fán yǒu guó zhī jūn èr, wèi cháng bù yù zhì yě, ér zhì bù shì jiàn zhě, suǒ rèn bù xián gù yě sān. shì wèi cháng wú xián yě, ér xián bù de yòng zhě, qún chén dù yě sì. zhǔ yǒu suǒ xián zhī xīn, ér wú de xián zhī shù, chén yǒu jìn xián zhī míng, ér wú jìn xián zhī shí, cǐ yǐ rén jūn gū wēi yú shàng wǔ, ér dào dú yì yú xià yě liù.
凡有国之君〔二〕,未尝不欲治也,而治不世见者,所任不贤故也〔三〕。世未尝无贤也,而贤不得用者,群臣妒也〔四〕。主有索贤之心,而无得贤之术,臣有进贤之名,而无进贤之实,此以人君孤危于上〔五〕,而道独抑于下也〔六〕。
yī duó àn: cǐ piān shāng huò jūn zhī xìn chán duàn zhèng, tòng jiāo chén zhī jìn dǎng shì xián, yǔ míng àn sī xián èr piān dà zhǐ mí jìn. zhì wèi" zhèng yì zhī shì yǔ xié wǎng zhī rén bù liǎng lì", zé yǔ hán fēi lùn" zhì fǎ zhī shì yǔ dāng tú zhī rén bù liǎng cún" zhě yì tóng. bǐ yǐ gū fèn wèi shū, cǐ yǐ qián tàn biāo zhǐ, suī shí yí shì yì, yào yǒu xiāng chéng zhě yān.
〔一〕○铎按:此篇伤惑君之信谗断正,痛骄臣之进党噬贤,与明闇、思贤二篇大旨弥近。至谓“正义之士与邪枉之人不两立”,则与韩非论“智法之士与当涂之人不两存”者意同。彼以孤愤为书,此以潜叹标旨,虽时移世易,要有相承者焉。
èr" jūn" xià jiù yǒu" zhě" zì, jù zhì yào shān.
〔二〕“君”下旧有“者”字,据治要删。
sān hàn shū jīng fáng chuán yún:" rèn xián bì zhì, rèn bù xiào bì luàn." duó àn: zhì yào zuò" suǒ rèn bù gù yě"," gù" yǔ" gù" tóng, tuō" xián" zì.
〔三〕汉书京房传云:“任贤必治,任不肖必乱。”○铎按:治要作“所任不固也”,“固”与“故”同,脱“贤”字。
sì chǔ cè:' sū zǐ yuē:" rén chén mò nán yú wú dù ér jìn xián wéi zhǔ."'
〔四〕楚策:‘苏子曰:“人臣莫难于无妒而进贤为主。”’
wǔ qín cè:' fàn suī yuē:" xiǎo zhě shēn yǐ gū wēi."' duó àn:" cǐ yǐ" jí" shì yǐ". zhì yào zuò" cǐ suǒ yǐ", gài jù wù běn.
〔五〕秦策:‘范睢曰:“小者身以孤危。”’○铎按:“此以”即“是以”。治要作“此所以”,盖据误本。
liù" dào" xià tuō yī zì." dú" jiù zuò" yóu", jù zhì yào gǎi.
〔六〕“道”下脱一字。“独”旧作“犹”,据治要改。
fū guó jūn zhī suǒ yǐ zhì zhì zhě gōng yě, gōng fǎ xíng zé guǐ luàn jué yī. nìng chén zhī suǒ yǐ biàn shēn zhě sī yě, sī shù yòng zé gōng fǎ duó èr. liè shì zhī sān suǒ yǐ jiàn jié zhě yì yě, zhèng jié lì zé chǒu lèi dài sì. cǐ jiān chén luàn lì wú fǎ zhī tú wǔ, suǒ wéi liù rì yè dù sè xián jūn yì shì zhī xián qī, xián bā shǐ bù xiāng de zhě yě jiǔ.
夫国君之所以致治者公也,公法行则轨乱绝〔一〕。佞臣之所以便身者私也,私术用则公法夺〔二〕。列士之〔三〕所以建节者义也,正节立则丑类代〔四〕。此奸臣乱吏无法之徒〔五〕,所为〔六〕日夜杜塞贤君义士之闲〔七〕,咸〔八〕使不相得者也〔九〕。
yī" guǐ" zhì yào zuò" guǐ", àn běn shū jiē zuò" guǐ".
〔一〕“轨”治要作“宄”,按本书皆作“宄”。
èr guǎn zǐ rèn fǎ piān yún:" fǎ zhě, shàng zhī suǒ yǐ yī mín shǐ xià yě. sī zhě, xià zhī suǒ yǐ qīn fǎ luàn zhǔ yě." hán fēi zǐ guǐ shǐ piān:" běn yán yuē: suǒ yǐ zhì zhě fǎ yě, suǒ yǐ luàn zhě sī yě. fǎ lì zé mò de wèi sī yǐ."
〔二〕管子任法篇云:“法者,上之所以一民使下也。私者,下之所以侵法乱主也。”韩非子诡使篇:“本言曰:所以治者法也,所以乱者私也。法立则莫得为私矣。”
sān" zhī" zì jiù tuō, jù zhì yào bǔ.
〔三〕“之”字旧脱,据治要补。
sì sūn shì yù yún:'" dài" yí" dài".' wáng shì láng yún:'" dài" dàng zuò" fá", yǔ jué duó wèi yùn.' jì péi àn: shuō yuàn zhèng lǐ piān:' kǒng zǐ yuē:" fū yǐ bù xiào dài xián, shì wèi duó yě. yǐ xián dài bù xiào, shì wèi fá yě."' duó àn: sūn shuō fēi.
〔四〕孙侍御云:‘“代”疑“殆”。’王侍郎云:‘“代”当作“伐”,与绝、夺为韵。’继培按:说苑政理篇:‘孔子曰:“夫以不肖代贤,是为夺也。以贤代不肖,是为伐也。”’○铎按:孙说非。
wǔ" wú fǎ" zhì yào zuò" sī sī". àn hán fēi zǐ dìng fǎ piān yún:" chén wú fǎ zé luàn yú xià." rén zhǔ piān yún:" dà chén tài guì, suǒ wèi guì zhě wú fǎ ér shàn xíng, cāo guó bǐng ér biàn sī zhě yě."
〔五〕“无法”治要作“思私”。按韩非子定法篇云:“臣无法则乱于下。”人主篇云:“大臣太贵,所谓贵者无法而擅行,操国柄而便私者也。”
liù" wèi" jiù zuò" wèi", jù zhì yào gǎi.
〔六〕“为”旧作“谓”,据治要改。
qī" sāi" zhì yào zuò" gé". guǎn zǐ míng fǎ jiě yún:" rén chén zhī lì, néng gé jūn chén zhī xián, ér shǐ měi è zhī qíng bù yáng wén." àn hòu hàn shū shēn tú gāng chuán yún:" wài qī dù gé, ēn bù dé tōng." yòu yún:" qīn shū xiāng cuò, dù sè xián xì." sāi gé yì tóng.
〔七〕“塞”治要作“隔”。管子明法解云:“人臣之力,能鬲君臣之闲,而使美恶之情不扬闻。”按后汉书申屠刚传云:“外戚杜隔,恩不得通。”又云:“亲疏相错,杜塞闲隙。”塞、隔义同。
bā" xián" zhì yào zuò" jí".
〔八〕“咸”治要作“亟”。
jiǔ hàn shū wáng bāo chuán shèng zhǔ dé xián chén sòng yún:" jù jīng huì shén, xiāng de yì zhāng."
