fán yǒu guó zhī jūn èr, wèi cháng bù yù zhì yě, ér zhì bù shì jiàn zhě, suǒ rèn bù xián gù yě sān. shì wèi cháng wú xián yě, ér xián bù de yòng zhě, qún chén dù yě sì. zhǔ yǒu suǒ xián zhī xīn, ér wú dé xián zhī shù, chén yǒu jìn xián zhī míng, ér wú jìn xián zhī shí, cǐ yǐ rén jūn gū wēi yú shàng wǔ, ér dào dú yì yú xià yě liù.
凡有國之君〔二〕，未嘗不欲治也，而治不世見者，所任不賢故也〔三〕。世未嘗無賢也，而賢不得用者，群臣妒也〔四〕。主有索賢之心，而無得賢之術，臣有進賢之名，而無進賢之實，此以人君孤危於上〔五〕，而道獨抑於下也〔六〕。

yī duó àn: cǐ piān shāng huò jūn zhī xìn chán duàn zhèng, tòng jiāo chén zhī jìn dǎng shì xián, yǔ míng àn sī xián èr piān dà zhǐ mí jìn. zhì wèi zhèng yì zhī shì yǔ xié wǎng zhī rén bù liǎng lì, zé yǔ hán fēi lùn zhì fǎ zhī shì yǔ dāng tú zhī rén bù liǎng cún zhě yì tóng. bǐ yǐ gū fèn wèi shū, cǐ yǐ qián tàn biāo zhǐ, suī shí yí shì yì, yào yǒu xiāng chéng zhě yān.
〔一〕○鐸按：此篇傷惑君之信讒斷正，痛驕臣之進黨噬賢，與明闇、思賢二篇大旨彌近。至謂「正義之士與邪枉之人不兩立」，則與韓非論「智法之士與當塗之人不兩存」者意同。彼以孤憤為書，此以潛嘆標旨，雖時移世易，要有相承者焉。

èr jūn xià jiù yǒu zhě zì, jù zhì yào shān.
〔二〕「君」下舊有「者」字，據治要刪。

sān hàn shū jīng fáng chuán yún: rèn xián bì zhì, rèn bù xiào bì luàn. duó àn: zhì yào zuò suǒ rèn bù gù yě, gù yǔ gù tóng, tuō xián zì.
〔三〕漢書京房傳云：「任賢必治，任不肖必亂。」○鐸按：治要作「所任不固也」，「固」與「故」同，脫「賢」字。

sì chǔ cè: sū zǐ yuē: rén chén mò nán yú wú dù ér jìn xián wèi zhǔ.
〔四〕楚策：『蘇子曰：「人臣莫難於無妒而進賢為主。」』

wǔ qín cè: fàn suī yuē: xiǎo zhě shēn yǐ gū wēi. duó àn: cǐ yǐ jí shì yǐ. zhì yào zuò cǐ suǒ yǐ, gài jù wù běn.
〔五〕秦策：『范睢曰：「小者身以孤危。」』○鐸按：「此以」即「是以」。治要作「此所以」，蓋據誤本。

liù dào xià tuō yī zì. dú jiù zuò yóu, jù zhì yào gǎi.
〔六〕「道」下脫一字。「獨」舊作「猶」，據治要改。

fū guó jūn zhī suǒ yǐ zhì zhì zhě gōng yě, gōng fǎ xíng zé guǐ luàn jué yī. nìng chén zhī suǒ yǐ biàn shēn zhě sī yě, sī shù yòng zé gōng fǎ duó èr. liè shì zhī sān suǒ yǐ jiàn jié zhě yì yě, zhèng jié lì zé chǒu lèi dài sì. cǐ jiān chén luàn lì wú fǎ zhī tú wǔ, suǒ wèi liù rì yè dù sè xián jūn yì shì zhī xián qī, xián bā shǐ bù xiāng de zhě yě jiǔ.
夫國君之所以致治者公也，公法行則軌亂絕〔一〕。佞臣之所以便身者私也，私術用則公法奪〔二〕。列士之〔三〕所以建節者義也，正節立則醜類代〔四〕。此奸臣亂吏無法之徒〔五〕，所為〔六〕日夜杜塞賢君義士之閒〔七〕，咸〔八〕使不相得者也〔九〕。

yī guǐ zhì yào zuò guǐ, àn běn shū jiē zuò guǐ.
〔一〕「軌」治要作「宄」，按本書皆作「宄」。

èr guǎn zǐ rèn fǎ piān yún: fǎ zhě, shàng zhī suǒ yǐ yī mín shǐ xià yě. sī zhě, xià zhī suǒ yǐ qīn fǎ luàn zhǔ yě. hán fēi zi guǐ shǐ piān: běn yán yuē: suǒ yǐ zhì zhě fǎ yě, suǒ yǐ luàn zhě sī yě. fǎ lì zé mò de wèi sī yǐ.
〔二〕管子任法篇云：「法者，上之所以一民使下也。私者，下之所以侵法亂主也。」韓非子詭使篇：「本言曰：所以治者法也，所以亂者私也。法立則莫得為私矣。」

sān zhī zì jiù tuō, jù zhì yào bǔ.
〔三〕「之」字舊脫，據治要補。

sì sūn shì yù yún: dài yí dài. wáng shì láng yún: dài dāng zuò fá, yǔ jué duó wèi yùn. jì péi àn: shuō yuàn zhèng lǐ piān: kǒng zǐ yuē: fū yǐ bù xiào dài xián, shì wèi duó yě. yǐ xián dài bù xiào, shì wèi fá yě. duó àn: sūn shuō fēi.
〔四〕孫侍御云：『「代」疑「殆」。』王侍郎云：『「代」當作「伐」，與絕、奪為韻。』繼培按：說苑政理篇：『孔子曰：「夫以不肖代賢，是為奪也。以賢代不肖，是為伐也。」』○鐸按：孫說非。

wǔ wú fǎ zhì yào zuò sī sī. àn hán fēi zi dìng fǎ piān yún: chén wú fǎ zé luàn yú xià. rén zhǔ piān yún: dà chén tài guì, suǒ wèi guì zhě wú fǎ ér shàn xíng, cāo guó bǐng ér biàn sī zhě yě.
〔五〕「無法」治要作「思私」。按韓非子定法篇云：「臣無法則亂於下。」人主篇云：「大臣太貴，所謂貴者無法而擅行，操國柄而便私者也。」

liù wèi jiù zuò wèi, jù zhì yào gǎi.
〔六〕「為」舊作「謂」，據治要改。

qī sāi zhì yào zuò gé. guǎn zǐ míng fǎ jiě yún: rén chén zhī lì, néng gé jūn chén zhī xián, ér shǐ měi è zhī qíng bù yáng wén. àn hòu hàn shū shēn tú gāng chuán yún: wài qī dù gé, ēn bù dé tōng. yòu yún: qīn shū xiāng cuò, dù sè xián xì. sāi gé yì tóng.
〔七〕「塞」治要作「隔」。管子明法解云：「人臣之力，能鬲君臣之閒，而使美惡之情不揚聞。」按後漢書申屠剛傳云：「外戚杜隔，恩不得通。」又云：「親疏相錯，杜塞閒隙。」塞、隔義同。

bā xián zhì yào zuò jí.
〔八〕「咸」治要作「亟」。

jiǔ hàn shū wáng bāo chuán shèng zhǔ dé xián chén sòng yún: jù jīng huì shén, xiāng de yì zhāng.
〔九〕漢書王褒傳聖主得賢臣頌云：「聚精會神，相得益章。」

