wáng zhě yǐ sì hǎi wèi yī jiā èr, yǐ zhào mín wèi tōng jì sān. yī fū bù gēng, tiān xià bì shòu qí jī zhě yī fù bù zhī, tiān xià bì shòu qí hán zhě sì. jīn jǔ shì shě nóng sāng, qū shāng gǔ, niú mǎ chē yú, tián sāi dào lù, yóu shǒu wèi qiǎo wǔ, chōng yíng dū yì, zhì běn zhě shǎo, fú shí zhě zhòng liù. shāng yì yì yì, sì fāng shì jí qī. jīn chá luò yáng bā, fú mò zhě shén yú nóng fū, xū wěi yóu shǒu zhě shén yú fú mò. shì zé yī fū gēng, bǎi rén shí zhī, yī fù sāng, bǎi rén yī zhī, yǐ yī fèng bǎi, shú néng gōng zhī tiān xià bǎi jùn qiān xiàn, fú yì wàn shù, lèi jiē rú cǐ, běn mò hé zú xiāng gōng zé mín ān dé bù jī hán jī hán bìng zhì, zé ān néng bù wéi fēi wéi fēi zé jiān guǐ, jiān guǐ fán duō, zé lì ān néng wú yán kù yán kù shù jiā, zé xià ān néng wú chóu yuàn chóu yuàn zhě duō, zé jiù zhēng bìng zhēn, xià mín wú liáo, ér jiǔ shàng tiān jiàng zāi, zé guó wēi yǐ yī.
王者以四海为一家〔二〕,以兆民为通计〔三〕。一夫不耕,天下必受其饥者;一妇不织,天下必受其寒者〔四〕。今举世舍农桑,趋商贾,牛马车舆,填塞道路,游手为巧〔五〕,充盈都邑,治本者少,浮食者众〔六〕。商邑翼翼,四方是极〔七〕。今察洛阳〔八〕,浮末者什于农夫,虚伪游手者什于浮末。是则一夫耕,百人食之,一妇桑,百人衣之,以一奉百,孰能供之﹖天下百郡千县,巿邑万数,类皆如此,本末何足相供﹖则民安得不饥寒﹖饥寒并至,则安能不为非﹖为非则奸宄,奸宄繁多,则吏安能无严酷﹖严酷数加,则下安能无愁怨﹖愁怨者多,则咎征并臻,下民无聊,而〔九〕上天降灾,则国危矣〔一0〕。
yī duó àn: dōng hàn fú wěi, zhū suǒ jī cì, zì yī shí qì yòng zhī mí, chē yú lú shè zhī jiàn, xià zhì yóu áo bó yì zhī fēn, pái chàng xì nòng zhī qiǎo, wū xí zhù dǎo zhī dàn, hūn yīn lǐ jié zhī fán, wú jù xì xián liè jǔ zhī, ér yóu tòng jí yú sāng zàng cí jì zhī làn. gài yǔ yán tiě lùn sàn bù zú piān suǒ lǚ chén zhě, xiáng lüè hù xiàn yān. cān hé guān zhī, zé liǎng jīng pín fù bù jūn zhī zhuàng kě zhī yǐ.
〔一〕○铎按:东汉浮伪,诸所讥刺,自衣食器用之靡,车舆庐舍之僭,下至游敖博弈之纷,俳倡戏弄之巧,巫觋祝祷之诞,婚姻礼节之繁,无巨细咸列举之,而尤痛疾于丧葬祠祭之滥。盖与盐铁论散不足篇所缕陈者,详略互见焉。参合观之,则两京贫富不均之状可知矣。
èr hàn shū gāo dì jì qī nián:' xiāo hé yuē:" tiān zǐ yǐ sì hǎi wéi jiā."' xún zǐ wáng zhì piān yún:" sì hǎi zhī nèi ruò yī jiā."
〔二〕汉书高帝纪七年:‘萧何曰:“天子以四海为家。”’荀子王制篇云:“四海之内若一家。”
sān mǐn yuán nián zuǒ zhuàn yún:" tiān zǐ yuē zhào mín."
〔三〕闵元年左传云:“天子曰兆民。”
sì guǎn zǐ kuí dù piān yún:" nóng yǒu cháng yè, nǚ yǒu cháng shì. yī nóng bù gēng, mín yǒu wéi zhī jī zhě yī nǚ bù zhī, mín yǒu shòu qí hán zhě." lǚ shì chūn qiū ài lèi piān yún:' shén nóng zhī jiào yuē:" shì yǒu dāng nián ér bù gēng zhě, zé tiān xià huò shòu qí jī yǐ nǚ yǒu dāng nián ér bù jī zhě, zé tiān xià huò shòu qí hán yǐ."' xīn shū wú xù piān yún:' gǔ rén yuē:" yī fū bù gēng, huò wèi zhī jī yī fù bù zhī, huò wèi zhī hán."'
〔四〕管子揆度篇云:“农有常业,女有常事。一农不耕,民有为之饥者;一女不织,民有受其寒者。”吕氏春秋爱类篇云:‘神农之教曰:“士有当年而不耕者,则天下或受其饥矣;女有当年而不绩者,则天下或受其寒矣。”’新书无蓄篇云:‘古人曰:“一夫不耕,或为之饥;一妇不织,或为之寒。”’
wǔ hòu hàn shū zhāng dì jì yuán hé sān nián zhào yuē:" wù jǐn dì lì, wù lìng yóu shǒu." àn hàn shū huò zhí chuán yún:" tóng shǒu zhǐ qiān", mèng kāng yuē:" gǔ zhě wú kōng shǒu yóu kǒu, jiē yǒu zuò wù. zuò wù xū shǒu zhǐ, gù yuē shǒu zhǐ."" qiǎo" jiù zuò" gōng", jù běn chuán gǎi.
〔五〕后汉书章帝纪元和三年诏曰:“务尽地力,勿令游手。”按汉书货殖传云:“童手指千”,孟康曰:“古者无空手游口,皆有作务。作务须手指,故曰手指。”“巧”旧作“功”,据本传改。
liù hàn shū chéng dì jì yáng shuò sì nián zhào yuē:" xián zhě mín mí duò dài, xiāng běn zhě shǎo, qū mò zhě zhòng." dì lǐ zhì yún:" hàn xìng, lì dōu cháng ān, jùn guó fú còu, fú shí zhě duō, mín qù běn jiù mò." zhì yào zài cuī shí zhèng lùn yún:" shì shē fú jiàn, zé wú yòng zhī qì guì, běn wù zhī yè jiàn yǐ. nóng sāng qín ér lì báo, gōng shāng yì ér rù hòu, gù nóng fū chuò lěi ér diāo lòu, gōng nǚ tóu zhù ér cì wén, gōng gēng zhě shǎo, mò zuò zhě zhòng."
〔六〕汉书成帝纪阳朔四年诏曰:“闲者民弥惰怠,乡本者少,趋末者众。”地理志云:“汉兴,立都长安,郡国辐辏,浮食者多,民去本就末。”治要载崔实政论云:“世奢服僭,则无用之器贵,本务之业贱矣。农桑勤而利薄,工商逸而入厚,故农夫辍耒而雕镂,工女投杼而刺文,躬耕者少,末作者众。”
qī shī yīn wǔ yún:" shāng yì yì yì, sì fāng zhī jí." hàn shū kuāng héng chuán héng shàng shū yǐn shī yǔ jīn tóng, hàn jì zài héng shū zuò" jīng yì yì yì, sì fāng shì zé". hòu hàn shū fán hóng hòu zhǔn chuán yòu yǐn yún:" jīng shī yì yì, sì fāng shì zé", zhāng huái zhù wèi chū hán shī. zhāng héng dōng jīng fù:" jīng yì yì yì, sì fāng suǒ shì", xuē zōng zhù yún:" jīng, dà yě. dà yì wèi luò yáng yě." cǐ wén yǐn shī yǐ zhèng luò yáng, yí běn zuò" jīng yì", hòu rén jù máo shī gǎi zhī. duó àn: cǐ shū yǐn shī duō sān jiā, zé běn zuò" jīng yì yì yì, sì fāng shì zé". hàn jì zhī wén běn yú héng shū, jīn běn héng shū zuò" shāng yì yì yì, sì fāng zhī jí", yì hòu rén suǒ gǎi. fán zhǔn chuán zuò" jīng shī", yīn bǐ chù xià wén" jīng shī" zì ér wù. hòu wèi shū zhēn chēn chuán bái tiē qī shí liù liǎng yǐn yì bìng zuò" jīng yì yì yì, sì fāng shì zé", hòu wèi shí qí shī yǐ wáng, táng shí hán shī shàng cún, zé jiē hán shī yě. shuō xiáng jīng yì shù wén juǎn qī. yòu kuāng héng shū yǐn shī yǐ zhèng cháng ān, yǔ cǐ wén yǐn shī zhī zhǐ hé, zuò" sì fāng shì jí", zé fēi qí zhǐ yǐ. hòu hàn shū lǔ gōng chuán gōng yǐn lǔ shī yì zuò" sì fāng shì zé".
〔七〕诗殷武云:“商邑翼翼,四方之极。”汉书匡衡传衡上疏引诗与今同,汉纪载衡疏作“京邑翼翼,四方是则”。后汉书樊宏后准传又引云:“京师翼翼,四方是则”,章怀注谓出韩诗。张衡东京赋:“京邑翼翼,四方所视”,薛综注云:“京,大也。大邑谓洛阳也。”此文引诗以证洛阳,疑本作“京邑”,后人据毛诗改之。○铎按:此书引诗多三家,则本作“京邑翼翼,四方是则”。汉纪之文本于衡疏,今本衡疏作“商邑翼翼,四方之极”,亦后人所改。樊准传作“京师”,因彼处下文“京师”字而误。后魏书甄琛传、白帖七十六两引亦并作“京邑翼翼,四方是则”,后魏时齐诗已亡,唐时韩诗尚存,则皆韩诗也。说详经义述闻卷七。又匡衡疏引诗以证长安,与此文引诗之旨合,作“四方是极”,则非其旨矣。后汉书鲁恭传恭引鲁诗亦作“四方是则”。
bā hòu hàn shū guāng wǔ dì jì yún:" jiàn wǔ yuán nián dōng shí yuè, chē jià rù luò yáng, suì dìng dū yān." àn" luò" dāng yī xià wén zuò" luò". hàn shū dì lǐ zhì:" hé nán jùn luò yáng", yán shī gǔ zhù:' yú huàn yún:" hàn huǒ dé, jì shuǐ, gù qù luò shuǐ ér jiā zhuī." rú yú shì shuō, zé guāng wǔ yǐ hòu, gǎi wéi" luò" zì yě.' duó àn: gǔ zì běn zuò" luò", fēi hàn suǒ gǎi, míng qīng dì lǐ jiā duō néng biàn zhī.
〔八〕后汉书光武帝纪云:“建武元年冬十月,车驾入洛阳,遂定都焉。”按“洛”当依下文作“雒”。汉书地理志:“河南郡雒阳”,颜师古注:‘鱼豢云:“汉火德,忌水,故去洛水而加隹。”如鱼氏说,则光武以后,改为“雒”字也。’○铎按:古字本作“雒”,非汉所改,明、清地理家多能辨之。
jiǔ" ér" jiù zuò" zé", jù chuán gǎi. duó àn:" zé" yóu" ér" yě, bù fán gǎi zuò.
〔九〕“而”旧作“则”,据传改。○铎按:“则”犹“而”也,不烦改作。
yī guǎn zǐ bā guān piān yún:" zhǔ shàng wú jī ér gōng shì měi, máng jiā wú jī ér yī fú xiū, chéng chē zhě shì guān wàng, bù xíng zhě zá wén cǎi, běn zī shǎo ér mò yòng duō zhě, chǐ guó zhī sú yě. guó chǐ zé yòng fèi, yòng fèi zé mín pín, mín pín zé jiān zhì shēng, jiān zhì shēng zé xié qiǎo zuò. jiān xié zhī suǒ shēng, shēng yú kuì bù zú kuì bù zú zhī suǒ shēng, shēng yú chǐ chǐ zhī suǒ shēng, shēng yú wú dù. gù yuē: shěn duó liàng, jié yī fú, jiǎn cái yòng, jìn chǐ tài, wèi guó zhī jí yě." mò zǐ cí guò piān yún:" qí mín jī hán bìng zhì, gù wèi jiān xié duō. jiān xié duō zé xíng fá shēn, xíng fá shēn zé guó luàn." shuō yuàn fǎn zhì piān:' wèi wén hóu wèn lǐ kè yuē:" xíng fá zhī yuán ān shēng" lǐ kè yuē:" shēng yú jiān xié yín yì zhī xíng. fán jiān xié zhī xīn, jī hán ér qǐ. yín yì zhě, jiǔ jī zhī guǐ yě. diāo wén kè lòu, hài nóng shì zhě yě. jǐn xiù zuǎn zǔ, shāng nǚ gōng zhě yě. nóng shì hài, zé jī zhī běn yě nǚ gōng shāng, zé hán zhī yuán yě. jī hán bìng zhì, ér néng bù wéi jiān xié zhě, wèi zhī yǒu yě. nán nǚ shì měi yǐ xiāng jīn, ér néng wú yín yì zhě, wèi cháng yǒu yě. gù shàng bù jīn jì qiǎo, zé guó pín mín chǐ. guó pín qióng zhě wèi jiān xié, ér fù zú zhě wèi yín yì, zé qū mín ér wèi xié yě. mín yǐ wèi xié, yīn yǐ fǎ suí zhū zhī, bù shè qí zuì, zé shì wèi mín shè xiàn yě. xíng fá zhī qǐ yǒu yuán, rén zhǔ bù sāi qí běn ér tì qí mò, shāng guó zhī dào yě."' xīn shū niè chǎn zǐ piān yún:" bǎi rén zuò zhī, bù néng yī yī rén yě, yù tiān xià zhī wú hán, hú kě de yě yī rén gēng zhī, shí rén jù ér shí zhī, yù tiān xià zhī wú jī, hú kě de yě jī hán qiè yú mín zhī jī fū, yù qí wú wéi jiān xié dào zéi, bù kě de yě." hàn shū jǐng dì jì hòu èr nián zhào yuē:" diāo wén kè lòu, shāng nóng shì zhě yě jǐn xiù zuǎn zǔ, hài nǚ gōng zhě yě. nóng shì shāng, zé jī zhī běn yě nǚ gōng hài, zé hán zhī yuán yě. fū jī hán bìng zhì, ér néng wáng wèi fēi zhě guǎ yǐ." àn shù jiā suǒ yán, yì zhǐ xiāng tóng, cǐ wén suǒ cóng chū yě.
〔一0〕管子八观篇云:“主上无积而宫室美,氓家无积而衣服修,乘车者饰观望,步行者杂文采,本资少而末用多者,侈国之俗也。国侈则用费,用费则民贫,民贫则奸智生,奸智生则邪巧作。奸邪之所生,生于匮不足;匮不足之所生,生于侈;侈之所生,生于毋度。故曰:审度量,节衣服,俭财用,禁侈泰,为国之急也。”墨子辞过篇云:“其民饥寒并至,故为奸邪多。奸邪多则刑罚深,刑罚深则国乱。”说苑反质篇:‘魏文侯问李克曰:“刑罚之源安生﹖”李克曰:“生于奸邪淫佚之行。凡奸邪之心,饥寒而起。淫佚者,久饥之诡也。雕文刻镂,害农事者也。锦绣纂组,伤女工者也。农事害,则饥之本也;女工伤,则寒之原也。饥寒并至,而能不为奸邪者,未之有也。男女饰美以相矜,而能无淫佚者,未尝有也。故上不禁技巧,则国贫民侈。国贫穷者为奸邪,而富足者为淫佚,则驱民而为邪也。民已为邪,因以法随诛之,不赦其罪,则是为民设陷也。刑罚之起有原,人主不塞其本而替其末,伤国之道也。”’新书孽产子篇云:“百人作之,不能衣一人也,欲天下之无寒,胡可得也﹖一人耕之,十人聚而食之,欲天下之无饥,胡可得也﹖讥寒切于民之肌肤,欲其无为奸邪盗贼,不可得也。”汉书景帝纪后二年诏曰:“雕文刻镂,伤农事者也;锦绣纂组,害女红者也。农事伤,则饥之本也;女工害,则寒之原也。夫饥寒并至,而能亡为非者寡矣。”按数家所言,意恉相同,此文所从出也。
fū pín shēng yú fù, ruò shēng yú qiáng, luàn shēng yú zhì, wēi shēng yú ān yī. shì gù míng wáng zhī yǎng mín yě, yōu zhī láo zhī èr, jiào zhī huì zhī sān, shèn wēi fáng méng, yǐ duàn qí xié sì. gù yì měi" jié yǐ zhì dù, bù shāng cái, bù hài mín wǔ" qī yuè shī dà xiǎo jiào zhī, zhōng ér fù shǐ liù. yóu cǐ guān zhī, mín gù bù kě zì yě qī.
