zhōu wèi fēng sú chūn qiū zhōng yú jìng wáng sān shí jiǔ nián gēng shēn zhī suì, xī shòu huò lín. yòu shí sì nián, wèi zhēn dìng wáng yuán nián guǐ yǒu zhī suì, lǔ āi gōng chū bēn èr nián, zú yú yǒu shān shì. zuǒ zhuàn yǐ shì zhōng yān. yòu liù shí wǔ nián, wēi liè wáng èr shí sān nián wù yín zhī suì, chū mìng jìn dài fū wèi sī zhào jí hán qián wèi zhū hóu. yòu yī shí qī nián, ān wáng shí liù nián yǐ wèi zhī suì, chū mìng qí dài fū tián hé wèi zhū hóu. yòu wǔ shí èr nián, xiǎn wáng sān shí wǔ nián dīng hài zhī suì, liù guó yǐ cì chēng wáng, sū qín wèi cóng zhǎng, zì cǐ zhī hòu, shì nǎi kě dé ér jì. zì zuǒ zhuàn zhī zhōng yǐ zhì cǐ, fán yī bǎi sān shí sān nián, shǐ wén quē yì, kǎo gǔ zhě wèi zhī máng mèi. rú chūn qiū shí, yóu zūn lǐ zhòng xìn, ér qī guó zé jué bù yán lǐ yǔ xìn yǐ, chūn qiū shí, yóu zōng zhōu wáng, ér qī guó zé jué bù yán wáng yǐ. chūn qiū shí, yóu yán jì sì, zhòng pìn xiǎng, ér qī guó zé wú qí shì yǐ, chūn qiū shí, yóu lùn zōng xìng shì zú, ér qī guó zé wú yī yán jí zhī yǐ. chūn qiū shí, yóu yàn huì fù shī, ér qī guó zé bù wén yǐ, chūn qiū shí, yóu yǒu fù gào cè shū, ér qī guó zé wú yǒu yǐ. bāng wú dìng jiāo, shì wú dìng zhǔ, cǐ jiē biàn yú yī bǎi sān shí sān nián zhī jiān. shǐ zhī quē wén, ér hòu rén kě yǐ yì tuī zhě yě. bù dài shǐ huáng zhī bìng tiān xià, ér wén wǔ zhī dào jǐn yǐ. hàn, cǐ fēng wèi gǎi, gù liú xiàng wèi qí" chéng qiān suì zhī shuāi zhōu, jì bào qín zhī yú bì, tān tāo xiǎn bō, bù xián yì lǐ." guān fū shǐ zhī suǒ lù, wú fēi gōng míng shì lì zhī rén, bǐ zhá hóu shé zhī bèi, ér rú dǒng shēng zhī yán zhèng yì míng dào zhě bù yī èr jiàn yě, gài zì chūn qiū zhī hòu, zhì dōng jīng, ér qí fēng sú shāo fù hū gǔ, wú shì yǐ zhī guāng wǔ míng zhāng guǒ yǒu biàn qí zhì lǔ zhī gōng, ér jiè qí wèi chún hū dào yě. zì sī yǐ jiàng, zé sòng qìng lì yuán yòu zhī jiān wèi yōu yǐ. jiē hū, lùn shì ér bù kǎo qí fēng sú, wú yǐ míng rén zhǔ zhī gōng. yú zhī suǒ yǐ chì zhōu mò ér jìn dōng jīng, yì chūn qiū zhī yì yě.