fū xián zhě zhī wèi rén chén, bù sǔn jūn yǐ fèng nìng, bù ā zhòng yǐ qǔ róng yī, bù duò èr gōng yǐ tīng sī, bù náo fǎ yǐ tǔ gāng sān, qí míng néng zhào jiān, ér yì bù bǐ dǎng sì. shì yǐ fàn wǔ guī jìn ér guó jiān táo wǔ, huá yuán fǎn cháo ér yú shì wáng liù. gù zhèng yì zhī shì yǔ xié wǎng zhī rén bù liǎng lì qī. ér bā rén jūn zhī qǔ shì yě, bù néng cān tīng mín máng, duàn zhī cōng míng, fǎn tú xìn luàn chén zhī shuō, dú yòng wū lì zhī yán jiǔ, cǐ suǒ wèi yǔ chóu xuǎn shǐ yī, lìng qiú zé lì zhě yě.
夫賢者之為人臣，不損君以奉佞，不阿眾以取容〔一〕，不墮〔二〕公以聽私，不撓法以吐剛〔三〕，其明能照奸，而義不比黨〔四〕。是以范武歸晉而國奸逃〔五〕，華元反朝而魚氏亡〔六〕。故正義之士與邪枉之人不兩立〔七〕。而〔八〕人君之取士也，不能參聽民氓，斷之聰明，反徒信亂臣之說，獨用污吏之言〔九〕，此所謂與仇選使〔一０〕，令囚擇吏者也。

yī lǚ shì chūn qiū shì shùn lǎn yún: fū shùn lìng yǐ qǔ róng zhě zhòng néng zhī, gāo yòu zhù: róng, yuè yě. hàn shū zhū jiàn chuán yún: yì bù qǔ róng.
〔一〕呂氏春秋似順覽云：「夫順令以取容者眾能之」，高誘註：「容，悅也。」漢書朱建傳云：「義不取容。」

èr duò jiù zuò duò, jù zhì yào gǎi. duó àn: dà dài lǐ zi zhāng wèn rù guān piān: duò dài zhě, shí zhī suǒ yǐ hòu yě. yǐ duò wèi duò, yóu cǐ yǐ duò wèi duò, shì bù bì gǎi.
〔二〕「墮」舊作「惰」，據治要改。○鐸按：大戴禮子張問入官篇：「墮怠者，時之所以後也。」以「墮」為「惰」，猶此以「惰」為「墮」，似不必改。

sān shī zhēng mín yún: gāng yì bù tǔ. náo fǎ jiàn wù běn piān zhù. duó àn: tǔ gāng yù wèi qiáng bào. shī dà yá zhēng mín: róu zé rú zhī, gāng zé tǔ zhī.
〔三〕詩烝民云：「剛亦不吐。」「撓法」見務本篇注。○鐸按：「吐剛」喻畏強暴。詩大雅烝民：「柔則茹之，剛則吐之。」

sì lǐ jì rú xíng yún: chán chǎn zhī mín, yǒu bǐ dǎng ér wēi zhī zhě.
〔四〕禮記儒行云：「讒諂之民，有比黨而危之者。」

wǔ xuān shí liù nián zuǒ chuán. duó àn: jìn yǔ wǔ: fàn wǔ zi tuì zì cháo, wéi zhù: wǔ zi, jìn zhèng qīng shì huì.
〔五〕宣十六年左傳。○鐸按：晉語五：「范武子退自朝」，韋註：「武子，晉正卿士會。」

liù chéng shí wǔ nián zuǒ chuán. duó àn: shuō wén: wáng, táo yě. chǔ yǔ: zi móu yǒu zuì ér wáng, wéi zhù: wáng, bēn yě. yú shì wáng, wèi yú shí yú fǔ děng bēn chǔ.
〔六〕成十五年左傳。○鐸按：說文：「亡，逃也。」楚語：「子牟有罪而亡」，韋註：「亡，奔也。」魚氏亡，謂魚石、魚府等奔楚。

qī hán fēi zi gū fèn piān yún: zhì shù zhī shì, míng chá tīng yòng, qiě zhú zhòng rén zhī yīn qíng. néng fǎ zhī shì, jìn zhí tīng yòng, qiě jiǎo zhòng rén zhī jiān xíng. gù zhì shù néng fǎ zhī shì yòng, zé guì zhòng zhī chén bì zài shéng zhī wài yǐ. shì zhì fǎ zhī shì yǔ dāng tú zhī rén bù kě liǎng cún zhī chóu yě. huái nán zǐ quán yán xùn yún: xié yǔ zhèng xiāng shāng, yù yǔ xìng xiāng hài, bù kě liǎng lì, yī zhì yī fèi.
〔七〕韓非子孤憤篇云：「智術之士，明察聽用，且燭重人之陰情。能法之士，勁直聽用，且矯重人之奸行。故智術能法之士用，則貴重之臣必在繩之外矣。是智法之士與當塗之人不可兩存之仇也。」淮南子詮言訓云：「邪與正相傷，欲與性相害，不可兩立，一置一廢。」

bā lì xià jiù yǒu zhī zì, ér zuò fū, jù zhì yào shān gǎi.
〔八〕「立」下舊有「之」字，「而」作「夫」，據治要刪、改。

jiǔ mèng zǐ yún: bào jūn wū lì. duó àn: hán fēi zi bā shuō piān: cān tīng wú mén hù, gù zhì zhě bù dé qī.
〔九〕孟子云：「暴君污吏。」○鐸按：韓非子八說篇：「參聽無門戶，故智者不得欺。」

yī xuǎn jiù zuò qiān, jù zhì yào gǎi.
〔一０〕「選」舊作「遷」，據治要改。

shū yún: móu jí nǎi xīn, móu jí shù rén yī. kǒng zǐ yuē: zhòng hǎo zhī, bì chá yān zhòng è zhī, bì chá yān èr. gù shèng rén zhī shī shě yě sān, bù bì rèn zhòng, yì bù bì zhuān jǐ sì, bì chá bǐ jǐ zhī wèi wǔ, ér dù zhī yǐ yì liù, huò shè rén qǔ jǐ qī, gù jǔ wú yí shī ér zhèng bā wú fèi miè yě jiǔ. huò jūn zé bù rán yī, jǐ yǒu suǒ ài, zé yīn yǐ duàn zhèng, bù jī yú zhòng, bù móu yú xīn, gǒu xuàn yú ài, wéi yán shì cóng, cǐ zhèng zhī suǒ yǐ bài luàn, ér shì zhī suǒ yǐ fàng yì zhě yě.
書云：「謀及乃心，謀及庶人〔一〕。」孔子曰：「眾好之，必察焉；眾惡之，必察焉〔二〕。」故聖人之施捨也〔三〕，不必任眾，亦不必專己〔四〕，必察彼己之為〔五〕，而度之以義〔六〕，或舍人取己〔七〕，故舉無遺失而政〔八〕無廢滅也〔九〕。或君則不然〔一０〕，己有所愛，則因以斷正，不稽於眾，不謀於心，苟眩於愛，惟言是從，此政之所以敗亂，而士之所以放佚者也。

