wáng zhě yǐ sì hǎi wèi yī jiā èr, yǐ zhào mín wèi tōng jì sān. yī fū bù gēng, tiān xià bì shòu qí jī zhě yī fù bù zhī, tiān xià bì shòu qí hán zhě sì. jīn jǔ shì shě nóng sāng, qū shāng jiǎ, niú mǎ chē yú, tián sāi dào lù, yóu shǒu wèi qiǎo wǔ, chōng yíng dū yì, zhì běn zhě shǎo, fú shí zhě zhòng liù. shāng yì yì yì, sì fāng shì jí qī. jīn chá luò yáng bā, fú mò zhě shén yú nóng fū, xū wěi yóu shǒu zhě shén yú fú mò. shì zé yī fū gēng, bǎi rén shí zhī, yī fù sāng, bǎi rén yī zhī, yǐ yī fèng bǎi, shú néng gōng zhī tiān xià bǎi jùn qiān xiàn, fú yì wàn shù, lèi jiē rú cǐ, běn mò hé zú xiāng gōng zé mín ān dé bù jī hán jī hán bìng zhì, zé ān néng bù wèi fēi wèi fēi zé jiān guǐ, jiān guǐ fán duō, zé lì ān néng wú yán kù yán kù shù jiā, zé xià ān néng wú chóu yuàn chóu yuàn zhě duō, zé jiù zhēng bìng zhēn, xià mín wú liáo, ér jiǔ shàng tiān jiàng zāi, zé guó wēi yǐ yī.
王者以四海為一家〔二〕，以兆民為通計〔三〕。一夫不耕，天下必受其飢者；一婦不織，天下必受其寒者〔四〕。今舉世舍農桑，趨商賈，牛馬車輿，填塞道路，游手為巧〔五〕，充盈都邑，治本者少，浮食者眾〔六〕。商邑翼翼，四方是極〔七〕。今察洛陽〔八〕，浮末者什於農夫，虛偽游手者什於浮末。是則一夫耕，百人食之，一婦桑，百人衣之，以一奉百，孰能供之﹖天下百郡千縣，巿邑萬數，類皆如此，本末何足相供﹖則民安得不饑寒﹖饑寒並至，則安能不為非﹖為非則奸宄，奸宄繁多，則吏安能無嚴酷﹖嚴酷數加，則下安能無愁怨﹖愁怨者多，則咎徵並臻，下民無聊，而〔九〕上天降災，則國危矣〔一０〕。

yī duó àn: dōng hàn fú wěi, zhū suǒ jī cì, zì yī shí qì yòng zhī mí, chē yú lú shě zhī jiàn, xià zhì yóu áo bó yì zhī fēn, pái chàng xì nòng zhī qiǎo, wū xí zhù dǎo zhī dàn, hūn yīn lǐ jié zhī fán, wú jù xì xián liè jǔ zhī, ér yóu tòng jí yú sàng zàng cí jì zhī làn. gài yǔ yán tiě lùn sàn bù zú piān suǒ lǚ chén zhě, xiáng lüè hù jiàn yān. cān hé guān zhī, zé liǎng jīng pín fù bù jūn zhī zhuàng kě zhī yǐ.
〔一〕○鐸按：東漢浮偽，諸所譏刺，自衣食器用之靡，車輿廬舍之僭，下至游敖博弈之紛，俳倡戲弄之巧，巫覡祝禱之誕，婚姻禮節之繁，無巨細咸列舉之，而尤痛疾於喪葬祠祭之濫。蓋與鹽鐵論散不足篇所縷陳者，詳略互見焉。參合觀之，則兩京貧富不均之狀可知矣。

èr hàn shū gāo dì jì qī nián: xiāo hé yuē: tiān zǐ yǐ sì hǎi wèi jiā. xún zǐ wáng zhì piān yún: sì hǎi zhī nèi ruò yī jiā.
〔二〕漢書高帝紀七年：『蕭何曰：「天子以四海為家。」』荀子王制篇云：「四海之內若一家。」

sān mǐn yuán nián zuǒ chuán yún: tiān zǐ yuē zhào mín.
〔三〕閔元年左傳云：「天子曰兆民。」

sì guǎn zǐ kuí dù piān yún: nóng yǒu cháng yè, nǚ yǒu cháng shì. yī nóng bù gēng, mín yǒu wèi zhī jī zhě yī nǚ bù zhī, mín yǒu shòu qí hán zhě. lǚ shì chūn qiū ài lèi piān yún: shén nóng zhī jiào yuē: shì yǒu dāng nián ér bù gēng zhě, zé tiān xià huò shòu qí jī yǐ nǚ yǒu dāng nián ér bù jī zhě, zé tiān xià huò shòu qí hán yǐ. xīn shū wú xù piān yún: gǔ rén yuē: yī fū bù gēng, huò wèi zhī jī yī fù bù zhī, huò wèi zhī hán.
〔四〕管子揆度篇云：「農有常業，女有常事。一農不耕，民有為之飢者；一女不織，民有受其寒者。」呂氏春秋愛類篇云：『神農之教曰：「士有當年而不耕者，則天下或受其飢矣；女有當年而不績者，則天下或受其寒矣。」』新書無蓄篇云：『古人曰：「一夫不耕，或為之飢；一婦不織，或為之寒。」』

wǔ hòu hàn shū zhāng dì jì yuán hé sān nián zhào yuē: wù jǐn dì lì, wù lìng yóu shǒu. àn hàn shū huò zhí chuán yún: tóng shǒu zhǐ qiān, mèng kāng yuē: gǔ zhě wú kōng shǒu yóu kǒu, jiē yǒu zuò wù. zuò wù xū shǒu zhǐ, gù yuē shǒu zhǐ. qiǎo jiù zuò gōng, jù běn chuán gǎi.
〔五〕後漢書章帝紀元和三年詔曰：「務盡地力，勿令游手。」按漢書貨殖傳云：「童手指千」，孟康曰：「古者無空手遊口，皆有作務。作務須手指，故曰手指。」「巧」舊作「功」，據本傳改。

liù hàn shū chéng dì jì yáng shuò sì nián zhào yuē: xián zhě mín mí duò dài, xiāng běn zhě shǎo, qū mò zhě zhòng. dì lǐ zhì yún: hàn xìng, lì dōu zhǎng ān, jùn guó fú còu, fú shí zhě duō, mín qù běn jiù mò. zhì yào zài cuī shí zhèng lùn yún: shì shē fú jiàn, zé wú yòng zhī qì guì, běn wù zhī yè jiàn yǐ. nóng sāng qín ér lì báo, gōng shāng yì ér rù hòu, gù nóng fū chuò lěi ér diāo lòu, gōng nǚ tóu zhù ér cì wén, gōng gēng zhě shǎo, mò zuò zhě zhòng.
〔六〕漢書成帝紀陽朔四年詔曰：「閒者民彌惰怠，鄉本者少，趨末者眾。」地理志云：「漢興，立都長安，郡國輻輳，浮食者多，民去本就末。」治要載崔實政論云：「世奢服僭，則無用之器貴，本務之業賤矣。農桑勤而利薄，工商逸而入厚，故農夫輟耒而雕鏤，工女投杼而刺文，躬耕者少，末作者眾。」

qī shī yīn wǔ yún: shāng yì yì yì, sì fāng zhī jí. hàn shū kuāng héng chuán héng shàng shū yǐn shī yǔ jīn tóng, hàn jì zài héng shū zuò jīng yì yì yì, sì fāng shì zé. hòu hàn shū fán hóng hòu zhǔn chuán yòu yǐn yún: jīng shī yì yì, sì fāng shì zé, zhāng huái zhù wèi chū hán shī. zhāng héng dōng jīng fù: jīng yì yì yì, sì fāng suǒ shì, xuē zōng zhù yún: jīng, dà yě. dà yì wèi luò yáng yě. cǐ wén yǐn shī yǐ zhèng luò yáng, yí běn zuò jīng yì, hòu rén jù máo shī gǎi zhī. duó àn: cǐ shū yǐn shī duō sān jiā, zé běn zuò jīng yì yì yì, sì fāng shì zé. hàn jì zhī wén běn yú héng shū, jīn běn héng shū zuò shāng yì yì yì, sì fāng zhī jí, yì hòu rén suǒ gǎi. fán zhǔn chuán zuò jīng shī, yīn bǐ chù xià wén jīng shī zì ér wù. hòu wèi shū zhēn chēn chuán bái tiē qī shí liù liǎng yǐn yì bìng zuò jīng yì yì yì, sì fāng shì zé, hòu wèi shí qí shī yǐ wáng, táng shí hán shī shàng cún, zé jiē hán shī yě. shuō xiáng jīng yì shù wén juǎn qī. yòu kuāng héng shū yǐn shī yǐ zhèng zhǎng ān, yǔ cǐ wén yǐn shī zhī zhǐ hé, zuò sì fāng shì jí, zé fēi qí zhǐ yǐ. hòu hàn shū lǔ gōng chuán gōng yǐn lǔ shī yì zuò sì fāng shì zé.
〔七〕詩殷武云：「商邑翼翼，四方之極。」漢書匡衡傳衡上疏引詩與今同，漢紀載衡疏作「京邑翼翼，四方是則」。後漢書樊宏後准傳又引云：「京師翼翼，四方是則」，章懷注謂出韓詩。張衡東京賦：「京邑翼翼，四方所視」，薛綜注云：「京，大也。大邑謂洛陽也。」此文引詩以證洛陽，疑本作「京邑」，後人據毛詩改之。○鐸按：此書引詩多三家，則本作「京邑翼翼，四方是則」。漢紀之文本于衡疏，今本衡疏作「商邑翼翼，四方之極」，亦後人所改。樊准傳作「京師」，因彼處下文「京師」字而誤。後魏書甄琛傳、白帖七十六兩引亦並作「京邑翼翼，四方是則」，後魏時齊詩已亡，唐時韓詩尚存，則皆韓詩也。說詳經義述聞卷七。又匡衡疏引詩以證長安，與此文引詩之旨合，作「四方是極」，則非其旨矣。後漢書魯恭傳恭引魯詩亦作「四方是則」。

bā hòu hàn shū guāng wǔ dì jì yún: jiàn wǔ yuán nián dōng shí yuè, chē jià rù luò yáng, suì dìng dū yān. àn luò dāng yī xià wén zuò luò. hàn shū dì lǐ zhì: hé nán jùn luò yáng, yán shī gǔ zhù: yú huàn yún: hàn huǒ dé, jì shuǐ, gù qù luò shuǐ ér jiā zhuī. rú yú shì shuō, zé guāng wǔ yǐ hòu, gǎi wèi luò zì yě. duó àn: gǔ zì běn zuò luò, fēi hàn suǒ gǎi, míng qīng dì lǐ jiā duō néng biàn zhī.
〔八〕後漢書光武帝紀云：「建武元年冬十月，車駕入洛陽，遂定都焉。」按「洛」當依下文作「雒」。漢書地理志：「河南郡雒陽」，顏師古註：『魚豢云：「漢火德，忌水，故去洛水而加隹。」如魚氏說，則光武以後，改為「雒」字也。』○鐸按：古字本作「雒」，非漢所改，明、清地理家多能辨之。

jiǔ ér jiù zuò zé, jù chuán gǎi. duó àn: zé yóu ér yě, bù fán gǎi zuò.
〔九〕「而」舊作「則」，據傳改。○鐸按：「則」猶「而」也，不煩改作。

yī guǎn zǐ bā guān piān yún: zhǔ shàng wú jī ér gōng shì měi, máng jiā wú jī ér yī fú xiū, chéng chē zhě shì guān wàng, bù xíng zhě zá wén cǎi, běn zī shǎo ér mò yòng duō zhě, chǐ guó zhī sú yě. guó chǐ zé yòng fèi, yòng fèi zé mín pín, mín pín zé jiān zhì shēng, jiān zhì shēng zé xié qiǎo zuò. jiān xié zhī suǒ shēng, shēng yú guì bù zú guì bù zú zhī suǒ shēng, shēng yú chǐ chǐ zhī suǒ shēng, shēng yú wú dù. gù yuē: shěn dù liàng, jié yī fú, jiǎn cái yòng, jìn chǐ tài, wèi guó zhī jí yě. mò zǐ cí guò piān yún: qí mín jī hán bìng zhì, gù wèi jiān xié duō. jiān xié duō zé xíng fá shēn, xíng fá shēn zé guó luàn. shuō yuàn fǎn zhì piān: wèi wén hóu wèn lǐ kè yuē: xíng fá zhī yuán ān shēng lǐ kè yuē: shēng yú jiān xié yín yì zhī xíng. fán jiān xié zhī xīn, jī hán ér qǐ. yín yì zhě, jiǔ jī zhī guǐ yě. diāo wén kè lòu, hài nóng shì zhě yě. jǐn xiù zuǎn zǔ, shāng nǚ gōng zhě yě. nóng shì hài, zé jī zhī běn yě nǚ gōng shāng, zé hán zhī yuán yě. jī hán bìng zhì, ér néng bù wèi jiān xié zhě, wèi zhī yǒu yě. nán nǚ shì měi yǐ xiāng jīn, ér néng wú yín yì zhě, wèi cháng yǒu yě. gù shàng bù jīn jì qiǎo, zé guó pín mín chǐ. guó pín qióng zhě wèi jiān xié, ér fù zú zhě wèi yín yì, zé qū mín ér wèi xié yě. mín yǐ wèi xié, yīn yǐ fǎ suí zhū zhī, bù shè qí zuì, zé shì wèi mín shè xiàn yě. xíng fá zhī qǐ yǒu yuán, rén zhǔ bù sāi qí běn ér tì qí mò, shāng guó zhī dào yě. xīn shū niè chǎn zi piān yún: bǎi rén zuò zhī, bù néng yī yī rén yě, yù tiān xià zhī wú hán, hú kě de yě yī rén gēng zhī, shí rén jù ér shí zhī, yù tiān xià zhī wú jī, hú kě de yě jī hán qiè yú mín zhī jī fū, yù qí wú wèi jiān xié dào zéi, bù kě de yě. hàn shū jǐng dì jì hòu èr nián zhào yuē: diāo wén kè lòu, shāng nóng shì zhě yě jǐn xiù zuǎn zǔ, hài nǚ hóng zhě yě. nóng shì shāng, zé jī zhī běn yě nǚ gōng hài, zé hán zhī yuán yě. fū jī hán bìng zhì, ér néng wáng wèi fēi zhě guǎ yǐ. àn shù jiā suǒ yán, yì zhǐ xiāng tóng, cǐ wén suǒ cóng chū yě.
〔一０〕管子八觀篇云：「主上無積而宮室美，氓家無積而衣服修，乘車者飾觀望，步行者雜文采，本資少而末用多者，侈國之俗也。國侈則用費，用費則民貧，民貧則奸智生，奸智生則邪巧作。奸邪之所生，生於匱不足；匱不足之所生，生於侈；侈之所生，生於毋度。故曰：審度量，節衣服，儉財用，禁侈泰，為國之急也。」墨子辭過篇云：「其民饑寒並至，故為奸邪多。奸邪多則刑罰深，刑罰深則國亂。」說苑反質篇：『魏文侯問李克曰：「刑罰之源安生﹖」李克曰：「生於奸邪淫佚之行。凡奸邪之心，饑寒而起。淫佚者，久飢之詭也。雕文刻鏤，害農事者也。錦繡纂組，傷女工者也。農事害，則飢之本也；女工傷，則寒之原也。饑寒並至，而能不為奸邪者，未之有也。男女飾美以相矜，而能無淫佚者，未嘗有也。故上不禁技巧，則國貧民侈。國貧窮者為奸邪，而富足者為淫佚，則驅民而為邪也。民已為邪，因以法隨誅之，不赦其罪，則是為民設陷也。刑罰之起有原，人主不塞其本而替其末，傷國之道也。」』新書孽產子篇云：「百人作之，不能衣一人也，欲天下之無寒，胡可得也﹖一人耕之，十人聚而食之，欲天下之無飢，胡可得也﹖譏寒切於民之肌膚，欲其無為奸邪盜賊，不可得也。」漢書景帝紀後二年詔曰：「雕文刻鏤，傷農事者也；錦繡纂組，害女紅者也。農事傷，則飢之本也；女工害，則寒之原也。夫饑寒並至，而能亡為非者寡矣。」按數家所言，意恉相同，此文所從出也。

fū pín shēng yú fù, ruò shēng yú qiáng, luàn shēng yú zhì, wēi shēng yú ān yī. shì gù míng wáng zhī yǎng mín yě, yōu zhī láo zhī èr, jiào zhī huì zhī sān, shèn wēi fáng méng, yǐ duàn qí xié sì. gù yì měi jié yǐ zhì dù, bù shāng cái, bù hài mín wǔ qī yuè shī dà xiǎo jiào zhī, zhōng ér fù shǐ liù. yóu cǐ guān zhī, mín gù bù kě zì yě qī.
夫貧生於富，弱生於強，亂生於治，危生於安〔一〕。是故明王之養民也，憂之勞之〔二〕，教之誨之〔三〕，慎微防萌，以斷其邪〔四〕。故易美「節以制度，不傷財，不害民〔五〕」；七月詩大小教之，終而復始〔六〕。由此觀之，民固不可恣也〔七〕。

yī sūn zi bīng shì piān yún: luàn shēng yú zhì, qiè shēng yú yǒng, ruò shēng yú qiáng.
〔一〕孫子兵勢篇云：「亂生於治，怯生於勇，弱生於強。」

