟,而群陰且翩翩起矣。借知兵之名,則逆黨可以然灰,寬反正之路,則逃臣可以汲引,而閣部諸臣且次第言去矣。中朝之黨論方興,何暇圖河北之賊?立國之本紀已疏,何以言匡攘之略?高傑一逃將也,而奉若驕子,浸有尾大之憂。淮、揚失事,不難譴撫臣道臣以謝之,安得不長其桀驁,則亦恃士英卵翼也。劉、黃諸將,各有舊汛地,而置若弈棋,洶洶為連雞之勢,至分剖江北四鎮以慰之,安得不啟其雄心,則皆高傑一人倡之也。京營自祖宗以來,皆勛臣為政,樞貳佐之。陛下立國伊始,而有內臣盧九德之命,則士英有不得辭其責者。
zǒng zhī, bīng gē dào zéi, jiē cóng xiǎo rén qì lèi gǎn zhào ér shēng, ér xiǎo rén yǔ yǎn huàn yòu wǎng wǎng xiāng biǎo lǐ. zì gǔ wèi yǒu yǎn huàn yòng shì, ér jiāng shuài néng shù gōng yú fāng yù zhě. wéi bì xià shǒu biàn yīn yáng xiāo zhǎng zhī jī, chū shì yīng réng dū fèng yáng, lián luò zhū zhèn, jué yòng bīng zhī cè. shǐ kě fǎ jí bù hái zhōng shū, yì dāng zì huái ér běi, lì hé yǐ nán, bié kāi mù fǔ, yǔ shì yīng xiāng jǐ jiǎo. jīng yíng tí dū, dú duàn qǐn zhī. shū zhī shǐ cè, wèi hóng guāng dì yī měi zhèng.
總之,兵戈盜賊,皆從小人氣類感召而生,而小人與奄宦又往往相表里。自古未有奄宦用事,而將帥能樹功於方域者。惟陛下首辨陰陽消長之機,出士英仍督鳳陽,聯絡諸鎮,決用兵之策。史可法即不還中樞,亦當自淮而北,歷河以南,別開幕府,與士英相掎角。京營提督,獨斷寢之。書之史冊,為弘光第一美政。
wáng yōu zhào dá zhī, ér cù qí sù rù.
王優詔答之,而促其速入。
shì yīng dà nù, jí rì jù shū cí wèi, qiě yáng yán yú cháo yuē: liú gōng zì chēng cǎo mǎng gū chén, bù shū xīn mìng, míng shì bù chén tiān zǐ yě. qí sī rén zhū tǒng jīn lèi suì hé zōng zhōu shū qǐng yí bì fèng yáng: fèng yáng, gāo qiáng suǒ zài, yù yǐ zuì zōng chù huáng shàng, ér yǔ shǐ kě fǎ yōng lì lù wáng. qí bīng yǐ fú dān yáng, dāng jí bèi. ér zé qīng jié rì yè móu suǒ yǐ shā zōng zhōu zhě bù dé, nǎi qiǎn kè shí bèi wǎng cì zōng zhōu. zōng zhōu shí zài dān yáng, zhōng rì wēi zuò, wèi cháng yǒu duò róng, kè qián hòu zhì zhě, bù gǎn jiā hài ér qù. ér huáng míng jùn rù jìn, bīng dǐ jīng kǒu, yǔ fáng jiāng bīng xiāng jī dòu. shì yīng yǐ tǒng jīn lèi yán wèi xìn yě, yì zhèn kǒng. yú shì zé qīng shū hé: zōng zhōu yīn náo huī fù, yù zhū chén děng, jī biàn shì xīn, zhào shēng líng zhī huò. liú liáng zuǒ yì jù shū yán zōng zhōu lì chí sān àn, wèi mén hù zhǔ méng, chàng yì qīn zhēng, tú cháo cuò zhī zì wèi jū shǒu, sī mǎ yì zhī bì chéng jù jūn. shū wèi xià, zé qīng fù cǎo yī shū, shǔ jié liáng zuǒ jí huáng dé gōng míng shàng zhī, yán: zōng zhōu quàn shàng qīn zhēng, móu wēi jūn fù, yù ān zhì bì xià yú fēng huǒ xiōng wēi zhī dì. gài fēi zōng zhōu yī rén zhī móu, jiāng yuē guǎng wú shēn hé móu yě. yuē guǎng xīn xióng dǎn dà, yì dài fēi qí běn huái, gù yīn jié sǐ dǎng, jiǎn chú zhū zhōng, rán hòu pò jié chéng yú, qiān zhī bié jùn. rú shēn zōng zhōu rù dōu, chén děng jí dù jiāng fù què, miàn jié zhū jiān, zhèng chūn qiū tǎo zéi zhī yì. shū rù, jǔ cháo dà hài, chuán yù hé zhōng jí shì. zōng zhōu bù dé yǐ, yǐ qī yuè shí bā rì rù cháo. chū, zé qīng shū chū, qiǎn rén lù shì jié. jié yuē: wǒ bèi wǔ rén, nǎi yù cháo shì yé? dé gōng shū biàn: chén bù yù wén. shì yīng qǐn bù zòu. kě fǎ bù píng, qiǎn shǐ biàn jié zhū zhèn, xián yún bù zhī, suì jù yǐ rù gào, zé qīng bèi yóu shì qì jǔ.
士英大怒,即日具疏辭位,且揚言於朝曰:「劉公自稱草莽孤臣,不書新命,明示不臣天子也。」其私人朱統釒類遂劾宗周疏請移蹕鳳陽:「鳳陽,高牆所在,欲以罪宗處皇上,而與史可法擁立潞王。其兵已伏丹陽,當急備。」而澤清、傑日夜謀所以殺宗周者不得,乃遣客十輩往刺宗周。宗周時在丹陽,終日危坐,未嘗有惰容,客前後至者,不敢加害而去。而黃鳴駿入覲,兵抵京口,與防江兵相擊斗。士英以統釒類言為信也,亦震恐。於是澤清疏劾:「宗周陰撓恢復,欲誅臣等,激變士心,召生靈之禍。」劉良佐亦具疏言宗周力持「三案」,為門戶主盟,倡議親征,圖晁錯之自為居守,司馬懿之閉城拒君。疏未下,澤清復草一疏,署傑、良佐及黃得功名上之,言:「宗周勸上親征,謀危君父,欲安置陛下於烽火凶危之地。蓋非宗周一人之謀,姜曰廣、吳甡合謀也。曰廣心雄膽大,翊戴非其本懷,故陰結死黨,翦除諸忠,然後迫劫乘輿,遷之別郡。如甡、宗周入都,臣等即渡江赴闕,面訐諸奸,正《春秋》討賊之義。」疏入,舉朝大駭,傳諭和衷集事。宗周不得已,以七月十八日入朝。初,澤清疏出,遣人錄示傑。傑曰:「我輩武人,乃預朝事耶?」得功疏辨:「臣不預聞。」士英寢不奏。可法不平,遣使遍詰諸鎮,咸雲不知,遂據以入告,澤清輩由是氣沮。
shì yīng jì jí zōng zhōu, yì yù qù zhī, ér jiàn ruǎn dà chéng zhī bīng. yǒu zhào guān dài bì jiàn. wèi jǐ, zhōng zhǐ tè shòu bīng bù tiān zhù yòu shì láng. zōng zhōu yuē: dà chéng jìn tuì, xì jiāng zuǒ xìng wáng, lǎo chén bù gǎn bù yī zhēng zhī. bù tīng, zé yì jiāng guī ěr. shū rù, bù tīng, zōng zhōu suì gào guī, zhào xǔ chéng chuán. jiāng xíng, shū chén wǔ shì:
士英既嫉宗周,益欲去之,而薦阮大鋮知兵。有詔冠帶陛見。未幾,中旨特授兵部添注右侍郎。宗周曰:「大鋮進退,系江左興亡,老臣不敢不一爭之。不聽,則亦將歸爾。」疏入,不聽,宗周遂告歸,詔許乘傳。將行,疏陳五事:
yī yuē xiū shèng zhèng, wú yǐ jìn yú hū yuǎn yóu. guó jiā bù xìng, zāo cǐ dà biàn, jīn fēn fēn zhì zuò, shì bù fù yǒu zhōng yuán zhì zhě. tǔ mù chóng yǐ, zhēn qí jí yǐ, pái yōu zá jù chén yǐ nèi shù chōng tíng, jīn wú mǎn zuò, qī wǎn pián tián yǐ chán fū chāng, yán lù è, guān cháng luàn yǐ. suǒ wèi niǔ jìn yú ér hū yuǎn tú yě.
一曰修聖政,毋以近娛忽遠猷。國家不幸,遭此大變,今紛紛製作,似不復有中原志者。土木崇矣,珍奇集矣,俳優雜劇陳矣;內豎充廷,金吾滿座,戚畹駢闐矣;讒夫昌,言路扼,官常亂矣。所謂狃近娛而忽遠圖也。
yī yuē zhèn wáng gāng, wú yǐ zhǔ ēn shāng chén jì. zì bì xià jí wèi, zhōng wài chén gōng bù yuē cóng lóng, zé yuē zuǒ mìng. yī tuī ēn jìn shì, zé zuǒ yòu yīn ér bǐng quán zài tuī ēn dà chén, zé gé bù kě yǐ jiān bǐng sān tuī ēn xūn jiù, zé chén qǐ zhì jīn wèi yǐ sì tuī ēn wǔ biàn, zé jiāng chǎng shì tóng ér xì. biǎo lǐ hū yīng, dòng yǒu miǎo shì cháo tíng zhī xīn bǐ cǐ xióng zhǎng, jí wèi fàn shàng wú děng zhī xí. lǐ lè zhēng fá, jiàn bù chū zì tiān zǐ, suǒ wèi xiè zhǔ ēn ér shāng chén jì yě.