yī hóng fàn.
〔一〕洪範。

èr lùn yǔ. duó àn: jīn běn lùn yǔ wèi líng gōng piān zuò zhòng è zhī, bì chá yān zhòng hǎo zhī, bì chá yān. wáng sù zhù: huò zhòng ā dǎng bǐ zhōu, huò qí rén tè lì bù qún, gù hǎo è bù kě bù chá yě. yú yuè qún jīng píng yì yún: ā dǎng bǐ zhōu, jiě zhòng hǎo bì chá zhī yì tè lì bù qún, jiě zhòng è bì chá zhī yì. shì wáng sù suǒ jù běn, zhòng hǎo jù zài zhòng è jù qián. qián fū lùn yǐn tóng. gài hàn shí jiù běn rú cǐ, jīn chuán xiě wù dào ěr. fēng sú tōng zhèng shī piān yǐn kǒng zǐ yuē: zhòng shàn yān, bì chá zhī zhòng è yān, bì chá zhī. suī wén zì xiǎo yì, yì shàn zài è qián, kě jù zhèng.
〔二〕論語。○鐸按：今本論語衛靈公篇作「眾惡之，必察焉；眾好之，必察焉。」王肅註：「或眾阿黨比周，或其人特立不群，故好惡不可不察也。」俞樾群經平議云：『阿黨比周，解「眾好必察」之意；特立不群，解「眾惡必察」之意。是王肅所據本，「眾好」句在「眾惡」句前。潛夫論引同。蓋漢時舊本如此，今傳寫誤倒耳。風俗通正失篇引孔子曰：「眾善焉，必察之；眾惡焉，必察之。」雖文字小異，亦「善」在「惡」前，可據正。』

sān zhōu yǔ: wáng sūn shuō yuē: gù shèng rén zhī shī shě yě, yì yě. wéi zhāo zhù: shī, yǔ yě shě, bù yǔ. jīng yì shù wén shí bā wáng yǐn zhī yuē: shī shě, wèi cì yǔ qióng kùn zhī rén. wéi zhù: shī, yǔ yě shě, bù yǔ yě. gài gǔ xùn zhī shī chuán jiǔ yǐ. duó àn: cǐ wén shī shě chéng shàng zhòng hǎo zhòng è yán zhī, zé shì duì jǔ, fēi yī yì yě.
〔三〕周語：『王孫說曰：「故聖人之施捨也，議也。」』韋昭註：「施，予也；舍，不予。」○經義述聞十八王引之曰：『施捨，謂賜予窮困之人。韋註：「施，予也；舍，不予也。」蓋古訓之失傳久矣。』○鐸按：此文「施捨」承上「眾好」、「眾惡」言之，則是對舉，非一義也。

sì hàn shū xù chuán: bān biāo yún: zhǔ yǒu zhuān jǐ zhī wēi. hòu hàn shū chén yuán chuán yún: bó xún kě fǒu, shì bù zhuān jǐ.
〔四〕漢書敘傳：『班彪云：「主有專己之威。」』後漢書陳元傳云：「博詢可否，示不專己。」

wǔ wèi zhì yào zuò wèi.
〔五〕「為」治要作「謂」。

liù zhōu yǔ: wáng sūn shuō yuē: zhǔ dé yì ér yǐ.
〔六〕周語：『王孫說曰：「主德義而已。」』

qī mèng zǐ yún: shě jǐ cóng rén. cǐ fǎn yán zhī. zhōng lùn shèn suǒ cóng piān yún: fū rén zhī suǒ cháng chēng yuē: míng jūn shě jǐ ér cóng rén, gù qí guó zhì yǐ ān àn jūn wéi rén ér zhuān jǐ, gù qí guó luàn yǐ wēi. nǎi yī yú zhī piān shuō yě, fēi dà dào zhī zhì lùn yě. fán ān wēi zhī shì, zhì luàn zhī fēn, zài hu zhī suǒ cóng, bù zài hu bì cóng rén yě. yì yǔ cǐ tóng.
〔七〕孟子云：「捨己從人。」此反言之。中論慎所從篇云：『夫人之所常稱曰：「明君舍己而從人，故其國治以安；闇君違人而專己，故其國亂以危。」乃一隅之偏說也，非大道之至論也。凡安危之勢，治亂之分，在乎知所從，不在乎必從人也。』意與此同。

bā zhèng zhì yào zuò gōng.
〔八〕「政」治要作「功」。

jiǔ jiàn míng àn piān.
〔九〕見明闇篇。

yī huò yǔ huò tóng. xún zǐ chén dào piān yún: àn zhǔ huò jūn. lǚ shì chūn qiū zhī huà piān yún: rén zhǔ zhī huò zhě zé bù rán. duó àn: zhì yào zhèng zuò huò.
〔一０〕「或」與「惑」同。荀子臣道篇云：「闇主惑君。」呂氏春秋知化篇云：「人主之惑者則不然。」○鐸按：治要正作「惑」。

xī zhòu hào sè, jiǔ hóu wén zhī, nǎi xiàn jué nǚ. zhòu zé dà xǐ yī, yǐ wèi tiān xià zhī lì mò ruò cǐ yě, yǐ wèn dá jǐ. dá jǐ jù jìn yù ér duó jǐ ài yě, nǎi wěi fǔ ér qì yuē: jūn wáng nián jí qí xié èr? míng jì shuāi xié? hé mào è zhī ruò cǐ ér fù wèi zhī hǎo yě? zhòu yú shì yú ér yǐ wèi è sān. dá jǐ kǒng tiān xià zhī yù jìn měi nǚ zhě sì, yīn bái jiǔ hóu zhī bù dào yě, nǎi yù yǐ cǐ huò jūn wáng yě. wáng ér fú zhū, hé yǐ gé hòu? zhòu zé dà nù, suì pú jué nǚ ér pēng jiǔ hóu wǔ. zì cǐ zhī hòu, tiān xià zhī yǒu měi nǚ zhě, nǎi jiē zhòng shì zhòu bì liù, wéi kǒng zhòu zhī wén yě. zhào gāo zhuān qín, jiāng shā èr shì, nǎi xiān shì quán yú zhòng, xiàn lù yú jūn, yǐ wèi jùn mǎ. èr shì zhàn zhī yuē: lù qī. gāo yuē: mǎ yě. èr shì shōu mù dú shì bā, yuē: chéng xiàng wù xié! cǐ lù yě. gāo zhōng duì yǐ mǎ. wèn yú cháo chén, cháo chén huò zhù èr shì ér fēi gāo. gāo yīn bái èr shì: cǐ jiē ā zhǔ huò shàng, bù zhōng mò dà. nǎi jǐn shā zhī. zì cǐ zhī hòu, mò gǎn zhèng jiàn jiǔ, ér gāo suì shā èr shì yú wàng yí, jìng yǐ wáng yī.
昔紂好色，九侯聞之，乃獻厥女。紂則大喜〔一〕，以為天下之麗莫若此也，以問妲己。妲己懼進御而奪己愛也，乃偽俯而泣曰：「君王年即耆邪〔二〕？明既衰邪？何貌惡之若此而覆謂之好也？」紂於是渝而以為惡〔三〕。妲己恐天下之愈進美女者〔四〕，因白「九侯之不道也，乃欲以此惑君王也。王而弗誅，何以革後？」紂則大怒，遂脯厥女而烹九侯〔五〕。自此之後，天下之有美女者，乃皆重室晝閉〔六〕，惟恐紂之聞也。趙高專秦，將殺二世，乃先示權於眾，獻鹿於君，以為駿馬。二世占之曰：「鹿〔七〕。」高曰：「馬也。」二世收目獨視〔八〕，曰：「丞相誤邪！此鹿也。」高終對以馬。問於朝臣，朝臣或助二世而非高。高因白二世：「此皆阿主惑上，不忠莫大。」乃盡殺之。自此之後，莫敢正諫〔九〕，而高遂殺二世於望夷，竟以亡〔一０〕。