○周未风俗《春秋》终于敬王三十九年庚申之岁,西狩获麟。又十四年,为贞定王元年癸酉之岁,鲁哀公出奔;二年,卒于有山氏。《左传》以是终焉。又六十五年,威烈王二十三年戊寅之岁,初命晋大夫魏斯、赵籍、韩虔为诸侯。又一十七年,安王十六年乙未之岁,初命齐大夫田和为诸侯。又五十二年,显王三十五年丁亥之岁,六国以次称王,苏秦为从长,自此之後,事乃可得而纪。自《左传》之终以至此,凡一百三十三年,史文阙轶,考古者为之茫昧。如春秋时,犹尊礼重信,而七国则绝不言礼与信矣,春秋时,犹宗周王,而七国则绝不言王矣。春秋时,犹严祭祀,重聘享,而七国则无其事矣,春秋时,犹论宗姓氏族,而七国则无一言及之矣。春秋时,犹宴会赋诗,而七国则不闻矣,春秋时,犹有赴告策书,而七国则无有矣。邦无定交,士无定主,此皆变于一百三十三年之间。史之阙文,而後人可以意推者也。不待始皇之并天下,而文武之道尽矣。汉,此风未改,故刘向谓其“承千岁之衰周,继暴秦之馀弊,贪饕险波,不闲义理。”观夫史之所录,无非功名势利之人,笔札喉舌之辈,而如董生之言正谊明道者不一二见也,盖自春秋之後,至东京,而其风俗稍复乎古,吾是以知光武、明、章果有变齐至鲁之功,而借其未纯乎道也。自斯以降,则宋庆历、元右之间为优矣。嗟乎,论世而不考其风俗,无以明人主之功。余之所以斥周末而进东京,亦《春秋》之意也。
qín jì kuài jī shān kè shí qín shǐ huáng kè shí fán liù, jiē pū zhāng qí miè liù wáng bìng tiān xià zhī shì. qí yán qián shǒu fēng sú, zài tài shān zé yún:" nán nǚ lǐ shùn, shèn zūn zhí shì. zhāo gé nèi wài, mí bù qīng jìng." zài hè shí mén zé yún:" nán lè qí chóu, nǚ xiū qí yè." rú cǐ ér yǐ. wéi kuài jī yī kè qí cí yuē:" shì shěng xuān yì, yǒu zi ér jià, bèi sǐ bù zhēn. fáng gé nèi wài, jìn zhǐ yín, nán nǚ qiè chéng. fū wèi jì xiá, shā zhī wú zuì, nán bǐng yì chéng. qī wèi táo jià, zi bù dé mǔ, xián huà lián qīng." hé qí fán ér bù shā yě? kǎo zhī guó yǔ, zì yuè wáng gōu jiàn qī yú kuài jī zhī hòu, wéi kǒng guó rén zhī bù shàn, gù lìng zhuàng zhě wú qǔ lǎo fù, lǎo zhě wú qǔ zhuàng qī. nǚ zǐ shí qī bù jià, qí fù mǔ yǒu zuì zhàng fū èr shí bù qǔ, qí fù mǔ yǒu zuì. shēng zhàng fū, èr hú jiǔ yī quǎn shēng nǚ zǐ, èr hú jiǔ yī tún. shēng sān rén, gōng yǔ zhī mǔ shēng èr rén, gōng yǔ zhī xì. nèi zhuàn zi xū zhī yán yì yuē:" yuè shí nián, shēng jù." wú yuè chūn qiū zhì wèi gōu jiàn yǐ guǎ fù yín guò fàn, jiē shū shān shàng shì yǒu yōu sī zhě, lìng yóu shān shàng, yǐ xǐ qí yì. dāng qí shí gài yù mín zhī duō, ér bù fù jìn qí yín. chuán zhì liù guó zhī mò, ér qí fēng yóu zài. gù shǐ huáng wèi zhī lì jìn, ér tè zhe yú kè shí zhī wén. yǐ cǐ yǔ miè liù wáng bìng tiān xià zhī shì bìng tí ér lùn, qiě bù zhe zhī yú yàn qí, ér dú zhe zhī yú yuè, rán zé qín zhī rèn xíng suī guò, ér qí fāng mín zhèng sú zhī yì gù wèi shǐ yì yú sān wáng yě. hàn xìng yǐ lái, chéng yòng qín fǎ yǐ zhì jīn rì zhě duō yǐ, shì zhī rú zhě yán jí yú qín, jí yǐ wéi wáng guó zhī fǎ, yì wèi zhī shēn kǎo hū?
