suǒ wèi xián rén jūn zǐ zhě, fēi bì gāo wèi hòu lù fù guì róng huá zhī wèi yě èr, cǐ zé jūn zǐ zhī suǒ yí yǒu, ér fēi qí suǒ yǐ wéi jūn zǐ zhě yě. suǒ wèi xiǎo rén zhě, fēi bì pín jiàn dòng něi rǔ è qióng zhī wèi yě sān, cǐ zé xiǎo rén zhī suǒ yí chù, ér fēi qí suǒ yǐ wéi xiǎo rén zhě yě.
所谓贤人君子者,非必高位厚禄富贵荣华之谓也〔二〕,此则君子之所宜有,而非其所以为君子者也。所谓小人者,非必贫贱冻馁辱阨穷之谓也〔三〕,此则小人之所宜处,而非其所以为小人者也。
yī duó àn: cǐ piān shǒu míng jūn zǐ xiǎo rén zhī biàn, jì lùn guǎ dé gāo wèi zhī rén bù zú yǐ wéi róng, ér zhōng zhī yǐ rén wéi qí rèn.
〔一〕○铎按:此篇首明君子小人之辨,继论寡德高位之人不足以为荣,而终之以人惟其任。
èr hàn shū dǒng zhòng shū chuán yún:" shēn chǒng ér zài gāo wèi, jiā wēn ér shí hòu lù, yīn chéng fù guì zhī zī lì, yǐ yǔ mín zhēng lì yú xià." xù chuán dá bīn xì yún:" jù jiǎo chéng xié, yǐ qiú yī rì zhī fù guì, cháo wèi róng huá, xī ér jiāo cuì."
〔二〕汉书董仲舒传云:“身宠而载高位,家温而食厚禄,因乘富贵之资力,以与民争利于下。”叙传答宾戏云:“据徼乘邪,以求一日之富贵,朝为荣华,夕而蕉瘁。”
sān" rǔ" shàng tuō yī zì. chéng běn" rǔ" zuò" kùn". duó àn: yí běn zuò" kùn rǔ", zhū běn tuō" kùn" zì, chéng běn tuō" rǔ" zì ěr. shào běn yì bǔ zuò" kùn kǔ", fēi.
〔三〕“辱”上脱一字。程本“辱”作“困”。○铎按:疑本作“困辱”,诸本脱“困”字,程本脱“辱”字耳。邵本臆补作“困苦”,非。
xī yǐ míng zhī zāi? fū jié zhòu zhě, xià yīn zhī jūn wáng yě, chóng hóu è lái, tiān zǐ zhī sān gōng yě yī, ér yóu bù miǎn yú xiǎo rén zhě, yǐ qí xīn xíng è yě. bó yí shū qí, è fū yě èr, fù shuō xū mí sān, ér jǐng bó yú lǔ yě sì, rán shì yóu yǐ wéi jūn zǐ zhě, yǐ wéi zhì jié měi yě wǔ.
奚以明之哉?夫桀、纣者,夏殷之君王也,崇侯、恶来,天子之三公也〔一〕,而犹不免于小人者,以其心行恶也。伯夷、叔齐,饿夫也〔二〕,傅说胥靡〔三〕,而井伯虞虏也〔四〕,然世犹以为君子者,以为志节美也〔五〕。
yī jiàn shǐ jì yīn běn jì.
〔一〕见史记殷本纪。
èr fǎ yán yuān qiān piān yún:" xī shān zhī è fū."
〔二〕法言渊骞篇云:“西山之饿夫。”
sān lǚ shì chūn qiū qiú rén piān yún:" fù shuō, yīn zhī xū mí yě." gāo yòu zhù:" xū mí, xíng zuì zhī míng yě."
〔三〕吕氏春秋求人篇云:“傅说,殷之胥靡也。”高诱注:“胥靡,刑罪之名也。”
sì" jǐng bó yú lǔ" jiù zuò" jǐng jiù chù lǔ". xī wǔ nián zuǒ zhuàn yún:" zhí yú gōng jí qí dài fū jǐng bó." shǐ jì jìn shì jiā" zhí" zuò" lǔ".
〔四〕“井伯虞虏”旧作“井臼处虏”。僖五年左传云:“执虞公及其大夫井伯。”史记晋世家“执”作“虏”。
wǔ hàn shū yún chǎng chuán yún:" chē qí jiāng jūn wáng shùn gāo qí zhì jié."
