yuán lí dì sān shí yī zāi shù dì sān shí èr zhǒng zǎo dì sān shí sān zhū fǎ fù chū zhǒng táo nài dì sān shí sì zhǒng lǐ dì sān shí wǔ zhǒng méi xìng dì sān shí liù xìng lǐ fù chū chā yī lí dì sān shí qī zhǒng lì dì sān shí bā nài lín qín dì sān shí jiǔ zhǒng shì dì sì shí ān shí liú dì sì shí yī zhǒng mù guā dì sì shí èr zhǒng jiāo dì sì shí sān zhǒng zhū yú dì sì shí sì
園籬第三十一栽樹第三十二種棗第三十三諸法附出種桃柰第三十四種李第三十五種梅杏第三十六杏李附出插(一)梨第三十七種栗第三十八柰、林檎第三十九種柿第四十安石榴第四十一種木瓜第四十二種椒第四十三種茱萸第四十四
yī míng chāo zuò chā, jīn chāo yuán zuò zhǒng, hòu jiào gǎi wèi chā huáng xiào zhāng xiào hú xiāng běn zuò zhǒng.
(一)明抄作「插」,金抄原作「種」,後校改為「插」;黃校、張校、湖湘本作「種」。
yuán lí dì sān shí yī fán zuò yuán lí fǎ, yú qiáng jī zhī suǒ, fāng zhěng shēn gēng. fán gēng, zuò sān lǒng, zhōng jiān xiāng qù gè èr chǐ.
園籬第三十一凡作園籬法,於牆基之所,方整深耕。凡耕,作三壟,中間相去各二尺。
qiū shàng suān zǎo yī shú shí, shōu, yú lǒng zhōng jì zhǒng zhī. zhì míng nián qiū, shēng gāo sān chǐ xǔ, jiān zhǔ qù è zhě, xiāng qù yī chǐ liú yī gēn, bì xū xī jì jūn diào, háng wǔ tiáo zhí xiāng dāng. zhì míng nián chūn, èr chì chuán qiè yī qù héng zhī, bì liú jù sān. ruò bù liú jù, qīn pí hén dà, féng hán jí sǐ. qì, jí biān wèi bā lí sì, suí yí jiā fù èr, wù shǐ shū huǎn. jí zé bù fù dé zhǎng gù yě. yòu zhì míng nián chūn, gèng qí mò, yòu fù biān zhī, gāo qī chǐ biàn zú. yù gāo zuò zhě, yì rèn rén yì. fēi zhí jiān rén cán xiào ér fǎn, hú láng yì zì xī wàng ér huí. xíng rén jiàn zhě, mò bù jiē tàn, bù jué bái rì xī yí, suì wàng qián tú shàng yuǎn, pán huán sān zhān zhǔ, jiǔ ér bù néng qù. zhǐ jí wǔ zhī lí, zhé liǔ fán liù pǔ sì, sī qí yì yě.
秋上酸棗「一」熟時,收,於壟中穊種之。至明年秋,生高三尺許,間斸去惡者,相去一尺留一根,必須稀穊均調,行伍條直相當。至明年春,●「二」敕傳切(一)去橫枝,●必留距「三」。若不留距,侵皮痕大,逢寒即死。●訖,即編為巴籬「四」,隨宜夾縛(二),務使舒緩。急則不復得長故也。又至明年春,更●其末,又復編之,高七尺便足。欲高作者,亦任人意。非直姦人慚笑而返,狐狼亦自息望而迴。行人見者,莫不嗟嘆,不覺白日西移,遂忘前途尚遠,盤桓(三)瞻矚,久而不能去。枳棘「五」之籬,「折柳樊「六」圃(四)」,斯其義也。
qí zhǒng liǔ zuò zhī zhě, yī chǐ yī shù, chū jí xié chā, chā shí jí biān. qí zhǒng yú jiá zhě, yī tóng suān zǎo. rú qí zāi yú, yǔ liǔ xié zhí wǔ, gāo gòng rén děng, rán hòu biān zhī. shù nián chéng zhǎng, gòng xiāng cù pò, jiāo kē cuò yè, tè shì fáng lóng liù. jì tú lóng shé zhī xíng, fù xiě niǎo shòu zhī zhuàng, yuán shì qīn qí qī, qí mào fēi yī. ruò zhí qiǎo rén, suí biàn bā cǎi yòng, zé wú shì bù chéng, yóu yí zuò jī jiǔ. qí pán shū fú yù yī, qí wén hù qǐ, yíng bù jǐn xiù, wàn biàn bù qióng.
其種柳作之者,一尺一樹,初即斜插,插時即編。其種榆莢者,一同酸棗。如其栽榆,與柳斜植(五),高共人等,然後編之。數年成長,共相蹙迫,交柯錯葉,特似房籠(六)。既圖龍蛇之形,復寫鳥獸之狀,緣勢嶔崎「七」,其貌非一。若值巧人,隨便「八」採用,則無事不成,尤宜作機「九」。其盤紓茀鬱「一0」,奇文互起,縈布錦繡,萬變不窮。
yī míng chāo zuò chì chuán fǎn, huáng xiào lù lù wù zuò chì bó fǎn, jīn chāo chuán zì bù qīng chǔ, fǎn zuò qiè.
(一)明抄作「敕傳反」,黃校陸錄誤作「敕博反」,金抄「傳」字不清楚,「反」作「切」。
èr jīn chāo míng chāo zuò fù, yīn zhuàn, chán shù zā fù de yì sī huáng xiào lù lù zuò, huáng xiào liú lù zuò tī, hú xiāng běn jīn dǎi běn zuò bō, jiàn xī běn zuò, jūn wù jí yào yǐn zé zuò fù.
(二)金抄、明抄作「縛」,音篆,纏束、紮縛的意思;黃校陸錄作「●」,黃校劉錄作「剔」,湖湘本、《津逮》本作「剝」,漸西本作「●」,均誤;《輯要》引則作「縛」。
sān huán, míng chāo què mò bǐ zuò, shì nán sòng běn bì sòng qīn zōng zhào huán de míng zì gǎi de, jīn chāo shì běi sòng xì tǒng běn, réng zuò héng bù què bǐ.
(三)「桓」,明抄闕末筆作「●」,是南宋本避宋欽宗趙桓的名字改的,金抄是北宋系統本,仍作「恆」不闕筆。
sì zhé liǔ fán pǔ, shī jīng qí fēng dōng fāng wèi míng de yī jù. pǔ, míng chāo hú xiāng běn jīn dǎi běn jūn zuò yuán jīn chāo zuò pǔ, tóng shī jīng, xué jīn běn jiàn xī běn jí jí yào yǐn tóng.
(四)「折柳樊圃」,《詩經‧齊風‧東方未明》的一句。「圃」,明抄、湖湘本、《津逮》本均作「園」;金抄作「圃」,同《詩經》,《學津》本、漸西本及《輯要》引同。
wǔ gè běn jūn zuò zhí, wéi jīn chāo zuò zhí, jí yào yǐn yì zuò zhí. zhè shì zhǐ yú yǔ liǔ hùn zāi, yú rú cháng zāi fǎ, liǔ zé xié chā, gù cóng jīn chāo zuò zhí.
(五)各本均作「直」,惟金抄作「植」,《輯要》引亦作「植」。這是指榆與柳混栽,榆如常栽法,柳則斜插,故從金抄作「植」。
liù lóng, jīn chāo huáng xiào míng chāo tóng, míng qīng kè běn jí jí yào yǐn zuò lóng. huáng lù sēn xiào jì: lóng lóng gǔ tōng. fáng lóng zhǐ chuāng líng, qǔ yì yú héng zhí jī xié, pán hù líng lóng.
(六)「籠」,金抄、黃校、明抄同,明清刻本及輯要引作「櫳」。黃麓森校記:「櫳、籠古通。」「房櫳」指窗櫺,取義於橫直敧斜,盤互玲瓏。
yī suān zǎo, yě shēng xiǎo zǎo, guàn mù huò xiǎo qiáo mù, tōng cháng wèi guàn mù zhuàng, shì yí yú zuò zhēn mù, sú yì míng yě zǎo. xiàn zài zhǎng jiāng liú yù yǒu zāi péi. gǔ míng jí, yì míng èr huò èr jí. běn cǎo gāng mù juǎn èr jiǔ lǐ shí zhēn jiě shì shuō, zǎo shù gāo, gù zhòng cì zuò zǎo, jí shù ǎi xiǎo, gù bìng cì zuò jí. cì jiù shì zhēn cì.
「一」「酸棗」,野生小棗,灌木或小喬木,通常為灌木狀,適宜於作砧木,俗亦名「野棗」。現在長江流域有栽培。古名「棘」,亦名「樲」或「樲棘」。《本草綱目》卷二九李時珍解釋說,棗樹高,故重朿作「棗」,棘樹矮小,故並朿作「棘」。「朿」就是針刺。
èr, yīn chuān, zhǐ xiū jiǎn shù zhī, sú chēng chuān shù, shí jí shù. cǐ zì gè běn duō é zuò tī huò bō, jù jīn chāo jí qīng kè běn gǎi zhèng.
「二」「●」,音川,指修剪樹枝,俗稱「川樹」,實即「●樹」。此字各本多訛作「●」、「剔」或「剝」,據金抄及清刻本改正。
sān jù shì jī jù zhè lǐ zhǐ qiē chú fēn zhī shí, yào bǎo liú jī bù de yī xiǎo duàn, xiàng jù nà yàng, bù néng qí jī bù qiè guāng.
「三」「距」是雞距;這裏指切除分枝時,要保留基部的一小段,像「距」那樣,不能齊基部切光。
sì bā lí, lí bā.
「四」「巴籬」,籬笆。
wǔ gǔ dài suǒ wèi zhǐ, jiān zhǐ gōu jú hé xiāng chéng. dàn xiāng chéng shì xiǎo qiáo mù, cì yě bù tài duō gōu jú shì guàn mù ér duō cì, shì yí yú zuò lí bā. wén xuǎn pān yuè xián jū fù: fāng zhǐ shù lí. liú liáng zhù: zhǐ, guǒ shù yě, yǐ wèi fān lí. yào shù hé pān yuè suǒ chēng de zhǐ, yīng jūn zhǐ gōu jú. jí jí suān zǎo. gōu jú yǔ jí jūn shì yí yú zhǒng zuò lí bā.
「五」古代所謂「枳」,兼指枸橘和香橙。但香橙是小喬木,刺也不太多;枸橘是灌木而多刺,適宜於作籬笆。《文選》潘岳《閒居賦》:「芳枳樹籬。」劉良註:「枳,果樹也,以為藩籬。」《要術》和潘岳所稱的「枳」,應均指枸橘。「棘」即酸棗。枸橘與棘均適宜於種作籬笆。
liù fán, zhē bì. zhé liǔ fán pǔ, zhé qǔ liǔ tiáo, chā zhí wéi rào qǐ lái zuò yuán pǔ.
「六」「樊」,遮蔽。「折柳樊圃」,折取柳條,插植圍繞起來作園圃。
qī qīn qí, gāo áng qí tè. qīn yīn xīn.
「七」「嶔崎」,高昂奇特。「嶔」音歆。
bā suí biàn, suí qí xíng zhuàng zhī suǒ biàn.
「八」「隨便」,隨其形狀之所便。
jiǔ jī, tōng jǐ, zhǐ chéng fàng wù jiàn de gè zhǒng jǐ hé zuò jià zhī lèi.
「九」「機」,通「幾」,指承放物件的各種幾和座架之類。
yī pán shū fú yù, xíng róng zhī gàn cuò zōng pán qū duō biàn de gè zhǒng qí tè de xíng zhuàng. fú yīn fú.
「一0」「盤紓茀鬱」,形容枝幹錯綜盤曲多變的各種奇特的形狀。「茀」音弗。
zāi shù dì sān shí èr fán zāi yī qiè shù mù, yù jì qí yīn yáng yī, bù lìng zhuǎn yì. yīn yáng yì wèi zé nán shēng. xiǎo xiǎo zāi zhě, bù fán jì yě.
栽樹第三十二凡栽一切樹木,欲記其陰陽「一」,不令轉易。陰陽易位則難生。小小栽者,不煩記也。
dà shù kūn èr zhī, bù kūn, fēng yáo zé sǐ. xiǎo zé bù kūn.
大樹髡「二」之,不髡,風搖則死。小則不髡。
xiān wèi shēn kēng, nèi shù qì, yǐ shuǐ wò sān zhī, zhe tǔ lìng rú báo ní, dōng xī nán běi yáo zhī liáng jiǔ, yáo zé ní rù gēn jiān, wú bù huó zhě bù yáo, gēn xū duō sǐ. qí xiǎo shù, zé bù fán ěr. rán hòu xià tǔ jiān zhú. jìn shàng sān cùn bù zhú, qǔ qí róu rùn yě. shí shí gài guàn, cháng lìng rùn zé. měi jiāo shuǐ jǐn, jí yǐ zào tǔ fù zhī, fù zé bǎo zé, bù rán zé gān hé. mái zhī yù shēn, wù lìng náo dòng sì. fán zāi shù qì, jiē bù yòng shǒu zhuō, jí liù chù dǐ yī tū. zhàn guó cè yuē èr: fū liǔ, zòng héng diān dào sān shù zhī jiē shēng. shǐ qiān rén shù zhī, yī rén yáo zhī, zé wú shēng liǔ yǐ.
先為深坑,內樹訖,以水沃「三」之,著土令如薄泥,東西南北搖之良久,搖則泥入根間,無不活者;不搖,根虛多死。其小樹,則不煩爾。然後下土堅築。近上三寸不築,取其柔潤也。時時溉灌,常令潤澤。每澆水盡,即以燥土覆之,覆則保澤,不然則乾涸。埋之欲深,勿令撓動「四」。凡栽樹訖,皆不用手捉,及六畜觝(一)突。《戰國策》曰(二):「夫柳,縱橫顛倒(三)樹之皆生。使千人樹之,一人搖之,則無生柳矣。」
fán zāi shù, zhēng yuè wèi shàng shí, yàn yuē: zhēng yuè kě zāi dà shù. yán dé shí zé yì shēng yě. èr yuè wèi zhōng shí, sān yuè wèi xià shí. rán zǎo jī kǒu, huái tù mù, sāng xiā má yǎn, yú fù liú sàn wǔ, zì yú zá mù shǔ ěr méng liù chì, gè qí shí. cǐ děng míng mù, jiē shì yè shēng xíng róng zhī suǒ xiàng shì, yǐ cǐ shí zāi zhǒng zhě, yè jiē jí shēng. zǎo zāi zhě, yè wǎn chū. suī rán, dà shuài níng zǎo wèi jiā, bù kě wǎn yě.
凡栽樹,正月為上時,諺曰:「正月可栽大樹。」言得時則易生也。二月為中時,三月為下時。然棗——雞口,槐——兔目,桑——蝦蟆眼,榆——負瘤散「五」,自餘雜木——鼠耳、虻「六」翅,各其時。此等名目,皆是葉生形容之所象似,以此時栽種者,葉皆即生。早栽者,葉晚出。雖然,大率寧早為佳,不可晚也。
shù, dà shuài zhǒng shù jì duō, bù kě yī yī bèi jǔ, fán bù jiàn zhě, zāi shí qī zhī fǎ, jiē qiú zhī cǐ tiáo.
樹,大率種數既多,不可一一備舉,凡不見者,栽蒔「七」之法,皆求之此條。
huái nán zǐ yuē sì: fū yí shù zhě, shī qí yīn yáng zhī xìng, zé mò bù kū gǎo. gāo yòu yuē: shī, yóu yì.
《淮南子》曰(四):「夫移樹者,失其陰陽之性,則莫不枯槁。」高誘曰:「失,猶易。」
wén zǐ yuē wǔ: dōng bīng kě zhé, xià mù kě jié bā, shí nán dé ér yì shī. mù fāng shèng, zhōng rì cǎi zhī ér fù shēng qiū fēng xià shuāng, yī xī ér líng. fēi shí zhě, gōng nán lì.
《文子》曰(五):「冬冰可折,夏木可結「八」,時難得而易失。木方盛,終日採之而復生;秋風下霜,一夕而零。」非時者,功難立。
cuī shí yuē: zhēng yuè, zì shuò jì huì, kě yí zhū shù: zhú qī liù tóng zǐ sōng bǎi zá mù. wéi yǒu guǒ shí zhě, jí wàng ér zhǐ wàng wèi shí wǔ rì. guò shí wǔ rì, zé guǒ shǎo shí.
崔寔曰:「正月,自朔暨晦,可移諸樹:竹、漆(六)、桐、梓、松、柏、雜木。唯有果實者,及望而止;「望謂十五日。」過十五日,則果少實。」
shí jīng yuē: zhǒng míng guǒ fǎ jiǔ: sān yuè shàng xún, zhuó qǔ hǎo zhí zhī, rú dà mǔ zhǐ, zhǎng wǔ chǐ, nèi zhe yù kuí zhōng zhǒng zhī. wú yù, dà wú jīng gēn yì kě yòng. shèng zhǒng hé, hé sān sì nián nǎi rú cǐ dà ěr. kě de xíng zhǒng yī.
《食經》曰:「種名果法「九」:三月上旬,斫取好直枝,如大母指,長五尺,內著芋魁中種之。無芋,大蕪菁根亦可用。勝種核,核三四年乃如此大耳。可得行種「一0」。」
fán wǔ guǒ, huā shèng shí zāo shuāng, zé wú zi. cháng yù yú yuán zhōng, wǎng wǎng zhù è cǎo shēng fèn. tiān yù xīn qíng, běi fēng hán qiè, shì yè bì shuāng, cǐ shí fàng huǒ zuò yùn yī yī, shǎo dé yān qì, zé miǎn yú shuāng yǐ.
凡五果,花盛時遭霜,則無子。常預於園中,往往貯惡草生糞。天雨新晴,北風寒切,是夜必霜,此時放火作熅「一一」,少得煙氣,則免於霜矣。
cuī shí yuē: zhēng yuè jǐn èr yuè, kě shù zhī. èr yuè jǐn sān yuè, kě yǎn shù zhī. mái shù zhī tǔ zhōng, lìng shēng, èr suì yǐ shàng, kě yí zhǒng yǐ.
崔寔曰:「正月盡二月,可●樹枝。二月盡三月,可掩樹枝。「埋樹枝土中,令生,二歲已上,可移種矣。」」
yī jīn chāo zuò dǐ, hú xiāng běn zuò chù, huáng xiào míng chāo wù zuò gū.
(一)金抄作「觝」,湖湘本作「觸」,黃校、明抄誤作「觚」。
èr jiàn zhàn guó cè wèi cè, yuán wén shì: tián xū guì yú wèi wáng. huì zǐ yuē: zi bì shàn zuǒ yòu. jīn fū yáng, héng shù zhī zé shēng, dào shù zhī zé shēng, zhé ér shù zhī yòu shēng, rán shǐ shí rén shù yáng, yī rén bá zhī, zé wú shēng yáng yǐ. hán fēi zi shuō lín shàng yì zài cǐ tiáo, qiān rén yì zuò shí rén, tián xū zé zuò chén zhěn.
(二)見《戰國策‧魏策》,原文是:「田需貴於魏王。惠子曰:「子必善左右。今夫楊,橫樹之則生,倒樹之則生,折而樹之又生,然使十人樹楊,一人拔之,則無生楊矣。」」《韓非子‧說林上》亦載此條,「千人」亦作「十人」,「田需」則作「陳軫」。
sān jīn chāo hú xiāng běn děng jūn zuò dào, míng chāo zuò dào, èr zì gǔ tōng, zī cóng jīn chāo.
(三)金抄、湖湘本等均作「倒」,明抄作「到」,二字古通,茲從金抄。
sì jiàn huái nán zǐ yuán dào xùn, fū yí zuò jīn fū xǐ, yú tóng. gāo yòu zhù yì xià yǒu yě zì. jù yán shì jiā xùn shū zhèng piān fǎn yìng, dāng shí běi fāng shū chuán, xī lüè qù yě zì, dà gài zhè yě zài bèi lüè qù zhī liè.
