liú zōng zhōu zhù yuān wáng yù shī huáng dào zhōu yè tíng xiù
刘宗周(祝渊 王毓蓍) 黄道周 (叶廷秀)
liú zōng zhōu, zì qǐ dōng, shān yīn rén. fù pō, wèi zhū shēng. mǔ zhāng shì rèn wǔ yuè ér pō wáng. jì shēng zōng zhōu, jiā kù pín, xié zhī yù wài jiā. hòu yǐ zōng zhōu dà fù lǎo jí, guī shì zhī, xī xīn jí shuǐ, chí yào mí. rán tǐ càn shén, mǔ cháng yōu niàn zhī bù zhì, suì chéng jí. yòu yǐ pín gù, rěn ér bù zhì. wàn lì èr shí jiǔ nián, zōng zhōu chéng jìn shì, mǔ zú yú jiā. zōng zhōu bēn sāng, wèi è shì zhōng mén wài, rì kū qì qí zhōng. fú què, xuǎn xíng rén, qǐng yǎng dà fù mǔ. zāo sàng, jū qī nián shǐ fù bǔ. mǔ yǐ jié wén yú cháo.
刘宗周,字起东,山阴人。父坡,为诸生。母章氏妊五月而坡亡。既生宗周,家酷贫,携之育外家。后以宗周大父老疾,归事之,析薪汲水,持药糜。然体孱甚,母尝忧念之不置,遂成疾。又以贫故,忍而不治。万历二十九年,宗周成进士,母卒于家。宗周奔丧,为垩室中门外,日哭泣其中。服阕,选行人,请养大父母。遭丧,居七年始赴补。母以节闻于朝。
shí yǒu kūn dǎng xuān dǎng yǔ dōng lín wéi nán. zōng zhōu shàng yán:" dōng lín, gù xiàn chéng jiǎng xué chù. gāo pān lóng liú yǒng chéng jiāng shì chāng liú yuán zhēn, jiē xián rén. yú yù lì dīng yuán jiàn, jiào rán bù qī qí zhì, yǒu guó shì fēng. zhū chén zhāi liú pǐn kě yě, zhēng yì jiàn bù kě gōng dōng lín kě yě, dǎng kūn xuān bù kě." dǎng rén dà huá, zōng zhōu nǎi qǐng gào guī.
时有昆党、宣党与东林为难。宗周上言:“东林,顾宪成讲学处。高攀龙、刘永澄、姜士昌、刘元珍,皆贤人。于玉立、丁元荐,较然不欺其志,有国士风。诸臣摘流品可也,争意见不可;攻东林可也,党昆、宣不可。”党人大哗,宗周乃请告归。
tiān qǐ yuán nián, qǐ yí zhì zhǔ shì. shū yán:" wèi jìn zhōng dǎo huáng shàng chí shè xì jù, fèng shèng fū rén chū rù zì yóu. yī jǔ zhú jiàn chén sān rén, fá yī rén, jiē chū zhōng zhǐ, shì jiāng zhǐ lù wéi mǎ, shēng shā yǔ duó, zhì guó jiā dà mìng. jīn dōng xī fāng yòng bīng, nài hé yǐ tiān xià wěi yān shù hū?" jìn zhōng zhě wèi zhōng xián yě, dà nù, tíng zōng zhōu fèng bàn nián. xún yǐ guó fǎ wèi shēn qǐng lù cuī wén shēng yǐ zhèng shì jūn zhī zuì, lù lú shòu yǐ zhèng jiāo sī zhī zuì, lù yáng gǎo lǐ rú zhēn lǐ wéi hàn zhèng zhī fàn yǐ zhèng sàng shī shī dì zhī zuì, lù gāo chū hú jiā dòng kāng yīng gān niú wéi yào liú guó jìn fù guó yǐ zhèng qì chéng táo kuì zhī zuì jí qǐ lǐ sān cái wèi bīng bù shàng shū, lù yòng qīng yì míng xián dīng yuán jiàn lǐ pǔ děng, zhēng chén yáng lián liú chóng qìng děng, yǐ zuò zhàng jié xùn yì zhī qì. dì qiè zé zhī. lèi qiān guāng lù chéng shàng bǎo tài pú shǎo qīng, yí jí guī. sì nián, qǐ yòu tōng zhèng, zhì zé zhōng xián zhú dōng lín qiě jǐn, zōng zhōu fù gù cí. zhōng xián zé yǐ jiáo qíng yàn shì, xuē qí jí.
天启元年,起仪制主事。疏言:“魏进忠导皇上驰射戏剧,奉圣夫人出入自由。一举逐谏臣三人,罚一人,皆出中旨,势将指鹿为马,生杀予夺,制国家大命。今东西方用兵,奈何以天下委阉竖乎?”进忠者魏忠贤也,大怒,停宗周俸半年。寻以国法未伸请戮崔文升以正弑君之罪,戮卢受以正交私之罪,戮杨镐、李如桢、李维翰、郑之范以正丧师失地之罪,戮高出、胡嘉栋、康应乾、牛维曜、刘国缙、傅国以正弃城逃溃之罪;急起李三才为兵部尚书,录用清议名贤丁元荐、李朴等,诤臣杨涟、刘重庆等,以作仗节徇义之气。帝切责之。累迁光禄丞、尚宝、太仆少卿,移疾归。四年,起右通政,至则忠贤逐东林且尽,宗周复固辞。忠贤责以矫情厌世,削其籍。
chóng zhēn yuán nián dōng, zhào wèi shùn tiān fǔ yǐn. cí, bù xǔ. míng nián jiǔ yuè rù dōu, shàng shū yuē:
崇祯元年冬,召为顺天府尹。辞,不许。明年九月入都,上疏曰:
bì xià lì jīng qiú zhì, xiāo gàn mí níng. rán chéng xiào tài jí, bù miǎn jiàn xiǎo lì ér sù jìn gōng, hé yǐ zhì táng yú zhī zhì? fū jīn rì suǒ jí jí yú jìn gōng zhě, fēi bīng shì hū? chéng yǐ tún shǒu wèi shàng cè, jiǎn zú jié xiǎng, xiū xíng zhèng ér wēi xìn bù zhī, xū yǐ suì yuè, wèi yǒu bù wàng fēng shù jiǎ zhě, ér bì xià fāng ruì yì zhōng xīng, kè qī chū sài. dāng cǐ sān kōng sì jǐn zhī qiū, jié tiān xià zhī lì yǐ fèng jī jūn ér jūn yù jiāo, jù tiān xià zhī jūn yǐ bó yī zhàn ér zhàn wú rì, cǐ jì zhī zuǒ yě.
陛下励精求治,宵旰靡宁。然程效太急,不免见小利而速近功,何以致唐、虞之治?夫今日所汲汲于近功者,非兵事乎?诚以屯守为上策,简卒节饷,修刑政而威信布之,需以岁月,未有不望风束甲者,而陛下方锐意中兴,刻期出塞。当此三空四尽之秋,竭天下之力以奉饥军而军愈骄,聚天下之军以博一战而战无日,此计之左也。
jīn rì suǒ guī guī yú xiǎo lì zhě, fēi guó jì hū? bì xià liú xīn mín mò, cè rán dòng pì, ér yǐ sī nóng gào kuì, yī shí suǒ jiǎng qiú zhě jiē póu kè jù liǎn zhī zhèng. zhèng gōng bù zú, jì yǐ zá pài kē fá bù zú, jiā yǐ huǒ hào. shuǐ hàn zāi shāng, yī qiè bù wèn, qiāo pū rì jùn, dào lù tūn shēng, xiǎo mín zhì mài qī yù zǐ yǐ yīng. yǒu sī yǐ póu kè wèi xún liáng, ér fǔ zì zhī zhèng jué shàng guān yǐ cuī zhēng wèi kǎo kè, ér chù zhì zhī fǎ wáng. yù qiú guó jiā yǒu fǔ kù zhī cái, bù kě dé yǐ.
今日所规规于小利者,非国计乎?陛下留心民瘼,恻然恫辟,而以司农告匮,一时所讲求者皆掊克聚敛之政。正供不足,继以杂派;科罚不足,加以火耗。水旱灾伤,一切不问,敲扑日峻,道路吞声,小民至卖妻鬻子以应。有司以掊克为循良,而抚字之政绝;上官以催征为考课,而黜陟之法亡。欲求国家有府库之财,不可得已。
gōng lì zhī jiàn dòng, ér miào táng zhī shàng rì jiàn qí fán kē. shì shì jiū zhī bù shèng jiū, rén rén zhāi zhī bù shèng zhāi, yú shì míng shí wěn ér fǎ lìng zī. qǐng zhě, tè yán zāng lì zhī zhū, zì zǎi zhí yǐ xià, zuò zhòng diǎn zhě shí yú rén, ér tān fēng wèi jǐn xī, suǒ yǐ dǎo zhī zhě wèi shàn yě. jiǎ yì yuē:" lǐ jìn wèi rán zhī xiān, fǎ shī yǐ rán zhī hòu." chéng dǎo zhī yǐ lǐ, jiāng rén rén yǒu shì jūn zǐ zhī xíng, ér wú gǒu zhì zhī xīn, suǒ wèi jìn zhī yú wèi rán yě. jīn yī qiè guà wù jí zhǐ chēng huì lù zhě, jí yè jīng zhāo xuě, yóu cóng lì yì, shēn wén qiǎo dǐ, jué tiān xià qiān gǎi zhī tú, yì xí wèi wán dùn wú chǐ, jiǎo shì wài mào yǐ qī bì xià. shì jié rì huī, guān xié rì zhe, bì xià yì ān néng yī yī chá zhī.
功利之见动,而庙堂之上日见其烦苛。事事纠之不胜纠,人人摘之不胜摘,于是名实紊而法令滋。顷者,特严赃吏之诛,自宰执以下,坐重典者十余人,而贪风未尽息,所以导之者未善也。贾谊曰:“礼禁未然之先,法施已然之后。”诚导之以礼,将人人有士君子之行,而无狗彘之心,所谓禁之于未然也。今一切诖误及指称贿赂者,即业经昭雪,犹从吏议,深文巧诋,绝天下迁改之途,益习为顽钝无耻,矫饰外貌以欺陛下。士节日隳,官邪日著,陛下亦安能一一察之。
qiě bì xià suǒ yǐ láo xīn jiāo sī yú shàng zhě, yǐ wèi dé xián rén jūn zǐ yòng zhī yě, ér suǒ jiā yǔ ér wěi rèn zhě, lǜ bēn zǒu jí shì zhī rén: yǐ zhāi fā wèi jīng míng, yǐ gào jié wèi zhèng zhí, yǐ biàn gěi wèi cái xū, yòu ān suǒ de xián zhě ér yòng zhī? dé qí rén yǐ, qiú zhī tài bèi, huò yǐ duǎn ér fèi zhǎng zé zhī tài kē, huò yīn guò ér chéng wù.
且陛下所以劳心焦思于上者,以未得贤人君子用之也,而所嘉予而委任者,率奔走集事之人:以摘发为精明,以告讦为正直,以便给为才谞,又安所得贤者而用之?得其人矣,求之太备,或以短而废长;责之太苛,或因过而成误。
qiě bì xià suǒ bò huà, dòng chū zhū chén yì biǎo, bù miǎn yǒu zì yòng zhī xīn. chén xià jiù guò bù gěi, chán chǎn zhě yīn ér jiān zhī, cāi jì zhī duān suì cóng cǐ qǐ. fū shì yī rén zhī cōng míng, ér shǐ chén xià bù dé jǐn qí zhōng, zé ěr mù yǒu shí yōng píng yī rén zhī yīng duàn, ér shǐ zhū dài fū guó rén bù dé zhōng qí shì, zé yì jiàn yǒu shí yí. fāng qiě wèi nèi jiàng, wèi liú zhōng, hé yǐ zhuī xǐ qǐ zhī shèng hū? shù shí nián lái, yǐ mén hù shā tiān xià jǐ xǔ zhèng rén, yóu màn yán bù yǐ. bì xià yù zhé jūn zǐ yǐ píng xiǎo rén zhī qì, yòng xiǎo rén yǐ chéng jūn zǐ zhī gōng, qián rì zhī fù zhé jiāng fù jiàn yú tiān xià yě.
且陛下所擘画,动出诸臣意表,不免有自用之心。臣下救过不给,谗谄者因而间之,猜忌之端遂从此起。夫恃一人之聪明,而使臣下不得尽其忠,则耳目有时壅;凭一人之英断,而使诸大夫国人不得衷其是,则意见有时移。方且为内降,为留中,何以追喜起之盛乎?数十年来,以门户杀天下几许正人,犹蔓延不已。陛下欲折君子以平小人之气,用小人以成君子之公,前日之覆辙将复见于天下也。
bì xià qiú zhì zhī xīn, cāo zhī tài jí. yùn niàng ér wèi gōng lì, gōng lì bù yǐ, zhuǎn wéi xíng míng xíng míng bù yǐ, liú wèi cāi jì cāi jì bù yǐ, jī wèi yōng bì. zhèng rén xīn zhī wēi, suǒ qián zī àn zhǎng ér bù zì zhī zhě. chéng néng jiàn zhōng lì jí, mò zhèng cǐ xīn, shǐ xīn zhī suǒ fā, xī jiē rén yì zhī liáng, rén yǐ yù tiān xià, yì yǐ zhèng wàn mín, zì cháo tíng dá yú sì hǎi, mò fēi rén yì zhī huà, bì xià yǐ yī dàn jī yú yáo shùn yǐ.
陛下求治之心,操之太急。酝酿而为功利,功利不已,转为刑名;刑名不已,流为猜忌;猜忌不已,积为壅蔽。正人心之危,所潜滋暗长而不自知者。诚能建中立极,默正此心,使心之所发,悉皆仁义之良,仁以育天下,义以正万民,自朝廷达于四海,莫非仁义之化,陛下已一旦跻于尧、舜矣。
dì yǐ wéi yū kuò, rán tàn qí zhōng.
帝以为迂阔,然叹其忠。
wèi jǐ, dū chéng bèi bīng, dì bù shì cháo, zhāng zòu duō liú zhōng bù bào. chuán zhǐ bàn bù náng bā bǎi, zhōng guān jìng xiàn mǎ luó, yòu lìng bǎi guān jìn mǎ. zōng zhōu yuē:" shì bì yǒu yǐ qiān xìng dòng shàng zhě." nǎi yì wǔ mén kòu tóu jiàn yuē:" guó shì qiáng ruò, shì rén xīn ān wēi. qǐ bì xià chū yù huáng jí mén, yán jiàn bǎi liáo, míng yán zōng miào shān líng zài cǐ, gù shǒu wài wú tā jì." fǔ fú dài bào, zì chén qì mù, zhōng guān chuán zhǐ nǎi tuì. mǐ jià téng yuè, qǐng bà jiǔ mén shuì, xiū jiǎ qū yǐ chù pín mín, wèi zhōu yǐ yǎng lǎo jí, yán xíng bǎo jiǎ zhī fǎ, rén xīn shāo ān.
未几,都城被兵,帝不视朝,章奏多留中不报。传旨办布囊八百,中官竞献马骡,又令百官进马。宗周曰:“是必有以迁幸动上者。”乃诣午门叩头谏曰:“国势强弱,视人心安危。乞陛下出御皇极门,延见百僚,明言宗庙山陵在此,固守外无他计。”俯伏待报,自晨迄暮,中官传旨乃退。米价腾跃,请罢九门税,修贾区以处贫民,为粥以养老疾,严行保甲之法,人心稍安。
shí shū fǔ zhū chén duō xià yù zhě, zōng zhōu yán:" guó shì zhì cǐ, zhū chén fù rèn shǐ, wú suǒ táo zuì, bì xià yì yí fēn rèn jiù. yǔ tāng zuì jǐ, xìng yě bó yān. nǎng huáng shàng yǐ qíng miàn yí qún chén, qún chén jǐn zài yí zhōng, rì jī yuè lěi, jié wèi yīn pǐ, shí zhě yōu zhī. jīn rì dāng kāi shì chéng xīn, wèi jì nán zhī běn, yù biàn diàn yǐ yán jiàn shì dài fū, yǐ piào nǐ guī gé chén, yǐ shù zhèng guī bù yuàn, yǐ xiàn kě tì fǒu yǔ yán guān. bù xiào, cóng ér gèng zhì zhī, wú zuò gù yǐ chéng qí zuì. nǎi zhě cháo tíng fù wén lì rú gū chú, ér shì wǔ jiàn shì bù chì jiāo zǐ, jiàn shǐ ēn wēi cuò zhì. wén wǔ jiē bù zú xìn, nǎi zhuān rèn yī èr nèi chén, kǔn yǐ wài cì dì wěi zhī. zì gǔ wèi yǒu huàn guān diǎn bīng bù wù guó zhě." yòu hé mǎ shì lóng zhāng fèng yì wú ā héng děng zuì, wǔ dì yì.