〔九〕汉书王褒传圣主得贤臣颂云:“聚精会神,相得益章。”
fū xián zhě zhī wéi rén chén, bù sǔn jūn yǐ fèng nìng, bù ā zhòng yǐ qǔ róng yī, bù duò èr gōng yǐ tīng sī, bù náo fǎ yǐ tǔ gāng sān, qí míng néng zhào jiān, ér yì bù bǐ dǎng sì. shì yǐ fàn wǔ guī jìn ér guó jiān táo wǔ, huá yuán fǎn cháo ér yú shì wáng liù. gù zhèng yì zhī shì yǔ xié wǎng zhī rén bù liǎng lì qī. ér bā rén jūn zhī qǔ shì yě, bù néng cān tīng mín máng, duàn zhī cōng míng, fǎn tú xìn luàn chén zhī shuō, dú yòng wū lì zhī yán jiǔ, cǐ suǒ wèi yǔ chóu xuǎn shǐ yī, lìng qiú zé lì zhě yě.
夫贤者之为人臣,不损君以奉佞,不阿众以取容〔一〕,不堕〔二〕公以听私,不挠法以吐刚〔三〕,其明能照奸,而义不比党〔四〕。是以范武归晋而国奸逃〔五〕,华元反朝而鱼氏亡〔六〕。故正义之士与邪枉之人不两立〔七〕。而〔八〕人君之取士也,不能参听民氓,断之聪明,反徒信乱臣之说,独用污吏之言〔九〕,此所谓与仇选使〔一0〕,令囚择吏者也。
yī lǚ shì chūn qiū shì shùn lǎn yún:" fū shùn lìng yǐ qǔ róng zhě zhòng néng zhī", gāo yòu zhù:" róng, yuè yě." hàn shū zhū jiàn chuán yún:" yì bù qǔ róng."
〔一〕吕氏春秋似顺览云:“夫顺令以取容者众能之”,高诱注:“容,悦也。”汉书朱建传云:“义不取容。”
èr" duò" jiù zuò" duò", jù zhì yào gǎi. duó àn: dà dài lǐ zi zhāng wèn rù guān piān:" duò dài zhě, shí zhī suǒ yǐ hòu yě." yǐ" duò" wèi" duò", yóu cǐ yǐ" duò" wèi" duò", shì bù bì gǎi.
〔二〕“堕”旧作“惰”,据治要改。○铎按:大戴礼子张问入官篇:“堕怠者,时之所以后也。”以“堕”为“惰”,犹此以“惰”为“堕”,似不必改。
sān shī zhēng mín yún:" gāng yì bù tǔ."" náo fǎ" jiàn wù běn piān zhù. duó àn:" tǔ gāng" yù wèi qiáng bào. shī dà yá zhēng mín:" róu zé rú zhī, gāng zé tǔ zhī."
〔三〕诗烝民云:“刚亦不吐。”“挠法”见务本篇注。○铎按:“吐刚”喻畏强暴。诗大雅烝民:“柔则茹之,刚则吐之。”
sì lǐ jì rú xíng yún:" chán chǎn zhī mín, yǒu bǐ dǎng ér wēi zhī zhě."
〔四〕礼记儒行云:“谗谄之民,有比党而危之者。”
wǔ xuān shí liù nián zuǒ zhuàn. duó àn: jìn yǔ wǔ:" fàn wǔ zi tuì zì cháo", wéi zhù:" wǔ zi, jìn zhèng qīng shì huì."
〔五〕宣十六年左传。○铎按:晋语五:“范武子退自朝”,韦注:“武子,晋正卿士会。”
liù chéng shí wǔ nián zuǒ zhuàn. duó àn: shuō wén:" wáng, táo yě." chǔ yǔ:" zi móu yǒu zuì ér wáng", wéi zhù:" wáng, bēn yě." yú shì wáng, wèi yú shí yú fǔ děng bēn chǔ.
〔六〕成十五年左传。○铎按:说文:“亡,逃也。”楚语:“子牟有罪而亡”,韦注:“亡,奔也。”鱼氏亡,谓鱼石、鱼府等奔楚。
qī hán fēi zǐ gū fèn piān yún:" zhì shù zhī shì, míng chá tīng yòng, qiě zhú zhòng rén zhī yīn qíng. néng fǎ zhī shì, jìng zhí tīng yòng, qiě jiǎo zhòng rén zhī jiān xíng. gù zhì shù néng fǎ zhī shì yòng, zé guì zhòng zhī chén bì zài shéng zhī wài yǐ. shì zhì fǎ zhī shì yǔ dāng tú zhī rén bù kě liǎng cún zhī chóu yě." huái nán zǐ quán yán xùn yún:" xié yǔ zhèng xiāng shāng, yù yǔ xìng xiāng hài, bù kě liǎng lì, yī zhì yī fèi."
〔七〕韩非子孤愤篇云:“智术之士,明察听用,且烛重人之阴情。能法之士,劲直听用,且矫重人之奸行。故智术能法之士用,则贵重之臣必在绳之外矣。是智法之士与当涂之人不可两存之仇也。”淮南子诠言训云:“邪与正相伤,欲与性相害,不可两立,一置一废。”
bā" lì" xià jiù yǒu" zhī" zì," ér" zuò" fū", jù zhì yào shān gǎi.
〔八〕“立”下旧有“之”字,“而”作“夫”,据治要删、改。
jiǔ mèng zǐ yún:" bào jūn wū lì." duó àn: hán fēi zǐ bā shuō piān:" cān tīng wú mén hù, gù zhì zhě bù dé qī."
〔九〕孟子云:“暴君污吏。”○铎按:韩非子八说篇:“参听无门户,故智者不得欺。”
yī" xuǎn" jiù zuò" qiān", jù zhì yào gǎi.
〔一0〕“选”旧作“迁”,据治要改。
shū yún:" móu jí nǎi xīn, móu jí shù rén yī." kǒng zǐ yuē:" zhòng hǎo zhī, bì chá yān zhòng è zhī, bì chá yān èr." gù shèng rén zhī shī shě yě sān, bù bì rèn zhòng, yì bù bì zhuān jǐ sì, bì chá bǐ jǐ zhī wèi wǔ, ér dù zhī yǐ yì liù, huò shè rén qǔ jǐ qī, gù jǔ wú yí shī ér zhèng bā wú fèi miè yě jiǔ. huò jūn zé bù rán yī, jǐ yǒu suǒ ài, zé yīn yǐ duàn zhèng, bù jī yú zhòng, bù móu yú xīn, gǒu xuàn yú ài, wéi yán shì cóng, cǐ zhèng zhī suǒ yǐ bài luàn, ér shì zhī suǒ yǐ fàng yì zhě yě.
书云:“谋及乃心,谋及庶人〔一〕。”孔子曰:“众好之,必察焉;众恶之,必察焉〔二〕。”故圣人之施舍也〔三〕,不必任众,亦不必专己〔四〕,必察彼己之为〔五〕,而度之以义〔六〕,或舍人取己〔七〕,故举无遗失而政〔八〕无废灭也〔九〕。或君则不然〔一0〕,己有所爱,则因以断正,不稽于众,不谋于心,苟眩于爱,惟言是从,此政之所以败乱,而士之所以放佚者也。
yī hóng fàn.