(四)見《淮南子‧原道訓》,「夫移」作「今夫徙」,餘同。高誘注「易」下有「也」字。據《顏氏家訓‧書證》篇反映,當時北方書傳,悉略去「也」字,大概這也在被略去之列。
wǔ jiàn wén zi shàng dé piān, wén jù quán tóng. zhù wén fēi shí zhě, gōng nán lì, suī bù jiàn jīn běn, réng yí shì yuán yǒu zhù wén. wén zi shì zá chāo gè shū ér chéng de shū, bù shǎo zī liào cǎi zì huái nán zǐ, gù cǐ duàn bìng jiàn yú huái nán zǐ shuō lín xùn, dōng bīng zhì yì shī, wén tóng, yǐ xià zuò: mù fāng mào shèng, zhōng rì cǎi ér bù zhī qiū fēng xià shuāng, yī xī ér dān.
(五)見《文子‧上德》篇,文句全同。注文「非時者,功難立」,雖不見今本,仍疑是原有注文。文子是雜抄各書而成的書,不少資料採自《淮南子》,故此段並見於《淮南子‧說林訓》,「冬冰」至「易失」,文同,以下作:「木方茂盛,終日采而不知;秋風下霜,一夕而殫」。
liù jīn dǎi běn jiàn xī běn zuò qī jīn chāo míng chāo hú xiāng běn é zuò.
(六)《津逮》本、漸西本作「漆」;金抄、明抄、湖湘本訛作「●」。
yī zāi, zhǐ yí zhí. yīn yáng, zhǐ yuán zhí zhū de xiàng yáng miàn hé bèi yīn miàn.
「一」「栽」,指移植。「陰陽」,指原植株的向陽面和背陰面。
èr kūn, duì zhǔ zhī fù zhǔ zhī huò cè zhī jìn xíng shì dāng duǎn jié.
「二」「髡」,對主枝、副主枝或側枝進行適當短截。
sān wò, zhè lǐ zhǐ dà liàng guàn shuǐ, shǐ fàng rù de ní tǔ pào tòu chéng wèi xī ní zhuàng.
「三」「沃」,這裏指大量灌水,使放入的泥土泡透成為稀泥狀。
sì náo dòng, jiǎo dòng, yáo dòng.
「四」「撓動」,攪動,搖動。
wǔ fù liú sàn, chú gè běn xiàng tóng wài, sòng chén yuán jìng suì shí guǎng jì juǎn yī zāi zá mù yǐn yào shù yuán wù zuò fàn shèng zhī shū bìng tóng, dàn wèi xiáng suǒ zhǐ.
「五」「負瘤散」,除各本相同外,宋陳元靚《歲時廣記》卷一「栽雜木」引《要術》(原誤作《氾勝之書》)並同,但未詳所指。
liù méng, zhǐ niú méng. yǐ shàng shì shuō gè zhǒng shù de yè yá zhǎng dào rú jī kǒu tù mù děng de dà xiǎo shí, shì gè gāi zhǒng shù yí zāi de hé shì shí qī.
「六」「虻」,指牛虻。以上是說各種樹的葉芽長到如雞口、兔目等的大小時,是各該種樹移栽的合適時期。
qī yí zāi jiào zuò shí. fāng yán juǎn yī èr: shí, gèng yě. guō pú zhù: wèi gèng zhǒng yě.
「七」移栽叫做「蒔」。《方言》卷一二:「蒔,更也。」郭璞註:「為更種也。」
bā jié, zài zhè lǐ yīng yǔ yí zhí yǒu guān, dàn wèi dé què qiè jiě shì. jīn shì jiě shì wèi biān shù.
「八」「結」,在這裏應與移植有關,但未得確切解釋。《今釋》解釋為編樹。
jiǔ xī běi nóng xué yuàn yī jiǔ wǔ wǔ nián zài gān sù wǔ dū jìn xíng lí diào chá shí, fā xiàn yī gè míng jiào jū lián lí de pǐn zhǒng, jīng fǎng wèn liǎo jiě hòu, gāi pǐn zhǒng xì dāng dì lǎo xiāng yǐ dāng dì hóng lí de zhī tiáo, chā rù jū lián jí qiú jīng gān lán de qiú jīng zhōng qiān chā péi yù ér chéng jiàn kāng chéng yì xiào zhù míng yú zōng běn zhǒng shù shū liù bā yè. zhè yī tè bié zhī shù hěn xiàng zhè lǐ zhǒng míng guǒ fǎ de fā zhǎn.
「九」西北農學院一九五五年在甘肅武都進行梨調查時,發現一個名叫「苴蓮梨」的品種,經訪問瞭解後,該品種係當地老鄉以當地紅梨的枝條,插入苴蓮(即球莖甘藍)的球莖中扦插培育而成(見康成懿校註明俞宗本《種樹書》六八頁)。這一特別枝術很像這裏「種名果法」的發展。
yī xíng, tuī xíng de xíng zhǒng, pǐn zhǒng de zhǒng xíng zhǒng, zhǐ míng guǒ cǎi yòng cǐ fǎ kě yǐ jiào kuài dì fán zhí kāi lái.
「一0」「行」,推行的行;「種」,品種的種;「行種」,指名果採用此法可以較快地繁殖開來。
yī yī yùn, yīn yūn, shuō wén: yù yān yě, zhè lǐ jiù shì yòng yān xūn fǎ yù fáng shuāng dòng.
「一一」「熅」,音暈,《說文》:「鬱煙也」,這裏就是用煙熏法預防霜凍。
zhǒng zǎo dì sān shí sān zhū fǎ fù chū yī
種棗第三十三諸法附出(一)
ěr yǎ yuē èr: hú zǎo biān, yào zǎo jī, bái zǎo èr, suān zǎo yáng chè, qí zǎo zūn, yáng zǎo xǐ, dà zǎo zhǔ, tián zǎo jué xiè, kǔ zǎo xī, wú shí zǎo yī hái wèi, rěn zǎo. guō pú zhù yuē: jīn jiāng dōng hū zǎo dà ér ruì shàng zhě wèi hú hú, yóu hù yě. yào, xì yāo, jīn wèi zhī lù lú zǎo èr. jī, jí jīn zǎo zi bái shú sān. èr, shù xiǎo shí cù sì. mèng zǐ yuē sān: yǎng qí èr zǎo. zūn, shí xiǎo ér yuán, zǐ hēi sè, sú hū yáng shǐ zǎo. mèng zǐ yuē sì: céng xī shì yáng zǎo. xǐ, jīn hé dōng yī shì xiàn wǔ chū dà zǎo, zi rú jī luǎn. jué xiè, zi wèi kǔ. xī, bù zhe zi zhě. hái wèi liù, duǎn wèi yě. yáng chè zhǔ tián, wèi xiáng.
《爾雅》曰(二):「壺棗;邊,要棗;櫅,白棗;樲,酸棗;楊徹,齊棗;遵,羊棗;洗,大棗;煮,填棗;蹶泄,苦棗;皙,無實棗「一」;還味,棯棗。」郭璞注曰:「今江東呼棗大而銳上者為「壺」;壺,猶瓠也。要,細腰,今謂之「鹿盧棗」「二」。櫅,即今棗子白熟「三」。樲,樹小實酢「四」。《孟子》曰(三):「養其樲棗。」遵,實小而員,紫黑色,俗呼「羊矢棗」。《孟子》曰(四):「曾皙嗜羊棗。」洗,今河東猗氏縣「五」出大棗,子如雞卵。蹶泄,子味苦。皙,不著子者。還味「六」,短味也。楊徹、煮填,未詳。」
guǎng zhì yuē wǔ: hé dōng ān yì qī zǎo dōng jùn gǔ chéng bā zǐ zǎo, zhǎng èr cùn xī wáng mǔ jiǔ zǎo, dà rú lǐ hé, sān yuè shú hé nèi jí jùn yī zǎo, yī míng xū zǎo dōng hǎi zhēng zǎo yī yī luò yáng liù xià bái zǎo ān píng xìn dōu yī èr dà zǎo liáng guó fū rén zǎo. dà bái zǎo, míng yuē cù zī, xiǎo hé duō jī qī sān xīng zǎo pián bái zǎo guàn zǎo. yòu yǒu gǒu yá jī xīn niú tóu yáng shǐ mí bā hóu xì yāo zhī míng. yòu yǒu dī zǎo mù zǎo qí lián zǎo, guì zǎo, xī zǎo yě.
《廣志》曰(五):「河東安邑「七」棗;東郡穀城「八」紫棗,長二寸;西王母「九」棗,大如李核,三月熟;河內汲郡「一0」棗,一名墟棗;東海蒸棗「一一」;洛陽(六)夏白棗;安平信都「一二」大棗;梁國夫人棗。大白棗,名曰「蹙咨」,小核多肌(七);三星棗;駢白棗;灌棗。又有狗牙、雞心、牛頭、羊矢、獼(八)猴、細腰之名。又有氐棗、木棗、崎廉棗,桂棗,夕棗也。」
yè zhōng jì jiǔ: shí hǔ yī sān yuàn zhōng yǒu xī wáng mǔ zǎo, dōng xià yǒu yè, jiǔ yuè shēng huā, shí èr yuè nǎi shú, sān zi yī chǐ. yòu yǒu yáng jiǎo zǎo, yì sān zi yī chǐ.
《鄴中記》(九):「石虎「一三」苑中有西王母棗,冬夏有葉,九月生花,十二月乃熟,三子一尺。又有羊角棗,亦三子一尺。」
bào piáo zǐ yuē shí: yáo shān yī sì yǒu lì zǎo.
《抱朴子》曰(十):「堯山「一四」有歷棗。」
wú shì běn cǎo yuē shí yī: dà zǎo, yī shí èr míng liáng zǎo.
《吳氏本草》曰(十一):「大棗,一(十二)名良棗。」
xī jīng zá jì yuē shí sān: ruò zhī zǎo yù mén zǎo xī wáng mǔ zǎo táng zǎo qīng huā zǎo chì xīn zǎo. pān yuè xián jū fù shí sì yǒu zhōu wén ruò zhī zhī zǎo yī wǔ. dān zǎo.
《西京雜記》曰(十三):「弱枝棗、玉門棗、西王母棗、棠棗、青花棗、赤心棗。」潘岳《閒居賦》(十四)有「周文弱枝之棗「一五」。丹棗。」
àn qīng zhōu yǒu lè shì zǎo, fēng jī shí wǔ xì hé, duō gāo féi měi, wèi tiān xià dì yī. fù lǎo xiāng chuán yún: lè yì pò qí shí, cóng yàn jī lái suǒ zhǒng yě. qí jùn xī ān guǎng ráo yī liù èr xiàn suǒ yǒu míng zǎo jí shì yě. jīn shì yǒu líng zǎo méng nòng zǎo yě.
按青州有樂氏棗,豐肌(十五)細核,多膏肥美,為天下第一。父老相傳云:「樂毅破齊時,從燕齎來所種也。」齊郡西安、廣饒「一六」二縣所有名棗即是也。今世有陵棗、幪弄棗也。
cháng xuǎn hǎo wèi zhě, liú zāi zhī yī qī. hòu zǎo yè shǐ shēng ér yí zhī. zǎo xìng yìng, gù shēng wǎn zāi zǎo zhě, jiān shēng chí yě. sān bù yī shù, xíng yù xiāng dāng. dì bù gēng yě. yù lìng niú mǎ lǚ jiàn lìng jìng. zǎo xìng jiān qiáng, bù yí miáo jià, shì yǐ bù shí liù gēng huāng huì zé chóng shēng, suǒ yǐ xū jìng dì jiān ráo shí, gù yí jiàn yě.
常選好味者,留栽之「一七」。候棗葉始生而移之。棗性硬,故生晚;栽早者,堅生遲也。三步一樹,行欲相當。地不耕也。欲令牛馬履踐令淨。棗性堅強,不宜苗稼,是以不(十六)耕;荒穢則蟲生,所以須淨;地堅饒實,故宜踐也。
zhēng yuè yī rì rì chū shí, fǎn fǔ bān bó yī bā chuí zhī, míng yuē jià zǎo yī jiǔ. bù chuí shí qī zé huā ér wú shí zhuó zé zi wēi ér luò yě. hòu dà cán rù cù shí bā, yǐ zhàng jī qí zhī jiān, zhèn qù kuáng huā. bù dǎ, huā fán, bù shí jiǔ shí bù chéng.
正月一日日出時,反斧斑駮「一八」椎之,名曰「嫁棗「一九」」。不椎(十七)則花而無實;斫則子萎而落也。候大蠶入簇(十八),以杖擊其枝間,振去狂花。不打,花繁,不(十九)實不成。
quán chì jí shōu. shōu fǎ: rì rì hàn hú gǎn qiè ér luò zhī wèi shàng. bàn chì ér shōu zhě, ròu wèi chōng mǎn, gān zé sè huáng ér pí zhòu jiāng chì wèi yì bù jiā quán chì jiǔ bù shōu, zé pí yìng èr shí, fù yǒu wū niǎo zhī huàn.
全赤即收。收法:日日撼胡感切而落之為上。半赤而收者,肉未充滿,乾則色黃而皮皺;將赤味亦不佳;全赤久不收,則皮硬(二十),復有烏鳥之患。
shài zǎo fǎ: xiān zhì dì lìng jìng. yǒu cǎo lái, lìng zǎo chòu. bù chuán èr yú bó xià, zhì zǎo yú bó shàng, yǐ bā èr yī jù ér fù sàn zhī, yī rì zhōng èr shí dù nǎi jiā èr èr. yè réng bù jù. dé shuāng lù qì, gān sù, chéng èr yī. yīn yǔ zhī shí, nǎi jù ér shān gài zhī. wǔ liù rì hòu, bié zé qǔ hóng ruǎn zhě, shàng gāo chú èr sān ér pù zhī. chú shàng zhě yǐ gān, suī hòu yī chǐ yì bù huài. zé qù èr sì làn zhě. zhě yǒng bù èr èr gān, liú zhī tú lìng wū zǎo èr sān. qí wèi gān zhě, shài pù rú fǎ.
曬棗法:先治地令淨。有草萊,令棗臭。布椽「二0」於箔下,置棗於箔上,以朳「二一」聚而復散之,一日中二十度乃佳「二二」。夜仍不聚。得霜露氣,乾速,成(二一)。陰雨之時,乃聚而苫蓋之。五六日後,別擇取紅軟者,上高廚「二三」而曝之。廚上者已乾,雖厚一尺亦不壞。擇去●「二四」爛者。●者永不(二二)乾,留之徒令污棗(二三)。其未乾者,曬曝如法。
qí fù láo èr sì zhī dì, bù rèn gēng jià zhě, lì luò èr wǔ zhǒng zǎo zé rèn yǐ. zǎo xìng chǎo èr wǔ gù.
其阜勞(二四)之地,不任耕稼者,歷落「二五」種棗則任矣。棗性炒(二五)故。
fán wǔ guǒ jí sāng, zhēng yuè yī rì jī míng shí, bǎ èr liù huǒ biàn zhào qí xià, zé wú chóng zāi.
凡五果及桑,正月一日雞鳴時,把(二六)火遍照其下,則無蟲災。
shí jīng yuē: zuò gān zǎo fǎ: xīn gū jiǎng èr qī, lù yú tíng, yǐ zǎo zhe shàng, hòu sān cùn èr bā, fù yǐ xīn jiǎng fù zhī. fán sān rì sān yè, chè fù lù zhī, bì rì pù, qǔ gān, nèi wū zhōng. lǜ yī shí, yǐ jiǔ yī shēng, shù èr liù zhe qì zhōng, mì ní zhī. jīng shù nián bù bài yě.
食經曰:「作乾棗法:新菰蔣(二七),露於庭,以棗著上,厚三寸(二八),復以新蔣覆之。凡三日三夜,撤覆露之,畢日曝,取乾,內屋中。率一石,以酒一升,漱「二六」著器中,密泥之。經數年不敗也。」
zǎo yóu fǎ: zhèng xuán yuē èr jiǔ: zǎo yóu, dǎo zǎo shí, hé èr qī, yǐ tú zēng shàng, zào ér xíng sì yóu yě. nǎi chéng zhī.
棗油法:鄭玄曰(二九):「棗油,擣棗實,和「二七」,以塗繒上,燥而形似油也。」乃成之。
zǎo pú èr bā fǎ: qiè zǎo pù zhī, gān rú pú yě.
棗脯「二八」法:切棗曝之,乾如脯也。
zá wǔ xíng shū yuē: shě nán zhǒng zǎo jiǔ zhū, pì xiàn guān, yí cán sāng. fú zǎo hé zhōng rén èr qī méi, pì jí bìng. néng cháng fú zǎo hé zhōng rén jí qí cì, bǎi xié bù fù gàn yǐ.
《雜五行書》曰:「舍南種棗九株,辟縣官,宜蠶桑。服棗核中人二七枚,辟疾病。能常服棗核中人及其刺,百邪不復干矣。」
zhǒng zǎo èr jiǔ fǎ: yīn dì zhǒng zhī, yáng zhōng zé shǎo shí. zú shuāng, sè yīn sān, rán hòu nǎi shōu zhī. zǎo shōu zhě sè, bù rèn shí zhī yě. sān shí shuō wén yún sān yī: yǐng sān èr, zǎo yě, shì shì ér xiǎo.
種●棗「二九」法:陰地種之,陽中則少實。足霜,色殷「三0」,然後乃收之。早收者澀,不任食之也。(三十)《說文》雲(三一):「梬(三二),棗也,似柿而小。」
zuò suān zǎo sān yī sān èr fǎ: duō shōu hóng ruǎn zhě, bó shàng rì pù lìng gān. dà fǔ zhōng zhǔ zhī, shuǐ jǐn zì yān. yī fèi jí lù sān sān chū, pén yán zhī. shēng bù sān sì jiǎo qǔ nóng zhī, tú pán shàng huò pén zhōng. shèng shǔ, rì pù shǐ sān sān gān, jiàn yǐ shǒu mā sā, sàn sān sì wèi mò. yǐ fāng cùn bǐ sān wǔ, tóu yī shuǐ zhōng, suān tián wèi zú, jí chéng hǎo jiāng sān liù. yuǎn xíng yòng hé mǐ, jī kě jù dāng yě.
作酸棗「三一」「三二」法:多收紅軟者,箔上日曝令乾。大釜中煮之,水僅自淹。一沸即漉「三三」出,盆研之。生布「三四」絞取濃汁,塗盤上或盆中。盛暑,日曝使(三三)乾,漸以手摩挲,散(三四)為末。以方寸匕「三五」,投一水中,酸甜味足,即成好漿「三六」。遠行用和米,飢渴俱當也。
yī yuán wú zhū fǎ fù chū de fù zhù, jù juàn shǒu zǒng mù jiā.
(一)原無「諸法附出」的附註,據卷首總目加。
èr zhè shì ěr yǎ shì mù guān yú zǎo bù fèn de quán wén. hú zǎo qián yǒu zǎo zì, xiè zuò xiè, yú tóng. guō pú zhù wén yuán fēn zhù zài gè gāi zǎo míng xià miàn, yào shù hé yǐn zài yì qǐ, yīn cǐ zhòng fù le zhèng wén de zǎo míng. guān yú zhǔ, tián zǎo, guō pú jìng zài zǎo míng xià zhù wèi xiáng, ér yào shù zhòng fù liè chū shí, què shì zhǔ tián lián wén, zé dú zhèng wén wèi zhǔ tián, zǎo, hé yì bān dú chéng zhǔ, tián zǎo bù tóng, yí yào shù yǎn tián zì.
(二)這是《爾雅‧釋木》關於棗部分的全文。「壺棗」前有「棗」字,「泄」作「洩」,餘同。郭璞注文原分注在各該棗名下面,《要術》合引在一起,因此重複了正文的棗名。關於「煮,填棗」,郭璞逕在棗名下注「未詳」,而《要術》重複列出時,卻是「煮填」連文,則讀正文為「煮填,棗」,和一般讀成「煮,填棗」不同,疑《要術》衍「填」字。
ěr yǎ zhèng wén jīn chāo huáng xiào zhāng xiào míng chāo jūn zuò dà zì, míng qīng kè běn jūn zuò shuāng xíng xiǎo zì. zī cóng tā chù lì gǎi wèi xiǎo zì. yòu zhǒng táo nài zhǒng lǐ zhǒng méi xìng sān piān piān shǒu yǐn ěr yǎ wén yǒu tóng yàng qíng kuàng, yì yī lǜ gǎi wèi xiǎo zì.