〔五〕汉书云敞传云:“车骑将军王舜高其志节。”
gù lùn shì gǒu dìng yú zhì xíng yī, wù yǐ zāo mìng, zé suī yǒu tiān xià bù zú yǐ wéi zhòng, wú suǒ yòng bù zú èr yǐ wéi qīng, chù lì yǔ sān bù zú yǐ wéi chǐ, fǔ sì hǎi bù zú yǐ wéi róng. kuàng hū qí wèi néng xiāng xiàn ruò cǐ zhě zāi sì? gù yuē: chǒng wèi bù zú yǐ zūn wǒ wǔ, ér bēi jiàn bù zú yǐ bēi jǐ liù.
故论士苟定于志行〔一〕,勿以遭命,则虽有天下不足以为重,无所用不足〔二〕以为轻,处隶圉〔三〕不足以为耻,抚四海不足以为荣。况乎其未能相县若此者哉〔四〕?故曰:宠位不足以尊我〔五〕,而卑贱不足以卑己〔六〕。
yī huái nán zǐ yuán dào xùn yún:" shì yǒu yí dìng zhī lùn." guǎn zǐ bā guān piān yún:" shāng gǔ zhī rén, bù lùn zhì xíng ér yǒu jué lù." xún zǐ róng rǔ piān yún:" zhì xíng xiū, lín guān zhì."
〔一〕淮南子原道训云:“士有一定之论。”管子八观篇云:“商贾之人,不论志行而有爵禄。”荀子荣辱篇云:“志行修,临官治。”
èr" zú" jiù zuò" kě".
〔二〕“足”旧作“可”。
sān āi èr nián zuǒ zhuàn yún:" rén chén lì yǔ miǎn." zhōu yǔ yún:" yān tì lì yǔ", wéi zhāo zhù:" lì, yì yě. yǔ, yǎng mǎ zhě."
〔三〕哀二年左传云:“人臣隶圉免。”周语云:“湮替隶圉”,韦昭注:“隶,役也。圉,养马者。”
sì xún zǐ wáng zhì piān yún:" shì qí wèi xiāng xiàn yě yì yuǎn yǐ."
〔四〕荀子王制篇云:“是其为相县也亦远矣。”
wǔ" yǐ" xià jiù yǎn" wèi" zì.
〔五〕“以”下旧衍“为”字。
liù xīn shū dà zhèng shàng piān yún:" zhòu zì wèi tiān wáng yě, jié zì wèi tiān zǐ yě, yǐ miè zhī hòu, mín yǐ xiāng mà yě. yǐ cǐ guān zhī, zé wèi bù zú yǐ wéi zūn, ér hào bù zú yǐ wéi róng yǐ."
〔六〕新书大政上篇云:“纣自谓天王也,桀自谓天子也,已灭之后,民以相骂也。以此观之,则位不足以为尊,而号不足以为荣矣。”
fū lìng yù cóng wǒ xìng, ér èr mìng zì tiān jiàng zhī yī. shī yún:" tiān shí wèi zhī, wèi zhī hé zāi èr!" gù jūn zǐ wèi bì fù guì, xiǎo rén wèi bì pín jiàn sān, huò qián lóng wèi yòng, huò sì kàng lóng zài tiān wǔ, cóng gǔ yǐ rán. jīn guān sú shì zhī lùn yě, yǐ zú jǔ dé, yǐ wèi mìng xián liù, zī kě wèi dé lùn zhī yī tǐ yǐ, ér wèi huò zhì lùn zhī shū zhēn yě. qī
夫令誉从我兴,而二命自天降之〔一〕。诗云:“天实为之,谓之何哉〔二〕!”故君子未必富贵,小人未必贫贱〔三〕,或潜龙未用,或〔四〕亢龙在天〔五〕,从古以然。今观俗士之论也,以族举德,以位命贤〔六〕,兹可谓得论之一体矣,而未获至论之淑真也。〔七〕
yī lǐ jì jì fǎ shū yǐn yuán shén qì yún:" mìng yǒu sān kē: yǒu shòu mìng yǐ bǎo qìng, yǒu zāo mìng yǐ zhé bào, yǒu suí mìng yǐ dū xíng." cǐ yún èr mìng, gài bù shù shòu mìng. bo liè piān yún:" mìng yǒu zāo suí." yù lǎn sān bǎi liù shí yǐn chūn qiū yuán mìng bāo yún:" mìng zhě, tiān zhī lìng yě. suǒ shòu yú dì, xíng zhèng bù guò, dé shòu mìng shòu mìng, zhèng mìng yě. qǐ jiǔ jiǔ bā shí yī. yǒu suí mìng suí mìng zhě. suí háng wéi mìng yě. yǒu zāo mìng zāo mìng zhě, xíng zhèng bù wù, féng shì cán zéi, jūn shàng nì luàn, gū jiù xià liú, zāi qiǎn bìng fā, yīn yáng sàn wǔ, bào qì léi zhì, miè rì dòng dì, jué rén mìng, shā lù xí yì shì." yú yuè yún:' shàng wén yún:" chǒng wèi bù zú yǐ zūn wǒ, ér bēi jiàn bù zú yǐ bēi jǐ." rán zé" èr mìng" jí wèi cǐ èr zhě yě. xià wén" jūn zǐ wèi bì fù guì, xiǎo rén wèi bì pín jiàn", fù guì pín jiàn, cǐ jí suǒ wèi" èr mìng". wāng shì bù běn shàng xià wén wèi shuō, ér fàn jǔ yuán shén qì zhī zāo mìng suí mìng yǐ shuō cǐ" èr mìng", shī zhī.' duó àn: yú shuō shì. shàng wén" wù yǐ zāo mìng", yì fēi wěi zhī" zāo mìng" yě.