一曰振王綱,無以主恩傷臣紀。自陛下即位,中外臣工不曰從龍,則曰佐命。一推恩近侍,則左右因而秉權;再推恩大臣,則閣部可以兼柄;三推恩勛舊,則陳乞至今未已;四推恩武弁,則疆場視同兒戲。表里呼應,動有藐視朝廷之心;彼此雄長,即為犯上無等之習。禮樂征伐,漸不出自天子,所謂褻主恩而傷臣紀也。
yī yuē míng guó shì, wú yǐ xié fēng wēi zhèng qì. péng dǎng zhī shuō, xiǎo rén yǐ jiā jūn zǐ, niàng guó jiā kōng xū zhī huò, xiān dì mò zào kě jiàn yě. jīn gèng wèi yī èr yuán è chēng yuān, zhì zhū jūn zǐ hòu xiān sǐ yú dǎng sǐ yú xùn guó zhě, ruò yǒu yú lù. kuí jué suǒ yóu, zhǐ yǐ yī rén jìn yòng, dòng yǐn sān cháo gù shì, pái yì jiù rén. sī jiāo zhòng, jūn fù qīng, shēn zì shù dǎng, ér zuò tā rén yǐ dǎng, suǒ wèi zhǎng xié fēng ér wēi zhèng qì yě.
一曰明國是,無以邪鋒危正氣。朋黨之說,小人以加君子,釀國家空虛之禍,先帝末造可鑑也。今更為一二元惡稱冤,至諸君子後先死於黨、死於徇國者,若有餘戮。揆厥所由,止以一人進用,動引三朝故事,排抑舊人。私交重,君父輕,身自樹黨,而坐他人以黨,所謂長邪鋒而危正氣也。
yī yuē duān zhì shù, wú yǐ xíng míng xiān jiào huà. xiān dì pō shàng xíng míng, ér shā jī xiān dòng yú wēn tǐ rén. shā yùn rì kāi, yuàn dú mǎn tiān xià. jìn rú tān lì zhī zhū, bù jīng tí wèn, jù kē zuì míng wèi kē zuì míng, xiān zhuī zāng fá. jiǎ lìng yǒu yǔ hǎo shàn zhī xún fāng, jiè chéng dé yǐ mèi quán xiāng, yòu shú biàn zhī? yòu zhí fāng róng zhèng zhī jiān bì, dào lù zé yǒu fán yán, suī wèi chén yǒu bù gǎn wèn zhě, zé chǎng wèi zhī shè hé wèi? tú lìng rén zhǔ kuī zhì dé, shāng zhì tǐ, suǒ wèi jí xíng míng ér wàng jiào huà yě.
一曰端治術,無以刑名先教化。先帝頗尚刑名,而殺機先動於溫體仁。殺運日開,怨毒滿天下。近如貪吏之誅,不經提問,遽科罪名;未科罪名,先追贓罰。假令有禹好善之巡方,借成德以媚權相,又孰辨之?又職方戎政之奸弊,道路嘖有煩言,雖衛臣有不敢問者,則廠衛之設何為?徒令人主虧至德,傷治體,所謂急刑名而忘教化也。
yī yuē gù bāng běn, wú yǐ wài xìn niàng nèi yōu. qián zhě huái yáng gào biàn, wèi jǐ ér gāo huáng èr zhèn zhì bīng xiāng gōng. sì zhèn é bīng gè sān wàn, bù yǐ shā dí ér zì xiāng tú dú, yòu rì fán cháo tíng jiǎng hé, hé wèi zhě! fū yǐ shí èr wàn bù shā dí zhī bīng, suǒ shí èr wàn bù shā dí zhī xiǎng, bì qióng zhī shù ěr. bù shāo cái yì, wéi jiā pài héng zhēng. xù yī èr cāng yīng rǔ hǔ zhī yǒu sī, yǐ tiān xià xùn zhī yǐ yǐ, suǒ wèi jī wài xìn ér niàng nèi yōu yě.
一曰固邦本,毋以外釁釀內憂。前者淮、揚告變,未幾而高、黃二鎮治兵相攻。四鎮額兵各三萬,不以殺敵而自相屠毒,又日煩朝廷講和,何為者!夫以十二萬不殺敵之兵,索十二萬不殺敵之餉,必窮之術耳。不稍裁抑,惟加派橫征。蓄一二蒼鷹乳虎之有司,以天下徇之已矣,所謂積外釁而釀內憂也。
yōu zhào bào wén.
優詔報聞。
míng nián wǔ yuè, nán dōu wáng. liù yuè, lù wáng jiàng, háng zhōu yì shī shǒu. zōng zhōu fāng shí, tuī àn tòng kū, zì shì suì bù shí. yí jū guō wài, yǒu quàn yǐ wén xiè gù shì zhě. zōng zhōu yuē: běi dōu zhī biàn, kě yǐ sǐ, kě yǐ wú sǐ, yǐ shēn zài tián lǐ, shàng yǒu wàng yú zhōng xìng yě. nán dōu zhī biàn, zhǔ shàng zì qì qí shè jì, shàng yuē kě yǐ sǐ, kě yǐ wú sǐ, yǐ qí jì qǐ yǒu rén yě. jīn wú yuè yòu jiàng yǐ, lǎo chén bù sǐ, shàng hé dài hū? ruò yuē shēn bù zài wèi, bù dāng yǔ chéng wèi cún wáng, dú bù dāng yǔ tǔ wèi cún wáng hū? cǐ jiāng wàn lǐ suǒ yǐ sǐ yě. chū cí zǔ mù, zhōu guò xī yáng gǎng, yuè rù shuǐ zhōng, shuǐ qiǎn bù de sǐ, zhōu rén fú chū zhī. jué shí èr shí sān rì, shǐ yóu jìn míng yǐn, hòu sháo shuǐ bù xià zhě shí sān rì, yǔ mén rén wèn dá rú píng shí. rùn liù yuè bā rì zú, nián liù shí yǒu bā. qí mén rén xùn yì zhě yǒu zhù yuān wáng yù shī.
明年五月,南都亡。六月,潞王降,杭州亦失守。宗周方食,推案慟哭,自是遂不食。移居郭外,有勸以文、謝故事者。宗周曰:「北都之變,可以死,可以無死,以身在田裡,尚有望於中興也。南都之變,主上自棄其社稷,尚曰可以死,可以無死,以俟繼起有人也。今吾越又降矣,老臣不死,尚何待乎?若曰身不在位,不當與城為存亡,獨不當與土為存亡乎?此江萬里所以死也。」出辭祖墓,舟過西洋港,躍入水中,水淺不得死,舟人扶出之。絕食二十三日,始猶進茗飲,後勺水不下者十三日,與門人問答如平時。閏六月八日卒,年六十有八。其門人徇義者有祝淵、王毓蓍。
yuān, zì kāi měi, hǎi níng rén. chóng zhēn liù nián jǔ yú xiāng. zì yǐ nián shào xué wèi chōng, qī fēng diān sēng shè, dú shū sān nián, shān sēng hǎn jiàn qí miàn. shí wǔ nián dōng, huì shì rù dōu, shì zōng zhōu tíng zhèng jiāng cài xióng kāi yuán xuē jí. yuān kàng shū yuē: zōng zhōu zhuàng zhí xìng chéng, zhōng xiào tiān shòu, shòu rèn yǐ lái, shū shí bù bǎo, zhōng xiāo bù qǐn, tú bào guó ēn. jīn sì fāng duō nán, tān mò chéng fēng, qiú yī qīng gāng chén yǐ sī fēng jì, shú yǔ zōng zhōu? zōng zhōu yǐ yū zhuàng chì, jì zhī zhě bì tiǎn niǎn zōng zhōu yǐ piān zhí chì, jì zhī zhě bì biàn jié. tiǎn niǎn biàn jié zhī fū jìn, bì qiě yíng sī nà huì, diān dào zhēn xié. qǐ shōu hái chéng mìng, fù qí gù guān, tiān xià xìng shèn. dì dé shū bù yì, tíng yuān huì shì, xià lǐ guān yì. yuān gù bù shí zōng zhōu, jì dé mìng wǎng yè. zōng zhōu yuē: zi wèi cǐ jǔ, wú suǒ wèi ér wèi zhī hū, yì dòng yú míng xīn ér wèi zhī yě? yuān shuǎng rán bì xí yuē: xiān shēng míng mǎn tiān xià, chéng chǐ bù dé liè mén qiáng ěr, yuàn zhí zhì wèi dì zǐ. míng nián, cóng zōng zhōu shān yīn. lǐ guān yì shàng, dǎi xià zhào yù, jié zhǔ shǐ xìng míng. yuān yuē: nán ér sǐ jí sǐ ěr, hé tīng rén zhǐ shǐ wèi! yí xíng bù, jìn shì gòng shū chū yuān. wèi jǐ, dū chéng xiàn, yíng sǐ nán tài cháng shǎo qīng wú lín zhēng sàng, guī qí jiù. yì nán jīng xíng bù, jìng qián yù, shàng shū yù zhǐ zhī. shàng shū qǐng zhū jiān fǔ, tōng zhèng sī yì bù zòu. gěi shì zhōng chén zi lóng shū jiàn yuān jí dài zhào tú zhòng jí yì shì, kě wèi tái jiàn. zhòng jí zhě, zhāng pǔ rén, yǐ zhū shēng zǒu wàn lǐ shàng shū míng huáng dào zhōu yuān, dé zuì zhàng qiǎn zhě yě. bù xǔ.