yī zé hé běn zuò nǎi. àn zé zì shì, yǔ xià zhòu zé dà nù xiāng yīng. duó àn: nǎi yóu zé yě, hù wén ěr. zhuāng èr shí bā nián zuǒ chuán: zé kě yǐ wēi mín ér jù róng. jìn yǔ zé zuò nǎi, lǐ jì yuè lìng: chái nǎi jì shòu lù qín. lǚ shì chūn qiū jì qiū jì nǎi zuò zé, shì èr zì tōng yòng zhī zhèng. xiáng jīng chuán shì cí juǎn liù juǎn bā.
〔一〕「則」何本作「乃」。按「則」字是，與下「紂則大怒」相應。○鐸按：「乃」猶「則」也，互文耳。莊二十八年左傳：「則可以威民而懼戎。」晉語「則」作「乃」，禮記月令：「豺乃祭獸戮禽。」呂氏春秋季秋紀「乃」作「則」，是二字通用之證。詳經傳釋詞卷六、卷八。

èr jí qí yù lǎn sì bǎi jiǔ shí sì zuò jì lǎo. àn: dāng zuò jì qí, zēng zǐ jí bìng piān yún: nián jì qí ài. duó àn: qí shuāi yùn, zuò lǎo zé shī qí yùn yǐ. jí, jiù yě, jìn yě. shàng yán jí, xià yán jì, cǐ zhèng gǔ rén xiū cí zhī jīng, shì bù bì gǎi.
〔二〕「即耆」御覽四百九十四作「既老」。按：當作「既耆」，曾子疾病篇云：「年既耆艾。」○鐸按：耆、衰韻，作「老」則失其韻矣。即，就也，近也。上言「即」，下言「既」，此正古人修辭之精，似不必改。

sān shī gāo qiú máo chuán: yú, biàn yě. duó àn: yǐ jiàn xián nán piān guàn jù shǐ ér è tú yú zhù.
〔三〕詩羔裘毛傳：「渝，變也。」○鐸按：已見賢難篇「灌巨豕而堊塗渝」注。

sì duó àn: zhě yóu yě, shuō jiàn jīng chuán shì cí juǎn jiǔ.
〔四〕○鐸按：「者」猶「也」，說見經傳釋詞卷九。

wǔ huái nán zǐ chù zhēn xùn yún: hǎi guǐ hóu zhī nǚ. lǚ shì chūn qiū xíng lùn piān gāo yòu zhù: méi bó shuō guǐ hóu zhī nǚ měi, lìng zhòu qǔ zhī. zhòu tīng dá jǐ zhī zèn yuē yǐ wèi bù hǎo, gù hǎi méi bó, pú guǐ hóu. guò lǐ piān zhù tóng. guǐ hóu jí jiǔ hóu yě. shǐ jì lǔ zhòng lián chuán yún: jiǔ hóu yǒu zi ér hǎo, xiàn zhī yú zhòu. zhòu yǐ wèi è, hǎi jiǔ hóu. yīn běn jì yòu yún: jiǔ hóu nǚ bù yín, zhòu nù, shā zhī. duó àn: zhào cè sān yì zuò guǐ hóu. yòu lǚ shì chūn qiū xíng lùn piān zhù yuē zì yǎn, dāng jù guò lǐ piān zhù shān.
〔五〕淮南子俶真訓云：「醢鬼侯之女。」呂氏春秋行論篇高誘註：「梅伯說鬼侯之女美，令紂取之。紂聽妲己之譖曰以為不好，故醢梅伯，脯鬼侯。」過理篇注同。鬼侯即九侯也。史記魯仲連傳云：「九侯有子而好，獻之於紂。紂以為惡，醢九侯。」殷本紀又云：「九侯女不■淫，紂怒，殺之。」○鐸按：趙策三亦作鬼侯。又呂氏春秋行論篇注「曰」字衍，當據過理篇注刪。

liù lǐ jì yuè lìng yún: shěn mén lǘ, jǐn fáng shì, bì zhòng bì. zhèng zhù: zhòng bì, wài nèi bì yě. huái nán zǐ zhǔ shù xùn yún: guī mén zhòng xí.
〔六〕禮記月令云：「審門閭，謹房室，必重閉。」鄭註：「重閉，外內閉也。」淮南子主術訓云：「閨門重襲。」

qī fāng yán yún: fán xiāng qiè shì, nán chǔ huò wèi zhī zhàn. àn shuō wén yún: chān, kuī shì. yǐn chūn qiū chuán: gōng shǐ chān zhī. zhàn jí chān zhī shěng. duó àn: shuō wén: zhàn, shì zhào wèn yě. shì zhàn zì běn yǒu shì yì. guǎng yǎ shì gǔ yī: zhàn, shì yě. wáng niàn sūn shū zhèng yún: zhàn yóu zhān yě.
〔七〕方言云：「凡相竊視，南楚或謂之占。」按說文云：「覘，窺視。」引春秋傳：「公使覘之。」「占」即「覘」之省。○鐸按：說文：「占，視兆問也。」是「占」字本有視義。廣雅釋詁一：「占，視也。」王念孫疏證云：『「占」猶「瞻」也。』

bā wáng shì láng yún: shōu mù dāng zuò wěn mù, wěn jí shuō wén zì. wáng xiān shēng yuē: dú yí shǔ. duó àn: ěr yǎ shì gǔ: shōu, jù yě. shōu mù gài wèi jù jí mù lì ér shì zhī ěr. dú dāng zuò shǔ, dú wèi zhù, jìn yǔ wǔ: zé kǒng guó rén zhī shǔ ěr mù yú wǒ yě, wéi: shǔ yóu zhù yě. èr zì shēng jìn ér yì tóng.
〔八〕王侍郎云：『「收目」當作「抆目」，「抆」即說文「●」字。』王先生曰：『「獨」疑「屬」。』○鐸按：爾雅釋詁：「收，聚也。」「收目」蓋謂聚集目力而視之耳。「獨」當作「屬」，讀為「注」，晉語五：「則恐國人之屬耳目於我也」，韋：『「屬」猶「注」也。』二字聲近而義同。

jiǔ shuō yuàn zhèng jiàn piān yún: jiàn yǒu wǔ: yī yuē zhèng jiàn. duó àn: shuō wén: zhèng, jiàn yě. zhèng yǔ zhèng tóng. lǚ shì chūn qiū bù gǒu piān: zhǔ yǒu shī bài, jiē jiāo zhēng zhèng jiàn. wài chuán jiǔ zuò zhèng jiàn, shì zhèng jí zhèng yě.
〔九〕說苑正諫篇云：「諫有五：一曰正諫。」○鐸按：說文：「證，諫也。」「正」與「證」同。呂氏春秋不苟篇：「主有失敗，皆交爭証諫。」外傳九作「正諫」，是「正」即「證」也。

yī jiàn shǐ jì qín shǐ huáng jì. xīn yǔ biàn huò piān zài cǐ shì, yǐ wèi zhào gāo jià lù.
〔一０〕見史記秦始皇紀。新語辨惑篇載此事，以為「趙高駕鹿」。