《爾雅》正文金抄、黃校、張校、明抄均作大字,明清刻本均作雙行小字。茲從他處例改為小字。又《種桃柰》、《種李》、《種梅杏》三篇篇首引《爾雅》文有同樣情況,亦一律改為小字。
sān zhè shì ěr yǎ guō zhù yǐn mèng zǐ gào zi shàng wén, mèng zǐ yuán wén èr zǎo zuò èr jí.
(三)這是《爾雅》郭注引《孟子‧告子上》文,《孟子》原文「樲棗」作「樲棘」。
sì zhè shì ěr yǎ guō zhù yǐn mèng zǐ jǐn xīn xià wén. céng xī, yào shù gè běn yuán zuò zēng zǐ, wù. àn mèng zǐ yuán wén shì: céng xī shì yáng zǎo, ér zēng zǐ bù rěn shí yáng zǎo. guō zhù yì zuò céng xī. zēng zǐ, míng cān céng xī shì céng cān de fù qīn. shì yáng zǎo de shì céng xī, bú shì céng cān, gè běn chéng wù wèi gǎi, yóu yú wèi duì yuán shū, zī jù mèng zǐ jí guō zhù gǎi zhèng.
(四)這是《爾雅》郭注引《孟子‧盡心下》文。「曾皙」,《要術》各本原作「曾子」,誤。按《孟子》原文是:「曾皙嗜羊棗,而曾子不忍食羊棗。」郭注亦作「曾皙」。曾子,名參;曾皙是曾參的父親。嗜羊棗的是曾皙,不是曾參,各本承誤未改,由於未對原書,茲據《孟子》及郭注改正。
wǔ chū xué jì juǎn èr bā tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù wǔ zǎo yǐn guǎng zhì, yǔ yào shù suǒ yǐn yǒu bù tóng, chú zǎo míng yǒu hù yì wài, xī wáng mǔ zǎo sān yuè shú xià, chū xué jì duō zài zhòng guǒ zhī xiān, yù lǎn duō zhòng guǒ zhī xiān shú zhě yě, zhǒng luò yáng gōng hòu yuán guàn zǎo xià yù lǎn duō cǐ sì zhě, guān yuán suǒ zhǒng, chū xué jì tóng, dàn yǒu wù zì.
(五)《初學記》卷二八、《太平御覽》卷九六五「棗」引《廣志》,與《要術》所引有不同,除棗名有互異外,「西王母棗……三月熟」下,《初學記》多「在眾果之先」,《御覽》多「眾果之先熟者也,種洛陽宮後園」;「灌棗」下《御覽》多「此四者,官園所種」,《初學記》同,但有誤字。
liù jīn chāo huáng xiào zhāng xiào zuò yáng, míng chāo zuò yáng.
(六)金抄、黃校、張校作「陽」,明抄作「暘」。
qī gè běn zuò féi, jiàn xī běn cóng wú diǎn jiào gǎi zuò jī, chū xué jì tài píng yù lǎn yǐn guǎng zhì yì zuò jī. guǒ ròu huò guā ráng, gǔ chēng jī huò fū, zuò jī shì zhèng què de.
(七)各本作「肥」,漸西本從吾點校改作「肌」,《初學記》、《太平御覽》引《廣志》亦作「肌」。果肉或瓜瓤,古稱「肌」或「膚」,作「肌」是正確的。
bā mí, huáng xiào zhāng xiào míng chāo děng zuò xiǎn, wù qiū liè jiào xiǎn, yīn xiān, jù jīn chāo gǎi zhèng.
(八)「獼」,黃校、張校、明抄等作「獮」,誤(秋獵叫「獮」,音鮮),據金抄改正。
jiǔ yè zhōng jì yuán shū jiǔ yì, jīn suǒ cún sì kù quán shū jí lù běn, yuàn zuò yuán, yì wén lèi jù juǎn bā qī chū xué jì juǎn èr bā tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù wǔ yǐn yè zhōng jì tóng, yú tóng yào shù.
(九)《鄴中記》原書久佚,今所存《四庫全書》輯錄本,「苑」作「園」,(《藝文類聚》卷八七、《初學記》卷二八、《太平御覽》卷九六五引《鄴中記》同),餘同《要術》。
shí bù jiàn jīn běn bào piáo zi, dāng shì yì wén.
(十)不見今本《抱朴子》,當是逸文。
shí yī chóng xiū zhèng hé zhèng lèi běn cǎo juǎn èr sān dà zǎo tiáo yǐn wú shì běn cǎo zhǐ shuō míng dà zǎo de yào xìng, guān yú dà zǎo de yì míng, zé jiàn yú míng yī bié lù, shì: yī míng gān zǎo, yī míng měi zǎo, yī míng liáng zǎo. míng yī bié lù de yī míng liáng zǎo, kě néng jí cǎi zì wú shì běn cǎo.
(十一)《重修政和證類本草》卷二三「大棗」條引《吳氏本草》只說明大棗的藥性,關於大棗的異名,則見於《名醫別錄》,是:「一名乾棗,一名美棗,一名良棗。」《名醫別錄》的「一名良棗」,可能即採自《吳氏本草》。
shí èr yī, gè běn zuò zhě, wù jù jīn chāo gǎi zhèng.
(十二)「一」,各本作「者」,誤;據金抄改正。
shí sān xī jīng zá jì juǎn yī: chū xiū shàng lín yuàn, qún chén yuǎn fāng gè xiàn míng guǒ yì shù, yì yǒu zhì wèi měi míng, yǐ biāo qí lì: zǎo qī: ruò zhī zǎo yù mén zǎo táng zǎo qīng huá zǎo yǐng zǎo chì xīn zǎo xī wáng zǎo yuán zhù: chū kūn lún shān. yào shù suǒ yǐn shǎo yī zhǒng yǐng zǎo.
(十三)《西京雜記》卷一:「初修上林苑,群臣遠方各獻名果異樹,亦有製為美名,以摽奇麗:……棗七:弱枝棗、玉門棗、棠棗、青華棗、梬棗、赤心棗、西王棗(原註:「出崑崙山」)。」《要術》所引少一種「梬棗」。
shí sì wén xuǎn juǎn shí liù pān yuè xián jū fù wú dān zǎo míng chēng, yě bù kě néng yǒu, zhè lǐ yǒu cuàn wù, yě xǔ yóu xī jīng zá jì de yǐng zǎo cuàn rù, ér yǐng yòu wù wèi dān.
(十四)文選卷十六潘岳《閑居賦》無「丹棗」名稱,也不可能有,這裏有竄誤,也許由《西京雜記》的「梬棗」竄入,而「梬」又誤為「丹」。
xià wén yǒu guān gè piān, bìng yǐn dào xián jū fù de lí bēi, zī lù gāi fù yǒu guān bù fèn rú xià:
下文有關各篇,並引到《閑居賦》的犁、椑,茲錄該賦有關部分如下:
zhāng gōng dà gǔ zhī lí, liáng hóu wū bēi zhī shì, zhōu wén ruò zhī zhī zǎo, fáng líng zhū zhòng zhī lǐ, mí bù bì zhí.
「張公大谷之梨,梁侯烏椑之柿,周文弱枝之棗,房陵朱仲之李,靡不畢殖。」
shí wǔ fēng jī, jīn chāo zuò lǐ féi, huáng xiào míng chāo zuò cáo jī, jūn é jǐn zhāng xiào zuò fēng jī, zī jù gǎi. yòu tài píng huán yǔ jì juǎn shí bā zài qīng zhōu tǔ chǎn lè shì zǎo yǐn yào shù zuò zhǎng jī.
(十五)「豐肌」,金抄作「豊肥」,黃校、明抄作「曹肌」,均訛;僅張校作「豐肌」,茲據改。又《太平寰宇記》卷十八載青州土產「樂氏棗」引《要術》作「長肌」。
shí liù bù, gè běn wú, jǐn jí yào yǐn yǒu, xué jīn běn yīn cóng jí yào jiā. àn cǐ chù bù gēng yǔ shàng wén dì bù gēng xiāng fú, cǐ bù zì yīng yǒu, zī jù bǔ.
(十六)「不」,各本無,僅《輯要》引有,《學津》本因從《輯要》加。按此處「不耕」與上文「地不耕」相符,此「不」字應有,茲據補。
shí qī jīn chāo zuò bù chuí, jí yào yǐn tóng huáng xiào zhāng xiào míng chāo zuò bù fǔ. xià wén zhuó jí zhǐ yòng fǔ rèn zhuó, zé shāng shù shǐ guǒ shí wěi luò chuí zhèng shì fǎn fǔ yòng fǔ bèi dǎ, gù cóng jīn chāo.
(十七)金抄作「不椎」,《輯要》引同;黃校、張校、明抄作「不斧」。下文「斫」即指用斧刃斫,則傷樹使果實萎落;「椎」正是「反斧」用斧背打,故從金抄。
shí bā cù, hú xiāng běn děng rú zì, jīn chāo míng chāo zuò cù, èr zì tóng, běn shū tǒng yī zuò cù.
(十八)「簇」,湖湘本等如字,金抄、明抄作「蔟」,二字同,本書統一作「簇」。
shí jiǔ jí yào yǐn wú bù zì.
(十九)《輯要》引無「不」字。
èr shí quán chì jiǔ bù shōu, zé pí yìng, quán, huáng xiào zhāng xiào míng chāo zuò měi, shǔ shàng jù jīn chāo zuò quán, jí yào jí wáng zhēn nóng shū yǐn tóng. zì yīng zuò quán. jīn chāo zuò pí yìng, huáng xiào zhāng xiào míng chāo děng zuò pí pò. àn zǎo zi yù duō yǔ zé pí liè, guò chì zé pí jiào yìng zī cóng jīn chāo.
(二十)「全赤久不收,則皮硬」,「全」,黃校、張校、明抄作「美」,屬上句;金抄作「全」,《輯要》及王禎《農書》引同。字應作「全」。金抄作「皮硬」,黃校、張校、明抄等作「皮破」。按棗子遇多雨則皮裂,過赤則皮較硬茲從金抄。
èr yī chéng, jí jīn kǒu yǔ de hǎo xíng, wáng zhēn nóng shū shān qù gān zì, zuò sù chéng, qiàn tuǒ.
(二一)「成」,即今口語的「好」、「行」,王禎《農書》刪去「乾」字,作「速成」,欠妥。
èr èr bù, huáng xiào liú lù zhāng xiào míng chāo é zuò xià, jù jīn chāo huáng xiào lù lù gǎi zhèng.
(二二)「不」,黃校劉錄、張校、明抄訛作「下」,據金抄、黃校陸錄改正。
èr sān jīn chāo míng chāo zuò wū zǎo, zhāng xiào huáng xiào liú lù tóng, dàn huáng xiào lù lù zuò zǎo chòu.
(二三)金抄、明抄作「污棗」,張校、黃校劉錄同,但黃校陸錄作「棗臭」。
èr sì míng chāo hú xiāng běn jīn dǎi běn zuò fù láo, jīn chāo zuò zǎo láo, wáng zhēn nóng shū yǐn zuò hàn lào, jiàn xī běn cóng zhī. àn zǎo de shì yīng xìng hěn qiáng, jì nài rè, yě nài hán, jì nài hàn, yě nài shī, dàn yào shù jì zhù míng zǎo xìng chǎo gù, shì dān jiù mǒu yī fāng miàn ér yán, jiù bù huì jiān zhǐ hàn lào. zǎo láo bù chéng wén. fù láo kě yǐ jiě shì wèi gāo fù láo lèi zhī dì, chā kě. dàn yì wèi bì zhèng què, cǐ zì cún yí.
(二四)明抄、湖湘本、《津逮》本作「阜勞」,金抄作「早勞」,王禎《農書》引作「旱澇」,漸西本從之。按棗的適應性很強,既耐熱,也耐寒,既耐旱,也耐濕,但《要術》既註明「棗性炒故」,是單就某一方面而言,就不會兼指「旱澇」。「早勞」不成文。「阜勞」可以解釋為高阜勞累之地,差可。但亦未必正確,此字存疑。
èr wǔ jīn chāo míng chāo zuò chǎo, wáng zhēn nóng shū yǐn gǎi zuò zào, míng qīng kè běn cóng zhī.
(二五)金抄、明抄作「炒」,王禎《農書》引改作「燥」,明清刻本從之。
èr liù jīn chāo děng zuò bǎ, míng chāo zuò pá. zhè lǐ shì dòng cí, zuò ná zhe jiě shì, gù cóng jīn chāo.
(二六)金抄等作「把」,明抄作「杷」。這裏是動詞,作拿著解釋,故從金抄。
èr qī xīn gū jiǎng, jīn chāo rú wén huáng xiào zhāng xiào míng chāo zuò xīn shōu jiǎng hú xiāng běn jīn dǎi běn tuō shàng èr zì, zhǐ yī jiǎng zì. àn gū jiǎng tóng yì, zhǐ jiāo bái dàn jiāo bái de yè zi, yǒu gū jiǎng cǎo de míng chēng, cǐ chù zhǐ yè, gù cóng jīn chāo.
(二七)「新菰蔣」,金抄如文;黃校、張校、明抄作「新收蔣」;湖湘本、津逮本脫上二字,只一「蔣」字。按「菰」、「蔣」同義,指茭白;但茭白的葉子,有「菰蔣草」的名稱,此處指葉,故從金抄。
hú xiāng běn jīn dǎi běn jiǎng xià yǒu jiāng zì, zuò jiāng lù yú tíng, kě néng yóu yú zhè lǐ quē shǎo dòng cí, hòu rén jiā shang zhè gè jiāng zì, jí ná lái, nán sòng běn gǎi zuò xīn shōu jiǎng, huò yì cǐ gù, dàn shí jīng wén cháng shì zhè yàng jiǎn dān shì qiàn wán zhěng de, wú yōng jiā gǎi.
湖湘本、《津逮》本「蔣」下有「將」字,作「將露於庭」,可能由於這裏缺少動詞,後人加上這個「將」字,即「拿來」,南宋本改作「新收蔣」,或亦此故,但《食經》文常是這樣簡單似欠完整的,毋庸加改。
èr bā sān cùn, cóng jīn chāo tā běn zuò èr cùn.
(二八)「三寸」,從金抄;他本作「二寸」。
èr jiǔ zhèng xuán de huà, wèi xiáng suǒ chū, kě néng shì yì wén. shì míng shì yǐn shí nài yóu de zuò fǎ, hé zhè lǐ zǎo yóu wán quán xiāng tóng, ér qiě wén zì yě jī běn xiàng tóng, jiàn zhǒng méi xìng piān xiào jì shí qī, yě kě néng zhèng xuán shì shì míng zhī wù, ér jīn běn shì míng yòu yīn zì xíng xiāng jìn wù zǎo wèi nài shì míng nài yóu tiáo de mò jù wù xìng wèi nài, cóng yào shù zhǒng méi xìng piān dé dào zhèng míng, yào shù nài lín qín piān yě méi yǒu yǐn dào shì míng de nài yóu. yòu zǎo yóu fǎ zǎo pú fǎ èr tiáo, yīng jūn xì shí jīng wén, zé gèng kě néng shì shí jīng wù jì. wú diǎn yǐn jǐng shuō: àn shì míng yǐn shí piān nài yóu yī tiáo wén, shì cǐ. xī rén yě yǒu zhè yàng de huái yí.
(二九)鄭玄的話,未詳所出,可能是逸文。《釋名‧釋飲食》「柰油」的作法,和這裏「棗油」完全相同,而且文字也基本相同,(見《種梅杏》篇校記(十七)),也可能「鄭玄」是「《釋名》」之誤,而今本《釋名》又因字形相近誤「棗」為「柰」(《釋名》「柰油」條的末句誤「杏」為「柰」,從《要術‧種梅杏》篇得到證明,《要術‧柰林檎》篇也沒有引到《釋名》的「柰油」)。又「棗油法」、「棗脯法」二條,應均係《食經》文,則更可能是《食經》誤記。吾點引「景」說:「按《釋名‧飲食》篇柰油一條文,似此。」昔人也有這樣的懷疑。
sān shí zì yīn dì zhǒng zhī zhì bù rèn shí zhī yě, yuán xì xiǎo zì xià tiáo zuò suān zǎo fǎ chú biāo tí wài, yì quán xì xiǎo zì, zī yī bìng gǎi wèi dà zì.
(三十)自「陰地種之」至「不任食之也」,原係小字;下條「作酸棗法」除標題外,亦全係小字,茲一併改為大字。
sān yī shuō wén zuò: yǐng, zǎo yě, shì shì, tuō ér xiǎo èr zì, duàn yù cái zhù shuō wén jí jù yào shù bǔ cǐ èr zì. yǐng jiù shì zǎo, yào shù yǐn shuō wén zuò jiě shì, zhào tōng lì yīng zài zhǒng zǎo fǎ de xià miàn, zhè lǐ kě néng dào cuò.
(三一)《說文》作:「梬,棗也,似柿」,脫「而小」二字,段玉裁注《說文》即據《要術》補此二字。「梬」就是「●棗」,《要術》引《說文》作解釋,照通例應在「種●棗法」的下面,這裏可能倒錯。
sān èr yǐng, yòu biān de shàng bàn gè cóng yóu, bù cóng, míng chāo hú xiāng běn děng cóng, wù, jù jīn chāo jí shuō wén gǎi zhèng.
(三二)「梬」,右邊的上半個從「由」,不從「●」,明抄、湖湘本等從「●」,誤,據金抄及《說文》改正。
sān sān gè běn zuò shǐ, míng chāo zuò biàn.
(三三)各本作「使」,明抄作「便」。
sān sì jīn chāo zuò sàn, tā běn zuò qǔ.
(三四)金抄作「散」,他本作「取」。
yī wú shí zǎo, guō pú jiě shì wèi bù zhe zi zhě, jí jīn wú hé zǎo, yì míng kōng xīn zǎo, guǒ hé tuì huà wèi báo mó, kě yǐ hé guǒ ròu yì qǐ chī, wèi wǒ guó tè yǒu de míng guì pǐn zhǒng, pǐn zhì yōu liáng, chǎn yú shān dōng shěng lè líng qìng yún hé běi shěng cāng xiàn děng dì.
「一」「無實棗」,郭璞解釋為「不著子者」,即今無核棗,亦名空心棗,果核退化為薄膜,可以和果肉一起吃,為我國特有的名貴品種,品質優良,產於山東省樂陵、慶雲、河北省滄縣等地。
èr lù lú zǎo, hǎo yì xíng ěr yǎ yì shū: lù lú, yǔ lù lú tóng, wèi xì yāo yě. jí jīn hú lú zǎo, guǒ shí zhōng shàng bù yǒu yī yì hén, chéng hú lú zhuàng, gù míng. yòu xiàng rǔ tóu xíng, bié míng rǔ tóu zǎo. pǐn zhì shàng děng. zài běi jīng jí chǎn zǎo qū jūn yǒu fèn bù.
「二」「鹿盧棗」,郝懿行《爾雅義疏》:「鹿盧,與轆轤同,謂細腰也。」即今葫蘆棗,果實中上部有一縊痕,呈葫蘆狀,故名。又像乳頭形,別名「乳頭棗」。品質上等。在北京及產棗區均有分布。
sān bái shú, tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù wǔ yǐn ěr yǎ guō zhù zuò bái nǎi shú hǎo yì xíng ěr yǎ yì shū: bái shú zhě, fán zǎo shú shí chì, cǐ dú bái shú wèi yì.
「三」「白熟」,《太平御覽》卷九六五引《爾雅》郭注作「白乃熟」;郝懿行《爾雅義疏》:「白熟者,凡棗熟時赤,此獨白熟為異。」
sì èr, shù xiǎo shí cù, cǐ suān zǎo jí jí, jīn běn mèng zǐ yì chēng zuò èr jí.
「四」「樲,樹小實酢」,此酸棗即「棘」,今本《孟子》亦稱作「樲棘」。
wǔ yī shì xiàn, jīn shān xī shěng lín yī xiàn.
「五」猗氏縣,今山西省臨猗縣。
liù hái, dú wèi xuán zì, yuán yì shì kuài sù, yǐn shēn wèi duǎn zàn, jí suǒ wèi duǎn wèi.