〔一〕礼记祭法疏引援神契云:“命有三科:有受命以保庆,有遭命以谪暴,有随命以督行。”此云二命,盖不数受命。卜列篇云:“命有遭随。”御览三百六十引春秋元命苞云:“命者,天之令也。所受于帝,行正不过,得寿命──寿命,正命也。起九九八十一。有随命──随命者。随行为命也。有遭命──遭命者,行正不误,逢世残贼,君上逆乱,辜咎下流,灾谴并发,阴阳散忤,暴气雷至,灭日动地,绝人命,沙鹿袭邑是。”○俞樾云:‘上文云:“宠位不足以尊我,而卑贱不足以卑己。”然则“二命”即谓此二者也。下文“君子未必富贵,小人未必贫贱”,富贵、贫贱,此即所谓“二命”。汪氏不本上下文为说,而泛举援神契之遭命、随命以说此“二命”,失之。’○铎按:俞说是。上文“勿以遭命”,亦非纬之“遭命”也。
èr běi mén. duó àn:" wèi zhī hé" jí" nài zhī hé", xùn jiàn jīng zhuàn shì cí juǎn sān.
〔二〕北门。○铎按:“谓之何”即“奈之何”,训见经传释词卷三。
sān lùn héng mìng lù piān yún:" cái gāo xíng hòu, wèi bì bǎo qí bì fù guì zhì guǎ dé báo, wèi bì xìn qí bì pín jiàn. huò shí cái gāo xíng hòu, mìng è fèi ér bù jìn zhì guǎ dé báo, mìng shàn xìng ér chāo yú. gù fū lín shì zhī yú, cāo xíng qīng zhuó, xìng yǔ cái yě shì huàn guì jiàn, zhì chǎn pín fù, mìng yǔ shí yě."
〔三〕论衡命禄篇云:“才高行厚,未必保其必富贵;智寡德薄,未必信其必贫贱。或时才高行厚,命恶废而不进;智寡德薄,命善兴而超踰。故夫临事知愚,操行清浊,性与才也;仕宦贵贱,治产贫富,命与时也。”
sì" huò" zì jiù tuō, jù chéng běn bǔ.
〔四〕“或”字旧脱,据程本补。
wǔ yì gàn.
〔五〕易干。
liù zhòng zhǎng tǒng chāng yán yún:" tiān xià shì yǒu sān sú: xuǎn shì ér lùn zú xìng fá yuè, yī sú." jiàn yì lín.
〔六〕仲长统昌言云:“天下士有三俗:选士而论族姓阀阅,一俗。”见意林。
qī" zhēn" chéng běn zuò" zhēn", wù. huái nán zǐ yǒu chù zhēn xùn. shuō wén yún:" chù, shàn yě." jīng diǎn duō tōng yòng" shū".
〔七〕“真”程本作“贞”,误。淮南子有俶真训。说文云:“俶,善也。”经典多通用“淑”。
yáo, shèng fù yě, ér dān xiōng ào yī shùn, shèng zǐ yě, ér sǒu wán è èr shū xiàng, xián xiōng yě, ér fù tān bào sān jì yǒu, xián dì yě, ér qìng fù yín luàn sì. lùn ruò bì yǐ zú, shì dān yí chán ér shùn yí zhū, fù yí shǎng ér yǒu yí yí yě. lùn zhī bù kě bì yǐ zú yě ruò shì.