〔一〕洪范。
èr lún yǔ. duó àn: jīn běn lún yǔ wèi líng gōng piān zuò" zhòng è zhī, bì chá yān zhòng hǎo zhī, bì chá yān." wáng sù zhù:" huò zhòng ē dǎng bǐ zhōu, huò qí rén tè lì bù qún, gù hào wù bù kě bù chá yě." yú yuè qún jīng píng yì yún:' ē dǎng bǐ zhōu, jiě" zhòng hǎo bì chá" zhī yì tè lì bù qún, jiě" zhòng è bì chá" zhī yì. shì wáng sù suǒ jù běn," zhòng hǎo" jù zài" zhòng è" jù qián. qián fū lùn yǐn tóng. gài hàn shí jiù běn rú cǐ, jīn chuán xiě wù dào ěr. fēng sú tōng zhèng shī piān yǐn kǒng zǐ yuē:" zhòng shàn yān, bì chá zhī zhòng è yān, bì chá zhī." suī wén zì xiǎo yì, yì" shàn" zài" è" qián, kě jù zhèng.'
〔二〕论语。○铎按:今本论语卫灵公篇作“众恶之,必察焉;众好之,必察焉。”王肃注:“或众阿党比周,或其人特立不群,故好恶不可不察也。”俞樾群经平议云:‘阿党比周,解“众好必察”之意;特立不群,解“众恶必察”之意。是王肃所据本,“众好”句在“众恶”句前。潜夫论引同。盖汉时旧本如此,今传写误倒耳。风俗通正失篇引孔子曰:“众善焉,必察之;众恶焉,必察之。”虽文字小异,亦“善”在“恶”前,可据正。’
sān zhōu yǔ:' wáng sūn shuō yuē:" gù shèng rén zhī shī shě yě, yì yě."' wéi zhāo zhù:" shī, yǔ yě shě, bù yǔ." jīng yì shù wén shí bā wáng yǐn zhī yuē:' shī shě, wèi cì yǔ qióng kùn zhī rén. wéi zhù:" shī, yǔ yě shě, bù yǔ yě." gài gǔ xùn zhī shī chuán jiǔ yǐ.' duó àn: cǐ wén" shī shě" chéng shàng" zhòng hǎo"" zhòng è" yán zhī, zé shì duì jǔ, fēi yī yì yě.
〔三〕周语:‘王孙说曰:“故圣人之施舍也,议也。”’韦昭注:“施,予也;舍,不予。”○经义述闻十八王引之曰:‘施舍,谓赐予穷困之人。韦注:“施,予也;舍,不予也。”盖古训之失传久矣。’○铎按:此文“施舍”承上“众好”、“众恶”言之,则是对举,非一义也。
sì hàn shū xù chuán:' bān biāo yún:" zhǔ yǒu zhuān jǐ zhī wēi."' hòu hàn shū chén yuán chuán yún:" bó xún kě fǒu, shì bù zhuān jǐ."
〔四〕汉书叙传:‘班彪云:“主有专己之威。”’后汉书陈元传云:“博询可否,示不专己。”
wǔ" wèi" zhì yào zuò" wèi".
〔五〕“为”治要作“谓”。
liù zhōu yǔ:' wáng sūn shuō yuē:" zhǔ dé yì ér yǐ."'
〔六〕周语:‘王孙说曰:“主德义而已。”’
qī mèng zǐ yún:" shě jǐ cóng rén." cǐ fǎn yán zhī. zhōng lùn shèn suǒ cóng piān yún:' fū rén zhī suǒ cháng chēng yuē:" míng jūn shě jǐ ér cóng rén, gù qí guó zhì yǐ ān àn jūn wéi rén ér zhuān jǐ, gù qí guó luàn yǐ wēi." nǎi yī yú zhī piān shuō yě, fēi dà dào zhī zhì lùn yě. fán ān wēi zhī shì, zhì luàn zhī fēn, zài hu zhī suǒ cóng, bù zài hu bì cóng rén yě.' yì yǔ cǐ tóng.
〔七〕孟子云:“舍己从人。”此反言之。中论慎所从篇云:‘夫人之所常称曰:“明君舍己而从人,故其国治以安;闇君违人而专己,故其国乱以危。”乃一隅之偏说也,非大道之至论也。凡安危之势,治乱之分,在乎知所从,不在乎必从人也。’意与此同。
bā" zhèng" zhì yào zuò" gōng".
〔八〕“政”治要作“功”。
jiǔ jiàn míng àn piān.
〔九〕见明闇篇。
yī" huò" yǔ" huò" tóng. xún zǐ chén dào piān yún:" àn zhǔ huò jūn." lǚ shì chūn qiū zhī huà piān yún:" rén zhǔ zhī huò zhě zé bù rán." duó àn: zhì yào zhèng zuò" huò".
〔一0〕“或”与“惑”同。荀子臣道篇云:“闇主惑君。”吕氏春秋知化篇云:“人主之惑者则不然。”○铎按:治要正作“惑”。
xī zhòu hào sè, jiǔ hóu wén zhī, nǎi xiàn jué nǚ. zhòu zé dà xǐ yī, yǐ wéi tiān xià zhī lì mò ruò cǐ yě, yǐ wèn dá jǐ. dá jǐ jù jìn yù ér duó jǐ ài yě, nǎi wěi fǔ ér qì yuē:" jūn wáng nián jí qí xié èr? míng jì shuāi xié? hé mào è zhī ruò cǐ ér fù wèi zhī hǎo yě?" zhòu yú shì yú ér yǐ wéi è sān. dá jǐ kǒng tiān xià zhī yù jìn měi nǚ zhě sì, yīn bái" jiǔ hóu zhī bù dào yě, nǎi yù yǐ cǐ huò jūn wáng yě. wáng ér fú zhū, hé yǐ gé hòu?" zhòu zé dà nù, suì pú jué nǚ ér pēng jiǔ hóu wǔ. zì cǐ zhī hòu, tiān xià zhī yǒu měi nǚ zhě, nǎi jiē zhòng shì zhòu bì liù, wéi kǒng zhòu zhī wén yě. zhào gāo zhuān qín, jiāng shā èr shì, nǎi xiān shì quán yú zhòng, xiàn lù yú jūn, yǐ wéi jùn mǎ. èr shì zhàn zhī yuē:" lù qī." gāo yuē:" mǎ yě." èr shì shōu mù dú shì bā, yuē:" chéng xiàng wù xié! cǐ lù yě." gāo zhōng duì yǐ mǎ. wèn yú cháo chén, cháo chén huò zhù èr shì ér fēi gāo. gāo yīn bái èr shì:" cǐ jiē ā zhǔ huò shàng, bù zhōng mò dà." nǎi jǐn shā zhī. zì cǐ zhī hòu, mò gǎn zhèng jiàn jiǔ, ér gāo suì shā èr shì yú wàng yí, jìng yǐ wáng yī.
昔纣好色,九侯闻之,乃献厥女。纣则大喜〔一〕,以为天下之丽莫若此也,以问妲己。妲己惧进御而夺己爱也,乃伪俯而泣曰:“君王年即耆邪〔二〕?明既衰邪?何貌恶之若此而覆谓之好也?”纣于是渝而以为恶〔三〕。妲己恐天下之愈进美女者〔四〕,因白“九侯之不道也,乃欲以此惑君王也。王而弗诛,何以革后?”纣则大怒,遂脯厥女而烹九侯〔五〕。自此之后,天下之有美女者,乃皆重室昼闭〔六〕,惟恐纣之闻也。赵高专秦,将杀二世,乃先示权于众,献鹿于君,以为骏马。二世占之曰:“鹿〔七〕。”高曰:“马也。”二世收目独视〔八〕,曰:“丞相误邪!此鹿也。”高终对以马。问于朝臣,朝臣或助二世而非高。高因白二世:“此皆阿主惑上,不忠莫大。”乃尽杀之。自此之后,莫敢正谏〔九〕,而高遂杀二世于望夷,竟以亡〔一0〕。
yī" zé" hé běn zuò" nǎi". àn" zé" zì shì, yǔ xià" zhòu zé dà nù" xiāng yìng. duó àn:" nǎi" yóu" zé" yě, hù wén ěr. zhuāng èr shí bā nián zuǒ zhuàn:" zé kě yǐ wēi mín ér jù róng." jìn yǔ" zé" zuò" nǎi", lǐ jì yuè lìng:" chái nǎi jì shòu lù qín." lǚ shì chūn qiū jì qiū jì" nǎi" zuò" zé", shì èr zì tōng yòng zhī zhèng. xiáng jīng zhuàn shì cí juǎn liù juǎn bā.