èr hàn shū dǒng zhòng shū chuán yún: yōu láo wàn mín. huái nán zǐ fàn lùn xùn yún: yǐ láo tiān xià zhī mín, gāo yòu zhù: láo yóu yōu yě. láo, dú láo chì zhī láo.
〔二〕漢書董仲舒傳云：「憂勞萬民。」淮南子泛論訓云：「以勞天下之民」，高誘註：『「勞」猶「憂」也。勞，讀「勞敕」之「勞」。』

sān shī mián mán.
〔三〕詩綿蠻。

sì shuō yuàn zá yán piān: kǒng zǐ yuē: zhōng rén zhī qíng, yǒu yú zé chǐ, bù zú zé jiǎn, wú jìn zé yín, wú dù zé shī, zòng yù zé bài. yǐn shí yǒu liàng, yī fú yǒu jié, gōng shì yǒu dù, chù jù yǒu shù, chē qì yǒu xiàn, yǐ fáng luàn zhī yuán yě. hàn shū wáng jí chuán yún: gǔ zhě yī fú chē mǎ, guì jiàn yǒu zhāng, yǐ bāo yǒu dé, ér bié zūn bēi. jīn shàng xià jiàn chà, rén rén zì zhì, shì yǐ tān cái zhū lì, bù wèi sǐ wáng. zhōu zhī suǒ yǐ néng zhì zhì, xíng cuò ér bù yòng zhě, yǐ qí jìn xié yú míng míng, jué è yú wèi méng yě.
〔四〕說苑雜言篇：『孔子曰：「中人之情，有餘則侈，不足則儉，無禁則淫，無度則失，縱慾則敗。飲食有量，衣服有節，宮室有度，畜聚有數，車器有限，以防亂之源也。」漢書王吉傳云：「古者衣服車馬，貴賤有章，以褒有德，而別尊卑。今上下僭差，人人自製，是以貪財誅利，不畏死亡。周之所以能致治，刑措而不用者，以其禁邪於冥冥，絕惡於未萌也。」

wǔ jié tuàn cí.
〔五〕節彖辭。

liù bīn fēng.
〔六〕豳風。

qī huái nán zǐ zhǔ shù xùn yún: gǔ zhī zhì yǒu sī yě, suǒ yǐ jìn mín shǐ bù dé zì zì yě.
〔七〕淮南子主術訓云：「古之置有司也，所以禁民使不得自恣也。」

jīn mín shē yī fú, chǐ yǐn shí, shì kǒu shé yī, ér xí diào qī èr, yǐ xiāng zhà dài sān, bǐ jiān shì yě sì. huò yǐ móu jiān hé rèn wèi yè wǔ, huò yǐ yóu áo bó yì wèi shì liù huò qī dīng fū shì bù chuán lí chú bā, huái wán xié dàn, xié shǒu áo yóu jiǔ. huò qǔ hǎo tǔ zuò wán mài zhī, yú dàn wài bù kě yǐ yù kòu, nèi bù zú yǐ jìn shǔ, yī jìn líng hǎo zhī yǐ zēng qí è yī yī, wèi cháng wén zhì yì zhī shì xǐ cāo yǐ yóu zhě yě. wéi wú xīn zhī rén, qún shù xiǎo zi yī èr, jiē ér chí zhī, wàng dàn niǎo què, bǎi fā bù dé yī, ér fǎn zhōng miàn mù, cǐ zuì wú yòng ér yǒu hài yě. huò zuò zuò zhú huáng yī sān, xuē ruì qí tóu, yǒu shāng hài zhī xiàng, fù yǐ là mì, yǒu gān shé zhī lèi yī sì, jiē fēi jí xiáng shàn yīng. huò zuò ní chē wǎ gǒu mǎ qí chàng pái yī wǔ, zhū xì nòng xiǎo ér zhī jù yǐ qiǎo zhà yī liù.
今民奢衣服，侈飲食，事口舌〔一〕，而習調欺〔二〕，以相詐紿〔三〕，比肩是也〔四〕。或以謀奸合任為業〔五〕，或以游敖博弈為事〔六〕；或〔七〕丁夫世不傳犁鋤〔八〕，懷丸挾彈，攜手遨遊〔九〕。或取好土作丸賣之，於彈外不可以禦寇，內不足以禁鼠，〔一０〕晉靈好之以增其惡〔一一〕，未嘗聞志義之士喜操以游者也。惟無心之人，群豎小子〔一二〕，接而持之，妄彈鳥雀，百發不得一，而反中面目，此最無用而有害也。或坐作竹簧〔一三〕，削銳其頭，有傷害之象，傅以蠟蜜，有甘舌之類〔一四〕，皆非吉祥善應。或作泥車、瓦狗、馬騎、倡排〔一五〕，諸戲弄小兒之具以巧詐〔一六〕。

yī shǐ jì sū qín chuán yún: xiōng dì sǎo mèi qī qiè qiè jiē xiào zhī yuē: zhōu rén zhī sú, zhì chǎn yè, lì gōng shāng, zhú shén èr yǐ wèi wù. jīn zi shì běn ér shì kǒu shé, kùn bù yì yí hū
〔一〕史記蘇秦傳云：『兄弟嫂妹妻妾竊皆笑之曰：「周人之俗，治產業，力工商，逐什二以為務。今子釋本而事口舌，困不亦宜乎﹖」』

èr guǎng yǎ shì gǔ yún: diào, qī yě. yī qiè jīng yīn yì shí èr yǐn tōng sú wén: dà diào yuē ài. cāng xié piān: ài, qī yě.
〔二〕廣雅釋詁云：「調，欺也。」一切經音義十二引通俗文：「大調曰譺。」蒼頡篇：「譺，欺也。」

sān shuō wén yún: yí, xiāng qī yí yě. dài yǔ yí tōng.
〔三〕說文云：「詒，相欺詒也。」「紿」與「詒」通。

sì yàn zǐ chūn qīu zá xià yún: lín zī sān bǎi lǘ, zhāng mèi chéng yīn, huī hàn chéng yǔ, bǐ jiān jì zhǒng ér zài.
〔四〕晏子春秋雜下云：「臨淄三百閭，張袂成陰，揮汗成雨，比肩繼踵而在。」

wǔ běn chuán zhù yún: hé rèn, wèi xiāng hé wèi rèn xiá yě. àn hé yí dāng zuò huì, xiáng shù shè piān. hàn shū kù lì yǐn shǎng chuán: shòu qiú bào chóu, hàn jì chéng dì yǒng shǐ sān nián zuò shòu rèn bào chóu, rèn jí hé rèn zhī rèn, yí hàn shū wèi hòu rén suǒ gǎi. duó àn: hé rèn jí huì rèn, wèi bìng jiān rèn xiá yě. shǐ jì huò zhí liè chuán: qí zài lǘ xiàng shào nián, gōng piāo chuí mái, jié rén zuò jiān, jué zhǒng zhù bì, rèn xiá bìng jiān, jiè jiāo bào chóu. jí cǐ suǒ wèi yǐ móu jiān hé rèn wèi yè zhě yě.
〔五〕本傳注云：「合任，謂相合為任俠也。」按「合」疑當作「會」，詳述赦篇。漢書酷吏尹賞傳：「受賕報讎」，漢紀成帝永始三年作「受任報讎」，「任」即「合任」之「任」，疑漢書為後人所改。○鐸按：「合任」即「會任」，謂幷兼任俠也。史記貨殖列傳：「其在閭巷少年，攻剽椎埋，劫人作奸，掘冢鑄幣，任俠幷兼，借交報仇。」即此所謂「以謀奸合任為業」者也。

liù hàn shū xún lì zhào xìn chén chuán yún: fǔ xiàn lì jiā zǐ dì hǎo yóu áo, bù yǐ tián zuò wèi shì, zhé chì bà zhī.
〔六〕漢書循吏召信臣傳云：「府縣吏家子弟好游敖，不以田作為事，輒斥罷之。」

qī huò zì yí yǎn. duó àn: běn chuán wú.
〔七〕「或」字疑衍。○鐸按：本傳無。

bā chuán běn chuán zuò fú, gài běn shì fù zì. shàng shū dà chuán yún: jù dōng zhì sì shí wǔ rì, shǐ chū xué, fù nóng shì. shì dāng wèi huì, shuō wén yún: huì, sān shí bìng yě. duó àn: chuán dāng zuò fù. shì míng shì yán yǔ: fú, fù yě. shì hàn shì èr zì tóng yīn zhī zhèng.
〔八〕「傳」本傳作「扶」，蓋本是「傅」字。尚書大傳云：「距冬至四十五日，始出學，傅農事。」「世」當為「卉」，說文云：「卉，三十幷也。」○鐸按：「傳」當作「傅」。釋名釋言語：「扶，傅也。」是漢世二字同音之證。

jiǔ shuō wén yún: dàn, xíng wán yě. guǎn zǐ qīng zhòng dīng yún: xié dàn huái wán, yóu shuǐ shàng, dàn fěi yàn xiǎo niǎo. qīng zhòng wù yún: zhòng niǎo jū qí shàng, dīng zhuàng zhě hú wán cāo dàn jū qí xià, zhōng rì bù guī. shī běi fēng yún: xié shǒu tóng háng. bǎi zhōu yún: yǐ áo yǐ yóu. wén xuǎn wáng bāo sì zǐ jiǎng dé lùn yún: xiāng yǔ jié lǚ, xié shǒu jù yóu. àn běi táng shū chāo yī bǎi niàn sì yǐn dōng guān hàn jì zhào yuē: sān fǔ jiē hǎo dàn, yī dà lǎo cóng páng jǔ shēn yuē: yī xī zāi! dōng jīng shí xié dàn chéng sú, fù lǎo tàn xī, wáng shì suǒ yán wèi bù xū yǐ.
〔九〕說文云：「彈，行丸也。」管子輕重丁云：「挾彈懷丸，游水上，彈翡燕小鳥。」輕重戊云：「眾鳥居其上，丁壯者胡丸操彈居其下，終日不歸。」詩北風云：「攜手同行。」柏舟云：「以遨以游。」文選王褒四子講德論云：「相與結侶，攜手俱游。」按北堂書鈔一百廿四引東觀漢記詔曰：『三輔皆好彈，一大老從旁舉身曰：「噫嘻哉！」』東京時挾彈成俗，父老嘆息，王氏所言為不虛矣。

yī duó àn: wáng shào lán yún: yú dāng wèi qí, yù lǎn bīng bù yǐn zuò qí dàn wài bù kě yù dào: nèi bù zú jìn xī shǔ.
〔一０〕○鐸按：王紹蘭云：『「於」當為「其」，御覽兵部引作「其彈外不可御盜：內不足禁鼷鼠。」』

yī yī xuān èr nián zuǒ chuán.
〔一一〕宣二年左傳。

yī èr shǐ jì píng yuán jūn chuán: máo suì yuē: bái qǐ, xiǎo shù zi ěr.
〔一二〕史記平原君傳：『毛遂曰：「白起，小豎子耳。」

yī sān zuò yí yǎn, gài jí zuò zì zhī bó wén. shì míng shì lè qì yún: huáng, héng yě. yǐ zhú tiě zuò, yú kǒu héng gǔ zhī. duó àn: zuò zì fù cí, sī xián piān: zuò zuò jiāo shē, shì qí yòng lì.
〔一三〕「坐」疑衍，蓋即「作」字之駁文。釋名釋樂器云：「簧，橫也。以竹鐵作，於口橫鼓之。」○鐸按：「坐」字副詞，思賢篇：「坐作驕奢」，是其用例。

yī sì yù lǎn wǔ bǎi bā shí yī fù zuò sāi, gān zuò kǒu. àn hàn shū wǔ xíng zhì yún: yǒu kǒu shé zhī ē. fù, wèi tú fù zhī, rú hàn shū nìng xìng chuán yún fù, zhī fěn yě. duó àn: sāi zé bù néng gǔ ér chū shēng, fù mì zé yǒu lèi tián yán mì yǔ, fù gān èr zì wèi zhǎng.
〔一四〕御覽五百八十一「傅」作「塞」，「甘」作「口」。按漢書五行志云：「有口舌之痾。」傅，謂塗附之，如漢書佞幸傳雲「傅，脂粉也」。○鐸按：塞則不能鼓而出聲，傅蜜則有類甜言蜜語，傅、甘二字為長。

yī wǔ pái hé běn zuò pái. shuō wén yún: chàng, lè yě. pái, xì yě. hàn shū huò guāng chuán yún: yǐn nèi chāng yì lè rén jī gǔ gē chuī, zuò pái chàng. àn pái pái gǔ yì tōng yòng, zhuāng zi zài yòu piān yún: rén xīn pái xià ér jìn shàng, shì wén: pái cuī běn zuò pái. duó àn: ní chē wǎ gǒu mǎ qí chàng pái, hàn mù zhōng duō yǒu zhī.
〔一五〕「排」何本作「俳」。說文云：「倡，樂也。俳，戲也。」漢書霍光傳云：「引內昌邑樂人擊鼓歌吹，作俳倡。」按俳、排古亦通用，莊子在宥篇云：「人心排下而進上」，釋文：『「排」崔本作「俳」。』○鐸按：泥車、瓦狗、馬騎、倡俳，漢墓中多有之。

yī liù hàn shū dì lǐ zhì yún: zhào zhōng shān dì báo rén zhòng, zuò jiān qiǎo, duō nòng wù, wèi chàng yōu. chéng dì jì yǒng shǐ èr nián zhào yuē: jiāng zuò dà jiàng wàn nián, wàng wèi qiǎo zhà. xīn shū guī wěi piān yún: shì zhī qiǎo yǐ xiāng zhà lì.
〔一六〕漢書地理志云：「趙中山地薄人眾，作奸巧，多弄物，為倡優。」成帝紀永始二年詔曰：「將作大匠萬年，妄為巧詐。」新書瑰瑋篇云：「飾知巧以相詐利。」

shī cì bù jī qí má, nǚ yě pó suō yī. jīn duō bù xiū zhōng kuì èr, xiū qí cán zhī sān, ér qǐ xué wū zhù, gǔ wǔ shì shén sì, yǐ qī wū xì mín, yíng huò bǎi xìng wǔ. fù nǚ léi ruò liù, jí bìng zhī jiā, huái yōu kuì kuì qī, jiē yì kǒng jù, zhì shǐ bēn zǒu biàn shí, qù lí zhèng zhái bā, qí qū lù cè jiǔ, shàng lòu xià shī yī, fēng hán suǒ shāng yī yī, jiān rén suǒ lì, zéi dào suǒ zhōng, yì huò yì suì yī èr, yǐ zhì zhòng zhě bù kě shèng shù. huò qì yī yào, gèng wǎng shì shén, gù zhì yú sǐ wáng, bù zì zhī wèi wū suǒ qī wù, nǎi fǎn hèn shì wū zhī wǎn, cǐ yíng huò xì mín zhī shèn zhě yě yī sān.
詩刺「不績其麻，女也婆娑〔一〕」。今多不修中饋〔二〕，休其蠶織〔三〕，而起學巫祝，鼓舞事神〔四〕，以欺誣細民，熒惑百姓〔五〕。婦女羸弱〔六〕，疾病之家，懷憂憒憒〔七〕，皆易恐懼，至使奔走便時，去離正宅〔八〕，崎嶇路側〔九〕，上漏下濕〔一０〕，風寒所傷〔一一〕，奸人所利，賊盜所中，益禍益祟〔一二〕，以致重者不可勝數。或棄醫藥，更往事神，故至於死亡，不自知為巫所欺誤，乃反恨事巫之晚，此熒惑細民之甚者也〔一三〕。

yī shī dōng mén zhī fén. nǚ jīn shī zuò shì. àn běn chuán yì zuò shì. duó àn: hàn shū dì lǐ zhì yún: zhōu wǔ wáng fēng shùn hòu guī mǎn yú chén, shì wèi hú gōng, qī yǐ yuán nǚ dà jī. fù rén zūn guì, hǎo jì sì, yòng shǐ wū, gù qí sú wū guǐ. chén shī yuē: dōng mén zhī fén, wǎn qiū zhī xǔ, zi zhòng zhī zǐ, pó suō qí xià. cǐ qí fēng yě. cǐ yún: qǐ xué wū zhù, gǔ wǔ shì shén, yǔ bān shuō hé, jiē běn sān jiā shī yě. lú wén chāo lǐ fù sūn bìng wèi zuò nǚ wèi sān jiā yì wén shì yǐ. chén qiáo cōng chén huàn yǐ wèi wù zì, dài bù rán.
〔一〕詩東門之枌。「女」今詩作「市」。按本傳亦作「市」。○鐸按：漢書地理志云：『周武王封舜後媯滿於陳，是為胡公，妻以元女大姬。婦人尊貴，好祭祀，用史巫，故其俗巫鬼。陳詩曰：「東門之枌，宛丘之栩，子仲之子，婆娑其下。」此其風也。』此云：「起學巫祝，鼓舞事神」，與班說合，皆本三家詩也。盧文弨、李富孫並謂作「女」為三家異文是已。陳喬樅、陳奐以為誤字，殆不然。