fū hǎo zhī yǔ è xiào yú mù yī, ér lù zhī yǔ mǎ zhě èr zhe yú xíng zhě yě sān, yǐ yòu dìng yǐ. hái zhì chán rú sì chén qiè zhī shì wěi yán ér zuò cí yě wǔ, zé jūn wáng shī jǐ xīn, ér rén wù sàng wǒ tǐ yǐ. kuàng hū féng yōu yǐn qiú rén liù, ér dài xiào qí xìn, qī bù ruò chá yāo nǚ zhī liú yì yě qí biàn xián bù xiào yě, bù bā ruò biàn lù mǎ zhī shěn gù yě jiǔ. cǐ èr wù zhě, jiē dé jìn jiàn yú cháo táng, bào zhì yú xīn chén yǐ yī. jí huān ài gǒu mèi nìng shuō qiǎo biàn zhī huò jūn yě, yóu xuàn yào jūn mù yī yī, biàn duó jūn xīn, biàn yǐ hǎo wèi yī èr chǒu, yǐ lù wèi mǎ, ér kuàng yú jiāo yě zhī xián què wài zhī shì, wèi cháng dé jiàn zhě hū yī sān
夫好之與惡效於目〔一〕，而鹿之與馬者〔二〕着於形者也〔三〕，已又定矣。還至讒如〔四〕臣妾之飾偽言而作辭也〔五〕，則君王失己心，而人物喪我體矣。況乎逢幽隱囚人〔六〕，而待校其信，〔七〕不若察妖女之留意也；其辨賢不肖也，不〔八〕若辨鹿馬之審固也〔九〕。此二物者，皆得進見於朝堂，暴質於心臣矣〔一０〕。及歡愛、苟媚、佞說、巧辨之惑君也，猶炫耀君目〔一一〕，變奪君心，便以好為〔一二〕丑，以鹿為馬，而況於郊野之賢、闕外之士，未嘗得見者乎〔一三〕﹖

yī xiào jiù zuò fàng. àn lǐ jì qū lǐ: xiào mǎ xiào yáng, zhèng zhù yún: xiào yóu chéng jiàn. duó àn: fāng yán shí èr: xiào, míng yě. yǔ zhe hù wén jiàn yì.
〔一〕「效」舊作「放」。按禮記曲禮：「效馬效羊」，鄭注云：『「效」猶「呈見」。』○鐸按：方言十二：「效，明也。」與「着」互文見義。

èr zhě zì yí yǎn. duó àn: jí zhe zhī bó wén.
〔二〕「者」字疑衍。○鐸按：即「着」之駁文。

sān xīn yǔ yún: mǎ lù zhī yì xíng, zhòng rén suǒ zhī yě.
〔三〕新語云：「馬鹿之異形，眾人所知也。」

sì rú yí dāng zuò dù, shǔ shàng dú.
〔四〕「如」疑當作「妒」，屬上讀。

wǔ yì dùn jiǔ sān: chù chén qiè, jí. hàn shū dǒng zhòng shū chuán yún: bǎi guān jiē shì kōng yán xū cí. hán fēi zi guǐ shǐ piān yún: zào yán zuò cí. yú yuè yún: zuò dù shì yě, shǔ shàng dú fēi yě. hái nǎi dá zì zhī wù. fāng yán guǎng yǎ bìng yuē: dá, jí yě. dá zhì yóu yún jí zhì. gài chéng shàng yán, hǎo zhī yǔ è, lù zhī yǔ mǎ, běn shǔ yì biàn, jǐ yòu xiān yǒu dìng jiàn, jí zhì chán dù zhī chén qiè shì yán, zé yòu wèi zhī duó yě. zì dá zhì zhì cí yě shí sì zì zuò yī jù dú, bù dāng yú dù zì jué jù. duó àn: yú dìng hái zì, dú shí sì zì wèi jù shì yě. chán dù chén qiè, yí dāng zuò chán qiè dù chén, zhǐ dá jǐ yǔ zhào gāo èr rén, yóu hǎo è xiào yú mù lù mǎ zhe yú xíng yì fēn chéng shàng wén yán zhī yě. zhào cè sān: bǐ yòu jiāng shǐ qí zǐ nǚ chán qiè wèi zhū hóu fēi jī. xún zǐ dà lüè piān: jūn yǒu dù chén, zé xián rén bù zhì. shì chán qiè dù chén jiē gǔ rén cháng yǔ. yǐ yòu dìng yǐ, yòu yǔ yǒu tóng, yán hǎo zhī yǔ è, lù zhī yǔ mǎ, jiē yǐ yǒu dìng yě. yú shì yǐ yǐ wèi rén jǐ zhī jǐ, shī zhī.
〔五〕易遯九三：「畜臣妾，吉。」漢書董仲舒傳云：「百官皆飾空言虛辭。」韓非子詭使篇云：「造言作辭。」○俞樾云：『作「妒」是也，屬上讀非也。「還」乃「沓」字之誤。方言、廣雅並曰：「沓，及也。」「沓至」猶雲「及至」。蓋承上言，好之與惡，鹿之與馬，本屬易辨，己又先有定見，及至讒妒之臣妾飾言，則又為之奪也。自「沓至」至「辭也」十四字作一句讀，不當於「妒」字絕句。』○鐸按：俞訂「還」字，讀十四字為句是也。讒妒臣妾，疑當作「讒妾妒臣」，指妲己與趙高二人，猶「好惡效於目」、「鹿馬着於形」亦分承上文言之也。趙策三：「彼又將使其子女讒妾為諸侯妃姬。」荀子大略篇：「君有妒臣，則賢人不至。」是「讒妾」、「妒臣」皆古人常語。已又定矣，「又」與「有」同，言好之與惡，鹿之與馬，皆已有定也。俞氏以「已」為「人己」之「己」，失之。

liù yōu qiú tóng yì. xún zǐ wáng bà piān yún: gōng hóu shī lǐ zé yōu, yáng jìng zhù: yōu, qiú yě. lǚ shì chūn qiū jiāo zì piān yún: lì gōng yóu yú jiàng lì shì, luán shū zhōng xíng yǎn jié ér yōu zhī. gāo yòu zhù: yōu, qiú yě. qín cè: yáo jiǎ yuē: guǎn zhòng, nán yáng zhī bì yōu, lǔ zhī miǎn qiú. shǐ jì guǎn yàn liè chuán: guǎn zhòng yuē: wú yōu qiú shòu rǔ. yōu yǐn qiú rén yì yóu yán yōu qiú yǐ. duó àn: yōu yǐn yì tóng yì. shuō wén: yōu, yǐn yě. yōu qiú dié yùn, yōu yǐn shuāng shēng. yōu yǐn qiú rén, yì rú huán liù nián zuǒ chuán jiā lì zhǐ jiǔ, běn shū bān lù piān shē kuā kuò rén, jiē dié sān tóng yì cí wèi dìng yǔ ěr.
〔六〕幽、囚同義。荀子王霸篇云：「公侯失禮則幽」，楊倞註：「幽，囚也。」呂氏春秋驕恣篇云：「厲公游於匠麗氏，欒書、中行偃劫而幽之。」高誘註：「幽，囚也。」秦策：『姚賈曰：「管仲，南陽之弊幽，魯之免囚。」』史記管晏列傳：『管仲曰：「吾幽囚受辱。」「幽隱囚人」亦猶言「幽囚」矣。○鐸按：幽、隱亦同義。說文：「幽，隱也。」幽、囚疊韻，幽、隱雙聲。幽隱囚人，亦如桓六年左傳「嘉栗旨酒」，本書班祿篇「奢夸廓人」，皆疊三同義詞為定語耳。