淵,字開美,海寧人。崇禎六年舉於鄉。自以年少學未充,棲峰巔僧舍,讀書三年,山僧罕見其面。十五年冬,會試入都,適宗周廷諍姜埰、熊開元削籍。淵抗疏曰:「宗周戇直性成,忠孝天授,受任以來,蔬食不飽,終宵不寢,圖報國恩。今四方多難,貪墨成風,求一清剛臣以司風紀,孰與宗周?宗周以迂戇斥,繼之者必淟涊;宗周以偏執斥,繼之者必便捷。淟涊便捷之夫進,必且營私納賄,顛倒貞邪。乞收還成命,復其故官,天下幸甚。」帝得疏不懌,停淵會試,下禮官議。淵故不識宗周,既得命往謁。宗周曰:「子為此舉,無所為而為之乎,抑動於名心而為之也?」淵爽然避席曰:「先生名滿天下,誠恥不得列門牆爾,願執贄為弟子。」明年,從宗周山陰。禮官議上,逮下詔獄,詰主使姓名。淵曰:「男兒死即死爾,何聽人指使為!」移刑部,進士共疏出淵。未幾,都城陷,營死難太常少卿吳麟征喪,歸其柩。詣南京刑部,竟前獄,尚書諭止之。上疏請誅奸輔,通政司抑不奏。給事中陳子龍疏薦淵及待詔塗仲吉義士,可為台諫。仲吉者,漳浦人,以諸生走萬里上書明黃道周冤,得罪杖譴者也。不許。
zōng zhōu bà guān jiā jū, yuān shù wǎng wèn xué. cháng yǒu guò, rù qū shì zhǎng guì liú tì zì shou guò. háng zhōu shī shǒu, yuān fāng zàng mǔ, qù jùn gōng. jì zàng, hái jiā shè jì, jí tóu huán ér zú, nián sān shí wǔ yě. yú èr rì, zōng zhōu è sǐ.
宗周罷官家居,淵數往問學。嘗有過,入曲室長跪流涕自扌過。杭州失守,淵方葬母,趣竣工。既葬,還家設祭,即投繯而卒,年三十五也。逾二日,宗周餓死。
yù shī, zì yuán zhǐ, huì jī rén. wèi zhū shēng, diē dàng bù jī. yǐ, shòu yè zōng zhōu zhī mén, tóng mén shēng xián fēi xiào zhī. háng zhōu bù shǒu, zōng zhōu jué lì wèi sǐ, yù shī shàng shū yuē: yuàn xiān shēng zǎo zì cái, wú wèi wáng yán wǔ suǒ diào. é yī yǒu lái shì, yù shī yuē: zi ruò hé? yuē: yǒu táo yuān míng gù shì zài. yù shī yuē: bù rán. wú bèi shēng sè zhōng rén, lǜ jiǔ zé nán chí yě. yī rì, biàn zhào gù jiāo huān yǐn, líng rén zòu lè. jiǔ bà, xié dēng chū mén, tóu liǔ qiáo xià, xiān zōng zhōu yī yuè sǐ. xiāng rén sī shì zhèng yì xiān shēng.
毓蓍,字元趾,會稽人。為諸生,跌宕不羈。已,受業宗周之門,同門生咸非笑之。杭州不守,宗周絕粒未死,毓蓍上書曰:「願先生早自裁,毋為王炎午所吊。」俄一友來視,毓蓍曰:「子若何?」曰:「有陶淵明故事在。」毓蓍曰:「不然。吾輩聲色中人,慮久則難持也。」一日,遍召故交歡飲,伶人奏樂。酒罷,攜燈出門,投柳橋下,先宗周一月死。鄉人私諡正義先生。
zōng zhōu shǐ shòu yè yú xǔ fú yuǎn. yǐ, rù dōng lín shū yuàn, yǔ gāo pān lóng bèi jiǎng xí. féng cóng wú shǒu shàn shū yuàn zhī huì, zōng zhōu yì yǔ yān. yuè zhōng zì wáng shǒu rén hòu, yī chuán wèi wáng jī, zài chuán wèi zhōu rǔ dēng táo wàng líng, sān chuán wèi táo shì líng, jiē zá yú chán. shì líng jiǎng xué bái mǎ shān, wèi yīn guǒ shuō, qù shǒu rén yì yuǎn. zōng zhōu yōu zhī, zhú zhèng rén shū yuàn, jí tóng zhì jiǎng yì. qiě sǐ, yǔ mén rén yuē: xué zhī yào, chéng ér yǐ, zhǔ jìng qí gōng yě. jìng zé chéng, chéng zé tiān. liáng zhī zhī shuō, xiān yǒu bù liú yú chán zhě. zōng zhōu zài guān zhī rì shǎo, qí shì jūn, bù yǐ miàn cóng wèi jìng. rù cháo, suī chù àn shì, bù gǎn nán xiàng. huò xùn dà yù, huì dà yì, duì míng zhǐ, bì què zuò gǒng lì yí shí. huò xiè bìng, tú bù jiā jū, bù páo cū fàn, lè dào ān pín. wén zhào jiù dào, cháng bù néng jù guān shang. xué zhě chēng niàn tái xiān shēng. zi zhuó, zì bó shéng.
宗周始受業於許孚遠。已,入東林書院,與高攀龍輩講習。馮從吾首善書院之會,宗周亦與焉。越中自王守仁後,一傳為王畿,再傳為周汝登、陶望齡,三傳為陶奭齡,皆雜於禪。奭齡講學白馬山,為因果說,去守仁益遠。宗周憂之,築證人書院,集同志講肄。且死,語門人曰:「學之要,誠而已,主敬其功也。敬則誠,誠則天。良知之說,鮮有不流於禪者。」宗周在官之日少,其事君,不以面從為敬。入朝,雖處暗室,不敢南向。或訊大獄,會大議,對明旨,必卻坐拱立移時。或謝病,徒步家居,布袍粗飯,樂道安貧。聞召就道,嘗不能具冠裳。學者稱念台先生。子汋,字伯繩。
huáng dào zhōu, zì yòu píng, zhāng pǔ rén. tiān qǐ èr nián jìn shì. gǎi shù jí shì, shòu biān xiū, wèi jīng yán zhǎn shū guān. gù shì, bì xī xíng qián, dào zhōu dú fǒu, wèi zhōng xián mù shè zhī. wèi jǐ, nèi jiān guī.
黃道周,字幼平,漳浦人。天啟二年進士。改庶吉士,授編修,為經筵展書官。故事,必膝行前,道周獨否,魏忠賢目攝之。未幾,內艱歸。
chóng zhēn èr nián qǐ gù guān, jìn yòu zhōng yǔn. sān shū jiù gù xiāng qián lóng xī, jiàng diào, lóng xī dé jiǎn sǐ. wǔ nián zhēng yuè fāng hòu bǔ, gòu jí qiú qù. bīn xíng, shàng shū yuē:
崇禎二年起故官,進右中允。三疏救故相錢龍錫,降調,龍錫得減死。五年正月方候補,遘疾求去。瀕行,上疏曰:
chén zì yòu xué yì, yǐ tiān dào wèi zhǔn. shàng xià zài jí èr qiān sì bǎi nián, kǎo qí zhì luàn, bǎi bù shī yī. bì xià yù jí zhī yuán nián, zhèng dāng shī zhī shàng jiǔ, qí yáo yún: dà jūn yǒu mìng, kāi guó chéng jiā, xiǎo rén wù yòng. bì xià sī xián cái bù jù dé, chéng xiǎo rén bù yì jué, gài bì xià yǒu dà jūn zhī shí, ér xiǎo rén huái gàn mìng zhī xīn. chén rù dōu yǐ lái, suǒ jiàn zhū dà chén jiē wú yuǎn yóu, dòng xún kē xì, zhì cháo níng zhě yǐ dū zé wèi yào tán, zhì biān jiāng zhě yǐ gū xī wèi shàng cè. xù rén yì dào dé, zé yǐ wèi yū mèi ér bù jīng fèng dāo bǐ bù shū, zé yǐ wèi tōng dá ér zhī wù. yī qiè mó kān, zé gé téng zhōng nián yī yì bù diào, ér zhū lián sì qǐ. bì xià yù zhěng dùn jì gāng, chì rǎng wài huàn, zhū chén yòng zhī yǐ zī zhāng fǎ lìng, cuī shé jìn shēn bì xià yù tī bì fáng jiān, chéng yī jǐng bǎi, zhū chén yòng zhī yǐ jiè tí xiū xì, liǎn yuàn shì quán. qiě wài tíng zhū chén gǎn kuáng bì xià zhě, bì bù zài jū luán shǒu wén zhī shì, ér zài quán lì miù qiǎo zhī rén nèi tíng zhū chén gǎn kuáng bì xià zhě, bì bù zài zhuī dāo quán bù zhī wēi, ér zài ā bǐng shén cóng zhī dà. wéi bì xià chāo rán shěng lǎn, páng jī zài jí, zì gǔ qì jīn, jué wú shù mǐ liàng xīn, kě chéng yuǎn dà zhī yóu, chuī máo shù jié, kě zòu sān wǔ zhī zhì zhě. bǐ xiǎo rén jiàn shì, zhì měi duǎn yú shì qián, yán měi duō yú shì hòu. bù jiù líng wéi, ér wèi líng chéng bì bù kě zhú bù lǐ dǎo mín, ér wèi dǎo zhòng bì bù kě yòng bīng táo yú jiǔ dùn, ér wèi luàn shēng yú wú bīng xiǎng mí yú lòu yì, ér wèi gōng xiāo yú wú xiǎng. luàn shì yíng tīng, jìn yín xiāng qī, xún zhì jí huài, bù kě fù wǎn, chén qiè wēi zhī. zì èr nián yǐ lái, yǐ chá qù bì, ér bì yù duō yǐ wēi chuàng wán, ér wēi zī dān. shì yì fǎn shēn shāng yǐ guī zhōu kǒng, juān kē xì yǐ chóng dūn dà zhī shí yǐ.