èr yì jiā rén liù èr: zài zhōng kuì.
〔二〕易家人六二：「在中饋。」

sān shī zhān áng.
〔三〕詩瞻卬。

sì shuō wén: wū, zhù yě. nǚ néng shì wú xíng, yǐ wǔ jiàng shén yě. yán tiě lùn sàn bù zú piān yún: shì sú shì wěi xíng zhà, wèi mín wū zhù, yǐ qǔ lí xiè, jiān? shé, huò yǐ chéng yè zhì fù, gù dàn shì zhī rén, shì běn xiàng xué. shì yǐ jiē xiàng yǒu wū, lǘ lǐ yǒu zhù.
〔四〕說文：「巫，祝也。女能事無形，以舞降神也。」鹽鐵論散不足篇云：「世俗飾偽行詐，為民巫祝，以取釐謝，堅?■舌，或以成業致富，故憚事之人，釋本相學。是以街巷有巫，閭里有祝。」

wǔ shǐ jì huái nán wáng chuán yún: yíng huò bǎi xìng, hàn shū zuò yíng, yán shī gǔ zhù: yíng, wèi huí rào zhī. àn shuō wén yún:, huò yě. yíng yíng bìng yǔ tōng. zhōu lǐ: fán yǐ shén shì zhě, zhèng zhù: guó yǔ yuē: gǔ zhě, mín zhī jīng shuǎng bù xié èr zhě, ér yòu néng zhāi sù zhōng zhèng, qí zhī néng shàng xià bǐ yì, qí shèng néng guāng yuǎn xuān lǎng, qí míng néng guāng zhào zhī, qí cōng néng tīng chè zhī, rú shì zé shén míng jiàng zhī. zài nán yuē xí, zài nǚ yuē wū. shì yǐ shǐ zhì shén zhī chù wèi cì zhǔ, ér wèi zhī shēng qì shí fú. wū jì zhī shén rú cǐ, yòu néng jū yǐ dà, shì yǐ shèng rén yòng zhī. jīn zhī wū zhù jì àn qí yì, hé míng zhī jiàn hé zhī xíng zhèng shén bù jiàng, huò yú yín lì, gǒu tān huò shí, suì wū rén shén, lìng cǐ dào miè, tòng yǐ!
〔五〕史記淮南王傳云：「熒惑百姓」，漢書作「營」，顏師古註：「營，謂迴繞之。」按說文云：「●，惑也。」熒、營並與「●」通。周禮：「凡以神仕者」，鄭註：『國語曰：「古者，民之精爽不攜貳者，而又能齋肅中正，其知能上下比義，其聖能光遠宣朗，其明能光照之，其聰能聽徹之，如是則神明降之。在男曰覡，在女曰巫。是以使制神之處位次主，而為之牲器時服。」巫既知神如此，又能居以大●，是以聖人用之。今之巫祝既闇其義，何明之見﹖何●之行﹖正神不降，惑於淫厲，苟貪貨食，遂誣人神，令此道滅，痛矣！』

liù shuō wén yún: léi, shòu yě. hàn shū xiōng nú chuán yún: jiàn qí léi ruò.
〔六〕說文云：「羸，瘦也。」漢書匈奴傳云：「見其羸弱。」

qī fāng yán yún: chóu huì kuì kuì, dú ér bù fā, wèi zhī dī chóu. guō zhù: dī chóu yóu ào yě. yì lín sòng zhī shēng: kuì kuì bù shuō, yōu cóng zhōng chū. dà yǒu zhī méng: lǐ méi líng zhuì, xīn sī kuì kuì, huái yōu shǎo kuì, luàn wǒ hún qì. qí cè: mèng cháng jūn yuē: wén juàn yú shì, kuì yú yōu.
〔七〕方言云：「愁恚憒憒，毒而不發，謂之氐惆。」郭註：『「氐惆」猶「懊■」也。』易林訟之升：「憒憒不說，憂從中出。」大有之蒙：「李梅零墜，心思憒憒，懷憂少愧，亂我魂氣。」齊策：『孟嘗君曰：「文倦於事，憒於憂。」』

bā hàn shí yǒu bì jí zhī shì. hàn shū yóu xiá yuán shè chuán yún: rén cháng zhì jiǔ qǐng shè. shè rù lǐ mén, kè yǒu dào shè suǒ zhī mǔ bìng, bì jí zài lǐ zhái zhě. shè jí wǎng hòu. hòu hàn shū lái shè hòu lì chuán yún: huáng tài zǐ jīng bìng bù ān, bì xìng ān dì rǔ mǔ yě wáng jūn wáng shèng shě. lǔ gōng hòu pī chuán yún: zhào wáng shāng cháng yù bì jí, biàn shí yí zhù xué guān. pī zhǐ, bù tīng. àn hàn shū xiào píng wáng huáng hòu chuán yán shī gǔ zhù yún: biàn shí, qǔ shí rì zhī biàn yě.
〔八〕漢時有避疾之事。漢書遊俠原涉傳云：「人嘗置酒請涉。涉入里門，客有道涉所知母病，避疾在里宅者。涉即往候。」後漢書來歙後歷傳云：「皇太子驚病不安，避幸安帝乳母野王君王聖舍。」魯恭後丕傳云：「趙王商嘗欲避疾，便時移住學官。丕止，不聽。」按漢書孝平王皇后傳顏師古注云：「便時，取時日之便也。」

jiǔ hàn shū sī mǎ xiàng rú chuán yún: mín rén shēng jiàng yí xǐ, qí qū ér bù ān. shǐ jì zuò yì?. àn shuō wén zuò?.
〔九〕漢書司馬相如傳云：「民人升降移徙，崎嶇而不安。」史記作「陭?」。按說文作「■?」。

yī zhuāng zi ràng wáng piān yún: yuán xiàn jū lǔ, huán dǔ zhī shì, shàng lòu xià shī.
〔一０〕莊子讓王篇云：「原憲居魯，環堵之室，上漏下濕。」

yī yī sù wèn yù jī zhēn cáng lùn yún: fēng zhě, bǎi bìng zhī zhǎng yě. jīn fēng hán kè yú rén, shǐ rén háo máo bì zhí, pí fū bì ér wèi rè. hàn shū wáng jí chuán yún: dōng zé wèi fēng hán zhī suǒ yǎn báo. xiōng nú chuán yún: zhì zhī rén zhòng zhōng hán dào sǐ, yán shī gǔ zhù: zhōng hán, shāng yú hán yě. xù chuán yún: dào bìng zhōng fēng, shī gǔ zhù: zhōng, shāng yě. wèi fēng suǒ shāng.
〔一一〕素問玉機真藏論云：「風者，百病之長也。今風寒客於人，使人豪毛畢直，皮膚閉而為熱。」漢書王吉傳云：「冬則為風寒之所匽薄。」匈奴傳云：「郅支人眾中寒道死」，顏師古註：「中寒，傷於寒也。」敘傳云：「道病中風」，師古註：「中，傷也。為風所傷。」

yī èr shuō wén yún: huò, hài yě. suì, shén huò yě.
〔一二〕說文云：「禍，害也。祟，神禍也。」

yī sān shǐ jì biǎn què chuán yún: xìn wū bù xìn yī, bù zhì yě. lùn héng biàn suì piān yún: rén zhī jí bìng, xī yǒu bù yóu fēng shī yǔ yǐn shí zhě. dāng fēng wò shī, wò qián wèn suì, bǎo fàn yàn shí, zhāi jīng jiě huò, ér bìng bù zhì wèi suì bù dé, mìng zì jué wèi wū bù shěn, sú rén zhī zhī yě.
〔一三〕史記扁鵲傳云：「信巫不信醫，不治也。」論衡辨祟篇云：「人之疾病，希有不由風濕與飲食者。當風臥濕，握錢問祟，飽飯饜食，齋精解禍，而病不治謂祟不得，命自絕謂巫不審，俗人之知也。」

huò cái hǎo zēng yī, zuò wèi shū tóu, lìng gōng cǎi huà, gù rén shū zhù èr, xū shì qiǎo yán, yù yāo duō fú sān. huò liè chāi zēng cǎi, cái guǎng shù fēn, zhǎng gè wǔ cùn, fèng huì pèi zhī. huò fǎng cǎi sī ér mí sì, duàn jié yǐ rào bì. cǐ zhǎng wú yì yú jí xiōng wǔ, ér kōng cán miè zēng sī, yíng jì xiǎo mín liù. huò qī kè xuē qǐ hú bā, cùn qiè bā cǎi jiǔ, yǐ chéng yú yè yī wú qióng yī yī shuǐ bō zhī wén yī èr, suì cì fèng zhì yī sān, zuò yī sì wèi sì náng qún yì pī yī wǔ, fèi zēng bǎi jiān yī liù, yòng gōng shí bèi. cǐ děng zhī chóu, jì bù zhù zhǎng nóng gōng nǚ yī qī, wú yǒu yì yú shì yī bā, ér zuò shí jiā gǔ yī jiǔ, xiāo fèi bái rì èr, huǐ bài chéng gōng, yǐ wán èr yī wèi pò, yǐ láo wèi xíng èr èr, yǐ dà wèi xiǎo, yǐ yì wèi nán, jiē yí jìn zhě yě èr sān.
或裁好繒〔一〕，作為疏頭，令工采畫，僱人書祝〔二〕，虛飾巧言，欲邀多福〔三〕。或裂拆繒彩，裁廣數分，長各五寸，縫繪佩之。或紡彩絲而縻〔四〕，斷截以繞臂。此長無益于吉凶〔五〕，而空殘滅繒絲，縈悸小民〔六〕。或〔七〕克削綺縠〔八〕，寸竊八采〔九〕，以成榆葉〔一０〕、無窮〔一一〕、水波之紋〔一二〕，碎刺縫紩〔一三〕，作〔一四〕為笥囊、裙●、衣被〔一五〕，費繒百縑〔一六〕，用功十倍。此等之儔，既不助長農工女〔一七〕，無有益於世〔一八〕，而坐食嘉穀〔一九〕，消費白日〔二０〕，毀敗成功，以完〔二一〕為破，以牢為行〔二二〕，以大為小，以易為難，皆宜禁者也〔二三〕。

yī shuō wén yún: zēng, bó yě.
〔一〕說文云：「繒，帛也。」

èr gù chéng běn zuò gù. hàn shū cháo cuò chuán yán shī gǔ zhù: gù, chóu yě. ruò jīn yán gù lìn yě. guǎng yùn shí yī mù: gù, jiǔ gù niǎo yě. xiāng chéng jiè wèi gù lìn zì. zhōu lǐ tài zhù: zhǎng liù zhù zhī cí, yǐ shì guǐ shén shì, qí fú xiáng, qiú yǒng zhēn.
〔二〕「雇」程本作「顧」。漢書晁錯傳顏師古註：「顧，讎也。若今言雇賃也。」廣韻十一暮：「雇，九雇鳥也。相承借為雇賃字。」周禮太祝：「掌六祝之辭，以事鬼神示，祈福祥，求永貞。」

sān shī tiān bǎo yún: yí ěr duō fú.
〔三〕詩天保云：「詒爾多福。」

sì shuō wén yún: fǎng, wǎng sī yě. wáng xiān shēng yún: ér dāng zuò wèi. duó àn: wèi zì gǔ wén zuò, yǔ ér xiāng sì, gù wù. huò yuē: ér yóu rú yě.
〔四〕說文云：「紡，網絲也。」王先生云：『「而」當作「為」。』○鐸按：「為」字古文作「●」，與「而」相似，故誤。或曰：「而」猶「如」也。

wǔ zhǎng zì yǎn. xià wén yún: cǐ wú yì yú fèng zhōng, jí qí lì. duó àn: zhǎng nǎi zuì zì zhī wù, shàng wén: cǐ zuì wú yòng ér yǒu hài, shì qí lì. zuì wú yì yǔ kōng cán miè xiāng duì, shǎo yī zì zé jù fǎ cān chà yǐ. jiān shuō shī zhī.
〔五〕「長」字衍。下文云：「此無益於奉終」，即其例。○鐸按：「長」乃「最」字之誤，上文：「此最無用而有害」，是其例。「最無益」與「空殘滅」相對，少一字則句法參差矣。箋說失之。

liù yíng yǔ yíng tōng. hàn shū kù lì tián yán nián chuán: huò guāng yīn jǔ shǒu zì fǔ xīn yuē: shǐ wǒ zhì jīn bìng jì. wéi zhāo yún: xīn zhōng zhuì xī yuē jì. yù lǎn niàn sān yǐn fēng sú tōng yún: xià zhì zhe wǔ cǎi pì bīng, tí yuē yóu guāng lì guǐ, zhī qí míng zhě, wú wēn jí. wǔ cǎi, pì wǔ bīng yě. yòu yǒng jiàn zhōng jīng shī dà yì yún: lì guǐ zì yě zhòng, yóu guāng yì dàn liú yán, wú zhǐ jiàn zhī zhě. qí hòu suì suì yǒu bìng, rén qíng chóu bù, fù zēng tí zhī, jì yǐ tuō huò. jīn jiā rén zhī xīn jiān, jiē qǔ zhe hòu jiān juàn èr cùn xǔ xì hù shàng, cǐ qí yàn yě. sà yī yǐn yún: wǔ yuè wǔ rì, yǐ wǔ cǎi sī xì bì zhě, pì bīng jí guǐ, lìng rén bù bìng wēn. bā bǎi shí sì yǐn yún: wǔ yuè wǔ rì, cì wǔ sè xù mìng sī, sú shuō yì rén mìng. cǐ wén suǒ yún, gài jí zhǐ cǐ lèi.
〔六〕「縈」與「熒」通。漢書酷吏田延年傳：『霍光因舉手自撫心曰：「使我至今病悸。」』韋昭云：「心中惴息曰悸。」御覽廿三引風俗通云：「夏至着五彩辟兵，題曰游光厲鬼，知其名者，無溫疾。五彩，辟五兵也。」又永建中京師大疫云：「厲鬼字野重，游光亦但流言，無指見之者。其後歲歲有病，人情愁怖，復增題之，冀以脫禍。今家人織新縑，皆取着後縑絹二寸許系戶上，此其驗也。」卅一引云：「五月五日，以五彩絲系臂者，辟兵及鬼，令人不病溫。」八百十四引云：「五月五日，賜五色續命絲，俗說益人命。」此文所云，蓋即指此類。

qī huò zì jiù tuō, jù yù lǎn bā bǎi shí liù yǐn bǔ.
〔七〕「或」字舊脫，據御覽八百十六引補。

bā kè yǔ kè tōng. shuō wén yún: qǐ, wén zēng yě. hú, xì juàn yě.
〔八〕「克」與「刻」通。說文云：「綺，文繒也。縠，細縳也。」