时枢辅诸臣多下狱者,宗周言:“国事至此,诸臣负任使,无所逃罪,陛下亦宜分任咎。禹、汤罪己,兴也勃焉。曩皇上以情面疑群臣,群臣尽在疑中,日积月累,结为阴痞,识者忧之。今日当开示诚心,为济难之本,御便殿以延见士大夫,以票拟归阁臣,以庶政归部、院,以献可替否予言官。不效,从而更置之,无坐锢以成其罪。乃者朝廷缚文吏如孤雏,而视武健士不啻骄子,渐使恩威错置。文武皆不足信,乃专任一二内臣,阃以外次第委之。自古未有宦官典兵不误国者。”又劾马世龙、张凤翼、吴阿衡等罪,忤帝意。
sān nián yǐ jí zài gào, jìn qí tiān yǒng mìng zhī shuō, yán:
三年以疾在告,进祈天永命之说,言:
fǎ tiān zhī dà zhě, mò guò yú zhòng mín mìng, zé xíng fá yí dāng yí píng. bì xià yǐ zhòng diǎn shéng xià, nì dǎng yǒu zhū, fēng jiāng shī shì yǒu zhū. yī qiè guà wù, zhòng zhě zhàng sǐ, qīng zhě zhé qù, cháo shǔ zhōng bàn rǎn zhě yī. ér zuì shāng guó tǐ zhě, wú rú zhào yù. fù dōu yù shǐ yì yīng chāng yǐ píng fǎn xià lì, fǎ sī bì yǐ duàn liàn wèi zhōng zhí, cāng yīng rǔ hǔ jiē zhǒng yú tiān xià yǐ. yuàn tǐ shàng tiān hǎo shēng zhī xīn, shǒu chú zhào yù, qiě kuān yīng chāng, zé qí tiān yǒng mìng zhī yī dào yě.
法天之大者,莫过于重民命,则刑罚宜当宜平。陛下以重典绳下,逆党有诛,封疆失事有诛。一切诖误,重者杖死,轻者谪去,朝署中半染赭衣。而最伤国体者,无如诏狱。副都御史易应昌以平反下吏,法司必以锻炼为忠直,苍鹰乳虎接踵于天下矣。愿体上天好生之心,首除诏狱,且宽应昌,则祈天永命之一道也。
fǎ tiān zhī dà zhě, mò guò yú hòu mín shēng, zé fù liǎn yí huǎn yí qīng. jīn zhě sù bū jiàn zhēng jí lái suì yù zhēng, jié jié zhuī hū, lǘ yán kùn bì, tān lì yì dà wéi mín lì. guì zhōu xún àn sū yǎn yǐ xíng lǐ bèi jié yú jiān sī. xún fāng dú huò, hé wèn xià lì? xī gāo shǔn zhī zhī bèi, jiē jī yú tiān xià yǐ. yuàn tǐ shàng tiān hǎo shēng zhī xīn, shǒu chú xīn xiǎng, bìng yán chì guān fāng, zé qí tiān yǒng mìng zhī yòu yī dào yě.
法天之大者,莫过于厚民生,则赋敛宜缓宜轻。今者宿逋见征及来岁预征,节节追呼,闾阎困敝,贪吏益大为民厉。贵州巡按苏琰以行李被讦于监司。巡方黩货,何问下吏?吸膏吮脂之辈,接迹于天下矣。愿体上天好生之心,首除新饷,并严饬官方,则祈天永命之又一道也。
rán dà jūn zhě, tiān zhī zōng zi fǔ chén zhě, zōng zi zhī jiā xiāng. bì xià zhì fǔ, lǜ yóu tè jiǎn. yì yuàn tǐ yī rén hǎo shēng zhī xīn, wú qū chú yì jǐ, gòu cháo shì yǐ dà yù, jié guó jiā péng dǎng zhī huò wú chǒng lì jū chéng gōng, dǎo rén zhǔ yǐ fù qiáng, niàng tiān xià tǔ bēng zhī shì.
然大君者,天之宗子;辅臣者,宗子之家相。陛下置辅,率由特简。亦愿体一人好生之心,毋驱除异己,构朝士以大狱,结国家朋党之祸;毋宠利居成功,导人主以富强,酿天下土崩之势。
zhōu yán rú wēn tǐ rén jiàn shū bù yì. yǐ shí fāng dǎo yǔ, ér zōng zhōu chēng jí, zhǐ wèi yǎn jiǎn, jī dì nù, nǐ zhǐ jí zhī. qiě lìng chén zú bīng zú xiǎng zhī cè, zōng zhōu tiáo huà yǐ duì, yán rú tǐ rén bù néng nán.
周延儒、温体仁见疏不怿。以时方祷雨,而宗周称疾,指为偃蹇,激帝怒,拟旨诘之。且令陈足兵、足饷之策,宗周条画以对,延儒、体仁不能难。
wèi jīng yǐn, zhèng lìng yī xīn, cuò háo jiā yóu lì. yān rén yán shì zhé bù yīng, huò xiāng gòu suì, zōng zhōu zhì shì zì rú. wǔ qīng bó cāng tóu ōu zhū shēng, zōng zhōu chuí zhī, jiā wǔ qīng mén wài. cháng chū, jiàn yōu rén lóng qiè, fén zhī tōng qú. zhōu xù dān dīng xià hù yóu zhì. jū yī zài, xiè bìng guī, dōu rén wéi bà shì.
为京尹,政令一新,挫豪家尤力。阉人言事辄不应,或相诟谇,宗周治事自如。武清伯苍头殴诸生,宗周捶之,枷武清门外。尝出,见优人笼箧,焚之通衢。周恤单丁下户尤至。居一载,谢病归,都人为罢市。
bā nián qī yuè, nèi gé quē rén, mìng lì bù tuī zài jí zhě, yǐ sūn shèn xíng lín qiān jí zōng zhōu míng shàng. zhào suǒ sī dūn qū, zōng zhōu gù cí bù xǔ. míng nián zhēng yuè rù dōu, shèn xíng yǐ zú, yǔ qiān rù cháo. dì wèn rén cái bīng shí jí liú kòu chāng jué zhuàng. zōng zhōu yán:" bì xià qiú zhì tài jí, yòng fǎ tài yán, bù lìng tài fán, jìn tuì tiān xià shì tài qīng. zhū chén wèi zuì shì fēi, bù kěn jìn zhí yè, gù yǒu rén ér wú rén zhī yòng, yǒu xiǎng ér wú xiǎng zhī yòng, yǒu jiāng bù néng zhì bīng, yǒu bīng bù néng shā zéi. liú kòu běn cháo tíng chì zǐ, fǔ zhī yǒu dào, zé hái wèi mín. jīn jí yí yǐ shōu shí rén xīn wèi běn, shōu shí rén xīn zài xiān kuān yǒu sī. cān fá zhòng zé lì zhì huài, lì zhì huài zé mín shēng kùn, dào zéi yóu cǐ rì fán." dì yòu wèn bīng shì. zōng zhōu yán:" yù wài yǐ zhì nèi wèi běn. nèi zhì xiū, yuǎn rén zì fú, gàn yǔ wǔ ér yǒu miáo gé. yuàn bì xià yǐ yáo shùn zhī xīn, xíng yáo shùn zhī zhèng, tiān xià zì píng." duì bì qū chū. dì gù tǐ rén yū qí yán, mìng qiān fǔ zhèng, zōng zhōu tā yòng. xuán shòu gōng bù zuǒ shì láng. yú yuè, shàng tòng fèn shí jiān shū, yán:
八年七月,内阁缺人,命吏部推在籍者,以孙慎行、林钎及宗周名上。诏所司敦趋,宗周固辞不许。明年正月入都,慎行已卒,与钎入朝。帝问人才、兵食及流寇猖獗状。宗周言:“陛下求治太急,用法太严,布令太烦,进退天下士太轻。诸臣畏罪饰非,不肯尽职业,故有人而无人之用,有饷而无饷之用,有将不能治兵,有兵不能杀贼。流寇本朝廷赤子,抚之有道,则还为民。今急宜以收拾人心为本,收拾人心在先宽有司。参罚重则吏治坏,吏治坏则民生困,盗贼由此日繁。”帝又问兵事。宗周言:“御外以治内为本。内治修,远人自服,干羽舞而有苗格。愿陛下以尧、舜之心,行尧、舜之政,天下自平。”对毕趋出。帝顾体仁迂其言,命钎辅政,宗周他用。旋授工部左侍郎。逾月,上《痛愤时艰疏》,言:
bì xià ruì yì qiú zhì, ér èr dì sān wáng zhì tiān xià zhī dào wèi xiá jiǎng qiú, shī wéi cì dì yóu duō wèi de yào lǐng zhě. shǒu zhǔ yì yú biān gōng, ér zuì dū suì yǐ wǔ nián huī fù zhī shuō jìn, shì wèi huò tāi. jǐ sì zhī yì, móu guó wú liáng, cháo tíng shǐ yǒu jī qīng shì dài fū zhī xīn. zì cǐ ěr mù cān yú jìn shì, fù xīn jì yú gān chéng, zhì shù shàng xíng míng, zhèng tǐ guī cóng cuǒ, tiān xià shì rì huài ér bù kě jiù. chǎng wèi sī jī chá, ér gào jié zhī fēng chì zhào yù jí shì shēn, ér táng lián zhī děng yí rén rén jiù guò bù gěi, ér qī wǎng zhī xí zhuǎn shén shì shì yǎng chéng dú duàn, ér chǎn yú zhī fēng rì zhǎng. sān chǐ fǎ bù shēn yú sī kòu, ér fàn zhě rì zhòng, zhào zhǐ zá zhì wǔ xíng, suì gōng duàn yù yǐ shù qiān, ér hào shēng zhī dé yì mǐn. dāo bǐ zhì sī lún ér wáng yán xiè, zhū qiú jí suǒ xiè ér zhèng tǐ shāng. cān fá zài qián gǔ ér guān yù tān, lì yù héng, fù yù bū qiāo pū fán ér mín shēng cuì, yán xíng zhòng liǎn jiāo kùn ér dào zéi rì qǐ. zǒng lǐ rèn ér chén xià zhī gōng néng báo, jiān shì qiǎn ér fēng jiāng zhī zé rèn qīng. dū fǔ wú quán ér jiāng rì nuò, wǔ biàn fèi fǎ ér bīng rì jiāo, jiāng nuò bīng jiāo ér cháo tíng zhī wēi lìng bìng qióng yú dū fǔ. cháo tíng lēi xiàn píng zéi, ér háng jiān rì shā liáng bào gōng, shēng líng yì tú tàn. yī dàn tiān yǒu shèng zhōng, chè zǒng jiān zhī rèn, zhòng shǒu lìng zhī xuǎn, xià gōng jīng zhī zhāo, shōu kù lì zhī wēi, bù wéi xīn zhī huà, fāng yǔ èr sān chén gōng xǐ xīn dí lǜ, yǐ lián tài jiāo, ér bù yì jūn chén xiāng yù zhī nán yě. dé yī wén zhèn mèng ér yǐ dān cí bào bà, shǐ dà chén shī hé zhōng zhī yì dé yī chén zi zhuàng ér yǐ guò gàng zuò gū, shǐ cháo níng wú xū fú zhī fēng. cǐ guān yú guó tǐ rén xīn fēi qiǎn xiǎn zhě.
陛下锐意求治,而二帝三王治天下之道未暇讲求,施为次第犹多未得要领者。首属意于边功,而罪督遂以五年恢复之说进,是为祸胎。己巳之役,谋国无良,朝廷始有积轻士大夫之心。自此耳目参于近侍,腹心寄于干城,治术尚刑名,政体归丛脞,天下事日坏而不可救。厂卫司讥察,而告讦之风炽;诏狱及士绅,而堂廉之等夷;人人救过不给,而欺罔之习转甚;事事仰成独断,而谄谀之风日长。三尺法不伸于司寇,而犯者日众,诏旨杂治五刑,岁躬断狱以数千,而好生之德意泯。刀笔治丝纶而王言亵,诛求及琐屑而政体伤。参罚在钱谷而官愈贪,吏愈横,赋愈逋;敲扑繁而民生瘁,严刑重敛交困而盗贼日起。总理任而臣下之功能薄,监视遣而封疆之责任轻。督、抚无权而将日懦,武弁废法而兵日骄,将懦兵骄而朝廷之威令并穷于督、抚。朝廷勒限平贼,而行间日杀良报功,生灵益涂炭。一旦天牖圣衷,撤总监之任,重守令之选,下弓旌之招,收酷吏之威,布维新之化,方与二三臣工洗心涤虑,以联泰交,而不意君臣相遇之难也。得一文震孟而以单辞报罢,使大臣失和衷之谊;得一陈子壮而以过戆坐辜,使朝宁无吁咈之风。此关于国体人心非浅鲜者。
bì xià bì tǐ shàng tiān shēng wù zhī xīn yǐ jìng tiān, ér bù tú yǐ fēng léi bì niàn zǔ zōng jiàn gǔ zhī zhì yǐ lǜ zǔ, ér bù qīng gǎi zuò. yǐ jiǎn yào chū zhèng lìng, yǐ kuān dà yǎng rén cái, yǐ zhōng hòu péi guó mài. fā zhèng shī rén, shōu tiān xià pàn huàn zhī rén xīn, ér qiě hái nèi tíng sǎo chú zhī yì, zhèng nuò shuài shī lǜ zhī zhū, shèn tiān huáng gǎi shòu zhī tú. qiǎn tíng chén jī nèi tǎng xún xíng jùn guó wèi zhāo fǔ shǐ, shè qí wú zuì ér liú wáng zhě. chén shī xiǎn ài, jiān bì qīng yě, tīng qí qióng ér zì guī. zhū qú zhī wài, yóu kě bù shā yī rén, ér bì cǐ yì, xī dài yú guān bīng zāi.
陛下必体上天生物之心以敬天,而不徒倚风雷;必念祖宗鉴古之制以率祖,而不轻改作。以简要出政令,以宽大养人才,以忠厚培国脉。发政施仁,收天下泮涣之人心,而且还内廷扫除之役,正懦帅失律之诛,慎天潢改授之途。遣廷臣赍内帑巡行郡国为招抚使,赦其无罪而流亡者。陈师险隘,坚壁清野,听其穷而自归。诛渠之外,犹可不杀一人,而毕此役,奚待于观兵哉。
shū rù, dì nù shén, yù gé chén nǐ yán zhǐ zài sì. měi nǐ shàng, dì zhé shǒu qí shū fù yuè, qǐ xíng shù zhōu. yǐ ér yì jiě, jiàng zhǐ jié wèn, wèi dà chén lùn shì yí tǐ guó dù shí, bù dàng xiào xiǎo chén guī guò cháo tíng wéi míng gāo, qiě jiǎng qí qīng zhí yān.
疏入,帝怒甚,谕阁臣拟严旨再四。每拟上,帝辄手其疏覆阅,起行数周。已而意解,降旨诘问,谓大臣论事宜体国度时,不当效小臣归过朝廷为名高,且奖其清直焉。
shí tài pú quē mǎ jià, yǒu zhào yuàn juān zhě tīng, tǐ rén jí chéng guó gōng zhū chún chén yǐ xià jiē yǒu juān zhù. yòu yì bà míng nián cháo jìn. zōng zhōu yǐ shū zī miǎn jìn wèi dà rǔ guó. dì suī bù yuè, xīn shàn qí zhōng, yì yù dà yòng. tǐ rén huàn zhī, mù shān yīn rén xǔ hú shū lùn zhī, wèi zōng zhōu dào xué yǒu yú, cái xū bù zú. dì yǐ hú tóng yì, zhī zhī yí zhēn, suì yǐ bù yòng.
时太仆缺马价,有诏愿捐者听,体仁及成国公朱纯臣以下皆有捐助。又议罢明年朝觐。宗周以输赀、免觐为大辱国。帝虽不悦,心善其忠,益欲大用。体仁患之,募山阴人许瑚疏论之,谓宗周道学有余,才谞不足。帝以瑚同邑,知之宜真,遂已不用。
qí qiū, sān shū qǐng gào qù. zhì tiān jīn, wén dū chéng bèi bīng, suì liú yǎng jí. shí yuè, shì shāo dìng, nǎi shàng shū yuē:
其秋,三疏请告去。至天津,闻都城被兵,遂留养疾。十月,事稍定,乃上疏曰:
jǐ sì zhī biàn, wù guó zhě yuán chóng huàn yī rén. xiǎo rén jìng xiū mén hù zhī yuàn, yì jǐ zhě gài zuò yǐ chóng huàn dǎng, rì zào fēi yǔ, cì dì qù zhī. zì cǐ xiǎo rén jìn ér jūn zǐ tuì, zhōng guān yòng shì ér wài tíng jìn shū. wén fǎ rì fán, qī wǎng rì shén, cháo zhèng rì huī, biān fáng rì huài. jīn rì zhī huò, shí jǐ sì yǐ lái niàng chéng zhī yě.
己巳之变,误国者袁崇焕一人。小人竞修门户之怨,异己者概坐以崇焕党,日造蜚语,次第去之。自此小人进而君子退,中官用事而外廷浸疏。文法日繁,欺罔日甚,朝政日隳,边防日坏。今日之祸,实己巳以来酿成之也。
qiě yǐ zhāng fèng yì zhī nì zhí zhōng shū yě, ér bǐ zhī zhuān zhēng, hé yǐ fú wáng qià zhī sǐ? yǐ dīng kuí chǔ děng zhī shī shì yú biān yě, ér zé zhī dài zuì, hé yǐ fú liú cè zhī sǐ? zhū zhèn qín wáng zhī shī, zhēng xiān rù wèi zhě jǐ rén, bù wén yǐ dòu liú méng jié zé, hé yǐ fú gěng rú qǐ zhī sǐ? jīn qiě yǐ èr zhōu bā xiàn zhī shēng líng, jié yī bǎo yáng zhī jú, zé tíng chén zhī lěi lěi ruò ruò kě xìng wú zuì zhě, yòu hé yǐ xiè hán kuàng zhāng fèng xiáng lǐ bāng huá zhū chén zhī huò shù huò qù? qǐ xī wèi yì jǐ qū chú, jīn bù nán yǐ tóng jǐ xiāng róng yǐn hū? chén yú shì ér zhī xiǎo rén zhī huò rén guó wú yǐ shí yě.