〔一〕“则”何本作“乃”。按“则”字是,与下“纣则大怒”相应。○铎按:“乃”犹“则”也,互文耳。庄二十八年左传:“则可以威民而惧戎。”晋语“则”作“乃”,礼记月令:“豺乃祭兽戮禽。”吕氏春秋季秋纪“乃”作“则”,是二字通用之证。详经传释词卷六、卷八。
èr" jí qí" yù lǎn sì bǎi jiǔ shí sì zuò" jì lǎo". àn: dàng zuò" jì qí", zēng zǐ jí bìng piān yún:" nián jì qí ài." duó àn: qí shuāi yùn, zuò" lǎo" zé shī qí yùn yǐ. jí, jiù yě, jìn yě. shàng yán" jí", xià yán" jì", cǐ zhèng gǔ rén xiū cí zhī jīng, shì bù bì gǎi.
〔二〕“即耆”御览四百九十四作“既老”。按:当作“既耆”,曾子疾病篇云:“年既耆艾。”○铎按:耆、衰韵,作“老”则失其韵矣。即,就也,近也。上言“即”,下言“既”,此正古人修辞之精,似不必改。
sān shī gāo qiú máo chuán:" yú, biàn yě." duó àn: yǐ jiàn xián nán piān" guàn jù shǐ ér è tú yú" zhù.
〔三〕诗羔裘毛传:“渝,变也。”○铎按:已见贤难篇“灌巨豕而垩涂渝”注。
sì duó àn:" zhě" yóu" yě", shuō jiàn jīng zhuàn shì cí juǎn jiǔ.
〔四〕○铎按:“者”犹“也”,说见经传释词卷九。
wǔ huái nán zǐ chù zhēn xùn yún:" hǎi guǐ hóu zhī nǚ." lǚ shì chūn qiū xíng lùn piān gāo yòu zhù:" méi bó shuō guǐ hóu zhī nǚ měi, lìng zhòu qǔ zhī. zhòu tīng dá jǐ zhī zèn yuē yǐ wéi bù hǎo, gù hǎi méi bó, pú guǐ hóu." guò lǐ piān zhù tóng. guǐ hóu jí jiǔ hóu yě. shǐ jì lǔ zhòng lián chuán yún:" jiǔ hóu yǒu zi ér hǎo, xiàn zhī yú zhòu. zhòu yǐ wéi è, hǎi jiǔ hóu." yīn běn jì yòu yún:" jiǔ hóu nǚ bù yín, zhòu nù, shā zhī." duó àn: zhào cè sān yì zuò guǐ hóu. yòu lǚ shì chūn qiū xíng lùn piān zhù" yuē" zì yǎn, dāng jù guò lǐ piān zhù shān.
〔五〕淮南子俶真训云:“醢鬼侯之女。”吕氏春秋行论篇高诱注:“梅伯说鬼侯之女美,令纣取之。纣听妲己之谮曰以为不好,故醢梅伯,脯鬼侯。”过理篇注同。鬼侯即九侯也。史记鲁仲连传云:“九侯有子而好,献之于纣。纣以为恶,醢九侯。”殷本纪又云:“九侯女不■淫,纣怒,杀之。”○铎按:赵策三亦作鬼侯。又吕氏春秋行论篇注“曰”字衍,当据过理篇注删。
liù lǐ jì yuè lìng yún:" shěn mén lǘ, jǐn fáng shì, bì zhòng bì." zhèng zhù:" zhòng bì, wài nèi bì yě." huái nán zǐ zhǔ shù xùn yún:" guī mén zhòng xí."
〔六〕礼记月令云:“审门闾,谨房室,必重闭。”郑注:“重闭,外内闭也。”淮南子主术训云:“闺门重袭。”
qī fāng yán yún:" fán xiāng qiè shì, nán chǔ huò wèi zhī zhàn." àn shuō wén yún:" chān, kuī shì." yǐn chūn qiū chuán:" gōng shǐ chān zhī."" zhàn" jí" chān" zhī shěng. duó àn: shuō wén:" zhàn, shì zhào wèn yě." shì" zhàn" zì běn yǒu shì yì. guǎng yǎ shì gǔ yī:" zhàn, shì yě." wáng niàn sūn shū zhèng yún:'" zhàn" yóu" zhān" yě.'
〔七〕方言云:“凡相窃视,南楚或谓之占。”按说文云:“觇,窥视。”引春秋传:“公使觇之。”“占”即“觇”之省。○铎按:说文:“占,视兆问也。”是“占”字本有视义。广雅释诂一:“占,视也。”王念孙疏证云:‘“占”犹“瞻”也。’
bā wáng shì láng yún:'" shōu mù" dàng zuò" wěn mù"," wěn" jí shuō wén"" zì.' wáng xiān shēng yuē:'" dú" yí" shǔ".' duó àn: ěr yǎ shì gǔ:" shōu, jù yě."" shōu mù" gài wèi jù jí mù lì ér shì zhī ěr." dú" dàng zuò" shǔ", dú wéi" zhù", jìn yǔ wǔ:" zé kǒng guó rén zhī shǔ ěr mù yú wǒ yě", wéi:'" shǔ" yóu" zhù" yě.' èr zì shēng jìn ér yì tóng.
〔八〕王侍郎云:‘“收目”当作“抆目”,“抆”即说文“●”字。’王先生曰:‘“独”疑“属”。’○铎按:尔雅释诂:“收,聚也。”“收目”盖谓聚集目力而视之耳。“独”当作“属”,读为“注”,晋语五:“则恐国人之属耳目于我也”,韦:‘“属”犹“注”也。’二字声近而义同。
jiǔ shuō yuàn zhèng jiàn piān yún:" jiàn yǒu wǔ: yī yuē zhèng jiàn." duó àn: shuō wén:" zhèng, jiàn yě."" zhèng" yǔ" zhèng" tóng. lǚ shì chūn qiū bù gǒu piān:" zhǔ yǒu shī bài, jiē jiāo zhēng zhèng jiàn." wài zhuàn jiǔ zuò" zhèng jiàn", shì" zhèng" jí" zhèng" yě.
〔九〕说苑正谏篇云:“谏有五:一曰正谏。”○铎按:说文:“证,谏也。”“正”与“证”同。吕氏春秋不苟篇:“主有失败,皆交争证谏。”外传九作“正谏”,是“正”即“证”也。
yī jiàn shǐ jì qín shǐ huáng jì. xīn yǔ biàn huò piān zài cǐ shì, yǐ wéi" zhào gāo jià lù".