尧,圣父也,而丹凶傲〔一〕;舜,圣子也,而叟顽恶〔二〕;叔向,贤兄也,而鲋贪暴〔三〕;季友,贤弟也,而庆父淫乱〔四〕。论若必以族,是丹宜禅而舜宜诛,鲋宜赏而友宜夷也。论之不可必以族也若是。
yī shū gāo yáo mó.
〔一〕书皋陶谟。
èr yáo diǎn.
〔二〕尧典。
sān zhāo yuán nián shí sān nián shí sì nián zuǒ zhuàn. duó àn: yì jiàn jìn yǔ jiǔ.
〔三〕昭元年、十三年、十四年左传。○铎按:亦见晋语九。
sì zhuāng sà yī nián mǐn èr nián zuǒ zhuàn.
〔四〕庄卅一年、闵二年左传。
xī qí xī yǒu yán:" gǔn jí ér yǔ xìng, guǎn cài wèi lù, zhōu gōng yòu wáng yī." gù shū chēng" fù zǐ xiōng dì bù xiāng jí" yě èr. yōu lì zhī guì, tiān zǐ yě, ér yòu fù yǒu sì hǎi sān. yán yuán zhī jiàn, pǐ shù yě, ér yòu dòng něi lǚ kōng sì. lùn ruò bì yǐ wèi, zé shì liǎng wáng shì wǔ wèi shì shì liù, ér èr chù wèi yú bǐ yě. lùn zhī bù kě bì yǐ wèi yě, yòu ruò shì yān qī.
昔祁奚有言:“鲧殛而禹兴,管、蔡为戮,周公佑王〔一〕。”故书称“父子兄弟不相及”也〔二〕。幽、厉之贵,天子也,而又富有四海〔三〕。颜、原之贱,匹庶也,而又冻馁屡空〔四〕。论若必以位,则是两王是〔五〕为世士〔六〕,而二处为愚鄙也。论之不可必以位也,又若是焉〔七〕。
yī xiāng niàn yī nián zuǒ zhuàn." yòu" jīn zuò" yòu".
〔一〕襄廿一年左传。“佑”今作“右”。
èr zhāo niàn nián zuǒ zhuàn:' yuàn hé jì yuē:" zài kāng gào yuē: fù zǐ xiōng dì, zuì bù xiāng jí."' shū yún:" cǐ fēi kāng gào zhī quán wén, yǐn qí yì ér yán zhī." duó àn: xī sān shí sān nián zuǒ zhuàn jìn jiù jì yǐn kāng gào yuē:" fù bù cí, zi bù zhǐ, xiōng bù yǒu, dì bù gòng, bù xiāng jí yě." hòu hàn shū zhāng dì jì yuán hé yuán nián zhào yǐn tóng. huò wèi kāng gào quē wén.
〔二〕昭廿年左传:‘苑何忌曰:“在康诰曰:父子兄弟,罪不相及。”’疏云:“此非康诰之全文,引其意而言之。”○铎按:僖三十三年左传晋臼季引康诰曰:“父不慈,子不只,兄不友,弟不共,不相及也。”后汉书章帝纪元和元年诏引同。或谓康诰阙文。
sān mò zǐ fēi mìng xià piān yún:" jié zhòu yōu lì, guì wèi tiān zǐ, fù yǒu tiān xià." xīn shū guò qín xià piān yún:" guì wèi tiān zǐ, fù yǒu sì hǎi."
〔三〕墨子非命下篇云:“桀、纣、幽、厉,贵为天子,富有天下。”新书过秦下篇云:“贵为天子,富有四海。”
sì lún yǔ.
〔四〕论语。
wǔ" shì" zì yí yǎn.
〔五〕“是”字疑衍。
liù zhì yào zài shī zi quàn xué piān yún:" shǐ xián zhě jiào zhī yǐ wéi shì shì."
〔六〕治要载尸子劝学篇云:“使贤者教之以为世士。”
qī zhuāng zi dào zhí piān:' zi zhāng yuē:" shì wèi tiān zǐ, wèi bì guì yě qióng wèi pǐ fū, wèi bì jiàn yě. guì jiàn zhī fēn, zài háng zhī měi è."'
〔七〕庄子盗跖篇:‘子张曰:“势为天子,未必贵也;穷为匹夫,未必贱也。贵贱之分,在行之美恶。”’
gù yuē: rén zhòng ér shì qīng, wèi miè ér yì róng yī. jīn zhī lùn zhě, duō cǐ zhī fǎn, ér yòu yǐ jiǔ zú, huò yǐ suǒ lái, zé yì yuǎn yú huò zhēn xián yǐ èr.