「六」「還」,讀為「旋」字,原意是快速,引申為短暫,即所謂「短味」。
qī ān yì, jīn shān xī shěng ān yì zhèn jí xià xiàn dì. shǐ jì huò zhí liè chuán suǒ chēng ān yì qiān shù zǎo, jí cǐ.
「七」安邑,今山西省安邑鎮及夏縣地。《史記‧貨殖列傳》所稱「安邑千樹棗」,即此。
bā gǔ chéng, yǒu jǐ chù, cǐ jì shǔ dōng jùn, zài jīn shān dōng shěng dōng ā xiàn.
「八」穀城,有幾處,此既屬東郡,在今山東省東阿縣。
jiǔ xī wáng mǔ shì gǔ dì míng. ěr yǎ shì dì: gū zhú běi hù xī wáng mǔ rì xià, wèi zhī sì huāng. guō pú zhù: xī wáng mǔ zài xī. suǒ wèi xī wáng mǔ zǎo, yáng xuàn zhī luò yáng jiā lán jì juǎn yī jǐng lín sì tiáo yǒu jì zài.
「九」西王母是古地名。《爾雅‧釋地》:「觚竹、北戶、西王母、日下,……謂之四荒。」郭璞註:「西王母在西。」所謂「西王母棗」,楊衒之《洛陽伽藍記》卷一「景林寺」條有記載。
yī jí jùn, jìn zhì, yǒu jīn hé nán shěng jí xiàn xīn xiāng děng dì.
「一0」汲郡,晉置,有今河南省汲縣、新鄉等地。
yī yī yàn zǐ chūn qīu juǎn bā: jǐng gōng wèi yàn zǐ yuē: dōng hǎi zhī zhōng, yǒu shuǐ ér chì, qí zhōng yǒu zǎo, huá ér bù shí hé yě? yàn zǐ duì yuē: xī zhě qín móu gōng chéng lóng ér lǐ tiān xià, yǐ huáng bù guǒ zhēng zǎo, zhì dōng hǎi ér juān qí bù. bǐ bù huáng, gù shuǐ chì zhēng zǎo, gù huá ér bù shí. gōng yuē: wú xiáng àn tōng yáng, xià tóng, yì wén lèi jù juǎn bā qī zǎo jí juǎn bā liù bù yǐn jūn zuò yáng wèn zi, hé wèi duì? yuē: yīng wén zhī, xiáng wèn zhī, yì xiáng duì zhī yě. tú jīng běn cǎo yǒu tiān zhēng zǎo chēng: nán jùn rén zhǔ ér hòu bào, jí gān, pí báo ér zhòu, wèi gèng gān yú tā zǎo, wèi zhī tiān zhēng zǎo. yàn yīng de huà suī rán shì jiǎ de, dàn fǎn yìng gǔ shí yǒu zhēng zǎo. guǎng zhì de dōng hǎi zhēng zǎo hé ěr yǎ de zhǔ, tián zǎo, dà gài shí jì shàng zhǐ shì yī zhǒng zhēng gān de zǎo.
「一一」《晏子春秋》卷八:「景公謂晏子曰:「東海之中,有水而赤,其中有棗,華而不實何也?」晏子對曰:「昔者秦繆公乘龍而理天下,以黃布裹烝棗,至東海而捐其布。彼布黃,故水赤;烝棗,故華而不實。」公曰:「吾詳(按通「佯」,下同,《藝文類聚》卷八七「棗」及卷八六「布」引均作「佯」)問子,何為對?」曰:「嬰聞之,詳問之,亦詳對之也。」」圖經本草有「天蒸棗」稱:「南郡人煮而後暴,及乾,皮薄而皺,味更甘於它棗,謂之天蒸棗。」晏嬰的話雖然是假的,但反映古時有蒸棗。《廣志》的「東海蒸棗」和《爾雅》的「煮,填棗」,大概實際上只是一種蒸乾的棗。
yī èr jìn shū dì lǐ zhì ān píng guó yǒu xìn dōu xiàn, jí jīn hé běi shěng jì xiàn. gāi dì hǎo zǎo, wèi jìn yǐ lái wén xiàn jì zài pō duō.
「一二」《晉書‧地理志》安平國有信都縣,即今河北省冀縣。該地好棗,魏晉以來文獻記載頗多。
yī sān shí hǔ shì shí lè de zhí zi, jì shí lè tǒng zhì hòu zhào, qí dū chéng zài yè, jí jīn hé běi shěng lín zhāng xiàn.
「一三」石虎是石勒的姪子,繼石勒統治後趙,其都城在鄴,即今河北省臨漳縣。
yī sì yáo shān, shān míng, zài jīn hé běi shěng lóng yáo xiàn.
「一四」堯山,山名,在今河北省隆堯縣。
yī wǔ lǐ shàn zhù wén xuǎn xián jū fù cǐ jù yǐn guǎng zhì de chuán shuō chēng: zhōu wén wáng shí yǒu ruò zhī zhī zǎo, shén měi, jìn zhī bù lìng rén qǔ, zhì shù yuàn zhōng.
「一五」李善注《文選‧閑居賦》此句引《廣志》的傳說稱:「周文王時有弱枝之棗,甚美,禁之不令人取,置樹苑中。」
yī liù qí jùn, jùn míng, qín zhì, yuē yǒu jīn shān dōng shěng dōng bù jí dōng běi bù dì qū, hòu wèi shí jùn zhì zài jīn shān dōng shěng yì dōu xiàn. xī ān, xiàn míng, gù zhì zài shān dōng shěng yuán lín zī xiàn jīn yì dōu xiàn jìng. guǎng ráo, jīn shān dōng shěng guǎng ráo xiàn. èr xiàn jūn shǔ qí jùn, yì jūn shǔ qīng zhōu. qīng zhōu zǎo hǎo, míng yī bié lù táo hóng jǐng zhù yǐ yǒu jì zài, zhì sòng tú jīng běn cǎo shí yóu wèi gè dì suǒ bù jí: wéi qīng zhōu zhī zhǒng tè jiā, suī jìn jiàng dà shí, yì bù jí qīng zhōu zhě zhī ròu hòu yě.
「一六」齊郡,郡名,秦置,約有今山東省東部及東北部地區,後魏時郡治在今山東省益都縣。西安,縣名,故治在山東省原臨淄縣今益都縣境。廣饒,今山東省廣饒縣。二縣均屬齊郡,亦均屬青州。青州棗好,《名醫別錄》陶弘景注已有記載,至宋《圖經本草》時尤為各地所不及:「惟青州之種特佳,雖晉絳大實,亦不及青州者之肉厚也。」
yī qī yào shù chēng zhǒng shí, tōng cháng zhǐ bō zi zhǒng, ǒu yì zhǐ zāi zhí, dàn chēng zāi shí gài zhǐ zāi zhí. zhè lǐ liú zāi zhī, yīng shì zhǐ liú gēn niè yí zāi.
「一七」《要術》稱「種」時,通常指播子種,偶亦指栽植,但稱「栽」時概指栽植。這裏「留栽之」,應是指留根櫱移栽。
yī bā fǎn fǔ, zhǐ yòng fǔ bèi dǎ, nài lín qín piān de fān fǔ, tóng. bó jí bó zì, bān bó, yuán zhǐ zá sè bù chún, zhè lǐ yǐn shēn wèi zài shù gàn jī bù huò gàn zhī fēn qí děng chù bù dìng chù dì huán zhōu chuí dǎ, jī shāng qí rèn pí bù.
「一八」「反斧」,指用斧背打,《柰林檎》篇的「翻斧」,同。「駮」即「駁」字,「斑駮」,原指雜色不純,這裏引申為在樹幹基部或幹枝分歧等處不定處地環周搥打,擊傷其韌皮部。
yī jiǔ jià zǎo de mù dì zài pò huài rèn pí bù, zǔ zhǐ dì shàng bù yǎng fēn de xiàng xià shū sòng, yǐ cù jìn kāi huā hé guǒ shí shēng zhǎng, yīn ér tí gāo zuò guǒ lǜ, zēng jiā shēng chǎn, jiù shì xiàn zài huán zhuàng bō pí de yuán lǐ. hòu lái fā zhǎn wèi kāi jiǎ, cì zǎo, zài huá běi gè xiǎo zǎo chǎn qū, yī zhí zài yán yòng, zǎo nóng zhǎng wò zhe hé lǐ de kāi jiǎ jì shù, zuò wèi zēng chǎn cuò shī zhī yī. yào shù cǐ fǎ yì yòng yú lín qín, jiàn běn juǎn nài lín qín piān. cǎi qǔ zhè lèi bàn fǎ, bìng yīng tóng shí mì qiè jié hé féi shuǐ hé guǎn lǐ cuò shī, yǐ miǎn yǐng xiǎng guǒ shù de shēng zhǎng. dàn jīng cháng cǎi yòng, huì yǐng xiǎng guǒ shù de shòu mìng.
「一九」「嫁棗」的目的在破壞韌皮部,阻止地上部養分的向下輸送,以促進開花和果實生長,因而提高座果率,增加生產,就是現在環狀剝皮的原理。後來發展為「開甲」,「刺棗」,在華北各小棗產區,一直在沿用,棗農掌握著合理的開甲技術,作為增產措施之一。《要術》此法亦用於林檎,見本卷《柰林檎》篇。採取這類辦法,並應同時密切結合肥水和管理措施,以免影響果樹的生長。但經常採用,會影響果樹的壽命。
èr chuán bó yuán shì yǎng cán de yī tào gōng jù cān kàn juǎn wǔ zhǒng sāng zhè piān zhù shì sān sān, zhè lǐ zhǐ shì shuō jià qǐ chuán mù zuò wèi lián bó de zhī jià.
「二0」「椽」、「箔」原是養蠶的一套工具(參看卷五《種桑柘》篇注釋「三三」),這裏只是說架起椽木作為簾箔的支架。
èr yī bā, shài gǔ wù shí tān kāi bā lǒng de yī zhǒng nóng jù, yù piān: wú chǐ pá yě, jí jīn mù bā.
「二一」「朳」,曬穀物時攤開扒攏的一種農具,《玉篇》:「無齒杷也」,即今木扒。
èr èr hé běi shěng cāng xiàn de shài gān zǎo fǎ: jiāng zǎo fàng zài shú bó zhōng, duī chéng wū jǐ xíng, zǎo shàng yòng mù bā qīng qīng bā xià liù fēn zhī yī, měi gé yī xiǎo shí bā yī cì, zhì zhōng wǔ gòng bā liù cì, xià wǔ zé měi gé yī xiǎo shí bàn xiàng zhōng yāng jù lǒng yī cì, dào rì luò gòng jù sì cì. wǎn shàng yòng xí gài, zǎo shàng jiē kāi. yuē jīng shí rì zuǒ yòu shuǐ fèn shǎo zhì shí, jí kě zhù cáng. qún zhòng chēng cǐ zhǒng shài fǎ wèi bā liù jū sì jiàn hé běi nóng yè dà xué biān guǒ shù zāi péi xué xià juǎn wǔ yī sān yè.
「二二」河北省滄縣的曬乾棗法:將棗放在秫箔中,堆成屋脊形,早上用木扒輕輕扒下六分之一,每隔一小時扒一次,至中午共扒六次,下午則每隔一小時半向中央聚攏一次,到日落共聚四次。晚上用席蓋,早上揭開。約經十日左右水分少至10%時,即可貯藏。群眾稱此種曬法為「扒六拘四」(見河北農業大學編《果樹栽培學》下卷五一三頁)。
èr sān gāo chú, gāo jià.
「二三」「高廚」,高架。
èr sì, yīn páng, shuō wén: gāng, zhǒng yě. làn, péng zhàng bù gān suō ér ruǎn làn.
「二四」「●」,音龐,《說文》:「●肛,腫也。」「●爛」,膨脹不乾縮而軟爛。
èr wǔ lì luò, xī shū sàn bù, cuò zá bù zhěng qí.
「二五」「歷落」,稀疏散布,錯雜不整齊。
èr liù shù, zhǐ yǐ shǎo liàng de jiǔ pēn rùn gān zǎo.
「二六」「漱」,指以少量的酒噴潤乾棗。
èr qī hé, dǎo làn hé yún.
「二七」「和」,搗爛和勻。
èr bā pú, gān ròu, yīn yì chēng gān zhì de guǒ shí hé guǒ ròu wèi guǒ fǔ.
「二八」「脯」,乾肉,因亦稱乾製的果實和果肉為「果脯」。
èr jiǔ zǎo, yě xiě zuò ruǎn zǎo, yòu míng niú nǎi shì dīng xiāng shì, jí shì shù kē de jūn qiān zi. shuō wén de yǐng, yīn chěng, yì míng tóng wù., yīn ruǎn.
「二九」「●棗」,也寫作「軟棗」,又名「牛奶柿」、「丁香柿」,即柿樹科的君遷子。《說文》的「梬」,音逞,異名同物。「●」,音軟。
sān yīn, dú rú yān yīn, chì hēi sè.
「三0」「殷」,讀如煙音,赤黑色。
sān yī běn cǎo gāng mù juǎn sān shí jí guǎng qún fāng pǔ juǎn wǔ qī yǐn wáng qiú bǎi yī fāng yǒu shān zhā yì míng suān zǎo de shuō fǎ, fēi yào shù cǐ chù suǒ zhǐ.
「三一」《本草綱目》卷三十及《廣群芳譜》卷五七引王璆《百一方》有山楂亦名「酸棗」的說法,非《要術》此處所指。
sān èr, běn lái shì chǎo mǐ mài mó chéng huò xiān mó hòu chǎo de gān liáng, xià wén mǐ, jí zhǐ cǐ. yóu yú zhè zhǒng gān liáng wèi fěn mò zhuàng, yīn yì chēng gān zhì de guǒ shí fěn mò wèi.
「三二」「」,本來是炒米麥磨成(或先磨後炒)的乾糧,下文「米」,即指此。由於這種乾糧為粉末狀,因亦稱乾製的果實粉末為「」。
sān sān lù, gé chū shuǐ yè zhōng de gù tǐ wù, cān kàn juǎn bā huáng yī huáng zhēng jí niè piān zhù shì èr.
「三三」「漉」,隔出水液中的固體物,參看卷八《黃衣黃蒸及櫱》篇注釋「二」。
sān sì shēng bù, wèi jīng zhǔ liàn de má bù.
「三四」「生布」,未經煮練的麻布。
sān wǔ fāng cùn bǐ shì gǔ shí liàng yào mò de yī zhǒng jì liàng fāng fǎ. táo hóng jǐng míng yī bié lù xù lì: fán sàn yào yǒu yún fāng cùn bǐ zhě, zuò bǐ zhèng fāng yī cùn, chāo sàn qǔ bù là wèi dù. bǐ jiù shì shi. fāng yán juǎn shí sān: bǐ wèi zhī shi.
「三五」「方寸匕」是古時量藥末的一種計量方法。陶弘景《名醫別錄序例》:「凡散藥有雲……方寸匕者,作匕正方一寸,抄散取不落為度。」「匕」就是匙。《方言》卷十三:「匕謂之匙。」
sān liù gǔ dài bù hē chá, hòu wèi shí hē chá yě bù pǔ biàn, xí guàn shàng yòng gè zhǒng de jiāng suān jiāng tián jiāng zhōu qīng jiāng lào jiāng děng dài yǐn liào.
「三六」古代不喝茶,後魏時喝茶也不普遍,習慣上用各種的漿(酸漿、甜漿、粥清漿、酪漿等)代飲料。
zhǒng táo nài yī dì sān shí sì ěr yǎ yuē èr: máo, dōng táo yī. sī táo, shān táo èr. guō pú zhù yuē: máo táo, zi dōng shú. shān táo, shí rú táo ér bù jiě hé sān.
種桃柰(一)第三十四爾雅曰(二):「旄,冬桃「一」。榹桃,山桃「二」。」郭璞注曰:「旄桃,子冬熟。山桃,實如桃而不解核「三」。」
guǎng zhì yuē sān: táo yǒu dōng táo, xià bái sì táo, qiū bái táo, xiāng táo, qí táo měi yě, yǒu qiū chì táo.
廣志曰(三):「桃有冬桃,夏白(四)桃,秋白桃,襄桃,其桃美也,有秋赤桃。」
guǎng yǎ yuē wǔ: dǐ zi zhě, táo yě.
《廣雅》曰(五):「抵子者,桃也。」
běn cǎo jīng yuē liù: táo xiāo, zài shù bù là, shā bǎi guǐ.
《本草經》曰(六):「桃梟,在樹不落,殺百鬼。」
yè zhōng jì yuē qī: shí hǔ yuàn zhōng yǒu jù bí táo, zhòng èr jīn.
《鄴中記》曰(七):「石虎苑中有句鼻桃,重二斤。」
xī jīng zá jì yuē bā: sī jiǔ táo, yīng táo, xiāng hé táo, shuāng táo, yán shuāng xià kě shí, jīn chéng táo, hú táo, chū xī yù, gān měi kě shí, qǐ dì táo, hán táo, zǐ wén táo.
《西京雜記》曰(八):「榹(九)桃,櫻桃,緗核桃,霜桃,言霜下可食,金城桃,胡桃,出西域,甘美可食,綺蔕桃,含桃,紫文桃。」
táo, nài táo, yù zhǒng, fǎ shí: shú shí hé ròu quán mái fèn dì zhōng. zhí zhì fán dì zé bù shēng, shēng yì bù mào. táo xìng zǎo shí, sān suì biàn jié zi, gù bù qiú zāi shí yī sì yě. zhì chūn jì shēng, yí zāi shí dì. ruò réng chù fèn dì shí èr zhōng, zé shí xiǎo ér wèi kǔ yǐ shí sān. zāi fǎ, yǐ qiāo hé tǔ jué yí zhī. táo xìng yì zhǒng nán zāi, ruò lí běn tǔ, lǜ duō sǐ yǐ, gù xū rán yǐ.
桃,柰桃,欲種,法(十):熟時合肉全埋糞地中。直置凡地則不生,生亦不茂。桃性早實,三歲便結子,故不求栽(十一)「四」也。至春既生,移栽實地。若仍處糞地(十二)中,則實小而味苦矣(十三)。栽法,以鍬合土掘移之。桃性易種難栽,若離本土,率多死矣,故須然矣。
yòu fǎ shí sì: táo shú shí, yú qiáng nán yáng zhōng nuǎn chù, shēn kuān wèi kēng shí wǔ. xuǎn qǔ hǎo táo shù shí méi, bāi qǔ hé, jí nèi niú fèn zhōng, tóu xiàng shàng, qǔ hǎo làn fèn hé tǔ hòu fù zhī, lìng hòu chǐ yú. zhì chūn táo shǐ dòng wǔ shí, xú xú bō qù fèn tǔ, jiē yīng shēng yá, hé qǔ hé zhǒng zhī, wàn bù shī yī. qí yú liù yǐ shú fèn fèn zhī, zé yì táo wèi.
又法(十四):桃熟時,於牆南陽中暖處,深寬為坑(十五)。選取好桃數十枚,擘取核,即內牛糞中,頭向上,取好爛糞和土厚覆之,令厚尺餘。至春桃始動「五」時,徐徐撥去糞土,皆應生芽,合取核種之,萬不失一。其餘「六」以熟糞糞之,則益桃味。
táo xìng pí jí qī, sì nián yǐ shàng, yí yǐ dāo shù bā qí pí. bù zhě, pí jí zé sǐ.
桃性皮急「七」,四年以上,宜以刀豎●「八」其皮。不●者,皮急則死。
qī bā nián biàn lǎo, lǎo zé zi xì. shí nián zé sǐ. shì yǐ yí suì suì cháng zhǒng zhī.
七八年便老,老則子細。十年則死。是以宜歲歲常種之。
yòu fǎ: hòu qí zi xì, biàn shí liù fù tǔ zhuó shí qī qù, shàng shēng zhě, fù wèi shǎo táo, rú cǐ yì wú qióng yě.
又法:候其子細,便(十六)附土斫(十七)去,上生者,復為少桃,如此亦無窮也。
táo cù fǎ: táo làn zì líng jiǔ zhě, shōu qǔ, nèi zhī yú wèng zhōng, yǐ wù gài kǒu. qī rì zhī hòu, jì làn, lù qù pí hé, mì fēng bì zhī. sān qī rì cù chéng, xiāng měi kě shí.