jiǔ cùn qiè dāng zuò cǔn qiè. shuō wén yún: qiè, cǔn yě. cǔn, qiè yě. yù lǎn bā shí yǐn chūn qiū hé chéng tú: miàn bā cǎi, zhù yún: bā cǎi, cǎi sè yǒu bā yě. duó àn: wéi zhāo guó yǔ jiě xù: qiè bù zì liào, qiè jí qiè zì, gù cǐ yǐ qiè wèi qiè. cùn qiè, gài wèi qiè zhī gè zhǎng cùn xǔ ěr. zuò cǔn qiè, zé zhǎng dù bù míng. shàng wén liè chāi zēng cǎi, zhe qí kuān guǎng zhī dù, shì qí lì.
〔九〕「寸竊」當作「刌切」。說文云：「切，刌也。刌，切也。」御覽八十引春秋合誠圖：「面八彩」，注云：「八彩，彩色有八也。」○鐸按：韋昭國語解敘：「切不自料」，「切」即「竊」字，故此以「竊」為「切」。寸切，蓋謂切之各長寸許耳。「作刌切」，則長度不明。上文「裂拆繒彩」，着其寬廣之度，是其例。

yī fāng yán yún: yú pù bō lǚ yè shū, cuì yě. guō pú zhù: jīn míng duǎn dù juàn wèi yè shū. shū yù piān zuò yú. yú yè yí jí yè shū zhī wù. duó àn: fāng yán yè shū, dài shì shū zhèng běn yǐ jù yù piān gǎi zhèng.
〔一０〕方言云：「揄鋪、●、●、帗縷、葉輸，毳也。」郭璞註：「今名短度絹為葉輸。」「輸」玉篇作「褕」。「榆葉」疑即「葉輸」之誤。○鐸按：方言「葉輸」，戴氏疏證本已據玉篇改正。

yī yī guǎng yǎ shì qì yún: wú, cǎi yě. qióng shēng xiāng jìn. hòu hàn shū mǎ yuán chuán zhāng huái zhù yǐn hé chéng tiān zuǎn wén yuē: dōu zhì cuò lǚ wú jí, jiē bù míng. lì shì guó sān lǎo yuán liáng bēi: xiào shùn shí bài liáng xiāng, cè yún: cì yù jù jiàn pèi shū dāo xiù wén yìn yī wú jí shǒu jīn gè yī. wú jí yì wú qióng zhī yì.
〔一一〕廣雅釋器云：「無●，彩也。」●、窮聲相近。後漢書馬援傳章懷注引何承天纂文曰：「都致、錯履、無極，皆布名。」隸釋國三老袁良碑：『孝順時拜梁相，冊云：「賜玉具劍佩、書刀、繡文印衣、無極手巾各一。」』「無極」亦「無窮」之義。

yī èr huái nán zǐ běn jīng xùn yún: yíng lòu diāo zhuó, guǐ wén huí bō, gāo yòu zhù: guǐ wén, qí yì zhī wén yě. huí bō, ruò shuǐ bō yě.
〔一二〕淮南子本經訓云：「嬴鏤雕琢，詭文回波」，高誘註：「詭文，奇異之文也。回波，若水波也。」

yī sān shuō wén yún: fèng, yǐ zhēn zhì yī yě. zhì, fèng yě. yòu yún:, huì wǔ cǎi zēng sè. zhǐ, zhēn lǚ suǒ zhì yī. lá yǔ zhǐ tōng. suì yí dāng zuò. zhǐ fèng zhì sì zì tóng yì. duó àn: suì cì gài wèi xì mì cì zhī wèi huā wén, gù xià yún yòng gōng shí bèi.
〔一三〕說文云：「縫，以針紩衣也。紩，縫也。」又云：「●，會五采繒色。黹，針縷所紩衣。」「剌」與「黹」通。「碎」疑當作「●」。●、黹、縫、紩四字同義。○鐸按：「碎刺」蓋謂細密刺之為花紋，故下雲「用功十倍」。

yī sì zuò jiù zuò zhà.
〔一四〕「作」舊作「詐」。

yī wǔ jiù zuò. àn yǔ rú tóng, zhōu lǐ sī fú zhù zhèng sī nóng yún: yī yǒu shang zhě wèi duān, shì wén: běn yì zuò rú. zhuāng zi wài wù piān yún: wèi jiě qún rú.
〔一五〕「●」舊作「●」。按「●」與「襦」同，周禮司服注鄭司農云：「衣有●裳者為端」，釋文：『「●」本亦作「襦」。』莊子外物篇云：「未解裙襦。」

yī liù shuō wén yún: jiān, bìng sī zēng yě. duó àn: běn chuán zuò dān fèi bǎi jiān.
〔一六〕說文云：「縑，幷絲繒也。」○鐸按：本傳作「單費百縑」。

yī qī wáng shì láng yún: zhǎng nóng dāng zuò liáng nóng. jì péi àn: liáng zì shì yě. huán shí sì nián gǔ liáng chuán yún: guó fēi wú liáng nóng gōng nǚ yě.
〔一七〕王侍郎云：『長農」當作「良農」。』繼培按：「良」字是也。桓十四年穀梁傳云：「國非無良農工女也。」

yī bā duó àn: wú yǒu yí dāng zuò yòu wú, shàng wén wú yì yú jí xiōng, shì qí lì. shàng yán jì, gù xià yán yòu, zuò wú yǒu yì yú shì, zé jù bù xiāng chéng, ér yòu lèi yú cí yǐ. cǐ shū duō yǐ jì yòu lián yán, míng àn piān jì huàn qí zhèng yì yǐ shéng jǐ yǐ, yòu chǐ jū shàng wèi ér míng bù jí xià. běn piān xià wén: jì bù shēng gǔ, yòu zuò wèi dù zéi yě. jiē qí zhèng.
〔一八〕○鐸按：「無有」疑當作「又無」，上文「無益于吉凶」，是其例。上言「既」，故下言「又」，作「無有益於世」，則句不相承，而又累於詞矣。此書多以既、又連言，明闇篇；「既患其正義以繩己矣，又恥居上位而明不及下。」本篇下文：「既不生谷，又坐為蠹賊也。」皆其證。

yī jiǔ shū lǚ xíng yún: nóng zhí jiā gǔ.
〔一九〕書呂刑云：「農殖嘉穀。」

èr hàn shū xuān dì jì yuán kāng èr nián zhào yuē: pì yóu jiàn báo bīng yǐ dài bái rì. àn lǐ jì tán gōng yún: yīn rén shàng bái, dà shì hān yòng rì zhōng. zhèng zhù: rì zhōng shí yì bái. fán yán bái rì zhě yì rú cǐ.
〔二０〕漢書宣帝紀元康二年詔曰：「譬猶踐薄冰以待白日。」按禮記檀弓云：「殷人尚白，大事歛用日中。」鄭註：「日中時亦白。」凡言「白日」者義如此。

èr yī wán jiù zuò jiàn.
〔二一〕「完」舊作「見」。

èr èr chuán zuò pò láo wèi wěi. àn gǔ zhě wèi wù bù láo wèi xíng, zhì yào zài cuī shí zhèng lùn yún: qì xiè xíng gū. zhōu lǐ sī shì: hài zhě shǐ wáng, zhèng zhù: hài, hài yú mín, wèi wù xíng kǔ zhě. xū shī: chá qí zhà wěi shì xíng yù tè zhě, shū wèi hòu zhèng yǐ wèi xíng làn. xíng gū xíng kǔ xíng làn yì bìng tóng. shū shùn diǎn: zhèn cí chán shuō tiǎn xíng, shǐ jì wǔ dì jì zuò zhèn wèi jì chán shuō tiǎn wěi, xíng wěi tóng xùn, gù chuán yì xíng wèi wěi. yán tiě lùn lì gēng piān yì yún: gōng zhì láo ér bù wěi. jīng yì shù wén bā wáng yǐn zhī yuē: xíng yǔ láo zhèng xiāng fǎn. yǐ láo wèi xíng, yóu yán yǐ jiān wèi cuì ěr. jīn jīng shī rén wèi huò wù bù láo wèi xíng huò, gǔ zhī yí yǔ yě. duó àn: jīn tōng yán xíng huò zi.
〔二二〕傳作「破牢為偽」。按古者謂物不牢為「行」，治要載崔實政論云：「器械行沽。」周禮司市：「害者使亡」，鄭註：「害，害於民，謂物行苦者。」胥師：「察其詐偽飾行儥慝者」，疏謂「後鄭以為行濫」。行沽、行苦、行濫義並同。書舜典：「朕堲讒說殄行」，史記五帝紀作「朕畏忌讒說殄偽」，行、偽同訓，故傳易「行」為「偽」。鹽鐵論力耕篇亦云：「工致牢而不偽。」○經義述聞八王引之曰：『「行」與「牢」正相反。以牢為行，猶言「以堅為脆」耳。今京師人謂貨物不牢為「行貨」，古之遺語也。』○鐸按：今通言「行貨子」。

èr sān xīn shū guī wěi piān yún: diāo wén kè lòu, zhōu yòng zhī wù fán duō, xiān wēi kǔ yǔ zhī qì rì biàn ér qǐ, mín qì wán jiān ér wù diāo lòu xiān qiǎo, yǐ xiāng jìng gāo. zuò zhī yí yī rì, jīn shí rì bù qīng néng chéng, yòng yī suì, jīn bàn suì ér bì. zuò zhī fèi rì xié qiǎo, yòng zhī yì bì, bù gēng ér duō shí nóng rén zhī shí, shì tiān xià zhī suǒ yǐ kùn pín ér bù zú yě.
〔二三〕新書瑰瑋篇云：「雕文刻鏤，周用之物繁多，纖微苦窳之器日變而起，民棄完堅而務雕鏤纖巧，以相競高。作之宜一日，今十日不輕能成，用一歲，今半歲而弊。作之費日挾巧，用之易弊，不耕而多食農人之食，是天下之所以困貧而不足也。」

shān lín bù néng gěi yě huǒ, jiāng hǎi bù néng guàn lòu zhī yī. xiào wén huáng dì gōng yī yì tí, zú lǚ gé xì, yǐ wéi dài jiàn, jí shàng shū náng yǐ wèi diàn wéi èr, shèng xià kǔ shǔ, yù qǐ yī tái, jì zhí bǎi wàn, yǐ wèi shē fèi ér bù zuò yě sān. jīn jīng shī guì qī, yī fú yǐn shí chē yú wén shì lú shě, jiē guò wáng zhì, jiàn shàng shén yǐ sì. cóng nú pú qiè, jiē fú gé zi shēng yuè, tóng zhōng nǚ bù wǔ, xì zhì liù qǐ hú qī, bīng wán bā jǐn xiù jiǔ. xī xiàng zhū yù, hǔ pò yī dài mào, shí shān yǐn shì yī yī, jīn yín cuò lòu yī èr, zhāng jǐ lǚ xì yī sān, wén zǔ cǎi yī sì, jiāo shē jiàn zhǔ, zhuǎn xiāng kuā chà, jī zǐ suǒ xī, jīn zài pū qiè yī wǔ. fù guì jià qǔ, chē píng gè shí yī liù, qí nú yī qī shì tóng yī bā, jiā gǔ jié yǐn yī jiǔ. fù zhě jìng yù xiāng guò, pín zhě chǐ bù dǎi jí èr. shì gù yī xiǎng zhī suǒ fèi, pò zhōng shēn zhī běn yè èr yī.
山林不能給野火，江海不能灌漏卮〔一〕。孝文皇帝躬衣弋綈，足履革舄，以韋帶劍，集上書囊以為殿帷〔二〕，盛夏苦暑，欲起一台，計直百萬，以為奢費而不作也〔三〕。今京師貴戚，衣服、飲食、車輿、文飾、廬舍，皆過王制，僭上甚矣〔四〕。從奴僕妾，皆服葛子升越，筩中女布〔五〕，細緻〔六〕綺縠〔七〕，冰紈〔八〕錦繡〔九〕。犀象珠玉，虎魄〔一０〕玳瑁，石山隱飾〔一一〕，金銀錯鏤〔一二〕，獐麂履舄〔一三〕，文組彩■〔一四〕，驕奢僭主，轉相夸詫，箕子所唏，今在仆妾〔一五〕。富貴嫁娶，車軿各十〔一六〕，騎奴〔一七〕侍僮〔一八〕，夾轂節引〔一九〕。富者競欲相過，貧者恥不逮及〔二０〕。是故一饗之所費，破終身之本業〔二一〕。

yī huái nán zǐ fàn lùn xùn yún: liū shuǐ zú yǐ yì hú kē, ér jiāng hé bù néng shí lòu zhī. yán tiě lùn běn yì piān yún: chuān yuán bù néng shí lòu zhī, shān hǎi bù néng shàn xī hè.
〔一〕淮南子泛論訓云：「溜水足以溢壺榼，而江河不能實漏卮。」鹽鐵論本議篇云：「川源不能實漏卮，山海不能贍溪壑。」

èr jiàn hàn shū dōng fāng shuò chuán. àn yì tí jiǎ yì chuán zuò fù tí. guǎng yùn yún yì, zào yě. yì jí yì zhī shěng.
〔二〕見漢書東方朔傳。按「弋綈」賈誼傳作「阜綈」。廣韻雲；「黓，皁也。」「弋」即「黓」之省。

sān hàn shū wén dì jì zàn yún: cháng yù zuò lù tái, zhào jiàng jì zhī, zhí bǎi jīn. shàng yuē: bǎi jīn, zhōng rén shí jiā zhī chǎn yě. wú fèng xiān dì gōng shì, cháng kǒng xiū zhī, hé yǐ tái wèi wáng jiā chuán yún: xiào wén huáng dì yù qǐ lù tái, xī bǎi jīn zhī fèi, kè jǐ bù zuò. àn bǎi wàn jí bǎi jīn, yǐn sān nián gōng yáng chuán: bǎi jīn zhī yú, hé xiū zhù: bǎi jīn yóu bǎi wàn yě. gǔ zhě yǐ jīn zhòng yī jīn, ruò jīn wàn qián yǐ.
〔三〕漢書文帝紀贊云：『嘗欲作露台，召匠計之，直百金。上曰：「百金，中人十家之產也。吾奉先帝宮室，常恐羞之，何以台為﹖」』王嘉傳云：「孝文皇帝欲起露台，惜百金之費，克己不作。」按「百萬」即「百金」，隱三年公羊傳：「百金之魚」，何休註：『「百金」猶「百萬」也。古者以金重一斤，若今萬錢矣。』

sì hàn shū shí huò zhì yún: zōng shì yǒu tǔ, gōng qīng dài fū yǐ xià zhēng yú shē chǐ, shì lú chē fú, jiàn shàng wáng xiàn.
〔四〕漢書食貨志云：「宗室有土，公卿、大夫以下爭於奢侈，室廬車服，僭上亡限。」

wǔ wén xuǎn zuǒ sī wú dōu fù yún: táo shēng xiàng diàn, tāo yú tǒng zhōng. jiāo gé shēng yuè, ruò yú luó wán. liú yuān lín zhù: jiāo gé, gé zhī xì zhě. shēng yuè, yuè zhī xì zhě. àn hòu hàn shū míng dé mǎ huáng hòu jì zhāng huái zhù: bái yuè, yuè bù. yuè jué shū wài chuán jì dì chuán yún: gé shān zhě, jù jiàn bà wú zhǒng gé, shǐ yuè nǚ zhī zhì gé bù, xiàn yú wú wáng fū chāi. yuè bù zhī míng qǐ cǐ. huá yáng guó zhì shǔ zhì yún: ān hàn shàng xià zhū yì chū hǎo má huáng rùn xì bù, yǒu qiāng tóng shèng. yì wén lèi jù liù shí yī yǐn yáng xióng shǔ dōu fù yún: qí bù zé tóng zhōng huáng rùn, yī duān shù jīn. běn chuán zhù: jīng zhōu jì yuē: zǐ guī xiàn shì duō yōu xián, qí nǚ jǐn zhī bù, zhì shù shí shēng. jīn yǒng zhōu sú yóu hū gòng bù wèi nǚ zǐ bù yě. duó àn: bù bā shí lǚ wèi shēng.
〔五〕文選左思吳都賦云：「桃笙象簟，韜於筒中。蕉葛升越，弱於羅紈。」劉淵林註：「蕉葛，葛之細者。升越，越之細者。」按後漢書明德馬皇后紀章懷註：「白越，越布。」越絕書外傳記地傳云：「葛山者，句踐罷吳種葛，使越女織治葛布，獻於吳王夫差。」「越布」之名起此。華陽國志蜀志云：「安漢上下朱邑出好麻黃潤細布，有羌筩盛。」藝文類聚六十一引揚雄蜀都賦云：「其布則筩中黃潤，一端數金。」本傳註：『荊州記曰：「秭歸縣室多幽閒，其女盡織布，至數十升。今永州俗猶呼貢布為女子布也。」』○鐸按：布八十縷為「升」。