臣自幼學《易》,以天道為準。上下載籍二千四百年,考其治亂,百不失一。陛下御極之元年,正當《師》之上九,其爻云:「大君有命,開國承家,小人勿用。」陛下思賢才不遽得,懲小人不易絕,蓋陛下有大君之實,而小人懷干命之心。臣入都以來,所見諸大臣皆無遠猷,動尋苛細,治朝寧者以督責為要談,治邊疆者以姑息為上策。序仁義道德,則以為迂昧而不經;奉刀筆簿書,則以為通達而知務。一切磨勘,則葛藤終年;一意不調,而株連四起。陛下欲整頓紀綱,斥攘外患,諸臣用之以滋章法令,摧折縉紳;陛下欲剔弊防奸,懲一警百,諸臣用之以借題修隙,斂怨市權。且外廷諸臣敢誑陛下者,必不在拘攣守文之士,而在權力謬巧之人;內廷諸臣敢誑陛下者,必不在錐刀泉布之微,而在阿柄神叢之大。惟陛下超然省覽,旁稽載籍,自古迄今,決無數米量薪,可成遠大之猷,吹毛數睫,可奏三五之治者。彼小人見事,智每短於事前,言每多於事後。不救凌圍,而謂凌城必不可築;不理島民,而謂島眾必不可用;兵逃於久頓,而謂亂生於無兵;餉糜於漏邑,而謂功銷於無餉。亂視熒聽,浸淫相欺,馴至極壞,不可復挽,臣竊危之。自二年以來,以察去弊,而弊愈多;以威創頑,而威滋殫。是亦反申、商以歸周、孔,捐苛細以崇惇大之時矣。
dì bù yì, zhāi gé téng zhū lián shù yǔ, lìng jù chén. dào zhōu shàng yán yuē:
帝不懌,摘「葛藤」、「株連」數語,令具陳。道周上言曰:
ěr nián zhū chén suǒ mù yíng xīn jì, wú yī shí wèi cháo tíng zhě. qí yòng rén xíng shì, bù guò tuī qiú bào fù ér yǐ. zì qián suì chūn yuè yǐ hòu, shèng tán biān jiāng, shí fēi wèi bì xià biān jiāng, nǎi wèi nì dāng ér fān biān jiāng yě qù suì chūn yuè yǐ hòu, shèng yán kē chǎng, shí fēi wèi bì xià kē chǎng, nǎi wèi chóu xì ér fān kē chǎng yě. cǐ fēi suǒ wèi gé téng zhū lián hū? zì gǔ wài huàn wèi mǐ, zé dà chén yī xīn yǐ yōu wài huàn xiǎo rén wèi tuì, zé dà chén yī xīn yǐ yōu xiǎo rén. jīn dú yǐ yí jūn fù, ér dà chén zì chù yú cuī kē bǐ jiào zhī mò. xíng shì ér shì shī, zé yuē shì bù kě wèi yòng rén ér rén shī, zé yuē rén bù zú yòng. cǐ chén suǒ wèi chuǎn yě. sān shí nián lái, niàng chéng mén hù zhī huò, jīn yòu qǔ jìn shēn shāo yǒu qì shí zhě, jǔ wǎng tóu jǐng, jí huǎn jí ān dé yī shì zhī yòng hū! fán jué ěr ér qù zhě, bì fēi yú liàn zhàn ér lái zhě, bì fēi jùn mǎ. yǐ lì lù huàn shì, zé suǒ huàn zhě bì shì lì zhī chén yǐ chuí chǔ qū rén, zé jiù qū zhě bì nú tái zhī gǔ. jīn zhū chén zhī cái jù xīn shù, bì xià qí zhī zhī yǐ. zhī qí wèi xiǎo rén ér yòu yǐ xiǎo rén jiǎo zhī, zé xiǎo rén zhī yàn yì zhāng zhī qí wèi jūn zǐ ér gèng yǐ xiǎo rén cān zhī, zé jūn zǐ zhī gōng bù lì. tiān xià zǒng cǐ rén cái, bù zài láng miào zé zài lín sǒu. chén suǒ zhī shí zhě yǒu mǎ rú jiāo máo yǔ jiàn rèn zàn huà, suǒ wén xí zhě yǒu huì shì yáng lǐ bāng huá, zài shì jí zhě yǒu xú liáng yàn céng yīng zhū dà diǎn lù mèng lóng zōu jiā shēng, jiē zhuō luò jùn wěi, shǐ dāng yī miàn, bì yǒu kě guān.
邇年諸臣所目營心計,無一實為朝廷者。其用人行事,不過推求報復而已。自前歲春月以後,盛談邊疆,實非為陛下邊疆,乃為逆璫而翻邊疆也;去歲春月以後,盛言科場,實非為陛下科場,乃為讎隙而翻科場也。此非所謂「葛藤」、「株連」乎?自古外患未弭,則大臣一心以憂外患;小人未退,則大臣一心以憂小人。今獨以遺君父,而大臣自處於催科比較之末。行事而事失,則曰事不可為;用人而人失,則曰人不足用。此臣所謂舛也。三十年來,釀成門戶之禍,今又取縉紳稍有器識者,舉網投阱,即緩急安得一士之用乎!凡絕餌而去者,必非魚;戀棧而來者,必非駿馬。以利祿豢士,則所豢者必嗜利之臣;以箠楚驅人,則就驅者必駑駘之骨。今諸臣之才具心術,陛下其知之矣。知其為小人而又以小人矯之,則小人之焰益張;知其為君子而更以小人參之,則君子之功不立。天下總此人才,不在廊廟則在林藪。臣所知識者有馬如蛟、毛羽健、任贊化,所聞習者有惠世揚、李邦華,在仕籍者有徐良彥、曾櫻、朱大典、陸夢龍、鄒嘉生,皆卓犖駿偉,使當一面,必有可觀。
yǔ jiē cì dà xué shì zhōu yán rú wēn tǐ rén, dì yì bù yì, chì wèi mín.
語皆刺大學士周延儒、溫體仁,帝益不懌,斥為民。
jiǔ nián yòng jiàn zhào, fù gù guān. míng nián rùn yuè, jiǔ hàn xiū shěng, dào zhōu shàng yán: jìn zhě zhōng wài zhāi sù, wèi bǎi xìng qǐng mìng, ér wǔ rì nèi xì liǎng shàng shū, wèi wén yǒu rén shēn yī shū zhě. ān wàng qí kān luàn chú xiōng, zàn píng míng zhī zhì hū? bì xià jiāo láo yú shàng, xiǎo mín zhǎn zhuǎn yú xià, ér zhū chén kuò náng qí jiān, shāo yǒu rén xīn, yí bù zhì cǐ. yòu shàng shū yuē: bì xià kuān rén hóng yòu, yǒu shēn rèn zhòng jì zhì qī bā zài wǎng xiào yōng quán zì ruò zhě. jī jiàn yǐ lái, guó wú shì fēi, cháo wú wǎng zhí, zhōng wài chén gōng lǜ gǒu qiě tú shì, chéng kě tòng fèn. rán qí shì tīng yī xì yú shàng. shàng jí cuī kē zé xià jí huì lù shàng lè qiè hé, zé xià lè chán xiǎn shàng xǐ gào jié, zé xià xǐ wū xiàn. dāng cǐ nán běi jiāo hòng, nài hé yǔ shì jǐng xì mín, shēn bó xī zhī tán, xiū yá zì zhī xì hū. shí tǐ rén fāng zhāo jiān rén gòu dōng lín fù shè zhī yù, gù dào zhōu jí zhī.
九年用薦召,復故官。明年閏月,久旱修省,道周上言:「近者中外齋宿,為百姓請命,而五日內系兩尚書,未聞有人申一疏者。安望其戡亂除凶,贊平明之治乎?陛下焦勞於上,小民展轉於下,而諸臣括囊其間,稍有人心,宜不至此。」又上疏曰:「陛下寬仁弘宥,有身任重寄至七八載罔效、擁權自若者。積漸以來,國無是非,朝無枉直,中外臣工率苟且圖事,誠可痛憤。然其視聽一繫於上。上急催科則下急賄賂;上樂鍥核,則下樂巉險;上喜告訐,則下喜誣陷。當此南北交訌,奈何與市井細民,申勃谿之談,修睚眥之隙乎。」時體仁方招奸人構東林、復社之獄,故道周及之。
xuán jìn yòu yù dé, zhǎng sī jīng jú, shū cí. yīn yán jǐ yǒu sān zuì sì chǐ qī bù rú. sān zuì sì chǐ, yǐ zì zé. qī bù rú zhě, wèi pǐn xíng gāo jùn, zhuō jué lún biǎo, bù rú liú zōng zhōu zhì xìng qí qíng, wú kuì chún xiào, bù rú ní yuán lù zhàn shēn dà lǜ, yuǎn jiàn shēn jì, bù rú wèi chéng rùn fàn yán gǎn jiàn, qīng cái jué sú, bù rú zhān ěr xuǎn wú zhí yù zhì shàng gāo yǎ, bó xué duō tōng, bù rú huá tíng bù yī chén jì rú lóng xī jǔ rén zhāng xiè zhì huán tǔ lèi xì zhī chén, pǔ xīn chún xíng, bù rú lǐ rǔ càn fù cháo yòu wén zhāng yì qì, kǎn kě lěi luò, bù rú qián qiān yì zhèng màn. màn fāng bèi zhàng mǔ dà gòu, dì dé shū hài yì, zé yǐ diān dǎo shì fēi. dào zhōu shū biàn, yǔ fù yíng hù màn. dì nù, yán zhǐ qiè zé.