夫贫生于富,弱生于强,乱生于治,危生于安〔一〕。是故明王之养民也,忧之劳之〔二〕,教之诲之〔三〕,慎微防萌,以断其邪〔四〕。故易美“节以制度,不伤财,不害民〔五〕”;七月诗大小教之,终而复始〔六〕。由此观之,民固不可恣也〔七〕。
yī sūn zi bīng shì piān yún:" luàn shēng yú zhì, qiè shēng yú yǒng, ruò shēng yú qiáng."
〔一〕孙子兵势篇云:“乱生于治,怯生于勇,弱生于强。”
èr hàn shū dǒng zhòng shū chuán yún:" yōu láo wàn mín." huái nán zǐ fàn lùn xùn yún:" yǐ láo tiān xià zhī mín", gāo yòu zhù:'" láo" yóu" yōu" yě. láo, dú" láo chì" zhī" láo".'
〔二〕汉书董仲舒传云:“忧劳万民。”淮南子泛论训云:“以劳天下之民”,高诱注:‘“劳”犹“忧”也。劳,读“劳敕”之“劳”。’
sān shī mián mán.
〔三〕诗绵蛮。
sì shuō yuàn zá yán piān:' kǒng zǐ yuē:" zhōng rén zhī qíng, yǒu yú zé chǐ, bù zú zé jiǎn, wú jìn zé yín, wú dù zé shī, zòng yù zé bài. yǐn shí yǒu liàng, yī fú yǒu jié, gōng shì yǒu dù, chù jù yǒu shù, chē qì yǒu xiàn, yǐ fáng luàn zhī yuán yě." hàn shū wáng jí chuán yún:" gǔ zhě yī fú chē mǎ, guì jiàn yǒu zhāng, yǐ bāo yǒu dé, ér bié zūn bēi. jīn shàng xià jiàn chà, rén rén zì zhì, shì yǐ tān cái zhū lì, bù wèi sǐ wáng. zhōu zhī suǒ yǐ néng zhì zhì, xíng cuò ér bù yòng zhě, yǐ qí jìn xié yú míng míng, jué è yú wèi méng yě."
〔四〕说苑杂言篇:‘孔子曰:“中人之情,有余则侈,不足则俭,无禁则淫,无度则失,纵欲则败。饮食有量,衣服有节,宫室有度,畜聚有数,车器有限,以防乱之源也。”汉书王吉传云:“古者衣服车马,贵贱有章,以褒有德,而别尊卑。今上下僭差,人人自制,是以贪财诛利,不畏死亡。周之所以能致治,刑措而不用者,以其禁邪于冥冥,绝恶于未萌也。”
wǔ jié tuàn cí.
〔五〕节彖辞。
liù bīn fēng.
〔六〕豳风。
qī huái nán zǐ zhǔ shù xùn yún:" gǔ zhī zhì yǒu sī yě, suǒ yǐ jìn mín shǐ bù dé zì zì yě."
〔七〕淮南子主术训云:“古之置有司也,所以禁民使不得自恣也。”
jīn mín shē yī fú, chǐ yǐn shí, shì kǒu shé yī, ér xí diào qī èr, yǐ xiāng zhà dài sān, bǐ jiān shì yě sì. huò yǐ móu jiān hé rèn wèi yè wǔ, huò yǐ yóu áo bó yì wèi shì liù huò qī dīng fū shì bù chuán lí chú bā, huái wán xié dàn, xié shǒu áo yóu jiǔ. huò qǔ hǎo tǔ zuò wán mài zhī, yú dàn wài bù kě yǐ yù kòu, nèi bù zú yǐ jìn shǔ, yī jìn líng hǎo zhī yǐ zēng qí è yī yī, wèi cháng wén zhì yì zhī shì xǐ cāo yǐ yóu zhě yě. wéi wú xīn zhī rén, qún shù xiǎo zi yī èr, jiē ér chí zhī, wàng dàn niǎo què, bǎi fā bù dé yī, ér fǎn zhōng miàn mù, cǐ zuì wú yòng ér yǒu hài yě. huò zuò zuò zhú huáng yī sān, xuē ruì qí tóu, yǒu shāng hài zhī xiàng, fù yǐ là mì, yǒu gān shé zhī lèi yī sì, jiē fēi jí xiáng shàn yīng. huò zuò ní chē wǎ gǒu mǎ qí chàng pái yī wǔ, zhū xì nòng xiǎo ér zhī jù yǐ qiǎo zhà yī liù.
今民奢衣服,侈饮食,事口舌〔一〕,而习调欺〔二〕,以相诈绐〔三〕,比肩是也〔四〕。或以谋奸合任为业〔五〕,或以游敖博弈为事〔六〕;或〔七〕丁夫世不传犁锄〔八〕,怀丸挟弹,携手遨游〔九〕。或取好土作丸卖之,于弹外不可以御寇,内不足以禁鼠,〔一0〕晋灵好之以增其恶〔一一〕,未尝闻志义之士喜操以游者也。惟无心之人,群竖小子〔一二〕,接而持之,妄弹鸟雀,百发不得一,而反中面目,此最无用而有害也。或坐作竹簧〔一三〕,削锐其头,有伤害之象,傅以蜡蜜,有甘舌之类〔一四〕,皆非吉祥善应。或作泥车、瓦狗、马骑、倡排〔一五〕,诸戏弄小儿之具以巧诈〔一六〕。
yī shǐ jì sū qín chuán yún:' xiōng dì sǎo mèi qī qiè qiè jiē xiào zhī yuē:" zhōu rén zhī sú, zhì chǎn yè, lì gōng shāng, zhú shén èr yǐ wéi wù. jīn zi shì běn ér shì kǒu shé, kùn bù yì yí hū"'
〔一〕史记苏秦传云:‘兄弟嫂妹妻妾窃皆笑之曰:“周人之俗,治产业,力工商,逐什二以为务。今子释本而事口舌,困不亦宜乎﹖”’
èr guǎng yǎ shì gǔ yún:" diào, qī yě." yī qiè jīng yīn yì shí èr yǐn tōng sú wén:" dà diào yuē ài." cāng jié piān:" ài, qī yě."
〔二〕广雅释诂云:“调,欺也。”一切经音义十二引通俗文:“大调曰譺。”苍颉篇:“譺,欺也。”
sān shuō wén yún:" yí, xiāng qī yí yě."" dài" yǔ" yí" tōng.
〔三〕说文云:“诒,相欺诒也。”“绐”与“诒”通。
sì yàn zǐ chūn qīu zá xià yún:" lín zī sān bǎi lǘ, zhāng mèi chéng yīn, huī hàn chéng yǔ, bǐ jiān jì zhǒng ér zài."
〔四〕晏子春秋杂下云:“临淄三百闾,张袂成阴,挥汗成雨,比肩继踵而在。”
wǔ běn chuán zhù yún:" hé rèn, wèi xiāng hé wéi rèn xiá yě." àn" hé" yí dàng zuò" huì", xiáng shù shè piān. hàn shū kù lì yǐn shǎng chuán:" shòu qiú bào chóu", hàn jì chéng dì yǒng shǐ sān nián zuò" shòu rèn bào chóu"," rèn" jí" hé rèn" zhī" rèn", yí hàn shū wèi hòu rén suǒ gǎi. duó àn:" hé rèn" jí" huì rèn", wèi bìng jiān rèn xiá yě. shǐ jì huò zhí liè zhuàn:" qí zài lǘ xiàng shào nián, gōng piāo chuí mái, jié rén zuò jiān, jué zhǒng zhù bì, rèn xiá bìng jiān, jiè jiāo bào chóu." jí cǐ suǒ wèi" yǐ móu jiān hé rèn wèi yè" zhě yě.
〔五〕本传注云:“合任,谓相合为任侠也。”按“合”疑当作“会”,详述赦篇。汉书酷吏尹赏传:“受赇报雠”,汉纪成帝永始三年作“受任报雠”,“任”即“合任”之“任”,疑汉书为后人所改。○铎按:“合任”即“会任”,谓幷兼任侠也。史记货殖列传:“其在闾巷少年,攻剽椎埋,劫人作奸,掘冢铸币,任侠幷兼,借交报仇。”即此所谓“以谋奸合任为业”者也。
liù hàn shū xún lì zhào xìn chén chuán yún:" fǔ xiàn lì jiā zǐ dì hǎo yóu áo, bù yǐ tián zuò wéi shì, zhé chì bà zhī."
〔六〕汉书循吏召信臣传云:“府县吏家子弟好游敖,不以田作为事,辄斥罢之。”
qī" huò" zì yí yǎn. duó àn: běn chuán wú.
〔七〕“或”字疑衍。○铎按:本传无。
bā" chuán" běn chuán zuò" fú", gài běn shì" fù" zì. shàng shū dà chuán yún:" jù dōng zhì sì shí wǔ rì, shǐ chū xué, fù nóng shì."" shì" dāng wèi" huì", shuō wén yún:" huì, sān shí bìng yě." duó àn:" chuán" dàng zuò" fù". shì míng shì yán yǔ:" fú, fù yě." shì hàn shì èr zì tóng yīn zhī zhèng.
〔八〕“传”本传作“扶”,盖本是“傅”字。尚书大传云:“距冬至四十五日,始出学,傅农事。”“世”当为“卉”,说文云:“卉,三十幷也。”○铎按:“传”当作“傅”。释名释言语:“扶,傅也。”是汉世二字同音之证。
jiǔ shuō wén yún:" dàn, xíng wán yě." guǎn zǐ qīng zhòng dīng yún:" xié dàn huái wán, yóu shuǐ shàng, dàn fěi yàn xiǎo niǎo." qīng zhòng wù yún:" zhòng niǎo jū qí shàng, dīng zhuàng zhě hú wán cāo dàn jū qí xià, zhōng rì bù guī." shī běi fēng yún:" xié shǒu tóng háng." bǎi zhōu yún:" yǐ áo yǐ yóu." wén xuǎn wáng bāo sì zǐ jiǎng dé lùn yún:" xiāng yǔ jié lǚ, xié shǒu jù yóu." àn běi táng shū chāo yī bǎi niàn sì yǐn dōng guān hàn jì zhào yuē:' sān fǔ jiē hǎo dàn, yī dà lǎo cóng páng jǔ shēn yuē:" yī xī zāi!"' dōng jīng shí xié dàn chéng sú, fù lǎo tàn xī, wáng shì suǒ yán wèi bù xū yǐ.
〔九〕说文云:“弹,行丸也。”管子轻重丁云:“挟弹怀丸,游水上,弹翡燕小鸟。”轻重戊云:“众鸟居其上,丁壮者胡丸操弹居其下,终日不归。”诗北风云:“携手同行。”柏舟云:“以遨以游。”文选王褒四子讲德论云:“相与结侣,携手俱游。”按北堂书钞一百廿四引东观汉记诏曰:‘三辅皆好弹,一大老从旁举身曰:“噫嘻哉!”’东京时挟弹成俗,父老叹息,王氏所言为不虚矣。
yī duó àn: wáng shào lán yún:'" yú" dāng wèi" qí", yù lǎn bīng bù yǐn zuò" qí dàn wài bù kě yù dào: nèi bù zú jìn xī shǔ."'
〔一0〕○铎按:王绍兰云:‘“于”当为“其”,御览兵部引作“其弹外不可御盗:内不足禁鼷鼠。”’
yī yī xuān èr nián zuǒ zhuàn.
〔一一〕宣二年左传。
yī èr shǐ jì píng yuán jūn chuán:' máo suì yuē:" bái qǐ, xiǎo shù zǐ ěr."
〔一二〕史记平原君传:‘毛遂曰:“白起,小竖子耳。”
yī sān" zuò" yí yǎn, gài jí" zuò" zì zhī bó wén. shì míng shì yuè qì yún:" huáng, héng yě. yǐ zhú tiě zuò, yú kǒu héng gǔ zhī." duó àn:" zuò" zì fù cí, sī xián piān:" zuò zuò jiāo shē", shì qí yòng lì.
〔一三〕“坐”疑衍,盖即“作”字之驳文。释名释乐器云:“簧,横也。以竹铁作,于口横鼓之。”○铎按:“坐”字副词,思贤篇:“坐作骄奢”,是其用例。
yī sì yù lǎn wǔ bǎi bā shí yī" fù" zuò" sāi"," gān" zuò" kǒu". àn hàn shū wǔ xíng zhì yún:" yǒu kǒu shé zhī ē." fù, wèi tú fù zhī, rú hàn shū nìng xìng chuán yún" fù, zhī fěn yě". duó àn: sāi zé bù néng gǔ ér chū shēng, fù mì zé yǒu lèi tián yán mì yǔ, fù gān èr zì wèi zhǎng.
〔一四〕御览五百八十一“傅”作“塞”,“甘”作“口”。按汉书五行志云:“有口舌之痾。”傅,谓涂附之,如汉书佞幸传云“傅,脂粉也”。○铎按:塞则不能鼓而出声,傅蜜则有类甜言蜜语,傅、甘二字为长。
yī wǔ" pái" hé běn zuò" pái". shuō wén yún:" chàng, lè yě. pái, xì yě." hàn shū huò guāng chuán yún:" yǐn nèi chāng yì lè rén jī gǔ gē chuī, zuò pái chàng." àn pái pái gǔ yì tōng yòng, zhuāng zi zài yòu piān yún:" rén xīn pái xià ér jìn shàng", shì wén:'" pái" cuī běn zuò" pái".' duó àn: ní chē wǎ gǒu mǎ qí chàng pái, hàn mù zhōng duō yǒu zhī.
〔一五〕“排”何本作“俳”。说文云:“倡,乐也。俳,戏也。”汉书霍光传云:“引内昌邑乐人击鼓歌吹,作俳倡。”按俳、排古亦通用,庄子在宥篇云:“人心排下而进上”,释文:‘“排”崔本作“俳”。’○铎按:泥车、瓦狗、马骑、倡俳,汉墓中多有之。
yī liù hàn shū dì lǐ zhì yún:" zhào zhōng shān dì báo rén zhòng, zuò jiān qiǎo, duō nòng wù, wèi chàng yōu." chéng dì jì yǒng shǐ èr nián zhào yuē:" jiāng zuò dà jiàng wàn nián, wàng wéi qiǎo zhà." xīn shū guī wěi piān yún:" shì zhī qiǎo yǐ xiāng zhà lì."
〔一六〕汉书地理志云:“赵中山地薄人众,作奸巧,多弄物,为倡优。”成帝纪永始二年诏曰:“将作大匠万年,妄为巧诈。”新书瑰玮篇云:“饰知巧以相诈利。”
shī cì" bù jī qí má, nǚ yě pó suō yī". jīn duō bù xiū zhōng kuì èr, xiū qí cán zhī sān, ér qǐ xué wū zhù, gǔ wǔ shì shén sì, yǐ qī wū xì mín, yíng huò bǎi xìng wǔ. fù nǚ léi ruò liù, jí bìng zhī jiā, huái yōu kuì kuì qī, jiē yì kǒng jù, zhì shǐ bēn zǒu biàn shí, qù lí zhèng zhái bā, qí qū lù cè jiǔ, shàng lòu xià shī yī, fēng hán suǒ shāng yī yī, jiān rén suǒ lì, zéi dào suǒ zhōng, yì huò yì suì yī èr, yǐ zhì zhòng zhě bù kě shèng shǔ. huò qì yī yào, gèng wǎng shì shén, gù zhì yú sǐ wáng, bù zì zhī wèi wū suǒ qī wù, nǎi fǎn hèn shì wū zhī wǎn, cǐ yíng huò xì mín zhī shèn zhě yě yī sān.