liù shì míng shì cǎi bó yún: xì zhì, rǎn jiān wèi wǔ sè, xì qiě zhì, bù lòu shuǐ yě.
〔六〕釋名釋采帛云：「細緻，染縑為五色，細且致，不漏水也。」

qī qǐ hú, jiàn shàng.
〔七〕綺縠，見上。

bā hàn shū dì lǐ zhì yún: qí dì zhī zuò bīng wán qǐ xiù chún lì zhī wù, chén zàn yuē: bīng wán, wán xì mì, jiān rú bīng zhě yě. yán shī gǔ yuē: rú shuō fēi yě. bīng, wèi bù bó zhī xì, qí sè xiān jié rú bīng zhě yě. wán, sù yě. àn bīng gài jí líng zhī gǔ wén. yì wén lèi jù liù shí jiǔ yǐn liù tāo yún: jié zhòu zhī shí, fù nǚ zuò yǐ wén qǐ zhī xí, yī yǐ líng wán zhī yī. hán shī wài chuán qī: chén ráo yuē: líng wán qǐ hú, mí lì yú táng, cóng fēng ér bì. líng wán jí bīng wán yě. fāng yán yún: dōng qí yán bù bó zhī xì zhě yuē líng. shì míng yún: líng, líng yě. qí wén wàng zhī rú bīng líng zhī lǐ yě.
〔八〕漢書地理志云：「齊地織作冰紈綺繡純麗之物」，臣瓚曰：「冰紈，紈細密，堅如冰者也。」顏師古曰：「如說非也。冰，謂布帛之細，其色鮮絜如冰者也。紈，素也。」按「冰」蓋即「綾」之古文。藝文類聚六十九引六韜云：「桀、紂之時，婦女坐以文綺之席，衣以綾紈之衣。」韓詩外傳七：『陳饒曰：「綾紈綺縠，靡麗於堂，從風而弊。」』「綾紈」即「冰紈」也。方言云：「東齊言布帛之細者曰綾。」釋名云：「綾，凌也。其文望之如冰凌之理也。」

jiǔ shuō wén yún: jǐn, xiāng sè zhī wén yě. xiù, wǔ cǎi bèi yě. kǎo gōng jì yún wǔ cǎi bèi wèi zhī xiù.
〔九〕說文云：「錦，襄色織文也。繡，五采備也。』考工記雲「五采備謂之繡」。

yī hǔ pò jiù zuò hǔ pò, jù chuán gǎi. àn hàn shū xī yù chuán yì zuò hǔ pò.
〔一０〕「虎魄」舊作「琥珀」，據傳改。按漢書西域傳亦作「虎魄」。

yī yī běn chuán zhù yún: wèi yǐn qǐ wèi shān shí zhī wén yě.
〔一一〕本傳注云：「謂隱起為山石之文也。」

yī èr shuō wén yún cuò, jīn tú yě. ěr yǎ shì qì yún: jīn wèi zhī lòu.
〔一二〕說文雲；「錯，金塗也。」爾雅釋器云：「金謂之鏤。」

yī sān jí jiù piān yún: jūn zhǔ yōu pí gěi lǚ, yán shī gǔ zhù jūn, jí jīn zhī zhāng yě. shì míng shì yī fú yún: lǚ, fù qí xià yuē xì. àn cǐ wén lǚ dāng zuò jù. zhōu lǐ jù rén zhèng zhù: fù xià yuē xì, dān xià yuē jù. gǔ rén yán jù yǐ tōng yú fù, jīn shì yán jù yǐ tōng yú dān. fāng yán yún: zì guān ér xī wèi zhī jù, zhōng yǒu mù zhě wèi zhī fù xì. lǚ qí tōng yǔ yě.
〔一三〕急就篇云：「麇、麈、■、麀皮給履」，顏師古注；「麇，即今之獐也。」釋名釋衣服云：「履，復其下曰舄。」按此文「履」當作「屨」。周禮屨人鄭註：「復下曰舄，襌下曰屨。古人言屨以通於復，今世言屨以通於襌。」方言云：「自關而西謂之屨，中有木者謂之復舄。」履其通語也。

yī sì zǔ, wèi lǚ zǔ. wén xuǎn lù shì héng diào wèi wǔ dì wén lǐ shàn zhù yǐn yàn zǐ chūn qīu yún: jǐng gōng wèi lǚ, huáng jīn zhī qí, shì yǐ zǔ, lián yǐ zhū. dié dāng wèi, shuō wén yún:, lǚ zhōng jiàn yě. hàn shū jiǎ yì chuán yún: jīn mín mài tóng zhě, wèi zhī xiù yī sī lǚ piān zhū yuán, fú qián yuē: jiā yá tiáo yǐ zuò lǚ yuán. zǔ jí yá tiáo yě.
〔一四〕組，謂履組。文選陸士衡吊魏武帝文李善注引晏子春秋云：「景公為履，黃金之綦，飾以組，連以珠。」「褋」當為「■」，說文云：「■，履中薦也。」漢書賈誼傳云：「今民賣僮者，為之繡衣絲履偏諸緣」，服虔曰：「加牙條以作履緣。」「組」即「牙條」也。

yī wǔ huái nán zǐ shuō shān xùn yún: zhòu wèi xiàng zhù ér jī zǐ xī. fāng yán: āi ér bù qì yuē xī. yán tiě lùn sàn bù zú piān yún: jī zǐ zhī jī, shǐ zài tiān zǐ, jīn zài pǐ fū. duó àn: xī shǐ jì shí èr zhū hóu nián biǎo xù tóng, hán fēi zi yù lǎo shuō lín shàng piān bìng zuò bù.
〔一五〕淮南子說山訓云：「紂為象箸而箕子唏。」方言：「哀而不泣曰唏。」鹽鐵論散不足篇云：「箕子之譏，始在天子，今在匹夫。」○鐸按：「唏」史記十二諸侯年表序同，韓非子喻老、說林上篇並作「怖」。

yī liù shì míng shì chē yún: píng chē. píng, píng yě sì miàn píng bì, fù rén suǒ chéng niú chē yě. àn gè shí wèi sòng yíng zhī chē. shī què cháo yún: bǎi liǎng yù zhī, máo chuán: bǎi liǎng, bǎi chéng yě. zhū hóu zhī zǐ jià yú zhū hóu, sòng yù jiē bǎi chéng. zhèng jiān: yù, yíng yě. jiā rén sòng zhī, liáng rén yíng zhī, chē jiē bǎi chéng. cǐ shí chéng yì qí bǐ yě. huò yún: gè shí dāng wèi luò yì, hàn shū wáng mǎng chuán yún: luò yì dào lù, yán shī gǔ zhù: luò yì, yán bù jué. hòu hàn shū dú xíng fàn rǎn chuán yún: chē tú luò yì.
〔一六〕釋名釋車云：「軿車。軿，屏也；四面屏蔽，婦人所乘牛車也。」按「各十」謂送迎之車。詩鵲巢云：「百兩御之」，毛傳：「百兩，百乘也。諸侯之子嫁於諸侯，送御皆百乘。」鄭箋：「御，迎也。家人送之，良人迎之，車皆百乘。」此「十乘」亦其比也。或云：「各十」當為「駱驛」，漢書王莽傳云：「駱驛道路」，顏師古註：「駱驛，言不絕。」後漢書獨行范冉傳云：「車徒駱驛。」

yī qī hàn shū hé bìng chuán yún: wáng lín qīng lìng qí nú hái zhì sì mén, chí dāo bō qí jiàn gǔ.
〔一七〕漢書何並傳云：「王林卿令騎奴還至寺門，持刀剝其建鼓。」

yī bā àn shuō wén yún: tóng, wèi guān yě. tóng, nán yǒu zuì yuē nú, nú yuē tóng. hòu shì duō yǐ tóng wèi tóng, yǐ tóng wèi tóng.
〔一八〕按說文云：「僮，未冠也。童，男有罪曰奴，奴曰童。」後世多以「僮」為「童」，以「童」為「僮」。

yī jiǔ wén xuǎn yǔ liè fù lǐ shàn zhù yǐn chūn qiū gǎn jīng fú yún: huáng chí zhī huì zhòng wú zi, téng xuē jiā gǔ. zhōu lǐ dà yù: fán yù lù yí yǐ luán hé wèi jié, zhèng zhù: shū jí zhī fǎ yě. hàn shū xiāo wàng zhī chuán yún: shǎo shǐ guān fǎ guān, wèi qī xiān yǐn, wén yǐng yuē: xiān yǐn, wèi dǎo chē qián.
〔一九〕文選羽獵賦李善注引春秋感精符云：「黃池之會重吳子，滕、薛夾轂。」周禮大馭：「凡馭路儀以鸞和為節」，鄭註：「舒疾之法也。」漢書蕭望之傳云：「少史冠法冠，為妻先引」，文穎曰：「先引，謂導車前。」

èr yán tiě lùn guó bìng piān yún: zàng sǐ dān jiā, qiǎn nǚ mǎn chē. fù zhě yù guò, pín zhě yù jí. fù zhě kōng jiǎn, pín zhě chēng dài. hàn shū dì lǐ zhì: liè hóu guì rén, chē fú jiàn shàng, zhòng shù fàng xiào, xiū bù xiāng jí, jià qǔ yóu chóng chǐ mí, sòng sǐ guò dù. wáng jí chuán yún: pìn qī sòng nǚ wú jié, zé pín rén bù jí, hàn jì zuò pín rén chǐ bù xiāng jí.
〔二０〕鹽鐵論國病篇云：「葬死殫家，遣女滿車。富者欲過，貧者欲及。富者空減，貧者稱貸。」漢書地理志：「列侯貴人，車服僭上，眾庶放效，羞不相及，嫁娶尤崇侈靡，送死過度。」王吉傳云：「聘妻送女無節，則貧人不及」，漢紀作「貧人恥不相及」。

èr yī hàn shū dì lǐ zhì yún: hǎo jià sè, wù běn yè. hòu hàn shū míng dì jì yǒng píng shí èr nián zhào yuē: mí pò jī shì zhī yè, yǐ gōng zhōng cháo zhī fèi.
〔二一〕漢書地理志云：「好稼穡，務本業。」後漢書明帝紀永平十二年詔曰：「麋破積世之業，以供終朝之費。」

gǔ zhě bì yǒu mìng mín, rán hòu nǎi dé yī zēng cǎi ér chéng chē mǎ yī. jīn zhě jì bù néng jǐn fù gǔ èr, xì mín chéng kě bù xū, nǎi yú yú gǔ xī xiào wén sān, yī bì xì zhì, lǚ bì zhāng jǐ, zǔ bì wén cǎi sì, shì wà bì tóu cǐ wǔ, jiào shì chē mǎ liù, duō chù nú bì. zhū néng ruò cǐ zhě, jì bù shēng gǔ, yòu zuò wèi dù zéi yě qī.
古者必有命民，然後乃得衣繒彩而乘車馬〔一〕。今者既不能盡復古〔二〕，細民誠可不須，乃踰於古昔孝文〔三〕，衣必細緻，履必獐麂，組必文采〔四〕，飾襪必緰此〔五〕，挍飾車馬〔六〕，多畜奴婢。諸能若此者，既不生谷，又坐為蠹賊也〔七〕。

yī shàng shū dà chuán yún: gǔ zhī dì wáng, bì yǒu mìng mín, mín néng jìng zhǎng lián gū, qǔ shě hǎo ràng, jǔ shì lì zhě, mìng yú qí jūn. dé mìng, rán hòu dé chéng shì chē pián mǎ, yī wén jǐn.
〔一〕尚書大傳云：「古之帝王，必有命民，民能敬長憐孤，取捨好讓，舉事力者，命於其君。得命，然後得乘飾車駢馬，衣文錦。」

èr hàn shū gòng yǔ chuán yún: chéng shuāi jiù luàn, jiǎo fù gǔ huà, zài yú bì xià. chén yú yǐ wèi jǐn rú tài gǔ nán, yí shǎo fàng gǔ yǐ zì jié yān. xún zǐ wáng zhì piān yún: yī fú yǒu zhì, gōng shì yǒu dù, rén tú yǒu shù, sàng jì xiè yòng jiē yǒu děng yí, shēng zé fán fēi yǎ shēng zhě jǔ fèi, sè zé fán fēi jiù wén zhě jǔ xī, xiè yòng zé fán fēi jiù qì zhě jǔ huǐ. fū shì zhī wèi fù gǔ.
〔二〕漢書貢禹傳云：「承衰救亂，矯復古化，在於陛下。臣愚以為盡如太古難，宜少放古以自節焉。」荀子王制篇云：「衣服有制，宮室有度，人徒有數，喪祭、械用皆有等宜，聲則凡非雅聲者舉廢，色則凡非舊文者舉息，械用則凡非舊器者舉毀。夫是之謂復古。」

sān dà dài lǐ wǔ dì dé piān yún: nǚ yù yī rì biàn wén gǔ xī zhī shuō. lǐ jì qū lǐ yún: bì zé gǔ xī, chēng xiān shēng.
〔三〕大戴禮五帝德篇云：「女欲一日辯聞古昔之說。」禮記曲禮云：「必則古昔，稱先生。」

sì cǎi shàng zuò cǎi.
〔四〕「采」上作「彩」。

wǔ shuō wén yún:?, zú yī yě. wà yǔ? tóng, jiàn guǎng yùn shí yuè. wáng xiān shēng yún: cǐ dāng zuò. jí jiù piān: fú suǒ tóu yǔ zēng lián, yán zhù: tóu, xī bù zhī yóu jīng zhě yě. jì péi: àn shuō wén yún: tóu, tóu zī bù yě. xì chuán běn yòu zuò tóu zǐ.
〔五〕說文云：「?，足衣也。」「襪」與「?」同，見廣韻十月。王先生云：『「此」當作「●」。急就篇：「服瑣緰●與繒連」，顏註：「緰●，緆布之尤精者也。」』繼培：按說文云：「緰，緰貲布也。」系傳本又作「緰紫」。

liù shǐ jì sī mǎ xiàng rú chuán yún: xiào chì jué wén, xú guǎng yuē: xiào yī zuò fú, fú yóu fú yě. hàn shū zuò fú shì. cǐ jiào zì yí wén zhī wù, jí shàng suǒ yún chē yú wén shì yě. mò zǐ cí guò piān yún: shì chē yǐ wén cǎi. shuō yuàn fǎn zhì piān hóu shēng jiàn qín shǐ huáng yì yún: yī fú qīng nuǎn, yú mǎ wén shì, suǒ yǐ zì fèng, lì mí làn màn, bù kě shèng jí. duó àn: zuò wén shì shì.
〔六〕史記司馬相如傳云：「校飭厥文」，徐廣曰：『「校」一作「祓」，「祓」猶「拂」也。』漢書作「祓飾」。此「挍」字疑「文」之誤，即上所云「車輿文飾」也。墨子辭過篇云：「飾車以文采。」說苑反質篇侯生諫秦始皇亦云：「衣服輕暖，輿馬文飾，所以自奉，麗靡爛漫，不可勝極。」○鐸按：作「文飾」是。

qī yán tiě lùn sàn bù zú piān yún: gōng shì shē chǐ, lín mù zhī dù yě. qì xiè diāo zhuó, cái yòng zhī dù yě. yī fú mí lì, bù bó zhī dù yě. gǒu mǎ shí rén zhī shí, wǔ gǔ zhī dù yě. kǒu fù cóng zì, yú ròu zhī dù yě. yòng fèi bù jié, fǔ kù zhī dù yě. lòu jī bù jīn, tián yě zhī dù yě. sàng jì wú dù, shāng shēng zhī dù yě. zéi, wèi máo zéi. shī zhān áng yún: máo zéi máo jí, zhèng jiān: qí wèi cán kù tòng bìng yú mín, rú máo zéi zhī hài hé jià.
〔七〕鹽鐵論散不足篇云：「宮室奢侈，林木之蠹也。器械雕琢，財用之蠹也。衣服靡麗，布帛之蠹也。狗馬食人之食，五穀之蠹也。口腹從恣，魚肉之蠹也。用費不節，府庫之蠹也。漏積不禁，田野之蠹也。喪祭無度，傷生之蠹也。」賊，謂蟊賊。詩瞻卬云：「蟊賊蟊疾」，鄭箋：「其為殘酷痛病於民，如蟊賊之害禾稼。」