旋進右諭德,掌司經局,疏辭。因言己有三罪、四恥、七不如。三罪、四恥,以自責。七不如者,謂「品行高峻,卓絕倫表,不如劉宗周;至性奇情,無愧純孝,不如倪元璐;湛深大慮,遠見深計,不如魏呈潤;犯言敢諫,清裁絕俗,不如詹爾選、吳執御;志尚高雅,博學多通,不如華亭布衣陳繼儒、龍溪舉人張燮;至圜土累系之臣,朴心純行,不如李汝璨、傅朝佑;文章意氣,坎坷磊落,不如錢謙益、鄭鄤。」鄤方被杖母大詬,帝得疏駭異,責以顛倒是非。道周疏辯,語復營護鄤。帝怒,嚴旨切責。
dào zhōu yǐ wén zhāng fēng jié gāo tiān xià, yán lěng fāng gāng, bù xié liú sú. gōng qīng duō wèi ér jì zhī, nǎi jí bù rú màn yǔ wèi kǒu shí. qí dōng, zé dōng gōng jiǎng guān. tǐ rén yǐ bà, zhāng zhì fā dāng guó, bìn dào zhōu bù yǔ. qí tóng guān xiàng yù yáng tíng lín bù píng, shàng shū tuī ràng dào zhōu. zhì fā yán: màn zhàng mǔ, míng zhǐ huáng huáng, dào zhōu zì wèi bù rú, ān kě wèi yuán liáng fǔ dǎo. dào zhōu suì yí jí qǐ xiū, bù xǔ.
道周以文章風節高天下,嚴冷方剛,不諧流俗。公卿多畏而忌之,乃藉不如鄤語為口實。其冬,擇東宮講官。體仁已罷,張至發當國,擯道周不與。其同官項煜、楊廷麟不平,上疏推讓道周。至發言:「鄤杖母,明旨煌煌,道周自謂不如,安可為元良輔導。」道周遂移疾乞休,不許。
shí yī nián èr yuè, dì yù jīng yán. xíng bù shàng shū zhèng sān jùn fāng xià lì, jiǎng guān huáng jǐng fǎng jiù zhī, dì wèi xǔ. ér dì shì zhuī lùn jiù jiǎng guān yáo xī mèng cháng qǐng cáo chǔ quán zhé yǐ wèi fēi. dào zhōu tīng wèi shěn, wèi dì jiāng kuān sān jùn niàn xī mèng yě, yīn yán: gù fǔ chén wén zhèn mèng yī shēng jiǎn zhí, wèi méng wéi gài ēn. tiān xià shì, shēng rú sān jùn, mò rú zhèn mèng xī mèng, qiú qí yǐng shì, wèi kě duō de. dì yǐ suǒ duì shī shí, zé lìng huí zòu. zài zòu zài jié, zhì sān zòu nǎi yǐ. fán dào zhōu suǒ jiàn bái, wèi cháng dé yī yú zhǐ, dào zhōu gù yán bù yǐ.
十一年二月,帝御經筵。刑部尚書鄭三俊方下吏,講官黃景昉救之,帝未許。而帝適追論舊講官姚希孟嘗請漕儲全折以為非。道周聽未審,謂帝將寬三俊念希孟也,因言:「故輔臣文震孟一生蹇直,未蒙帷蓋恩。天下士,生如三俊,歿如震孟、希孟,求其影似,未可多得。」帝以所對失實,責令回奏。再奏再詰,至三奏乃已。凡道周所建白,未嘗得一俞旨,道周顧言不已。
liù yuè, tíng tuī gé chén. dào zhōu yǐ chōng rì jiǎng guān, qiān shǎo zhān shì, dé yǔ míng. dì bù yòng, yòng yáng sì chāng děng wǔ rén. dào zhōu nǎi cǎo sān shū, yī hé sì chāng, yī hé chén xīn jiǎ, yī hé liáo fǔ fāng yī zǎo, tóng rì shàng zhī. qí hé sì chāng, wèi:
六月,廷推閣臣。道周已充日講官,遷少詹事,得與名。帝不用,用楊嗣昌等五人。道周乃草三疏,一劾嗣昌,一劾陳新甲,一劾遼撫方一藻,同日上之。其劾嗣昌,謂:
tiān xià wú wú fù zhī zǐ, yì wú bù chén zhī zǐ. wèi kāi fāng bù xǐng qí qīn, guǎn zhòng zhì bǐ zhī jiā gǒu lǐ dìng bù sàng jì mǔ, sòng shì gòng zhǐ wèi rén xiāo. jīn suì yǒu bù chí liǎng fú, zuò sī mǎ táng rú yáng sì chāng zhě. xuān dà dū chén lú xiàng shēng yǐ fù bìn zài tú, chuí xīn yǐn xuè, qǐng jiù jìn tuī bǔ, nǎi hū yǒu bìng tuī zài jí shǒu zhì zhī zhǐ. fū shǒu zhì zhě kě tuī, zé wén sàng zhě kě bù qù wén sàng zhě kě bù qù, zé wèi zi zhě kě bù fù, wèi chén zhě kě bù zǐ. jí shǐ rén cái shén fá, nài hé shǐ bù zhōng bù xiào zhě lián bāo yǐn niè, zhǒng qí bù xiáng yǐ huì tiān xià hū? sì chāng zài shì èr nián, zhāng wǎng yì dì zhī tán, kuǎn shì lè tiān zhī shuō, cái zhì yì kě dǔ yǐ, gèng qǐ yī bù xiáng zhī rén, yǔ zhī biǎo lǐ. bì xià xiào zhì tiān xià, jìn shēn jiā tíng xiǎo xiǎo bó xī, yóu yǐ fǎ zhì zhī, ér mào sàng yì lún, dú wèi wú jìn, chén qiè yǐ wèi bù kě yě.
天下無無父之子,亦無不臣之子。衛開方不省其親,管仲至比之豭狗;李定不喪繼母,宋世共指為人梟。今遂有不持兩服,坐司馬堂如楊嗣昌者。宣大督臣盧象升以父殯在途,搥心飲血,請就近推補,乃忽有並推在籍守制之旨。夫守制者可推,則聞喪者可不去;聞喪者可不去,則為子者可不父,為臣者可不子。即使人才甚乏,奈何使不忠不孝者連苞引櫱,種其不祥以穢天下乎?嗣昌在事二年,張網溢地之談,款市樂天之說,才智亦可睹矣,更起一不祥之人,與之表里。陛下孝治天下,縉紳家庭小小勃谿,猶以法治之,而冒喪斁倫,獨謂無禁,臣竊以為不可也。
qí lùn xīn jiǎ, yán:
其論新甲,言:
qí shǒu zhì bù zhōng, zǒu xié jìng, tuō jié zú. tiān xià jí shén wú cái, wèi yí jiǎ jiè jí cǐ. gǔ yǒu zhōng chén xiào zǐ wú jì yú jiān nán zhě, jué wèi yǒu bù zhōng bù xiào ér kě jìn hū gōng míng dào dé zhī mén zhě yě. chén èr shí gōng gēng, shǒu zú pián zhī, yǐ yǎng èr rén. sì shí yú xuē jí, tú bù hé dān èr qiān lǐ, bù jiě fèi jù. jīn suī yú wǔ shí, fēi yǒu qī zǐ zhī fèng, bì pú zhī lèi. tiān xià jí wú rén, chén yuàn jiě qīng huá, chū guǎn suǒ yào, hé bì shǐ bèi jí fù tú zhě, fú bù xiáng yǐ diàn wáng huà zāi!
其守制不終,走邪徑,托捷足。天下即甚無才,未宜假借及此。古有忠臣孝子無濟於艱難者,決未有不忠不孝而可進乎功名道德之門者也。臣二十躬耕,手足胼胝,以養二人。四十餘削籍,徒步荷擔二千里,不解屝屨。今雖逾五十,非有妻子之奉,婢僕之累。天下即無人,臣願解清華,出管鎖鑰,何必使被棘負塗者,祓不祥以玷王化哉!
qí lùn yī zǎo, zé lì dǐ hé yì zhī fēi. dì yí dào zhōu yǐ bù yòng yuàn wàng, ér jìn shēn bó xī yǔ, yù wèi zhèng màn tuō zuì, xià lì bù xíng qiǎn. sì chāng yīn shàng yán: màn zhàng mǔ, qín shòu bù rú. jīn dào zhōu yòu bù rú màn, qiě qí yì tú yù bì xiōng tú, shì qián yán zhī miù, lì xīn kě zhī. yīn zì qǐ bà miǎn, dì yōu zhǐ wèi zhī.