且以张凤翼之溺职中枢也,而俾之专征,何以服王洽之死?以丁魁楚等之失事于边也,而责之戴罪,何以服刘策之死?诸镇勤王之师,争先入卫者几人,不闻以逗留蒙诘责,何以服耿如杞之死?今且以二州八县之生灵,结一饱飏之局,则廷臣之累累若若可幸无罪者,又何以谢韩爌、张凤翔、李邦华诸臣之或戍或去?岂昔为异己驱除,今不难以同己相容隐乎?臣于是而知小人之祸人国无已时也。
xī táng dé zōng wèi qún chén yuē:" rén yán lú qǐ jiān xié, zhèn shū bù jué." qún chén duì yuē:" cǐ nǎi qǐ zhī suǒ yǐ wéi jiān xié yě." chén měi sān fù sī yán, wèi wàn shì biàn jiān zhī yào. gù yuē:" dà jiān shì zhōng, dà nìng shì xìn." pín nián yǐ lái, bì xià è sī jiāo, ér chén xià duō yǐ gào jié jìn bì xià lù qīng jié, ér chén xià duō yǐ qū jǐn róng bì xià chóng lì jīng, ér chén xià bēn zǒu chéng shùn yǐ wéi gōng bì xià shàng zōng hé, ér chén xià suǒ xiè chuī qiú yǐ shì chá. fán ruò cǐ zhě, zhèng shì xìn shì zhōng zhī lèi, jiū qí yòng xīn, wú wǎng bù chū yú shēn jiā lì lù. bì xià bù chá ér yòng zhī, zé jù tiān xià zhī xiǎo rén lì yú cháo, yǒu suǒ bù jué yǐ. tiān xià jí fá cái, hé zhì jǐn chū zhōng guān xià? ér bì xià měi dāng huǎn jí, bì wěi yǐ dà rèn. sān xié yǒu qiǎn, tōng jīn lín dé yǒu qiǎn yòu zhòng qí tǐ tǒng, děng zhī zǒng dū. zhōng guān zǒng dū, zhì zǒng dū hé dì? zǒng dū wú quán, zhì fǔ àn hé dì? shì yǐ fēng jiāng cháng shì yě.
昔唐德宗谓群臣曰:“人言卢杞奸邪,朕殊不觉。”群臣对曰:“此乃杞之所以为奸邪也。”臣每三覆斯言,为万世辨奸之要。故曰:“大奸似忠,大佞似信。”频年以来,陛下恶私交,而臣下多以告讦进;陛下录清节,而臣下多以曲谨容;陛下崇励精,而臣下奔走承顺以为恭;陛下尚综核,而臣下琐屑吹求以示察。凡若此者,正似信似忠之类,究其用心,无往不出于身家利禄。陛下不察而用之,则聚天下之小人立于朝,有所不觉矣。天下即乏才,何至尽出中官下?而陛下每当缓急,必委以大任。三协有遣,通、津、临、德有遣;又重其体统,等之总督。中官总督,置总督何地?总督无权,置抚、按何地?是以封疆尝试也。
qiě xiǎo rén měi bǐ zhōu xiǎo rén, yǐ xiāng yǐn zhòng, jūn zǐ dú àn rán zì yì. gù zì gǔ yǒu yòng xiǎo rén zhī jūn zǐ, zhōng wú dǎng bǐ xiǎo rén zhī jūn zǐ. bì xià chéng yù jìn jūn zǐ tuì xiǎo rén, jué lǐ luàn xiāo zhǎng zhī jī, yóu fù yòng zhōng guān cān zhì zhī, cǐ míng shì yǐ zuǒ yòu tǎn yě. yǒu míng zhì lǐ zhě qǐ ér zhēng zhī, bì xià jí bù yòng qí yán, hé zhì bìng zhú qí rén? ér yù shǐ jīn guāng chén jìng yǐ cǐ zhú, ruò wéi kǒng shāng zhōng guān xīn zhě, yóu fēi suǒ yǐ shì tiān xià yě.
且小人每比周小人,以相引重,君子独岸然自异。故自古有用小人之君子,终无党比小人之君子。陛下诚欲进君子退小人,决理乱消长之机,犹复用中官参制之,此明示以左右袒也。有明治理者起而争之,陛下即不用其言,何至并逐其人?而御史金光辰竟以此逐,若惟恐伤中官心者,尤非所以示天下也。
zhì jīn rì xíng zhèng zhī zuì chuǎn zhě, chéng dé, ào lì yě, ér yǐ zāng shù, hé yǐ sù chéng tān zhī lìng? shēn shào fāng, shí yú nián jiān sī yě, ér yǐ mò xū yǒu zhī zuān cì shù, hé yǐ zhāo yì jìng zhī diǎn? zhèng màn zhī yù, huò yǐ wū gào zuò, hé yǐ shì dūn lún zhī huà? cǐ shù shì zhě, jiē wèi gù fǔ wén zhèn mèng yǐn shéng pī gēn, jí xiàng qū chú yì jǐ zhī gù zhì, ér tíng chén wú gǎn yán.
至今日刑政之最舛者,成德,傲吏也,而以赃戍,何以肃惩贪之令?申绍芳,十余年监司也,而以莫须有之钻刺戍,何以昭抑竞之典?郑鄤之狱,或以诬告坐,何以示敦伦之化?此数事者,皆为故辅文震孟引绳批根,即向驱除异己之故智,而廷臣无敢言。
bì xià yì wú cóng zhī zhī yě. wū hū, bā nián zhī jiān, shuí bǐng guó chéng, ér zhì yú shì! chén bù néng wéi shǒu kuí wēn tǐ rén jiě yǐ. yǔ yuē:" shuí shēng lì jiē, zhì jīn wèi gěng." tǐ rén zhī wèi yě.
陛下亦无从知之也。呜呼,八年之间,谁秉国成,而至于是!臣不能为首揆温体仁解矣。语曰:“谁生厉阶,至今为梗。”体仁之谓也。
shū zòu, dì dà nù, tǐ rén yòu shàng zhāng lì dǐ, suì chì wèi mín.
疏奏,帝大怒,体仁又上章力诋,遂斥为民。
shí sì nián jiǔ yuè, lì bù quē zuǒ shì láng, tíng tuī bù chēng zhǐ. dì lín cháo ér tàn, wèi dà chén:" liú zōng zhōu qīng zhèng gǎn yán, kě yòng yě." suì yǐ mìng zhī. zài cí bù dé, nǎi qū cháo. dào zhōng jìn sān zhá: yī yuē míng shèng xué yǐ duān zhì běn, èr yuē gōng shèng xué yǐ jiàn zhì yào, sān yuē zhòng shèng xué yǐ xū zhì huà, fán shù qiān yán. dì yōu zhǐ bào zhī. míng nián bā yuè, wèi zhì zhuó zuǒ dōu yù shǐ. lì cí, yǒu zhào dūn qū. yú yuè, rù jiàn wén huá diàn. dì wèn dū chá yuàn zhí zhǎng ān zài, duì yuē:" zài zhèng jǐ yǐ zhèng bǎi liáo. bì cún zhū zhōng zhě, shàng kě duì jūn fù, xià kě zhì tiān xià shì dài fū, ér hòu bǎi liáo zé ér xiàng zhī. dà chén fǎ, xiǎo chén lián, jì gāng zhèn sù, zhí zhǎng zài shì, ér zé chéng xún fāng qí shǒu wù yě. xún fāng dé rén, zé lì zhì qīng, mín shēng suì." dì yuē:" qīng lì xíng yǐ fù zhèn wàng." nǎi liè jiàn dào kuí zhēn fǎ shǒu chóng guó tǐ qīng fú jiān chéng guān xié chì lì zhì liù shì yǐ xiàn, dì bāo nà yān. é hé yù shǐ yù shàng yóu yán yún jīng ér jiàn yuán kǎi chéng yǒng, dì bìng cóng zhī. qí hòu shàng yóu shòu lǐ zì chéng xiǎn zhí, zú wèi shì dà gòu.
十四年九月,吏部缺左侍郎,廷推不称旨。帝临朝而叹,谓大臣:“刘宗周清正敢言,可用也。”遂以命之。再辞不得,乃趋朝。道中进三札:一曰明圣学以端治本,二曰躬圣学以建治要,三曰重圣学以需治化,凡数千言。帝优旨报之。明年八月,未至擢左都御史。力辞,有诏敦趋。逾月,入见文华殿。帝问都察院职掌安在,对曰:“在正己以正百僚。必存诸中者,上可对君父,下可质天下士大夫,而后百僚则而象之。大臣法,小臣廉,纪纲振肃,职掌在是,而责成巡方其首务也。巡方得人,则吏治清,民生遂。”帝曰:“卿力行以副朕望。”乃列建道揆、贞法守、崇国体、清伏奸、惩官邪、饬吏治六事以献,帝褒纳焉。俄劾御史喻上猷、严云京而荐袁恺、成勇,帝并从之。其后上猷受李自成显职,卒为世大诟。
dōng shí yuè, jīng shī bèi bīng. qǐng jīng sǐ shì lú xiàng shēng, ér zhuī lù wù guó jiān chén yáng sì chāng, dǎi bá hù hàn jiàng zuǒ liáng yù fáng guān yǐ bèi fǎn gōng, fáng lù yǐ bèi tòu dù, fáng tōng jīn lín dé yǐ bèi nán xià. dì bù néng jǐn xíng.
冬十月,京师被兵。请旌死事卢象升,而追戮误国奸臣杨嗣昌,逮跋扈悍将左良玉;防关以备反攻,防潞以备透渡,防通、津、临、德以备南下。帝不能尽行。
rùn yuè huì rì zhào jiàn tíng chén yú zhōng zuǒ mén. shí jiāng cài xióng kāi yuán yǐ yán shì xià zhào yù, zōng zhōu yuē jiǔ qīng gòng jiù. rù cháo, wén mì zhǐ zhì èr rén sǐ. zōng zhōu è rán wèi zhòng yuē:" jīn rì dāng kōng shǔ zhēng, bì gǎi fā xíng bù shǐ yǐ." jí rù duì, yù shǐ yáng ruò qiáo jiàn xī yáng rén tāng ruò wàng shàn huǒ qì, qǐng zhào shì. zōng zhōu yuē:" biān chén bù jiǎng zhàn shǒu tún shù zhī fǎ, zhuān shì huǒ qì. jìn lái xiàn chéng pò yì, qǐ wú huǒ qì ér rán? wǒ yòng zhī zhì rén, rén dé zhī yì kě zhì wǒ, bú jiàn hé jiān fǎn wèi huǒ qì suǒ pò hū? guó jiā dà jì, yǐ fǎ jì wéi zhǔ. dà shuài bá hù, yuán shī dòu liú, nài hé fǎn gū xī, wèi cǐ fēn fēn wú yì zhī jǔ yé?" yīn yì dū fǔ qù liú, zé qǐng xiān qù dū shī fàn zhì wán. qiě yuē:" shí wǔ nián lái, bì xià chǔ fēn wèi dāng, zhì yǒu jīn rì bài jú. bù zhuī huò shǐ, gēng xián yì zhé, yù yǐ yī qiè gǒu qiě zhī zhèng, bǔ mù qián xià lòu, fēi cháng zhì zhī dào yě." dì biàn sè yuē:" qián bù kě zhuī, shàn hòu ān zài?" zōng zhōu yuē:" zài bì xià kāi chéng bù gōng, gōng tiān xià wèi hào wù, hé guó rén wéi yòng shě, jìn xián cái, kāi yán lù, cì dì yǔ tiān xià gēng shǐ." dì yuē:" mù xià fēng huǒ bī jī diān, qiě guó jiā bài huài yǐ jí, dāng rú hé?" zōng zhōu yuē:" wǔ bèi bì xiān liàn bīng, liàn bīng bì xiān xuǎn jiāng, xuǎn jiāng bì xiān zé xián dū fǔ, zé xián dū fǔ bì xiān lì bīng èr bù dé rén. sòng chén yuē:' wén guān bù ài qián, wǔ guān bù xī sǐ, zé tiān xià tài píng.' sī yán, jīn rì zhēn biān yě. lùn zhě dàn lùn cái wàng, bù wèn cāo shǒu wèi yǒu cāo shǒu bù jǐn, ér yù shì gǎn qián, jūn shì wèi wēi zhě. ruò tú yǐ yì lùn jié gěi, jǔ dòng huī zhāng, chēng yuē cái wàng, qǔ jué wèi zé yǒu yú, zé shì gōng zé bù zú, hé yì chéng bài zāi?" dì yuē:" jì biàn zhī rì, xiān cái hòu shǒu." zōng zhōu yuē:" qián rén bài huài, jiē yóu tān zòng shǐ rán gù yǐ jì biàn yán, yù yí xiān shǒu hòu cái." dì yuē:" dà jiàng bié yǒu cái jú, fēi tú cāo shǒu kě wàng chéng gōng." zōng zhōu yuē:" tā bù jù lùn, rú fàn zhì wán cāo shǒu bù jǐn, dà jiàng piān bì wú bù yóu huì jìn, suǒ yǐ sān jūn jiě tǐ. yóu cǐ guān zhī, cāo shǒu wéi zhǔ." dì sè jiě yuē:" zhèn yǐ zhī zhī." chì zōng zhōu qǐ.
闰月晦日召见廷臣于中左门。时姜埰、熊开元以言事下诏狱,宗周约九卿共救。入朝,闻密旨置二人死。宗周愕然谓众曰:“今日当空署争,必改发刑部始已。”及入对,御史杨若桥荐西洋人汤若望善火器,请召试。宗周曰:“边臣不讲战守屯戍之法,专恃火器。近来陷城破邑,岂无火器而然?我用之制人,人得之亦可制我,不见河间反为火器所破乎?国家大计,以法纪为主。大帅跋扈,援师逗遛,奈何反姑息,为此纷纷无益之举耶?”因议督、抚去留,则请先去督师范志完。且曰:“十五年来,陛下处分未当,致有今日败局。不追祸始,更弦易辙,欲以一切苟且之政,补目前罅漏,非长治之道也。”帝变色曰:“前不可追,善后安在?”宗周曰:“在陛下开诚布公,公天下为好恶,合国人为用舍,进贤才,开言路,次第与天下更始。”帝曰:“目下烽火逼畿甸,且国家败坏已极,当如何?”宗周曰:“武备必先练兵,练兵必先选将,选将必先择贤督、抚,择贤督、抚必先吏、兵二部得人。宋臣曰:‘文官不爱钱,武官不惜死,则天下太平。’斯言,今日针砭也。论者但论才望,不问操守;未有操守不谨,而遇事敢前,军士畏威者。若徒以议论捷给,举动恢张,称曰才望,取爵位则有余,责事功则不足,何益成败哉?”帝曰:“济变之日,先才后守。”宗周曰:“前人败坏,皆由贪纵使然;故以济变言,愈宜先守后才。”帝曰:“大将别有才局,非徒操守可望成功。”宗周曰:“他不具论,如范志完操守不谨,大将偏裨无不由贿进,所以三军解体。由此观之,操守为主。”帝色解曰:“朕已知之。”敕宗周起。
yú shì zōng zhōu chū zòu yuē:" bì xià fāng xià zhào qiú xián, jiāng cài xióng kāi yuán èr chén jù yǐ yán dé zuì. guó cháo wú yán guān xià zhào yù zhě, yǒu zhī zì èr chén shǐ. bì xià dù liàng zhuō yuè, wàng rú chén zōng zhōu, zhuàng zhí rú chén huáng dào zhōu, shàng méng shǐ guò zhī diǎn, èr chén hé bù xìng, bù yāo fǎ wài ēn?" dì yuē:" dào zhōu yǒu xué yǒu shǒu, fēi èr chén bǐ." zōng zhōu yuē:" èr chén chéng bù jí dào zhōu, rán cháo tíng dài yán guān yǒu tǐ, yán kě yòng yòng zhī, bù kě zhì zhī. jí yǒu yīng de zhī zuì, yì dāng fù fǎ sī. jīn jù xià zhào yù, zhōng yú guó tǐ yǒu shāng." dì nù shén, yuē:" fǎ sī jǐn yī jiē xíng guān, hé gōng hé sī? qiě zuì yī èr yán guān, hé jù shāng guó tǐ? yǒu rú tān zāng huài fǎ, qī jūn wǎng shàng, jiē kě bù wèn hū?" zōng zhōu yuē:" jǐn yī, gāo liáng zǐ dì, hé zhī lǐ yì? tīng sì rén yì shǐ. jí bì xià wèn tān zāng huài fǎ, qī jūn wǎng shàng, yì bù kě bù fù fǎ sī yě." dì dà nù yuē:" rú cǐ piān dǎng, qǐ kān xiàn zhí!" yǒu jiàn yuē:" kāi yuán cǐ shū, bì yǒu zhǔ shǐ, yí jí zōng zhōu." jīn guāng chén zhēng zhī. dì chì guāng chén, bìng mìng yì chǔ. yì rì, guāng chén biǎn sān zhì diào yòng, zōng zhōu gé zhí, xíng bù yì zuì. gé chén chí bù fā, pěng yuán zhǐ yù qián kěn jiù, nǎi miǎn, chì wèi mín.