○秦纪会稽山刻石秦始皇刻石凡六,皆铺张其灭六王、并天下之事。其言黔首风俗,在泰山则云:“男女礼顺,慎遵职事。昭隔内外,靡不清净。”在褐石门则云:“男乐其畴,女修其业。”如此而已。惟会稽一刻其辞曰:“饰省宣义,有子而嫁,倍死不贞。防隔内外,禁止淫,男女挈诚。夫为寄瑕,杀之无罪,男秉义程。妻为逃嫁,子不得母,咸化廉清。”何其繁而不杀也?考之《国语》,自越王勾践栖于会稽之後,惟恐国人之不善,故令壮者无取老妇,老者无取壮妻。女子十七不嫁,其父母有罪;丈夫二十不取,其父母有罪。生丈夫,二壶酒一犬;生女子,二壶酒一豚。生三人,公与之母;生二人,公与之饩。《内传》子胥之言亦曰:“越十年,生聚。”《吴越春秋》至谓勾践以寡妇淫过犯,皆输山上;士有忧思者,令游山上,以喜其意。当其时盖欲民之多,而不复禁其淫。传至六国之末,而其风犹在。故始皇为之厉禁,而特著于刻石之文。以此与灭六王并天下之事并提而论,且不著之于燕、齐,而独著之于越,然则秦之任刑虽过,而其坊民正俗之意固未始异于三王也。汉兴以来,承用秦法以至今日者多矣,世之儒者言及于秦,即以为亡国之法,亦未之深考乎?
liǎng hàn fēng sú hàn zì xiào wǔ biǎo zhāng liù jīng zhī hòu, shī rú suī shèng, ér dà yì wèi míng, gù xīn mǎng jū shè, sòng dé xiàn fú zhě biàn yú tiān xià. guāng wǔ yǒu jiàn yú cǐ, gù zūn chóng jié yì, dūn lì míng shí, suǒ jǔ yòng zhě mò fēi jīng míng xíng xiū zhī rén, ér fēng sú wèi zhī yī biàn. zhì qí wèi zào, cháo zhèng hūn zhuó, guó shì rì fēi, ér dǎng gù zhī liú dú xíng zhī bèi, yī rén dǎo yì, shě mìng bù yú, fēng yǔ rú huì, jī míng bù yǐ, sān dài yǐ xià fēng sú zhī měi, wú shàng yú dōng jīng zhě, gù fàn yè zhī lùn, yǐ wéi huán líng zhī jiān, jūn dào bǐ pì, cháo gāng rì líng, guó xì lǚ qǐ, zì zhōng zhì yǐ xià, mí bù shěn qí bēng lí, ér quán qiáng zhī chén xī qí kuī dào zhī móu, háo jùn zhī fū qū yú bǐ shēng zhī yì. suǒ yǐ qīng ér wèi tuí jué ér wèi kuì, jiē rén rén jūn zǐ xīn lì zhī wèi. kě wèi zhī yán zhě yǐ. shǐ hòu dài zhī zhǔ xún ér fú gé, jí liú fēng zhì jīn, yì hé bù kě, ér mèng dé jì yǒu jì zhōu, chóng jiǎng yuè chí zhī shì. guān qí xià lìng zài sān, zhì yú qiú fù wū rǔ zhī míng, jiàn xiào zhī xíng, bù rén bù xiào ér yǒu zhì guó yòng bīng zhī shù zhě, yú shì quán zhà dié jìn, hǎo nì méng shēng. gù dǒng zhāo tài hé zhī shū, yǐ wèi dāng jīn nián shào bù fù yǐ xué wèn wèi běn, zhuān gèng yǐ jiāo yóu wèi yè guó shì bù yǐ xiào tī qīng xiū wéi shǒu, nǎi yǐ qū shì qiú lì wèi xiān. zhì zhèng shǐ zhī jì, ér yī èr fú dàn zhī tú chěng qí zhì shí, miè zhōu kǒng zhī shū, xí lǎo zhuāng zhī jiào, fēng sú yòu wèi zhī yī biàn. fū yǐ jīng shù zhī zhì, jié yì zhī fáng, guāng wǔ míng zhāng shù shì wèi zhī ér wèi zú huǐ fāng bài cháng zhī sú, mèng dé yī rén biàn zhī ér yǒu yú. hòu zhī rén jūn jiāng shù zhī fēng shēng, nà zhī guǐ wù, yǐ shàn sú ér zuò rén, bù kě bù chá hū cǐ yǐ. guāng wǔ gōng xíng jiǎn yuē, yǐ huà chén xià. jiǎng lùn jīng yì, cháng zhì yè fēn. yī shí gōng chén rú dèng yǔ, yǒu zi shí sān rén, gè shǐ shǒu yī yì, guī mén xiū zhěng, kě wèi shì fǎ. guì qī rú fán zhòng, sān shì gòng cái, zǐ sūn zhāo xī lǐ jìng, cháng ruò gōng jiā. yǐ gù dōng hàn zhī shì, suī rén cái zhī tì tǎng bù jí xī jīng, ér shì fēng jiā fǎ shì yǒu guò yú qián dài.
○两汉风俗汉自孝武表章《六经》之後,师儒虽盛,而大义未明,故新莽居摄,颂德献符者遍于天下。光武有鉴于此,故尊崇节义,敦厉名实,所举用者莫非经明行修之人,而风俗为之一变。至其未造,朝政昏浊,国事日非,而党锢之流、独行之辈,依仁蹈义,舍命不渝,风雨如晦,鸡鸣不已,三代以下风俗之美,无尚于东京者,故范晔之论,以为桓、灵之间,君道秕僻,朝纲日陵,国隙屡启,自中智以下,靡不审其崩离,而权强之臣息其窥盗之谋,豪俊之夫屈于鄙生之议。所以倾而未颓、决而未溃,皆仁人君子心力之为。可谓知言者矣。使後代之主循而弗革,即流风至今,亦何不可,而孟德既有冀州,崇奖跃驰之士。观其下令再三,至于求负污辱之名,见笑之行,不仁不孝而有治国用兵之术者,于是权诈迭进,好逆萌生。故董昭太和之疏,已谓当今年少不复以学问为本,专更以交游为业;国士不以孝梯清修为首,乃以趋势求利为先。至正始之际,而一二浮诞之徒骋其智识,蔑周、孔之书,习老、庄之教,风俗又为之一变。夫以经术之治,节义之防,光武、明、章数世为之而未足;毁方败常之俗,孟德一人变之而有馀。後之人君将树之风声,纳之轨物,以善俗而作人,不可不察乎此矣。光武躬行俭约,以化臣下。讲论经义,常至夜分。一时功臣如邓禹,有子十三人,各使守一艺,闺门修整,可为世法。贵戚如樊重,三世共财,子孙朝夕礼敬,常若公家。以故东汉之世,虽人才之倜傥不及西京,而士风家法似有过于前代。
dōng jīng zhī mò, jié yì shuāi ér wén zhāng shèng, zì cài yì shǐ, qí shì dǒng zhuō, wú shǒu, zhuō sǐ, jīng tàn wú shí. guān qí jí zhōng làn zuò bēi sòng, zé píng rì zhī wéi rén kě zhī yǐ.