诗刺“不绩其麻,女也婆娑〔一〕”。今多不修中馈〔二〕,休其蚕织〔三〕,而起学巫祝,鼓舞事神〔四〕,以欺诬细民,荧惑百姓〔五〕。妇女羸弱〔六〕,疾病之家,怀忧愦愦〔七〕,皆易恐惧,至使奔走便时,去离正宅〔八〕,崎岖路侧〔九〕,上漏下湿〔一0〕,风寒所伤〔一一〕,奸人所利,贼盗所中,益祸益祟〔一二〕,以致重者不可胜数。或弃医药,更往事神,故至于死亡,不自知为巫所欺误,乃反恨事巫之晚,此荧惑细民之甚者也〔一三〕。
yī shī dōng mén zhī fén." nǚ" jīn shī zuò" shì". àn běn chuán yì zuò" shì". duó àn: hàn shū dì lǐ zhì yún:' zhōu wǔ wáng fēng shùn hòu guī mǎn yú chén, shì wèi hú gōng, qī yǐ yuán nǚ dà jī. fù rén zūn guì, hǎo jì sì, yòng shǐ wū, gù qí sú wū guǐ. chén shī yuē:" dōng mén zhī fén, wǎn qiū zhī xǔ, zi zhòng zhī zǐ, pó suō qí xià." cǐ qí fēng yě.' cǐ yún:" qǐ xué wū zhù, gǔ wǔ shì shén", yǔ bān shuō hé, jiē běn sān jiā shī yě. lú wén chāo lǐ fù sūn bìng wèi zuò" nǚ" wèi sān jiā yì wén shì yǐ. chén qiáo cōng chén huàn yǐ wéi wù zì, dài bù rán.
〔一〕诗东门之枌。“女”今诗作“市”。按本传亦作“市”。○铎按:汉书地理志云:‘周武王封舜后妫满于陈,是为胡公,妻以元女大姬。妇人尊贵,好祭祀,用史巫,故其俗巫鬼。陈诗曰:“东门之枌,宛丘之栩,子仲之子,婆娑其下。”此其风也。’此云:“起学巫祝,鼓舞事神”,与班说合,皆本三家诗也。卢文弨、李富孙并谓作“女”为三家异文是已。陈乔枞、陈奂以为误字,殆不然。
èr yì jiā rén liù èr:" zài zhōng kuì."
〔二〕易家人六二:“在中馈。”
sān shī zhān áng.
〔三〕诗瞻卬。
sì shuō wén:" wū, zhù yě. nǚ néng shì wú xíng, yǐ wǔ jiàng shén yě." yán tiě lùn sàn bù zú piān yún:" shì sú shì wěi xíng zhà, wèi mín wū zhù, yǐ qǔ lí xiè, jiān? shé, huò yǐ chéng yè zhì fù, gù dàn shì zhī rén, shì běn xiàng xué. shì yǐ jiē xiàng yǒu wū, lǘ lǐ yǒu zhù."
〔四〕说文:“巫,祝也。女能事无形,以舞降神也。”盐铁论散不足篇云:“世俗飾偽行詐,為民巫祝,以取釐謝,堅?■舌,或以成業致富,故憚事之人,釋本相學。是以街巷有巫,闾里有祝。”
wǔ shǐ jì huái nán wáng chuán yún:" yíng huò bǎi xìng", hàn shū zuò" yíng", yán shī gǔ zhù:" yíng, wèi huí rào zhī." àn shuō wén yún:", huò yě." yíng yíng bìng yǔ"" tōng. zhōu lǐ:" fán yǐ shén shì zhě", zhèng zhù:' guó yǔ yuē:" gǔ zhě, mín zhī jīng shuǎng bù xié èr zhě, ér yòu néng zhāi sù zhōng zhèng, qí zhī néng shàng xià bǐ yì, qí shèng néng guāng yuǎn xuān lǎng, qí míng néng guāng zhào zhī, qí cōng néng tīng chè zhī, rú shì zé shén míng jiàng zhī. zài nán yuē xí, zài nǚ yuē wū. shì yǐ shǐ zhì shén zhī chù wèi cì zhǔ, ér wèi zhī shēng qì shí fú." wū jì zhī shén rú cǐ, yòu néng jū yǐ dà, shì yǐ shèng rén yòng zhī. jīn zhī wū zhù jì àn qí yì, hé míng zhī jiàn hé zhī xíng zhèng shén bù jiàng, huò yú yín lì, gǒu tān huò shí, suì wū rén shén, lìng cǐ dào miè, tòng yǐ!'
〔五〕史记淮南王传云:“荧惑百姓”,汉书作“营”,颜师古注:“营,谓回绕之。”按说文云:“●,惑也。”荧、营并与“●”通。周礼:“凡以神仕者”,郑注:‘国语曰:“古者,民之精爽不携贰者,而又能斋肃中正,其知能上下比义,其圣能光远宣朗,其明能光照之,其聪能听彻之,如是则神明降之。在男曰觋,在女曰巫。是以使制神之处位次主,而为之牲器时服。”巫既知神如此,又能居以大●,是以圣人用之。今之巫祝既闇其义,何明之见﹖何●之行﹖正神不降,惑于淫厉,苟贪货食,遂诬人神,令此道灭,痛矣!’
liù shuō wén yún:" léi, shòu yě." hàn shū xiōng nú chuán yún:" jiàn qí léi ruò."
〔六〕说文云:“羸,瘦也。”汉书匈奴传云:“见其羸弱。”
qī fāng yán yún:" chóu huì kuì kuì, dú ér bù fā, wèi zhī dī chóu." guō zhù:'" dī chóu" yóu" ào" yě.' yì lín sòng zhī shēng:" kuì kuì bù shuō, yōu cóng zhōng chū." dà yǒu zhī méng:" lǐ méi líng zhuì, xīn sī kuì kuì, huái yōu shǎo kuì, luàn wǒ hún qì." qí cè:' mèng cháng jūn yuē:" wén juàn yú shì, kuì yú yōu."'
〔七〕方言云:“愁恚愦愦,毒而不发,谓之氐惆。”郭注:‘“氐惆”猶“懊■”也。’易林讼之升:“愦愦不说,忧从中出。”大有之蒙:“李梅零坠,心思愦愦,怀忧少愧,乱我魂气。”齐策:‘孟尝君曰:“文倦于事,愦于忧。”’
bā hàn shí yǒu bì jí zhī shì. hàn shū yóu xiá yuán shè chuán yún:" rén cháng zhì jiǔ qǐng shè. shè rù lǐ mén, kè yǒu dào shè suǒ zhī mǔ bìng, bì jí zài lǐ zhái zhě. shè jí wǎng hòu." hòu hàn shū lái shè hòu lì chuán yún:" huáng tài zǐ jīng bìng bù ān, bì xìng ān dì rǔ mǔ yě wáng jūn wáng shèng shě." lǔ gōng hòu pī chuán yún:" zhào wáng shāng cháng yù bì jí, biàn shí yí zhù xué guān. pī zhǐ, bù tīng." àn hàn shū xiào píng wáng huáng hòu chuán yán shī gǔ zhù yún:" biàn shí, qǔ shí rì zhī biàn yě."
〔八〕汉时有避疾之事。汉书游侠原涉传云:“人尝置酒请涉。涉入里门,客有道涉所知母病,避疾在里宅者。涉即往候。”后汉书来歙后历传云:“皇太子惊病不安,避幸安帝乳母野王君王圣舍。”鲁恭后丕传云:“赵王商尝欲避疾,便时移住学官。丕止,不听。”按汉书孝平王皇后传颜师古注云:“便时,取时日之便也。”
jiǔ hàn shū sī mǎ xiàng rú chuán yún:" mín rén shēng jiàng yí xǐ, qí qū ér bù ān." shǐ jì zuò" yì?". àn shuō wén zuò"?".
〔九〕汉书司马相如传云:“民人升降移徙,崎岖而不安。”史记作“陭?”。按說文作“■?”。
yī zhuāng zi ràng wáng piān yún:" yuán xiàn jū lǔ, huán dǔ zhī shì, shàng lòu xià shī."
〔一0〕庄子让王篇云:“原宪居鲁,环堵之室,上漏下湿。”
yī yī sù wèn yù jī zhēn cáng lùn yún:" fēng zhě, bǎi bìng zhī zhǎng yě. jīn fēng hán kè yú rén, shǐ rén háo máo bì zhí, pí fū bì ér wèi rè." hàn shū wáng jí chuán yún:" dōng zé wèi fēng hán zhī suǒ yǎn báo." xiōng nú chuán yún:" zhì zhī rén zhòng zhōng hán dào sǐ", yán shī gǔ zhù:" zhōng hán, shāng yú hán yě." xù chuán yún:" dào bìng zhòng fēng", shī gǔ zhù:" zhōng, shāng yě. wèi fēng suǒ shāng."
〔一一〕素问玉机真藏论云:“风者,百病之长也。今风寒客于人,使人豪毛毕直,皮肤闭而为热。”汉书王吉传云:“冬则为风寒之所匽薄。”匈奴传云:“郅支人众中寒道死”,颜师古注:“中寒,伤于寒也。”叙传云:“道病中风”,师古注:“中,伤也。为风所伤。”
yī èr shuō wén yún:" huò, hài yě. suì, shén huò yě."
〔一二〕说文云:“祸,害也。祟,神祸也。”
yī sān shǐ jì biǎn què chuán yún:" xìn wū bù xìn yī, bù zhì yě." lùn héng biàn suì piān yún:" rén zhī jí bìng, xī yǒu bù yóu fēng shī yǔ yǐn shí zhě. dāng fēng wò shī, wò qián wèn suì, bǎo fàn yàn shí, zhāi jīng jiě huò, ér bìng bù zhì wèi suì bù dé, mìng zì jué wèi wū bù shěn, sú rén zhī zhī yě."
〔一三〕史记扁鹊传云:“信巫不信医,不治也。”论衡辨祟篇云:“人之疾病,希有不由风湿与饮食者。当风卧湿,握钱问祟,饱饭餍食,斋精解祸,而病不治谓祟不得,命自绝谓巫不审,俗人之知也。”
huò cái hǎo zēng yī, zuò wéi shū tóu, lìng gōng cǎi huà, gù rén shū zhù èr, xū shì qiǎo yán, yù yāo duō fú sān. huò liè chāi zēng cǎi, cái guǎng shù fēn, zhǎng gè wǔ cùn, fèng huì pèi zhī. huò fǎng cǎi sī ér mí sì, duàn jié yǐ rào bì. cǐ zhǎng wú yì yú jí xiōng wǔ, ér kōng cán miè zēng sī, yíng jì xiǎo mín liù. huò qī kè xuē qǐ hú bā, cùn qiè bā cǎi jiǔ, yǐ chéng yú yè yī wú qióng yī yī shuǐ bō zhī wén yī èr, suì cì fèng zhì yī sān, zuò yī sì wèi sì náng qún yì pī yī wǔ, fèi zēng bǎi jiān yī liù, yòng gōng shí bèi. cǐ děng zhī chóu, jì bù zhù zhǎng nóng gōng nǚ yī qī, wú yǒu yì yú shì yī bā, ér zuò shí jiā gǔ yī jiǔ, xiāo fèi bái rì èr, huǐ bài chéng gōng, yǐ wán èr yī wèi pò, yǐ láo wèi xíng èr èr, yǐ dà wéi xiǎo, yǐ yì wéi nán, jiē yí jìn zhě yě èr sān.
或裁好缯〔一〕,作为疏头,令工采画,雇人书祝〔二〕,虚饰巧言,欲邀多福〔三〕。或裂拆缯彩,裁广数分,长各五寸,缝绘佩之。或纺彩丝而縻〔四〕,断截以绕臂。此长无益于吉凶〔五〕,而空残灭缯丝,萦悸小民〔六〕。或〔七〕克削绮縠〔八〕,寸窃八采〔九〕,以成榆叶〔一0〕、无穷〔一一〕、水波之纹〔一二〕,碎刺缝紩〔一三〕,作〔一四〕为笥囊、裙●、衣被〔一五〕,费缯百缣〔一六〕,用功十倍。此等之俦,既不助长农工女〔一七〕,无有益于世〔一八〕,而坐食嘉谷〔一九〕,消费白日〔二0〕,毁败成功,以完〔二一〕为破,以牢为行〔二二〕,以大为小,以易为难,皆宜禁者也〔二三〕。
yī shuō wén yún:" zēng, bó yě."
〔一〕说文云:“缯,帛也。”
èr" gù" chéng běn zuò" gù". hàn shū cháo cuò chuán yán shī gǔ zhù:" gù, chóu yě. ruò jīn yán gù lìn yě." guǎng yùn shí yī mù:" gù, jiǔ gù niǎo yě. xiāng chéng jiè wèi gù lìn zì." zhōu lǐ tài zhù:" zhǎng liù zhù zhī cí, yǐ shì guǐ shén shì, qí fú xiáng, qiú yǒng zhēn."
〔二〕“雇”程本作“顾”。汉书晁错传颜师古注:“顾,雠也。若今言雇赁也。”广韵十一暮:“雇,九雇鸟也。相承借为雇赁字。”周礼太祝:“掌六祝之辞,以事鬼神示,祈福祥,求永贞。”
sān shī tiān bǎo yún:" yí ěr duō fú."
〔三〕诗天保云:“诒尔多福。”
sì shuō wén yún:" fǎng, wǎng sī yě." wáng xiān shēng yún:'" ér" dàng zuò" wèi".' duó àn:" wèi" zì gǔ wén zuò"", yǔ" ér" xiāng sì, gù wù. huò yuē:" ér" yóu" rú" yě.
〔四〕说文云:“纺,网丝也。”王先生云:‘“而”当作“为”。’○铎按:“为”字古文作“●”,与“而”相似,故误。或曰:“而”犹“如”也。
wǔ" zhǎng" zì yǎn. xià wén yún:" cǐ wú yì yú fèng zhōng", jí qí lì. duó àn:" zhǎng" nǎi" zuì" zì zhī wù, shàng wén:" cǐ zuì wú yòng ér yǒu hài", shì qí lì." zuì wú yì" yǔ" kōng cán miè" xiāng duì, shǎo yī zì zé jù fǎ cēn cī yǐ. jiān shuō shī zhī.
〔五〕“长”字衍。下文云:“此无益于奉终”,即其例。○铎按:“长”乃“最”字之误,上文:“此最无用而有害”,是其例。“最无益”与“空残灭”相对,少一字则句法参差矣。笺说失之。
liù" yíng" yǔ" yíng" tōng. hàn shū kù lì tián yán nián chuán:' huò guāng yīn jǔ shǒu zì fǔ xīn yuē:" shǐ wǒ zhì jīn bìng jì."' wéi zhāo yún:" xīn zhōng zhuì xī yuē jì." yù lǎn niàn sān yǐn fēng sú tōng yún:" xià zhì zhe wǔ cǎi pì bīng, tí yuē yóu guāng lì guǐ, zhī qí míng zhě, wú wēn jí. wǔ cǎi, pì wǔ bīng yě." yòu yǒng jiàn zhōng jīng shī dà yì yún:" lì guǐ zì yě zhòng, yóu guāng yì dàn liú yán, wú zhǐ jiàn zhī zhě. qí hòu suì suì yǒu bìng, rén qíng chóu bù, fù zēng tí zhī, jì yǐ tuō huò. jīn jiā rén zhī xīn jiān, jiē qǔ zhe hòu jiān juàn èr cùn xǔ xì hù shàng, cǐ qí yàn yě." sà yī yǐn yún:" wǔ yuè wǔ rì, yǐ wǔ cǎi sī xì bì zhě, pì bīng jí guǐ, lìng rén bù bìng wēn." bā bǎi shí sì yǐn yún:" wǔ yuè wǔ rì, cì wǔ sè xù mìng sī, sú shuō yì rén mìng." cǐ wén suǒ yún, gài jí zhǐ cǐ lèi.
〔六〕“萦”与“荧”通。汉书酷吏田延年传:‘霍光因举手自抚心曰:“使我至今病悸。”’韦昭云:“心中惴息曰悸。”御览廿三引风俗通云:“夏至着五彩辟兵,题曰游光厉鬼,知其名者,无温疾。五彩,辟五兵也。”又永建中京师大疫云:“厉鬼字野重,游光亦但流言,无指见之者。其后岁岁有病,人情愁怖,复增题之,冀以脱祸。今家人织新缣,皆取着后缣绢二寸许系户上,此其验也。”卅一引云:“五月五日,以五彩丝系臂者,辟兵及鬼,令人不病温。”八百十四引云:“五月五日,赐五色续命丝,俗说益人命。”此文所云,盖即指此类。
qī" huò" zì jiù tuō, jù yù lǎn bā bǎi shí liù yǐn bǔ.
〔七〕“或”字旧脱,据御览八百十六引补。
bā" kè" yǔ" kè" tōng. shuō wén yún:" qǐ, wén zēng yě. hú, xì juàn yě."
〔八〕“克”与“刻”通。说文云:“绮,文缯也。縠,细縳也。”
jiǔ" cùn qiè" dàng zuò" cǔn qiè". shuō wén yún:" qiè, cǔn yě. cǔn, qiè yě." yù lǎn bā shí yǐn chūn qiū hé chéng tú:" miàn bā cǎi", zhù yún:" bā cǎi, cǎi sè yǒu bā yě." duó àn: wéi zhāo guó yǔ jiě xù:" qiè bù zì liào"," qiè" jí" qiè" zì, gù cǐ yǐ" qiè" wèi" qiè". cùn qiè, gài wèi qiè zhī gè zhǎng cùn xǔ ěr." zuò cǔn qiè", zé cháng dù bù míng. shàng wén" liè chāi zēng cǎi", zhe qí kuān guǎng zhī dù, shì qí lì.
〔九〕“寸窃”当作“刌切”。说文云:“切,刌也。刌,切也。”御览八十引春秋合诚图:“面八彩”,注云:“八彩,彩色有八也。”○铎按:韦昭国语解叙:“切不自料”,“切”即“窃”字,故此以“窃”为“切”。寸切,盖谓切之各长寸许耳。“作刌切”,则长度不明。上文“裂拆缯彩”,着其宽广之度,是其例。
yī fāng yán yún:" yú pù bō lǚ yè shū, cuì yě." guō pú zhù:" jīn míng duǎn dù juàn wèi yè shū."" shū" yù piān zuò" yú"." yú yè" yí jí" yè shū" zhī wù. duó àn: fāng yán" yè shū", dài shì shū zhèng běn yǐ jù yù piān gǎi zhèng.
〔一0〕方言云:“揄铺、●、●、帗缕、叶输,毳也。”郭璞注:“今名短度绢为叶输。”“输”玉篇作“褕”。“榆叶”疑即“叶输”之误。○铎按:方言“叶输”,戴氏疏证本已据玉篇改正。
yī yī guǎng yǎ shì qì yún:" wú, cǎi yě." qióng shēng xiāng jìn. hòu hàn shū mǎ yuán chuán zhāng huái zhù yǐn hé chéng tiān zuǎn wén yuē:" dōu zhì cuò lǚ wú jí, jiē bù míng." lì shì guó sān lǎo yuán liáng bēi:' xiào shùn shí bài liáng xiāng, cè yún:" cì yù jù jiàn pèi shū dāo xiù wén yìn yī wú jí shǒu jīn gè yī."'" wú jí" yì" wú qióng" zhī yì.
〔一一〕广雅释器云:“无●,彩也。”●、穷声相近。后汉书马援传章怀注引何承天纂文曰:“都致、错履、无极,皆布名。”隶释国三老袁良碑:‘孝顺时拜梁相,册云:“赐玉具剑佩、书刀、绣文印衣、无极手巾各一。”’“无极”亦“无穷”之义。
yī èr huái nán zǐ běn jīng xùn yún:" yíng lòu diāo zhuó, guǐ wén huí bō", gāo yòu zhù:" guǐ wén, qí yì zhī wén yě. huí bō, ruò shuǐ bō yě."
〔一二〕淮南子本经训云:“嬴镂雕琢,诡文回波”,高诱注:“诡文,奇异之文也。回波,若水波也。”
yī sān shuō wén yún:" fèng, yǐ zhēn zhì yī yě. zhì, fèng yě." yòu yún:", huì wǔ cǎi zēng sè. zhǐ, zhēn lǚ suǒ zhì yī."" lá" yǔ" zhǐ" tōng." suì" yí dàng zuò"". zhǐ fèng zhì sì zì tóng yì. duó àn:" suì cì" gài wèi xì mì cì zhī wèi huā wén, gù xià yún" yòng gōng shí bèi".
〔一三〕说文云:“缝,以针紩衣也。紩,缝也。”又云:“●,会五采缯色。黹,针缕所紩衣。”“剌”与“黹”通。“碎”疑当作“●”。●、黹、缝、紩四字同义。○铎按:“碎刺”盖谓细密刺之为花纹,故下云“用功十倍”。
yī sì" zuò" jiù zuò" zhà".
〔一四〕“作”旧作“诈”。
yī wǔ"" jiù zuò"". àn"" yǔ" rú" tóng, zhōu lǐ sī fú zhù zhèng sī nóng yún:" yī yǒu shang zhě wèi duān", shì wén:'"" běn yì zuò" rú".' zhuāng zi wài wù piān yún:" wèi jiě qún rú."
〔一五〕“●”旧作“●”。按“●”与“襦”同,周礼司服注郑司农云:“衣有●裳者为端”,释文:‘“●”本亦作“襦”。’庄子外物篇云:“未解裙襦。”
yī liù shuō wén yún:" jiān, bìng sī zēng yě." duó àn: běn chuán zuò" dān fèi bǎi jiān".
〔一六〕说文云:“缣,幷丝缯也。”○铎按:本传作“单费百缣”。
yī qī wáng shì láng yún:' zhǎng nóng" dàng zuò" liáng nóng".' jì péi àn:" liáng" zì shì yě. huán shí sì nián gǔ liáng zhuàn yún:" guó fēi wú liáng nóng gōng nǚ yě."
〔一七〕王侍郎云:‘长农”当作“良农”。’继培按:“良”字是也。桓十四年谷梁传云:“国非无良农工女也。”
yī bā duó àn:" wú yǒu" yí dàng zuò" yòu wú", shàng wén" wú yì yú jí xiōng", shì qí lì. shàng yán" jì", gù xià yán" yòu", zuò" wú yǒu yì yú shì", zé jù bù xiāng chéng, ér yòu lèi yú cí yǐ. cǐ shū duō yǐ jì yòu lián yán, míng àn piān" jì huàn qí zhèng yì yǐ shéng jǐ yǐ, yòu chǐ jū shàng wèi ér míng bù jí xià." běn piān xià wén:" jì bù shēng gǔ, yòu zuò wèi dù zéi yě." jiē qí zhèng.
〔一八〕○铎按:“无有”疑当作“又无”,上文“无益于吉凶”,是其例。上言“既”,故下言“又”,作“无有益于世”,则句不相承,而又累于词矣。此书多以既、又连言,明闇篇;“既患其正义以绳己矣,又耻居上位而明不及下。”本篇下文:“既不生谷,又坐为蠹贼也。”皆其证。
yī jiǔ shū lǚ xíng yún:" nóng zhí jiā gǔ."
〔一九〕书吕刑云:“农殖嘉谷。”
èr hàn shū xuān dì jì yuán kāng èr nián zhào yuē:" pì yóu jiàn báo bīng yǐ dài bái rì." àn lǐ jì tán gōng yún:" yīn rén shàng bái, dà shì hān yòng rì zhōng." zhèng zhù:" rì zhōng shí yì bái." fán yán" bái rì" zhě yì rú cǐ.
〔二0〕汉书宣帝纪元康二年诏曰:“譬犹践薄冰以待白日。”按礼记檀弓云:“殷人尚白,大事歛用日中。”郑注:“日中时亦白。”凡言“白日”者义如此。
èr yī" wán" jiù zuò" jiàn".
〔二一〕“完”旧作“见”。
èr èr chuán zuò" pò láo wèi wěi". àn gǔ zhě wèi wù bù láo wèi" xíng", zhì yào zài cuī shí zhèng lùn yún:" qì xiè xíng gū." zhōu lǐ sī shì:" hài zhě shǐ wáng", zhèng zhù:" hài, hài yú mín, wèi wù xíng kǔ zhě." xū shī:" chá qí zhà wěi shì xíng yù tè zhě", shū wèi" hòu zhèng yǐ wéi xíng làn". xíng gū xíng kǔ xíng làn yì bìng tóng. shū shùn diǎn:" zhèn cí chán shuō tiǎn xíng", shǐ jì wǔ dì jì zuò" zhèn wèi jì chán shuō tiǎn wěi", xíng wěi tóng xùn, gù chuán yì" xíng" wèi" wěi". yán tiě lùn lì gēng piān yì yún:" gōng zhì láo ér bù wěi." jīng yì shù wén bā wáng yǐn zhī yuē:'" xíng" yǔ" láo" zhèng xiāng fǎn. yǐ láo wèi xíng, yóu yán" yǐ jiān wèi cuì" ěr. jīn jīng shī rén wèi huò wù bù láo wèi" háng huò", gǔ zhī yí yǔ yě.' duó àn: jīn tōng yán" háng huò zi".
〔二二〕传作“破牢为伪”。按古者谓物不牢为“行”,治要载崔实政论云:“器械行沽。”周礼司市:“害者使亡”,郑注:“害,害于民,谓物行苦者。”胥师:“察其诈伪饰行儥慝者”,疏谓“后郑以为行滥”。行沽、行苦、行滥义并同。书舜典:“朕堲谗说殄行”,史记五帝纪作“朕畏忌谗说殄伪”,行、伪同训,故传易“行”为“伪”。盐铁论力耕篇亦云:“工致牢而不伪。”○经义述闻八王引之曰:‘“行”与“牢”正相反。以牢为行,犹言“以坚为脆”耳。今京师人谓货物不牢为“行货”,古之遗语也。’○铎按:今通言“行货子”。
èr sān xīn shū guī wěi piān yún:" diāo wén kè lòu, zhōu yòng zhī wù fán duō, xiān wēi kǔ yǔ zhī qì rì biàn ér qǐ, mín qì wán jiān ér wù diāo lòu xiān qiǎo, yǐ xiāng jìng gāo. zuò zhī yí yī rì, jīn shí rì bù qīng néng chéng, yòng yī suì, jīn bàn suì ér bì. zuò zhī fèi rì xié qiǎo, yòng zhī yì bì, bù gēng ér duō shí nóng rén zhī shí, shì tiān xià zhī suǒ yǐ kùn pín ér bù zú yě."
〔二三〕新书瑰玮篇云:“雕文刻镂,周用之物繁多,纤微苦窳之器日变而起,民弃完坚而务雕镂纤巧,以相竞高。作之宜一日,今十日不轻能成,用一岁,今半岁而弊。作之费日挟巧,用之易弊,不耕而多食农人之食,是天下之所以困贫而不足也。”
shān lín bù néng gěi yě huǒ, jiāng hǎi bù néng guàn lòu zhī yī. xiào wén huáng dì gōng yī yì tí, zú lǚ gé xì, yǐ wéi dài jiàn, jí shàng shū náng yǐ wéi diàn wéi èr, shèng xià kǔ shǔ, yù qǐ yī tái, jì zhí bǎi wàn, yǐ wéi shē fèi ér bù zuò yě sān. jīn jīng shī guì qī, yī fú yǐn shí chē yú wén shì lú shè, jiē guò wáng zhì, jiàn shàng shén yǐ sì. cóng nú pú qiè, jiē fú gé zi shēng yuè, tóng zhōng nǚ bù wǔ, xì zhì liù qǐ hú qī, bīng wán bā jǐn xiù jiǔ. xī xiàng zhū yù, hǔ pò yī dài mào, shí shān yǐn shì yī yī, jīn yín cuò lòu yī èr, zhāng jǐ lǚ xì yī sān, wén zǔ cǎi yī sì, jiāo shē jiàn zhǔ, zhuǎn xiāng kuā chà, jī zǐ suǒ xī, jīn zài pū qiè yī wǔ. fù guì jià qǔ, chē píng gè shí yī liù, qí nú yī qī shì tóng yī bā, jiā gǔ jié yǐn yī jiǔ. fù zhě jìng yù xiāng guò, pín zhě chǐ bù dǎi jí èr. shì gù yī xiǎng zhī suǒ fèi, pò zhōng shēn zhī běn yè èr yī.
山林不能给野火,江海不能灌漏卮〔一〕。孝文皇帝躬衣弋绨,足履革舄,以韦带剑,集上书囊以为殿帷〔二〕,盛夏苦暑,欲起一台,计直百万,以为奢费而不作也〔三〕。今京师贵戚,衣服、饮食、车舆、文饰、庐舍,皆过王制,僭上甚矣〔四〕。从奴仆妾,皆服葛子升越,筩中女布〔五〕,细致〔六〕绮縠〔七〕,冰纨〔八〕锦绣〔九〕。犀象珠玉,虎魄〔一0〕玳瑁,石山隐饰〔一一〕,金银错镂〔一二〕,獐麂履舄〔一三〕,文组彩■〔一四〕,骄奢僭主,转相夸诧,箕子所唏,今在仆妾〔一五〕。富贵嫁娶,车軿各十〔一六〕,骑奴〔一七〕侍僮〔一八〕,夹毂节引〔一九〕。富者竞欲相过,贫者耻不逮及〔二0〕。是故一飨之所费,破终身之本业〔二一〕。
yī huái nán zǐ fàn lùn xùn yún:" liū shuǐ zú yǐ yì hú kē, ér jiāng hé bù néng shí lòu zhī." yán tiě lùn běn yì piān yún:" chuān yuán bù néng shí lòu zhī, shān hǎi bù néng shàn xī hè."
〔一〕淮南子泛论训云:“溜水足以溢壶榼,而江河不能实漏卮。”盐铁论本议篇云:“川源不能实漏卮,山海不能赡溪壑。”
èr jiàn hàn shū dōng fāng shuò chuán. àn" yì tí" jiǎ yì chuán zuò" fù tí". guǎng yùn yún" yì, zào yě."" yì" jí" yì" zhī shěng.
〔二〕见汉书东方朔传。按“弋绨”贾谊传作“阜绨”。广韵云;“黓,皁也。”“弋”即“黓”之省。
sān hàn shū wén dì jì zàn yún:' cháng yù zuò lù tái, zhào jiàng jì zhī, zhí bǎi jīn. shàng yuē:" bǎi jīn, zhōng rén shí jiā zhī chǎn yě. wú fèng xiān dì gōng shì, cháng kǒng xiū zhī, hé yǐ tái wèi"' wáng jiā chuán yún:" xiào wén huáng dì yù qǐ lù tái, xī bǎi jīn zhī fèi, kè jǐ bù zuò." àn" bǎi wàn" jí" bǎi jīn", yǐn sān nián gōng yáng zhuàn:" bǎi jīn zhī yú", hé xiū zhù:'" bǎi jīn" yóu" bǎi wàn" yě. gǔ zhě yǐ jīn zhòng yī jīn, ruò jīn wàn qián yǐ.'
〔三〕汉书文帝纪赞云:‘尝欲作露台,召匠计之,直百金。上曰:“百金,中人十家之产也。吾奉先帝宫室,常恐羞之,何以台为﹖”’王嘉传云:“孝文皇帝欲起露台,惜百金之费,克己不作。”按“百万”即“百金”,隐三年公羊传:“百金之鱼”,何休注:‘“百金”犹“百万”也。古者以金重一斤,若今万钱矣。’
sì hàn shū shí huò zhì yún:" zōng shì yǒu tǔ, gōng qīng dài fū yǐ xià zhēng yú shē chǐ, shì lú chē fú, jiàn shàng wáng xiàn."
〔四〕汉书食货志云:“宗室有土,公卿、大夫以下争于奢侈,室庐车服,僭上亡限。”
wǔ wén xuǎn zuǒ sī wú dōu fù yún:" táo shēng xiàng diàn, tāo yú tǒng zhōng. jiāo gé shēng yuè, ruò yú luó wán." liú yuān lín zhù:" jiāo gé, gé zhī xì zhě. shēng yuè, yuè zhī xì zhě." àn hòu hàn shū míng dé mǎ huáng hòu jì zhāng huái zhù:" bái yuè, yuè bù." yuè jué shū wài zhuàn jì dì chuán yún:" gé shān zhě, jù jiàn bà wú zhǒng gé, shǐ yuè nǚ zhī zhì gé bù, xiàn yú wú wáng fū chāi."" yuè bù" zhī míng qǐ cǐ. huá yáng guó zhì shǔ zhì yún:" ān hàn shàng xià zhū yì chū hǎo má huáng rùn xì bù, yǒu qiāng tóng shèng." yì wén lèi jù liù shí yī yǐn yáng xióng shǔ dōu fù yún:" qí bù zé tóng zhōng huáng rùn, yī duān shù jīn." běn chuán zhù:' jīng zhōu jì yuē:" zǐ guī xiàn shì duō yōu xián, qí nǚ jǐn zhī bù, zhì shù shí shēng. jīn yǒng zhōu sú yóu hū gòng bù wèi nǚ zǐ bù yě."' duó àn: bù bā shí lǚ wèi" shēng".
〔五〕文选左思吴都赋云:“桃笙象簟,韬于筒中。蕉葛升越,弱于罗纨。”刘渊林注:“蕉葛,葛之细者。升越,越之细者。”按后汉书明德马皇后纪章怀注:“白越,越布。”越绝书外传记地传云:“葛山者,句践罢吴种葛,使越女织治葛布,献于吴王夫差。”“越布”之名起此。华阳国志蜀志云:“安汉上下朱邑出好麻黄润细布,有羌筩盛。”艺文类聚六十一引扬雄蜀都赋云:“其布则筩中黄润,一端数金。”本传注:‘荆州记曰:“秭归县室多幽闲,其女尽织布,至数十升。今永州俗犹呼贡布为女子布也。”’○铎按:布八十缕为“升”。
liù shì míng shì cǎi bó yún:" xì zhì, rǎn jiān wèi wǔ sè, xì qiě zhì, bù lòu shuǐ yě."