zǐ yuē: gǔ zhī zàng zhě, hòu yī zhī yǐ xīn, zàng zhī zhōng yě, bù fēng bù shù, sàng qī wú shí: hòu shì shèng rén yì zhī yǐ guān guǒ yī, tóng mù wèi guān, gé cǎi wèi jiān, xià bù jí quán, shàng bù xiè chòu èr. hòu shì yǐ qiū zǐ huái bǎi chūn? sān, gè qǔ fāng tǔ suǒ chū, jiāo qī suǒ zhì sì, dīng xì yào, xuē chú chǎn mí, bù jiàn jì huì wǔ, qí jiān zú shì, qí yòng zú rèn, rú cǐ kě yǐ. qí hòu jīng shī guì qī, bì yù jiāng nán nòu liù zǐ yù zhāng pián nán: qī biān yuǎn xià tǔ bā, yì jìng xiāng fǎng xiào jiǔ. fū nòu zǐ yù zhāng, suǒ chū shū yuǎn, yòu nǎi shēng yú shēn shān qióng gǔ yī, jīng lì shān cén yī yī, lì qiān bù zhī gāo, bǎi zhàng zhī xī, qīng yǐ xiǎn zǔ yī èr, qí qū bù biàn, qiú zhī lián rì rán hòu jiàn zhī, fá zhuó lián yuè yī sān rán hòu qì yī sì, huì zhòng rán hòu néng dòng dān yī wǔ, niú liè rán hòu néng zhì shuǐ yī liù, yóu kuì rù hǎi yī qī, lián huái nì hé yī bā, xíng shù qiān lǐ, rán hòu dào luò yī jiǔ. gōng jiàng diāo zhì èr, jī lèi rì yuè, jì yī guān zhī chéng, gōng jiāng qiān wàn. fū jì qí zhōng yòng, zhòng qiě wàn jīn, fēi dà zhòng bù néng jǔ, fēi dà chē bù néng wǎn. dōng zhì lè làng èr yī, xī zhì dūn huáng èr èr, wàn lǐ zhī zhōng, xiāng jìng yòng zhī. cǐ zhī fèi gōng shāng nóng èr sān, kě wèi tòng xīn èr sì!
子曰：「古之葬者，厚衣之以薪，葬之中野，不封不樹，喪期無時：後世聖人易之以棺槨」〔一〕，桐木為棺，葛採為緘，下不及泉，上不泄臭〔二〕。後世以楸梓槐柏杶?〔三〕，各取方土所出，膠漆所致〔四〕，釘細要，削除鏟靡，不見際會〔五〕，其堅足恃，其用足任，如此可矣。其後京師貴戚，必欲江南檽〔六〕梓豫章楩柟：〔七〕邊遠下土〔八〕，亦競相仿效〔九〕。夫檽梓豫章，所出殊遠，又乃生於深山窮谷〔一０〕，經歷山岑〔一一〕，立千步之高，百丈之溪，傾倚險阻〔一二〕，崎嶇不便，求之連日然後見之，伐斫連月〔一三〕然後訖〔一四〕，會眾然後能動擔〔一五〕，牛列然後能致水〔一六〕，油潰入海〔一七〕，連淮逆河〔一八〕，行數千里，然後到雒〔一九〕。工匠雕治〔二０〕，積累日月，計一棺之成，功將千萬。夫既其終用，重且萬斤，非大眾不能舉，非大車不能挽。東至樂浪〔二一〕，西至敦煌〔二二〕，萬里之中，相競用之。此之費功傷農〔二三〕，可為痛心〔二四〕！

yī yì xì cí xià chuán. shí wáng bì běn zuò shù, àn chuán yì zuò shù.
〔一〕易繫辭下傳。「時」王弼本作「數」，按傳亦作「數」。

èr hàn shū yáng wáng sūn chuán yún: xī dì yáo zhī zàng yě, kuǎn mù wèi, gé lěi wèi jiān, qí chuān xià bù luàn quán, shàng bù xiè chòu, gù shèng wáng shēng yì shàng, sǐ yì zàng yě.
〔二〕漢書楊王孫傳云：「昔帝堯之葬也，窾木為■，葛藟為緘，其穿下不亂泉，上不泄殠，故聖王生易尚，死易葬也。」

sān chūn jiù zuò, jù chuán gǎi.? chuán zuò chū. duó àn: shuō wén: chūn, chūn mù yě. huò tǐ zuò. shān hǎi jīng zhōng shān jīng: chéng hóu zhī shān, qí shàng duō mù. guō zhù: shì chū, cái zhōng chē yuán. jí jīn xiāng chūn yě. shuō wén yòu yún:?,? mù yě. dú ruò huá. jí jīn bái huà. shī qī yuè wǒ xíng qí yě máo chuán bìng yún: chū, è mù. jí jīn chòu chūn, bù zhōng wèi guān. chū? tóng yīn, shuō wén gè běn yì hù é, gù cǐ yì wù.
〔三〕「杶」舊作「■」，據傳改。「?」傳作「樗」。○鐸按：說文：「杶，杶木也。」或體作「●」。山海經中山經：「成侯之山，其上多●木。」郭註：「似樗，材中車轅。」即今香椿也。說文又云：「?，?木也。讀若華。」即今白樺。詩七月、我行其野毛傳並云：「樗，惡木。」即今臭椿，不中為棺。樗、?同音，說文各本亦互訛，故此亦誤。

sì xīn yǔ dào jī piān yún: fù zhì jiāo qī dān qīng xuán huáng qí wěi zhī sè. shī pàn shuǐ: róng chē kǒng bó, zhèng jiān yún: bó dāng zuò fù, shén fù zhì zhě, yán ān lì yě. zhì zhì gǔ tōng yòng.
〔四〕新語道基篇云：「傅致膠漆丹青玄黃琦瑋之色。」詩泮水：「戎車孔博」，鄭箋云：『「博」當作「傅」，甚傅致者，言安利也。』致、致古通用。

wǔ jiāng yān jí tóng jiàn zàn yún: wǎng gǔ zhī shì, guān jiē bù yòng dīng, xī yòng xì yāo. qí xì yāo zhī fǎ, zhǎng qī cùn, guǎng sān cùn, hòu èr cùn wǔ fēn, zhuàng rú mù píng, liǎng tóu dà ér zhōng yāng xiǎo, réng záo guān jì ér ān zhī, yīn pǔ qī qí wài. yī guān fán yòng xì yāo wǔ shí sì méi. dà lüè rú cǐ. àn xì yào yì zuò xiǎo yào, lǐ jì tán gōng yún: guān shù suō èr héng sān, rèn měi shù yī. zhèng zhù: rèn, jīn xiǎo yào. sàng dà jì yún: jūn gài yòng qī, sān rèn sān shù. dài fū gài yòng qī, èr rèn èr shù. shì gài bù yòng qī, èr rèn èr shù. zhèng zhù: yòng qī zhě, tú hé pìn mǔ zhī zhōng yě. rèn, xiǎo yào yě. shì míng shì sàng zhì yún: guān shù yuē jiān. jiān, hán yě. gǔ zhě guān bù dīng yě. páng jì yuē xiǎo yào, qí yào yuē xiǎo yě. yòu wèi zhī rèn. rèn, rèn yě rèn zhì jì huì shǐ bù jiě yě. wèi zhì wén dì chuán zhōng zhì yún: guān dàn qī jì huì sān guò. zhōu lǐ biàn shī zhèng zhù: huì, fèng zhōng yě. yì wén lèi jù qī shí yǐn hòu hàn zhāng? guī cái zhěn fù yún: huì zhì mì gù, jué jì wú xián. yī qiè jīng yīn yì sì yǐn cāng xié piān yún: chǎn, xuē píng yě. mí dāng zuò mó. duó àn: cǐ zì zhī huài, tōng mó, yán yě.
〔五〕江淹集銅劍贊云：「往古之事，棺皆不用釘，悉用細腰。其細腰之法，長七寸，廣三寸，厚二寸五分，狀如木枰，兩頭大而中央小，仍鑿棺際而安之，因普漆其外。一棺凡用細腰五十四枚。大略如此。」按「細要」亦作「小要」，禮記檀弓云：「棺束縮二橫三，衽每束一。」鄭註：「衽，今小要。」喪大記云：「君蓋用漆，三衽三束。大夫蓋用漆，二衽二束。士蓋不用漆，二衽二束。」鄭註：「用漆者，塗合牝牡之中也。衽，小要也。」釋名釋喪制云：「棺束曰緘。緘，函也。古者棺不釘也。旁際曰小要，其要約小也。又謂之衽。衽，任也；任制際會使不解也。」魏志文帝傳終制云：「棺但漆際會三過。」周禮弁師鄭註：「會，縫中也。」藝文類聚七十引後漢張?瑰材枕賦云：「會緻密固，絕際無閒。」一切經音義四引蒼頡篇云：「鏟，削平也。」「靡」當作「磨」。○鐸按：此「●」字之壞，通「摩」，研也。

liù nòu dāng zuò chū. duó àn: wáng xiān qiān hòu hàn shū jí jiě yǐn shěn qīn hán yuē: nòu yí yú zì zhī jiè. ěr yǎ: yú, shǔ zǐ. guō zhù: qiū shǔ yě. jīn rén wèi zhī kǔ qiū.
〔六〕「檽」當作「樗」。○鐸按：王先謙後漢書集解引沈欽韓曰：『「檽」疑「楰」字之借。爾雅：「楰，鼠梓。」郭註：「楸屬也。」今人謂之苦楸。』

qī huái nán zǐ xiū wù xùn yún: pián nán yù zhāng zhī shēng yě, qī nián ér hòu zhī, gù kě yǐ wèi guān zhōu.
〔七〕淮南子修務訓云：「楩柟豫章之生也，七年而後知，故可以為棺、舟。」

bā hàn shū liú fǔ chuán yún: xīn cóng xià tǔ lái, wèi zhī cháo tíng tǐ. duó àn: yǔ yì jiàn sān shì piān.
〔八〕漢書劉輔傳云：「新從下土來，未知朝廷體。」○鐸按：語亦見三式篇。

jiǔ hàn shū kuāng héng chuán yún: jīn zhǎng ān tiān zǐ zhī dōu, qīn chéng shèng huà, rán qí xí sú wú yǐ yì yú yuǎn fāng. jùn guó lái zhě, wú suǒ fǎ zé, huò jiàn chǐ mí ér fàng xiào zhī.
〔九〕漢書匡衡傳云：「今長安天子之都，親承聖化，然其習俗無以異於遠方。郡國來者，無所法則，或見侈靡而放效之。」

yī xīn shū zī zhì piān yún: pián nán yù zhāng, tiān xià zhī míng mù yě. shēng yú shēn shān zhī zhōng, chǎn yú xī gǔ zhī bàng. zhì yào nán zuò zǐ, wén xuǎn liú gōng gàn gōng yàn shī zhù sī mǎ shào tǒng zèng shān tāo shī zhù yǐn tóng. zhāo sì nián zuǒ chuán yún: shēn shān qióng gǔ.
〔一０〕新書資質篇云：「楩柟豫章，天下之名木也。生於深山之中，產於溪谷之傍。」治要「柟」作「梓」，文選劉公幹公燕詩注、司馬紹統贈山濤詩注引同。昭四年左傳云：「深山窮谷。」

yī yī hàn shū āi dì jì yún: jīng lì jùn guó. àn guǎng yǎ shì gǔ yún: jìng lì, guò yě. jìng yǔ jīng tōng. ěr yǎ shì shān yún: shān xiǎo ér gāo, cén. shì míng shì shān yún: cén, yě, rán yě.
〔一一〕漢書哀帝紀云：「經歷郡國。」按廣雅釋詁云：「俓、歷，過也。」「俓」與「經」通。爾雅釋山云：「山小而高，岑。」釋名釋山云：「岑，●也，●●然也。」

yī èr chéng shí sān nián zuǒ chuán yún: yú yuè xiǎn zǔ.
〔一二〕成十三年左傳云：「踰越險阻。」

yī sān shī gān táng máo chuán: fá, jī yě. shuō wén fá zhuó bìng xùn jī.
〔一三〕詩甘棠毛傳：「伐，擊也。」說文伐、斫並訓擊。

yī sì shuō wén yún: qì, zhǐ yě.
〔一四〕說文云：「訖，止也。」

yī wǔ shuō wén yún: dān, hé yě. dān dān zhèng sú zì. qí yǔ: fù rèn dān hé, wéi zhāo zhù: bèi yuē fù, jiān yuē dān. guǎn zǐ bā guān piān yún: dà mù bù kě dú fá yě, dà mù bù kě dú jǔ yě, dà mù bù kě dú yùn yě. duó àn: huì zhòng yí dāng zuò zhòng huì, yǔ niú liè duì.
〔一五〕說文云：「儋，何也。」儋、擔正俗字。齊語：「負任擔荷」，韋昭註：「背曰負，肩曰擔。」管子八觀篇云：「大木不可獨伐也，大木不可獨舉也，大木不可獨運也。」○鐸按：「會眾」疑當作「眾會」，與「牛列」對。

yī liù wáng xiān shēng yún: liè yí yǐn, xíng jìn zhī wù. jì péi àn: lùn héng xiào lì piān yún: rèn chē shàng, qiáng niú yǐn qián. duó àn: shàng wén huì zhòng wèi huì hé zhòng rén, zé niú liè wèi cì liè duō niú, běn chuán zuò duō niú ér hòu zhì, shì qí yì. zì bù fán gǎi.
〔一六〕王先生云：『「列」疑「引」，形近之誤。』繼培按：論衡效力篇云：「任車上■，強牛引前。」○鐸按：上文「會眾」謂會合眾人，則「牛列」為次列多牛，本傳作「多牛而後致」，是其義。字不煩改。

yī qī yóu dāng zuò cáo. hàn shū zhào chōng guó chuán yún: chén qián bù shì rù shān fá cái mù, dà xiǎo liù wàn yú méi, jiē zài shuǐ cì, bīng jiě cáo xià. yán shī gǔ zhù: cáo xià, yǐ shuǐ yùn mù ér xià yě. hòu hàn shū bān biāo hòu gù chuán xī dōu fù yún: tōng gōu dà cáo, kuì wèi dòng hé. zhāng huái zhù yǐn cāng xié piān yún: kuì, páng jué yě. yú yuè yún: yóu kuì yí dāng zuò kuì yóu. yóu, shuǐ míng. shuō wén yún yóu shuǐ, chū wǔ líng càn líng xī, dōng nán rù jiāng. kuì jí xī dōu fù kuì wèi dòng hé zhī kuì. kuì yóu rù hǎi, gài cóng yóu shuǐ rù jiāng ér yóu jiāng rù hǎi yě. dà mù zhī suǒ chū duō zài chǔ shǔ, yùn mù zhě bì qǔ dào jīng xiāng. jiāng biǎo chuán chēng: liú bèi wèi jīng zhōu mù, lì yíng yóu kǒu. cǐ jí gǔ yóu shuǐ gù dào, wèi zhī yóu kǒu, zé qí wèi wǎng lái zhī suǒ jīng lì kě zhī. duó àn: kuì yóu rù hǎi yǔ lián huái nì hé, liǎng wén xiāng duì, yú shuō jìn shì.
〔一七〕「油」當作「漕」。漢書趙充國傳云：「臣前部士入山伐材木，大小六萬餘枚，皆在水次，冰解漕下。」顏師古註：「漕下，以水運木而下也。」後漢書班彪後固傳西都賦云：「通溝大漕，潰渭洞河。」章懷注引蒼頡篇云：「潰，旁決也。」○俞樾云：『「油潰」疑當作「潰油」。油，水名。說文雲「油水，出武陵孱陵西，東南入江。」「潰」即西都賦「潰渭洞河」之「潰」。潰油入海，蓋從油水入江而由江入海也。大木之所出多在楚、蜀，運木者必取道荊、襄。江表傳稱：「劉備為荊州牧，立營油口。」此即古油水故道，謂之油口，則其為往來之所經歷可知。』○鐸按：「潰油入海」與「連淮逆河」，兩文相對，俞說近是。

yī bā wáng xiān shēng yún: mèng zǐ: cóng liú shàng ér wáng fǎn wèi zhī lián, cǐ lián huái zhī xùn.
〔一八〕王先生云：『孟子：「從流上而亡反謂之連」，此「連淮」之訓。』

yī jiǔ xīn yǔ zī zhì piān yún: pián nán yù zhāng, yīn jiāng hé zhī dào, ér dá yú jīng shī zhī xià.
〔一九〕新語資質篇云：「楩柟豫章，因江河之道，而達於京師之下。」