〔一0〕见史记秦始皇纪。新语辨惑篇载此事,以为“赵高驾鹿”。
fū hǎo zhī yǔ è xiào yú mù yī, ér lù zhī yǔ mǎ zhě èr zhe yú xíng zhě yě sān, yǐ yòu dìng yǐ. hái zhì chán rú sì chén qiè zhī shì wěi yán ér zuò cí yě wǔ, zé jūn wáng shī jǐ xīn, ér rén wù sàng wǒ tǐ yǐ. kuàng hū féng yōu yǐn qiú rén liù, ér dài xiào qí xìn, qī bù ruò chá yāo nǚ zhī liú yì yě qí biàn xián bù xiào yě, bù bā ruò biàn lù mǎ zhī shěn gù yě jiǔ. cǐ èr wù zhě, jiē dé jìn jiàn yú cháo táng, bào zhì yú xīn chén yǐ yī. jí huān ài gǒu mèi nìng shuō qiǎo biàn zhī huò jūn yě, yóu xuàn yào jūn mù yī yī, biàn duó jūn xīn, biàn yǐ hǎo wèi yī èr chǒu, yǐ lù wéi mǎ, ér kuàng yú jiāo yě zhī xián quē wài zhī shì, wèi cháng dé jiàn zhě hū yī sān
夫好之与恶效于目〔一〕,而鹿之与马者〔二〕着于形者也〔三〕,已又定矣。还至谗如〔四〕臣妾之饰伪言而作辞也〔五〕,则君王失己心,而人物丧我体矣。况乎逢幽隐囚人〔六〕,而待校其信,〔七〕不若察妖女之留意也;其辨贤不肖也,不〔八〕若辨鹿马之审固也〔九〕。此二物者,皆得进见于朝堂,暴质于心臣矣〔一0〕。及欢爱、苟媚、佞说、巧辨之惑君也,犹炫耀君目〔一一〕,变夺君心,便以好为〔一二〕丑,以鹿为马,而况于郊野之贤、阙外之士,未尝得见者乎〔一三〕﹖
yī" xiào" jiù zuò" fàng". àn lǐ jì qū lǐ:" xiào mǎ xiào yáng", zhèng zhù yún:'" xiào" yóu" chéng jiàn".' duó àn: fāng yán shí èr:" xiào, míng yě." yǔ" zhe" hù wén jiàn yì.
〔一〕“效”旧作“放”。按礼记曲礼:“效马效羊”,郑注云:‘“效”犹“呈见”。’○铎按:方言十二:“效,明也。”与“着”互文见义。
èr" zhě" zì yí yǎn. duó àn: jí" zhe" zhī bó wén.
〔二〕“者”字疑衍。○铎按:即“着”之驳文。
sān xīn yǔ yún:" mǎ lù zhī yì xíng, zhòng rén suǒ zhī yě."
〔三〕新语云:“马鹿之异形,众人所知也。”
sì" rú" yí dàng zuò" dù", shǔ shàng dú.
〔四〕“如”疑当作“妒”,属上读。
wǔ yì dùn jiǔ sān:" chù chén qiè, jí." hàn shū dǒng zhòng shū chuán yún:" bǎi guān jiē shì kōng yán xū cí." hán fēi zǐ guǐ shǐ piān yún:" zào yán zuò cí." yú yuè yún:' zuò" dù" shì yě, shǔ shàng dú fēi yě." hái" nǎi" dá" zì zhī wù. fāng yán guǎng yǎ bìng yuē:" dá, jí yě."" dá zhì" yóu yún" jí zhì". gài chéng shàng yán, hǎo zhī yǔ è, lù zhī yǔ mǎ, běn shǔ yì biàn, jǐ yòu xiān yǒu dìng jiàn, jí zhì chán dù zhī chén qiè shì yán, zé yòu wèi zhī duó yě. zì" dá zhì" zhì" cí yě" shí sì zì zuò yī jù dòu, bù dàng yú" dù" zì jué jù.' duó àn: yú dìng" hái" zì, dú shí sì zì wèi jù shì yě. chán dù chén qiè, yí dàng zuò" chán qiè dù chén", zhǐ dá jǐ yǔ zhào gāo èr rén, yóu" hào wù xiào yú mù"" lù mǎ zhe yú xíng" yì fēn chéng shàng wén yán zhī yě. zhào cè sān:" bǐ yòu jiāng shǐ qí zǐ nǚ chán qiè wèi zhū hóu fēi jī." xún zǐ dà lüè piān:" jūn yǒu dù chén, zé xián rén bù zhì." shì" chán qiè"" dù chén" jiē gǔ rén cháng yǔ. yǐ yòu dìng yǐ," yòu" yǔ" yǒu" tóng, yán hǎo zhī yǔ è, lù zhī yǔ mǎ, jiē yǐ yǒu dìng yě. yú shì yǐ" yǐ" wèi" rén jǐ" zhī" jǐ", shī zhī.
〔五〕易遯九三:“畜臣妾,吉。”汉书董仲舒传云:“百官皆饰空言虚辞。”韩非子诡使篇云:“造言作辞。”○俞樾云:‘作“妒”是也,属上读非也。“还”乃“沓”字之误。方言、广雅并曰:“沓,及也。”“沓至”犹云“及至”。盖承上言,好之与恶,鹿之与马,本属易辨,己又先有定见,及至谗妒之臣妾饰言,则又为之夺也。自“沓至”至“辞也”十四字作一句读,不当于“妒”字绝句。’○铎按:俞订“还”字,读十四字为句是也。谗妒臣妾,疑当作“谗妾妒臣”,指妲己与赵高二人,犹“好恶效于目”、“鹿马着于形”亦分承上文言之也。赵策三:“彼又将使其子女谗妾为诸侯妃姬。”荀子大略篇:“君有妒臣,则贤人不至。”是“谗妾”、“妒臣”皆古人常语。已又定矣,“又”与“有”同,言好之与恶,鹿之与马,皆已有定也。俞氏以“已”为“人己”之“己”,失之。
liù yōu qiú tóng yì. xún zǐ wáng bà piān yún:" gōng hóu shī lǐ zé yōu", yáng jìng zhù:" yōu, qiú yě." lǚ shì chūn qiū jiāo zì piān yún:" lì gōng yóu yú jiàng lì shì, luán shū zhōng xíng yǎn jié ér yōu zhī." gāo yòu zhù:" yōu, qiú yě." qín cè:' yáo jiǎ yuē:" guǎn zhòng, nán yáng zhī bì yōu, lǔ zhī miǎn qiú."' shǐ jì guǎn yàn liè zhuàn:' guǎn zhòng yuē:" wú yōu qiú shòu rǔ."" yōu yǐn qiú rén" yì yóu yán" yōu qiú" yǐ. duó àn: yōu yǐn yì tóng yì. shuō wén:" yōu, yǐn yě." yōu qiú dié yùn, yōu yǐn shuāng shēng. yōu yǐn qiú rén, yì rú huán liù nián zuǒ zhuàn" jiā lì zhǐ jiǔ", běn shū bān lù piān" shē kuā kuò rén", jiē dié sān tóng yì cí wèi dìng yǔ ěr.
〔六〕幽、囚同义。荀子王霸篇云:“公侯失礼则幽”,杨倞注:“幽,囚也。”吕氏春秋骄恣篇云:“厉公游于匠丽氏,栾书、中行偃劫而幽之。”高诱注:“幽,囚也。”秦策:‘姚贾曰:“管仲,南阳之弊幽,鲁之免囚。”’史记管晏列传:‘管仲曰:“吾幽囚受辱。”“幽隐囚人”亦犹言“幽囚”矣。○铎按:幽、隐亦同义。说文:“幽,隐也。”幽、囚叠韵,幽、隐双声。幽隐囚人,亦如桓六年左传“嘉栗旨酒”,本书班禄篇“奢夸廓人”,皆叠三同义词为定语耳。
qī qí yǔ wéi zhāo zhù:" xiào, kǎo hé yě." duó àn: cǐ" hé" zì zhī jiè. shuō wén:" hé, shí yě."