故曰:仁重而势轻,位蔑而义荣〔一〕。今之论者,多此之反,而又以九族,或以所来,则亦远于获真贤矣〔二〕。
yī chūn qiū fán lù yún:" jīn rén dà yǒu yì ér shén wú lì, suī pín yǔ jiàn, shàng róng qí xíng." xīn yǔ běn háng piān yún:" jiàn ér hǎo dé zhě zūn, pín ér yǒu yì zhě róng." sāng róu zhèng jiān yún:'" miè" yóu" qīng" yě.' chéng běn" miè" zuò" rǔ", wù.
〔一〕春秋繁露云:“今人大有义而甚无利,虽贫与贱,尚荣其行。”新语本行篇云:“贱而好德者尊,贫而有义者荣。”桑柔郑笺云:‘“蔑”犹“轻”也。’程本“蔑”作“辱”,误。
èr hàn shū gòng yǔ chuán yún:" qiú shì bù dé zhēn xián."
〔二〕汉书贡禹传云:“求士不得真贤。”
xī zì zhōu gōng bù qiú bèi yú yī rén yī, kuàng hū qí dé yì jì jǔ, nǎi kě yǐ tā gù ér fú zhī cǎi hū? yóu yú shēng yú wǔ dí, yuè méng chǎn yú bā mán èr, ér gōng shī qí qín, dé lì zhū xià sān, lìng míng měi yù sì, zài yú tú shū wǔ, zhì jīn bù miè. zhāng yí, zhōng guó zhī rén yě wèi yāng, kāng shū zhī sūn yě liù, ér jiē chán nìng fǎn fù, jiāo luàn sì hǎi qī. yóu sī guān zhī, rén zhī shàn è, bù bì shì zú xìng zhī xián bǐ, bù bì shì sú bā. zhōng táng shēng fù bāo jiǔ, shān yě shēng lán zhǐ yī. fū hé shì zhī bì, chū yú pú shí suí shì zhī zhū, chǎn yú shèn há yī yī. shī yún:" cǎi fēng cǎi fēi, wú yǐ xià tǐ. yī èr" gù gǒu yǒu dà měi kě shàng yú shì, zé suī xì xíng xiǎo xiá hé zú yǐ wéi lèi hū yī sān?
昔自周公不求备于一人〔一〕,况乎其德义既举,乃可以它故而弗之采乎?由余生于五狄,越蒙产于八蛮〔二〕,而功施齐、秦,德立诸夏〔三〕,令名美誉〔四〕,载于图书〔五〕,至今不灭。张仪,中国之人也;卫鞅,康叔之孙也〔六〕,而皆谗佞反复,交乱四海〔七〕。由斯观之,人之善恶,不必世族;性之贤鄙,不必世俗〔八〕。中堂生负苞〔九〕,山野生兰芷〔一0〕。夫和氏之璧,出于璞石;隋氏之珠,产于蜃蛤〔一一〕。诗云:“采葑采菲,无以下体。〔一二〕”故苟有大美可尚于世,则虽细行小瑕曷足以为累乎〔一三〕?
yī lún yǔ. duó àn: shí gòng piān:" zhōu gōng bù qiú bèi."
〔一〕论语。○铎按:实贡篇:“周公不求备。”
èr" méng" jiù zuò" xiàng". shǐ jì zōu yáng chuán yún:" qín yòng róng rén yóu yú ér bà zhōng guó, qí yòng yuè rén méng ér qiáng wēi xuān." suǒ yǐn yún:' yuè rén méng wèi jiàn suǒ chū. hàn shū zuò" zi zāng", zhāng yàn yún:" zi zāng huò shì yuè rén méng zì yě."' duó àn: yú yuè chá xiāng shì xù chāo yì wèi" yuè xiàng" dàng shì" yuè méng".
〔二〕“蒙”旧作“象”。史记邹阳传云:“秦用戎人由余而霸中国,齐用越人蒙而强威、宣。”索隐云:‘越人蒙未见所出。汉书作“子臧”,张晏云:“子臧或是越人蒙字也。”’○铎按:俞樾茶香室续钞亦谓“越象”当是“越蒙”。
sān mǐn yuán nián zuǒ zhuàn yún:" zhū xià qīn nì", dù zhù:" zhū xià, zhōng guó yě." duó àn: lún yǔ bā yì piān bāo zhù tóng.