于是宗周出奏曰:“陛下方下诏求贤,姜埰、熊开元二臣遽以言得罪。国朝无言官下诏狱者,有之自二臣始。陛下度量卓越,妄如臣宗周,戆直如臣黄道周,尚蒙使过之典,二臣何不幸,不邀法外恩?”帝曰:“道周有学有守,非二臣比。”宗周曰:“二臣诚不及道周,然朝廷待言官有体,言可用用之,不可置之。即有应得之罪,亦当付法司。今遽下诏狱,终于国体有伤。”帝怒甚,曰:“法司锦衣皆刑官,何公何私?且罪一二言官,何遽伤国体?有如贪赃坏法,欺君罔上,皆可不问乎?”宗周曰:“锦衣,膏粱子弟,何知礼义?听寺人役使。即陛下问贪赃坏法,欺君罔上,亦不可不付法司也。”帝大怒曰:“如此偏党,岂堪宪职!”有间曰:“开元此疏,必有主使,疑即宗周。”金光辰争之。帝叱光辰,并命议处。翼日,光辰贬三秩调用,宗周革职,刑部议罪。阁臣持不发,捧原旨御前恳救,乃免,斥为民。
guī èr nián ér jīng shī xiàn. zōng zhōu tú bù hé gē, yì háng zhōu, zé xún fǔ huáng míng jùn fā sāng tǎo zéi, míng jùn jiè yǐ zhèn jìng, zōng zhōu bó rán yuē:" jūn fù biàn chū fēi cháng, gōng zhuān kǔn wài, bù sī zhěn gē qì xuè, jī lì tóng chóu, gù jiè kǒu zhèn jìng, zuò xùn bì jì yé?" míng jùn wěi wěi. míng rì, fù qù zhī. míng jùn yuē:" fā sāng bì dài āi zhào." zōng zhōu yuē:" xī, cǐ hé shí yě, ān suǒ de āi zhào zāi!" míng jùn nǎi fā sāng. wèn shī qī, zé yuē:" jiǎ zhàng wèi jù." zōng zhōu tàn yuē:" jiē hū, shì wū zú yǔ yǒu wéi zāi!" nǎi yǔ gù shì láng zhū dà diǎn, gù jǐ shì zhōng zhāng zhèng chén xióng rǔ lín zhào mù yì lǚ. jiāng fā, ér fú wáng jiān guó yú nán jīng, qǐ zōng zhōu gù guān. zōng zhōu yǐ dà chóu wèi bào, bù gǎn shòu zhí, zì chēng cǎo mǎng gū chén, shū chén shí zhèng, yán:
归二年而京师陷。宗周徒步荷戈,诣杭州,责巡抚黄鸣骏发丧讨贼,鸣骏诫以镇静,宗周勃然曰:“君父变出非常,公专阃外,不思枕戈泣血,激励同仇,顾藉口镇静,作逊避计耶?”鸣骏唯唯。明日,复趣之。鸣骏曰:“发丧必待哀诏。”宗周曰:“嘻,此何时也,安所得哀诏哉!”鸣骏乃发丧。问师期,则曰:“甲仗未具。”宗周叹曰:“嗟乎,是乌足与有为哉!”乃与故侍郎朱大典,故给事中章正宸、熊汝霖召募义旅。将发,而福王监国于南京,起宗周故官。宗周以大仇未报,不敢受职,自称草莽孤臣,疏陈时政,言:
jīn rì dà jì, shě tǎo zéi fù chóu, wú yǐ biǎo bì xià dù jiāng zhī xīn fēi yì rán jué cè qīn zhēng, wú yǐ zuò tiān xià zhōng yì zhī qì.
今日大计,舍讨贼复仇,无以表陛下渡江之心;非毅然决策亲征,无以作天下忠义之气。
yī yuē jù xíng shèng yǐ guī jìn qǔ. jiāng zuǒ fēi piān ān zhī yè, qǐng jìn tú jiāng běi. fèng yáng hào zhōng dōu, dōng è xú huái, běi kòng yù zhōu, xī gù jīng xiāng, ér nán qù jīn líng bù yuǎn, qǐng yǐ zhù qīn zhēng zhī shī. dà xiǎo quán chú, zàn chēng xíng zài, shǎo cún chén zǐ fù zuì yǐn tè zhī xīn. cóng cǐ jiàn jìn, qín jìn yàn qí bì yǒu xiǎng yìng ér qǐ zhě.
一曰据形胜以规进取。江左非偏安之业,请进图江北。凤阳号中都,东扼徐、淮,北控豫州,西顾荆、襄,而南去金陵不远,请以驻亲征之师。大小铨除,暂称行在,少存臣子负罪引慝之心。从此渐进,秦、晋、燕、齐必有响应而起者。
yī yuē zhòng fān píng yǐ zī tán yā. huái yáng shù bǎi lǐ, shè liǎng jié yuè, bù néng yù luàn, zhēng xiān nán xià, zhì jiāng běi yí kuài tǔ, gǒng shǒu shòu zéi. dū cáo lù zhèn fēi zuò shǒu huái chéng, jiǔ yǐ jiā shǔ fú zhōu yuǎn dì, shì chàng zhī táo yě yú shì zhèn chén liú zé qīng gāo jié suì yǒu jiā shǔ jì jiāng nán zhī shuō. jūn fǎ lín zhèn tuō táo zhě zhǎn, chén wèi yī fǔ èr zhèn jiē kě zhǎn yě.
一曰重藩屏以资弹压。淮、扬数百里,设两节钺,不能御乱,争先南下,致江北一块土,拱手授贼。督漕路振飞坐守淮城,久以家属浮舟远地,是倡之逃也;于是镇臣刘泽清、高杰遂有家属寄江南之说。军法临阵脱逃者斩,臣谓一抚二镇皆可斩也。
yī yuē shèn jué shǎng yǐ sù jūn qíng. qǐng fēn bié gè shuài fēng shǎng, shú dāng shú làn, qīng zé shōu hóu jué, zhòng zé duó bó jué. fū yǐ zuǒ shuài zhī huī fù ér fēng, gāo liú zhī bài táo yì fēng, yòu shuí bù dàng fēng zhě? wǔ chén jì làn, wén chén suí zhī, wài chén jì làn, zhōng dāng suí zhī, kǒng tiān xià wén ér jiě tǐ yě.
一曰慎爵赏以肃军情。请分别各帅封赏,孰当孰滥,轻则收侯爵,重则夺伯爵。夫以左帅之恢复而封,高、刘之败逃亦封,又谁不当封者?武臣既滥,文臣随之,外臣既滥,中珰随之,恐天下闻而解体也。
yī yuē hé jiù guān yǐ lì chén jì. yān jīng jì pò, yǒu shòu wěi guān ér pàn zhě, yǒu shòu wěi guān ér táo zhě, yǒu zài fēng shǒu ér táo zhě, yǒu fèng shǐ mìng ér táo zhě, fǎ jiē bù shè. jí yí fēn bié dìng zuì, wèi jiè jiāng lái.
一曰核旧官以立臣纪。燕京既破,有受伪官而叛者,有受伪官而逃者,有在封守而逃者,有奉使命而逃者,法皆不赦。亟宜分别定罪,为戒将来。
zhì yú wěi mìng nán xià, pái huái shùn nì zhī jiān, shí fán yǒu tú bì qiě chàng wèi qū shuō, yǐ huò rén xīn, yóu yí zhū jué.
至于伪命南下,徘徊顺逆之间,实繁有徒;必且倡为曲说,以惑人心,尤宜诛绝。
yòu yán:
又言:
dāng zéi rù qín liú jìn, jiàn guò jī nán, yuǎn jìn xiōng xiōng, dú dà jiāng nán běi yàn rán, ér èr sān dū fǔ bù wén qiǎn yī qí yǐ zhuàng shēng yuán, zéi suì dé cháng qū fàn quē. zuò shì jūn fù zhī wēi wáng ér bù jiù, zé fēng jiāng zhū chén zhī dāng zhū zhě yī. xiōng wèn yǐ què, zhū chén fèn gē ér qǐ, jué yī zhàn yǐ shú qián qiān, zì dāng bù qí cháo shí. fāng qiě yǎng shēng xī yú nán zhōng, zhēng yán gù yǔ zhī cè, xiè bīng quán yú kǔn wài, shǒu tú dìng cè zhī gōng, zé fēng jiāng zhū chén zhī dāng zhū zhě yòu yī. xīn cháo jì lì zhī hòu, wèi yí bù qí zhōng rì, shǒu qiǎn běi fá zhī shī. bù rán, zé jí chí yī jiè, jiān dào běi jìn, xí yàn zhōng fù lǎo, qǐ sāi shàng míng wáng, kū jiǔ miào, cuò zǐ gōng, fǎng zhū wáng. gèng bù rán, zé qǐ mǐn shuài zhèng zhī lóng, yǐ hǎi shī xià zhí gū, jiǔ biān dū zhèn hé móu gòng fèn, shì huò kě wèi. ér zhū chén jì bù chū cǐ, zé jǔ cháo móu guó bù zhōng zhī dāng zhū zhě yòu yī. zuì fèi zhū chén, liàng cóng zhāo xuě, zì yìng yuán xiān dì yí zhào jí zhī, jīn nǎi gài yòng xīn ēn. zhū yān dìng àn, qián hòu zhào shū gǔ tū, shì bì biāo hǔ zhī lèi, jǐn cóng píng fǎn ér hòu yǐ, zé jǔ cháo móu guó bù zhōng zhī dāng zhū zhě yòu yī. chén wèi jīn rì wèn zuì, dāng zì zhōng wài zhū chén bù zhí zhě shǐ.
当贼入秦流晋,渐过畿南,远近汹汹,独大江南北晏然,而二三督抚不闻遣一骑以壮声援,贼遂得长驱犯阙。坐视君父之危亡而不救,则封疆诸臣之当诛者一。凶问已确,诸臣奋戈而起,决一战以赎前愆,自当不俟朝食。方且仰声息于南中,争言固圉之策,卸兵权于阃外,首图定策之功,则封疆诸臣之当诛者又一。新朝既立之后,谓宜不俟终日,首遣北伐之师。不然,则亟驰一介,间道北进,檄燕中父老,起塞上名王,哭九庙,厝梓宫,访诸王。更不然,则起闽帅郑芝龙,以海师下直沽,九边督镇合谋共奋,事或可为。而诸臣计不出此,则举朝谋国不忠之当诛者又一。罪废诸臣,量从昭雪,自应援先帝遗诏及之,今乃概用新恩。诛阉定案,前后诏书鹘突,势必彪虎之类,尽从平反而后已,则举朝谋国不忠之当诛者又一。臣谓今日问罪,当自中外诸臣不职者始。
zhào nà qí yán, xuān fù shǐ guǎn, zhōng wài wèi sǒng dòng. ér mǎ shì yīng gāo jié liú zé qīng hèn shén, zī yù shā zōng zhōu yǐ.
诏纳其言,宣付史馆,中外为悚动。而马士英、高杰、刘泽清恨甚,滋欲杀宗周矣。
zōng zhōu lián shū qǐng gào bù dé mìng, suì kàng shū hé shì yīng, yán:
宗周连疏请告不得命,遂抗疏劾士英,言:
bì xià lóng fēi huái diān, tiān shí yǔ zhī. nǎi yǒu hù bì wēi láo, rù nèi gé, jìn zhōng shū, gōng xián shì yīn, yàn rán dāng zhī bù yí zhě, fēi shì yīng hū? yú shì lǐ zhān chǐ yán dìng cè, tiāo jī tíng chén yǐ. liú kǒng zhāo yǐ gōng shǎng bù jūn, fā fèn zhǒng chén, cháo duān huá rán jù sòng, ér qún yīn qiě piān piān qǐ yǐ. jiè zhī bīng zhī míng, zé nì dǎng kě yǐ rán huī, kuān fǎn zhèng zhī lù, zé táo chén kě yǐ jí yǐn, ér gé bù zhū chén qiě cì dì yán qù yǐ. zhōng cháo zhī dǎng lùn fāng xìng, hé xiá tú hé běi zhī zéi? lì guó zhī běn jì yǐ shū, hé yǐ yán kuāng rǎng zhī lüè? gāo jié yī táo jiāng yě, ér fèng ruò jiāo zǐ, jìn yǒu wěi dà zhī yōu. huái yáng shī shì, bù nán qiǎn fǔ chén dào chén yǐ xiè zhī, ān dé bù zhǎng qí jié ào, zé yì shì shì yīng luǎn yì yě. liú huáng zhū jiàng, gè yǒu jiù xùn dì, ér zhì ruò yì qí, xiōng xiōng wèi lián jī zhī shì, zhì fēn pōu jiāng běi sì zhèn yǐ wèi zhī, ān dé bù qǐ qí xióng xīn, zé jiē gāo jié yī rén chàng zhī yě. jīng yíng zì zǔ zōng yǐ lái, jiē xūn chén wéi zhèng, shū èr zuǒ zhī. bì xià lì guó yī shǐ, ér yǒu nèi chén lú jiǔ dé zhī mìng, zé shì yīng yǒu bù dé cí qí zé zhě.
陛下龙飞淮甸,天实予之。乃有扈跸微劳,入内阁,进中枢,宫衔世荫,晏然当之不疑者,非士英乎?于是李沾侈言定策,挑激廷臣矣。刘孔昭以功赏不均,发愤冢臣,朝端哗然聚讼,而群阴且翩翩起矣。借知兵之名,则逆党可以然灰,宽反正之路,则逃臣可以汲引,而阁部诸臣且次第言去矣。中朝之党论方兴,何暇图河北之贼?立国之本纪已疏,何以言匡攘之略?高杰一逃将也,而奉若骄子,浸有尾大之忧。淮、扬失事,不难谴抚臣道臣以谢之,安得不长其桀骜,则亦恃士英卵翼也。刘、黄诸将,各有旧汛地,而置若弈棋,汹汹为连鸡之势,至分剖江北四镇以慰之,安得不启其雄心,则皆高杰一人倡之也。京营自祖宗以来,皆勋臣为政,枢贰佐之。陛下立国伊始,而有内臣卢九德之命,则士英有不得辞其责者。
zǒng zhī, bīng gē dào zéi, jiē cóng xiǎo rén qì lèi gǎn zhào ér shēng, ér xiǎo rén yǔ yǎn huàn yòu wǎng wǎng xiāng biǎo lǐ. zì gǔ wèi yǒu yǎn huàn yòng shì, ér jiàng shuài néng shù gōng yú fāng yù zhě. wéi bì xià shǒu biàn yīn yáng xiāo zhǎng zhī jī, chū shì yīng réng dū fèng yáng, lián luò zhū zhèn, jué yòng bīng zhī cè. shǐ kě fǎ jí bù hái zhōng shū, yì dāng zì huái ér běi, lì hé yǐ nán, bié kāi mù fǔ, yǔ shì yīng xiāng jǐ jiǎo. jīng yíng tí dū, dú duàn qǐn zhī. shū zhī shǐ cè, wèi hóng guāng dì yī měi zhèng.
总之,兵戈盗贼,皆从小人气类感召而生,而小人与奄宦又往往相表里。自古未有奄宦用事,而将帅能树功于方域者。惟陛下首辨阴阳消长之机,出士英仍督凤阳,联络诸镇,决用兵之策。史可法即不还中枢,亦当自淮而北,历河以南,别开幕府,与士英相掎角。京营提督,独断寝之。书之史册,为弘光第一美政。
wáng yōu zhào dá zhī, ér cù qí sù rù.
王优诏答之,而促其速入。
shì yīng dà nù, jí rì jù shū cí wèi, qiě yáng yán yú cháo yuē:" liú gōng zì chēng cǎo mǎng gū chén, bù shū xīn mìng, míng shì bù chén tiān zǐ yě." qí sī rén zhū tǒng jīn lèi suì hé zōng zhōu shū qǐng yí bì fèng yáng:" fèng yáng, gāo qiáng suǒ zài, yù yǐ zuì zōng chù huáng shàng, ér yǔ shǐ kě fǎ yōng lì lù wáng. qí bīng yǐ fú dān yáng, dāng jí bèi." ér zé qīng jié rì yè móu suǒ yǐ shā zōng zhōu zhě bù dé, nǎi qiǎn kè shí bèi wǎng cì zōng zhōu. zōng zhōu shí zài dān yáng, zhōng rì wēi zuò, wèi cháng yǒu duò róng, kè qián hòu zhì zhě, bù gǎn jiā hài ér qù. ér huáng míng jùn rù jìn, bīng dǐ jīng kǒu, yǔ fáng jiāng bīng xiāng jī dòu. shì yīng yǐ tǒng jīn lèi yán wèi xìn yě, yì zhèn kǒng. yú shì zé qīng shū hé:" zōng zhōu yīn náo huī fù, yù zhū chén děng, jī biàn shì xīn, zhào shēng líng zhī huò." liú liáng zuǒ yì jù shū yán zōng zhōu lì chí" sān àn", wèi mén hù zhǔ méng, chàng yì qīn zhēng, tú cháo cuò zhī zì wèi jū shǒu, sī mǎ yì zhī bì chéng jù jūn. shū wèi xià, zé qīng fù cǎo yī shū, shǔ jié liáng zuǒ jí huáng dé gōng míng shàng zhī, yán:" zōng zhōu quàn shàng qīn zhēng, móu wēi jūn fù, yù ān zhì bì xià yú fēng huǒ xiōng wēi zhī dì. gài fēi zōng zhōu yī rén zhī móu, jiāng yuē guǎng wú shēn hé móu yě. yuē guǎng xīn xióng dǎn dà, yì dài fēi qí běn huái, gù yīn jié sǐ dǎng, jiǎn chú zhū zhōng, rán hòu pò jié shèng yú, qiān zhī bié jùn. rú shēn zōng zhōu rù dōu, chén děng jí dù jiāng fù quē, miàn jié zhū jiān, zhèng chūn qiū tǎo zéi zhī yì." shū rù, jǔ cháo dà hài, chuán yù hé zhōng jí shì. zōng zhōu bù dé yǐ, yǐ qī yuè shí bā rì rù cháo. chū, zé qīng shū chū, qiǎn rén lù shì jié. jié yuē:" wǒ bèi wǔ rén, nǎi yù cháo shì yé?" dé gōng shū biàn:" chén bù yù wén." shì yīng qǐn bù zòu. kě fǎ bù píng, qiǎn shǐ biàn jí zhū zhèn, xián yún bù zhī, suì jù yǐ rù gào, zé qīng bèi yóu shì qì jǔ.