桃酢法:桃爛自零「九」者,收取,內之於瓮中,以物蓋口。七日之後,既爛,漉去皮核,密封閉之。三七日酢成,香美可食。
shù yuē: dōng fāng zhǒng táo jiǔ gēn, yí zi sūn, chú xiōng huò. hú táo shí bā nài táo zhǒng, yì tóng.
《術》曰:「東方種桃九根,宜子孫,除凶禍。胡桃(十八)、柰桃種,亦同。」
yīng táo:
櫻桃:
ěr yǎ yuē shí jiǔ: xiē, jīng táo èr shí. guō pú yuē: jīn yīng táo.
《爾雅》曰(十九):「楔,荊桃(二十)。」郭璞曰:「今櫻桃。」
guǎng zhì yuē èr yī: xiē táo, dà zhě rú dàn wán, zi yǒu zhǎng bā fēn zhě, yǒu bái sè féi èr èr zhě: fán sān zhǒng.
《廣志》曰(二一):「楔桃,大者如彈丸,子有長八分者,有白色肥(二二)者:凡三種。」
lǐ jì yuē èr sān: zhòng xià zhī yuè, tiān zǐ xiū yǐ hán táo. zhèng xuán zhù yuē: jīn wèi zhī yīng táo.
《禮記》曰(二三):「仲夏之月,……天子……羞以含桃。」鄭玄注曰:「今謂之櫻桃。」
bó wù zhì yuē èr sì: yīng táo zhě, huò rú dàn wán, huò rú shǒu zhǐ. chūn qiū dōng xià, huā shí jìng suì.
博物志曰(二四):「櫻桃者,或如彈丸,或如手指。春秋冬夏,花實竟歲。」
wú shì běn cǎo suǒ shuō yún èr wǔ: yīng táo, yī míng niú táo èr liù, yī míng yīng táo.
《吳氏本草》所說雲(二五):「櫻桃,一名牛桃(二六),一名英桃。」
èr yuè chū, shān zhōng qǔ zāi, yáng zhōng zhě hái zhǒng yáng dì, yīn zhōng zhě hái zhǒng yīn dì. ruò yīn yáng yì dì zé nán shēng, shēng yì bù shí: cǐ guǒ xìng. shēng yīn dì, jì rù yuán yòu, biàn shì yáng zhōng, gù duō nán dé shēng. yí jiān shí zhī dì, bù kě yòng xū fèn yě yī.
二月初,山中取栽,陽中者還種陽地,陰中者還種陰地。若陰陽易地則難生,生亦不實:此果性。生陰地,既入園囿,便是陽中,故多難得生。宜堅實之地,不可用虛糞也「一0」。
pú táo yī yī:
蒲萄「一一」:
hàn wǔ dì shǐ zhāng qiān yī èr zhì dà yuān, qǔ pú táo shí, yú lí gōng bié guǎn páng jǐn zhǒng zhī. xī yù yǒu pú táo, màn yán shí bìng shì yīng yī sān.
漢武帝使張騫「一二」至大宛,取蒲萄實,於離宮別館旁盡種之。西域有蒲萄,蔓延、實並似蘡「一三」。
guǎng zhì yuē èr qī: pú táo yǒu huáng bái hēi sān zhǒng zhě yě.
《廣志》曰(二七):「蒲萄有黃、白、黑三種」者也。
màn yán, xìng yuán bù néng zì jǔ, zuò jià yǐ chéng zhī. yè mì yīn hòu, kě yǐ bì rè.
蔓延,性緣不能自舉,作架以承之。葉密陰厚,可以避熱。
shí yuè zhōng èr bā, qù gēn yī bù xǔ, jué zuò kēng, shōu juǎn pú táo xī mái zhī. jìn zhī jīng yī sì báo ān shǔ ráng mí jiā. wú ráng, zhí ān tǔ yì èr jiǔ dé. bù yí shī, shī zé bīng dòng. èr yuè zhōng hái chū, shū ér shàng jià. xìng bù nài hán, bù mái jí sǐ. qí suì jiǔ gēn jīng cū dà zhě, yí yuǎn gēn zuò kēng, wù lìng jīng zhé. qí kēng wài chù, yì jué tǔ bìng ráng péi fù zhī.
十月中(二八),去根一步許,掘作坑,收卷蒲萄悉埋之。近枝莖「一四」薄安黍穰彌佳。無穰,直安土亦(二九)得。不宜濕,濕則冰凍。二月中還出,舒而上架。性不耐寒,不埋即死。其歲久根莖麤大者,宜遠根作坑,勿令莖折。其坑外處,亦掘土並穰培覆之。
zhāi pú táo fǎ: zhú yī wǔ shú zhě yī yī líng dié yī zuò tiáo sān shí zhāi qǔ, cóng běn zhì mò, xī jiē wú yí. shì rén quán fáng yī liù zhé shā zhě, shí bù shōu yī.
摘蒲萄法:逐「一五」熟者一一零疊一作「條」(三十)摘取,從本至末,悉皆無遺。世人全房「一六」折殺者,十不收一。
zuò gān pú táo fǎ: jí shú zhě yī yī líng dié zhāi qǔ, dāo sān yī zi qiè qù dì, wù lìng zhī chū. mì sān èr liǎng fēn, zhī yī fēn, hé nèi pú táo zhōng, zhǔ sì wǔ fèi, lù chū, yīn gān biàn chéng yǐ. fēi zhí zī wèi bèi shèng, yòu dé xià shǔ bù bài huài yě.
作乾蒲萄法:極熟者一一零疊摘取,刀(三一)子切去蔕,勿令汁出。蜜(三二)兩分,脂一分,和內蒲萄中,煮四五沸,漉出,陰乾便成矣。非直滋味倍勝,又得夏暑不敗壞也。
cáng pú táo fǎ: jí shú shí, quán fáng zhé qǔ. yú wū xià zuò yìn kēng, kēng nèi jìn dì záo bì wèi kǒng, chā zhī yú kǒng zhōng, hái zhú kǒng shǐ jiān, wū zi sān sān zhì tǔ fù zhī, jīng dōng bù yì yě.
藏蒲萄法:極熟時,全房折取。於屋下作廕坑,坑內近地鑿壁為孔,插枝於孔中,還築孔使堅,屋子(三三)置土覆之,經冬不異也。
yī zhǒng táo nài, jīn chāo míng chāo tóng míng qīng kè běn wú nài zì juàn shǒu zǒng mù yì wú. àn běn piān nèi róng bìng méi yǒu tí dào nài, ér xià wén lìng yǒu nài lín qín piān xù shù nài de zhǒng fǎ, zhè gè nài zì yīng shì yǎn wén, bìng cān kàn xiào jì jiǔ.
(一)「種桃柰」,金抄、明抄同;明清刻本無「柰」字(卷首總目亦無)。按本篇內容並沒有提到「柰」,而下文另有《柰林檎》篇敘述柰的種法,這個「柰」字應是衍文,並參看校記(九)。
èr jiàn ěr yǎ shì mù. sī yīn sī. guō zhù fēn liè zài gè gāi tiáo xià, ér xià duō xiǎo zì, xiǎo zì shì yīng yǒu.
(二)見《爾雅‧釋木》。「榹」音斯。郭注分列在各該條下,「而」下多「小」字,小字似應有。
sān tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù qī táo yǐn guǎng zhì zuò: táo yǒu dōng táo xià táo qiū táo.
(三)《太平御覽》卷九六七「桃」引《廣志》作:「桃有冬桃、夏桃、秋桃。」
sì jīn chāo zuò bái, huáng xiào zhāng xiào wù zuò rì, míng chāo wù zuò yuē, hú xiāng běn tuō xià bái táo.
(四)金抄作「白」,黃校、張校誤作「日」,明抄誤作「曰」,湖湘本脫「夏白桃」。
wǔ guǎng yǎ shì mù zhǐ yǒu zhī zi, táo yě, wú rú yào shù suǒ yǐn jù. àn guǎng yǎ wén wú zhě, yě lì, zhě yīng shì de cán wén yáo zì cuò chéng, ér yòu wù zhī wèi dǐ yě. zhī zi shì qiàn cǎo kē, hé táo bù xiāng gān, ér yào shù yǐn dào cǐ tiáo, kě néng jiǎ shì suǒ jiàn guǎng yǎ běn yǐ cuò chéng zhě, yě.
(五)《廣雅‧釋木》只有「梔子,桃也」,無如《要術》所引句。按《廣雅》文無「……者,……也」例,「者」應是「」的殘文「餚」字錯成,而又誤「梔」為「抵」也。梔子是茜草科,和桃不相干,而《要術》引到此條,可能賈氏所見《廣雅》本已錯成「……者,……也」。
liù yì wén lèi jù juǎn bā liù chū xué jì juǎn èr bā jí tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù qī yǐn běn cǎo jīng, táo xiāo jūn zuò xiāo táo. chóng xiū zhèng hé zhèng lèi běn cǎo juǎn èr sān suǒ lù běn cǎo jīng wén zé shì: táo xiāo, wēi wēn, zhǔ shā bǎi guǐ jīng wù, qí zài shù bù là jù, zé jiàn yú míng yī bié lù, zuò shí zhe shù bù là. táo zi bèi hè fǔ bìng qīn hài, zài shù zì gān bù là.
(六)《藝文類聚》卷八六、《初學記》卷二八及太平御覽卷九六七引《本草經》,「桃梟」均作「梟桃」。《重修政和證類本草》卷二三所錄《本草經》文則是:「桃梟,微溫,主殺百鬼精物」,其「在樹不落」句,則見於《名醫別錄》,作「實著樹不落」。桃子被褐腐病侵害,在樹自乾不落。
qī yè zhōng jì wén tóng yào shù. yì wén lèi jù juǎn bā liù chū xué jì juǎn èr bā tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù qī jūn yǐn dào cǐ tiáo, èr jīn, yù lǎn tóng yào shù, lèi jù hé chū xué jì yǒu bù tóng. jù shì gōu de běn zì.
(七)《鄴中記》文同《要術》。《藝文類聚》卷八六、《初學記》卷二八、《太平御覽》卷九六七均引到此條,「二斤」,《御覽》同《要術》,《類聚》和《初學記》有不同。「句」是「勾」的本字。
bā cǐ tiáo yǔ zhǒng zǎo piān suǒ yǐn xī jīng zá jì zài tóng yī duàn nèi, zuò: táo shí: qín táo sī táo xiāng hé táo jīn chéng táo qǐ yè táo zǐ wén táo shuāng táo yuán zhù: shuāng xià kě shí hú táo yuán zhù: chū xī yù yīng táo hán táo. yào shù shǎo qín táo, qǐ dì hé qǐ yè bù tóng, cì xù yì yì, ér zhù wén yǐn zuò zhèng wén, duō gān měi kě shí jù.
(八)此條與種棗篇所引《西京雜記》在同一段內,作:「……桃十:秦桃、榹桃、緗核桃、金城桃、綺葉桃、紫文桃、霜桃(原註:「霜下可食」)、胡桃(原註:「出西域」)、櫻桃、含桃。」《要術》少「秦桃」,「綺蔕」和「綺葉」不同,次序亦異,而注文引作正文,多「甘美可食」句。
jiǔ sī, gè běn wù zuò hé, jù jīn chāo jí xī jīng zá jì gǎi zhèng.
(九)「榹」,各本誤作「核」,據金抄及《西京雜記》改正。
shí táo nài táo yù zhǒng fǎ liù zì, gè běn tóng. àn nài táo, gǔ shí yǒu zhè gè míng chēng, xià wén yǐn shù jí yǒu, zhǒng lǐ zhǒng méi xìng piān yǐn guǎng zhì hái yǒu nài lǐ nài xìng, ér jù shí liáo běn cǎo, nài táo jí shì yīng táo: yīng táo, sú míng lǐ táo, yì míng nài táo. dàn nài táo suī yǒu shì yīng táo yì míng de jì zài, kě shì xià wén lìng yǒu yīng táo jí qí zāi zhí fǎ, zhè lǐ bù yīng lìng biāo nài táo, yóu qí yīng táo hé táo fán zhí fāng fǎ bù tóng, zhè lǐ bù yīng yì fǎ hùn jǔ. rú guǒ nài táo zhǐ lìng yī zhǒng guǒ shù, zé běn piān suǒ jì quán shì zhǒng táo fǎ chú yīng táo děng wài, hé yǐ wú yī zì tí jí nài táo? jù cǐ, cǐ èr zì yīng shì yǎn wén huò yǒu cuàn é. shàng wén yǐn xī jīng zá jì shǎo yī zhǒng qín táo, huái yí shì qín táo wù cuàn rù cǐ, ér qín zì cán làn hòu hěn kě néng cuò chéng nài zì. zhè yī qíng kuàng, hé zhǒng zǎo piān yǐn xī jīng zá jì shǎo yī zhǒng yǐng zǎo ér yǐn xián jū fù duō chū yī zhǒng dān zǎo hěn xiāng xiàng. zǒng zhī, cǐ èr zì bù yīng yǒu, zé zhǐ shèng xià táo yù zhǒng fǎ sì zì, zhǐ táo yí zhǒng zhǐ zhí jiē zhǒng hé bù yí zāi, yǔ xià piān lǐ yù zāi xiāng duì, yù zì méi yǒu cuò, fǎ zé zhǐ zhǒng fǎ. jí yào shān qù táo nài táo yù sì zì, zhǐ shèng xià zhǒng fǎ èr zì, tòng kuài, dàn wú gēn jù.
(十)「桃柰桃欲種法」六字,各本同。按「柰桃」,古時有這個名稱,下文引《術》即有,《種李》、《種梅杏》篇引《廣志》還有「柰李」、「柰杏」,而據《食療本草》,「柰桃」即是櫻桃:「櫻桃,俗名李桃,亦名柰桃。」但「柰桃」雖有是櫻桃異名的記載,可是下文另有櫻桃及其栽植法,這裏不應另標「柰桃」,尤其櫻桃和桃繁殖方法不同,這裏不應異法混舉。如果「柰桃」指另一種果樹,則本篇所記全是種桃法(除櫻桃等外),何以無一字提及「柰桃」?據此,此二字應是衍文或有竄訛。上文引《西京雜記》少一種「秦桃」,懷疑是「秦桃」誤竄入此,而「秦」字殘爛後很可能錯成「柰」字。這一情況,和《種棗》篇引《西京雜記》少一種「梬棗」而引《閑居賦》多出一種「丹棗」很相像。總之,此二字不應有,則只剩下「桃欲種法」四字,指桃宜種(指直接種核)不宜「栽」,與下篇「李欲栽」相對,「欲」字沒有錯,「法」則指種法。《輯要》刪去「桃柰桃欲」四字,只剩下「種法」二字,痛快,但無根據。
shí yī zāi, huáng xiào zhāng xiào míng chāo wù zuò shā, hú xiāng běn wù zuò gǔ, jù jīn chāo gǎi zhèng.
(十一)「栽」,黃校、張校、明抄誤作「殺」,湖湘本誤作「穀」,據金抄改正。
shí èr dì, yuán wú, jù shàng wén fèn dì jí xià wén yǐ qiāo hé tǔ jué yí zhī bǔ. táng hán è sì shí zuǎn yào wǔ yuè piān cǎi yào shù zuò jì yí bù dé gèng ān fèn dì, bì zhì shǎo shí ér wèi kǔ, yě zhèng míng yào shù tuō dì zì.
(十二)「地」,原無,據上文「糞地」及下文「以鍬合土掘移之」補。唐韓鄂《四時纂要》「五月」篇採《要術》作「既移不得更安糞地,必致少實而味苦」,也證明《要術》脫「地」字。
shí sān hú xiāng běn zuò kǔ yǐ jīn chāo zuò kǔ zhě, suī kě tōng, bù rú hú xiāng běn míng chāo wù zuò ruò zhě.
(十三)湖湘本作「苦矣」;金抄作「苦者」,雖可通,不如湖湘本;明抄誤作「若者」。
shí sì yòu fǎ yǐ xià zì táo shú shí zhì zé yì táo wèi yī duàn jí xià wén hòu qí zi xì zhì rú cǐ yì wú qióng yě yī duàn, yuán jūn xì shuāng xíng xiǎo zì, zī jūn gǎi wèi dà zì.
(十四)「又法」以下自「桃熟時」至「則益桃味」一段及下文「候其子細」至「如此亦無窮也」一段,原均係雙行小字,茲均改為大字。
shí wǔ shēn kuān wèi kēng xià táng hán è sì shí zuǎn yào qī yuè piān cǎi yào shù yǒu shōu shī niú fèn nèi zài kēng zhōng, gèng wán shàn, yào shù shì yǒu tuō wén.
(十五)「深寬為坑」下唐韓鄂《四時纂要》「七月」篇採《要術》有「收濕牛糞內在坑中」,更完善,《要術》似有脫文。
shí liù zhāng xiào zuò biàn, jiàn xī běn cóng jí yào yǐn tóng, jīn chāo huáng xiào míng chāo zuò shǐ.
(十六)張校作「便」,漸西本從《輯要》引同,金抄、黃校、明抄作「使」。
shí qī zhuó, míng chāo wù zuò yán, jù jīn chāo huáng xiào zhāng jiào gǎi zhèng.
(十七)「斫」,明抄誤作「研」,據金抄、黃校、張校改正。
shí bā jīn chāo zuò hú táo, tā běn wù zuò míng táo.
(十八)金抄作「胡桃」,他本誤作「明桃」。
shí jiǔ jiàn ěr yǎ shì shù, wén tóng. guō zhù yì tóng. xiē yīn jiā.
(十九)見《爾雅‧釋術》,文同。郭注亦同。「楔」音夾。
èr shí jīng táo, míng chāo wù zuò jīng guāng, jù jīn chāo zhāng xiào děng jí ěr yǎ gǎi zhèng.
(二十)「荊桃」,明抄誤作「荊桄」,據金抄、張校等及《爾雅》改正。
èr yī guǎng zhì, yuán zuò guǎng yǎ, wù. àn guǎng yǎ shì xùn gǔ shū, guǎng zhì shì fāng wù zhì. cǐ tiáo jì zài yīng táo pǐn zhǒng, yīng chū guǎng zhì, yì wén lèi jù juǎn bā liù chū xué jì juǎn èr bā tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù jiǔ yīng táo yǐn zhèng zuò guǎng zhì, zī gǎi zhèng jiàn xī běn yǐ cóng wú diǎn jiào gǎi zhèng. xiē táo, lèi jù děng sān shū suǒ yǐn jūn zuò yīng táo.
(二一)「《廣志》」,原作「《廣雅》」,誤。按《廣雅》是訓詁書,《廣志》是方物志。此條記載櫻桃品種,應出《廣志》,《藝文類聚》卷八六、《初學記》卷二八、《太平御覽》卷九六九「櫻桃」引正作「《廣志》」,茲改正(漸西本已從吾點校改正)。「楔桃」,《類聚》等三書所引均作「櫻桃」。
èr èr féi, gū cóng jīn chāo míng chāo kòng bái yī gé, huáng xiào zhāng xiào hú xiāng běn děng jūn tuō. chū xué jì tài píng yù lǎn yǐn zuò bái sè duō jī zhě, yì wén lèi jù yǐn zuò bái sè duō féi zhě.
(二二)「肥」,姑從金抄;明抄空白一格,黃校、張校、湖湘本等均脫。《初學記》、《太平御覽》引作「白色多肌者」,《藝文類聚》引作「白色多肥者」。
èr sān cǐ lǐ jì yuè lìng wén. zhèng xuán zhù zuò: hán táo, yīng táo yě. lǚ shì chūn qiū zhòng xià jì cǐ jù xià gāo yòu zhù: hán táo, táo, niǎo suǒ hán shí, gù yán hán táo. chū xué jì juǎn èr bā tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù jiǔ yǐn gāo zhù zé zuò: hán táo, yīng táo, wèi niǎo suǒ hán, gù yuē hán táo. xiū shì jiàn xiàn de yì sī.