〔七〕齐语韦昭注:“校,考合也。”○铎按:此“核”字之借。说文:“核,实也。”
bā" bù" jiù zuò" bì".
〔八〕“不”旧作“必”。
jiǔ lǐ jì shè yì yún:" chí gōng shǐ shěn gù."
〔九〕礼记射义云:“持弓矢审固。”
yī" xīn chén" wèi xiáng, chéng běn zuò" tíng chén". àn hòu hàn shū bān biāo hòu gù chuán xī dōu fù yún:" zuǒ yòu tíng zhōng cháo táng, bǎi liáo zhī wèi."" cháo táng" zhù xiáng jiù biān piān. wáng xiān shēng yún:'" xīn chén" dàng shì" xīn mù", yǐ xià wén" jūn mù"" jūn xīn" dìng zhī.'
〔一0〕“心臣”未详,程本作“廷臣”。按后汉书班彪后固传西都赋云:“左右廷中朝堂,百僚之位。”“朝堂”注详救边篇。王先生云:‘“心臣”当是“心目”,以下文“君目”、“君心”定之。’
yī yī chǔ cí lí sāo yún:" shì yōu mèi yǐ xuàn xī", wáng yì zhù:" xuàn, huò luàn mào." huái nán zǐ fàn lùn xùn yún:" xián yí xiào xiàng zhě, zhòng rén zhī suǒ xuàn yào." xuàn yào xuàn xuàn yào bìng tóng.
〔一一〕楚辞离骚云:“世幽昧以眩●兮”,王逸注:“眩●,惑乱貌。”淮南子泛论训云:“嫌疑肖象者,众人之所眩耀。”炫耀、眩●、眩耀并同。
yī èr" wèi" zì jiù tuō.
〔一二〕“为”字旧脱。
yī sān shǐ jì wèi shì jiā:' lǐ kè yuē:" chén zài quē mén zhī wài."' zhào cè:' sū qín shuō lǐ duì yuē:" zào wài quē, yuàn jiàn yú qián."'
〔一三〕史记魏世家:‘李克曰:“臣在阙门之外。”’赵策:‘苏秦说李兑曰:“造外阙,愿见于前。”’
fū zài wèi zhě zhī hǎo bì xián ér wù jìn dǎng yě yī, zì gǔ ér rán èr. xī táng yáo zhī dà shèng yě, cōng míng xuān zhāo sān yú shùn zhī dà shèng yě, dé yīn fā wén sì. yáo wèi tiān zǐ, qiú suǒ xián rén, fǎng yú qún hòu, qún hòu bù kěn jiàn shùn ér fǎn chēng gòng gǔn zhī tú, lài yáo zhī shèng, hòu nǎi jǔ shùn ér fàng sì zǐ wǔ. fū yǐ gǔ shèng zhī zhì yě, yáo cōng zhī míng yě, shùn dé zhī zhāng yě, jūn míng bù kě qī, dé zhāng bù kě bì yě. zhì xiān wèi nìng, ér wèi zhě liù shàng zhí ruò bǐ. jīn fū liè shì zhī xíng, qí bù jí yáo shùn hū dá yǐ qī, ér sú zhī huāng táng, bā shì fǎ zī zhāng jiǔ. rán zé qiú xián zhī jūn, āi mín zhī shì, qí xiāng hé yě, yì bì bù jǐ yǐ yī. wén wáng yóu tián, yù jiāng shàng yú wèi bīn, chá yán guān zhì, ér jiàn qí xīn, bù zī zuǒ yòu, bù zōu qún chén yī yī, suì zài fǎn guī yī èr, wěi zhī yǐ zhèng, yòng néng zào zhōu yī sān. gù yáo cān xiāng dǎng yǐ dé shùn, wén wáng cān jǐ yǐ dé lǚ shàng yī sì, qǐ ruò yīn xīn qín zhèng yī wǔ, jì dé xián rén, fǎn jué zhì yú chóu yī liù, zhū shā zhèng zhí, ér jìn rèn jiān chén zhī dǎng zāi
夫在位者之好蔽贤而务进党也〔一〕,自古而然〔二〕。昔唐尧之大圣也,聪明宣昭〔三〕;虞舜之大圣也,德音发闻〔四〕。尧为天子,求索贤人,访于群后,群后不肯荐舜而反称共、鲧之徒,赖尧之圣,后乃举舜而放四子〔五〕。夫以古圣之质也,尧聪之明也,舜德之彰也,君明不可欺,德彰不可蔽也。质鲜为佞,而位者〔六〕尚直若彼。今夫列士之行,其不及尧、舜乎达矣〔七〕,而俗之荒唐,〔八〕世法滋彰〔九〕。然则求贤之君,哀民之士,其相合也,亦必不几矣〔一0〕。文王游畋,遇姜尚于渭滨,察言观志,而见其心,不谘左右,不诹群臣〔一一〕,遂载反归〔一二〕,委之以政,用能造周〔一三〕。故尧参乡党以得舜,文王参己以得吕尚〔一四〕,岂若殷辛、秦政〔一五〕,既得贤人,反决滞于雠〔一六〕,诛杀正直,而进任奸臣之党哉﹖
yī shuō yuàn zhèng lǐ piān:' kǒng zǐ yuē:" nì rén zhī shàn zhě, shì wèi bì xián yě."' jūn dào piān:' tài gōng yuē:" duō dǎng zhě jìn, shǎo dǎng zhě tuì, shì yǐ qún chén bǐ zhōu ér bì xián, bǎi lì qún dǎng ér duō jiān."' hàn shū lǐ xún chuán yún:" wēi yán huǐ yù, jìn lèi bì shàn."
〔一〕说苑政理篇:‘孔子曰:“匿人之善者,是谓蔽贤也。”’君道篇:‘太公曰:“多党者进,少党者退,是以群臣比周而蔽贤,百吏群党而多奸。”’汉书李寻传云:“微言毁誉,进类蔽善。”
èr hàn shū zhào chōng guó xīn qìng jì zhuàn zàn yún:" qí fēng shēng qì sú, zì gǔ ér rán."
〔二〕汉书赵充国辛庆忌传赞云:“其风声气俗,自古而然。”
sān shī wén wáng yún:" xuān zhāo yì wèn."
〔三〕诗文王云:“宣昭义问。”
sì hán fēi zǐ shuō yí piān yún:" zhòng guī ér mín liú zhī, yǐ yù yíng yú guó, fā wén yú zhǔ." duó àn: dān yán wèi" wén", fù yán wèi" fā wén", qí yǔ:" yǒu jū chǔ wèi yì hào xué, cí xiào yú fù mǔ, cōng huì zhì rén, fā wén yú xiāng lǐ zhě, zé yǒu yǐ gào." guǎn zǐ xiǎo kuāng piān zuò" dì zhǎng wén yú xiāng lǐ zhě", shì" fā wén" jí" wén" yě.
〔四〕韩非子说疑篇云:“众归而民留之,以誉盈于国,发闻于主。”○铎按:单言为“闻”,复言为“发闻”,齐语:“有居处为义好学,慈孝于父母,聪慧质仁,发闻于乡里者,则有以告。”管子小匡篇作“弟长闻于乡里者”,是“发闻”即“闻”也。
wǔ jiàn shū yáo diǎn.
〔五〕见书尧典。
liù" wèi" shàng yí tuō" zài" zì.
〔六〕“位”上疑脱“在”字。
qī" dá" dàng zuò" yuǎn".