其論一藻,則力詆和議之非。帝疑道周以不用怨望,而「縉紳」、「勃谿」語,欲為鄭鄤脫罪,下吏部行譴。嗣昌因上言:「鄤杖母,禽獸不如。今道周又不如鄤,且其意徒欲庇兇徒,飾前言之謬,立心可知。」因自乞罷免,帝優旨慰之。
qī yuè wǔ rì, zhào nèi gé jí zhū dà chén yú píng tái, bìng jí dào zhōu. dì yǔ zhū chén yǔ suǒ sī shì, jiǔ zhī, wèn dào zhōu yuē: fán wú suǒ wèi ér wèi zhě, wèi zhī tiān lǐ yǒu suǒ wèi ér wèi zhě, wèi zhī rén yù. ěr sān shū shì dāng tíng tuī bù yòng shí, guǒ wú suǒ wèi hū? dào zhōu duì yuē: chén sān shū jiē wèi guó jiā gāng cháng, zì xìn wú suǒ wèi. dì yuē: xiān shí hé bù yán? duì yuē: xiān shí yóu kě bù yán, zhì jiǎn yòng hòu bù yán, gèng wú dāng yán zhī rì. dì yuē: qīng gù měi dé, dàn bù kě ào wù suì fēi. qiě wéi bó yí wèi shèng zhī qīng, ruò xiǎo lián qū jǐn, shì lián, fēi qīng yě. shí dào zhōu suǒ duì bù hé zhǐ, dì lǚ bó, dào zhōu fù jìn yuē: wéi xiào dì zhī rén shǐ néng jīng lún tiān xià, fā yù wàn wù. bù xiào bù dì zhě, gēn běn jì wú, ān yǒu zhī yè. sì chāng chū zòu yuē: chén bù shēng kōng sāng, qǐ bù zhī fù mǔ? gù niàn jūn wèi chén gāng, fù wèi zi gāng, jūn chén gù zài fù zǐ qián. kuàng gǔ wèi liè guó zhī jūn chén, kě qù cǐ shì bǐ jīn zé yī tǒng zhī jūn chén, wú suǒ táo yú tiān dì zhī jiān. qiě rén bù yí qīn, yì bù hòu jūn, nán yǐ piān zhòng. chén sì shū lì cí, yì cí chén zhōng yǒu rú liú dìng zhī luó lún zhě, kàng shū wèi chén dài qǐng, dé suì chén zhì. jí dǐ dōu mén, wén dào zhōu rén pǐn xué shù wèi rén zōng shī, nǎi bù rú zhèng màn. dì yuē: rán, zhèn zhèng nǐ wèn zhī. nǎi wèn dào zhōu yuē: gǔ rén xīn wú suǒ wèi, jīn zé gè yǒu suǒ zhǔ, gù mèng zǐ yù zhèng rén xīn, xī xié shuō. gǔ zhī xié shuō, bié wèi yī jiào, jīn zé zhí fù yú shèng xián jīng chuán zhōng, xì shì dào rén xīn gèng dà. qiě ěr yán bù rú zhèng màn, hé yě? duì yuē: kuāng zhāng jiàn qì tōng guó, mèng zǐ bù shī lǐ mào, chén yán wén zhāng bù rú màn. dì yuē: zhāng zǐ bù dé yú fù, qǐ màn zhàng mǔ zhě bǐ. ěr yán bù rú, qǐ fēi péng bǐ? dào zhōu yuē: zhòng è bì chá. dì yuē: chén xīn jiǎ hé yǐ zǒu xié jìng, tuō jié zú? qiě ěr yán ruǎn měi róng yuè, kòu shǒu zhé zhī zhě shuí yé? dào zhōu bù néng duì, dàn yuē: rén xīn xié zé xíng jìng jiē xié. dì yuē: sàng gù xiōng lǐ, qǐ zāo xiōng zhě jí xiōng rén, jǐn bù xiáng zhī rén? dào zhōu yuē: gǔ sān nián sàng, jūn mìng bù guò qí mén. zì wèi xiōng yǔ bù xiáng, gù jūn lǐ záo xiōng mén ér chū. duó qíng zài jiāng wài zé kě, cháo zhōng zé bù kě. dì yuē: rén jì kě yòng, hé fēn nèi wài? dào zhōu yuē: wǒ cháo zì luó lún lùn duó qíng, qián hòu wǔ shí yú rén, duō zài biān jiāng. gù sì chāng zài biān jiāng zé kě, zài zhōng shū zé bù kě zài zhōng shū yóu kě, zài zhèng fǔ zé bù kě. zhǐ sì chāng yī rén yóu kě, yòu hū péng yǐn lèi, jìng chéng yī duó qíng shì jiè, yì bù kě. dì yòu jié wèn jiǔ zhī. dì yuē: shǎo zhèng mǎo dāng shí yì chēng wén rén, xīn nì ér xiǎn, xíng pì ér jiān, yán wěi ér biàn, shùn fēi ér zé, jì chǒu ér bó, bù miǎn shèng rén zhī zhū. jīn rén duō lèi cǐ. dào zhōu yuē: shǎo zhèng mǎo xīn shù bù zhèng, chén xīn zhèng wú yī háo sī. dì nù. yǒu jiān, mìng chū hòu zhǐ. dào zhōu yuē: chén jīn rì bù jǐn yán, chén fù bì xià bì xià jīn rì shā chén, bì xià fù chén. dì yuē: ěr yī shēng xué wèn, zhǐ chéng nìng ěr! chì zhī tuì. dào zhōu kòu shǒu qǐ, fù guì zòu: chén gǎn jiāng zhōng nìng èr zì pōu xī yán zhī. fū rén zài jūn fù qián, dú lì gǎn yán wèi nìng, qǐ zài jūn fù qián chán chǎn miàn yú wèi zhōng yé? zhōng nìng bù bié, xié zhèng xiáo yǐ, hé yǐ zhì zhì? dì yuē: gù yě, fēi zhèn màn jiā ěr yǐ nìng. dàn suǒ wèn zài cǐ, suǒ dá zài bǐ, fēi nìng ér hé? zài chì zhī tuì. gù sì chāng yuē: shén yǐ, rén xīn tōu báo yě. dào zhōu zì sì rú cǐ, qí néng wú zhèng hū? nǎi zhào wén wǔ zhū chén, xián líng jiè yù ér tuì.
七月五日,召內閣及諸大臣於平台,並及道周。帝與諸臣語所司事,久之,問道周曰:「凡無所為而為者,謂之天理;有所為而為者,謂之人慾。爾三疏適當廷推不用時,果無所為乎?」道周對曰:「臣三疏皆為國家綱常,自信無所為。」帝曰:「先時何不言?」對曰:「先時猶可不言,至簡用後不言,更無當言之日。」帝曰:「清固美德,但不可傲物遂非。且惟伯夷為聖之清,若小廉曲謹,是廉,非清也。」時道周所對不合指,帝屢駁,道周復進曰:「惟孝弟之人始能經綸天下,發育萬物。不孝不弟者,根本既無,安有枝葉。」嗣昌出奏曰:「臣不生空桑,豈不知父母?顧念君為臣綱,父為子綱,君臣固在父子前。況古為列國之君臣,可去此適彼;今則一統之君臣,無所逃於天地之間。且仁不遺親,義不後君,難以偏重。臣四疏力辭,意詞臣中有如劉定之、羅倫者,抗疏為臣代請,得遂臣志。及抵都門,聞道周人品學術為人宗師,乃不如鄭鄤。」帝曰:「然,朕正擬問之。」乃問道周曰:「古人心無所為,今則各有所主,故孟子欲正人心,息邪說。古之邪說,別為一教,今則直附於聖賢經傳中,系世道人心更大。且爾言不如鄭鄤,何也?」對曰:「匡章見棄通國,孟子不失禮貌,臣言文章不如鄤。」帝曰:「章子不得於父,豈鄤杖母者比。爾言不如,豈非朋比?」道周曰:「眾惡必察。」帝曰:「陳新甲何以走邪徑,托捷足?且爾言軟美容悅,叩首折枝者誰耶?」道周不能對,但曰:「人心邪則行徑皆邪。」帝曰:「喪固凶禮,豈遭凶者即凶人,盡不祥之人?」道周曰:「古三年喪,君命不過其門。自謂凶與不祥,故軍禮鑿凶門而出。奪情在疆外則可,朝中則不可。」帝曰:「人既可用,何分內外?」道周曰:「我朝自羅倫論奪情,前後五十餘人,多在邊疆。故嗣昌在邊疆則可,在中樞則不可;在中樞猶可,在政府則不可。止嗣昌一人猶可,又呼朋引類,竟成一奪情世界,益不可。」帝又詰問久之。帝曰:「少正卯當時亦稱聞人,心逆而險,行僻而堅,言偽而辨,順非而澤,記丑而博,不免聖人之誅。今人多類此。」道周曰:「少正卯心術不正,臣心正無一毫私。」帝怒。有間,命出候旨。道周曰:「臣今日不盡言,臣負陛下;陛下今日殺臣,陛下負臣。」帝曰:「爾一生學問,止成佞耳!」叱之退。道周叩首起,復跪奏:「臣敢將忠佞二字剖析言之。夫人在君父前,獨立敢言為佞,豈在君父前讒諂面諛為忠耶?忠佞不別,邪正淆矣,何以致治?」帝曰:「固也,非朕漫加爾以佞。但所問在此,所答在彼,非佞而何?」再叱之退。顧嗣昌曰:「甚矣,人心偷薄也。道周恣肆如此,其能無正乎?」乃召文武諸臣,咸聆戒諭而退。
shì shí, dì yōu bīng shì, wèi kě shǔ dà shì zhě wéi sì chāng, pò gé yòng zhī. dào zhōu shǒu jīng, shī dì yì, jí zòu duì, yòu bù xùn. dì nù shén, yù jiā yǐ zhòng zuì, dàn qí míng gāo, wèi gǎn jué. huì liú tóng shēng zhào shì chūn yì hé sì chāng, jiāng yǔ zhòng qiǎn, ér bù nǐ dào zhōu qiǎn gù qīng. sì chāng jù dào zhōu qīng, zé lùn jǐ zhě jiāng wú yǐ shí yě, jí gòu rén hé dào zhōu zhě. yǒu xíng bù zhǔ shì zhāng ruò qí móu gǎi bīng bù, suì ā sì chāng yì shàng shū yuē: chén wén rén zhǔ zhī zūn, zūn wú èr shàng rén chén wú jiāng, jiāng ér bì zhū. jīn huáng dào zhōu jí qí tú dǎng zào zuò yǔ yán, kuī sǔn shèng dé. jǔ gǔ jīn wèi yǒu zhī hǎo yǔ jǐn chū dào zhōu, wú bù kě guī guò yú jūn fù. bù bān shì qián rì zhào duì shǐ mò, bèi gōng sǐ dǎng zhī tú, gǔ shān yǐ huò sì fāng, sī jì yǐ yí hòu shì, yǎn shèng tiān zǐ zhèng rén xīn xī xié shuō zhì yì, dà bù biàn. dì jí chuán yù tíng chén, wú wèi dào zhōu jié chí xiāng péng dǎng, fán shù bǎi yán. biǎn dào zhōu liù zhì, wèi jiāng xī àn chá sī zhào mó, ér ruò qí guǒ dé bīng bù.