(二三)此《禮記‧月令》文。鄭玄注作:「含桃,櫻桃也。」《呂氏春秋‧仲夏紀》此句下高誘註:「含桃,桃,鳥所含食,故言「含桃」。」《初學記》卷二八、《太平御覽》卷九六九引高注則作:「含桃,櫻桃,為鳥所含,故曰「含桃」。」「羞」是薦、獻的意思。
èr sì jīn běn bó wù zhì wú cǐ tiáo, shì yì wén. bái tiē juǎn jiǔ jiǔ yǐn bó wù zhì zhǐ shì: yīng táo zhě, huò ruò dàn wán. yì wén lèi jù juǎn bā liù yīng táo suǒ yǐn, yě zhǐ shì: yīng táo, dà zhě huò rú dàn wán. tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù jiǔ yīng táo suǒ yǐn wú zhě zì yǔ huò rú dàn wán jù, yú tóng yào shù. lìng wài, yù lǎn juǎn jiǔ qī yī chéng yǐn yǒu bó wù zhì de lìng yī tiáo yì wén shì: chéng dū guǎng chéng pí fán jiāng yuán lín qióng liù xiàn, shēng jīn chéng, shì jú ér fēi, ruò yòu ér fēn xiāng. xià qiū dōng, huò huá huò shí. dà rú yīng táo, xiǎo zhě huò rú dàn wán. huò yǒu nián, chūn qiū dōng xià, huá shí jìng suì. guān yú yīng táo chūn qiū dōng xià, huā shí jìng suì jù, bái tiē lèi jù jūn wèi yǐn dào, shì fǒu yóu jīn chéng tiáo gē liè cuò chéng, pō kě huái yí.
(二四)今本《博物志》無此條,是逸文。《白帖》卷九九引《博物志》只是:「櫻桃者,或若彈丸。」《藝文類聚》卷八六「櫻桃」所引,也只是:「櫻桃,大者或如彈丸。」《太平御覽》卷九六九「櫻桃」所引無「者」字與「或如彈丸」句,餘同《要術》。另外,《御覽》卷九七一「橙」引有《博物志》的另一條逸文是:「成都、廣成、郫、繁、江原、臨邛六縣,生金橙,似橘而非,若柚而芬香。夏秋冬,或華或實。大如櫻桃,小者或如彈丸。或有年,春秋冬夏,華實竟歲。」關於櫻桃「春秋冬夏,花實竟歲」句,《白帖》、《類聚》均未引到,是否由「金橙」條割裂錯成,頗可懷疑。
èr wǔ tú jīng běn cǎo: àn shū chuán yǐn wú pǔ běn cǎo yuē: yīng táo, yī míng zhū zhū, yī míng mài gān hān. jīn běn cǎo wú cǐ míng, nǎi zhī yǒu tuō lòu duō yǐ. mài xià yí tuō yīng zì, rú yì wén lèi jù juǎn bā liù yǐn wú shì běn cǎo zuò: yī míng zhū zhū, yī míng mài yīng, gān hān, chū xué jì juǎn èr bā yǐn zuò: yī míng niú táo, yī míng mài yīng, tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù jiǔ yǐn zuò: yī míng zhū táo, yī míng mài yīng yě. yào shù niú táo yí zhū táo zhī wù, suǒ shuō èr zì wú yì yì, yí yǎn.
(二五)《圖經本草》:「按書傳引《吳普本草》曰:「櫻桃,一名朱茱,一名麥甘酣。」今本草無此名,乃知有脫漏多矣。」「麥」下疑脫「英」字,如《藝文類聚》卷八六引《吳氏本草》作:「一名朱茱,一名麥英,甘酣……」,《初學記》卷二八引作:「……一名牛桃,一名麥英」,《太平御覽》卷九六九引作:「……一名朱桃,一名麥英也」。《要術》「牛桃」疑「朱桃」之誤,「所說」二字無意義,疑衍。
èr liù niú táo, gè běn jí chū xué jì yǐn wú shì běn cǎo tóng lèi jù děng yǐn zuò zhū zhū, yù lǎn yǐn zuò zhū táo. kě néng zhū táo shì zhèng què de.
(二六)「牛桃」,各本及《初學記》引《吳氏本草》同;《類聚》等引作「朱茱」,《御覽》引作「朱桃」。可能「朱桃」是正確的。
èr qī yì wén lèi jù juǎn bā qī tài píng yù lǎn juǎn jiǔ qī èr pú táo yǐn guǎng zhì jūn yǒu cǐ tiáo, zhǐ yú sān zhǒng, wú zhě yě zì.
(二七)《藝文類聚》卷八七、《太平御覽》卷九七二「蒲萄」引《廣志》均有此條,止於「三種」,無「者也」字。
èr bā zì shí yuè zhōng yǐ xià zhì piān mò, chú zhāi pú táo fǎ zuò gān pú táo fǎ jí cáng pú táo fǎ sān biāo tí zuò dà zì wài, yú jūn zuò shuāng xíng xiǎo zì, zī yī lǜ gǎi wèi dà zì.
(二八)自「十月中」以下至篇末,除「摘蒲萄法」、「作乾蒲萄法」及「藏蒲萄法」三標題作大字外,餘均作雙行小字,茲一律改為大字。
èr jiǔ tǔ yì, huáng xiào míng chāo wù zuò shàng fú, zhāng xiào wù zuò tǔ fú, jù jīn chāo hú xiāng běn gǎi zhèng.
(二九)「土亦」,黃校、明抄誤作「上弗」,張校誤作「土弗」,據金抄、湖湘本改正。
sān shí yī zuò tiáo, zhè shì xiào kè yào shù de jiào zhù, hé juǎn bā zuò jiàng děng fǎ piān yī běn zuò shēng suō xiāng tóng, jūn zuò shuāng xíng xiǎo zì. míng chāo tuō tiáo zì, dàn yī zuò èr zì jiào xiǎo, piān zài yòu bàn biān, shuō míng zuǒ biān hái quē yī zì, zhè gè quē zì, jīn chāo jí zuò tiáo, zī jù bǔ. tā běn chú tuō tiáo zì wài, yī zuò cuàn zuò zhèng wén, zhì bù kě jiě. líng dié, zhǐ líng xīng de xiǎo chuàn, bù tóng yú zhěng suì de quán chuàn, tiáo zhǐ dié zì shuō, yě jiù shì shuō, líng dié yī běn zuò líng tiáo, yì sī xiāng tóng.
(三十)「一作「條」」,這是校刻《要術》的校注,和卷八《作醬等法》篇「一本作「生縮」」相同,均作雙行小字。明抄脫「條」字,但「一作」二字較小,偏在右半邊,說明左邊還缺一字,這個缺字,金抄即作「條」,茲據補。他本除脫「條」字外,「一作」竄作正文,致不可解。「零疊」,指零星的小串,不同於整穗的全串,「條」指「疊」字說,也就是說,「零疊」一本作「零條」,意思相同。
sān yī dāo, míng chāo wù zuò lì, tā běn bù wù.
(三一)「刀」,明抄誤作「力」,他本不誤。
sān èr mì, míng chāo wù zuò mì, tā běn bù wù.
(三二)「蜜」,明抄誤作「密」,他本不誤。
sān sān wū zi, wèi xiáng. cóng zhì tǔ fù zhī kàn lái, kēng nèi dāng rán bú shì yòng tǔ tián shí, ér shì zhì tǔ qí shàng, dàn tǔ bù hǎo xuán kōng fàng zhì, bì xū yòng wù chéng tuō, yí wū zi wèi chéng tǔ yǐ fù kēng kǒu zhī wù, dàn wèi xiáng hé wù, huò yì kě néng yǒu wù zì.
(三三)「屋子」,未詳。從「置土覆之」看來,坑內當然不是用土填實,而是置土其上,但土不好懸空放置,必須用物承托,疑「屋子」為承土以覆坑口之物,但未詳何物,或亦可能有誤字。
yī xiàn zài shǎn xī shěng shāng xiàn fú fēng děng dì shēng chǎn de dōng táo, guǒ shí zài chū qī shēng zhǎng jí màn, zhì lì qiū hòu shǐ jiàn féi dà, dào shí yī shí èr yuè chéng shú.
「一」現在陝西省商縣、扶風等地生產的冬桃,果實在初期生長極慢,至立秋後始漸肥大,到十一、十二月成熟。
èr shān táo hé máo táo shì wǒ guó tōng cháng yòng wèi jià jiē táo shù de èr zhǒng zhēn mù, dàn yào shù cǎi yòng de shì shí shēng fán zhí, méi yǒu tí dào jià jiē.
「二」山桃和毛桃是我國通常用為嫁接桃樹的二種砧木,但《要術》採用的是實生繁殖,沒有提到嫁接。
sān bù jiě hé, bù tuō hé, nián hé.
「三」「不解核」,不脫核,黏核。
sì bù qiú zāi, bù cǎi yòng fēn zhū yā tiáo děng fǎ. xià wén yì zhǒng nán zāi, zhǒng zhǐ zhí bō zhǒng zi, zāi jí zhǐ yí zāi.
「四」「不求栽」,不採用分株、壓條等法。下文「易種難栽」,「種」指直播種子,「栽」即指移栽。
wǔ dòng, méng fā.
「五」「動」,萌發。
liù qí yú, yóu yán qí hòu.
「六」「其餘」,猶言「其後」。
qī pí jí, pí jǐn. zhè shì cǎi yòng zòng shāng fāng fǎ, cù jìn shēng zhǎng.
「七」「皮急」,皮緊。這是採用「縱傷」方法,促進生長。
bā, tóng lí, yì zuò lí, shì huà pò. duō néng bǐ shì juǎn qī zāi táo lǐ xìng: táo, sān nián shí, wǔ shèng, qī shuāi, shí sǐ. zhì liù nián yǐ dāo lí qí pí, lìng jiāo chū, kě duō huó wǔ nián.
「八」「●」,同「劙」,亦作「剺」,是劃破。《多能鄙事》卷七「栽桃李杏」:「桃,三年實,五盛,七衰,十死。至六年以刀剺其皮,令膠出,可多活五年。」
jiǔ líng, líng luò.
「九」「零」,零落。
yī xū fèn yě, yí yīng zuò xū fèn dì, zhǐ fèn shú shū sōng zhī dì.
「一0」「虛糞也」,疑應作「虛糞地」,指糞熟疏鬆之地。
yī yī pú táo, jí pú táo, gǔ dài yě xiě zuò pú táo pú táo.
「一一」「蒲萄」,即葡萄,古代也寫作「蒲桃」、「蒲陶」。
yī èr guān yú pú táo de yǐn zhǒng, shǐ jì dà yuān liè chuán jì zài zài zhāng qiān tōng xī yù hòu lǐ guǎng lì zhì dà yuān qián, ér hàn shū xī yù chuán jì zài zài lǐ guǎng lì zhì dà yuān hòu, yīn cǐ gè shū jì shù yǒu yì. ér gè shū yǐn bó wù zhì yì yǒu cǐ yì, shuō míng bó wù zhì zài hěn zǎo yǐ fēi yuán shū miàn mù. lì rú táng duàn gōng lù běi hù lù juǎn sān zhù yǐn bó wù zhì: zhāng qiān shǐ xī yù hái, dé pú táo. wén xuǎn pān yuè xián jū fù táng lǐ shàn zhù yǐn bó wù zhì zé shì: zhāng qiān shǐ dà xià, dé shí liú. lǐ guǎng lì wèi èr shī jiāng jūn, dé pú táo. shǐ jì dà yuān liè chuán suǒ jì shì: wǎn zuǒ yòu yǐ pú táo wèi jiǔ, fù rén cáng jiǔ zhì wàn yú shí, jiǔ zhě shù shí suì bù bài. sú shì jiǔ. mǎ shì mù xu. hàn shǐ qǔ qí shí lái, yú shì tiān zǐ shǐ zhǒng mù xu pú táo féi ráo dì. jí tiān mǎ duō, wài guó shǐ lái zhòng, zé lí gōng bié guǎn páng jǐn zhǒng pú táo mù xu jí wàng. dāng shí shì xié zhǒng zi yǐn rù de.
「一二」關於葡萄的引種,《史記‧大宛列傳》記載在張騫通西域後李廣利至大宛前,而《漢書‧西域傳》記載在李廣利至大宛後,因此各書記述有異。而各書引《博物志》亦有此異,說明《博物志》在很早已非原書面目。例如唐段公路《北戶錄》卷三注引《博物志》:「張騫使西域還,得……蒲桃。」《文選》潘岳《閑居賦》唐李善注引《博物志》則是:「張騫使大夏,得石榴。李廣利為貳師將軍,……得蒲陶。」《史記‧大宛列傳》所記是:「宛左右以蒲陶為酒,富人藏酒至萬餘石,久者數十歲不敗。俗嗜酒。馬嗜苜蓿。漢使取其實來,於是天子始種苜蓿、蒲陶肥饒地。及天馬多,外國使來眾,則離宮別館旁盡種蒲萄、苜蓿極望。」當時是攜種子引入的。
yī sān yīng, pú táo kē pú táo shǔ de yīng yù, yòu míng yě pú táo, cān kàn juǎn shí yù èr bā.
「一三」「蘡」,葡萄科葡萄屬的蘡薁,又名野葡萄,參看卷十「薁「二八」」。
yī sì zhī jīng, zhī wàn.
「一四」「枝莖」,枝蔓。
yī wǔ zhú, āi cì dì xuǎn zé.
「一五」「逐」,挨次地選擇。
yī liù quán fáng, zhěng suì, quán chuàn.
「一六」「全房」,整穗,全串。
zhǒng lǐ dì sān shí wǔ ěr yǎ yuē yī: xiū, wú shí lǐ. cuó, jiē lǜ lǐ. bó, chì lǐ.
種李第三十五《爾雅》曰(一):「休,無實李。痤,接慮李。駁,赤李。」
guǎng zhì yuē èr: chì lǐ. mài lǐ, xì xiǎo yǒu gōu dào. yǒu huáng jiàn lǐ, qīng pí lǐ, mǎ gān lǐ, chì líng lǐ. yǒu lǐ, féi nián shì. yǒu nài lǐ, lí hé, lǐ shì nài. yǒu pī lǐ, shú bì pī liè. yǒu jīng lǐ, yī míng lǎo lǐ, qí shù shù nián jí kū. yǒu xìng lǐ, wèi xiǎo cù sān, shì xìng. yǒu huáng biǎn lǐ. yǒu xià lǐ dōng lǐ, shí yī yuè shú. yǒu chūn jì lǐ, dōng huā chūn shú.
《廣志》曰(二):「赤李。麥李,細小有溝道。有黃建李,青皮李,馬肝李,赤陵李。有李,肥黏似。有柰李,離核,李似柰。有劈李,熟必劈裂。有經李,一名老李,其樹數年即枯。有杏李,味小醋(三),似杏。有黃扁李。有夏李;冬李,十一月熟。有春季李,冬花春熟。」
jīng zhōu tǔ dì jì yuē sì: fáng líng nán jùn yī yǒu míng lǐ.
《荊州土地記》曰(四):「房陵、南郡「一」有名李。」
fēng tǔ jì yuē wǔ: nán jùn xì lǐ, sì yuè xiān shú.
《風土記》曰(五):「南郡細李,四月先熟。」
xī jìn fù xuán fù yuē liù: hé yí èr huáng jiàn, fáng líng piǎo qīng.
西晉傅玄《賦》曰(六):「河、沂「二」黃建,房陵縹青。」
xī jīng zá jì yuē qī: yǒu zhū lǐ, huáng lǐ, zǐ lǐ, lǜ lǐ, qīng lǐ, qǐ lǐ, qīng fáng lǐ, chē xià lǐ, yán huí lǐ, chū lǔ, hé zhī lǐ, qiāng lǐ, yàn lǐ.
《西京雜記》曰(七):「有朱李,黃李,紫李,綠李,青李,綺李,青房李,車下李,顏回李,出魯,合枝李,羌李,燕李。」
jīn shì yǒu mù lǐ, shí jué dà ér měi. yòu yǒu zhōng zhí lǐ, zài mài hòu gǔ qián ér shú zhě.
今世有木李,實絕大而美。又有中植李,在麥後穀前而熟者。
lǐ yù zāi bā. lǐ xìng jiān, shí wǎn, wǔ suì shǐ zi, shì yǐ jí zāi. zāi zhě sān suì biàn jié zi yě.
李欲栽(八)。李性堅,實晚,五歲始子,是以藉栽。栽者三歲便結子也。
lǐ xìng nài jiǔ, shù dé sān shí nián lǎo suī zhī kū, zi yì bù xì.
李性耐久,樹得三十年;老雖枝枯,子亦不細。
jià lǐ fǎ: zhēng yuè yī rì, huò shí wǔ rì, yǐ zhuān shí zhe lǐ shù qí zhōng, lìng shí fán.
嫁李法:正月一日,或十五日,以塼石著李樹歧中,令實繁。
yòu fǎ jiǔ: là yuè zhōng, yǐ zhàng wēi dǎ qí jiān, zhēng yuè huì rì fù dǎ zhī, yì zú zi yě.
又法(九):臘月中,以杖微打歧間,正月晦日復打之,亦足子也。
yòu fǎ: yǐ zhǔ hán shí lǐ lào sān huǒ sì zhe shù zhī jiān, yì liáng. shù duō zhě, gù duō shù zhī, yǐ qǔ huǒ yān.
又法:以煮寒食醴酪「三」火●「四」著樹枝間,亦良。樹多者,故多束枝,以取火焉。
lǐ shù táo shù xià, bìng yù chú qù cǎo huì, ér bù yòng gēng kěn. gēng zé féi ér wú shí. shù xià lí bō yì sǐ zhī.
李樹桃樹下,並欲鋤去草穢,而不用耕墾。耕則肥而無實。樹下犁撥亦死之。
táo lǐ, dà shuài fāng liǎng bù yī gēn. dà jì lián yīn, zé zi xì ér wèi yì bù jiā.
桃、李,大率方兩步一根。大穊連陰,則子細而味亦不佳。
guǎn zǐ yuē shí: wǔ wò shí yī zhī tǔ, qí mù yí méi lǐ.
《管子》曰(十):「五沃(十一)之土,其木宜梅李。」
hán shī wài chuán yún shí èr: jiǎn wáng yuē: chūn shù táo lǐ, xià dé yīn qí xià, qiū dé shí qí shí. chūn zhǒng jí lí, xià bù dé cǎi qí shí, qiū dé cì yān.
《韓詩外傳》雲(十二):「簡王曰:「春樹桃李,夏得陰其下,秋得食其實。春種蒺藜,夏不得採其實,秋得刺焉。」」
jiā shí sān zhèng fǎ yuē: èr yuè xǐ shí sì méi lǐ yě.
《家(十三)政法》曰:「二月徙(十四)梅李也。」
zuò bái wǔ lǐ fǎ shí wǔ: yòng xià lǐ. sè huáng biàn zhāi qǔ, yú yán zhōng ruá liù zhī. yán rù zhī chū, rán hòu hé yán shài lìng wēi, shǒu niǎn zhī lìng biǎn qī. fù shài, gèng niǎn, jí biǎn nǎi zhǐ. pù shǐ gān. yǐn jiǔ shí, yǐ tāng xǐ zhī, lù zhe mì zhōng, kě xià jiǔ yǐ.
作白「五」李法(十五):用夏李。色黃便摘取,於鹽中挼「六」之。鹽入汁出,然後合鹽曬令萎,手捻之令褊「七」。復曬,更捻,極褊乃止。曝使乾。飲酒時,以湯洗之,漉著蜜中,可下酒矣。
yī zhè shì ěr yǎ shì mù guān yú lǐ bù fèn de quán wén, jiē zuò jiē. àn jiē, shuō wén: xù mù yě, jí jīn jià jiē zhī jiē. guō pú zhù wú shí lǐ shì: yī míng zhào lǐ. zhù jiē lǜ lǐ shì: jīn zhī mài lǐ.