〔七〕“达”当作“远”。
bā zhuāng zi tiān xià piān yún:" huāng táng zhī yán." duó àn: huāng táng hú tú hùn zhàng hún dàn, yǔ zhī zhuǎn.
〔八〕庄子天下篇云:“荒唐之言。”○铎按:荒唐、胡涂、混帐、混蛋,语之转。
jiǔ lǎo zi yún:" fǎ lìng zī zhāng."
〔九〕老子云:“法令滋彰。”
yī" jǐ" dú wéi" jì". duó àn: yǐ jiàn zàn xué piān zhù.
〔一0〕“几”读为“冀”。○铎按:已见赞学篇注。
yī yī duó àn: ěr yǎ shì gǔ:" zī zōu fǎng, móu yě." zī zī tóng.
〔一一〕○铎按:尔雅释诂:“咨、诹、访,谋也。”谘、咨同。
yī èr jiàn liù tāo. zhù xiáng bo liè piān.
〔一二〕见六韬。注详卜列篇。
yī sān xuān shí wǔ nián zuǒ zhuàn:' yáng shé zhí yuē:" shì bó yōng zhōng xíng bó, jūn xìn zhī, yì yōng shì bó, cǐ zhī wèi míng dé yǐ. wén wáng suǒ yǐ zào zhōu, bú shì guò yě."'
〔一三〕宣十五年左传:‘羊舌职曰:“士伯庸中行伯,君信之,亦庸士伯,此之谓明德矣。文王所以造周,不是过也。”’
yī sì shuō yuàn zūn xián piān yún:" yáo shùn xiāng jiàn, bù wéi sāng yīn. wén wáng jǔ tài gōng, bù yǐ rì jiǔ. gù xián shèng zhī jiē yě, bù dài jiǔ ér qīn néng zhě zhī xiāng jiàn yě, bù dài shì ér zhī yǐ."
〔一四〕说苑尊贤篇云:“尧、舜相见,不违桑阴。文王举太公,不以日久。故贤圣之接也,不待久而亲;能者之相见也,不待试而知矣。”
yī wǔ jìn yǔ yún:" yīn xīn fá yǒu sū", wéi zhāo zhù:" yīn xīn, yīn zhòu yě." hàn shū jiǎ shān chuán yún:" qín zhèng lì bìng wàn guó, fù yǒu tiān xià." àn zhèng, shǐ huáng míng.
〔一五〕晋语云:“殷辛伐有苏”,韦昭注:“殷辛,殷纣也。”汉书贾山传云:“秦政力幷万国,富有天下。”按政,始皇名。
yī liù" jué zhì" yóu yán" qù liú". zhōu lǐ chán rén zhù:' zhèng sī nóng yún:" huò wù shěn zhì yú chán zhōng bù jué."' àn jué zé bù zhì, yì xiāng fù yě. huò yún:" jué" jí" shěn" zhī wù. zhōu yǔ yún:" qì bù shěn zhì", wéi zhāo zhù:" shěn, fú yě. zhì, jī yě." hòu hàn shū cuī yīn chuán dá zhǐ yún:" hú wéi hēi hēi ér jiǔ shěn zhì yě" duó àn: huò shuō jìn shì.
〔一六〕“决滞”犹言“去留”。周礼廛人注:‘郑司农云:“货物沈滞于廛中不决。”’按决则不滞,义相覆也。或云:“决”即“沈”之误。周语云:“气不沈滞”,韦昭注:“沈,伏也。滞,积也。”后汉书崔骃传达旨云:“胡为嘿嘿而久沈滞也﹖”○铎按:或说近是。
shì yǐ míng shèng zhī jūn yú zhèng dào yě, bù zhuān qū yú guì chǒng, huò yú bì mèi, bù qì shū yuǎn, bù qīng yòu jiàn, yòu cān ér rèn zhī yī. gù yǒu zhōu zhī zhì yě, tiān zǐ tīng zhèng, shǐ sān gōng zhì yú liè shì xiàn diǎn èr, liáng shǐ xiàn shū sān, shī zhēn, sǒu fù, méng sòng, bǎi gōng jiàn, shù rén chuán yǔ, jìn chén jǐn guī, qīn qī bǔ chá, gǔ shǐ sì jiào huì, qí ài xiū zhī, ér hòu wáng zhēn zhuó yān, shì yǐ shì xíng ér wú bài wǔ yě.
是以明圣之君于正道也,不专驱于贵宠,惑于嬖媚,不弃疏远,不轻幼贱,又参而任之〔一〕。故有周之制也,天子听政,使三公至于列士献典〔二〕,良史献书〔三〕,师箴,瞍赋,蒙诵,百工谏,庶人传语,近臣尽规,亲戚补察,瞽史〔四〕教诲,耆艾修之,而后王斟酌焉,是以事行而无败〔五〕也。
yī guǎn zǐ qī fǎ piān yún:" lùn gōng jì láo, wèi cháng shī fǎ lǜ yě. biàn pì zuǒ yòu dà zú zūn guì dà chén, bù dé zēng qí gōng yān. shū yuǎn bēi jiàn yǐn bù zhī zhī rén, bù wàng qí láo." hàn shū yì fèng chuán yún:" gǔ zhě, cháo tíng bì yǒu tóng xìng, yǐ míng qīn qīn, bì yǒu yì xìng, yǐ míng xián xián, cǐ shèng wáng zhī suǒ yǐ dà tōng tiān xià yě. tóng xìng qīn ér yì jìn, yì xìng shū ér nán tōng, gù tóng xìng yī, yì xìng wǔ, nǎi wèi píng jūn." àn cǐ jí suǒ wèi" cān ér rèn zhī" yě.
〔一〕管子七法篇云:“论功计劳,未尝失法律也。便辟、左右、大族、尊贵大臣,不得增其功焉。疏远、卑贱、隐不知之人,不忘其劳。”汉书翼奉传云:“古者,朝廷必有同姓,以明亲亲,必有异姓,以明贤贤,此圣王之所以大通天下也。同姓亲而易进,异姓疏而难通,故同姓一,异姓五,乃为平均。”按此即所谓“参而任之”也。
èr" diǎn" zhì yào zuò" shī". àn zhōu yǔ yún:" shǐ gōng qīng liè shì xiàn shī, gǔ xiàn qū."" qū" huò wù wèi" diǎn". wáng shì suǒ yòng guó yǔ běn yǔ wéi zhāo bù tóng, wèi gǎn jù bǐ yǐ bǔ cǐ yě. duó àn: cǐ réng dāng yī jīn běn guó yǔ zuò" shǐ gōng qīng zhì yú liè shì xiàn shī, gǔ xiàn qū." wéi zhù:" gǔ, yuè shī. qū, yuè qǔ yě." zuò" diǎn" zhě é zì. shǐ jì zhōu běn jì jí jí jiě yǐn wéi zhù" qū" bìng zuò" diǎn", wù yǔ cǐ tóng. gǔ shū qū diǎn èr zì duō xiāng luàn, xún zǐ zhèng lùn piān:" jīn zi sòng zǐ yán rán ér hǎo shuō, jù rén tú, lì shī shuō, chéng wén qǔ." wáng niàn sūn yuē:'" qū" dāng wèi" diǎn", wèi sòng zǐ shí bā piān yě.' bǐ" diǎn" wù wèi" qū", yóu cǐ" qū" wù wèi" diǎn"." shǐ sān gōng zhì yú liè shì xiàn diǎn", wén yǒu é tuō, fēi bié běn rú cǐ yě.