èr shuō wén yún: diāo, zuó wén yě.
〔二０〕說文云：「雕，琢文也。」

èr yī hàn shū wǔ dì jì yún: yuán fēng sān nián, cháo xiān jiàng, yǐ qí dì wèi lè làng, lín tún xuán tú zhēn pān jùn.
〔二一〕漢書武帝紀云：「元封三年，朝鮮降，以其地為樂浪，臨屯、玄菟、真番郡。」

èr èr wǔ dì jì yún: yuán dǐng liù nián, fēn wǔ wēi jiǔ quán dì zhì zhāng yē dūn huáng jùn.
〔二二〕武帝紀云：「元鼎六年，分武威、酒泉地置張掖、敦煌郡。」

èr sān yán tiě lùn sàn bù zú piān yún: duò chéng biàn gù shāng gōng, gōng shāng shàng tōng shāng nóng. duó àn: cǐ zhī fèi gōng shāng nóng, zhī yóu qí yě.
〔二三〕鹽鐵論散不足篇云：「墮成變故傷功，工商上通傷農。」○鐸按：「此之費功傷農」，「之」猶「其」也。

èr sì chéng shí sān nián zuǒ chuán yún: tòng xīn jí shǒu. lǚ shì chūn qiū jìn sāi piān yún: shì yǒu xìng zhǔ rén shì, shēn yì niàn cǐ, yì kě yǐ tòng xīn yǐ.
〔二四〕成十三年左傳云：「痛心疾首。」呂氏春秋禁塞篇云：「世有興主仁士，深意念此，亦可以痛心矣。」

gǔ zhě mù ér bù chóng. zhòng ní sàng mǔ, zhǒng gāo sì chǐ, yù yǔ ér duò, dì zǐ qǐng zhì zhī. fū zǐ qì yuē: lǐ bù xiū mù yī. lǐ sǐ, yǒu guān ér wú guǒ èr. wén dì zàng yú zhǐ yáng sān, míng dì zàng yú luò nán sì, jiē bù cáng zhū bǎo, bù zào miào, bù qǐ shān líng wǔ. líng mù suī bēi ér shèng gāo liù. jīn jīng shī guì qī, jùn xiàn háo jiā qī, shēng bù jí yǎng, sǐ nǎi chóng sàng bā. huò zhì kè jīn lòu yù jiǔ, nòu zǐ pián nán, liáng tián zào yíng yī, huáng rǎng zhì cáng, duō mái zhēn bǎo ǒu rén chē mǎ yī yī, zào qǐ dà zhǒng, guǎng zhǒng sōng bǎi, lú shě cí táng, chóng chǐ shàng jiàn yī èr. chǒng chén guì qī, zhōu jùn shì jiā yī sān, měi yǒu sàng zàng, dōu guān yī sì shǔ xiàn yī wǔ, gè dāng qiǎn lì jī fèng yī liù, chē mǎ wéi zhàng, dài jiǎ dài kè zhī jù, jìng wèi huá guān. cǐ wú yì yú fèng zhōng, wú zēng yú xiào xíng, dàn zuò fán jiǎo rǎo, shāng hài lì mín yī qī.
古者墓而不崇。仲尼喪母，冢高四尺，遇雨而墮，弟子請治之。夫子泣曰：「禮不修墓〔一〕。」鯉死，有棺而無槨〔二〕。文帝葬於芷陽〔三〕，明帝葬於洛南〔四〕，皆不藏珠寶，不造廟，不起山陵〔五〕。陵墓雖卑而聖高〔六〕。今京師貴戚，郡縣豪家〔七〕，生不極養，死乃崇喪〔八〕。或至刻金鏤玉〔九〕，檽梓楩柟，良田造塋〔一０〕，黃壤致藏，多埋珍寶偶人車馬〔一一〕，造起大冢，廣種松柏，廬舍祠堂，崇侈上僭〔一二〕。寵臣貴戚，州郡世家〔一三〕，每有喪葬，都官〔一四〕屬縣〔一五〕，各當遣吏齎奉〔一六〕，車馬帷帳，貸假待客之具，競為華觀。此無益於奉終，無增於孝行，但作煩攪擾，傷害吏民〔一七〕。

yī lǐ jì tán gōng, chóng zuò fén, duò zuò bēng, lǐ zuò gǔ. běn chuán yǔ jì tóng. duó àn: cǐ jiē jié xìn yǐ yì yì zhī, fēi bié běn rú shì. chuán zé jù lǐ jì gǎi.
〔一〕禮記檀弓，「崇」作「墳」，「墮」作「崩」，「禮」作「古」。本傳與記同。○鐸按：此皆節信以意易之，非別本如是。傳則據禮記改。

èr lùn yǔ.
〔二〕論語。

sān zhǐ yáng jiù zuò máng dàng, jù chuán gǎi. shǐ jì jiāng xiāng míng chén nián biǎo yún: xiào wén dì jiǔ nián, yǐ zhǐ yáng xiāng wèi bà líng.
〔三〕「芷陽」舊作「芒碭」，據傳改。史記將相名臣年表云：「孝文帝九年，以芷陽鄉為霸陵。」

sì hòu hàn shū zhāng dì jì zhāng huái zhù yǐn dì wáng shì jì yún: míng dì xiǎn jié líng, gù fù shòu tíng yě. xī běi qù luò yáng sān shí qī lǐ.
〔四〕後漢書章帝紀、章懷注引帝王世紀云：「明帝顯節陵，故富壽亭也。西北去雒陽三十七里。」

wǔ shì jiàn hàn shū wén dì jì hòu hàn shū míng dì jì.
〔五〕事見漢書文帝紀、後漢書明帝紀。

liù shèng gāo chuán zuò dé zuì gāo.
〔六〕「聖高」傳作「德最高」。

qī guǎn zǐ qīng zhòng jiǎ yún: wú guó zhī háo jiā. shǐ jì lǚ bù wéi chuán yún: zi chǔ fū rén, zhào háo jiā nǚ yě.
〔七〕管子輕重甲云：「吾國之豪家。」史記呂不韋傳云：「子楚夫人，趙豪家女也。」

bā jí wù běn piān suǒ yún yuē shēng yǐ dài zhōng, zhù xiáng qián.
〔八〕即務本篇所云「約生以待終」，注詳前。

jiǔ hòu hàn shū liáng tǒng hòu shāng chuán yún: cì yǐ dōng yuán zhū shòu zhī qì, yín lòu huáng cháng yù xiá. zhāng huái zhù: shòu qì, guān yě. yǐ zhū shì zhī, yǐ yín lòu zhī. xù hàn shū lǐ yí zhì liú zhāo zhù yǐn hàn jiù yí yún: dì bēng, yǐ yù wèi rú, rú kǎi zhuàng, lián fèng zhī, yǐ huáng jīn wèi lòu, yāo yǐ xià yǐ yù wèi zhá, zhǎng yī chǐ èr cùn, bàn wèi xiá, xià zhì zú, yì fèng yǐ huáng jīn lǚ.
〔九〕後漢書梁統後商傳云：「賜以東園朱壽之器，銀鏤黃腸玉匣。」章懷註：「壽器，棺也。以朱飾之，以銀鏤之。」續漢書禮儀志劉昭注引漢舊儀云：「帝崩，以玉為襦，如鎧狀，連縫之，以黃金為鏤，腰以下以玉為札，長一尺二寸，半為柙，下至足，亦縫以黃金縷。」

yī lǐ jì tán gōng yún: gōng shū wén zi shēng yú xiá qiū, qú bó yù cóng. wén zǐ yuē: lè zāi sī qiū yě! sǐ zé wǒ yù zàng yān. bó yù yuē: wú zi lè zhī, zé yuàn qǐng qián. zhèng zhù: cì qí yù hài rén liáng tián. yòu yún: kǒng zǐ yuē: gǔ yě mù ér bù fén. zhèng zhù: mù, wèi zhào yù, jīn zhī fēng yíng yě.
〔一０〕禮記檀弓云：『公叔文子升於瑕邱，蘧伯玉從。文子曰：「樂哉斯邱也！死則我欲葬焉。」伯玉曰：「吾子樂之，則瑗請前。」』鄭註：「刺其欲害人良田。」又云：『孔子曰：「古也墓而不墳。」』鄭註：「墓，謂兆域，今之封塋也。」

yī yī yán tiě lùn sàn bù zú piān yún: gǔ zhě, míng qì yǒu xíng wú shí, shì mín bù yòng yě. jí qí hòu, zé yǒu xī hǎi zhī cáng, tóng mǎ ǒu rén mí jì, qí wù bù bèi. jīn hòu zī duō cáng, qì yòng rú shēng rén. jùn guó yáo lì sù sāng rǒu ǒu chē lǔ lún. hàn shū hán yán shòu chuán yún: mài ǒu chē mǎ xià lǐ wěi wù, yán shī gǔ zhù: ǒu, wèi mù tǔ wèi zhī, xiàng zhēn chē mǎ zhī xíng yě. ǒu, duì yě. duó àn: huáng rǎng yí dāng zuò huáng cháng. hàn shū huò guāng chuán: cì biàn fáng huáng cháng tí còu gè yī jù, sū lín yuē: yǐ bǎi mù huáng xīn zhì lèi guān wài, gù yuē huáng cháng. hòu hàn shū liáng shāng chuán: cì yín lòu huáng cháng yù xiá shí wù èr shí bā zhǒng. zhōu lǐ fāng xiāng shì zhèng zhù yún: tiān zǐ zhī guǒ, bǎi huáng cháng wèi lǐ, ér biǎo yǐ shí yān. gài huáng cháng běn tiān zǐ zhī qì, guì jiā fēi shòu cì ér yòng zhī zhě zé wèi jiàn, gù zhì yào zài cuī shí zhèng lùn yún: sòng zhōng zhī jiā, yì wú fǎ dù, zhì yòng nòu zǐ huáng cháng, duō cáng zhēn bǎo. huáng cháng zhì cáng zhě, zhì yǔ zhì tóng, mì yě. yán yòng huáng cháng zhì mì ér cáng zhī. ruò zuò huáng rǎng, zé wú yǐ jiàn qí chǐ yǐ. jiè huáng rǎng wèi báo zàng, jiàn hòu hàn shū zhào zī chuán.
〔一一〕鹽鐵論散不足篇云：「古者，明器有形無實，示民不用也。及其後，則有醯醢之藏，桐馬偶人彌祭，其物不備。今厚資多藏，器用如生人。郡國繇吏素桑楺偶車櫓輪。」漢書韓延壽傳云：「賣偶車馬下里偽物」，顏師古註：「偶，謂木土為之，象真車馬之形也。偶，對也。」○鐸按：「黃壤」疑當作「黃腸」。漢書霍光傳：「賜便房黃腸題湊各一具」，蘇林曰：「以柏木黃心致累棺外，故曰黃腸。」後漢書梁商傳：「賜銀鏤黃腸玉匣什物二十八種。」周禮方相氏鄭注云：「天子之槨，柏黃腸為里，而表以石焉。」蓋「黃腸」本天子之器，貴家非受賜而用之者則為僭，故治要載崔實政論云：「送終之家，亦無法度，至用檽梓黃腸，多藏珍寶。」「黃腸致藏」者，「致」與「致」同，密也。言用黃腸緻密而藏之。若作「黃壤」，則無以見其侈矣。借黃壤為薄葬，見後漢書趙咨傳。

yī èr yán tiě lùn sàn bù zú piān yún: gǔ zhě bù fēng bù shù, fǎn yú jì yú qǐn, wú tán yǔ zhī jū, miào táng zhī wèi. jí qí hòu zé fēng zhī, shù rén zhī fén bàn rèn, qí gāo kě yǐn. jīn fù zhě jī tǔ chéng shān, liè shù chéng lín, tái xiè lián gé, jí guān zēng lóu. zhōng zhě cí táng píng hé, yuán què fú sī.
〔一二〕鹽鐵論散不足篇云：「古者不封不樹，反虞祭於寢，無壇宇之居，廟堂之位。及其後則封之，庶人之墳半仞，其高可隱。今富者積土成山，列樹成林，台榭連閣，集觀增樓。中者祠堂屏合，垣闕罘罳。」

yī sān hàn shū shí huò zhì yún: shì jiā zǐ dì, rú chún yuē: shì jiā, wèi shì shì yǒu lù zhì jiā yě.
〔一三〕漢書食貨志云：「世家子弟」，如淳曰：「世家，謂世世有祿秩家也。」

yī sì hòu hàn shū láng yǐ chuán yún: luò yáng dōu guān. àn hàn shū xuān dì jì yán shī gǔ zhù yún: zhōng dōu guān, fán jīng shī zhū guān fǔ yě.
〔一四〕後漢書郎顗傳云：「洛陽都官。」按漢書宣帝紀顏師古注云：「中都官，凡京師諸官府也。」

yī wǔ hàn shū xuē xuān chuán yún: lì xíng shǔ xiàn.
〔一五〕漢書薛宣傳云：「歷行屬縣。」

yī liù zhōu lǐ xiǎo zhù: jí zàng, shè dào jī zhī diàn, zhù: dù zi chūn yún: jī dāng wèi zī, dào zhōng jì yě. hàn yí, měi jiē lù zhé jì. hòu hàn shū huán róng hòu yè chuán yún: fù luán zú, yáng cì qiǎn lì fèng cí, yīn xiàn fā qǔ cí jù, yè jù bù shòu.
〔一六〕周禮小祝：「及葬，設道齎之奠」，註：『杜子春云：「齎當為粢，道中祭也。漢儀，每街路輒祭。」』後漢書桓榮後曄傳云：「父鸞卒，楊賜遣吏奉祠，因縣發取祠具，曄拒不受。」

yī qī yì jié tuàn yuē: bù shāng cái, bù hài mín.
〔一七〕易節彖曰：「不傷財，不害民。」

jīn àn hào bì zhī jiāo, wén wǔ zhī líng yī, nán chéng zhī lěi, céng xī zhī zhǒng èr. zhōu gōng fēi bù zhōng yě, zēng zǐ fēi bù xiào yě, yǐ wèi bāo jūn xiǎn fù sān, bù zài jù cái: yáng míng xiǎn zǔ sì, bù zài chē mǎ. kǒng zǐ yuē: duō huò cái shāng yú dé, bì zé méi lǐ wǔ. jìn líng hòu fù yǐ diāo qiáng, chūn qiū yǐ wèi fēi jūn liù. huá yuán lè lǚ hòu zàng wén gōng, chūn qiū yǐ wèi bù chén qī. kuàng yú qún sī shì shù, nǎi kě jiàn chǐ zhǔ shàng, guò tiān dào hū bā
今按鄗、畢之郊，文、武之陵〔一〕，南城之壘，曾析之冢〔二〕。周公非不忠也，曾子非不孝也，以為褒君顯父〔三〕，不在聚財：揚名顯祖〔四〕，不在車馬。孔子曰：「多貨財傷於德，弊則沒禮〔五〕。」晉靈厚賦以雕牆，春秋以為非君〔六〕。華元、樂呂厚葬文公，春秋以為不臣〔七〕。況於群司士庶，乃可僭侈主上，過天道乎〔八〕﹖

yī hàn shū chǔ yuán wáng chuán: liú xiàng yún: wén wǔ zhōu gōng zàng yú bì. shǐ jì zhōu běn jì jí jiě yǐn huáng lǎn yún: wén wáng wǔ wáng zhōu gōng zhǒng, jiē zài jīng zhào zhǎng ān hào jù dōng shè zhōng. zhèng yì yǐn kuò dì zhì yún: wǔ wáng mù zài yōng zhōu wàn nián xiàn xī nán sān shí bā lǐ bì yuán shàng. cuī shí zhèng lùn: wén wǔ zhī zhào, yǔ píng dì qí.
〔一〕漢書楚元王傳：『劉向云：「文、武、周公葬於畢。」』史記周本紀集解引皇覽云：「文王、武王、周公冢，皆在京兆長安鎬聚東社中。」正義引括地誌云：「武王墓在雍州萬年縣西南三十八里畢原上。」崔實政論：「文、武之兆，與平地齊。」