是時,帝憂兵事,謂可屬大事者惟嗣昌,破格用之。道周守經,失帝意,及奏對,又不遜。帝怒甚,欲加以重罪,憚其名高,未敢決。會劉同升、趙士春亦劾嗣昌,將予重譴,而部擬道周譴顧輕。嗣昌懼道周輕,則論己者將無已時也,亟購人劾道周者。有刑部主事張若麒謀改兵部,遂阿嗣昌意上疏曰:「臣聞人主之尊,尊無二上;人臣無將,將而必誅。今黃道周及其徒黨造作語言,虧損聖德。舉古今未有之好語盡出道周,無不可歸過於君父。不頒示前日召對始末,背公死黨之徒,鼓煽以惑四方,私記以疑後世,掩聖天子正人心息邪說至意,大不便。」帝即傳諭廷臣,毋為道周劫持相朋黨,凡數百言。貶道周六秩,為江西按察司照磨,而若麒果得兵部。
jiǔ zhī, jiāng xī xún fǔ jiě xué lóng jiàn suǒ bù guān, tuī jiǎng dào zhōu bèi zhì. gù shì, dàn xià suǒ sī, dì yì bù fù yuè. ér dà xué shì wèi zhào chéng è dào zhōu shén, zé nǐ zhǐ zé xué lóng làn jiàn. dì suì fā nù, lì xuē èr rén jí, dǎi xià xíng bù yù, zé yǐ dǎng xié luàn zhèng, bìng zhàng bā shí, jiū dǎng yǔ. cí lián biān xiū huáng wén huàn lì bù zhǔ shì chén tiān dìng gōng bù sī wù dǒng yǎng hé zhōng shū shè rén wén zhèn hēng, bìng xì yù. hù bù zhǔ shì yè tíng xiù jiān shēng tú zhòng jí jiù zhī, yì xì yù. shàng shū lǐ jué sī yàn qīng, yán zhǐ qiè zé, zài nǐ zhé shù yān zhàng, dì yóu yǐ wèi shī chū, chú jué sī míng, yí yù zhèn fǔ sī lüè zhì, nǎi hái xíng bù yù. yú nián, shàng shū liú zé shēn děng yán: èr rén zuì zhì yǒng shù zhǐ yǐ, guò cǐ wéi lùn sǐ. lùn sǐ fēi fēng jiāng zé tān kù, wèi yǒu yǐ jiàn yán zhě. dào zhōu wú fēng jiāng tān kù zhī zuì, ér yǒu jiàn yán méng lù zhī míng, yú dào zhōu dé yǐ, fēi wǒ shèng zhǔ fù zài zhī liàng yě. bì xià suǒ yí zhě dǎng ěr, dǎng zhě, jiàn zhū xíng shì. dào zhōu kàng shū, zhǐ tuō kōng yán, yī èr zhī jiāo xiāng cóng bà chì, wū dǔ suǒ wèi dǎng, ér fán cháo tíng dà fǎ hū? qiě bì xià qǐ yǒu jī hèn dào zhōu, wàn yī shèng yì zhuǎn huán, ér chén yǐ lùn dìng, huǐ zhī hé jí. réng yǐ yuán nǐ qǐng, nǎi yǒng shù guǎng xī.
久之,江西巡撫解學龍薦所部官,推獎道周備至。故事,但下所司,帝亦不覆閱。而大學士魏照乘惡道周甚,則擬旨責學龍濫薦。帝遂發怒,立削二人籍,逮下刑部獄,責以黨邪亂政,並杖八十,究黨與。詞連編修黃文煥、吏部主事陳天定、工部司務董養河、中書舍人文震亨,並系獄。戶部主事葉廷秀、監生塗仲吉救之,亦系獄。尚書李覺斯讞輕,嚴旨切責,再擬謫戍煙瘴,帝猶以為失出,除覺斯名,移獄鎮撫司掠治,乃還刑部獄。逾年,尚書劉澤深等言:「二人罪至永戍止矣,過此惟論死。論死非封疆則貪酷,未有以建言者。道周無封疆貪酷之罪,而有建言蒙戮之名,於道周得矣,非我聖主覆載之量也。陛下所疑者黨耳,黨者,見諸行事。道周抗疏,只托空言,一二知交相從罷斥,烏睹所謂黨,而煩朝廷大法乎?且陛下豈有積恨道周,萬一聖意轉圜,而臣已論定,悔之何及。」仍以原擬請,乃永戍廣西。
shí wǔ nián bā yuè, dào zhōu shù yǐ jīng nián. yī rì, dì zhào wǔ fǔ chén rù wén huá hòu diàn, shǒu yī biān cóng róng wèn yuē: zhāng pǔ zhāng cǎi hé rú rén yě? jiē duì yuē: dú shū hǎo xué rén yě. dì yuē: zhāng pǔ yǐ sǐ, zhāng cǎi xiǎo chén, kē dào guān hé jí chēng zhī? duì yuē: qí xiōng zhōng zì yǒu shū, kē dào guān yǐ qí yòng wèi jìng ér xī zhī. dì yuē: yì bù miǎn piān. shí yán rú zì yǐ sì chāng jì yǐ qián sǐ yǐ, ér jǐ fāng zài rù xiàng, yù cān yòng gōng yì, wèi dào zhōu dì yě, jí duì yuē: zhāng pǔ huáng dào zhōu jiē wèi miǎn piān, tú yǐ qí shàn xué, gù rén rén xī zhī. dì mò rán. dé jǐng yuē: dào zhōu qián rì méng shù, shàng ēn kuān dà, dú qí jiā pín zi yòu, qí shí kě mǐn. dì wēi xiào, yǎn yuē: qí shì qīn yì jí xiào. xíng shēn yuē: dào zhōu xué wú bù tōng, qiě jí qīng kǔ. dì bù dá, dàn wēi xiào ér yǐ. míng rì chuán zhǐ fù gù guān. dào zhōu zài tú shū xiè, chēng xué lóng tíng xiù xián. jì hái, dì zhào jiàn dào zhōu, dào zhōu jiàn dì ér qì: chén bù zì yì jīn fù dé jiàn bì xià, chén gù yǒu quǎn mǎ zhī jí. qǐng jiǎ, xǔ zhī.
十五年八月,道周戍已經年。一日,帝召五輔臣入文華後殿,手一編從容問曰:「張溥、張采何如人也?」皆對曰:「讀書好學人也。」帝曰:「張溥已死,張采小臣,科道官何亟稱之?」對曰:「其胸中自有書,科道官以其用未竟而惜之。」帝曰:「亦不免偏。」時延儒自以嗣昌既已前死矣,而己方再入相,欲參用公議,為道周地也,即對曰:「張溥、黃道周皆未免偏,徒以其善學,故人人惜之。」帝默然。德璟曰:「道周前日蒙戍,上恩寬大,獨其家貧子幼,其實可憫。」帝微笑,演曰:「其事親亦極孝。」行甡曰:「道周學無不通,且極清苦。」帝不答,但微笑而已。明日傳旨復故官。道周在途疏謝,稱學龍、廷秀賢。既還,帝召見道周,道周見帝而泣:「臣不自意今復得見陛下,臣故有犬馬之疾。」請假,許之。
jū jiǔ zhī, fú wáng jiān guó, yòng dào zhōu lì bù zuǒ shì láng. dào zhōu bù yù chū, mǎ shì yīng fěng zhī yuē: rén wàng zài gōng, gōng bù qǐ, yù cóng shǐ kě fǎ yōng lì lù wáng yé? nǎi bù dé yǐ qū cháo. chén jìn qǔ jiǔ cè, bài lǐ bù shàng shū, xié lǐ zhān shì fǔ shì. ér cháo zhèng rì fēi, dà chén xiāng jì qù guó, shí zhě zhī qí jiāng wáng yǐ. míng nián sān yuè, qiǎn jì gào yǔ líng. bīn xíng, chén jìn qǔ cè, shí bù néng yòng. fǔ jùn shì, nán dōu wáng, jiàn táng wáng yù jiàn yú qú zhōu, fèng biǎo quàn jìn. wáng yǐ dào zhōu wèi wǔ yīng diàn dà xué shì. dào zhōu xué xíng gāo, wáng jìng lǐ zhī tè shén, cì yàn. zhèng zhī lóng jué tōng hóu, wèi dào zhōu shàng, zhòng yì yì zhī lóng, wén wǔ yóu shì bù hé. yī zhū shēng shàng shū dǐ dào zhōu yū, bù kě jū xiàng wèi, wáng zhī chū zhī lóng yì, xià dū xué yù shǐ tà zhī.