士英大怒,即日具疏辞位,且扬言于朝曰:“刘公自称草莽孤臣,不书新命,明示不臣天子也。”其私人朱统钅类遂劾宗周疏请移跸凤阳:“凤阳,高墙所在,欲以罪宗处皇上,而与史可法拥立潞王。其兵已伏丹阳,当急备。”而泽清、杰日夜谋所以杀宗周者不得,乃遣客十辈往刺宗周。宗周时在丹阳,终日危坐,未尝有惰容,客前后至者,不敢加害而去。而黄鸣骏入觐,兵抵京口,与防江兵相击斗。士英以统钅类言为信也,亦震恐。于是泽清疏劾:“宗周阴挠恢复,欲诛臣等,激变士心,召生灵之祸。”刘良佐亦具疏言宗周力持“三案”,为门户主盟,倡议亲征,图晁错之自为居守,司马懿之闭城拒君。疏未下,泽清复草一疏,署杰、良佐及黄得功名上之,言:“宗周劝上亲征,谋危君父,欲安置陛下于烽火凶危之地。盖非宗周一人之谋,姜曰广、吴甡合谋也。曰广心雄胆大,翊戴非其本怀,故阴结死党,翦除诸忠,然后迫劫乘舆,迁之别郡。如甡、宗周入都,臣等即渡江赴阙,面讦诸奸,正《春秋》讨贼之义。”疏入,举朝大骇,传谕和衷集事。宗周不得已,以七月十八日入朝。初,泽清疏出,遣人录示杰。杰曰:“我辈武人,乃预朝事耶?”得功疏辨:“臣不预闻。”士英寝不奏。可法不平,遣使遍诘诸镇,咸云不知,遂据以入告,泽清辈由是气沮。
shì yīng jì jí zōng zhōu, yì yù qù zhī, ér jiàn ruǎn dà chéng zhī bīng. yǒu zhào guàn dài bì jiàn. wèi jǐ, zhōng zhǐ tè shòu bīng bù tiān zhù yòu shì láng. zōng zhōu yuē:" dà chéng jìn tuì, xì jiāng zuǒ xīng wáng, lǎo chén bù gǎn bù yī zhēng zhī. bù tīng, zé yì jiāng guī ěr." shū rù, bù tīng, zōng zhōu suì gào guī, zhào xǔ chéng chuán. jiāng xíng, shū chén wǔ shì:
士英既嫉宗周,益欲去之,而荐阮大铖知兵。有诏冠带陛见。未几,中旨特授兵部添注右侍郎。宗周曰:“大铖进退,系江左兴亡,老臣不敢不一争之。不听,则亦将归尔。”疏入,不听,宗周遂告归,诏许乘传。将行,疏陈五事:
yī yuē xiū shèng zhèng, wú yǐ jìn yú hū yuǎn yóu. guó jiā bù xìng, zāo cǐ dà biàn, jīn fēn fēn zhì zuò, shì bù fù yǒu zhōng yuán zhì zhě. tǔ mù chóng yǐ, zhēn qí jí yǐ, pái yōu zá jù chén yǐ nèi shù chōng tíng, jīn wú mǎn zuò, qī wǎn pián tián yǐ chán fū chāng, yán lù è, guān cháng luàn yǐ. suǒ wèi niǔ jìn yú ér hū yuǎn tú yě.
一曰修圣政,毋以近娱忽远猷。国家不幸,遭此大变,今纷纷制作,似不复有中原志者。土木崇矣,珍奇集矣,俳优杂剧陈矣;内竖充廷,金吾满座,戚畹骈阗矣;谗夫昌,言路扼,官常乱矣。所谓狃近娱而忽远图也。
yī yuē zhèn wáng gāng, wú yǐ zhǔ ēn shāng chén jì. zì bì xià jí wèi, zhōng wài chén gōng bù yuē cóng lóng, zé yuē zuǒ mìng. yī tuī ēn jìn shì, zé zuǒ yòu yīn ér bǐng quán zài tuī ēn dà chén, zé gé bù kě yǐ jiān bǐng sān tuī ēn xūn jiù, zé chén qǐ zhì jīn wèi yǐ sì tuī ēn wǔ biàn, zé jiāng chǎng shì tóng ér xì. biǎo lǐ hū yìng, dòng yǒu miǎo shì cháo tíng zhī xīn bǐ cǐ xióng zhǎng, jí wéi fàn shàng wú děng zhī xí. lǐ yuè zhēng fá, jiàn bù chū zì tiān zǐ, suǒ wèi xiè zhǔ ēn ér shāng chén jì yě.
一曰振王纲,无以主恩伤臣纪。自陛下即位,中外臣工不曰从龙,则曰佐命。一推恩近侍,则左右因而秉权;再推恩大臣,则阁部可以兼柄;三推恩勋旧,则陈乞至今未已;四推恩武弁,则疆场视同儿戏。表里呼应,动有藐视朝廷之心;彼此雄长,即为犯上无等之习。礼乐征伐,渐不出自天子,所谓亵主恩而伤臣纪也。
yī yuē míng guó shì, wú yǐ xié fēng wēi zhèng qì. péng dǎng zhī shuō, xiǎo rén yǐ jiā jūn zǐ, niàng guó jiā kōng xū zhī huò, xiān dì mò zào kě jiàn yě. jīn gèng wéi yī èr yuán è chēng yuān, zhì zhū jūn zǐ hòu xiān sǐ yú dǎng sǐ yú xùn guó zhě, ruò yǒu yú lù. kuí jué suǒ yóu, zhǐ yǐ yī rén jìn yòng, dòng yǐn sān cháo gù shì, pái yì jiù rén. sī jiāo zhòng, jūn fù qīng, shēn zì shù dǎng, ér zuò tā rén yǐ dǎng, suǒ wèi zhǎng xié fēng ér wēi zhèng qì yě.
一曰明国是,无以邪锋危正气。朋党之说,小人以加君子,酿国家空虚之祸,先帝末造可鉴也。今更为一二元恶称冤,至诸君子后先死于党、死于徇国者,若有余戮。揆厥所由,止以一人进用,动引三朝故事,排抑旧人。私交重,君父轻,身自树党,而坐他人以党,所谓长邪锋而危正气也。
yī yuē duān zhì shù, wú yǐ xíng míng xiān jiào huà. xiān dì pō shàng xíng míng, ér shā jī xiān dòng yú wēn tǐ rén. shā yùn rì kāi, yuàn dú mǎn tiān xià. jìn rú tān lì zhī zhū, bù jīng tí wèn, jù kē zuì míng wèi kē zuì míng, xiān zhuī zāng fá. jiǎ lìng yǒu yǔ hǎo shàn zhī xún fāng, jiè chéng dé yǐ mèi quán xiāng, yòu shú biàn zhī? yòu zhí fāng róng zhèng zhī jiān bì, dào lù zé yǒu fán yán, suī wèi chén yǒu bù gǎn wèn zhě, zé chǎng wèi zhī shè hé wéi? tú lìng rén zhǔ kuī zhì dé, shāng zhì tǐ, suǒ wèi jí xíng míng ér wàng jiào huà yě.
一曰端治术,无以刑名先教化。先帝颇尚刑名,而杀机先动于温体仁。杀运日开,怨毒满天下。近如贪吏之诛,不经提问,遽科罪名;未科罪名,先追赃罚。假令有禹好善之巡方,借成德以媚权相,又孰辨之?又职方戎政之奸弊,道路啧有烦言,虽卫臣有不敢问者,则厂卫之设何为?徒令人主亏至德,伤治体,所谓急刑名而忘教化也。
yī yuē gù bāng běn, wú yǐ wài xìn niàng nèi yōu. qián zhě huái yáng gào biàn, wèi jǐ ér gāo huáng èr zhèn zhì bīng xiāng gōng. sì zhèn é bīng gè sān wàn, bù yǐ shā dí ér zì xiāng tú dú, yòu rì fán cháo tíng jiǎng hé, hé wéi zhě! fū yǐ shí èr wàn bù shā dí zhī bīng, suǒ shí èr wàn bù shā dí zhī xiǎng, bì qióng zhī shù ěr. bù shāo cái yì, wéi jiā pài héng zhēng. xù yī èr cāng yīng rǔ hǔ zhī yǒu sī, yǐ tiān xià xùn zhī yǐ yǐ, suǒ wèi jī wài xìn ér niàng nèi yōu yě.
一曰固邦本,毋以外衅酿内忧。前者淮、扬告变,未几而高、黄二镇治兵相攻。四镇额兵各三万,不以杀敌而自相屠毒,又日烦朝廷讲和,何为者!夫以十二万不杀敌之兵,索十二万不杀敌之饷,必穷之术耳。不稍裁抑,惟加派横征。蓄一二苍鹰乳虎之有司,以天下徇之已矣,所谓积外衅而酿内忧也。
yōu zhào bào wén.
优诏报闻。
míng nián wǔ yuè, nán dōu wáng. liù yuè, lù wáng jiàng, háng zhōu yì shī shǒu. zōng zhōu fāng shí, tuī àn tòng kū, zì shì suì bù shí. yí jū guō wài, yǒu quàn yǐ wén xiè gù shì zhě. zōng zhōu yuē:" běi dōu zhī biàn, kě yǐ sǐ, kě yǐ wú sǐ, yǐ shēn zài tián lǐ, shàng yǒu wàng yú zhōng xīng yě. nán dōu zhī biàn, zhǔ shàng zì qì qí shè jì, shàng yuē kě yǐ sǐ, kě yǐ wú sǐ, yǐ qí jì qǐ yǒu rén yě. jīn wú yuè yòu jiàng yǐ, lǎo chén bù sǐ, shàng hé dài hū? ruò yuē shēn bù zài wèi, bù dàng yǔ chéng wèi cún wáng, dú bù dàng yǔ tǔ wèi cún wáng hū? cǐ jiāng wàn lǐ suǒ yǐ sǐ yě." chū cí zǔ mù, zhōu guò xī yáng gǎng, yuè rù shuǐ zhōng, shuǐ qiǎn bù de sǐ, zhōu rén fú chū zhī. jué shí èr shí sān rì, shǐ yóu jìn míng yǐn, hòu sháo shuǐ bù xià zhě shí sān rì, yǔ mén rén wèn dá rú píng shí. rùn liù yuè bā rì zú, nián liù shí yǒu bā. qí mén rén xùn yì zhě yǒu zhù yuān wáng yù shī.
明年五月,南都亡。六月,潞王降,杭州亦失守。宗周方食,推案恸哭,自是遂不食。移居郭外,有劝以文、谢故事者。宗周曰:“北都之变,可以死,可以无死,以身在田里,尚有望于中兴也。南都之变,主上自弃其社稷,尚曰可以死,可以无死,以俟继起有人也。今吾越又降矣,老臣不死,尚何待乎?若曰身不在位,不当与城为存亡,独不当与土为存亡乎?此江万里所以死也。”出辞祖墓,舟过西洋港,跃入水中,水浅不得死,舟人扶出之。绝食二十三日,始犹进茗饮,后勺水不下者十三日,与门人问答如平时。闰六月八日卒,年六十有八。其门人徇义者有祝渊、王毓蓍。
yuān, zì kāi měi, hǎi níng rén. chóng zhēn liù nián jǔ yú xiāng. zì yǐ nián shào xué wèi chōng, qī fēng diān sēng shè, dú shū sān nián, shān sēng hǎn jiàn qí miàn. shí wǔ nián dōng, huì shì rù dōu, shì zōng zhōu tíng zhēng jiāng cài xióng kāi yuán xuē jí. yuān kàng shū yuē:" zōng zhōu zhuàng zhí xìng chéng, zhōng xiào tiān shòu, shòu rèn yǐ lái, shū shí bù bǎo, zhōng xiāo bù qǐn, tú bào guó ēn. jīn sì fāng duō nàn, tān mò chéng fēng, qiú yī qīng gāng chén yǐ sī fēng jì, shú yǔ zōng zhōu? zōng zhōu yǐ yū gàng chì, jì zhī zhě bì tiǎn niǎn zōng zhōu yǐ piān zhí chì, jì zhī zhě bì biàn jié. tiǎn niǎn biàn jié zhī fū jìn, bì qiě yíng sī nà huì, diān dǎo zhēn xié. qǐ shōu hái chéng mìng, fù qí gù guān, tiān xià xìng shèn." dì dé shū bù yì, tíng yuān huì shì, xià lǐ guān yì. yuān gù bù shí zōng zhōu, jì dé mìng wǎng yè. zōng zhōu yuē:" zi wèi cǐ jǔ, wú suǒ wéi ér wèi zhī hū, yì dòng yú míng xīn ér wèi zhī yě?" yuān shuǎng rán bì xí yuē:" xiān shēng míng mǎn tiān xià, chéng chǐ bù dé liè mén qiáng ěr, yuàn zhí zhì wèi dì zǐ." míng nián, cóng zōng zhōu shān yīn. lǐ guān yì shàng, dǎi xià zhào yù, jí zhǔ shǐ xìng míng. yuān yuē:" nán ér sǐ jí sǐ ěr, hé tīng rén zhǐ shǐ wèi!" yí xíng bù, jìn shì gòng shū chū yuān. wèi jǐ, dū chéng xiàn, yíng sǐ nàn tài cháng shǎo qīng wú lín zhēng sàng, guī qí jiù. yì nán jīng xíng bù, jìng qián yù, shàng shū yù zhǐ zhī. shàng shū qǐng zhū jiān fǔ, tōng zhèng sī yì bù zòu. jǐ shì zhōng chén zi lóng shū jiàn yuān jí dài zhào tú zhòng jí yì shì, kě wèi tái jiàn. zhòng jí zhě, zhāng pǔ rén, yǐ zhū shēng zǒu wàn lǐ shàng shū míng huáng dào zhōu yuān, dé zuì zhàng qiǎn zhě yě. bù xǔ.
渊,字开美,海宁人。崇祯六年举于乡。自以年少学未充,栖峰巅僧舍,读书三年,山僧罕见其面。十五年冬,会试入都,适宗周廷诤姜埰、熊开元削籍。渊抗疏曰:“宗周戆直性成,忠孝天授,受任以来,蔬食不饱,终宵不寝,图报国恩。今四方多难,贪墨成风,求一清刚臣以司风纪,孰与宗周?宗周以迂戆斥,继之者必淟涊;宗周以偏执斥,继之者必便捷。淟涊便捷之夫进,必且营私纳贿,颠倒贞邪。乞收还成命,复其故官,天下幸甚。”帝得疏不怿,停渊会试,下礼官议。渊故不识宗周,既得命往谒。宗周曰:“子为此举,无所为而为之乎,抑动于名心而为之也?”渊爽然避席曰:“先生名满天下,诚耻不得列门墙尔,愿执贽为弟子。”明年,从宗周山阴。礼官议上,逮下诏狱,诘主使姓名。渊曰:“男儿死即死尔,何听人指使为!”移刑部,进士共疏出渊。未几,都城陷,营死难太常少卿吴麟征丧,归其柩。诣南京刑部,竟前狱,尚书谕止之。上疏请诛奸辅,通政司抑不奏。给事中陈子龙疏荐渊及待诏涂仲吉义士,可为台谏。仲吉者,漳浦人,以诸生走万里上书明黄道周冤,得罪杖谴者也。不许。
zōng zhōu bà guān jiā jū, yuān shù wǎng wèn xué. cháng yǒu guò, rù qū shì cháng guì liú tì zì shou guò. háng zhōu shī shǒu, yuān fāng zàng mǔ, qù jùn gōng. jì zàng, huán jiā shè jì, jí tóu huán ér zú, nián sān shí wǔ yě. yú èr rì, zōng zhōu è sǐ.
宗周罢官家居,渊数往问学。尝有过,入曲室长跪流涕自扌过。杭州失守,渊方葬母,趣竣工。既葬,还家设祭,即投缳而卒,年三十五也。逾二日,宗周饿死。
yù shī, zì yuán zhǐ, kuài jī rén. wèi zhū shēng, diē dàng bù jī. yǐ, shòu yè zōng zhōu zhī mén, tóng mén shēng xián fēi xiào zhī. háng zhōu bù shǒu, zōng zhōu jué lì wèi sǐ, yù shī shàng shū yuē:" yuàn xiān shēng zǎo zì cái, wú wèi wáng yán wǔ suǒ diào." é yī yǒu lái shì, yù shī yuē:" zi ruò hé?" yuē:" yǒu táo yuān míng gù shì zài." yù shī yuē:" bù rán. wú bèi shēng sè zhōng rén, lǜ jiǔ zé nán chí yě." yī rì, biàn zhào gù jiāo huān yǐn, líng rén zòu yuè. jiǔ bà, xié dēng chū mén, tóu liǔ qiáo xià, xiān zōng zhōu yī yuè sǐ. xiāng rén sī shì zhèng yì xiān shēng.