东京之末,节义衰而文章盛,自蔡邑始,其仕董卓,无守,卓死,惊叹无识。观其集中滥作碑颂,则平日之为人可知矣。
yǐ qí wén cǎi fù ér jiāo yóu duō, gù hòu rén wéi lì jiā chuán. jiē hū, shì jūn zǐ chù shuāi jì zhī cháo, cháng yǐ fù yī shì zhī míng, ér zhuǎn yí tiān xià zhī fēng qì zhě, shì bó jiē zhī wéi rén, qí jiè zhī zāi!
以其文采富而交游多,故後人为立佳传。嗟乎,士君子处衰季之朝,常以负一世之名,而转移天下之风气者,视伯喈之为人,其戒之哉!
zhèng shǐ wèi míng dì cú, shǎo dì jí wèi, gǎi yuán zhèng shǐ, fán jiǔ nián. qí shí nián, zé tài fù sī mǎ yì shā dà jiàng jūn cáo shuǎng, ér wèi zhī dà quán yí yǐ. sān guó dǐng lì, zhì cǐ chuí sān shí nián, yī shí míng shì fēng liú shèng yú luò xià. nǎi qí qì jīng diǎn ér shàng lǎo zhuāng, miè lǐ fǎ ér chóng fàng dá, shì qí zhǔ zhī diān wēi ruò lù rén rán, jí cǐ zhū xián wèi zhī chàng yě. zì cǐ yǐ hòu, jìng xiāng zǔ shù. rú jìn shū yán wáng dūn jiàn wèi, wèi zhǎng shǐ xiè kūn yuē:" bù yì yǒng jiā zhī mò, fù wén zhèng shǐ zhī yīn," shā mén zhī dùn yǐ qīng tán zhù míng yú shí, mò bù chóng jìng, yǐ wéi zào wēi zhī gōng zú cān zhū zhèng shǐ. sòng shū yán yáng xuán bǎo èr zi, tài zǔ cì míng rì xián rì càn, wèi xuán bǎo yuē:" yù lìng qīng èr zi yǒu lín xià zhèng shǐ yú fēng." wáng wēi yǔ hé yǎn shū yuē:" qīng shǎo táo xuán fēng, yān yǎ xiū chàng, zì shì zhèng shǐ zhōng rén." nán qí shū zhàn yuán càn yán yú dì yuē:" chén guān zhāng xù yǒu zhèng shǐ yí fēng." nán shǐ yán hé shàng zhī wèi wáng qiú:" zhèng shǐ zhī fēng shàng zài." qí wèi hòu rén qǐ mù rú cǐ. rán ér jìn shū rú lín chuán xù yún:" bìn quē lǐ zhī diǎn jīng xí zhèng shǐ zhī yú lùn, zhǐ lǐ fǎ wèi liú sú, mù zòng dàn yǐ qīng gāo. cǐ zé xū míng suī bèi yú shí liú, dǔ lùn wèi wàng hū xué zhě. shì yǐ jiǎng míng liù yì, zhèng wáng wèi jí hàn zhī zhōng yǎn shuō lǎo zhuāng, wáng hé wéi kāi jìn zhī shǐ.
○正始魏明帝殂,少帝即位,改元正始,凡九年。其十年,则太傅司马懿杀大将军曹爽,而魏之大权移矣。三国鼎立,至此垂三十年,一时名士风流盛于洛下。乃其弃经典而尚老、庄,蔑礼法而崇放达,视其主之颠危若路人然,即此诸贤为之倡也。自此以後,竞相祖述。如《晋书》言王敦见卫,谓长史谢鲲曰:“不意永嘉之末,复闻正始之音,”沙门支遁以清谈著名于时,莫不崇敬,以为造微之功足参诸正始。《宋书》言羊玄保二子,太祖赐名日咸、日粲,谓玄保曰:“欲令卿二子有林下正始馀风。”王微《与何偃书》曰:“卿少陶玄风,淹雅修畅,自是正始中人。”《南齐书》占袁粲言于帝曰:“臣观张绪有正始遗风。”《南史》言何尚之谓王球:“正始之风尚在。”其为後人企慕如此。然而《晋书·儒林传序》云:“摈阙里之典经、习正始之馀论,指礼法为流俗,目纵诞以清高。此则虚名虽被于时流,笃论未忘乎学者。是以讲明六艺,郑王为集汉之终;演说老、庄,王何为开晋之始。
yǐ zhì guó wáng yú shàng, jiào lún yú xià. qiāng róng hù jiàn, jūn chén lǚ yì. fēi lín xià zhū xián zhī jiù ér shuí jiù zāi!"