qī qí yǔ wéi zhāo zhù: xiào, kǎo hé yě. duó àn: cǐ hé zì zhī jiè. shuō wén: hé, shí yě.
〔七〕齊語韋昭註：「校，考合也。」○鐸按：此「核」字之借。說文：「核，實也。」

bā bù jiù zuò bì.
〔八〕「不」舊作「必」。

jiǔ lǐ jì shè yì yún: chí gōng shǐ shěn gù.
〔九〕禮記射義云：「持弓矢審固。」

yī xīn chén wèi xiáng, chéng běn zuò tíng chén. àn hòu hàn shū bān biāo hòu gù chuán xī dōu fù yún: zuǒ yòu tíng zhōng cháo táng, bǎi liáo zhī wèi. cháo táng zhù xiáng jiù biān piān. wáng xiān shēng yún: xīn chén dāng shì xīn mù, yǐ xià wén jūn mù jūn xīn dìng zhī.
〔一０〕「心臣」未詳，程本作「廷臣」。按後漢書班彪後固傳西都賦云：「左右廷中朝堂，百僚之位。」「朝堂」注詳救邊篇。王先生云：『「心臣」當是「心目」，以下文「君目」、「君心」定之。』

yī yī chǔ cí lí sāo yún: shì yōu mèi yǐ xuàn xī, wáng yì zhù: xuàn, huò luàn mào. huái nán zǐ fàn lùn xùn yún: xián yí xiào xiàng zhě, zhòng rén zhī suǒ xuàn yào. xuàn yào xuàn xuàn yào bìng tóng.
〔一一〕楚辭離騷云：「世幽昧以眩●兮」，王逸註：「眩●，惑亂貌。」淮南子泛論訓云：「嫌疑肖象者，眾人之所眩耀。」炫耀、眩●、眩耀並同。

yī èr wèi zì jiù tuō.
〔一二〕「為」字舊脫。

yī sān shǐ jì wèi shì jiā: lǐ kè yuē: chén zài què mén zhī wài. zhào cè: sū qín shuō lǐ duì yuē: zào wài què, yuàn jiàn yú qián.
〔一三〕史記魏世家：『李克曰：「臣在闕門之外。」』趙策：『蘇秦說李兌曰：「造外闕，願見於前。」』

fū zài wèi zhě zhī hǎo bì xián ér wù jìn dǎng yě yī, zì gǔ ér rán èr. xī táng yáo zhī dà shèng yě, cōng míng xuān zhāo sān yú shùn zhī dà shèng yě, dé yīn fā wén sì. yáo wèi tiān zǐ, qiú suǒ xián rén, fǎng yú qún hòu, qún hòu bù kěn jiàn shùn ér fǎn chēng gòng gǔn zhī tú, lài yáo zhī shèng, hòu nǎi jǔ shùn ér fàng sì zǐ wǔ. fū yǐ gǔ shèng zhī zhì yě, yáo cōng zhī míng yě, shùn dé zhī zhāng yě, jūn míng bù kě qī, dé zhāng bù kě bì yě. zhì xiān wèi nìng, ér wèi zhě liù shàng zhí ruò bǐ. jīn fū liè shì zhī xíng, qí bù jí yáo shùn hū dá yǐ qī, ér sú zhī huāng táng, bā shì fǎ zī zhāng jiǔ. rán zé qiú xián zhī jūn, āi mín zhī shì, qí xiāng hé yě, yì bì bù jǐ yǐ yī. wén wáng yóu tián, yù jiāng shàng yú wèi bīn, chá yán guān zhì, ér jiàn qí xīn, bù zī zuǒ yòu, bù zōu qún chén yī yī, suì zài fǎn guī yī èr, wěi zhī yǐ zhèng, yòng néng zào zhōu yī sān. gù yáo cān xiāng dǎng yǐ dé shùn, wén wáng cān jǐ yǐ dé lǚ shàng yī sì, qǐ ruò yīn xīn qín zhèng yī wǔ, jì dé xián rén, fǎn jué zhì yú chóu yī liù, zhū shā zhèng zhí, ér jìn rèn jiān chén zhī dǎng zāi
夫在位者之好蔽賢而務進黨也〔一〕，自古而然〔二〕。昔唐堯之大聖也，聰明宣昭〔三〕；虞舜之大聖也，德音發聞〔四〕。堯為天子，求索賢人，訪於群後，群後不肯薦舜而反稱共、鯀之徒，賴堯之聖，後乃舉舜而放四子〔五〕。夫以古聖之質也，堯聰之明也，舜德之彰也，君明不可欺，德彰不可蔽也。質鮮為佞，而位者〔六〕尚直若彼。今夫列士之行，其不及堯、舜乎達矣〔七〕，而俗之荒唐，〔八〕世法滋彰〔九〕。然則求賢之君，哀民之士，其相合也，亦必不幾矣〔一０〕。文王游畋，遇姜尚於渭濱，察言觀志，而見其心，不諮左右，不諏群臣〔一一〕，遂載反歸〔一二〕，委之以政，用能造周〔一三〕。故堯參鄉黨以得舜，文王參己以得呂尚〔一四〕，豈若殷辛、秦政〔一五〕，既得賢人，反決滯於讎〔一六〕，誅殺正直，而進任奸臣之黨哉﹖

yī shuō yuàn zhèng lǐ piān: kǒng zǐ yuē: nì rén zhī shàn zhě, shì wèi bì xián yě. jūn dào piān: tài gōng yuē: duō dǎng zhě jìn, shǎo dǎng zhě tuì, shì yǐ qún chén bǐ zhōu ér bì xián, bǎi lì qún dǎng ér duō jiān. hàn shū lǐ xún chuán yún: wēi yán huǐ yù, jìn lèi bì shàn.
〔一〕說苑政理篇：『孔子曰：「匿人之善者，是謂蔽賢也。」』君道篇：『太公曰：「多黨者進，少黨者退，是以群臣比周而蔽賢，百吏群黨而多奸。」』漢書李尋傳云：「微言毀譽，進類蔽善。」

èr hàn shū zhào chōng guó xīn qìng jì chuán zàn yún: qí fēng shēng qì sú, zì gǔ ér rán.
〔二〕漢書趙充國辛慶忌傳贊云：「其風聲氣俗，自古而然。」

sān shī wén wáng yún: xuān zhāo yì wèn.
〔三〕詩文王云：「宣昭義問。」

sì hán fēi zi shuō yí piān yún: zhòng guī ér mín liú zhī, yǐ yù yíng yú guó, fā wén yú zhǔ. duó àn: dān yán wèi wén, fù yán wèi fā wén, qí yǔ: yǒu jū chù wèi yì hǎo xué, cí xiào yú fù mǔ, cōng huì zhì rén, fā wén yú xiāng lǐ zhě, zé yǒu yǐ gào. guǎn zǐ xiǎo kuāng piān zuò dì zhǎng wén yú xiāng lǐ zhě, shì fā wén jí wén yě.
〔四〕韓非子說疑篇云：「眾歸而民留之，以譽盈於國，發聞於主。」○鐸按：單言為「聞」，復言為「發聞」，齊語：「有居處為義好學，慈孝於父母，聰慧質仁，發聞於鄉里者，則有以告。」管子小匡篇作「弟長聞於鄉里者」，是「發聞」即「聞」也。