èr chuán zhù yún: nán chéng shān, zēng zǐ fù suǒ zàng, zài jīn yí zhōu fèi xiàn xī nán. àn xù hàn shū jùn guó zhì, tài shān jùn yǒu nán chéng xiàn, zhù: gù shǔ dōng hǎi. hàn shū dì lǐ zhì dōng hǎi jùn zuò nán chéng. céng xī, lùn yǔ zuò céng xī, kǒng ān guó yuē: céng cān fù yě. míng diǎn. duó àn: míng diǎn zì, míng zì xiāng yīng. xī, shěng jiè zì.
〔二〕傳注云：「南城山，曾子父所葬，在今沂州費縣西南。」按續漢書郡國志，泰山郡有南城縣，註：「故屬東海。」漢書地理志東海郡作「南成」。曾析，論語作曾皙，孔安國曰：「曾參父也。名點。」○鐸按：名點字■，名字相應。析，省借字。

sān bái hǔ tōng shì piān yún: rén chén zhī yì, mò bù yù bāo chēng qí jūn. xiào jīng yún: yǐ xiǎn fù mǔ.
〔三〕白虎通諡篇云：「人臣之義，莫不欲褒稱其君。」孝經云：「以顯父母。」

sì lǐ jì jì tǒng yún: xiǎn yáng xiān zǔ, suǒ yǐ chóng xiào yě.
〔四〕禮記祭統云：「顯揚先祖，所以崇孝也。」

wǔ yí lǐ pìn lǐ yún: duō huò zé shāng yú dé, bì měi zé méi lǐ. xún zǐ dà lüè piān yǐn pìn lǐ zhì zuò bì hòu zé shāng dé, cái chǐ zé tiǎn lǐ. cǐ yǐ wèi kǒng zǐ yǔ, ér wén yòu yì, huò bié yǒu suǒ běn.
〔五〕儀禮聘禮云：「多貨則傷於德，弊美則沒禮。」荀子大略篇引聘禮志作「幣厚則傷德，財侈則殄禮。」此以為孔子語，而文又異，或別有所本。

liù xuān èr nián zuǒ chuán. duó àn: chéng běn yǐ zuò zhī, zhī zì dāng zài wèi xià, wèi zhī jí wèi zhī yě. huò jù mǐn èr nián zuǒ chuán: yī zhī fú, yuǎn qí gōng yě pèi yǐ jīn jué, qì qí zhōng yě. hàn shū wǔ xíng zhì zhī zuò yǐ, wèi zhī yóu yǐ, bù kě cóng yě.
〔六〕宣二年左傳。○鐸按：程本「以」作「之」，「之」字當在「為」下，「為之」即「謂之」也。或據閔二年左傳：「衣之■服，遠其躬也；佩以金玦，棄其衷也。」漢書五行志「之」作「以」，謂「之」猶「以」，不可從也。

qī chéng èr nián zuǒ chuán lǚ zuò jǔ, lǚ shì chūn qiū ān sǐ piān gāo yòu zhù yǐn chuán zuò lǚ. àn wén shí bā nián xuān èr nián chuán bìng zuò lǚ. duó àn: wèi zhì wén dì jì zuò lè jǔ, lǚ jǔ jǔ gǔ tóng shēng ér tōng yòng.
〔七〕成二年左傳「呂」作「舉」，呂氏春秋安死篇高誘注引傳作「呂」。按文十八年、宣二年傳並作「呂」。○鐸按：魏志文帝紀作「樂莒」，呂、莒、舉古同聲而通用。

bā hàn shū gòng yǔ chuán yún: hòu shì zhēng wèi shē chǐ, zhuǎn zhuǎn yì shén, chén xià yì xiāng fàng xiào, yī fú lǚ dāo jiàn, luàn yú zhǔ shàng. zhǔ shàng shí lín cháo rù miào, zhòng rén bù néng bié yì, shén fēi qí yí. rán fēi zì zhī shē jiàn yě, yóu lǔ zhāo gōng yuē wú hé jiàn yǐ jīn dài fū jiàn zhū hóu, zhū hóu jiàn tiān zǐ, tiān zǐ guò tiān dào, qí rì jiǔ yǐ.
〔八〕漢書貢禹傳云：『後世爭為奢侈，轉轉益甚，臣下亦相放效，衣服履■刀劍，亂於主上。主上時臨朝入廟，眾人不能別異，甚非其宜。然非自知奢僭也，猶魯昭公曰「吾何僭矣﹖」今大夫僭諸侯，諸侯僭天子，天子過天道，其日久矣。』

jǐng dì shí, wǔ yuán hóu wèi bù hài zuò zàng guò lǜ duó guó yī. míng dì shí, sāng mín chuāng yáng hóu zuò zhǒng guò zhì kūn xuē èr. jīn tiān xià fú chǐ lí běn, jiàn shē guò shàng, yì yǐ shèn yǐ sān!
景帝時，武原侯衛不害坐葬過律奪國〔一〕。明帝時，桑民摐陽侯坐冢過制髡削〔二〕。今天下浮侈離本，僭奢過上，亦已甚矣〔三〕！

yī jiàn shǐ jì gāo zǔ gōng chén hóu zhě nián biǎo. jiù tuō wǔ zì, jù biǎo bǔ.
〔一〕見史記高祖功臣侯者年表。舊脫「武」字，據表補。

èr wèi xiáng. zhōu lǐ zhǒng rén zhèng zhù: hàn lǜ yuē: liè hóu fén gāo sì zhàng, guān nèi hóu yǐ xià zhì shù rén gè yǒu chà.
〔二〕未詳。周禮冢人鄭註：『漢律曰：「列侯墳高四丈，關內侯以下至庶人各有差。」』

sān duó àn zhōu lǐ kǎo gōng jì: lún yǐ chóng, zé rén bù néng dēng yě. zhù: yǐ, tài yě.
〔三〕○鐸按；周禮考工記：「輪已崇，則人不能登也。」註：「已，太也。」

fán zhū suǒ jī, jiē fēi mín xìng, ér jìng wù zhě, luàn zhèng báo huà shǐ zhī rán yě yī. wáng zhě tǒng shì, guān mín shè jiào, nǎi néng biàn fēng yì sú, yǐ zhì tài píng èr.
凡諸所譏，皆非民性，而競務者，亂政薄化使之然也〔一〕。王者統世，觀民設教，乃能變風易俗，以致太平〔二〕。

yī cuī shí zhèng lùn yún: wáng zhèng yī qīng, pǔ tiān shuài tǔ mò bù shē jiàn zhě, fēi jiā zhì rén gào, nǎi shí shì qū zhī shǐ rán. hàn shū kuāng héng chuán yún: cǐ fēi qí tiān xìng, yǒu yóu rán yě.
〔一〕崔實政論云：「王政一傾，普天率土莫不奢僭者，非家至人告，乃時勢驅之使然。」漢書匡衡傳云：「此非其天性，有由然也。」

èr yì guān xiàng yuē: xiān wáng yǐ xǐng fāng guān mín shè jiào. hàn shū yán ān chuán yún: biàn fēng yì sú, huà yú hǎi nèi. dì lǐ zhì yún: fán mín hán wǔ cháng zhī xìng, ér qí gāng róu huǎn jí yīn shēng bù tóng, xì shuǐ tǔ zhī fēng qì, gù wèi zhī fēng hǎo è qǔ shě dòng jìng wáng cháng, suí jūn shàng zhī qíng yù, gù wèi zhī sú. kǒng zǐ yuē: yí fēng yì sú, mò shàn yú lè. yán shèng wáng zài shàng, tǒng lǐ rén lún, bì yí qí běn ér yì qí mò. cǐ hùn tóng tiān xià, yī zhī hū zhōng hé, rán hòu wáng jiào chéng yě. àn cǐ piān dà zhǐ běn yán tiě lùn sàn bù zú piān. dōng xī jīng fēng sú mí bì lüè tóng, zhào gào pín fán, mò wèi shuāi zhǐ, jīn lù liǎng shū zhào wén, yǐ míng wáng shì zhī yì. hàn shū chéng dì jì yǒng shǐ sì nián zhào yuē: shèng wáng míng lǐ zhì yǐ xù zūn bēi, yì chē fú yǐ zhāng yǒu dé, suī yǒu qí cái ér wú qí zūn, bù dé yú zhì, gù mín xìng xíng, shàng yì ér xià lì. fāng jīn shì sú shē jiàn wǎng jí, mí yǒu yàn zú. gōng qīng liè hóu, qīn shǔ jìn chén, sì fāng suǒ zé, wèi wén xiū shēn zūn lǐ, tóng xīn yōu guó zhě yě. huò nǎi shē chǐ yì yù, wù guǎng dì zhái, zhì yuán chí, duō chù nú bì, bèi fú qǐ hú, shè zhōng gǔ, bèi nǚ lè, chē fú jià qǔ zàng mái guò zhì. lì mín mù xiào, qǐn yǐ chéng sú, ér yù wàng bǎi xìng jiǎn jié, jiā gěi rén zú, qǐ bù nán zāi qí shēn chì yǒu sī, yǐ jiàn jìn zhī. hòu hàn shū guāng wǔ dì jì jiàn wǔ qī nián zhào yuē: shì yǐ hòu zàng wèi dé, báo zhōng wèi bǐ, zhì yú fù zhě shē jiàn, pín zhě dān cái, fǎ lìng bù néng jìn, lǐ yì bù néng zhǐ, cāng zú nǎi zhī qí jiù. qí bù gào tiān xià, lìng zhī zhōng chén xiào zǐ cí xiōng tì dì báo zàng sòng zhōng zhī yì. míng dì jì yǒng píng shí èr nián zhào yuē: xī céng mǐn fèng qīn, jié huān zhì yǎng zhòng ní zàng zi, yǒu guān wú guǒ. sàng guì zhì āi, lǐ cún níng jiǎn. jīn bǎi xìng sòng zhōng zhī zhì, jìng wèi shē mí, shēng zhě wú dān shí zhī chǔ, ér cái lì jǐn yú fén tǔ, fú là wú zāo kāng, ér shēng láo jiān yú yī diàn, mí pò jī shì zhī yè, yǐ gōng zhōng cháo zhī fèi, zi sūn jī hán, jué mìng yú cǐ, qǐ zǔ kǎo zhī yì zāi yòu chē fú zhì dù, zì jí ěr mù, tián huāng bù gēng, yóu shí zhě zhòng. yǒu sī qí shēn míng kē jìn yí yú jīn zhě, xuān xià jùn guó. zhāng dì jì jiàn chū èr nián zhào yuē: bǐ nián yīn yáng bù diào, jī jǐn lǚ zhēn. shēn wéi xiān dì yōu rén zhī běn, zhào shū yuē: bù shāng cái, bù hài mín, chéng yù yuán yuán qù mò guī běn. ér jīn guì qī jìn qīn, shē zòng wú dù, jià qǔ sòng zhōng, yóu wèi jiàn chǐ. yǒu sī fèi diǎn, mò kěn jǔ chá. jīn zì sān gōng, bìng yí míng jiū fēi fǎ, xuān zhèn wēi fēng. qí kē tiáo zhì dù suǒ yí shī xíng, zài shì zhě bèi wèi zhī jìn, xiān jīng shī ér hòu zhū xià. hé dì jì yǒng yuán shí yī nián zhào yuē: lì mín yú jiàn, hòu sǐ shāng shēng, shì yǐ jiù lìng jié zhī zhì dù. qǐng zhě, guì qī jìn qīn, bǎi liáo shī yǐn, mò kěn lǜ cóng, yǒu sī bù jǔ, dài fàng rì shén. yòu shāng jiǎ xiǎo mín, huò wàng fǎ jìn, qí qiǎo mí huò, liú jī gōng xíng. qí zài wèi fàn zhě, dāng xiān jǔ zhèng. fú dào xiǎo mín, dàn jù shēn míng xiàn gāng, wù yīn kē lìng, jiā nüè léi ruò. ān dì jì: yǒng chū yuán nián zhào sān gōng míng shēn jiù lìng, jìn shē chǐ, wú zuò fú qiǎo zhī wù, dān cái hòu zàng. yuán chū wǔ nián zhào yuē: jiù lìng zhì dù, gè yǒu kē pǐn, yù lìng bǎi xìng wù chóng jié yuē. zāo yǒng chū zhī jì, rén lí huāng è, cháo tíng gōng zì fěi bó, qù jué shē shì, shí bù jiān wèi, yī wú èr cǎi. bǐ nián suī huò fēng ráng, shàng fá chǔ jī, ér xiǎo rén wú lǜ, bù tú jiǔ zhǎng, jià qǔ sòng zhōng, fēn huá mí lì. zhì yǒu zǒu zú nú bì, bèi qǐ hú, zhe zhū jī. jīng shī shàng ruò sī, hé yǐ shì sì yuǎn? shè zhāng fǎ jìn, kěn cè fēn míng, ér yǒu sī duò rèn, qì bù fèng xíng. qiū jié jì lì, zhì niǎo jiāng yòng, qiě fù chóng shēn, yǐ guān hòu xiào. huán dì jì yǒng xìng èr nián zhào yuē: yú fú zhì dù, yǒu yú chǐ zhǎng shì zhě, jiē yí sǔn shěng. jùn xiàn wù cún jiǎn yuē, shēn míng jiù lìng, rú yǒng píng gù shì.
〔二〕易觀象曰：「先王以省方觀民設教。」漢書嚴安傳云：「變風易俗，化於海內。」地理志云：『凡民函五常之性，而其剛柔緩急音聲不同，系水土之風氣，故謂之風；好惡取捨動靜亡常，隨君上之情慾，故謂之俗。孔子曰：「移風易俗，莫善於樂。」言聖王在上，統理人倫，必移其本而易其末。此混同天下，壹之虖中和，然後王教成也。』按此篇大恉本鹽鐵論散不足篇。東、西京風俗靡敝略同，詔告頻煩，莫為衰止，今錄兩書詔文，以明王氏之意。漢書成帝紀永始四年詔曰：「聖王明禮制以序尊卑，異車服以章有德，雖有其財而無其尊，不得踰制，故民興行，上義而下利。方今世俗奢僭罔極，靡有厭足。公卿列侯，親屬近臣，四方所則，未聞修身遵禮，同心憂國者也。或乃奢侈逸豫，務廣第宅，治園池，多畜奴婢，被服綺縠，設鐘鼓，備女樂，車服嫁娶葬埋過制。吏民慕效，寢以成俗，而欲望百姓儉節，家給人足，豈不難哉﹖其申飭有司，以漸禁之。」後漢書光武帝紀建武七年詔曰：「世以厚葬為德，薄終為鄙，至於富者奢僭，貧者單財，法令不能禁，禮義不能止，倉卒乃知其咎。其布告天下，令知忠臣孝子慈兄悌弟薄葬送終之義。」明帝紀永平十二年詔曰：「昔曾、閔奉親，竭歡致養；仲尼葬子，有棺無槨。喪貴致哀，禮存寧儉。今百姓送終之制，競為奢靡，生者無擔石之儲，而財力盡於墳土，伏臘無糟糠，而牲牢兼於一奠，糜破積世之業，以供終朝之費，子孫饑寒，絕命於此，豈祖考之意哉﹖又車服制度，恣極耳目，田荒不耕，游食者眾。有司其申明科禁宜於今者，宣下郡國。」章帝紀建初二年詔曰：『比年陰陽不調，饑饉屢臻。深惟先帝憂人之本，詔書曰：「不傷財，不害民」，誠欲元元去末歸本。而今貴戚近親，奢縱無度，嫁娶送終，尤為僭侈。有司廢典，莫肯舉察。今自三公，並宜明糾非法，宣振威風。其科條制度所宜施行，在事者備為之禁，先京師而後諸夏。』和帝紀永元十一年詔曰：「吏民踰僭，厚死傷生，是以舊令節之制度。頃者，貴戚近親，百僚師尹，莫肯率從，有司不舉，怠放日甚。又商賈小民，或忘法禁，奇巧靡貨，流積公行。其在位犯者，當先舉正。巿道小民，但具申明憲綱，勿因科令，加虐羸弱。」安帝紀：永初元年詔三公明申舊令，禁奢侈，毋作浮巧之物，殫財厚葬。元初五年詔曰：「舊令制度，各有科品，欲令百姓務崇節約。遭永初之際，人離荒厄，朝廷躬自菲薄，去絕奢飾，食不兼味，衣無二彩。比年雖獲豐穰，尚乏儲積，而小人無慮，不圖久長，嫁娶送終，紛華靡麗。至有走卒奴婢，被綺縠，着珠璣。京師尚若斯，何以示四遠？設張法禁，懇惻分明，而有司惰任，訖不奉行。秋節既立，鷙鳥將用，且復重申，以觀後效。」桓帝紀永興二年詔曰：「輿服制度，有踰侈長飾者，皆宜損省。郡縣務存儉約，申明舊令，如永平故事。」