毓蓍,字元趾,会稽人。为诸生,跌宕不羁。已,受业宗周之门,同门生咸非笑之。杭州不守,宗周绝粒未死,毓蓍上书曰:“愿先生早自裁,毋为王炎午所吊。”俄一友来视,毓蓍曰:“子若何?”曰:“有陶渊明故事在。”毓蓍曰:“不然。吾辈声色中人,虑久则难持也。”一日,遍召故交欢饮,伶人奏乐。酒罢,携灯出门,投柳桥下,先宗周一月死。乡人私谥正义先生。
zōng zhōu shǐ shòu yè yú xǔ fú yuǎn. yǐ, rù dōng lín shū yuàn, yǔ gāo pān lóng bèi jiǎng xí. féng cóng wú shǒu shàn shū yuàn zhī huì, zōng zhōu yì yǔ yān. yuè zhōng zì wáng shǒu rén hòu, yī chuán wèi wáng jī, zài chuán wèi zhōu rǔ dēng táo wàng líng, sān chuán wèi táo shì líng, jiē zá yú chán. shì líng jiǎng xué bái mǎ shān, wèi yīn guǒ shuō, qù shǒu rén yì yuǎn. zōng zhōu yōu zhī, zhù zhèng rén shū yuàn, jí tóng zhì jiǎng yì. qiě sǐ, yǔ mén rén yuē:" xué zhī yào, chéng ér yǐ, zhǔ jìng qí gōng yě. jìng zé chéng, chéng zé tiān. liáng zhī zhī shuō, xiān yǒu bù liú yú chán zhě." zōng zhōu zài guān zhī rì shǎo, qí shì jūn, bù yǐ miàn cóng wèi jìng. rù cháo, suī chù àn shì, bù gǎn nán xiàng. huò xùn dà yù, huì dà yì, duì míng zhǐ, bì què zuò gǒng lì yí shí. huò xiè bìng, tú bù jiā jū, bù páo cū fàn, lè dào ān pín. wén zhào jiù dào, cháng bù néng jù guān shang. xué zhě chēng niàn tái xiān shēng. zi zhuó, zì bó shéng.
宗周始受业于许孚远。已,入东林书院,与高攀龙辈讲习。冯从吾首善书院之会,宗周亦与焉。越中自王守仁后,一传为王畿,再传为周汝登、陶望龄,三传为陶奭龄,皆杂于禅。奭龄讲学白马山,为因果说,去守仁益远。宗周忧之,筑证人书院,集同志讲肄。且死,语门人曰:“学之要,诚而已,主敬其功也。敬则诚,诚则天。良知之说,鲜有不流于禅者。”宗周在官之日少,其事君,不以面从为敬。入朝,虽处暗室,不敢南向。或讯大狱,会大议,对明旨,必却坐拱立移时。或谢病,徒步家居,布袍粗饭,乐道安贫。闻召就道,尝不能具冠裳。学者称念台先生。子汋,字伯绳。
huáng dào zhōu, zì yòu píng, zhāng pǔ rén. tiān qǐ èr nián jìn shì. gǎi shù jí shì, shòu biān xiū, wèi jīng yán zhǎn shū guān. gù shì, bì xī xíng qián, dào zhōu dú fǒu, wèi zhōng xián mù shè zhī. wèi jǐ, nèi jiān guī.
黄道周,字幼平,漳浦人。天启二年进士。改庶吉士,授编修,为经筵展书官。故事,必膝行前,道周独否,魏忠贤目摄之。未几,内艰归。
chóng zhēn èr nián qǐ gù guān, jìn yòu zhōng yǔn. sān shū jiù gù xiāng qián lóng xī, jiàng diào, lóng xī dé jiǎn sǐ. wǔ nián zhēng yuè fāng hòu bǔ, gòu jí qiú qù. bīn xíng, shàng shū yuē:
崇祯二年起故官,进右中允。三疏救故相钱龙锡,降调,龙锡得减死。五年正月方候补,遘疾求去。濒行,上疏曰:
chén zì yòu xué yì, yǐ tiān dào wéi zhǔn. shàng xià zǎi jí èr qiān sì bǎi nián, kǎo qí zhì luàn, bǎi bù shī yī. bì xià yù jí zhī yuán nián, zhèng dāng shī zhī shàng jiǔ, qí yáo yún:" dà jūn yǒu mìng, kāi guó chéng jiā, xiǎo rén wù yòng." bì xià sī xián cái bù jù dé, chéng xiǎo rén bù yì jué, gài bì xià yǒu dà jūn zhī shí, ér xiǎo rén huái gàn mìng zhī xīn. chén rù dōu yǐ lái, suǒ jiàn zhū dà chén jiē wú yuǎn yóu, dòng xún kē xì, zhì cháo níng zhě yǐ dū zé wèi yào tán, zhì biān jiāng zhě yǐ gū xī wèi shàng cè. xù rén yì dào dé, zé yǐ wéi yū mèi ér bù jīng fèng dāo bǐ bù shū, zé yǐ wéi tōng dá ér zhī wù. yī qiè mó kān, zé gé téng zhōng nián yī yì bù tiáo, ér zhū lián sì qǐ. bì xià yù zhěng dùn jì gāng, chì rǎng wài huàn, zhū chén yòng zhī yǐ zī zhāng fǎ lìng, cuī shé jìn shēn bì xià yù tī bì fáng jiān, chéng yī jǐng bǎi, zhū chén yòng zhī yǐ jiè tí xiū xì, liǎn yuàn shì quán. qiě wài tíng zhū chén gǎn kuáng bì xià zhě, bì bù zài jū luán shǒu wén zhī shì, ér zài quán lì miù qiǎo zhī rén nèi tíng zhū chén gǎn kuáng bì xià zhě, bì bù zài zhuī dāo quán bù zhī wēi, ér zài ā bǐng shén cóng zhī dà. wéi bì xià chāo rán shěng lǎn, páng jī zǎi jí, zì gǔ qì jīn, jué wú shù mǐ liàng xīn, kě chéng yuǎn dà zhī yóu, chuī máo shù jié, kě zòu sān wǔ zhī zhì zhě. bǐ xiǎo rén jiàn shì, zhì měi duǎn yú shì qián, yán měi duō yú shì hòu. bù jiù líng wéi, ér wèi líng chéng bì bù kě zhù bù lǐ dǎo mín, ér wèi dǎo zhòng bì bù kě yòng bīng táo yú jiǔ dùn, ér wèi luàn shēng yú wú bīng xiǎng mí yú lòu yì, ér wèi gōng xiāo yú wú xiǎng. luàn shì yíng tīng, jìn yín xiāng qī, xún zhì jí huài, bù kě fù wǎn, chén qiè wēi zhī. zì èr nián yǐ lái, yǐ chá qù bì, ér bì yù duō yǐ wēi chuàng wán, ér wēi zī dān. shì yì fǎn shēn shāng yǐ guī zhōu kǒng, juān kē xì yǐ chóng dūn dà zhī shí yǐ.
臣自幼学《易》,以天道为准。上下载籍二千四百年,考其治乱,百不失一。陛下御极之元年,正当《师》之上九,其爻云:“大君有命,开国承家,小人勿用。”陛下思贤才不遽得,惩小人不易绝,盖陛下有大君之实,而小人怀干命之心。臣入都以来,所见诸大臣皆无远猷,动寻苛细,治朝宁者以督责为要谈,治边疆者以姑息为上策。序仁义道德,则以为迂昧而不经;奉刀笔簿书,则以为通达而知务。一切磨勘,则葛藤终年;一意不调,而株连四起。陛下欲整顿纪纲,斥攘外患,诸臣用之以滋章法令,摧折缙绅;陛下欲剔弊防奸,惩一警百,诸臣用之以借题修隙,敛怨市权。且外廷诸臣敢诳陛下者,必不在拘挛守文之士,而在权力谬巧之人;内廷诸臣敢诳陛下者,必不在锥刀泉布之微,而在阿柄神丛之大。惟陛下超然省览,旁稽载籍,自古迄今,决无数米量薪,可成远大之猷,吹毛数睫,可奏三五之治者。彼小人见事,智每短于事前,言每多于事后。不救凌围,而谓凌城必不可筑;不理岛民,而谓岛众必不可用;兵逃于久顿,而谓乱生于无兵;饷糜于漏邑,而谓功销于无饷。乱视荧听,浸淫相欺,驯至极坏,不可复挽,臣窃危之。自二年以来,以察去弊,而弊愈多;以威创顽,而威滋殚。是亦反申、商以归周、孔,捐苛细以崇惇大之时矣。
dì bù yì, zhāi" gé téng"" zhū lián" shù yǔ, lìng jù chén. dào zhōu shàng yán yuē:
帝不怿,摘“葛藤”、“株连”数语,令具陈。道周上言曰:
ěr nián zhū chén suǒ mù yíng xīn jì, wú yī shí wèi cháo tíng zhě. qí yòng rén xíng shì, bù guò tuī qiú bào fù ér yǐ. zì qián suì chūn yuè yǐ hòu, shèng tán biān jiāng, shí fēi wéi bì xià biān jiāng, nǎi wèi nì dāng ér fān biān jiāng yě qù suì chūn yuè yǐ hòu, shèng yán kē chǎng, shí fēi wéi bì xià kē chǎng, nǎi wèi chóu xì ér fān kē chǎng yě. cǐ fēi suǒ wèi" gé téng"" zhū lián" hū? zì gǔ wài huàn wèi mǐ, zé dà chén yī xīn yǐ yōu wài huàn xiǎo rén wèi tuì, zé dà chén yī xīn yǐ yōu xiǎo rén. jīn dú yǐ yí jūn fù, ér dà chén zì chǔ yú cuī kē bǐ jiào zhī mò. xíng shì ér shì shī, zé yuē shì bù kě wèi yòng rén ér rén shī, zé yuē rén bù zú yòng. cǐ chén suǒ wèi chuǎn yě. sān shí nián lái, niàng chéng mén hù zhī huò, jīn yòu qǔ jìn shēn shāo yǒu qì shí zhě, jǔ wǎng tóu jǐng, jí huǎn jí ān dé yī shì zhī yòng hū! fán jué ěr ér qù zhě, bì fēi yú liàn zhàn ér lái zhě, bì fēi jùn mǎ. yǐ lì lù huàn shì, zé suǒ huàn zhě bì shì lì zhī chén yǐ chuí chǔ qū rén, zé jiù qū zhě bì nú dài zhī gǔ. jīn zhū chén zhī cái jù xīn shù, bì xià qí zhī zhī yǐ. zhī qí wèi xiǎo rén ér yòu yǐ xiǎo rén jiǎo zhī, zé xiǎo rén zhī yàn yì zhāng zhī qí wèi jūn zǐ ér gèng yǐ xiǎo rén shēn zhī, zé jūn zǐ zhī gōng bù lì. tiān xià zǒng cǐ rén cái, bù zài láng miào zé zài lín sǒu. chén suǒ zhī shí zhě yǒu mǎ rú jiāo máo yǔ jiàn rèn zàn huà, suǒ wén xí zhě yǒu huì shì yáng lǐ bāng huá, zài shì jí zhě yǒu xú liáng yàn céng yīng zhū dà diǎn lù mèng lóng zōu jiā shēng, jiē zhuō luò jùn wěi, shǐ dāng yī miàn, bì yǒu kě guān.
迩年诸臣所目营心计,无一实为朝廷者。其用人行事,不过推求报复而已。自前岁春月以后,盛谈边疆,实非为陛下边疆,乃为逆珰而翻边疆也;去岁春月以后,盛言科场,实非为陛下科场,乃为仇隙而翻科场也。此非所谓“葛藤”、“株连”乎?自古外患未弭,则大臣一心以忧外患;小人未退,则大臣一心以忧小人。今独以遗君父,而大臣自处于催科比较之末。行事而事失,则曰事不可为;用人而人失,则曰人不足用。此臣所谓舛也。三十年来,酿成门户之祸,今又取缙绅稍有器识者,举网投阱,即缓急安得一士之用乎!凡绝饵而去者,必非鱼;恋栈而来者,必非骏马。以利禄豢士,则所豢者必嗜利之臣;以箠楚驱人,则就驱者必驽骀之骨。今诸臣之才具心术,陛下其知之矣。知其为小人而又以小人矫之,则小人之焰益张;知其为君子而更以小人参之,则君子之功不立。天下总此人才,不在廊庙则在林薮。臣所知识者有马如蛟、毛羽健、任赞化,所闻习者有惠世扬、李邦华,在仕籍者有徐良彦、曾樱、朱大典、陆梦龙、邹嘉生,皆卓荦骏伟,使当一面,必有可观。
yǔ jiē cì dà xué shì zhōu yán rú wēn tǐ rén, dì yì bù yì, chì wèi mín.
语皆刺大学士周延儒、温体仁,帝益不怿,斥为民。
jiǔ nián yòng jiàn zhào, fù gù guān. míng nián rùn yuè, jiǔ hàn xiū shěng, dào zhōu shàng yán:" jìn zhě zhōng wài zhāi sù, wèi bǎi xìng qǐng mìng, ér wǔ rì nèi xì liǎng shàng shū, wèi wén yǒu rén shēn yī shū zhě. ān wàng qí kān luàn chú xiōng, zàn píng míng zhī zhì hū? bì xià jiāo láo yú shàng, xiǎo mín zhǎn zhuǎn yú xià, ér zhū chén kuò náng qí jiān, shāo yǒu rén xīn, yí bù zhì cǐ." yòu shàng shū yuē:" bì xià kuān rén hóng yòu, yǒu shēn rèn zhòng jì zhì qī bā zài wǎng xiào yōng quán zì ruò zhě. jī jiàn yǐ lái, guó wú shì fēi, cháo wú wǎng zhí, zhōng wài chén gōng lǜ gǒu qiě tú shì, chéng kě tòng fèn. rán qí shì tīng yī xì yú shàng. shàng jí cuī kē zé xià jí huì lù shàng lè qiè hé, zé xià lè chán xiǎn shàng xǐ gào jié, zé xià xǐ wū xiàn. dāng cǐ nán běi jiāo hòng, nài hé yǔ shì jǐng xì mín, shēn bó xī zhī tán, xiū yá zì zhī xì hū." shí tǐ rén fāng zhāo jiān rén gòu dōng lín fù shè zhī yù, gù dào zhōu jí zhī.
九年用荐召,复故官。明年闰月,久旱修省,道周上言:“近者中外斋宿,为百姓请命,而五日内系两尚书,未闻有人申一疏者。安望其戡乱除凶,赞平明之治乎?陛下焦劳于上,小民展转于下,而诸臣括囊其间,稍有人心,宜不至此。”又上疏曰:“陛下宽仁弘宥,有身任重寄至七八载罔效、拥权自若者。积渐以来,国无是非,朝无枉直,中外臣工率苟且图事,诚可痛愤。然其视听一系于上。上急催科则下急贿赂;上乐锲核,则下乐巉险;上喜告讦,则下喜诬陷。当此南北交讧,奈何与市井细民,申勃谿之谈,修睚眦之隙乎。”时体仁方招奸人构东林、复社之狱,故道周及之。
xuán jìn yòu yù dé, zhǎng sī jīng jú, shū cí. yīn yán jǐ yǒu sān zuì sì chǐ qī bù rú. sān zuì sì chǐ, yǐ zì zé. qī bù rú zhě, wèi" pǐn xíng gāo jùn, zhuō jué lún biǎo, bù rú liú zōng zhōu zhì xìng qí qíng, wú kuì chún xiào, bù rú ní yuán lù zhàn shēn dà lǜ, yuǎn jiàn shēn jì, bù rú wèi chéng rùn fàn yán gǎn jiàn, qīng cái jué sú, bù rú zhān ěr xuǎn wú zhí yù zhì shàng gāo yǎ, bó xué duō tōng, bù rú huá tíng bù yī chén jì rú lóng xī jǔ rén zhāng xiè zhì huán tǔ lèi xì zhī chén, pǔ xīn chún xíng, bù rú lǐ rǔ càn fù cháo yòu wén zhāng yì qì, kǎn kě lěi luò, bù rú qián qiān yì zhèng màn." màn fāng bèi zhàng mǔ dà gòu, dì dé shū hài yì, zé yǐ diān dǎo shì fēi. dào zhōu shū biàn, yǔ fù yíng hù màn. dì nù, yán zhǐ qiè zé.
旋进右谕德,掌司经局,疏辞。因言己有三罪、四耻、七不如。三罪、四耻,以自责。七不如者,谓“品行高峻,卓绝伦表,不如刘宗周;至性奇情,无愧纯孝,不如倪元璐;湛深大虑,远见深计,不如魏呈润;犯言敢谏,清裁绝俗,不如詹尔选、吴执御;志尚高雅,博学多通,不如华亭布衣陈继儒、龙溪举人张燮;至圜土累系之臣,朴心纯行,不如李汝璨、傅朝佑;文章意气,坎坷磊落,不如钱谦益、郑鄤。”鄤方被杖母大诟,帝得疏骇异,责以颠倒是非。道周疏辩,语复营护鄤。帝怒,严旨切责。
dào zhōu yǐ wén zhāng fēng jié gāo tiān xià, yán lěng fāng gāng, bù xié liú sú. gōng qīng duō wèi ér jì zhī, nǎi jí bù rú màn yǔ wèi kǒu shí. qí dōng, zé dōng gōng jiǎng guān. tǐ rén yǐ bà, zhāng zhì fā dāng guó, bìn dào zhōu bù yǔ. qí tóng guān xiàng yù yáng tíng lín bù píng, shàng shū tuī ràng dào zhōu. zhì fā yán:" màn zhàng mǔ, míng zhǐ huáng huáng, dào zhōu zì wèi bù rú, ān kě wèi yuán liáng fǔ dǎo." dào zhōu suì yí jí qǐ xiū, bù xǔ.