wǔ jiàn shū yáo diǎn.
〔五〕見書堯典。

liù wèi shàng yí tuō zài zì.
〔六〕「位」上疑脫「在」字。

qī dá dāng zuò yuǎn.
〔七〕「達」當作「遠」。

bā zhuāng zi tiān xià piān yún: huāng táng zhī yán. duó àn: huāng táng hú tú hùn zhàng hún dàn, yǔ zhī zhuǎn.
〔八〕莊子天下篇云：「荒唐之言。」○鐸按：荒唐、胡塗、混帳、混蛋，語之轉。

jiǔ lǎo zi yún: fǎ lìng zī zhāng.
〔九〕老子云：「法令滋彰。」

yī jǐ dú wèi jì. duó àn: yǐ jiàn zàn xué piān zhù.
〔一０〕「幾」讀為「冀」。○鐸按：已見贊學篇注。

yī yī duó àn: ěr yǎ shì gǔ: zī zōu fǎng, móu yě. zī zī tóng.
〔一一〕○鐸按：爾雅釋詁：「咨、諏、訪，謀也。」諮、咨同。

yī èr jiàn liù tāo. zhù xiáng bo liè piān.
〔一二〕見六韜。注詳卜列篇。

yī sān xuān shí wǔ nián zuǒ chuán: yáng shé zhí yuē: shì bó yōng zhōng xíng bó, jūn xìn zhī, yì yōng shì bó, cǐ zhī wèi míng dé yǐ. wén wáng suǒ yǐ zào zhōu, bú shì guò yě.
〔一三〕宣十五年左傳：『羊舌職曰：「士伯庸中行伯，君信之，亦庸士伯，此之謂明德矣。文王所以造周，不是過也。」』

yī sì shuō yuàn zūn xián piān yún: yáo shùn xiāng jiàn, bù wéi sāng yīn. wén wáng jǔ tài gōng, bù yǐ rì jiǔ. gù xián shèng zhī jiē yě, bù dài jiǔ ér qīn néng zhě zhī xiāng jiàn yě, bù dài shì ér zhī yǐ.
〔一四〕說苑尊賢篇云：「堯、舜相見，不違桑陰。文王舉太公，不以日久。故賢聖之接也，不待久而親；能者之相見也，不待試而知矣。」

yī wǔ jìn yǔ yún: yīn xīn fá yǒu sū, wéi zhāo zhù: yīn xīn, yīn zhòu yě. hàn shū jiǎ shān chuán yún: qín zhèng lì bìng wàn guó, fù yǒu tiān xià. àn zhèng, shǐ huáng míng.
〔一五〕晉語云：「殷辛伐有蘇」，韋昭註：「殷辛，殷紂也。」漢書賈山傳云：「秦政力幷萬國，富有天下。」按政，始皇名。

yī liù jué zhì yóu yán qù liú. zhōu lǐ chán rén zhù: zhèng sī nóng yún: huò wù shěn zhì yú chán zhōng bù jué. àn jué zé bù zhì, yì xiāng fù yě. huò yún: jué jí shěn zhī wù. zhōu yǔ yún: qì bù shěn zhì, wéi zhāo zhù: shěn, fú yě. zhì, jī yě. hòu hàn shū cuī yīn chuán dá zhǐ yún: hú wèi hēi hēi ér jiǔ shěn zhì yě duó àn: huò shuō jìn shì.
〔一六〕「決滯」猶言「去留」。周禮廛人註：『鄭司農云：「貨物沈滯於廛中不決。」』按決則不滯，義相覆也。或云：「決」即「沈」之誤。周語云：「氣不沈滯」，韋昭註：「沈，伏也。滯，積也。」後漢書崔駰傳達旨云：「胡為嘿嘿而久沈滯也﹖」○鐸按：或說近是。

shì yǐ míng shèng zhī jūn yú zhèng dào yě, bù zhuān qū yú guì chǒng, huò yú bì mèi, bù qì shū yuǎn, bù qīng yòu jiàn, yòu cān ér rèn zhī yī. gù yǒu zhōu zhī zhì yě, tiān zǐ tīng zhèng, shǐ sān gōng zhì yú liè shì xiàn diǎn èr, liáng shǐ xiàn shū sān, shī zhēn, sǒu fù, méng sòng, bǎi gōng jiàn, shù rén chuán yǔ, jìn chén jǐn guī, qīn qī bǔ chá, gǔ shǐ sì jiào huì, qí ài xiū zhī, ér hòu wáng zhēn zhuó yān, shì yǐ shì xíng ér wú bài wǔ yě.
是以明聖之君於正道也，不專驅於貴寵，惑於嬖媚，不棄疏遠，不輕幼賤，又參而任之〔一〕。故有周之制也，天子聽政，使三公至於列士獻典〔二〕，良史獻書〔三〕，師箴，瞍賦，蒙誦，百工諫，庶人傳語，近臣盡規，親戚補察，瞽史〔四〕教誨，耆艾修之，而後王斟酌焉，是以事行而無敗〔五〕也。

yī guǎn zǐ qī fǎ piān yún: lùn gōng jì láo, wèi cháng shī fǎ lǜ yě. biàn pì zuǒ yòu dà zú zūn guì dà chén, bù dé zēng qí gōng yān. shū yuǎn bēi jiàn yǐn bù zhī zhī rén, bù wàng qí láo. hàn shū yì fèng chuán yún: gǔ zhě, cháo tíng bì yǒu tóng xìng, yǐ míng qīn qīn, bì yǒu yì xìng, yǐ míng xián xián, cǐ shèng wáng zhī suǒ yǐ dà tōng tiān xià yě. tóng xìng qīn ér yì jìn, yì xìng shū ér nán tōng, gù tóng xìng yī, yì xìng wǔ, nǎi wèi píng jūn. àn cǐ jí suǒ wèi cān ér rèn zhī yě.
〔一〕管子七法篇云：「論功計勞，未嘗失法律也。便辟、左右、大族、尊貴大臣，不得增其功焉。疏遠、卑賤、隱不知之人，不忘其勞。」漢書翼奉傳云：「古者，朝廷必有同姓，以明親親，必有異姓，以明賢賢，此聖王之所以大通天下也。同姓親而易進，異姓疏而難通，故同姓一，異姓五，乃為平均。」按此即所謂「參而任之」也。

èr diǎn zhì yào zuò shī. àn zhōu yǔ yún: shǐ gōng qīng liè shì xiàn shī, gǔ xiàn qū. qū huò wù wèi diǎn. wáng shì suǒ yòng guó yǔ běn yǔ wéi zhāo bù tóng, wèi gǎn jù bǐ yǐ bǔ cǐ yě. duó àn: cǐ réng dāng yī jīn běn guó yǔ zuò shǐ gōng qīng zhì yú liè shì xiàn shī, gǔ xiàn qū. wéi zhù: gǔ, lè shī. qū, lè qū yě. zuò diǎn zhě é zì. shǐ jì zhōu běn jì jí jí jiě yǐn wéi zhù qū bìng zuò diǎn, wù yǔ cǐ tóng. gǔ shū qū diǎn èr zì duō xiāng luàn, xún zǐ zhèng lùn piān: jīn zi sòng zǐ yán rán ér hǎo shuō, jù rén tú, lì shī shuō, chéng wén qǔ. wáng niàn sūn yuē: qū dāng wèi diǎn, wèi sòng zǐ shí bā piān yě. bǐ diǎn wù wèi qū, yóu cǐ qū wù wèi diǎn. shǐ sān gōng zhì yú liè shì xiàn diǎn, wén yǒu é tuō, fēi bié běn rú cǐ yě.
〔二〕「典」治要作「詩」。按周語云：「使公卿列士獻詩，瞽獻曲。」「曲」或誤為「典」。王氏所用國語本與韋昭不同，未敢據彼以補此也。○鐸按：此仍當依今本國語作「使公卿至於列士獻詩，瞽獻曲。」韋註：「瞽，樂師。曲，樂曲也。」作「典」者訛字。史記周本紀及集解引韋注「曲」並作「典」，誤與此同。古書曲、典二字多相亂，荀子正論篇：「今子宋子嚴然而好說，聚人徒，立師說，成文曲。」王念孫曰：『「曲」當為「典」，謂宋子十八篇也。』彼「典」誤為「曲」，猶此「曲」誤為「典」。「使三公至於列士獻典」，文有訛脫，非別本如此也。