以至国亡于上,教沦于下。羌、戎互僭,君臣屡易。非林下诸贤之咎而谁咎哉!”
yǒu wáng guó, yǒu wáng tiān xià, wáng guó yǔ wáng tiān xià xī biàn? yuē: yì xìng gǎi hào wèi zhī wáng guó. rén yì chōng sè, ér zhì yú shuài shòu shí rén, rén jiàng xiàng shí, wèi zhī wáng tiān xià. wèi jìn rén zhī qīng tán, hé yǐ wáng tiān xià? shì mèng zǐ suǒ wèi yáng mò zhī yán, zhì yú shǐ tiān xià wú fù wú jūn, ér rù yú qín shòu zhě yě.
有亡国,有亡天下,亡国与亡天下奚辨?曰:易姓改号谓之亡国。仁义充塞,而至于率兽食人,人将相食,谓之亡天下。魏晋人之清谈,何以亡天下?是孟子所谓杨、墨之言,至于使天下无父无君,而入于禽兽者也。
xī zhě jī shào zhī fù kāng bèi shā yú jìn wén wáng, zhì wǔ dì gé mìng zhī shí, ér shān tāo jiàn zhī rén shì, shào shí píng jū sī mén, yù cí bù jiù. tāo wèi zhī yuē:" wèi jūn sī zhī jiǔ yǐ, tiān dì sì shí yóu yǒu xiāo xī, ér kuàng yú rén hū." yī shí chuán sòng, yǐ wéi míng yán, ér bù zhī qí bài yì shāng jiào, zhì yú lǜ tiān xià ér wú fù zhě yě. fū shào zhī yú jìn, fēi qí jūn yě, wàng qí fù ér shì qí fēi jūn, dāng qí wèi sǐ, sān shí yú nián zhī jiān, wèi wú fù zhī rén yì yǐ jiǔ yǐ, ér dàng yīn zhī sǐ, hé zú yǐ shú qí zuì hū! qiě qí rén shì zhī chū, qǐ zhī bì yǒu shèng yú bài jī zhī shì, ér kě shù qí zhōng míng yǐ gài yú wǎn shàng, zì zhèng shǐ yǐ lái, ér dà yì zhī bù míng biàn yú tiān xià. rú shān tāo zhě, jì wèi xié shuō zhī kuí, suì shǐ jī shào zhī xián qiě fàn tiān xià zhī bù wěi ér bù gù, fū xié zhèng zhī shuō bù róng liǎng lì, shǐ wèi shào wèi zhōng, zé bì wèi wáng póu wèi bù zhōng ér hòu kě yě, hé guài qí xiāng shuài chén yú liú cōng shí lè, guān qí gù zhǔ qīng yī xíng jiǔ, ér bù yǐ dòng qí xīn zhě hū? shì gù zhī bǎo rén xià, rán hòu zhī bǎo qí guó. bǎo guó zhě, qí jūn qí chén, ròu shí zhě móu zhī bǎo tiān xià zhě, pǐ fū zhī jiàn yǔ yǒu zé yān ěr yǐ.