道周以文章风节高天下,严冷方刚,不谐流俗。公卿多畏而忌之,乃藉不如鄤语为口实。其冬,择东宫讲官。体仁已罢,张至发当国,摈道周不与。其同官项煜、杨廷麟不平,上疏推让道周。至发言:“鄤杖母,明旨煌煌,道周自谓不如,安可为元良辅导。”道周遂移疾乞休,不许。
shí yī nián èr yuè, dì yù jīng yán. xíng bù shàng shū zhèng sān jùn fāng xià lì, jiǎng guān huáng jǐng fǎng jiù zhī, dì wèi xǔ. ér dì shì zhuī lùn jiù jiǎng guān yáo xī mèng cháng qǐng cáo chǔ quán zhé yǐ wéi fēi. dào zhōu tīng wèi shěn, wèi dì jiāng kuān sān jùn niàn xī mèng yě, yīn yán:" gù fǔ chén wén zhèn mèng yī shēng jiǎn zhí, wèi méng wéi gài ēn. tiān xià shì, shēng rú sān jùn, mò rú zhèn mèng xī mèng, qiú qí yǐng shì, wèi kě duō de." dì yǐ suǒ duì shī shí, zé lìng huí zòu. zài zòu zài jí, zhì sān zòu nǎi yǐ. fán dào zhōu suǒ jiàn bái, wèi cháng dé yī yú zhǐ, dào zhōu gù yán bù yǐ.
十一年二月,帝御经筵。刑部尚书郑三俊方下吏,讲官黄景昉救之,帝未许。而帝适追论旧讲官姚希孟尝请漕储全折以为非。道周听未审,谓帝将宽三俊念希孟也,因言:“故辅臣文震孟一生蹇直,未蒙帷盖恩。天下士,生如三俊,殁如震孟、希孟,求其影似,未可多得。”帝以所对失实,责令回奏。再奏再诘,至三奏乃已。凡道周所建白,未尝得一俞旨,道周顾言不已。
liù yuè, tíng tuī gé chén. dào zhōu yǐ chōng rì jiǎng guān, qiān shǎo zhān shì, dé yǔ míng. dì bù yòng, yòng yáng sì chāng děng wǔ rén. dào zhōu nǎi cǎo sān shū, yī hé sì chāng, yī hé chén xīn jiǎ, yī hé liáo fǔ fāng yī zǎo, tóng rì shàng zhī. qí hé sì chāng, wèi:
六月,廷推阁臣。道周已充日讲官,迁少詹事,得与名。帝不用,用杨嗣昌等五人。道周乃草三疏,一劾嗣昌,一劾陈新甲,一劾辽抚方一藻,同日上之。其劾嗣昌,谓:
tiān xià wú wú fù zhī zǐ, yì wú bù chén zhī zǐ. wèi kāi fāng bù xǐng qí qīn, guǎn zhòng zhì bǐ zhī jiā gǒu lǐ dìng bù sàng jì mǔ, sòng shì gòng zhǐ wéi rén xiāo. jīn suì yǒu bù chí liǎng fú, zuò sī mǎ táng rú yáng sì chāng zhě. xuān dà dū chén lú xiàng shēng yǐ fù bìn zài tú, chuí xīn yǐn xuè, qǐng jiù jìn tuī bǔ, nǎi hū yǒu bìng tuī zài jí shǒu zhì zhī zhǐ. fū shǒu zhì zhě kě tuī, zé wén sàng zhě kě bù qù wén sàng zhě kě bù qù, zé wèi zi zhě kě bù fù, wèi chén zhě kě bù zǐ. jí shǐ rén cái shén fá, nài hé shǐ bù zhōng bù xiào zhě lián bāo yǐn niè, zhǒng qí bù xiáng yǐ huì tiān xià hū? sì chāng zài shì èr nián, zhāng wǎng yì dì zhī tán, kuǎn shì lè tiān zhī shuō, cái zhì yì kě dǔ yǐ, gèng qǐ yī bù xiáng zhī rén, yǔ zhī biǎo lǐ. bì xià xiào zhì tiān xià, jìn shēn jiā tíng xiǎo xiǎo bó xī, yóu yǐ fǎ zhì zhī, ér mào sàng yì lún, dú wèi wú jìn, chén qiè yǐ wéi bù kě yě.
天下无无父之子,亦无不臣之子。卫开方不省其亲,管仲至比之豭狗;李定不丧继母,宋世共指为人枭。今遂有不持两服,坐司马堂如杨嗣昌者。宣大督臣卢象升以父殡在途,搥心饮血,请就近推补,乃忽有并推在籍守制之旨。夫守制者可推,则闻丧者可不去;闻丧者可不去,则为子者可不父,为臣者可不子。即使人才甚乏,奈何使不忠不孝者连苞引蘖,种其不祥以秽天下乎?嗣昌在事二年,张网溢地之谈,款市乐天之说,才智亦可睹矣,更起一不祥之人,与之表里。陛下孝治天下,缙绅家庭小小勃谿,犹以法治之,而冒丧斁伦,独谓无禁,臣窃以为不可也。
qí lùn xīn jiǎ, yán:
其论新甲,言:
qí shǒu zhì bù zhōng, zǒu xié jìng, tuō jié zú. tiān xià jí shén wú cái, wèi yí jiǎ jiè jí cǐ. gǔ yǒu zhōng chén xiào zǐ wú jì yú jiān nán zhě, jué wèi yǒu bù zhōng bù xiào ér kě jìn hū gōng míng dào dé zhī mén zhě yě. chén èr shí gōng gēng, shǒu zú pián zhī, yǐ yǎng èr rén. sì shí yú xuē jí, tú bù hé dān èr qiān lǐ, bù jiě fèi jù. jīn suī yú wǔ shí, fēi yǒu qī zǐ zhī fèng, bì pú zhī lèi. tiān xià jí wú rén, chén yuàn jiě qīng huá, chū guǎn suǒ yuè, hé bì shǐ bèi jí fù tú zhě, fú bù xiáng yǐ diàn wáng huà zāi!
其守制不终,走邪径,托捷足。天下即甚无才,未宜假借及此。古有忠臣孝子无济于艰难者,决未有不忠不孝而可进乎功名道德之门者也。臣二十躬耕,手足胼胝,以养二人。四十余削籍,徒步荷担二千里,不解屝屦。今虽逾五十,非有妻子之奉,婢仆之累。天下即无人,臣愿解清华,出管锁钥,何必使被棘负涂者,祓不祥以玷王化哉!
qí lùn yī zǎo, zé lì dǐ hé yì zhī fēi. dì yí dào zhōu yǐ bù yòng yuàn wàng, ér" jìn shēn"" bó xī" yǔ, yù wèi zhèng màn tuō zuì, xià lì bù xíng qiǎn. sì chāng yīn shàng yán:" màn zhàng mǔ, qín shòu bù rú. jīn dào zhōu yòu bù rú màn, qiě qí yì tú yù bì xiōng tú, shì qián yán zhī miù, lì xīn kě zhī." yīn zì qǐ bà miǎn, dì yōu zhǐ wèi zhī.
其论一藻,则力诋和议之非。帝疑道周以不用怨望,而“缙绅”、“勃谿”语,欲为郑鄤脱罪,下吏部行谴。嗣昌因上言:“鄤杖母,禽兽不如。今道周又不如鄤,且其意徒欲庇凶徒,饰前言之谬,立心可知。”因自乞罢免,帝优旨慰之。
qī yuè wǔ rì, zhào nèi gé jí zhū dà chén yú píng tái, bìng jí dào zhōu. dì yǔ zhū chén yǔ suǒ sī shì, jiǔ zhī, wèn dào zhōu yuē:" fán wú suǒ wéi ér wèi zhě, wèi zhī tiān lǐ yǒu suǒ wéi ér wèi zhě, wèi zhī rén yù. ěr sān shū shì dàng tíng tuī bù yòng shí, guǒ wú suǒ wéi hū?" dào zhōu duì yuē:" chén sān shū jiē wèi guó jiā gāng cháng, zì xìn wú suǒ wéi." dì yuē:" xiān shí hé bù yán?" duì yuē:" xiān shí yóu kě bù yán, zhì jiǎn yòng hòu bù yán, gèng wú dāng yán zhī rì." dì yuē:" qīng gù měi dé, dàn bù kě ào wù suì fēi. qiě wéi bó yí wèi shèng zhī qīng, ruò xiǎo lián qǔ jǐn, shì lián, fēi qīng yě." shí dào zhōu suǒ duì bù hé zhǐ, dì lǚ bó, dào zhōu fù jìn yuē:" wéi xiào dì zhī rén shǐ néng jīng lún tiān xià, fā yù wàn wù. bù xiào bù dì zhě, gēn běn jì wú, ān yǒu zhī yè." sì chāng chū zòu yuē:" chén bù shēng kōng sāng, qǐ bù zhī fù mǔ? gù niàn jūn wèi chén gāng, fù wèi zi gāng, jūn chén gù zài fù zǐ qián. kuàng gǔ wèi liè guó zhī jūn chén, kě qù cǐ shì bǐ jīn zé yī tǒng zhī jūn chén, wú suǒ táo yú tiān dì zhī jiān. qiě rén bù yí qīn, yì bù hòu jūn, nán yǐ piān zhòng. chén sì shū lì cí, yì cí chén zhōng yǒu rú liú dìng zhī luó lún zhě, kàng shū wèi chén dài qǐng, dé suì chén zhì. jí dǐ dōu mén, wén dào zhōu rén pǐn xué shù wéi rén zōng shī, nǎi bù rú zhèng màn." dì yuē:" rán, zhèn zhèng nǐ wèn zhī." nǎi wèn dào zhōu yuē:" gǔ rén xīn wú suǒ wéi, jīn zé gè yǒu suǒ zhǔ, gù mèng zǐ yù zhèng rén xīn, xī xié shuō. gǔ zhī xié shuō, bié wèi yī jiào, jīn zé zhí fù yú shèng xián jīng zhuàn zhōng, xì shì dào rén xīn gèng dà. qiě ěr yán bù rú zhèng màn, hé yě?" duì yuē:" kuāng zhāng jiàn qì tōng guó, mèng zǐ bù shī lǐ mào, chén yán wén zhāng bù rú màn." dì yuē:" zhāng zǐ bù dé yú fù, qǐ màn zhàng mǔ zhě bǐ. ěr yán bù rú, qǐ fēi péng bǐ?" dào zhōu yuē:" zhòng è bì chá." dì yuē:" chén xīn jiǎ hé yǐ zǒu xié jìng, tuō jié zú? qiě ěr yán ruǎn měi róng yuè, kòu shǒu zhé zhī zhě shuí yé?" dào zhōu bù néng duì, dàn yuē:" rén xīn xié zé xíng jìng jiē xié." dì yuē:" sàng gù xiōng lǐ, qǐ zāo xiōng zhě jí xiōng rén, jǐn bù xiáng zhī rén?" dào zhōu yuē:" gǔ sān nián sàng, jūn mìng bù guò qí mén. zì wèi xiōng yǔ bù xiáng, gù jūn lǐ záo xiōng mén ér chū. duó qíng zài jiāng wài zé kě, cháo zhōng zé bù kě." dì yuē:" rén jì kě yòng, hé fèn nèi wài?" dào zhōu yuē:" wǒ cháo zì luó lún lùn duó qíng, qián hòu wǔ shí yú rén, duō zài biān jiāng. gù sì chāng zài biān jiāng zé kě, zài zhōng shū zé bù kě zài zhōng shū yóu kě, zài zhèng fǔ zé bù kě. zhǐ sì chāng yī rén yóu kě, yòu hū péng yǐn lèi, jìng chéng yī duó qíng shì jiè, yì bù kě." dì yòu jié wèn jiǔ zhī. dì yuē:" shǎo zhèng mǎo dāng shí yì chēng wén rén, xīn nì ér xiǎn, xíng pì ér jiān, yán wěi ér biàn, shùn fēi ér zé, jì chǒu ér bó, bù miǎn shèng rén zhī zhū. jīn rén duō lèi cǐ." dào zhōu yuē:" shǎo zhèng mǎo xīn shù bù zhèng, chén xīn zhèng wú yī háo sī." dì nù. yǒu jiàn, mìng chū hòu zhǐ. dào zhōu yuē:" chén jīn rì bù jìn yán, chén fù bì xià bì xià jīn rì shā chén, bì xià fù chén." dì yuē:" ěr yī shēng xué wèn, zhǐ chéng nìng ěr!" chì zhī tuì. dào zhōu kòu shǒu qǐ, fù guì zòu:" chén gǎn jiāng zhōng nìng èr zì pōu xī yán zhī. fū rén zài jūn fù qián, dú lì gǎn yán wèi nìng, qǐ zài jūn fù qián chán chǎn miàn yú wèi zhōng yé? zhōng nìng bù bié, xié zhèng xiáo yǐ, hé yǐ zhì zhì?" dì yuē:" gù yě, fēi zhèn màn jiā ěr yǐ nìng. dàn suǒ wèn zài cǐ, suǒ dá zài bǐ, fēi nìng ér hé?" zài chì zhī tuì. gù sì chāng yuē:" shén yǐ, rén xīn tōu báo yě. dào zhōu zì sì rú cǐ, qí néng wú zhèng hū?" nǎi zhào wén wǔ zhū chén, xián líng jiè yù ér tuì.
七月五日,召内阁及诸大臣于平台,并及道周。帝与诸臣语所司事,久之,问道周曰:“凡无所为而为者,谓之天理;有所为而为者,谓之人欲。尔三疏适当廷推不用时,果无所为乎?”道周对曰:“臣三疏皆为国家纲常,自信无所为。”帝曰:“先时何不言?”对曰:“先时犹可不言,至简用后不言,更无当言之日。”帝曰:“清固美德,但不可傲物遂非。且惟伯夷为圣之清,若小廉曲谨,是廉,非清也。”时道周所对不合指,帝屡驳,道周复进曰:“惟孝弟之人始能经纶天下,发育万物。不孝不弟者,根本既无,安有枝叶。”嗣昌出奏曰:“臣不生空桑,岂不知父母?顾念君为臣纲,父为子纲,君臣固在父子前。况古为列国之君臣,可去此适彼;今则一统之君臣,无所逃于天地之间。且仁不遗亲,义不后君,难以偏重。臣四疏力辞,意词臣中有如刘定之、罗伦者,抗疏为臣代请,得遂臣志。及抵都门,闻道周人品学术为人宗师,乃不如郑鄤。”帝曰:“然,朕正拟问之。”乃问道周曰:“古人心无所为,今则各有所主,故孟子欲正人心,息邪说。古之邪说,别为一教,今则直附于圣贤经传中,系世道人心更大。且尔言不如郑鄤,何也?”对曰:“匡章见弃通国,孟子不失礼貌,臣言文章不如鄤。”帝曰:“章子不得于父,岂鄤杖母者比。尔言不如,岂非朋比?”道周曰:“众恶必察。”帝曰:“陈新甲何以走邪径,托捷足?且尔言软美容悦,叩首折枝者谁耶?”道周不能对,但曰:“人心邪则行径皆邪。”帝曰:“丧固凶礼,岂遭凶者即凶人,尽不祥之人?”道周曰:“古三年丧,君命不过其门。自谓凶与不祥,故军礼凿凶门而出。夺情在疆外则可,朝中则不可。”帝曰:“人既可用,何分内外?”道周曰:“我朝自罗伦论夺情,前后五十余人,多在边疆。故嗣昌在边疆则可,在中枢则不可;在中枢犹可,在政府则不可。止嗣昌一人犹可,又呼朋引类,竟成一夺情世界,益不可。”帝又诘问久之。帝曰:“少正卯当时亦称闻人,心逆而险,行僻而坚,言伪而辨,顺非而泽,记丑而博,不免圣人之诛。今人多类此。”道周曰:“少正卯心术不正,臣心正无一毫私。”帝怒。有间,命出候旨。道周曰:“臣今日不尽言,臣负陛下;陛下今日杀臣,陛下负臣。”帝曰:“尔一生学问,止成佞耳!”叱之退。道周叩首起,复跪奏:“臣敢将忠佞二字剖析言之。夫人在君父前,独立敢言为佞,岂在君父前谗谄面谀为忠耶?忠佞不别,邪正淆矣,何以致治?”帝曰:“固也,非朕漫加尔以佞。但所问在此,所答在彼,非佞而何?”再叱之退。顾嗣昌曰:“甚矣,人心偷薄也。道周恣肆如此,其能无正乎?”乃召文武诸臣,咸聆戒谕而退。
shì shí, dì yōu bīng shì, wèi kě shǔ dà shì zhě wéi sì chāng, pò gé yòng zhī. dào zhōu shǒu jīng, shī dì yì, jí zòu duì, yòu bù xùn. dì nù shén, yù jiā yǐ zhòng zuì, dàn qí míng gāo, wèi gǎn jué. huì liú tóng shēng zhào shì chūn yì hé sì chāng, jiāng yǔ zhòng qiǎn, ér bù nǐ dào zhōu qiǎn gù qīng. sì chāng jù dào zhōu qīng, zé lùn jǐ zhě jiāng wú yǐ shí yě, jí gòu rén hé dào zhōu zhě. yǒu xíng bù zhǔ shì zhāng ruò qí móu gǎi bīng bù, suì ā sì chāng yì shàng shū yuē:" chén wén rén zhǔ zhī zūn, zūn wú èr shàng rén chén wú jiāng, jiāng ér bì zhū. jīn huáng dào zhōu jí qí tú dǎng zào zuò yǔ yán, kuī sǔn shèng dé. jǔ gǔ jīn wèi yǒu zhī hǎo yǔ jǐn chū dào zhōu, wú bù kě guī guò yú jūn fù. bù bān shì qián rì zhào duì shǐ mò, bèi gōng sǐ dǎng zhī tú, gǔ shān yǐ huò sì fāng, sī jì yǐ yí hòu shì, yǎn shèng tiān zǐ zhèng rén xīn xī xié shuō zhì yì, dà bù biàn." dì jí chuán yù tíng chén, wú wèi dào zhōu jié chí xiāng péng dǎng, fán shù bǎi yán. biǎn dào zhōu liù zhì, wèi jiāng xī àn chá sī zhào mó, ér ruò qí guǒ dé bīng bù.