(一)這是《爾雅‧釋木》關於李部分的全文,「接」作「椄」。按「椄」,《說文》:「續木也」,即今嫁接之「接」。郭璞注「無實李」是:「一名趙李。」注「椄慮李」是:「今之麥李。」
èr yì wén lèi jù juǎn bā liù chū xué jì juǎn èr bā yǐn dào guǎng zhì de yī bù fen, tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù bā yǐn guǎng zhì jiào xiáng. yù lǎn suǒ yǐn fēn sān duàn: shǔ lǐ, zhū lǐ, kě yǐ rǎn. yòu: chē xià lǐ, chē shàng lǐ. yuán zhù: yì chūn shú kě rǎn yě. yòu: mài lǐ, xì xiǎo yǒu gōu dào. lǐ yǒu huáng jiàn lǐ, qīng pí lǐ, mǎ gān lǐ, chì lǐ, fáng lín lǐ. yǒu yuán zhù: yú shí qiè lǐ, jī nián, rú shì. yǒu lǐ, lí hé lǐ, lǐ shì. yǒu bì àn yīng shì pī lǐ, shú bì xiān pī liè. yǒu jīng lǐ, yī míng lǎo lǐ, qí shù shù nián zé kū. yǒu xìng lǐ, wèi xiǎo cù, shì xìng. yǒu huáng biǎn lǐ yǒu xià lǐ yǒu dōng lǐ, shí yī yuè shú: cǐ sān lǐ zhǒng yè yuán. yǒu chūn lǐ, dōng huá chūn shú. yù lǎn fáng lín lǐ, lèi jù yǐn zuò fáng líng lǐ, yào shù chì líng lǐ yīng shì fáng líng lǐ zhī wù. yù lǎn jī nián, yào shù féi nián, jūn yīng shì jī nián zhī wù. jī zhǐ guǒ ròu., jí yùn jiě shì wèi fàn huài, zé yǔ yào shù zuò bù tóng. lǐ, lí hé lǐ, lǐ shì, chóng wén de èr lǐ zì jí yào shù lǐ shì nài de lǐ zì, yí jūn xì yǎn wén. yè yuán gāi shì zhǐ shí hǔ dōu yè shí suǒ jiàn de yuán yuàn, rú yù lǎn suǒ yǐn wú wù, zé guǎng zhì zuò zhě guō yì gōng yīng shì zài shí hǔ shāo hòu de rén.
(二)《藝文類聚》卷八六、《初學記》卷二八引到《廣志》的一部分,《太平御覽》卷九六八引《廣志》較詳。《御覽》所引分三段:「鼠李,朱李,可以染。」又:「車下李,車上李。(原註:「亦春熟可染也。」)」又:「麥李,細小有溝道。李有黃建李,青皮李,馬肝李,赤李,房林李。有●(原註:「余石切」)李,飢黏,茹似●。有李,離核李,李似。有壁(按應是「劈」)李,熟必先劈裂。有經李,一名老李,其樹數年則枯。有杏李,味小酢,似杏。有黃扁李;有夏李;有冬李,十一月熟:此三李種鄴園。有春李,冬華春熟。」《御覽》「房林李」,《類聚》引作「房陵李」,《要術》「赤陵李」應是「房陵李」之誤。《御覽》「飢黏」,《要術》「肥黏」,均應是「肌黏」之誤。「肌」指果肉。「●」,《集韻》解釋為「飯壞」,則與《要術》作「」不同。「李,離核李,李似」,重文的二「李」字及《要術》「李似柰」的「李」字,疑均係衍文。「鄴園」該是指石虎都鄴時所建的園苑,如《御覽》所引無誤,則《廣志》作者郭義恭應是在石虎稍後的人。
sān gè běn zuò suān, jīn chāo zuò cù, tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù bā yǐn guǎng zhì zuò cù, tóng cù, gù cóng jīn chāo.
(三)各本作「酸」,金抄作「醋」,《太平御覽》卷九六八引《廣志》作「酢」,同「醋」,故從金抄。
sì yì wén lèi jù juǎn bā liù yǐn zuò jīng zhōu jì, shì: fáng líng yǒu hǎo lǐ. chū xué jì juǎn èr bā yǐn jīng zhōu jì tóng yào shù, dàn nán jùn zuò nán jū, jū shì jùn de cán wén cuò chéng.
(四)《藝文類聚》卷八六引作《荊州記》,是:「房陵有好李。」《初學記》卷二八引《荊州記》同《要術》,但「南郡」作「南居」,「居」是「郡」的殘文錯成。
wǔ yì wén lèi jù juǎn bā liù yǐn fēng tǔ jì zuò: nán jùn yǒu xì lǐ, yǒu qīng pí lǐ. chū xué jì juǎn èr bā tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù bā yǐn zhōu chù fēng tǔ jì tóng yào shù, dàn nán jùn jūn é zuò nán jū.
(五)《藝文類聚》卷八六引《風土記》作:「南郡有細李,有青皮李。」《初學記》卷二八、《太平御覽》卷九六八引周處《風土記》同《要術》,但「南郡」均訛作「南居」。
liù jù chū xué jì juǎn èr bā jí tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù bā suǒ yǐn, suǒ wèi fù xuán fù shì fù xuán lǐ fù. yǐn wén tóng.
(六)據《初學記》卷二八及《太平御覽》卷九六八所引,所謂「傅玄《賦》」是傅玄《李賦》。引文同。
qī cǐ tiáo yǔ zhǒng zǎo zhǒng táo nài piān suǒ yǐn xī jīng zá jì zài tóng yī duàn, zuò: lǐ shí wǔ: zǐ lǐ, lǜ lǐ, zhū lǐ, huáng lǐ, qīng qǐ lǐ, qīng fáng lǐ, tóng xīn lǐ, chē xià lǐ, hán zhī lǐ, jīn zhī lǐ, yán yuān lǐ yuán zhù: chū lǔ, qiāng lǐ, yàn lǐ, mán lǐ, hóu lǐ. jiào yào shù suǒ yǐn duō sān zhǒng, míng chēng yě yǒu bù tóng. gè zhǒng lèi shū suǒ yǐn, yì yǒu hù yì.
(七)此條與《種棗》、《種桃柰》篇所引《西京雜記》在同一段,作:「……李十五:紫李,綠李,朱李,黃李,青綺李,青房李,同心李,車下李,含枝李,金枝李,顏淵李(原註:「出魯」),羌李,燕李,蠻李,侯李。」較《要術》所引多三種,名稱也有不同。各種類書所引,亦有互異。
bā lǐ yù zāi shì běn piān zhèng wén de kāi shǐ, yǔ gè piān jūn cóng huò zhǒng huò zāi de jì shù kāi shǐ yī zhì, dàn yuán zuò shuāng xíng xiǎo zì, yǔ shàng wén mài hòu gǔ qián ér shú zhě xiāng lián, yīn cǐ hùn rù piān shǒu de jiě tí, shì chuán chāo zhōng wù xiě de. zī gǎi wèi dà zì.
(八)「李欲栽」是本篇正文的開始,與各篇均從或種或栽的記述開始一致,但原作雙行小字,與上文「麥後穀前而熟者」相連,因此混入篇首的解題,是傳抄中誤寫的。茲改為大字。
jiǔ běn tiáo jí xià tiáo chú yòu fǎ èr zì wài, yuán jūn zuò shuāng xíng xiǎo zì, zī yī lǜ gǎi wèi dà zì.
(九)本條及下條除「又法」二字外,原均作雙行小字,茲一律改為大字。
shí jiàn guǎn zǐ dì yuán piān, yuán wén zuò: wǔ wò zhī tǔ, yí bǐ qún mù, qí méi qí xìng, qí táo qí lǐ. yào shù shì duō yǐn qí yì, bú shì yuán wén.
(十)見《管子‧地員》篇,原文作:「五沃之土,……宜彼群木,……其梅其杏,其桃其李。」《要術》是掇引其意,不是原文。
guǎn zǐ cǐ tiáo yǔ xià wén yǐn hán shī wài chuán jiā zhèng fǎ èr tiáo, yuán jūn xì shuāng xíng xiǎo zì, shùn cì jiē xiě zài shàng miàn zhù wén dà jì wèi yì bù jiā xià miàn, biàn chéng le táo lǐ dà shuài fāng liǎng bù yī gēn de zhù wén, shì chuán chāo zhōng gǎo luàn le de. zī yī lǜ gǎi wèi dà zì tí xíng.
《管子》此條與下文引《韓詩外傳‧家政法》二條,原均係雙行小字,順次接寫在上面注文「大穊……味亦不佳」下面,變成了「桃李大率方兩步一根」的注文,是傳抄中搞亂了的。茲一律改為大字提行。
shí yī wǔ wò, chú jīn chāo wài, tā běn jūn wù zuò sān wò.
(十一)「五沃」,除金抄外,他本均誤作「三沃」。
shí èr jiàn hán shī wài chuán juǎn qī, jiǎn wáng zuò jiǎn zhǔ. yào shù shì jié yǐn.
(十二)見《韓詩外傳》卷七,「簡王」作「簡主」。《要術》是節引。
shí sān jiā, míng chāo hú xiāng běn wù zuò guǎ, jù jīn chāo huáng jiào gǎi zhèng.
(十三)「家」,明抄、湖湘本誤作「寡」,據金抄、黃校改正。
shí sì jīn chāo zuò xǐ, zhǐ yí zhí, tā běn jūn wù zuò cóng. qīng dài gè zhǒng jiào kān běn, jǐn zhāng bù yíng xiào běn gǎi zuò xǐ.
(十四)金抄作「徙」,指移植,他本均誤作「從」。清代各種校勘本,僅張步瀛校本改作「徙」。
shí wǔ běn tiáo chú zuò bái lǐ fǎ biāo tí wài, yú jūn zuò shuāng xíng xiǎo zì, zī gǎi wèi dà zì.
(十五)本條除「作白李法」標題外,餘均作雙行小字,茲改為大字。
yī fáng líng, jīn hú běi shěng fáng xiàn. nán jùn, jùn míng, yuē yǒu jīn hú běi shěng dōng bù jí nán bù dì qū.
「一」房陵,今湖北省房縣。南郡,郡名,約有今湖北省東部及南部地區。
èr yí, zhǐ yí shuǐ, jí jīn shān dōng shěng yí hé.
「二」沂,指沂水,即今山東省沂河。
sān hán shí lǐ lào, hán shí jié chī de yí táng xìng rén zhōu, jiàn juǎn jiǔ lǐ lào piān.
「三」「寒食醴酪」,寒食節吃的飴糖杏仁粥,見卷九《醴酪》篇。
sì, tóng guā, yīn tiǎn, jí jìn huǒ zhàng, bō huǒ bàng, xiàn zài yǒu xiē dì fāng hái bǎo cún zhe huǒ de míng chēng. shuō wén: guā, chuī zào mù. duàn yù cái zhù: jīn sú yún zào shì yě.
「四」「●」,同「栝」,音忝,即進火杖,撥火棒,現在有些地方還保存著「火●」的名稱。《說文》:「栝,炊灶木。」段玉裁註:「今俗雲「灶●」是也。」
wǔ bái, dān chún dì jiù yuán guǒ shí shài gān, bù jiā xūn zhì, yě bù jiā zá liào fù zēng sè zé.
「五」「白」,單純地就原果實曬乾,不加熏製,也不加雜料附增色澤。
liù ruá, róu cuō, mù dì zài cuō shāng lǐ pí, shǐ yán fēn róng yì shèn rù. xiàn zài mǐn běi dì qū shài gān lǐ, měi bǎi jīn guǒ shí jiā yán shí èr zhì shí wǔ jīn, qí cuō pí chéng xù shì jiāng guǒ shí fàng zài kuāng nèi, jiā rù xì shā bù duàn yáo dàng.
「六」「挼」,揉搓,目的在搓傷李皮,使鹽分容易滲入。現在閩北地區曬乾李,每百斤果實加鹽十二至十五斤,其搓皮程序是將果實放在筐內,加入細沙不斷搖盪。
qī biǎn shì xiá ài, zhè lǐ jiè zuò biǎn zì yòng.
「七」「褊」是狹隘,這裏借作「扁」字用。
zhǒng méi xìng dì sān shí liù xìng lǐ fù chū yī
種梅杏第三十六杏李附出(一)
ěr yǎ yuē èr: méi, nán yě. shí, yīng méi yě. guō pú zhù yuē: méi, shì xìng, shí cù. yīng méi, wèi wén.
《爾雅》曰(二):「梅,柟也。」「時,英梅也。」郭璞注曰:「梅,似杏,實醋。」「英梅,未聞。」
guǎng zhì yuē sān: shǔ míng méi wèi, dà rú yàn zi. méi xìng jiē kě yǐ wèi yóu pú yī. huáng méi èr yǐ shú zuò zhī.
《廣志》曰(三):「蜀名梅為「」,大如鴈子。梅杏皆可以為油、脯「一」。黃梅「二」以熟作之。」
shī yì shū yún sì: méi, xìng lèi yě shù jí yè jiē rú xìng ér hēi ěr. shí chì yú xìng ér cù, yì kě shēng dàn yě. zhǔ ér pù gān wèi wǔ, zhì gēng huò yǎn zhōng. yòu kě hán yǐ xiāng kǒu. yì mì cáng ér shí.
《詩義疏》雲(四):「梅,杏類也;樹及葉皆如杏而黑耳。實赤於杏而醋,亦可生噉也。煮而曝乾為●(五),置羹臛、兗中。又可含以香口。亦蜜藏而食。」
xī jīng zá jì yuē liù: hóu méi, zhū méi, tóng xīn méi, zǐ dì méi, yàn zhī méi, lì zhī méi.
《西京雜記》曰(六):「侯梅,朱梅,同心梅,紫蔕梅,燕脂梅,麗枝梅。」
àn méi huā zǎo ér bái, xìng huā wǎn ér hóng méi shí xiǎo ér suān, hé yǒu xì wén, xìng shí dà ér tián, hé wú wén cǎi. bái méi rèn diào shí jí yǎn qī, xìng zé bù rèn cǐ yòng. shì rén huò bù néng biàn, yán méi xìng wèi yī wù, shī zhī yuǎn yǐ.
按梅花早而白,杏花晚而紅;梅實小而酸,核有細文,杏實大而甜,核無文采。白梅任調食及兗(七),杏則不任此用。世人或不能辨,言梅、杏為一物,失之遠矣。
guǎng zhì yuē bā: róng yáng yǒu bái xìng, yè zhōng yǒu chì xìng, yǒu huáng xìng, yǒu nài xìng.
《廣志》曰(八):「榮陽有白杏,鄴中有赤杏,有黃杏,有柰杏。」
xī jīng zá jì yuē: wén xìng, cái yǒu wén cǎi. péng lái xìng, dōng hǎi dū wèi sān yú tái jiǔ xiàn, yī zhū huā zá wǔ sè, yún shì xiān rén suǒ shí xìng yě.
《西京雜記》曰:「文杏,材有文彩。蓬萊杏,東海都尉「三」於台(九)獻,一株花雜五色,雲是仙人所食杏也。」
zāi zhǒng yǔ táo lǐ tóng.
栽種與桃李同。
zuò bái méi fǎ shí: méi zǐ suān hé chū chéng shí zhāi qǔ, yè yǐ yán zhī zì zhī, zhòu zé rì pù. fán zuò shí sù shí jìn shí pù, biàn chéng yǐ shí yī. diào dǐng hé yǎn sì, suǒ zài duō rù yě.
作白梅法(十):梅子酸、核初成時摘取,夜以鹽汁漬之,晝則日曝。凡作十宿、十浸、十曝,便成矣(十一)。調鼎和兗「四」,所在多入也。
zuò wū méi fǎ: yì yǐ méi zǐ hé chū chéng shí zhāi qǔ, lóng shèng, yú tū wǔ shàng xūn zhī, lìng gān, jí chéng yǐ. wū méi rù yào liù, bù rèn diào shí yě.
作烏梅法:亦以梅子核初成時摘取,籠盛,於突「五」上熏之,令乾,即成矣。烏梅入藥「六」,不任調食也。
shí jīng yuē: shǔ zhōng cáng méi fǎ: qǔ méi jí dà zhě, bō pí yīn gān, wù lìng dé fēng. jīng èr sù, qù yán zhī qī, nèi mì zhōng. yuè xǔ gēng yì mì. jīng nián rú xīn yě.
《食經》曰:「蜀中藏梅法:取梅極大者,剝皮陰乾,勿令得風。經二宿,去鹽汁「七」,內蜜中。月許更易蜜。經年如新也。」
zuò xìng lǐ fǎ: xìng lǐ shú shí, duō shōu làn zhě, pén zhōng yán zhī, shēng bù jiǎo qǔ nóng zhī, tú pán zhōng, rì pù gān, yǐ shǒu mó shí èr guā qǔ zhī. kě hé shuǐ wèi shí sān jiāng, jí hé mǐ shí sì, suǒ zài rù yì yě.
作杏李法:杏李熟時,多收爛者,盆中研之,生布絞取濃汁,塗盤中,日曝乾,以手摩(十二)刮取之。可和水為(十三)漿,及和米(十四),所在入意也。
zuò wū méi yù lìng bù dù fǎ: nóng shāo ráng shí wǔ, yǐ tāng wò zhī, qǔ zhī, yǐ méi tóu zhòng shí liù, shǐ zé. nǎi chū zhēng zhī.
作烏梅欲令不蠹法:濃燒穰(十五),以湯沃之,取汁,以梅投中(十六),使澤。乃出蒸之。
shì míng yuē shí qī: xìng kě wèi yóu.
《釋名》曰(十七):「杏可為油。」
shén xiān chuán yuē: dǒng fèng jū lú shān shí bā, bù jiāo rén. wèi rén zhì bìng, bù qǔ qián. zhòng bìng dé yù zhě, shǐ zhǒng xìng wǔ zhū qīng bìng yù shí jiǔ, wèi zāi yī zhū. shù nián zhī zhōng, xìng yǒu shí shù wàn zhū, yù yù rán chéng lín. qí xìng zǐ shú, yú lín zhōng suǒ zài zuò cāng. xuān yǔ mǎi xìng zhě: bù xū lái bào, dàn zì qǔ zhī, jù yī qì gǔ, biàn dé yī qì xìng. yǒu rén shǎo gǔ wǎng, ér qǔ xìng duō, jí yǒu wǔ hǔ zhú zhī. cǐ rén bù jù èr shí, yán qīng fù, suǒ yú zài qì zhōng, rú xiàng suǒ chí gǔ duō shǎo. hǔ nǎi hái qù. zì shì yǐ hòu, mǎi xìng zhě jiē yú lín zhōng zì píng liàng, kǒng yǒu duō chū. fèng xī yǐ qián suǒ de gǔ, zhèn jiù pín fá.
《神仙傳》曰:「董奉居廬山(十八),不交人。為人治病,不取錢。重病得愈者,使種杏五株;輕病癒(十九),為栽一株。數年之中,杏有十數萬株,鬱鬱然成林。其杏子熟,於林中所在作倉。宣語買杏者:「不須來報,但自取之,具一器穀,便得一器杏。」有人少穀往,而取杏多,即有五虎逐之。此人怖遽(二十),檐傾覆,所餘在器中,如向所持穀多少。虎乃還去。自是以後,買杏者皆於林中自平量,恐有多出。奉悉以前所得穀,賑救貧乏。」
xún yáng jì yuē: xìng zài běi lǐng shàng, shù bǎi zhū, jīn yóu chēng dǒng xiān shēng xìng.
《尋陽記》曰:「杏在北嶺上,數百株,今猶稱董先生杏。」
sōng gāo shān jì yuē: dōng běi yǒu niú shān, qí shān duō xìng. zhì wǔ yuè, làn rán huáng mào. zì zhōng guó sàng luàn, bǎi xìng jī è, jiē zī cǐ wèi mìng, rén rén chōng bǎo.
《嵩高山記》曰:「東北有牛山,其山多杏。至五月,爛然黃茂。自中國喪亂,百姓飢餓,皆資此為命,人人充飽。」
shǐ yóu jí jiù piān yuē èr yī: yuán cài guǒ luǒ zhù mǐ liáng.
史游《急就篇》曰(二一):「園菜果蓏助米糧。」
àn xìng yī zhǒng, shàng kě zhèn pín qióng, jiù jī jǐn, ér kuàng wǔ guǒ luǒ cài zhī ráo, qǐ zhí zhù liáng ér yǐ yǐ? yàn yuē èr èr: mù nú qiān, wú xiōng nián. gài yán guǒ shí kě yǐ shì yì wǔ gǔ yě.
按杏一種,尚可賑貧窮,救飢饉,而況五果、蓏、菜之饒,豈直助糧而已矣?諺曰(二二):「木奴千,無凶年。」蓋言果實可以市易五穀也。
xìng zǐ rén, kě yǐ wèi zhōu bā. duō shōu mài zhě, kě yǐ gōng zhǐ mò zhī zhí yě.