〔六〕释名释采帛云:“细致,染缣为五色,细且致,不漏水也。”
qī qǐ hú, jiàn shàng.
〔七〕绮縠,见上。
bā hàn shū dì lǐ zhì yún:" qí dì zhī zuò bīng wán qǐ xiù chún lì zhī wù", chén zàn yuē:" bīng wán, wán xì mì, jiān rú bīng zhě yě." yán shī gǔ yuē:" rú shuō fēi yě. bīng, wèi bù bó zhī xì, qí sè xiān jié rú bīng zhě yě. wán, sù yě." àn" bīng" gài jí" líng" zhī gǔ wén. yì wén lèi jù liù shí jiǔ yǐn liù tāo yún:" jié zhòu zhī shí, fù nǚ zuò yǐ wén qǐ zhī xí, yī yǐ líng wán zhī yī." hán shī wài zhuàn qī:' chén ráo yuē:" líng wán qǐ hú, mǐ lì yú táng, cóng fēng ér bì."'" líng wán" jí" bīng wán" yě. fāng yán yún:" dōng qí yán bù bó zhī xì zhě yuē líng." shì míng yún:" líng, líng yě. qí wén wàng zhī rú bīng líng zhī lǐ yě."
〔八〕汉书地理志云:“齐地织作冰纨绮绣纯丽之物”,臣瓒曰:“冰纨,纨细密,坚如冰者也。”颜师古曰:“如说非也。冰,谓布帛之细,其色鲜絜如冰者也。纨,素也。”按“冰”盖即“绫”之古文。艺文类聚六十九引六韬云:“桀、纣之时,妇女坐以文绮之席,衣以绫纨之衣。”韩诗外传七:‘陈饶曰:“绫纨绮縠,靡丽于堂,从风而弊。”’“绫纨”即“冰纨”也。方言云:“东齐言布帛之细者曰绫。”释名云:“绫,凌也。其文望之如冰凌之理也。”
jiǔ shuō wén yún:" jǐn, xiāng sè zhī wén yě. xiù, wǔ cǎi bèi yě.' kǎo gōng jì yún" wǔ cǎi bèi wèi zhī xiù".
〔九〕说文云:“锦,襄色织文也。绣,五采备也。’考工记云“五采备谓之绣”。
yī" hǔ pò" jiù zuò" hǔ pò", jù chuán gǎi. àn hàn shū xī yù chuán yì zuò" hǔ pò".
〔一0〕“虎魄”旧作“琥珀”,据传改。按汉书西域传亦作“虎魄”。
yī yī běn chuán zhù yún:" wèi yǐn qǐ wèi shān shí zhī wén yě."
〔一一〕本传注云:“谓隐起为山石之文也。”
yī èr shuō wén yún" cuò, jīn tú yě." ěr yǎ shì qì yún:" jīn wèi zhī lòu."
〔一二〕说文云;“错,金涂也。”尔雅释器云:“金谓之镂。”
yī sān jí jiù piān yún:" jūn zhǔ yōu pí gěi lǚ", yán shī gǔ zhù" jūn, jí jīn zhī zhāng yě." shì míng shì yī fú yún:" lǚ, fù qí xià yuē xì." àn cǐ wén" lǚ" dàng zuò" jù". zhōu lǐ jù rén zhèng zhù:" fù xià yuē xì, dān xià yuē jù. gǔ rén yán jù yǐ tōng yú fù, jīn shì yán jù yǐ tōng yú dān." fāng yán yún:" zì guān ér xī wèi zhī jù, zhōng yǒu mù zhě wèi zhī fù xì." lǚ qí tōng yǔ yě.
〔一三〕急就篇云:“麇、麈、■、麀皮给履”,颜师古注;“麇,即今之獐也。”释名释衣服云:“履,复其下曰舄。”按此文“履”当作“屦”。周礼屦人郑注:“复下曰舄,襌下曰屦。古人言屦以通于复,今世言屦以通于襌。”方言云:“自关而西谓之屦,中有木者谓之复舄。”履其通语也。
yī sì zǔ, wèi lǚ zǔ. wén xuǎn lù shì héng diào wèi wǔ dì wén lǐ shàn zhù yǐn yàn zǐ chūn qīu yún:" jǐng gōng wèi lǚ, huáng jīn zhī qí, shì yǐ zǔ, lián yǐ zhū."" dié" dāng wèi"", shuō wén yún:", lǚ zhōng jiàn yě." hàn shū jiǎ yì chuán yún:" jīn mín mài tóng zhě, wèi zhī xiù yī sī lǚ piān zhū yuán", fú qián yuē:" jiā yá tiáo yǐ zuò lǚ yuán."" zǔ" jí" yá tiáo" yě.
〔一四〕组,谓履组。文选陆士衡吊魏武帝文李善注引晏子春秋云:“景公为履,黄金之綦,饰以组,连以珠。”“褋”当为“■”,说文云:“■,履中荐也。”汉书贾谊传云:“今民卖僮者,为之绣衣丝履偏诸缘”,服虔曰:“加牙条以作履缘。”“组”即“牙条”也。
yī wǔ huái nán zǐ shuō shān xùn yún:" zhòu wèi xiàng zhù ér jī zǐ xī." fāng yán:" āi ér bù qì yuē xī." yán tiě lùn sàn bù zú piān yún:" jī zǐ zhī jī, shǐ zài tiān zǐ, jīn zài pǐ fū." duó àn:" xī" shǐ jì shí èr zhū hóu nián biǎo xù tóng, hán fēi zǐ yù lǎo shuō lín shàng piān bìng zuò" bù".
〔一五〕淮南子说山训云:“纣为象箸而箕子唏。”方言:“哀而不泣曰唏。”盐铁论散不足篇云:“箕子之讥,始在天子,今在匹夫。”○铎按:“唏”史记十二诸侯年表序同,韩非子喻老、说林上篇并作“怖”。
yī liù shì míng shì chē yún:" píng chē. píng, píng yě sì miàn píng bì, fù rén suǒ chéng niú chē yě." àn" gè shí" wèi sòng yíng zhī chē. shī què cháo yún:" bǎi liǎng yù zhī", máo chuán:" bǎi liǎng, bǎi chéng yě. zhū hóu zhī zǐ jià yú zhū hóu, sòng yù jiē bǎi chéng." zhèng jiān:" yù, yíng yě. jiā rén sòng zhī, liáng rén yíng zhī, chē jiē bǎi chéng." cǐ" shí chéng" yì qí bǐ yě. huò yún:" gè shí" dāng wèi" luò yì", hàn shū wáng mǎng chuán yún:" luò yì dào lù", yán shī gǔ zhù:" luò yì, yán bù jué." hòu hàn shū dú xíng fàn rǎn chuán yún:" chē tú luò yì."
〔一六〕释名释车云:“軿车。軿,屏也;四面屏蔽,妇人所乘牛车也。”按“各十”谓送迎之车。诗鹊巢云:“百两御之”,毛传:“百两,百乘也。诸侯之子嫁于诸侯,送御皆百乘。”郑笺:“御,迎也。家人送之,良人迎之,车皆百乘。”此“十乘”亦其比也。或云:“各十”当为“骆驿”,汉书王莽传云:“骆驿道路”,颜师古注:“骆驿,言不绝。”后汉书独行范冉传云:“车徒骆驿。”
yī qī hàn shū hé bìng chuán yún:" wáng lín qīng lìng qí nú hái zhì sì mén, chí dāo bō qí jiàn gǔ."
〔一七〕汉书何并传云:“王林卿令骑奴还至寺门,持刀剥其建鼓。”
yī bā àn shuō wén yún:" tóng, wèi guān yě. tóng, nán yǒu zuì yuē nú, nú yuē tóng." hòu shì duō yǐ" tóng" wèi" tóng", yǐ" tóng" wèi" tóng".
〔一八〕按说文云:“僮,未冠也。童,男有罪曰奴,奴曰童。”后世多以“僮”为“童”,以“童”为“僮”。
yī jiǔ wén xuǎn yǔ liè fù lǐ shàn zhù yǐn chūn qiū gǎn jīng fú yún:" huáng chí zhī huì zhòng wú zǐ, téng xuē jiā gǔ." zhōu lǐ dà yù:" fán yù lù yí yǐ luán hé wèi jié", zhèng zhù:" shū jí zhī fǎ yě." hàn shū xiāo wàng zhī chuán yún:" shǎo shǐ guān fǎ guān, wèi qī xiān yǐn", wén yǐng yuē:" xiān yǐn, wèi dǎo chē qián."
〔一九〕文选羽猎赋李善注引春秋感精符云:“黄池之会重吴子,滕、薛夹毂。”周礼大驭:“凡驭路仪以鸾和为节”,郑注:“舒疾之法也。”汉书萧望之传云:“少史冠法冠,为妻先引”,文颖曰:“先引,谓导车前。”
èr yán tiě lùn guó bìng piān yún:" zàng sǐ dān jiā, qiǎn nǚ mǎn chē. fù zhě yù guò, pín zhě yù jí. fù zhě kōng jiǎn, pín zhě chēng dài." hàn shū dì lǐ zhì:" liè hóu guì rén, chē fú jiàn shàng, zhòng shù fàng xiào, xiū bù xiāng jí, jià qǔ yóu chóng chǐ mí, sòng sǐ guò dù." wáng jí chuán yún:" pìn qī sòng nǚ wú jié, zé pín rén bù jí", hàn jì zuò" pín rén chǐ bù xiāng jí".
〔二0〕盐铁论国病篇云:“葬死殚家,遣女满车。富者欲过,贫者欲及。富者空减,贫者称贷。”汉书地理志:“列侯贵人,车服僭上,众庶放效,羞不相及,嫁娶尤崇侈靡,送死过度。”王吉传云:“聘妻送女无节,则贫人不及”,汉纪作“贫人耻不相及”。
èr yī hàn shū dì lǐ zhì yún:" hǎo jià sè, wù běn yè." hòu hàn shū míng dì jì yǒng píng shí èr nián zhào yuē:" mí pò jī shì zhī yè, yǐ gōng zhōng cháo zhī fèi."
〔二一〕汉书地理志云:“好稼穑,务本业。”后汉书明帝纪永平十二年诏曰:“麋破积世之业,以供终朝之费。”
gǔ zhě bì yǒu mìng mín, rán hòu nǎi dé yī zēng cǎi ér chéng chē mǎ yī. jīn zhě jì bù néng jǐn fù gǔ èr, xì mín chéng kě bù xū, nǎi yú yú gǔ xī xiào wén sān, yī bì xì zhì, lǚ bì zhāng jǐ, zǔ bì wén cǎi sì, shì wà bì tóu cǐ wǔ, jiào shì chē mǎ liù, duō chù nú bì. zhū néng ruò cǐ zhě, jì bù shēng gǔ, yòu zuò wèi dù zéi yě qī.
古者必有命民,然后乃得衣缯彩而乘车马〔一〕。今者既不能尽复古〔二〕,细民诚可不须,乃踰于古昔孝文〔三〕,衣必细致,履必獐麂,组必文采〔四〕,饰袜必緰此〔五〕,挍饰车马〔六〕,多畜奴婢。诸能若此者,既不生谷,又坐为蠹贼也〔七〕。
yī shàng shū dà chuán yún:" gǔ zhī dì wáng, bì yǒu mìng mín, mín néng jìng zhǎng lián gū, qǔ shě hǎo ràng, jǔ shì lì zhě, mìng yú qí jūn. dé mìng, rán hòu dé chéng shì chē pián mǎ, yī wén jǐn."
〔一〕尚书大传云:“古之帝王,必有命民,民能敬长怜孤,取舍好让,举事力者,命于其君。得命,然后得乘饰车骈马,衣文锦。”
èr hàn shū gòng yǔ chuán yún:" chéng shuāi jiù luàn, jiǎo fù gǔ huà, zài yú bì xià. chén yú yǐ wéi jǐn rú tài gǔ nán, yí shǎo fàng gǔ yǐ zì jié yān." xún zǐ wáng zhì piān yún:" yī fú yǒu zhì, gōng shì yǒu dù, rén tú yǒu shù, sàng jì xiè yòng jiē yǒu děng yí, shēng zé fán fēi yǎ shēng zhě jǔ fèi, sè zé fán fēi jiù wén zhě jǔ xī, xiè yòng zé fán fēi jiù qì zhě jǔ huǐ. fū shì zhī wèi fù gǔ."
〔二〕汉书贡禹传云:“承衰救乱,矫复古化,在于陛下。臣愚以为尽如太古难,宜少放古以自节焉。”荀子王制篇云:“衣服有制,宫室有度,人徒有数,丧祭、械用皆有等宜,声则凡非雅声者举废,色则凡非旧文者举息,械用则凡非旧器者举毁。夫是之谓复古。”
sān dà dài lǐ wǔ dì dé piān yún:" nǚ yù yī rì biàn wén gǔ xī zhī shuō." lǐ jì qū lǐ yún:" bì zé gǔ xī, chēng xiān shēng."
〔三〕大戴礼五帝德篇云:“女欲一日辩闻古昔之说。”礼记曲礼云:“必则古昔,称先生。”
sì" cǎi" shàng zuò" cǎi".
〔四〕“采”上作“彩”。
wǔ shuō wén yún:"?, zú yī yě."" wà" yǔ"?" tóng, jiàn guǎng yùn shí yuè. wáng xiān shēng yún:'" cǐ" dàng zuò"". jí jiù piān:" fú suǒ tóu yǔ zēng lián", yán zhù:" tóu, xī bù zhī yóu jīng zhě yě."' jì péi: àn shuō wén yún:" tóu, tóu zī bù yě." xì chuán běn yòu zuò" tóu zǐ".
〔五〕说文云:“?,足衣也。”“袜”与“?”同,见广韵十月。王先生云:‘“此”当作“●”。急就篇:“服琐緰●与缯连”,颜注:“緰●,緆布之尤精者也。”’继培:按说文云:“緰,緰赀布也。”系传本又作“緰紫”。
liù shǐ jì sī mǎ xiàng rú chuán yún:" xiào chì jué wén", xú guǎng yuē:'" xiào" yī zuò" fú"," fú" yóu" fú" yě.' hàn shū zuò" fú shì". cǐ" jiào" zì yí" wén" zhī wù, jí shàng suǒ yún" chē yú wén shì" yě. mò zǐ cí guò piān yún:" shì chē yǐ wén cǎi." shuō yuàn fǎn zhì piān hóu shēng jiàn qín shǐ huáng yì yún:" yī fú qīng nuǎn, yú mǎ wén shì, suǒ yǐ zì fèng, lì mí làn màn, bù kě shèng jí." duó àn: zuò" wén shì" shì.
〔六〕史记司马相如传云:“校饬厥文”,徐广曰:‘“校”一作“祓”,“祓”犹“拂”也。’汉书作“祓饰”。此“挍”字疑“文”之误,即上所云“车舆文饰”也。墨子辞过篇云:“饰车以文采。”说苑反质篇侯生谏秦始皇亦云:“衣服轻暖,舆马文饰,所以自奉,丽靡烂漫,不可胜极。”○铎按:作“文饰”是。
qī yán tiě lùn sàn bù zú piān yún:" gōng shì shē chǐ, lín mù zhī dù yě. qì xiè diāo zhuó, cái yòng zhī dù yě. yī fú mǐ lì, bù bó zhī dù yě. gǒu mǎ shí rén zhī shí, wǔ gǔ zhī dù yě. kǒu fù cóng zì, yú ròu zhī dù yě. yòng fèi bù jié, fǔ kù zhī dù yě. lòu jī bù jīn, tián yě zhī dù yě. sàng jì wú dù, shāng shēng zhī dù yě." zéi, wèi máo zéi. shī zhān áng yún:" máo zéi máo jí", zhèng jiān:" qí wèi cán kù tòng bìng yú mín, rú máo zéi zhī hài hé jià."