sān zhōu yǔ wú liáng zì.
〔三〕周語無「良」字。

sì shǐ jiù zuò sǒu.
〔四〕「史」舊作「叟」。

wǔ wú bài zhōu yǔ zuò bù bèi.
〔五〕「無敗」周語作「不悖」。

mò shì zé bù rán yī, tú xìn guì rén jiāo dù zhī yì, dú yòng gǒu mèi èr gǔ huò zhī yán, xíng fēng lǐ zhě méng qiān jiù sān, lùn dé yì zhě jiàn yóu è, yú shì yú chén sì yòu cóng yǐ dǐ zī zhī fǎ wǔ, bèi yǐ yì shàng zhī xíng, cǐ xián shì zhī shǐ kùn yě liù. fū dǐ zī zhī fǎ zhě, fá xián zhī fǔ yě, ér jiāo dù zhě qī, shì xián zhī gǒu yě bā. rén jūn nèi bǐng fá xián zhī fǔ, quán shì xián zhī gǒu jiǔ, ér wài zhāo xián yī, yù qí zhì yě yī yī, bù yì bēi hū!
末世則不然〔一〕，徒信貴人驕妒之議，獨用苟媚〔二〕蠱惑之言，行豐禮者蒙愆咎〔三〕，論德義者見尤惡，於是諛臣〔四〕又從以詆訾之法〔五〕，被以議上之刑，此賢士之始困也〔六〕。夫詆訾之法者，伐賢之斧也，而驕妒者〔七〕，噬賢之狗也〔八〕。人君內秉伐賢之斧，權噬賢之狗〔九〕，而外招賢〔一０〕，欲其至也〔一一〕，不亦悲乎！

yī yì xì cí xià chuán yún: qí dāng yīn zhī mò shì.
〔一〕易繫辭下傳云：「其當殷之末世。」

èr zhì yào zuò sù mèi. àn gǒu mèi yì jiàn shàng wén.
〔二〕治要作「宿媚」。按「苟媚」亦見上文。

sān?, sú qiān zì. jiàn guǎng yùn èr xiān.
〔三〕?，俗愆字。見廣韻二仙。

sì shuō yuàn chén shù piān yún: tōu hé gǒu róng, yǔ zhǔ wèi lè, bù gù qí hòu hài, rú cǐ zhě yú chén yě. zhì yào yú chén xià yǒu nìng rén èr zì.
〔四〕說苑臣術篇云：「偷合苟容，與主為樂，不顧其後害，如此者諛臣也。」治要「諛臣」下有「佞人」二字。

wǔ hàn shū āi dì jì yún: chú fěi bàng dǐ qī fǎ.
〔五〕漢書哀帝紀云：「除誹謗詆欺法。」

liù hàn shū yán ān chuán yún: cǐ mín zhī shǐ kǔ yě. wén yǔ cǐ tóng. zhì yào shǐ zuò hòu. hòu, yù yě, yì yì kě tōng. duó àn: rì běn wěi zhāng fān guó běn zhì yào zuò gòu, gòu yǔ gòu tóng, chǐ yě. shǐ zì wù ěr.
〔六〕漢書嚴安傳云：「此民之始苦也。」文與此同。治要「始」作「逅」。逅，遇也，義亦可通。○鐸按：日本尾張藩國本治要作「姤」，「姤」與「詬」同，恥也。「始」字誤耳。

qī jiāo dù zhě zhì yào zuò jiāo dù zhī chén. duó àn: dāng jù zhì yào bǔ zhī chén èr zì. jiāo dù zhī chén zhě dǐ zī zhī fǎ zhě liǎng wén xiāng duì.
〔七〕「驕妒者」治要作「驕妒之臣」。○鐸按：當據治要補「之臣」二字。「驕妒之臣者」、「詆訾之法者」兩文相對。

bā jí xián nán piān suǒ yún qún quǎn niè xián. yī qiè jīng yīn yì yī yǐn sān cāng yún: shì, niè yě.
〔八〕即賢難篇所云「群犬齧賢」。一切經音義一引三蒼云：「噬，齧也。」

jiǔ quán rú quán bīng zhī quán, zhù jiàn quàn jiāng piān. yú yuè yún: quán zì wú yì, dāng zuò huān. guǎng yùn èr shí jiǔ huàn yún: huàn, hū yě. huān, shàng tóng. rán zé huān jí huàn zì, yóu yún hū shì xián zhī gǒu ěr. duó àn: quán bǐng hù wén. wén xuǎn wǔ děng lùn zhù yǐn jiǎ kuí guó yǔ zhù: quán, bǐng yě. quàn jiāng piān: quán shí wàn zhī zhòng, quán yì bǐng chí zhī yì. kǎo huān zì jiàn yú xún zǐ fēi shí èr zi piān zhě, nǎi huān zhī bié tǐ. ruò dà dài lǐ jì yì běn mìng piān: jǔ huān zhě jiǔ qiào ér tāi shēng, huān nǎi zì zhī é. qí yòng wèi hū huàn zì, jiàn bào piáo zi jiǔ jiè piān yǎng huān tiān zhuì, fǔ hū dì xiàn, ér tā piān zé réng yòng huàn zì rú jí miù piān: zhǔ zé wàng kè ér huàn gǒu. shì yǐ huān wèi huàn, liù cháo shí shǐ ǒu jiàn zhī. yú shì ní yú huàn gǒu zhī shú yǔ, yù yǐ hòu shì zhī zì gǎi hàn rén zhī shū, bù kě cóng yě.
〔九〕「權」如「權兵」之「權」，注見勸將篇。○俞樾云：『「權」字無義，當作「嚾」。廣韻二十九換云：「喚，呼也。嚾，上同。」然則「嚾」即「喚」字，猶雲「呼噬賢之狗」耳。』○鐸按：權、秉互文。文選五等論注引賈逵國語註：「權，秉也。」勸將篇：「權十萬之眾」，「權」亦秉持之義。考「嚾」字見於荀子非十二子篇者，乃「讙」之別體。若大戴禮記易本命篇：「咀嚾者九竅而胎生」，「嚾」乃「●」字之訛。其用為呼喚字，見抱朴子酒誡篇（「仰嚾天墜，俯呼地陷」），而他篇則仍用「喚」字（如疾謬篇：「主則望客而喚狗」）。是以「嚾」為「喚」，六朝時始偶見之。俞氏泥於「喚狗」之熟語，欲以後世之字改漢人之書，不可從也。

yī yǐ shàng jiǔ zì, zhì yào zuò ér wài zhāo shì xián zhī gǒu.
〔一０〕以上九字，治要作「而外招噬賢之狗」。

yī yī zhì yào zhì xià yǒu lǐ zì, gài wù.
〔一一〕治要「至」下有「理」字，蓋誤。