〔三〕闵元年左传云:“诸夏亲匿”,杜注:“诸夏,中国也。”○铎按:论语八佾篇包注同。
sì xiāng niàn sì nián zuǒ zhuàn yún:" fēi wú huì zhī huàn, ér wú lìng míng zhī nán." zhōu yǔ yún:" wèi lìng wén jiā yù yǐ shēng zhī."
〔四〕襄廿四年左传云:“非无贿之患,而无令名之难。”周语云:“为令闻嘉誉以声之。”
wǔ hán fēi zǐ yòng rén piān yún:" shū tú zhe qí míng." dà tǐ piān yún:" háo jié bù zhù míng yú tú shū."
〔五〕韩非子用人篇云:“书图着其名。”大体篇云:“豪杰不著名于图书。”
liù bìng jiàn shǐ jì.
〔六〕并见史记。
qī shī qīng yíng yún:" chán rén wǎng jí, jiāo luàn sì guó." shǐ jì sū qín chuán yún:" zuǒ yòu mài guó fǎn fù zhī chén." àn: hàn shū xī fū gōng chuán, wáng jiā yán" chǒng gōng jiē qīng fù, yǒu nìng xié cái, kǒng bì náo luàn guó jiā", yì yòng qīng yíng shī yì.
〔七〕诗青蝇云:“谗人罔极,交乱四国。”史记苏秦传云:“左右卖国反复之臣。”按:汉书息夫躬传,王嘉言“宠、躬皆倾覆,有佞邪材,恐必挠乱国家”,亦用青蝇诗义。
bā wáng xiān shēng yún:'" zú" chéng shàng" huò yǐ jiǔ zú" yán," sú" chéng shàng" huò yǐ suǒ lái" yán.'
〔八〕王先生云:‘“族”承上“或以九族”言,“俗”承上“或以所来”言。’
jiǔ wáng xiān shēng yún:'" táng" shì" táng" zhī wù." zhōng táng" jiàn shī fáng yǒu què cháo." bāo" dāng wèi" chú", ěr yǎ yún:" fù, wáng chú" shì yě. gǔ zhě duō yán" fù chú".' yú yuè yún:'" zhōng táng" dàng zuò" zhōng táng". shī fáng yǒu què cháo chuán:" zhōng, zhōng tíng yě. táng, táng tú yě." cǐ jí yòng qí yǔ." fù" dàng zuò" fù", shuō wén:" fù, wáng fù yě."" bāo, cǎo yě. nán yáng yǐ wéi cū lǚ." fù bāo èr cǎo. xià wén" shān yě shēng lán zhǐ", lán zhǐ yì èr cǎo yě. ěr yǎ shì cǎo:" lù, wáng chú." bù yún" fù, wáng chú", wáng shuō shū wù. zhì chūn qiū yǒu cáo bó fù chú, shǐ jì yǒu chǔ wáng fù chú, mèng zǐ yún:" xī shěn yóu yǒu fù chú zhī huò." zhào zhù yún:" shí yǒu zuò luàn zhě yuē fù chú." zé fù chú zì shì rén míng, bù kě yǐ shuō cǐ yě.' duó àn: yú shuō shì.
〔九〕王先生云:‘“堂”是“唐”之误。“中唐”见诗防有鹊巢。“苞”当为“刍”,尔雅云:“萯,王刍”是也。古者多言“负刍”。’○俞樾云:‘“中堂”当作“中唐”。诗防有鹊巢传:“中,中庭也。唐,堂涂也。”此即用其语。“负”当作“萯”,说文:“萯,王萯也。”“苞,草也。南阳以为麤履。”萯、苞二草。下文“山野生兰芷”,兰、芷亦二草也。尔雅释草:“菉,王刍。”不云“萯,王刍”,王说殊误。至春秋有曹伯负刍,史记有楚王负刍,孟子云:“昔沈犹有负刍之祸。”赵注云:“时有作乱者曰负刍。”则负刍自是人名,不可以说此也。’○铎按:俞说是。
yī shǐ jì rì zhě chuán yún:" lán zhǐ qiōng qióng, qì yú guǎng yě."
〔一0〕史记日者传云:“兰芷芎藭,弃于广野。”
yī yī" suí shì" dàng zuò" suí hóu". hàn shū xù chuán dá bīn xì yún:" hé shì zhī bì, yùn yú jīng shí suí hóu zhī zhū, cáng yú bàng há." yán shī gǔ zhù:" hé, gǔ hé zì." huái nán zǐ lǎn míng xùn yún:" suí hóu zhī zhū, hé shì zhī bì." gāo yòu zhù:" suí hóu, hàn dōng zhī guó, jī xìng zhū hóu yě." yù lǎn jiǔ bǎi sì shí yī yǐn mò zǐ yún:' shēn tú dí wèi zhōu gōng yuē:" jiàn rén hé kě báo yé? zhōu zhī líng guī, chū yú tǔ shí suí zhī míng yuè, chū yú bàng shèn.' duó àn: cǐ yì gǔ rén duō zhī zhī, shì shuō xīn yǔ yán yǔ mén zài cài hóng dá luò zhōng rén wèn yì běn dá bīn xì.