〔七〕盐铁论散不足篇云:“宫室奢侈,林木之蠹也。器械雕琢,财用之蠹也。衣服靡丽,布帛之蠹也。狗马食人之食,五谷之蠹也。口腹从恣,鱼肉之蠹也。用费不节,府库之蠹也。漏积不禁,田野之蠹也。丧祭无度,伤生之蠹也。”贼,谓蟊贼。诗瞻卬云:“蟊贼蟊疾”,郑笺:“其为残酷痛病于民,如蟊贼之害禾稼。”
zǐ yuē:" gǔ zhī zàng zhě, hòu yī zhī yǐ xīn, zàng zhī zhōng yě, bù fēng bù shù, sàng qī wú shí: hòu shì shèng rén yì zhī yǐ guān guǒ" yī, tóng mù wèi guān, gé cǎi wèi jiān, xià bù jí quán, shàng bù xiè chòu èr. hòu shì yǐ qiū zǐ huái bǎi chūn? sān, gè qǔ fāng tǔ suǒ chū, jiāo qī suǒ zhì sì, dīng xì yào, xuē chú chǎn mí, bú jiàn jì huì wǔ, qí jiān zú shì, qí yòng zú rèn, rú cǐ kě yǐ. qí hòu jīng shī guì qī, bì yù jiāng nán nòu liù zǐ yù zhāng pián nán: qī biān yuǎn xià tǔ bā, yì jìng xiāng fǎng xiào jiǔ. fū nòu zǐ yù zhāng, suǒ chū shū yuǎn, yòu nǎi shēng yú shēn shān qióng gǔ yī, jīng lì shān cén yī yī, lì qiān bù zhī gāo, bǎi zhàng zhī xī, qīng yǐ xiǎn zǔ yī èr, qí qū bù biàn, qiú zhī lián rì rán hòu jiàn zhī, fá zhuó lián yuè yī sān rán hòu qì yī sì, huì zhòng rán hòu néng dòng dān yī wǔ, niú liè rán hòu néng zhì shuǐ yī liù, yóu kuì rù hǎi yī qī, lián huái nì hé yī bā, xíng shù qiān lǐ, rán hòu dào luò yī jiǔ. gōng jiàng diāo zhì èr, jī lěi rì yuè, jì yī guān zhī chéng, gōng jiāng qiān wàn. fū jì qí zhōng yòng, zhòng qiě wàn jīn, fēi dà zhòng bù néng jǔ, fēi dà chē bù néng wǎn. dōng zhì lè làng èr yī, xī zhì dūn huáng èr èr, wàn lǐ zhī zhōng, xiāng jìng yòng zhī. cǐ zhī fèi gōng shāng nóng èr sān, kě wèi tòng xīn èr sì!
子曰:“古之葬者,厚衣之以薪,葬之中野,不封不树,丧期无时:后世圣人易之以棺椁”〔一〕,桐木为棺,葛采为缄,下不及泉,上不泄臭〔二〕。后世以楸梓槐柏杶?〔三〕,各取方土所出,胶漆所致〔四〕,钉细要,削除铲靡,不见际会〔五〕,其坚足恃,其用足任,如此可矣。其后京师贵戚,必欲江南檽〔六〕梓豫章楩柟:〔七〕边远下土〔八〕,亦竞相仿效〔九〕。夫檽梓豫章,所出殊远,又乃生于深山穷谷〔一0〕,经历山岑〔一一〕,立千步之高,百丈之溪,倾倚险阻〔一二〕,崎岖不便,求之连日然后见之,伐斫连月〔一三〕然后讫〔一四〕,会众然后能动担〔一五〕,牛列然后能致水〔一六〕,油溃入海〔一七〕,连淮逆河〔一八〕,行数千里,然后到雒〔一九〕。工匠雕治〔二0〕,积累日月,计一棺之成,功将千万。夫既其终用,重且万斤,非大众不能举,非大车不能挽。东至乐浪〔二一〕,西至敦煌〔二二〕,万里之中,相竞用之。此之费功伤农〔二三〕,可为痛心〔二四〕!
yī yì xì cí xià chuán." shí" wáng bì běn zuò" shù", àn chuán yì zuò" shù".
〔一〕易系辞下传。“时”王弼本作“数”,按传亦作“数”。
èr hàn shū yáng wáng sūn chuán yún:" xī dì yáo zhī zàng yě, kuǎn mù wèi, gé lěi wèi jiān, qí chuān xià bù luàn quán, shàng bù xiè chòu, gù shèng wáng shēng yì shàng, sǐ yì zàng yě."
〔二〕汉书杨王孙传云:“昔帝尧之葬也,窾木为■,葛藟为缄,其穿下不乱泉,上不泄殠,故圣王生易尚,死易葬也。”
sān" chūn" jiù zuò"", jù chuán gǎi."?" chuán zuò" chū". duó àn: shuō wén:" chūn, chūn mù yě." huò tǐ zuò"". shān hǎi jīng zhōng shān jīng:" chéng hóu zhī shān, qí shàng duō mù." guō zhù:" shì chū, cái zhōng chē yuán." jí jīn xiāng chūn yě. shuō wén yòu yún:"?,? mù yě. dú ruò huá." jí jīn bái huà. shī qī yuè wǒ xíng qí yě máo chuán bìng yún:" chū, è mù." jí jīn chòu chūn, bù zhōng wèi guān. chū? tóng yīn, shuō wén gè běn yì hù é, gù cǐ yì wù.
〔三〕“杶”旧作“■”,据传改。“?”传作“樗”。○铎按:说文:“杶,杶木也。”或体作“●”。山海经中山经:“成侯之山,其上多●木。”郭注:“似樗,材中车辕。”即今香椿也。说文又云:“?,?木也。读若华。”即今白桦。诗七月、我行其野毛传并云:“樗,恶木。”即今臭椿,不中为棺。樗、?同音,说文各本亦互讹,故此亦误。
sì xīn yǔ dào jī piān yún:" fù zhì jiāo qī dān qīng xuán huáng qí wěi zhī sè." shī pàn shuǐ:" róng chē kǒng bó", zhèng jiān yún:'" bó" dàng zuò" fù", shén fù zhì zhě, yán ān lì yě.' zhì zhì gǔ tōng yòng.
〔四〕新语道基篇云:“傅致胶漆丹青玄黄琦玮之色。”诗泮水:“戎车孔博”,郑笺云:‘“博”当作“傅”,甚傅致者,言安利也。’致、致古通用。
wǔ jiāng yān jí tóng jiàn zàn yún:" wǎng gǔ zhī shì, guān jiē bù yòng dīng, xī yòng xì yāo. qí xì yāo zhī fǎ, zhǎng qī cùn, guǎng sān cùn, hòu èr cùn wǔ fēn, zhuàng rú mù píng, liǎng tóu dà ér zhōng yāng xiǎo, réng záo guān jì ér ān zhī, yīn pǔ qī qí wài. yī guān fán yòng xì yāo wǔ shí sì méi. dà lüè rú cǐ." àn" xì yào" yì zuò" xiǎo yào", lǐ jì tán gōng yún:" guān shù suō èr héng sān, rèn měi shù yī." zhèng zhù:" rèn, jīn xiǎo yào." sàng dà jì yún:" jūn gài yòng qī, sān rèn sān shù. dài fū gài yòng qī, èr rèn èr shù. shì gài bù yòng qī, èr rèn èr shù." zhèng zhù:" yòng qī zhě, tú hé pìn mǔ zhī zhōng yě. rèn, xiǎo yào yě." shì míng shì sàng zhì yún:" guān shù yuē jiān. jiān, hán yě. gǔ zhě guān bù dīng yě. páng jì yuē xiǎo yào, qí yào yuē xiǎo yě. yòu wèi zhī rèn. rèn, rèn yě rèn zhì jì huì shǐ bù jiě yě." wèi zhì wén dì chuán zhōng zhì yún:" guān dàn qī jì huì sān guò." zhōu lǐ biàn shī zhèng zhù:" huì, fèng zhōng yě." yì wén lèi jù qī shí yǐn hòu hàn zhāng? guī cái zhěn fù yún:" huì zhì mì gù, jué jì wú xián." yī qiè jīng yīn yì sì yǐn cāng jié piān yún:" chǎn, xuē píng yě."" mí" dàng zuò" mó". duó àn: cǐ"" zì zhī huài, tōng" mó", yán yě.
〔五〕江淹集铜剑赞云:“往古之事,棺皆不用钉,悉用细腰。其细腰之法,长七寸,广三寸,厚二寸五分,状如木枰,两头大而中央小,仍凿棺际而安之,因普漆其外。一棺凡用细腰五十四枚。大略如此。”按“细要”亦作“小要”,礼记檀弓云:“棺束缩二横三,衽每束一。”郑注:“衽,今小要。”丧大记云:“君盖用漆,三衽三束。大夫盖用漆,二衽二束。士盖不用漆,二衽二束。”郑注:“用漆者,涂合牝牡之中也。衽,小要也。”释名释丧制云:“棺束曰缄。缄,函也。古者棺不钉也。旁际曰小要,其要约小也。又谓之衽。衽,任也;任制际会使不解也。”魏志文帝传终制云:“棺但漆际会三过。”周礼弁师郑注:“会,缝中也。”艺文类聚七十引后汉张?瑰材枕赋云:“会致密固,绝际无闲。”一切经音义四引苍颉篇云:“铲,削平也。”“靡”当作“磨”。○铎按:此“●”字之坏,通“摩”,研也。
liù" nòu" dàng zuò" chū". duó àn: wáng xiān qiān hòu hàn shū jí jiě yǐn shěn qīn hán yuē:'" nòu" yí" yú" zì zhī jiè. ěr yǎ:" yú, shǔ zǐ." guō zhù:" qiū shǔ yě." jīn rén wèi zhī kǔ qiū.'
〔六〕“檽”当作“樗”。○铎按:王先谦后汉书集解引沈钦韩曰:‘“檽”疑“楰”字之借。尔雅:“楰,鼠梓。”郭注:“楸属也。”今人谓之苦楸。’
qī huái nán zǐ xiū wù xùn yún:" pián nán yù zhāng zhī shēng yě, qī nián ér hòu zhī, gù kě yǐ wéi guān zhōu."
〔七〕淮南子修务训云:“楩柟豫章之生也,七年而后知,故可以为棺、舟。”
bā hàn shū liú fǔ chuán yún:" xīn cóng xià tǔ lái, wèi zhī cháo tíng tǐ." duó àn: yǔ yì jiàn sān shì piān.
〔八〕汉书刘辅传云:“新从下土来,未知朝廷体。”○铎按:语亦见三式篇。
jiǔ hàn shū kuāng héng chuán yún:" jīn cháng ān tiān zǐ zhī dōu, qīn chéng shèng huà, rán qí xí sú wú yǐ yì yú yuǎn fāng. jùn guó lái zhě, wú suǒ fǎ zé, huò jiàn chǐ mí ér fàng xiào zhī."
〔九〕汉书匡衡传云:“今长安天子之都,亲承圣化,然其习俗无以异于远方。郡国来者,无所法则,或见侈靡而放效之。”
yī xīn shū zī zhì piān yún:" pián nán yù zhāng, tiān xià zhī míng mù yě. shēng yú shēn shān zhī zhōng, chǎn yú xī gǔ zhī bàng." zhì yào" nán" zuò" zǐ", wén xuǎn liú gōng gàn gōng yàn shī zhù sī mǎ shào tǒng zèng shān tāo shī zhù yǐn tóng. zhāo sì nián zuǒ zhuàn yún:" shēn shān qióng gǔ."
〔一0〕新书资质篇云:“楩柟豫章,天下之名木也。生于深山之中,产于溪谷之傍。”治要“柟”作“梓”,文选刘公干公燕诗注、司马绍统赠山涛诗注引同。昭四年左传云:“深山穷谷。”
yī yī hàn shū āi dì jì yún:" jīng lì jùn guó." àn guǎng yǎ shì gǔ yún:" jìng lì, guò yě."" jìng" yǔ" jīng" tōng. ěr yǎ shì shān yún:" shān xiǎo ér gāo, cén." shì míng shì shān yún:" cén, yě, rán yě."
〔一一〕汉书哀帝纪云:“经历郡国。”按广雅释诂云:“俓、历,过也。”“俓”与“经”通。尔雅释山云:“山小而高,岑。”释名释山云:“岑,●也,●●然也。”
yī èr chéng shí sān nián zuǒ zhuàn yún:" yú yuè xiǎn zǔ."
〔一二〕成十三年左传云:“踰越险阻。”
yī sān shī gān táng máo chuán:" fá, jī yě." shuō wén fá zhuó bìng xùn jī.
〔一三〕诗甘棠毛传:“伐,击也。”说文伐、斫并训击。
yī sì shuō wén yún:" qì, zhǐ yě."
〔一四〕说文云:“讫,止也。”
yī wǔ shuō wén yún:" dān, hé yě." dān dān zhèng sú zì. qí yǔ:" fù rèn dān hè", wéi zhāo zhù:" bèi yuē fù, jiān yuē dān." guǎn zǐ bā guān piān yún:" dà mù bù kě dú fá yě, dà mù bù kě dú jǔ yě, dà mù bù kě dú yùn yě." duó àn:" huì zhòng" yí dàng zuò" zhòng huì", yǔ" niú liè" duì.
〔一五〕说文云:“儋,何也。”儋、担正俗字。齐语:“负任担荷”,韦昭注:“背曰负,肩曰担。”管子八观篇云:“大木不可独伐也,大木不可独举也,大木不可独运也。”○铎按:“会众”疑当作“众会”,与“牛列”对。
yī liù wáng xiān shēng yún:'" liè" yí" yǐn", xíng jìn zhī wù.' jì péi àn: lùn héng xiào lì piān yún:" rèn chē shàng, qiáng niú yǐn qián." duó àn: shàng wén" huì zhòng" wèi huì hé zhòng rén, zé" niú liè" wèi cì liè duō niú, běn chuán zuò" duō niú ér hòu zhì", shì qí yì. zì bù fán gǎi.
〔一六〕王先生云:‘“列”疑“引”,形近之误。’继培按:论衡效力篇云:“任车上■,强牛引前。”○铎按:上文“会众”谓会合众人,则“牛列”为次列多牛,本传作“多牛而后致”,是其义。字不烦改。
yī qī" yóu" dàng zuò" cáo". hàn shū zhào chōng guó chuán yún:" chén qián bù shì rù shān fá cái mù, dà xiǎo liù wàn yú méi, jiē zài shuǐ cì, bīng jiě cáo xià." yán shī gǔ zhù:" cáo xià, yǐ shuǐ yùn mù ér xià yě." hòu hàn shū bān biāo hòu gù chuán xī dōu fù yún:" tōng gōu dà cáo, kuì wèi dòng hé." zhāng huái zhù yǐn cāng jié piān yún:" kuì, páng jué yě." yú yuè yún:'" yóu kuì" yí dàng zuò" kuì yóu". yóu, shuǐ míng. shuō wén yún" yóu shuǐ, chū wǔ líng càn líng xī, dōng nán rù jiāng."" kuì" jí xī dōu fù" kuì wèi dòng hé" zhī" kuì". kuì yóu rù hǎi, gài cóng yóu shuǐ rù jiāng ér yóu jiāng rù hǎi yě. dà mù zhī suǒ chū duō zài chǔ shǔ, yùn mù zhě bì qǔ dào jīng xiāng. jiāng biǎo chuán chēng:" liú bèi wèi jīng zhōu mù, lì yíng yóu kǒu." cǐ jí gǔ yóu shuǐ gù dào, wèi zhī yóu kǒu, zé qí wèi wǎng lái zhī suǒ jīng lì kě zhī.' duó àn:" kuì yóu rù hǎi" yǔ" lián huái nì hé", liǎng wén xiāng duì, yú shuō jìn shì.
〔一七〕“油”当作“漕”。汉书赵充国传云:“臣前部士入山伐材木,大小六万余枚,皆在水次,冰解漕下。”颜师古注:“漕下,以水运木而下也。”后汉书班彪后固传西都赋云:“通沟大漕,溃渭洞河。”章怀注引苍颉篇云:“溃,旁决也。”○俞樾云:‘“油溃”疑当作“溃油”。油,水名。说文云“油水,出武陵孱陵西,东南入江。”“溃”即西都赋“溃渭洞河”之“溃”。溃油入海,盖从油水入江而由江入海也。大木之所出多在楚、蜀,运木者必取道荆、襄。江表传称:“刘备为荆州牧,立营油口。”此即古油水故道,谓之油口,则其为往来之所经历可知。’○铎按:“溃油入海”与“连淮逆河”,两文相对,俞说近是。
yī bā wáng xiān shēng yún:' mèng zǐ:" cóng liú shàng ér wáng fǎn wèi zhī lián", cǐ" lián huái" zhī xùn.'
〔一八〕王先生云:‘孟子:“从流上而亡反谓之连”,此“连淮”之训。’
yī jiǔ xīn yǔ zī zhì piān yún:" pián nán yù zhāng, yīn jiāng hé zhī dào, ér dá yú jīng shī zhī xià."