杏子人,可以為粥「八」。多收賣者,可以供紙墨之直也。
yī yuán wú cǐ fù zhù, jù juàn shǒu zǒng mù jiā.
(一)原無此附註,據卷首總目加。
èr jiàn ěr yǎ shì mù, jūn wú yě zì. guō pú zhù yīng méi shì què méi, hé yào shù yǐn zuò wèi wén bù tóng, kě zhù yì.
(二)見《爾雅‧釋木》,均無「也」字。郭璞注「英梅」是「雀梅」,和《要術》引作「未聞」不同,可注意。
sān chū xué jì juǎn èr bā tài píng yù lǎn juǎn jiǔ qī shí méi yǐn guǎng zhì méi xìng zuò méi, yú tóng chū xué jì tuō pú zì.
(三)《初學記》卷二八、《太平御覽》卷九七十「梅」引《廣志》「梅杏」作「梅」,餘同(《初學記》脫「脯」字)。
sì chū xué jì juǎn èr bā jí tài píng yù lǎn juǎn jiǔ qī shí yǐn shī yì shū wú shí chì yú xìng ér cù, yì kě shēng dàn yě jí yì mì cáng ér shí jù. chū xué jì juǎn èr liù gēng yǐn lù jī máo shī cǎo mù shū zé shì: méi, xìng lèi yě. qí zi chì ér cù, bù kě shēng dàn zhǔ ér pù gān wèi sū, kě zhe gēng huò zhōng. sū dāng xì zì zhī wù.
(四)《初學記》卷二八及《太平御覽》卷九七十引《詩義疏》無「實赤於杏而醋,亦可生噉也」及「亦蜜藏而食」句。《初學記》卷二六「羹」引陸璣《毛詩草木疏》則是:「梅,杏類也。其子赤而酢,不可生噉;煮而曝乾為蘇,可著羹臛中。」「蘇」當係「」字之誤。
wǔ jīn chāo míng chāo zuò, hú xiāng běn děng zuò, jūn wú cǐ zì, wù. tài píng yù lǎn juǎn jiǔ qī shí yǐn shī yì shū jí chū xué jì juǎn èr liù yǐn lù jī máo shī cǎo mù shū jūn zuò sū, yì fēi. wú diǎn xiào jì huái yí shì zì zhī wù, zuǒ biān de mù hé yòu biān de chāo dào le, yòu cuò chéng sū. àn, yīn lǎo, shuō wén: gān méi zhī shǔ. zhōu lǐ tiān guān biān rén yǒu gān. zhè lǐ zhèng shì zhǐ gān méi, yīng shì zì gǎo cuò. chū xué jì juǎn èr bā yǐn shī yì shū zé zuò là, kě yǐ zuò gān guǒ fǔ jiǎng, yì tōng.
(五)金抄、明抄作「●」,湖湘本等作「●」,均無此字,誤。《太平御覽》卷九七十引《詩義疏》及《初學記》卷二六引陸璣《毛詩草木疏》均作「蘇」,亦非。吾點校記懷疑是「」字之誤,左邊的「木」和右邊的「」抄倒了,又錯成「蘇」。按「」,音老,《說文》:「乾梅之屬。」《周禮天官》「籩人」有「乾」。這裏正是指乾梅,應是「」字搞錯。《初學記》卷二八引《詩義疏》則作「臘」,可以作乾果脯講,亦通。
liù yǔ zhǒng zǎo piān děng suǒ yǐn xī jīng zá jì réng zài tóng yī duàn nèi, wén zuò: méi qī: zhū méi, zǐ yè méi, zǐ huá méi, tóng xīn méi, lì zhī méi, yàn méi, hóu méi. yào shù suǒ yǐn jǐn liù zhǒng, míng chēng yì pō yǒu bù tóng.
(六)與《種棗》篇等所引《西京雜記》仍在同一段內,文作:「……梅七:朱梅,紫葉梅,紫華梅,同心梅,麗枝梅,燕梅,猴梅。」《要術》所引僅六種,名稱亦頗有不同。
qī jīn chāo děng zuò yǎn, míng chāo děng zuò jī, zì tóng hú xiāng běn zuò jī, wù. cǐ zì zài tā chù gè běn duō yǒu yì xiě huò é xiě, běn shū tǒng yī zuò yǎn.
(七)金抄等作「兗」,明抄等作「齏」,字同;湖湘本作「齎」,誤。此字在他處各本多有異寫或訛寫,本書統一作「兗」。
bā tài píng yù lǎn juǎn jiǔ liù bā xìng yǐn guǎng zhì wú huáng xìng, yú tóng. róng yáng yí xíng yáng zhī wù. guǎng zhì, míng chāo wù zuò guǎng zhōng, tā běn bù wù.
(八)《太平御覽》卷九六八「杏」引《廣志》無「黃杏」,餘同。「榮陽」疑「滎陽」之誤。《廣志》,明抄誤作「廣忠」,他本不誤。
jiǔ dōng hǎi dū wèi yú tái, xī jīng zá jì zuò dōng guō dū wèi gàn jí, zé dōng guō gàn jí shì rén míng, yǔ yào shù suǒ yǐn bù tóng.
(九)「東海都尉於臺」,《西京雜記》作「東郭都尉干吉」,則東郭干吉是人名,與《要術》所引不同。
shí zì zuò bái méi fǎ yǐ xià zhì zuò wū méi yù lìng bù dù fǎ wǔ tiáo, yuán chú biāo tí zuò dà zì wài, yú jūn zuò shuāng xíng xiǎo zì, zī yī lǜ gǎi wèi dà zì.
(十)自「作白梅法」以下至「作烏梅欲令不蠹法」五條,原除標題作大字外,餘均作雙行小字,茲一律改為大字。
shí yī jīn chāo yǒu yǐ zì, jí yào yǐn yì yǒu, jiàn xī běn cóng jí yào jiā, tā běn wú.
(十一)金抄有「矣」字,《輯要》引亦有,漸西本從《輯要》加,他本無。
shí èr jīn chāo huáng xiào zhāng xiào míng chāo zuò mó, hú xiāng běn jīn dǎi běn zuò mó. mó gǔ tōng mó, zī cóng hú xiāng běn zuò jīn xiě.
(十二)金抄、黃校、張校、明抄作「磨」,湖湘本、《津逮》本作「摩」。「磨」古通「摩」,茲從湖湘本作今寫。
shí sān jīn chāo yǒu wèi zì, yīng yǒu, jí yào yǐn yì yǒu, xué jīn běn jiàn xī běn cóng jí yào jiā, tā běn wú.
(十三)金抄有「為」字,應有,《輯要》引亦有,《學津》本、《漸西》本從《輯要》加,他本無。
shí sì mǐ, huáng xiào zhāng xiào míng chāo zuò hé, wù, jù jīn chāo hú xiāng běn gǎi zhèng.
(十四)「米」,黃校、張校、明抄作「禾」,誤,據金抄、湖湘本改正。
shí wǔ nóng shāo ráng, bù hǎo jiǎng, nóng zì yí yīng zài qǔ zì shàng miàn huò xià miàn, zuò nóng qǔ zhī huò qǔ nóng zhī, chuán chāo zhōng yǒu cuàn wù.
(十五)「濃燒穰」,不好講,「濃」字疑應在「取」字上面或下面,作「濃取汁」或「取濃汁」,傳抄中有竄誤。
shí liù jīn chāo zuò zhōng, tā běn zuò zhī, zhōng zì gèng hǎo, zī cóng jīn chāo.
(十六)金抄作「中」,他本作「之」,「中」字更好,茲從金抄。
shí qī shì míng shì yǐn shí wú cǐ jù, dàn yǒu rú xià de jì zài: nài yóu, dǎo nài shí, hé yǐ tú zēng shàng, zào ér fā zhī, xíng sì yóu yě. nài yóu yì rú zhī. nài yóu de zuò fǎ, hé zhǒng zǎo piān yǐn zhèng xuán de zǎo yóu fǎ, chú duō fā zhī èr zì wài, wán quán xiāng tóng. ér nài yóu yì rú zhī, yǔ kāi tóu de nài yóu zhòng fù, jù yào shù suǒ yǐn, zhèng míng yīng shì xìng yóu zhī wù, yào shù yǐn zuò xìng kě wèi yóu, jí xì gēn jù xìng yóu yì rú zhī yǐn shù de. yīn cǐ, huái yí zhǒng zǎo piān de zhèng xuán shì shì míng zhī wù, ér wèi shí jīng suǒ wù jì. zǎo zì cán làn hòu róng yì cuò chéng nài zì, jīn běn shì míng yòu wù zǎo yóu wèi nài yóu.
(十七)《釋名‧釋飲食》無此句,但有如下的記載:「柰油,搗柰實,和以塗繒上,燥而發之,形似油也。柰油亦如之。」「柰油」的作法,和《種棗》篇引鄭玄的「棗油法」,除多「發之」二字外,完全相同。而「柰油亦如之」,與開頭的「柰油」重複,據《要術》所引,證明應是「杏油」之誤,《要術》引作「杏可為油」,即係根據「杏油亦如之」引述的。因此,懷疑《種棗》篇的鄭玄是釋名之誤,而為《食經》所誤記。「棗」字殘爛後容易錯成「柰」字,今本《釋名》又誤「棗油」為「柰油」。
shí bā zì dǒng fèng jū lú shān qǐ zhí zhì àn yǔ kě yǐ shì yì wǔ gǔ yě, yuán jūn zuò shuāng xíng xiǎo zì, zī yī lǜ gǎi wèi dà zì.
(十八)自「董奉居廬山」起直至按語「可以市易五穀也」,原均作雙行小字,茲一律改為大字。
shí jiǔ jīn chāo míng chāo yǒu yù zì, tā běn tuō.
(十九)金抄、明抄有「愈」字,他本脫。
èr shí jīn chāo zuò jù, tā běn zuò hǔ.
(二十)金抄作「遽」,他本作「虎」。
èr yī jiàn jí jiù piān juǎn èr, wén tóng.
(二一)見《急就篇》卷二,文同。
èr èr yàn yuē, gè běn jūn zuò zhù yuē, wéi zhāng xiào zuò yàn yuē. zhù yīng shì yàn zì zhī wù, táng hán è sì shí zuǎn yào wǔ yuè piān zhèng zuò sú yuē, zī gǎi zhèng.
(二二)「諺曰」,各本均作「注曰」,惟張校作「諺曰」。「注」應是「諺」字之誤,唐韓鄂《四時纂要》「五月」篇正作「俗曰」,茲改正。
yī yóu, zhǐ suǒ wèi xìng yóu, cān kàn zhǒng zǎo piān zǎo yóu fǎ jí běn piān xiào jì shí qī. pú zhǐ guǒ fǔ.
「一」「油」,指所謂「杏油」,參看《種棗》篇「棗油法」及本篇校記(十七)。「脯」指果脯。
èr táng duàn gōng lù běi hù lù hóng méi: lǐng nán zhī méi, xiǎo yú jiāng zuǒ. jū rén cǎi zhī, zá yǐ dòu kòu huā gǒu yuán zi zhū jǐn zhī lèi, hé yán pù zhī. méi wèi jǐn huā suǒ rǎn, qí sè kě ài, jīn lǐng běi hū wèi hóng méi shì yě. guǎng zhì de huáng méi, dà gài hé hóng méi tóng lèi xiāng sì, yě shì jīng guò jiā gōng diào zhì de.
「二」唐段公路《北戶錄》「紅梅」:「嶺南之梅,小於江左。居人採之,雜以豆蔻花、……枸櫞子、朱槿之類,和鹽曝之。梅為槿花所染,其色可愛,今嶺北呼為紅梅是也。」《廣志》的「黃梅」,大概和「紅梅」同類相似,也是經過加工調製的。
sān dū wèi, jùn de gāo jí wǔ guān. dōng hǎi, zhǐ hàn shí dōng hǎi jùn.
「三」「都尉」,郡的高級武官。東海,指漢時東海郡。
sì dǐng, gǔ shí pēng rèn qì, zhè lǐ fàn zhǐ yú ròu yáo zhuàn. juǎn bā yǒu bā hé yǎn piān, bái méi shì bā xiàng zuó liào zhī yī.
「四」「鼎」,古時烹飪器,這裏泛指魚肉餚饌。卷八有《八和兗》篇,白梅是八項作料之一。
wǔ tū, yān tū, yān cōng.
「五」「突」,煙突,煙囪。
liù wū méi chú rù yào wài, yì yòng zuò méi rǎn jì. háng zhōu fǔ zhì lù qián lóng zhì yǐn jiù zhì: fù yáng shàn zhì wū méi, pō rù yào. àn wū méi wèi fù yáng zhuān chǎn, yuǎn shì xī běi, yún liáo mǎ jí. qí jiù jìn huò shòu zhě, rǎn sì zhī yòng zuì jù, zhì yǐ rù yào, gài shèn wēi yě.
「六」烏梅除入藥外,亦用作媒染劑。《杭州府志》錄《乾隆志》引舊志:「富陽善製烏梅,頗入藥。」「按烏梅為富陽專產,遠市西北,雲療馬疾。其就近貨售者,染肆之用最鉅,至以入藥,蓋甚微也。」
qī qù yán zhī, yīng yǒu xiān jīng yán zì de guò chéng, tōng cháng jīng èr sù shàng yīng yǒu yán zì èr zì, dàn shí jīng wén cháng shì zhè yàng.
「七」「去鹽汁」,應有先經鹽漬的過程,通常「經二宿」上應有「鹽漬」二字,但《食經》文常是這樣。
bā guǒ rén de rén, gǔ zuò rén. juǎn jiǔ lǐ lào piān yǒu xìng lào zhōu.
「八」果仁的「仁」,古作「人」。卷九《醴酪》篇有「杏酪粥」。
chā yī lí dì sān shí qī guǎng zhì yuē èr: luò yáng běi máng yī zhāng gōng xià lí, hǎi nèi wéi yǒu yī shù. cháng shān zhēn dìng èr, shān yáng jù yě sān, liáng guó suī yáng sì, qí guó lín zāi, wǔ jù lù liù, bìng chū lí. shàng dǎng qī tíng sān lí, xiǎo ér jiā gān. guǎng dōu bā lí yòu yún jù lù háo lí zhòng liù jīn jiǔ, shù rén fēn shí zhī. xīn fēng yī jiàn gǔ lí. hóng nóng jīng zhào yòu sì fú fēng yī yī jùn jiè zhū gǔ zhōng lí, duō gōng yù. yáng chéng yī èr qiū lí xià lí.
插(一)梨第三十七《廣志》曰(二):「洛陽北邙「一」張公夏梨,海內唯有一樹。常山真定「二」,山陽鉅野「三」,梁國睢陽「四」,齊國臨菑,「五」鉅鹿「六」,並出梨。上黨「七」楟(三)梨,小而加甘。廣都「八」梨——又雲鉅鹿豪梨——重六斤「九」,數人分食之。新豐「一0」箭谷梨。弘農、京兆、右(四)扶風「一一」郡界諸谷中梨,多供御。陽城「一二」秋梨、夏梨。」
sān qín jì yuē wǔ: hàn wǔ guǒ yuán, yī míng yù sù, yǒu dà lí rú wǔ shēng liù, luò dì jí pò. qǔ zhě yǐ bù náng shèng zhī, míng yuē hán xiāo lí.
《三秦記》曰(五):「漢武果園,一名「御宿」,有大梨如五升(六),落地即破。取者以布囊盛之,名曰「含消梨」。」
jīng zhōu tǔ dì jì yuē: jiāng líng yǒu míng lí.
《荊州土地記》曰:「江陵有名梨。」
yǒng jiā jì yuē qī: qīng tián yī sān cūn mín jiā yǒu yī lí shù, míng yuē guān lí, zi dà yī wéi wǔ cùn yī sì, cháng yǐ gōng xiàn, míng yuē yù lí. lí bā shí luò dì jí róng shì.
《永嘉記》曰(七):「青田「一三」村民家有一梨樹,名曰「官梨」,子大一圍五寸「一四」,常以供獻,名曰「御梨」。梨(八)實落地即融釋。」
xī jīng zá jì yuē jiǔ: zǐ lí fāng lí, shí xiǎo qīng lí, shí dà dà gǔ shí lí xì yè lí zǐ tiáo lí hàn hǎi lí, chū hàn hǎi dì, nài hán bù kū dōng wáng lí, chū hǎi zhōng.
《西京雜記》曰(九):「紫梨;芳梨,實小;青梨,實大;大谷(十)梨;細葉梨;紫條梨;瀚海梨,出瀚海地,耐寒不枯;東王梨,出海中。」
bié yǒu qú shān yī wǔ lí, zhāng gōng dà gǔ lí yī liù, huò zuò mí què shí yī lí yě. shí èr
別有朐山「一五」梨,張公大谷梨「一六」,或作「糜雀(十一)梨」也。(十二)
zhǒng zhě, lí shú shí, quán mái zhī. jīng nián, zhì chūn dì shì, fēn zāi zhī, duō zhe shú fèn jí shuǐ. zhì dōng yè luò, fù dì yì shā zhī, yǐ tàn huǒ shāo tóu. èr nián jí jié zi. ruò lǚ shí sān shēng jí zhǒng ér bù zāi zhě, zé zhe zi chí. měi lí shí sì yǒu shí xǔ zi, wéi èr zi shēng lí, yú jiē shēng dù yī qī.
種者,梨熟時,全埋之。經年,至春地釋,分栽之,多著熟糞及水。至冬葉落,附地刈殺之,以炭火燒頭。二年即結子。若穭(十三)生及種而不栽者,則著子遲。每梨(十四)有十許子,唯二子生梨,餘皆生杜「一七」。
chā yī bā zhě mí jí. chā fǎ: yòng táng dù yī jiǔ. táng, lí dà ér xì lǐ èr dù cì zhī sāng lí dà è zǎo shí liú shàng chā dé zhě, wèi shàng lí, suī zhì shí, shōu de yī èr yě èr yī. dù rú bì yǐ shàng, jiē rèn chā. dāng xiān zhǒng dù, jīng nián hòu chā zhī. zhǔ kè shí wǔ jù xià yì dé rán jù xià zhě, dù sǐ zé bù shēng yě. dù shù dà zhě, chā wǔ zhī xiǎo zhě, huò sān huò èr.
插「一八」者彌疾。插法:用棠、杜「一九」。棠,梨大而細理「二0」;杜次之;桑梨大惡;棗、石榴上插得者,為上梨,雖治十,收得一二也「二一」。杜如臂以上,皆任插。當先種杜,經年後插之。主客(十五)俱下亦得;然俱下者,杜死則不生也。杜樹大者,插五枝;小者,或三或二。
lí yè wēi dòng wèi shàng shí, jiāng yù kāi fú èr èr wèi xià shí.
梨葉微動為上時,將欲開莩「二二」為下時。
xiān zuò má rèn èr sān rǔ zhēn fǎn shí liù, chán shí xǔ zā yǐ jù jié dù, lìng qù dì wǔ liù cùn. bù chán, kǒng chā shí pí pī èr sì. liú dù gāo zhě, lí zhī fán shí qī mào, yù dà fēng zé pī. qí gāo liú dù zhě, lí shù zǎo chéng, rán yí gāo shí bā zuò hāo dān èr wǔ shèng dù, yǐ tǔ zhú zhī lìng méi, fēng shí, yǐ lóng shèng lí, zé miǎn pī ěr. xié xiān èr liù zhú wèi qiān, cì pí mù zhī jì èr qī, lìng shēn yī cùn xǔ. zhé qǔ qí měi lí zhī yáng zhōng zhě, yīn zhōng zhī zé shí shǎo. zhǎng wǔ liù cùn, yì xié xiān zhī, lìng guò xīn, dà xiǎo zhǎng duǎn yǔ qiān děng yǐ dāo wēi
先作麻紉「二三」汝珍反(十六),纏十許匝;以鋸截杜,令去地五六寸。不纏,恐插時皮披「二四」。留杜高者,梨枝繁(十七)茂,遇大風則披。其高留杜者,梨樹早成,然宜高(十八)作蒿簞「二五」盛杜,以土築之令沒,風時,以籠盛梨,則免披耳。斜攕「二六」竹為籤,刺皮木之際「二七」,令深一寸許。折取其美梨枝陽中者,陰中枝則實少。長五六寸,亦斜攕之,令過心,大小長短與籤等;以刀微