〔一一〕“隋氏”当作“隋侯”。汉书叙传答宾戏云:“龢氏之璧,韫于荆石;隋侯之珠,藏于蚌蛤。”颜师古注:“龢,古和字。”淮南子览冥训云:“隋侯之珠,和氏之璧。”高诱注:“隋侯,汉东之国,姬姓诸侯也。”御览九百四十一引墨子云:‘申徒狄谓周公曰:“贱人何可薄耶?周之灵圭,出于土石;隋之明月,出于蚌蜃。’○铎按:此义古人多知之,世说新语言语门载蔡洪答洛中人问亦本答宾戏。
yī èr gǔ fēng. duó àn: chūn qiū fán lù zhú lín piān:" qǔ qí yī měi, bù jìn qí è." yì yǐn bèi fēng gǔ fēng cǐ èr jù zhèng zhī.
〔一二〕谷风。○铎按:春秋繁露竹林篇:“取其一美,不尽其恶。”亦引邶风谷风此二句证之。
yī sān hàn shū chén tāng chuán:' liú xiàng yuē:" lùn dà gōng zhě bù lù xiǎo guò, jǔ dà měi zhě bù cī xì xiá."' huái nán zǐ fàn lùn xùn yún:" fū rén zhī qíng, mò bù yǒu suǒ duǎn. chéng qí dà lüè shì yě, suī yǒu xiǎo guò, bù zú yǐ wéi lèi."
〔一三〕汉书陈汤传:‘刘向曰:“论大功者不录小过,举大美者不疵细瑕。”’淮南子泛论训云:“夫人之情,莫不有所短。诚其大略是也,虽有小过,不足以为累。”
shì yǐ yòng shì bù huàn qí fēi guó shì yī, ér huàn qí fēi zhōng èr shì fēi huàn wú chén, ér huàn qí fēi xián sān. gài wú jī mí sì. chén píng hán xìn, chǔ fú yě, ér gāo zǔ yǐ wéi fān fǔ wǔ, shí píng sì hǎi, ān hàn shì wèi qīng huò qù bìng, píng yáng zhī sī rén yě liù, ér wǔ dì yǐ wéi sī mǎ, shí rǎng běi dí qī, jùn hé xī. wéi qí rèn yě, bā hé bēi yuǎn zhī yǒu? rán zé suǒ nán yú fēi cǐ tǔ zhī rén, fēi jiàng xiàng zhī shì zhě, wèi qí wú shì néng ér chù shì wèi, wú shì dé ér jū shì guì jiǔ, wú yǐ wǒ shàng ér bù bǐng wǒ shì yě yī.
是以用士不患其非国士〔一〕,而患其非忠〔二〕;世非患无臣,而患其非贤〔三〕。盖无羇縻〔四〕。陈平、韩信,楚俘也,而高祖以为藩辅〔五〕,实平四海,安汉室;卫青、霍去病,平阳之私人也〔六〕,而武帝以为司马,实攘北狄〔七〕,郡河西。惟其任也,〔八〕何卑远之有?然则所难于非此土之人,非将相之世者,为其无是能而处是位,无是德而居是贵〔九〕,无以我尚而不秉我势也〔一0〕。
yī chéng shí liù nián zuǒ zhuàn yún:' bó zhōu lí yǐ gōng zú gào wáng, miáo bēn huáng zài jìn hóu zhī cè, yì yǐ wáng zú gào, jiē yuē:" guó shì zài, qiě hòu, bù kě dāng yě."' àn" guó shì" wèi běn guó zhī shì, jí xià suǒ yún" cǐ tǔ zhī shì" yě. ruò lǚ shì chūn qiū zhōng lián piān, wáng zǐ qìng jì wèi yào lí" tiān xià zhī guó shì", bù qīn piān yù ràng yuē:" zhì shì guó shì chù wǒ", cháng lì piān róng yí yuē:" wǒ guó shì yě, wèi tiān xià xī sǐ"," guó shì" jiē wèi shì gài yī guó zhě. gù hàn shū hán xìn chuán:" guó shì wú shuāng", yán shī gǔ zhù yǐ" guó shì" wèi" guó jiā zhī qí shì", yǔ zuǒ zhuàn yì bié. hòu shì xí yòng" guó shì" yǐ wéi měi chēng, ér yú" běn guó" zhī yì wēi yǐ.