〔一九〕新语资质篇云:“楩柟豫章,因江河之道,而达于京师之下。”
èr shuō wén yún:" diāo, zuó wén yě."
〔二0〕说文云:“雕,琢文也。”
èr yī hàn shū wǔ dì jì yún:" yuán fēng sān nián, cháo xiǎn jiàng, yǐ qí dì wéi lè làng, lín tún xuán tú zhēn pān jùn."
〔二一〕汉书武帝纪云:“元封三年,朝鲜降,以其地为乐浪,临屯、玄菟、真番郡。”
èr èr wǔ dì jì yún:" yuán dǐng liù nián, fēn wǔ wēi jiǔ quán dì zhì zhāng yè dūn huáng jùn."
〔二二〕武帝纪云:“元鼎六年,分武威、酒泉地置张掖、敦煌郡。”
èr sān yán tiě lùn sàn bù zú piān yún:" duò chéng biàn gù shāng gōng, gōng shāng shàng tōng shāng nóng." duó àn:" cǐ zhī fèi gōng shāng nóng"," zhī" yóu" qí" yě.
〔二三〕盐铁论散不足篇云:“堕成变故伤功,工商上通伤农。”○铎按:“此之费功伤农”,“之”犹“其”也。
èr sì chéng shí sān nián zuǒ zhuàn yún:" tòng xīn jí shǒu." lǚ shì chūn qiū jìn sāi piān yún:" shì yǒu xìng zhǔ rén shì, shēn yì niàn cǐ, yì kě yǐ tòng xīn yǐ."
〔二四〕成十三年左传云:“痛心疾首。”吕氏春秋禁塞篇云:“世有兴主仁士,深意念此,亦可以痛心矣。”
gǔ zhě mù ér bù chóng. zhòng ní sàng mǔ, zhǒng gāo sì chǐ, yù yǔ ér duò, dì zǐ qǐng zhì zhī. fū zǐ qì yuē:" lǐ bù xiū mù yī." lǐ sǐ, yǒu guān ér wú guǒ èr. wén dì zàng yú zhǐ yáng sān, míng dì zàng yú luò nán sì, jiē bù cáng zhū bǎo, bù zào miào, bù qǐ shān líng wǔ. líng mù suī bēi ér shèng gāo liù. jīn jīng shī guì qī, jùn xiàn háo jiā qī, shēng bù jí yǎng, sǐ nǎi chóng sàng bā. huò zhì kè jīn lòu yù jiǔ, nòu zǐ pián nán, liáng tián zào yíng yī, huáng rǎng zhì cáng, duō mái zhēn bǎo ǒu rén chē mǎ yī yī, zào qǐ dà zhǒng, guǎng zhǒng sōng bǎi, lú shè cí táng, chóng chǐ shàng jiàn yī èr. chǒng chén guì qī, zhōu jùn shì jiā yī sān, měi yǒu sāng zàng, dōu guān yī sì shǔ xiàn yī wǔ, gè dāng qiǎn lì jī fèng yī liù, chē mǎ wéi zhàng, dài jiǎ dài kè zhī jù, jìng wèi huá guān. cǐ wú yì yú fèng zhōng, wú zēng yú xiào xíng, dàn zuò fán jiǎo rǎo, shāng hài lì mín yī qī.
古者墓而不崇。仲尼丧母,冢高四尺,遇雨而堕,弟子请治之。夫子泣曰:“礼不修墓〔一〕。”鲤死,有棺而无椁〔二〕。文帝葬于芷阳〔三〕,明帝葬于洛南〔四〕,皆不藏珠宝,不造庙,不起山陵〔五〕。陵墓虽卑而圣高〔六〕。今京师贵戚,郡县豪家〔七〕,生不极养,死乃崇丧〔八〕。或至刻金镂玉〔九〕,檽梓楩柟,良田造茔〔一0〕,黄壤致藏,多埋珍宝偶人车马〔一一〕,造起大冢,广种松柏,庐舍祠堂,崇侈上僭〔一二〕。宠臣贵戚,州郡世家〔一三〕,每有丧葬,都官〔一四〕属县〔一五〕,各当遣吏赍奉〔一六〕,车马帷帐,贷假待客之具,竞为华观。此无益于奉终,无增于孝行,但作烦搅扰,伤害吏民〔一七〕。
yī lǐ jì tán gōng," chóng" zuò" fén"," duò" zuò" bēng"," lǐ" zuò" gǔ". běn chuán yǔ jì tóng. duó àn: cǐ jiē jié xìn yǐ yì yì zhī, fēi bié běn rú shì. chuán zé jù lǐ jì gǎi.
〔一〕礼记檀弓,“崇”作“坟”,“堕”作“崩”,“礼”作“古”。本传与记同。○铎按:此皆节信以意易之,非别本如是。传则据礼记改。
èr lún yǔ.
〔二〕论语。
sān" zhǐ yáng" jiù zuò" máng dàng", jù chuán gǎi. shǐ jì jiàng xiàng míng chén nián biǎo yún:" xiào wén dì jiǔ nián, yǐ zhǐ yáng xiāng wèi bà líng."
〔三〕“芷阳”旧作“芒砀”,据传改。史记将相名臣年表云:“孝文帝九年,以芷阳乡为霸陵。”
sì hòu hàn shū zhāng dì jì zhāng huái zhù yǐn dì wáng shì jì yún:" míng dì xiǎn jié líng, gù fù shòu tíng yě. xī běi qù luò yáng sān shí qī lǐ."
〔四〕后汉书章帝纪、章怀注引帝王世纪云:“明帝显节陵,故富寿亭也。西北去雒阳三十七里。”
wǔ shì jiàn hàn shū wén dì jì hòu hàn shū míng dì jì.
〔五〕事见汉书文帝纪、后汉书明帝纪。
liù" shèng gāo" chuán zuò" dé zuì gāo".
〔六〕“圣高”传作“德最高”。
qī guǎn zǐ qīng zhòng jiǎ yún:" wú guó zhī háo jiā." shǐ jì lǚ bù wéi chuán yún:" zi chǔ fū rén, zhào háo jiā nǚ yě."
〔七〕管子轻重甲云:“吾国之豪家。”史记吕不韦传云:“子楚夫人,赵豪家女也。”
bā jí wù běn piān suǒ yún" yuē shēng yǐ dài zhōng", zhù xiáng qián.
〔八〕即务本篇所云“约生以待终”,注详前。
jiǔ hòu hàn shū liáng tǒng hòu shāng chuán yún:" cì yǐ dōng yuán zhū shòu zhī qì, yín lòu huáng cháng yù xiá." zhāng huái zhù:" shòu qì, guān yě. yǐ zhū shì zhī, yǐ yín lòu zhī." xù hàn shū lǐ yí zhì liú zhāo zhù yǐn hàn jiù yí yún:" dì bēng, yǐ yù wèi rú, rú kǎi zhuàng, lián fèng zhī, yǐ huáng jīn wèi lòu, yāo yǐ xià yǐ yù wèi zhá, zhǎng yī chǐ èr cùn, bàn wèi xiá, xià zhì zú, yì fèng yǐ huáng jīn lǚ."
〔九〕后汉书梁统后商传云:“赐以东园朱寿之器,银镂黄肠玉匣。”章怀注:“寿器,棺也。以朱饰之,以银镂之。”续汉书礼仪志刘昭注引汉旧仪云:“帝崩,以玉为襦,如铠状,连缝之,以黄金为镂,腰以下以玉为札,长一尺二寸,半为柙,下至足,亦缝以黄金缕。”
yī lǐ jì tán gōng yún:' gōng shū wén zi shēng yú xiá qiū, qú bó yù cóng. wén zǐ yuē:" lè zāi sī qiū yě! sǐ zé wǒ yù zàng yān." bó yù yuē:" wú zi lè zhī, zé yuàn qǐng qián."' zhèng zhù:" cì qí yù hài rén liáng tián." yòu yún:' kǒng zǐ yuē:" gǔ yě mù ér bù fén."' zhèng zhù:" mù, wèi zhào yù, jīn zhī fēng yíng yě."
〔一0〕礼记檀弓云:‘公叔文子升于瑕邱,蘧伯玉从。文子曰:“乐哉斯邱也!死则我欲葬焉。”伯玉曰:“吾子乐之,则瑗请前。”’郑注:“刺其欲害人良田。”又云:‘孔子曰:“古也墓而不坟。”’郑注:“墓,谓兆域,今之封茔也。”
yī yī yán tiě lùn sàn bù zú piān yún:" gǔ zhě, míng qì yǒu xíng wú shí, shì mín bù yòng yě. jí qí hòu, zé yǒu xī hǎi zhī cáng, tóng mǎ ǒu rén mí jì, qí wù bù bèi. jīn hòu zī duō cáng, qì yòng rú shēng rén. jùn guó yáo lì sù sāng rǒu ǒu chē lǔ lún." hàn shū hán yán shòu chuán yún:" mài ǒu chē mǎ xià lǐ wěi wù", yán shī gǔ zhù:" ǒu, wèi mù tǔ wèi zhī, xiàng zhēn chē mǎ zhī xíng yě. ǒu, duì yě." duó àn:" huáng rǎng" yí dàng zuò" huáng cháng". hàn shū huò guāng chuán:" cì biàn fáng huáng cháng tí còu gè yī jù", sū lín yuē:" yǐ bǎi mù huáng xīn zhì lèi guān wài, gù yuē huáng cháng." hòu hàn shū liáng shāng chuán:" cì yín lòu huáng cháng yù xiá shí wù èr shí bā zhǒng." zhōu lǐ fāng xiāng shì zhèng zhù yún:" tiān zǐ zhī guǒ, bǎi huáng cháng wèi lǐ, ér biǎo yǐ shí yān." gài" huáng cháng" běn tiān zǐ zhī qì, guì jiā fēi shòu cì ér yòng zhī zhě zé wèi jiàn, gù zhì yào zài cuī shí zhèng lùn yún:" sòng zhōng zhī jiā, yì wú fǎ dù, zhì yòng nòu zǐ huáng cháng, duō cáng zhēn bǎo."" huáng cháng zhì cáng" zhě," zhì" yǔ" zhì" tóng, mì yě. yán yòng huáng cháng zhì mì ér cáng zhī. ruò zuò" huáng rǎng", zé wú yǐ jiàn qí chǐ yǐ. jiè huáng rǎng wèi báo zàng, jiàn hòu hàn shū zhào zī chuán.
〔一一〕盐铁论散不足篇云:“古者,明器有形无实,示民不用也。及其后,则有醯醢之藏,桐马偶人弥祭,其物不备。今厚资多藏,器用如生人。郡国繇吏素桑楺偶车橹轮。”汉书韩延寿传云:“卖偶车马下里伪物”,颜师古注:“偶,谓木土为之,象真车马之形也。偶,对也。”○铎按:“黄壤”疑当作“黄肠”。汉书霍光传:“赐便房黄肠题凑各一具”,苏林曰:“以柏木黄心致累棺外,故曰黄肠。”后汉书梁商传:“赐银镂黄肠玉匣什物二十八种。”周礼方相氏郑注云:“天子之椁,柏黄肠为里,而表以石焉。”盖“黄肠”本天子之器,贵家非受赐而用之者则为僭,故治要载崔实政论云:“送终之家,亦无法度,至用檽梓黄肠,多藏珍宝。”“黄肠致藏”者,“致”与“致”同,密也。言用黄肠致密而藏之。若作“黄壤”,则无以见其侈矣。借黄壤为薄葬,见后汉书赵咨传。
yī èr yán tiě lùn sàn bù zú piān yún:" gǔ zhě bù fēng bù shù, fǎn yú jì yú qǐn, wú tán yǔ zhī jū, miào táng zhī wèi. jí qí hòu zé fēng zhī, shù rén zhī fén bàn rèn, qí gāo kě yǐn. jīn fù zhě jī tǔ chéng shān, liè shù chéng lín, tái xiè lián gé, jí guān zēng lóu. zhōng zhě cí táng píng hé, yuán quē fú sī."
〔一二〕盐铁论散不足篇云:“古者不封不树,反虞祭于寝,无坛宇之居,庙堂之位。及其后则封之,庶人之坟半仞,其高可隐。今富者积土成山,列树成林,台榭连阁,集观增楼。中者祠堂屏合,垣阙罘罳。”
yī sān hàn shū shí huò zhì yún:" shì jiā zǐ dì", rú chún yuē:" shì jiā, wèi shì shì yǒu lù zhì jiā yě."
〔一三〕汉书食货志云:“世家子弟”,如淳曰:“世家,谓世世有禄秩家也。”
yī sì hòu hàn shū láng yǐ chuán yún:" luò yáng dōu guān." àn hàn shū xuān dì jì yán shī gǔ zhù yún:" zhōng dōu guān, fán jīng shī zhū guān fǔ yě."
〔一四〕后汉书郎顗传云:“洛阳都官。”按汉书宣帝纪颜师古注云:“中都官,凡京师诸官府也。”
yī wǔ hàn shū xuē xuān chuán yún:" lì xíng shǔ xiàn."
〔一五〕汉书薛宣传云:“历行属县。”
yī liù zhōu lǐ xiǎo zhù:" jí zàng, shè dào jī zhī diàn", zhù:' dù zi chūn yún:" jī dāng wèi zī, dào zhōng jì yě. hàn yí, měi jiē lù zhé jì."' hòu hàn shū huán róng hòu yè chuán yún:" fù luán zú, yáng cì qiǎn lì fèng cí, yīn xiàn fā qǔ cí jù, yè jù bù shòu."
〔一六〕周礼小祝:“及葬,设道赍之奠”,注:‘杜子春云:“赍当为粢,道中祭也。汉仪,每街路辄祭。”’后汉书桓荣后晔传云:“父鸾卒,杨赐遣吏奉祠,因县发取祠具,晔拒不受。”
yī qī yì jié tuàn yuē:" bù shāng cái, bù hài mín."
〔一七〕易节彖曰:“不伤财,不害民。”
jīn àn hào bì zhī jiāo, wén wǔ zhī líng yī, nán chéng zhī lěi, céng xī zhī zhǒng èr. zhōu gōng fēi bù zhōng yě, zēng zǐ fēi bù xiào yě, yǐ wéi bāo jūn xiǎn fù sān, bù zài jù cái: yáng míng xiǎn zǔ sì, bù zài chē mǎ. kǒng zǐ yuē:" duō huò cái shāng yú dé, bì zé méi lǐ wǔ." jìn líng hòu fù yǐ diāo qiáng, chūn qiū yǐ wéi fēi jūn liù. huá yuán lè lǚ hòu zàng wén gōng, chūn qiū yǐ wéi bù chén qī. kuàng yú qún sī shì shù, nǎi kě jiàn chǐ zhǔ shàng, guò tiān dào hū bā
今按鄗、毕之郊,文、武之陵〔一〕,南城之垒,曾析之冢〔二〕。周公非不忠也,曾子非不孝也,以为褒君显父〔三〕,不在聚财:扬名显祖〔四〕,不在车马。孔子曰:“多货财伤于德,弊则没礼〔五〕。”晋灵厚赋以雕墙,春秋以为非君〔六〕。华元、乐吕厚葬文公,春秋以为不臣〔七〕。况于群司士庶,乃可僭侈主上,过天道乎〔八〕﹖
yī hàn shū chǔ yuán wáng chuán:' liú xiàng yún:" wén wǔ zhōu gōng zàng yú bì."' shǐ jì zhōu běn jì jí jiě yǐn huáng lǎn yún:" wén wáng wǔ wáng zhōu gōng zhǒng, jiē zài jīng zhào cháng ān gǎo jù dōng shè zhōng." zhèng yì yǐn kuò dì zhì yún:" wǔ wáng mù zài yōng zhōu wàn nián xiàn xī nán sān shí bā lǐ bì yuán shàng." cuī shí zhèng lùn:" wén wǔ zhī zhào, yǔ píng dì qí."
〔一〕汉书楚元王传:‘刘向云:“文、武、周公葬于毕。”’史记周本纪集解引皇览云:“文王、武王、周公冢,皆在京兆长安镐聚东社中。”正义引括地志云:“武王墓在雍州万年县西南三十八里毕原上。”崔实政论:“文、武之兆,与平地齐。”
èr chuán zhù yún:" nán chéng shān, zēng zǐ fù suǒ zàng, zài jīn yí zhōu fèi xiàn xī nán." àn xù hàn shū jùn guó zhì, tài shān jùn yǒu nán chéng xiàn, zhù:" gù shǔ dōng hǎi." hàn shū dì lǐ zhì dōng hǎi jùn zuò" nán chéng". céng xī, lún yǔ zuò céng xī, kǒng ān guó yuē:" zēng shēn fù yě. míng diǎn." duó àn: míng diǎn zì, míng zì xiāng yìng. xī, shěng jiè zì.