居久之,福王監國,用道周吏部左侍郎。道周不欲出,馬士英諷之曰:「人望在公,公不起,欲從史可法擁立潞王耶?」乃不得已趨朝。陳進取九策,拜禮部尚書,協理詹事府事。而朝政日非,大臣相繼去國,識者知其將亡矣。明年三月,遣祭告禹陵。瀕行,陳進取策,時不能用。甫竣事,南都亡,見唐王聿鍵於衢州,奉表勸進。王以道周為武英殿大學士。道周學行高,王敬禮之特甚,賜宴。鄭芝龍爵通侯,位道周上,眾議抑芝龍,文武由是不和。一諸生上書詆道周迂,不可居相位,王知出芝龍意,下督學御史撻之。
dāng shì shí, guó shì shuāi, zhèng guī zhèng shì, dà shuài shì ēn guān wàng, bù kěn yī chū guān mù bīng. dào zhōu qǐng zì wǎng jiāng xī tú huī fù. yǐ qī yuè qǐ xíng, suǒ zhì yuǎn jìn xiǎng yīng, dé yì lǚ jiǔ qiān yú rén, yóu guǎng xìn chū qú zhōu. shí èr yuè jìn zhì wù yuán, yù dà qīng bīng. zhàn bài, bèi zhí zhì jiāng níng, yōu bié shì zhōng, qiú fú zhe shū. lín xíng, guò dōng huá mén, zuò bù qǐ, yuē: cǐ yǔ gāo huáng dì líng qǐn jìn, kě sǐ yǐ. jiān xíng zhě cóng zhī. mù xià shì zhōng shū lài yōng cài shào jǐn, bīng bù zhǔ shì zhào shì chāo děng jiē sǐ.
當是時,國勢衰,政歸鄭氏,大帥恃恩觀望,不肯一出關募兵。道周請自往江西圖恢復。以七月啟行,所至遠近響應,得義旅九千餘人,由廣信出衢州。十二月進至婺源,遇大清兵。戰敗,被執至江寧,幽別室中,囚服著書。臨刑,過東華門,坐不起,曰:「此與高皇帝陵寢近,可死矣。」監刑者從之。幕下士中書賴雍、蔡紹謹,兵部主事趙士超等皆死。
dào zhōu xué guàn gǔ jīn, suǒ zhì xué zhě yún jí. tóng shān zài gū dǎo zhōng, yǒu shí shì, dào zhōu zì yòu zuò wò qí zhōng, gù xué zhě chēng wèi shí zhāi xiān shēng. jīng tiān wén lì shù huáng jí zhū shū, suǒ zhe yì xiàng zhèng sān yì dòng jī jí tài hán jīng, xué zhě qióng nián bù néng tōng qí shuō, ér dào zhōu yòng yǐ tuī yàn zhì luàn. mò hòu, jiā rén dé qí xiǎo cè, zì wèi zhōng yú bǐng xū, nián liù shí èr, shǐ xìn qí néng zhī lái yě.
道周學貫古今,所至學者雲集。銅山在孤島中,有石室,道周自幼坐臥其中,故學者稱為石齋先生。精天文歷數皇極諸書,所著《易象正》、《三易洞璣》及《太函經》,學者窮年不能通其說,而道周用以推驗治亂。歿後,家人得其小冊,自謂終於丙戌,年六十二,始信其能知來也。
yè tíng xiù, pú zhōu rén. tiān qǐ wǔ nián jìn shì. lì zhī nán lè héng shuǐ huò lù sān xiàn, rù wèi shùn tiān fǔ tuī guān. yīng guó gōng zhāng wéi xián yǔ mín zhēng tián, tíng xiù duàn guī zhī mín. wéi xián shǔ yù shǐ yuán hóng xūn bó kān, zhí rú chū. wéi xián sù zhū cháo, dì zú yòng tíng xiù zòu, hái tián yú mín.
葉廷秀,濮州人。天啟五年進士。歷知南樂、衡水、獲鹿三縣,入為順天府推官。英國公張惟賢與民爭田,廷秀斷歸之民。惟賢屬御史袁弘勛駁勘,執如初。惟賢訴諸朝,帝卒用廷秀奏,還田於民。
chóng zhēn zhōng, qiān nán jīng hù bù zhǔ shì, zāo nèi wài jiān. fú què, rù dōu, wèi bǔ guān, shū chén lì zhì zhī bì, yán: cuī kē yī shì, zhèng gōng wài yǒu zá pài, xīn zēng wài yǒu àn jiā, é bàn wài yǒu tiē zhù, xiǎo mín pò chǎn qīng jiā, ān dé bù wèi dào zéi. fū yù jiù zhōu xiàn zhī bì, dāng zì jiān sī jùn shǒu shǐ. bù chéng qí yuán, liú ān néng jié. nǎi bǎo jǔ zhī lìng xíng yǐ shù nián, ér chēng zhí zhě xī gòu, shì lián zuò fǎ bù kě bù yán yě. dì nà zhī, shòu hù bù zhǔ shì. dì yǐ fù yǒng chún wèi lì bù shàng shū. tíng xiù yán yǒng chún yōng cái, bù dāng rèn tǒng jūn. fǔ sì yuè, yǒng chún guǒ bài. dào zhōu dǎi xià yù, tíng xiù kàng shū jiù zhī. dì nù, zhàng bǎi, xì zhào yù. míng nián dōng, qiǎn shù fú jiàn.
崇禎中,遷南京戶部主事,遭內外艱。服闋,入都,未補官,疏陳吏治之弊,言:「催科一事,正供外有雜派,新增外有暗加,額辦外有貼助,小民破產傾家,安得不為盜賊。夫欲救州縣之弊,當自監司郡守始。不澄其源,流安能潔。乃保舉之令行已數年,而稱職者希覯,是連坐法不可不嚴也。」帝納之,授戶部主事。帝以傅永淳為吏部尚書。廷秀言永淳庸才,不當任統均。甫四月,永淳果敗。道周逮下獄,廷秀抗疏救之。帝怒,杖百,系詔獄。明年冬,遣戍福建。
tíng xiù shòu yè liú zōng zhōu mén, zào yì yuān suì, zōng zhōu mén rén yǐ tíng xiù wèi shǒu. yǔ dào zhōu wèi xiāng shí, mào sǐ lùn jiù, huò zhòng zuì, chù zhī tián rán. jí dào zhōu shì hái, gěi shì zhōng zuǒ mào dì yù shǐ lǐ yuè xīn fù xiāng jì lùn jiàn, zhí zhèng yì chēng qí xián, dào zhōu zài tú yòu wèi qǐng. dì lìng suǒ sī hé yì, yǐ ér zhí zhèng fù jiàn. shí liù nián dōng, tè zhǐ qǐ gù guān. huì dū chéng xiàn, wèi fù. fú wáng shí, bīng bù shì láng jiě xué lóng jiàn dào zhōu, bìng jí tíng xiù, mìng yǐ qiān dōu yù shǐ yòng. jí hái cháo, mǎ shì yīng è zhī, yì shòu guāng lù shǎo qīng. nán dōu fù, táng wáng zhào bài zuǒ qiān dōu yù shǐ, jìn bīng bù yòu shì láng. shì bài, wèi sēng yǐ zhōng.
廷秀受業劉宗周門,造詣淵邃,宗周門人以廷秀為首。與道周未相識,冒死論救,獲重罪,處之恬然。及道周釋還,給事中左懋第、御史李悅心復相繼論薦,執政亦稱其賢,道周在途又為請。帝令所司核議,已而執政復薦。十六年冬,特旨起故官。會都城陷,未赴。福王時,兵部侍郎解學龍薦道周,並及廷秀,命以僉都御史用。及還朝,馬士英惡之,抑授光祿少卿。南都覆,唐王召拜左僉都御史,進兵部右侍郎。事敗,為僧以終。
zàn yuē: liú zōng zhōu huáng dào zhōu suǒ zhǐ chén, shēn zhōng shí bì. qí lùn cái shǒu, bié zhōng nìng, zú wèi wàn shì guī jiàn. ér tīng zhě yū ér yuǎn zhī, zé jiù shí jì biàn zhī shuō huò zhī yě. chuán yuē: suī wēi qǐ jū, jìng xìn qí zhì, yóu jiāng bù wàng bǎi xìng zhī bìng yě, èr chén yǒu yān. shā shēn chéng rén, bù wéi qí sù, suǒ shǒu qǐ bù zhuō zāi!
贊曰:劉宗周、黃道周所指陳,深中時弊。其論才守,別忠佞,足為萬世龜鑑。而聽者迂而遠之,則救時濟變之說惑之也。《傳》曰:「雖危起居,竟信其志,猶將不忘百姓之病也」,二臣有焉。殺身成仁,不違其素,所守豈不卓哉!