〔一〕成十六年左传云:‘伯州犁以公卒告王,苗贲皇在晋侯之侧,亦以王卒告,皆曰:“国士在,且厚,不可当也。”’按“国士”谓本国之士,即下所云“此土之士”也。若吕氏春秋忠廉篇,王子庆忌谓要离“天下之国士”,不侵篇豫让曰:“智氏国士畜我”,长利篇戎夷曰:“我国士也,为天下惜死”,“国士”皆谓士盖一国者。故汉书韩信传:“国士无双”,颜师古注以“国士”为“国家之奇士”,与左传义别。后世习用“国士”以为美称,而于“本国”之义微矣。
èr" zhōng" jiù zuò" zhōng".
〔二〕“忠”旧作“中”。
sān wáng xiān shēng yún:'" shì fēi huàn wú chén" dàng zuò" fēi huàn wú shì chén", cǐ sì yǔ yì zú sú fēn chéng yán zhī.'
〔三〕王先生云:‘“世非患无臣”当作“非患无世臣”,此四语亦族、俗分承言之。’
sì wèi xiáng. shǐ jì sī mǎ xiàng rú chuán yún:" tiān zǐ zhī yú yí dí yě, qí yì jī mí wù jué ér yǐ." wáng xiān shēng yún:'" jī mí" dàng shì" jī lǚ", yǐ xià wén" fēi cǐ tǔ zhī rén" zhī zhī.' duó àn: cǐ yǒu tuō wén, bù kě qiáng shuō.
〔四〕未详。史记司马相如传云:“天子之于夷、狄也,其义羁縻勿绝而已。”王先生云:‘“羇縻”当是“羇旅”,以下文“非此土之人”知之。’○铎按:此有脱文,不可强说。
wǔ shǐ jì hàn xìng yǐ lái zhū hóu nián biǎo xù yún:" fān fǔ jīng shī."
〔五〕史记汉兴以来诸侯年表序云:“藩辅京师。”
liù shī dà dōng yún:" sī rén zhī zǐ", máo chuán:" sī rén, sī jiā rén yě." hàn shū jiǎ yì chuán yún:" zì chéng wèi yǐ shàng, biàn zhì sī rén."
〔六〕诗大东云:“私人之子”,毛传:“私人,私家人也。”汉书贾谊传云:“自丞尉以上,遍置私人。”
qī shī cǎi wēi máo chuán:" xiǎn yǔn, běi dí yě." zhèng jiān yún:" běi dí, jīn xiōng nú yě." hàn shū xiōng nú chuán:' yáng xióng yún:" běi dí, zhēn zhōng guó zhī jiān dí yě."'
〔七〕诗采薇毛传:“玁狁,北狄也。”郑笺云:“北狄,今匈奴也。”汉书匈奴传:‘扬雄云:“北狄,真中国之坚敌也。”’
bā chén píng hán xìn wèi qīng huò qù bìng bìng jiàn shǐ jì.
〔八〕陈平、韩信、卫青、霍去病并见史记。
jiǔ bái hǔ tōng jīng shī piān yún:" yǒu néng rán hòu jū qí wèi, dé jiā yú rén rán hòu shí qí lù." xún zǐ wáng zhì piān yún:" wú dé bù guì, wú néng bù guān."
〔九〕白虎通京师篇云:“有能然后居其位,德加于人然后食其禄。”荀子王制篇云:“无德不贵,无能不官。”
yī" bù" zì yí yǎn." bǐng" huò" chéng" zhī wù. hán fēi zǐ bā shuō piān yún:" yǐ zhì shì zhī jì, chù chéng shì zhī zī, ér wèi qí sī jí, zé jūn bì qī yān." nán shì piān yún:" chéng bù xiào rén yú shì, shì wèi hǔ fù yì yě." wài chǔ shuō zuǒ xià:' dōng guō yá yuē:" yǐ guǎn zhòng néng chéng gōng zhī shì yǐ zhì qí guó, dé wú wēi hū?"'
〔一0〕“不”字疑衍。“秉”或“乘”之误。韩非子八说篇云:“以智士之计,处乘势之资,而为其私急,则君必欺焉。”难势篇云:“乘不肖人于势,是为虎傅翼也。”外储说左下:‘东郭牙曰:“以管仲能乘公之势以治齐国,得无危乎?”’