是时,帝忧兵事,谓可属大事者惟嗣昌,破格用之。道周守经,失帝意,及奏对,又不逊。帝怒甚,欲加以重罪,惮其名高,未敢决。会刘同升、赵士春亦劾嗣昌,将予重谴,而部拟道周谴顾轻。嗣昌惧道周轻,则论己者将无已时也,亟购人劾道周者。有刑部主事张若麒谋改兵部,遂阿嗣昌意上疏曰:“臣闻人主之尊,尊无二上;人臣无将,将而必诛。今黄道周及其徒党造作语言,亏损圣德。举古今未有之好语尽出道周,无不可归过于君父。不颁示前日召对始末,背公死党之徒,鼓煽以惑四方,私记以疑后世,掩圣天子正人心息邪说至意,大不便。”帝即传谕廷臣,毋为道周劫持相朋党,凡数百言。贬道周六秩,为江西按察司照磨,而若麒果得兵部。
jiǔ zhī, jiāng xī xún fǔ jiě xué lóng jiàn suǒ bù guān, tuī jiǎng dào zhōu bèi zhì. gù shì, dàn xià suǒ sī, dì yì bù fù yuè. ér dà xué shì wèi zhào chéng è dào zhōu shén, zé nǐ zhǐ zé xué lóng làn jiàn. dì suì fā nù, lì xuē èr rén jí, dǎi xià xíng bù yù, zé yǐ dǎng xié luàn zhèng, bìng zhàng bā shí, jiū dǎng yǔ. cí lián biān xiū huáng wén huàn lì bù zhǔ shì chén tiān dìng gōng bù sī wù dǒng yǎng hé zhōng shū shè rén wén zhèn hēng, bìng xì yù. hù bù zhǔ shì yè tíng xiù jiàn shēng tú zhòng jí jiù zhī, yì xì yù. shàng shū lǐ jué sī yàn qīng, yán zhǐ qiè zé, zài nǐ zhé shù yān zhàng, dì yóu yǐ wéi shī chū, chú jué sī míng, yí yù zhèn fǔ sī lüè zhì, nǎi hái xíng bù yù. yú nián, shàng shū liú zé shēn děng yán:" èr rén zuì zhì yǒng shù zhǐ yǐ, guò cǐ wéi lùn sǐ. lùn sǐ fēi fēng jiāng zé tān kù, wèi yǒu yǐ jiàn yán zhě. dào zhōu wú fēng jiāng tān kù zhī zuì, ér yǒu jiàn yán méng lù zhī míng, yú dào zhōu dé yǐ, fēi wǒ shèng zhǔ fù zài zhī liàng yě. bì xià suǒ yí zhě dǎng ěr, dǎng zhě, jiàn zhū xíng shì. dào zhōu kàng shū, zhǐ tuō kōng yán, yī èr zhī jiāo xiāng cóng bà chì, wū dǔ suǒ wèi dǎng, ér fán cháo tíng dà fǎ hū? qiě bì xià qǐ yǒu jī hèn dào zhōu, wàn yī shèng yì zhuǎn huán, ér chén yǐ lùn dìng, huǐ zhī hé jí." réng yǐ yuán nǐ qǐng, nǎi yǒng shù guǎng xī.
久之,江西巡抚解学龙荐所部官,推奖道周备至。故事,但下所司,帝亦不覆阅。而大学士魏照乘恶道周甚,则拟旨责学龙滥荐。帝遂发怒,立削二人籍,逮下刑部狱,责以党邪乱政,并杖八十,究党与。词连编修黄文焕、吏部主事陈天定、工部司务董养河、中书舍人文震亨,并系狱。户部主事叶廷秀、监生涂仲吉救之,亦系狱。尚书李觉斯谳轻,严旨切责,再拟谪戍烟瘴,帝犹以为失出,除觉斯名,移狱镇抚司掠治,乃还刑部狱。逾年,尚书刘泽深等言:“二人罪至永戍止矣,过此惟论死。论死非封疆则贪酷,未有以建言者。道周无封疆贪酷之罪,而有建言蒙戮之名,于道周得矣,非我圣主覆载之量也。陛下所疑者党耳,党者,见诸行事。道周抗疏,只托空言,一二知交相从罢斥,乌睹所谓党,而烦朝廷大法乎?且陛下岂有积恨道周,万一圣意转圜,而臣已论定,悔之何及。”仍以原拟请,乃永戍广西。
shí wǔ nián bā yuè, dào zhōu shù yǐ jīng nián. yī rì, dì zhào wǔ fǔ chén rù wén huá hòu diàn, shǒu yī biān cóng róng wèn yuē:" zhāng pǔ zhāng cǎi hé rú rén yě?" jiē duì yuē:" dú shū hào xué rén yě." dì yuē:" zhāng pǔ yǐ sǐ, zhāng cǎi xiǎo chén, kē dào guān hé jí chēng zhī?" duì yuē:" qí xiōng zhōng zì yǒu shū, kē dào guān yǐ qí yòng wèi jìng ér xī zhī." dì yuē:" yì bù miǎn piān." shí yán rú zì yǐ sì chāng jì yǐ qián sǐ yǐ, ér jǐ fāng zài rù xiàng, yù cān yòng gōng yì, wèi dào zhōu dì yě, jí duì yuē:" zhāng pǔ huáng dào zhōu jiē wèi miǎn piān, tú yǐ qí shàn xué, gù rén rén xī zhī." dì mò rán. dé jǐng yuē:" dào zhōu qián rì méng shù, shàng ēn kuān dà, dú qí jiā pín zi yòu, qí shí kě mǐn." dì wēi xiào, yǎn yuē:" qí shì qīn yì jí xiào." xíng shēn yuē:" dào zhōu xué wú bù tōng, qiě jí qīng kǔ." dì bù dá, dàn wēi xiào ér yǐ. míng rì chuán zhǐ fù gù guān. dào zhōu zài tú shū xiè, chēng xué lóng tíng xiù xián. jì hái, dì zhào jiàn dào zhōu, dào zhōu jiàn dì ér qì:" chén bù zì yì jīn fù dé jiàn bì xià, chén gù yǒu quǎn mǎ zhī jí." qǐng jià, xǔ zhī.
十五年八月,道周戍已经年。一日,帝召五辅臣入文华后殿,手一编从容问曰:“张溥、张采何如人也?”皆对曰:“读书好学人也。”帝曰:“张溥已死,张采小臣,科道官何亟称之?”对曰:“其胸中自有书,科道官以其用未竟而惜之。”帝曰:“亦不免偏。”时延儒自以嗣昌既已前死矣,而己方再入相,欲参用公议,为道周地也,即对曰:“张溥、黄道周皆未免偏,徒以其善学,故人人惜之。”帝默然。德璟曰:“道周前日蒙戍,上恩宽大,独其家贫子幼,其实可悯。”帝微笑,演曰:“其事亲亦极孝。”行甡曰:“道周学无不通,且极清苦。”帝不答,但微笑而已。明日传旨复故官。道周在途疏谢,称学龙、廷秀贤。既还,帝召见道周,道周见帝而泣:“臣不自意今复得见陛下,臣故有犬马之疾。”请假,许之。
jū jiǔ zhī, fú wáng jiān guó, yòng dào zhōu lì bù zuǒ shì láng. dào zhōu bù yù chū, mǎ shì yīng fěng zhī yuē:" rén wàng zài gōng, gōng bù qǐ, yù cóng shǐ kě fǎ yōng lì lù wáng yé?" nǎi bù dé yǐ qū cháo. chén jìn qǔ jiǔ cè, bài lǐ bù shàng shū, xié lǐ zhān shì fǔ shì. ér cháo zhèng rì fēi, dà chén xiāng jì qù guó, shí zhě zhī qí jiāng wáng yǐ. míng nián sān yuè, qiǎn jì gào yǔ líng. bīn xíng, chén jìn qǔ cè, shí bù néng yòng. fǔ jùn shì, nán dōu wáng, jiàn táng wáng yù jiàn yú qú zhōu, fèng biǎo quàn jìn. wáng yǐ dào zhōu wèi wǔ yīng diàn dà xué shì. dào zhōu xué xíng gāo, wáng jìng lǐ zhī tè shén, cì yàn. zhèng zhī lóng jué tōng hóu, wèi dào zhōu shàng, zhòng yì yì zhī lóng, wén wǔ yóu shì bù hé. yī zhū shēng shàng shū dǐ dào zhōu yū, bù kě jū xiàng wèi, wáng zhī chū zhī lóng yì, xià dū xué yù shǐ tà zhī.
居久之,福王监国,用道周吏部左侍郎。道周不欲出,马士英讽之曰:“人望在公,公不起,欲从史可法拥立潞王耶?”乃不得已趋朝。陈进取九策,拜礼部尚书,协理詹事府事。而朝政日非,大臣相继去国,识者知其将亡矣。明年三月,遣祭告禹陵。濒行,陈进取策,时不能用。甫竣事,南都亡,见唐王聿键于衢州,奉表劝进。王以道周为武英殿大学士。道周学行高,王敬礼之特甚,赐宴。郑芝龙爵通侯,位道周上,众议抑芝龙,文武由是不和。一诸生上书诋道周迂,不可居相位,王知出芝龙意,下督学御史挞之。
dàng shì shí, guó shì shuāi, zhèng guī zhèng shì, dà shuài shì ēn guān wàng, bù kěn yī chū guān mù bīng. dào zhōu qǐng zì wǎng jiāng xī tú huī fù. yǐ qī yuè qǐ xíng, suǒ zhì yuǎn jìn xiǎng yìng, dé yì lǚ jiǔ qiān yú rén, yóu guǎng xìn chū qú zhōu. shí èr yuè jìn zhì wù yuán, yù dà qīng bīng. zhàn bài, bèi zhí zhì jiāng níng, yōu bié shì zhōng, qiú fú zhù shū. lín xíng, guò dōng huá mén, zuò bù qǐ, yuē:" cǐ yǔ gāo huáng dì líng qǐn jìn, kě sǐ yǐ." jiān xíng zhě cóng zhī. mù xià shì zhōng shū lài yōng cài shào jǐn, bīng bù zhǔ shì zhào shì chāo děng jiē sǐ.
当是时,国势衰,政归郑氏,大帅恃恩观望,不肯一出关募兵。道周请自往江西图恢复。以七月启行,所至远近响应,得义旅九千余人,由广信出衢州。十二月进至婺源,遇大清兵。战败,被执至江宁,幽别室中,囚服著书。临刑,过东华门,坐不起,曰:“此与高皇帝陵寝近,可死矣。”监刑者从之。幕下士中书赖雍、蔡绍谨,兵部主事赵士超等皆死。
dào zhōu xué guàn gǔ jīn, suǒ zhì xué zhě yún jí. tóng shān zài gū dǎo zhōng, yǒu shí shì, dào zhōu zì yòu zuò wò qí zhōng, gù xué zhě chēng wéi shí zhāi xiān shēng. jīng tiān wén lì shǔ huáng jí zhū shū, suǒ zhe yì xiàng zhèng sān yì dòng jī jí tài hán jīng, xué zhě qióng nián bù néng tōng qí shuō, ér dào zhōu yòng yǐ tuī yàn zhì luàn. mò hòu, jiā rén dé qí xiǎo cè, zì wèi zhōng yú bǐng xū, nián liù shí èr, shǐ xìn qí néng zhī lái yě.
道周学贯古今,所至学者云集。铜山在孤岛中,有石室,道周自幼坐卧其中,故学者称为石斋先生。精天文历数皇极诸书,所著《易象正》、《三易洞玑》及《太函经》,学者穷年不能通其说,而道周用以推验治乱。殁后,家人得其小册,自谓终于丙戌,年六十二,始信其能知来也。
yè tíng xiù, pú zhōu rén. tiān qǐ wǔ nián jìn shì. lì zhī nán lè héng shuǐ huò lù sān xiàn, rù wèi shùn tiān fǔ tuī guān. yīng guó gōng zhāng wéi xián yǔ mín zhēng tián, tíng xiù duàn guī zhī mín. wéi xián shǔ yù shǐ yuán hóng xūn bó kān, zhí rú chū. wéi xián sù zhū cháo, dì zú yòng tíng xiù zòu, hái tián yú mín.
叶廷秀,濮州人。天启五年进士。历知南乐、衡水、获鹿三县,入为顺天府推官。英国公张惟贤与民争田,廷秀断归之民。惟贤属御史袁弘勋驳勘,执如初。惟贤诉诸朝,帝卒用廷秀奏,还田于民。
chóng zhēn zhōng, qiān nán jīng hù bù zhǔ shì, zāo nèi wài jiān. fú què, rù dōu, wèi bǔ guān, shū chén lì zhì zhī bì, yán:" cuī kē yī shì, zhèng gōng wài yǒu zá pài, xīn zēng wài yǒu àn jiā, é bàn wài yǒu tiē zhù, xiǎo mín pò chǎn qīng jiā, ān dé bù wéi dào zéi. fū yù jiù zhōu xiàn zhī bì, dāng zì jiān sī jùn shǒu shǐ. bù chéng qí yuán, liú ān néng jié. nǎi bǎo jǔ zhī lìng xíng yǐ shù nián, ér chèn zhí zhě xī gòu, shì lián zuò fǎ bù kě bù yán yě." dì nà zhī, shòu hù bù zhǔ shì. dì yǐ fù yǒng chún wèi lì bù shàng shū. tíng xiù yán yǒng chún yōng cái, bù dàng rèn tǒng jūn. fǔ sì yuè, yǒng chún guǒ bài. dào zhōu dǎi xià yù, tíng xiù kàng shū jiù zhī. dì nù, zhàng bǎi, xì zhào yù. míng nián dōng, qiǎn shù fú jiàn.
崇祯中,迁南京户部主事,遭内外艰。服阕,入都,未补官,疏陈吏治之弊,言:“催科一事,正供外有杂派,新增外有暗加,额办外有贴助,小民破产倾家,安得不为盗贼。夫欲救州县之弊,当自监司郡守始。不澄其源,流安能洁。乃保举之令行已数年,而称职者希覯,是连坐法不可不严也。”帝纳之,授户部主事。帝以傅永淳为吏部尚书。廷秀言永淳庸才,不当任统均。甫四月,永淳果败。道周逮下狱,廷秀抗疏救之。帝怒,杖百,系诏狱。明年冬,遣戍福建。
tíng xiù shòu yè liú zōng zhōu mén, zào yì yuān suì, zōng zhōu mén rén yǐ tíng xiù wéi shǒu. yǔ dào zhōu wèi xiāng shí, mào sǐ lùn jiù, huò zhòng zuì, chù zhī tián rán. jí dào zhōu shì hái, jǐ shì zhōng zuǒ mào dì yù shǐ lǐ yuè xīn fù xiāng jì lùn jiàn, zhí zhèng yì chēng qí xián, dào zhōu zài tú yòu wèi qǐng. dì lìng suǒ sī hé yì, yǐ ér zhí zhèng fù jiàn. shí liù nián dōng, tè zhǐ qǐ gù guān. huì dū chéng xiàn, wèi fù. fú wáng shí, bīng bù shì láng jiě xué lóng jiàn dào zhōu, bìng jí tíng xiù, mìng yǐ qiān dōu yù shǐ yòng. jí hái cháo, mǎ shì yīng è zhī, yì shòu guāng lù shǎo qīng. nán dōu fù, táng wáng zhào bài zuǒ qiān dōu yù shǐ, jìn bīng bù yòu shì láng. shì bài, wèi sēng yǐ zhōng.
廷秀受业刘宗周门,造诣渊邃,宗周门人以廷秀为首。与道周未相识,冒死论救,获重罪,处之恬然。及道周释还,给事中左懋第、御史李悦心复相继论荐,执政亦称其贤,道周在途又为请。帝令所司核议,已而执政复荐。十六年冬,特旨起故官。会都城陷,未赴。福王时,兵部侍郎解学龙荐道周,并及廷秀,命以佥都御史用。及还朝,马士英恶之,抑授光禄少卿。南都覆,唐王召拜左佥都御史,进兵部右侍郎。事败,为僧以终。
zàn yuē: liú zōng zhōu huáng dào zhōu suǒ zhǐ chén, shēn zhōng shí bì. qí lùn cái shǒu, bié zhōng nìng, zú wèi wàn shì guī jiàn. ér tīng zhě yū ér yuǎn zhī, zé jiù shí jì biàn zhī shuō huò zhī yě. chuán yuē:" suī wēi qǐ jū, jìng xìn qí zhì, yóu jiāng bù wàng bǎi xìng zhī bìng yě", èr chén yǒu yān. shā shēn chéng rén, bù wéi qí sù, suǒ shǒu qǐ bù zhuō zāi!
赞曰:刘宗周、黄道周所指陈,深中时弊。其论才守,别忠佞,足为万世龟鉴。而听者迂而远之,则救时济变之说惑之也。《传》曰:“虽危起居,竟信其志,犹将不忘百姓之病也”,二臣有焉。杀身成仁,不违其素,所守岂不卓哉!