〔二〕“典”治要作“诗”。按周语云:“使公卿列士献诗,瞽献曲。”“曲”或误为“典”。王氏所用国语本与韦昭不同,未敢据彼以补此也。○铎按:此仍当依今本国语作“使公卿至于列士献诗,瞽献曲。”韦注:“瞽,乐师。曲,乐曲也。”作“典”者讹字。史记周本纪及集解引韦注“曲”并作“典”,误与此同。古书曲、典二字多相乱,荀子正论篇:“今子宋子严然而好说,聚人徒,立师说,成文曲。”王念孙曰:‘“曲”当为“典”,谓宋子十八篇也。’彼“典”误为“曲”,犹此“曲”误为“典”。“使三公至于列士献典”,文有讹脱,非别本如此也。
sān zhōu yǔ wú" liáng" zì.
〔三〕周语无“良”字。
sì" shǐ" jiù zuò" sǒu".
〔四〕“史”旧作“叟”。
wǔ" wú bài" zhōu yǔ zuò" bù bèi".
〔五〕“无败”周语作“不悖”。
mò shì zé bù rán yī, tú xìn guì rén jiāo dù zhī yì, dú yòng gǒu mèi èr gǔ huò zhī yán, xíng fēng lǐ zhě méng qiān jiù sān, lùn dé yì zhě jiàn yóu è, yú shì yú chén sì yòu cóng yǐ dǐ zī zhī fǎ wǔ, bèi yǐ yì shàng zhī xíng, cǐ xián shì zhī shǐ kùn yě liù. fū dǐ zī zhī fǎ zhě, fá xián zhī fǔ yě, ér jiāo dù zhě qī, shì xián zhī gǒu yě bā. rén jūn nèi bǐng fá xián zhī fǔ, quán shì xián zhī gǒu jiǔ, ér wài zhāo xián yī, yù qí zhì yě yī yī, bù yì bēi hū!
末世则不然〔一〕,徒信贵人骄妒之议,独用苟媚〔二〕蛊惑之言,行丰礼者蒙愆咎〔三〕,论德义者见尤恶,于是谀臣〔四〕又从以诋訾之法〔五〕,被以议上之刑,此贤士之始困也〔六〕。夫诋訾之法者,伐贤之斧也,而骄妒者〔七〕,噬贤之狗也〔八〕。人君内秉伐贤之斧,权噬贤之狗〔九〕,而外招贤〔一0〕,欲其至也〔一一〕,不亦悲乎!
yī yì xì cí xià chuán yún:" qí dāng yīn zhī mò shì."
〔一〕易系辞下传云:“其当殷之末世。”
èr zhì yào zuò" sù mèi". àn" gǒu mèi" yì jiàn shàng wén.
〔二〕治要作“宿媚”。按“苟媚”亦见上文。
sān?, sú qiān zì. jiàn guǎng yùn èr xiān.
〔三〕?,俗愆字。见广韵二仙。
sì shuō yuàn chén shù piān yún:" tōu hé gǒu róng, yǔ zhǔ wéi lè, bù gù qí hòu hài, rú cǐ zhě yú chén yě." zhì yào" yú chén" xià yǒu" nìng rén" èr zì.
〔四〕说苑臣术篇云:“偷合苟容,与主为乐,不顾其后害,如此者谀臣也。”治要“谀臣”下有“佞人”二字。
wǔ hàn shū āi dì jì yún:" chú fěi bàng dǐ qī fǎ."
〔五〕汉书哀帝纪云:“除诽谤诋欺法。”
liù hàn shū yán ān chuán yún:" cǐ mín zhī shǐ kǔ yě." wén yǔ cǐ tóng. zhì yào" shǐ" zuò" hòu". hòu, yù yě, yì yì kě tōng. duó àn: rì běn wěi zhāng fān guó běn zhì yào zuò" gòu"," gòu" yǔ" gòu" tóng, chǐ yě." shǐ" zì wù ěr.
〔六〕汉书严安传云:“此民之始苦也。”文与此同。治要“始”作“逅”。逅,遇也,义亦可通。○铎按:日本尾张藩国本治要作“姤”,“姤”与“诟”同,耻也。“始”字误耳。
qī" jiāo dù zhě" zhì yào zuò" jiāo dù zhī chén". duó àn: dāng jù zhì yào bǔ" zhī chén" èr zì." jiāo dù zhī chén zhě"" dǐ zī zhī fǎ zhě" liǎng wén xiāng duì.
〔七〕“骄妒者”治要作“骄妒之臣”。○铎按:当据治要补“之臣”二字。“骄妒之臣者”、“诋訾之法者”两文相对。
bā jí xián nán piān suǒ yún" qún quǎn niè xián". yī qiè jīng yīn yì yī yǐn sān cāng yún:" shì, niè yě."
〔八〕即贤难篇所云“群犬啮贤”。一切经音义一引三苍云:“噬,啮也。”
jiǔ" quán" rú" quán bīng" zhī" quán", zhù jiàn quàn jiāng piān. yú yuè yún:'" quán" zì wú yì, dàng zuò" huān". guǎng yùn èr shí jiǔ huàn yún:" huàn, hū yě. huān, shàng tóng." rán zé" huān" jí" huàn" zì, yóu yún" hū shì xián zhī gǒu" ěr.' duó àn: quán bǐng hù wén. wén xuǎn wǔ děng lùn zhù yǐn jiǎ kuí guó yǔ zhù:" quán, bǐng yě." quàn jiāng piān:" quán shí wàn zhī zhòng"," quán" yì bǐng chí zhī yì. kǎo" huān" zì jiàn yú xún zǐ fēi shí èr zi piān zhě, nǎi" huān" zhī bié tǐ. ruò dà dài lǐ jì yì běn mìng piān:" jǔ huān zhě jiǔ qiào ér tāi shēng"," huān" nǎi"" zì zhī é. qí yòng wèi hū huàn zì, jiàn bào piáo zi jiǔ jiè piān" yǎng huān tiān zhuì, fǔ hū dì xiàn", ér tā piān zé réng yòng" huàn" zì rú jí miù piān:" zhǔ zé wàng kè ér huàn gǒu". shì yǐ" huān" wèi" huàn", liù cháo shí shǐ ǒu jiàn zhī. yú shì ní yú" huàn gǒu" zhī shú yǔ, yù yǐ hòu shì zhī zì gǎi hàn rén zhī shū, bù kě cóng yě.
〔九〕“权”如“权兵”之“权”,注见劝将篇。○俞樾云:‘“权”字无义,当作“嚾”。广韵二十九换云:“唤,呼也。嚾,上同。”然则“嚾”即“唤”字,犹云“呼噬贤之狗”耳。’○铎按:权、秉互文。文选五等论注引贾逵国语注:“权,秉也。”劝将篇:“权十万之众”,“权”亦秉持之义。考“嚾”字见于荀子非十二子篇者,乃“讙”之别体。若大戴礼记易本命篇:“咀嚾者九窍而胎生”,“嚾”乃“●”字之讹。其用为呼唤字,见抱朴子酒诫篇(“仰嚾天坠,俯呼地陷”),而他篇则仍用“唤”字(如疾谬篇:“主则望客而唤狗”)。是以“嚾”为“唤”,六朝时始偶见之。俞氏泥于“唤狗”之熟语,欲以后世之字改汉人之书,不可从也。
yī yǐ shàng jiǔ zì, zhì yào zuò" ér wài zhāo shì xián zhī gǒu".
〔一0〕以上九字,治要作“而外招噬贤之狗”。
yī yī zhì yào" zhì" xià yǒu" lǐ" zì, gài wù.
〔一一〕治要“至”下有“理”字,盖误。