〔二〕传注云:“南城山,曾子父所葬,在今沂州费县西南。”按续汉书郡国志,泰山郡有南城县,注:“故属东海。”汉书地理志东海郡作“南成”。曾析,论语作曾皙,孔安国曰:“曾参父也。名点。”○铎按:名点字■,名字相应。析,省借字。
sān bái hǔ tōng shì piān yún:" rén chén zhī yì, mò bù yù bāo chēng qí jūn." xiào jīng yún:" yǐ xiǎn fù mǔ."
〔三〕白虎通谥篇云:“人臣之义,莫不欲褒称其君。”孝经云:“以显父母。”
sì lǐ jì jì tǒng yún:" xiǎn yáng xiān zǔ, suǒ yǐ chóng xiào yě."
〔四〕礼记祭统云:“显扬先祖,所以崇孝也。”
wǔ yí lǐ pìn lǐ yún:" duō huò zé shāng yú dé, bì měi zé méi lǐ." xún zǐ dà lüè piān yǐn pìn lǐ zhì zuò" bì hòu zé shāng dé, cái chǐ zé tiǎn lǐ." cǐ yǐ wéi kǒng zǐ yǔ, ér wén yòu yì, huò bié yǒu suǒ běn.
〔五〕仪礼聘礼云:“多货则伤于德,弊美则没礼。”荀子大略篇引聘礼志作“币厚则伤德,财侈则殄礼。”此以为孔子语,而文又异,或别有所本。
liù xuān èr nián zuǒ zhuàn. duó àn: chéng běn" yǐ" zuò" zhī"," zhī" zì dāng zài" wèi" xià," wèi zhī" jí" wèi zhī" yě. huò jù mǐn èr nián zuǒ zhuàn:" yī zhī fú, yuǎn qí gōng yě pèi yǐ jīn jué, qì qí zhōng yě." hàn shū wǔ xíng zhì" zhī" zuò" yǐ", wèi" zhī" yóu" yǐ", bù kě cóng yě.
〔六〕宣二年左传。○铎按:程本“以”作“之”,“之”字当在“为”下,“为之”即“谓之”也。或据闵二年左传:“衣之■服,遠其躬也;佩以金玦,弃其衷也。”汉书五行志“之”作“以”,谓“之”犹“以”,不可从也。
qī chéng èr nián zuǒ zhuàn" lǚ" zuò" jǔ", lǚ shì chūn qiū ān sǐ piān gāo yòu zhù yǐn chuán zuò" lǚ". àn wén shí bā nián xuān èr nián chuán bìng zuò" lǚ". duó àn: wèi zhì wén dì jì zuò" lè jǔ", lǚ jǔ jǔ gǔ tóng shēng ér tōng yòng.
〔七〕成二年左传“吕”作“举”,吕氏春秋安死篇高诱注引传作“吕”。按文十八年、宣二年传并作“吕”。○铎按:魏志文帝纪作“乐莒”,吕、莒、举古同声而通用。
bā hàn shū gòng yǔ chuán yún:' hòu shì zhēng wèi shē chǐ, zhuǎn zhuǎn yì shén, chén xià yì xiāng fàng xiào, yī fú lǚ dāo jiàn, luàn yú zhǔ shàng. zhǔ shàng shí lín cháo rù miào, zhòng rén bù néng bié yì, shén fēi qí yí. rán fēi zì zhī shē jiàn yě, yóu lǔ zhāo gōng yuē" wú hé jiàn yǐ" jīn dài fū jiàn zhū hóu, zhū hóu jiàn tiān zǐ, tiān zǐ guò tiān dào, qí rì jiǔ yǐ.'
〔八〕汉书贡禹传云:‘后世争为奢侈,转转益甚,臣下亦相放效,衣服履■刀剑,乱于主上。主上时临朝入庙,众人不能别异,甚非其宜。然非自知奢僭也,犹鲁昭公曰“吾何僭矣﹖”今大夫僭诸侯,诸侯僭天子,天子过天道,其日久矣。’
jǐng dì shí, wǔ yuán hóu wèi bù hài zuò zàng guò lǜ duó guó yī. míng dì shí, sāng mín chuāng yáng hóu zuò zhǒng guò zhì kūn xuē èr. jīn tiān xià fú chǐ lí běn, jiàn shē guò shàng, yì yǐ shèn yǐ sān!
景帝时,武原侯卫不害坐葬过律夺国〔一〕。明帝时,桑民摐阳侯坐冢过制髡削〔二〕。今天下浮侈离本,僭奢过上,亦已甚矣〔三〕!
yī jiàn shǐ jì gāo zǔ gōng chén hóu zhě nián biǎo. jiù tuō" wǔ" zì, jù biǎo bǔ.
〔一〕见史记高祖功臣侯者年表。旧脱“武”字,据表补。
èr wèi xiáng. zhōu lǐ zhǒng rén zhèng zhù:' hàn lǜ yuē:" liè hóu fén gāo sì zhàng, guān nèi hóu yǐ xià zhì shù rén gè yǒu chà."'
〔二〕未详。周礼冢人郑注:‘汉律曰:“列侯坟高四丈,关内侯以下至庶人各有差。”’
sān duó àn zhōu lǐ kǎo gōng jì:" lún yǐ chóng, zé rén bù néng dēng yě." zhù:" yǐ, tài yě."
〔三〕○铎按;周礼考工记:“轮已崇,则人不能登也。”注:“已,太也。”
fán zhū suǒ jī, jiē fēi mín xìng, ér jìng wù zhě, luàn zhèng báo huà shǐ zhī rán yě yī. wáng zhě tǒng shì, guān mín shè jiào, nǎi néng biàn fēng yì sú, yǐ zhì tài píng èr.
凡诸所讥,皆非民性,而竞务者,乱政薄化使之然也〔一〕。王者统世,观民设教,乃能变风易俗,以致太平〔二〕。
yī cuī shí zhèng lùn yún:" wáng zhèng yī qīng, pǔ tiān shuài tǔ mò bù shē jiàn zhě, fēi jiā zhì rén gào, nǎi shí shì qū zhī shǐ rán." hàn shū kuāng héng chuán yún:" cǐ fēi qí tiān xìng, yǒu yóu rán yě."
〔一〕崔实政论云:“王政一倾,普天率土莫不奢僭者,非家至人告,乃时势驱之使然。”汉书匡衡传云:“此非其天性,有由然也。”
èr yì guān xiàng yuē:" xiān wáng yǐ xǐng fāng guān mín shè jiào." hàn shū yán ān chuán yún:" biàn fēng yì sú, huà yú hǎi nèi." dì lǐ zhì yún:' fán mín hán wǔ cháng zhī xìng, ér qí gāng róu huǎn jí yīn shēng bù tóng, xì shuǐ tǔ zhī fēng qì, gù wèi zhī fēng hào wù qǔ shě dòng jìng wáng cháng, suí jūn shàng zhī qíng yù, gù wèi zhī sú. kǒng zǐ yuē:" yí fēng yì sú, mò shàn yú lè." yán shèng wáng zài shàng, tǒng lǐ rén lún, bì yí qí běn ér yì qí mò. cǐ hùn tóng tiān xià, yī zhī hū zhōng hé, rán hòu wáng jiào chéng yě.' àn cǐ piān dà zhǐ běn yán tiě lùn sàn bù zú piān. dōng xī jīng fēng sú mí bì lüè tóng, zhào gào pín fán, mò wèi shuāi zhǐ, jīn lù liǎng shū zhào wén, yǐ míng wáng shì zhī yì. hàn shū chéng dì jì yǒng shǐ sì nián zhào yuē:" shèng wáng míng lǐ zhì yǐ xù zūn bēi, yì chē fú yǐ zhāng yǒu dé, suī yǒu qí cái ér wú qí zūn, bù dé yú zhì, gù mín xīng xíng, shàng yì ér xià lì. fāng jīn shì sú shē jiàn wǎng jí, mí yǒu yàn zú. gōng qīng liè hóu, qīn shǔ jìn chén, sì fāng suǒ zé, wèi wén xiū shēn zūn lǐ, tóng xīn yōu guó zhě yě. huò nǎi shē chǐ yì yù, wù guǎng dì zhái, zhì yuán chí, duō chù nú bì, bèi fú qǐ hú, shè zhōng gǔ, bèi nǚ lè, chē fú jià qǔ zàng mái guò zhì. lì mín mù xiào, qǐn yǐ chéng sú, ér yù wàng bǎi xìng jiǎn jié, jiā jǐ rén zú, qǐ bù nán zāi qí shēn chì yǒu sī, yǐ jiàn jìn zhī." hòu hàn shū guāng wǔ dì jì jiàn wǔ qī nián zhào yuē:" shì yǐ hòu zàng wèi dé, báo zhōng wèi bǐ, zhì yú fù zhě shē jiàn, pín zhě dān cái, fǎ lìng bù néng jìn, lǐ yì bù néng zhǐ, cāng cù nǎi zhī qí jiù. qí bù gào tiān xià, lìng zhī zhōng chén xiào zǐ cí xiōng tì dì báo zàng sòng zhōng zhī yì." míng dì jì yǒng píng shí èr nián zhào yuē:" xī céng mǐn fèng qīn, jié huān zhì yǎng zhòng ní zàng zi, yǒu guān wú guǒ. sàng guì zhì āi, lǐ cún níng jiǎn. jīn bǎi xìng sòng zhōng zhī zhì, jìng wèi shē mí, shēng zhě wú dān shí zhī chǔ, ér cái lì jìn yú fén tǔ, fú là wú zāo kāng, ér shēng láo jiān yú yī diàn, mí pò jī shì zhī yè, yǐ gōng zhōng cháo zhī fèi, zǐ sūn jī hán, jué mìng yú cǐ, qǐ zǔ kǎo zhī yì zāi yòu chē fú zhì dù, zì jí ěr mù, tián huāng bù gēng, yóu shí zhě zhòng. yǒu sī qí shēn míng kē jìn yí yú jīn zhě, xuān xià jùn guó." zhāng dì jì jiàn chū èr nián zhào yuē:' bǐ nián yīn yáng bù tiáo, jī jǐn lǚ zhēn. shēn wéi xiān dì yōu rén zhī běn, zhào shū yuē:" bù shāng cái, bù hài mín", chéng yù yuán yuán qù mò guī běn. ér jīn guì qī jìn qīn, shē zòng wú dù, jià qǔ sòng zhōng, yóu wéi jiàn chǐ. yǒu sī fèi diǎn, mò kěn jǔ chá. jīn zì sān gōng, bìng yí míng jiū fēi fǎ, xuān zhèn wēi fēng. qí kē tiáo zhì dù suǒ yí shī xíng, zài shì zhě bèi wèi zhī jìn, xiān jīng shī ér hòu zhū xià.' hé dì jì yǒng yuán shí yī nián zhào yuē:" lì mín yú jiàn, hòu sǐ shāng shēng, shì yǐ jiù lìng jié zhī zhì dù. qǐng zhě, guì qī jìn qīn, bǎi liáo shī yǐn, mò kěn lǜ cóng, yǒu sī bù jǔ, dài fàng rì shén. yòu shāng gǔ xiǎo mín, huò wàng fǎ jìn, qí qiǎo mí huò, liú jī gōng xíng. qí zài wèi fàn zhě, dāng xiān jǔ zhèng. fú dào xiǎo mín, dàn jù shēn míng xiàn gāng, wù yīn kē lìng, jiā nüè léi ruò." ān dì jì: yǒng chū yuán nián zhào sān gōng míng shēn jiù lìng, jìn shē chǐ, wú zuò fú qiǎo zhī wù, dān cái hòu zàng. yuán chū wǔ nián zhào yuē:" jiù lìng zhì dù, gè yǒu kē pǐn, yù lìng bǎi xìng wù chóng jié yuē. zāo yǒng chū zhī jì, rén lí huāng è, cháo tíng gōng zì fěi bó, qù jué shē shì, shí bù jiān wèi, yī wú èr cǎi. bǐ nián suī huò fēng ráng, shàng fá chǔ jī, ér xiǎo rén wú lǜ, bù tú jiǔ cháng, jià qǔ sòng zhōng, fēn huá mǐ lì. zhì yǒu zǒu zú nú bì, bèi qǐ hú, zhe zhū jī. jīng shī shàng ruò sī, hé yǐ shì sì yuǎn? shè zhāng fǎ jìn, kěn cè fēn míng, ér yǒu sī duò rèn, qì bù fèng xíng. qiū jié jì lì, zhì niǎo jiāng yòng, qiě fù chóng shēn, yǐ guān hòu xiào." huán dì jì yǒng xīng èr nián zhào yuē:" yú fú zhì dù, yǒu yú chǐ zhǎng shì zhě, jiē yí sǔn shěng. jùn xiàn wù cún jiǎn yuē, shēn míng jiù lìng, rú yǒng píng gù shì."
〔二〕易观象曰:“先王以省方观民设教。”汉书严安传云:“变风易俗,化于海内。”地理志云:‘凡民函五常之性,而其刚柔缓急音声不同,系水土之风气,故谓之风;好恶取舍动静亡常,随君上之情欲,故谓之俗。孔子曰:“移风易俗,莫善于乐。”言圣王在上,统理人伦,必移其本而易其末。此混同天下,壹之虖中和,然后王教成也。’按此篇大恉本盐铁论散不足篇。东、西京风俗靡敝略同,诏告频烦,莫为衰止,今录两书诏文,以明王氏之意。汉书成帝纪永始四年诏曰:“圣王明礼制以序尊卑,异车服以章有德,虽有其财而无其尊,不得踰制,故民兴行,上义而下利。方今世俗奢僭罔极,靡有厌足。公卿列侯,亲属近臣,四方所则,未闻修身遵礼,同心忧国者也。或乃奢侈逸豫,务广第宅,治园池,多畜奴婢,被服绮縠,设钟鼓,备女乐,车服嫁娶葬埋过制。吏民慕效,寝以成俗,而欲望百姓俭节,家给人足,岂不难哉﹖其申饬有司,以渐禁之。”后汉书光武帝纪建武七年诏曰:“世以厚葬为德,薄终为鄙,至于富者奢僭,贫者单财,法令不能禁,礼义不能止,仓卒乃知其咎。其布告天下,令知忠臣孝子慈兄悌弟薄葬送终之义。”明帝纪永平十二年诏曰:“昔曾、闵奉亲,竭欢致养;仲尼葬子,有棺无椁。丧贵致哀,礼存宁俭。今百姓送终之制,竞为奢靡,生者无担石之储,而财力尽于坟土,伏腊无糟糠,而牲牢兼于一奠,糜破积世之业,以供终朝之费,子孙饥寒,绝命于此,岂祖考之意哉﹖又车服制度,恣极耳目,田荒不耕,游食者众。有司其申明科禁宜于今者,宣下郡国。”章帝纪建初二年诏曰:‘比年阴阳不调,饥馑屡臻。深惟先帝忧人之本,诏书曰:“不伤财,不害民”,诚欲元元去末归本。而今贵戚近亲,奢纵无度,嫁娶送终,尤为僭侈。有司废典,莫肯举察。今自三公,并宜明纠非法,宣振威风。其科条制度所宜施行,在事者备为之禁,先京师而后诸夏。’和帝纪永元十一年诏曰:“吏民踰僭,厚死伤生,是以旧令节之制度。顷者,贵戚近亲,百僚师尹,莫肯率从,有司不举,怠放日甚。又商贾小民,或忘法禁,奇巧靡货,流积公行。其在位犯者,当先举正。巿道小民,但具申明宪纲,勿因科令,加虐羸弱。”安帝纪:永初元年诏三公明申旧令,禁奢侈,毋作浮巧之物,殚财厚葬。元初五年诏曰:“旧令制度,各有科品,欲令百姓务崇节约。遭永初之际,人离荒厄,朝廷躬自菲薄,去绝奢饰,食不兼味,衣无二彩。比年虽获丰穰,尚乏储积,而小人无虑,不图久长,嫁娶送终,纷华靡丽。至有走卒奴婢,被绮縠,着珠玑。京师尚若斯,何以示四远?设张法禁,恳恻分明,而有司惰任,讫不奉行。秋节既立,鸷鸟将用,且复重申,以观后效。”桓帝纪永兴二年诏曰:“舆服制度,有踰侈长饰者,皆宜损省。郡县务存俭约,申明旧令,如永平故事。”