昔者嵇绍之父康被杀于晋文王,至武帝革命之时,而山涛荐之人仕,绍时屏居私门,欲辞不就。涛谓之曰:“为君思之久矣,天地四时犹有消息,而况于人乎。”一时传诵,以为名言,而不知其败义伤教,至于率天下而无父者也。夫绍之于晋,非其君也,忘其父而事其非君,当其未死,三十馀年之间,为无父之人亦已久矣,而荡阴之死,何足以赎其罪乎!且其人仕之初,岂知必有乘舆败绩之事,而可树其忠名以盖于晚上,自正始以来,而大义之不明遍于天下。如山涛者,既为邪说之魁,遂使嵇绍之贤且犯天下之不韪而不顾,夫邪正之说不容两立,使谓绍为忠,则必谓王裒为不忠而後可也,何怪其相率臣于刘聪、石勒,观其故主青衣行酒,而不以动其心者乎?是故知保人下,然後知保其国。保国者,其君其臣,肉食者谋之;保天下者,匹夫之贱与有责焉耳矣。
sòng shì fēng sú sòng shǐ yán shì dài fū zhōng yì zhī qì, zhì yú wǔ jì biàn huà dài jìn. sòng zhī chū xìng, fàn zhì wáng pǔ yóu yǒu yú hàn. yì zǔ shǒu bāo hán tōng, cì biǎo wèi róng, yǐ shì yì xiàng. zhēn rén zhī shì, tián xī wáng yǔ fàn zhòng yān ōu yáng xiū táng jiè zhū xián, yǐ zhí yán dǎng lùn chàng yú cháo. yú shì zhōng wài jiàn shēn zhī yǐ míng jié wèi gāo, lián chǐ xiāng shàng, jǐn qù wǔ jì zhī lòu. gù jìng kāng zhī biàn, zhì shì tóu mèi qǐ ér qín wáng, lín nàn bù qū, suǒ zài yǒu zhī. jí sòng zhī wáng, zhōng jié xiāng wàng. wū hū! guān āi píng zhī kě yǐ biàn ér wèi dōng jīng, wǔ dài zhī kě yǐ biàn ér wèi sòng, zé zhī tiān xià wú bù kě biàn zhī fēng sú yě. bō shàng jiǔ zhī yán shuò guǒ yě, yáng qióng yú shàng, zé fù shēng yú xià yǐ. rén jūn yù wù zhī fāng, mò dà hū yì fú zhǐ jìng. sòng zì rén zōng zài wèi sì shí xú nián. suī suǒ yòng huò fēi qí rén, ér fēng sú chún hòu, hào shàng duān fāng, lùn shì zhī shì wèi zhī jūn zǐ dào cháng. jí shén zōng cháo jīng gōng bǐng zhèng, zhòu jiǎng qū mèi zhī tú, shēn chú yì jǐ zhī bèi. dèng wǎn lǐ dìng shū jiǎn xù chén wáng zǐ sháo zhū jiān, yī shí zhuó yòng, ér shì dài fū yǒu" shí zuān" zhī mù. gàn jìn zhī liú, chéng jī dǐ xì. xún zhì shào shèng chóng níng, ér dǎng huò dà qǐ, guó shì rì fēi, gāo yù zhī jí suì bù kě zhì. hòu zhī rén dàn yán qí nóng tián shuǐ lì qīng miáo bǎo jiǎ zhū fǎ wèi bǎi xìng hài, ér bù zhī qí yí rén xīn biàn shì xīn wèi cháo tíng zhī hài. qí hài yú bǎi xìng zhě, kě yǐ yī rì ér gèng, ér qí hài yú cháo tíng zhě lì shǔ shí bǎi nián, tāo tāo zhī shì yī wèi ér bù kě fǎn yǐ. lǐ yīng zhōng wèi:" zì wáng ān shí yòng shì, xiàn nì rén xīn, zhì jīn bù zì zhī jué. rén qū lì ér bù zhī yì, zé zhǔ shì rì gū." cǐ kě wèi zhī yán zhě yě. shī yuē:" wú jiāo náo shēng mù, rú tú tú fù." fū shǐ qìng lì zhī shì fēng yī biàn ér wèi chóng níng zhě, qǐ fēi jīng gōng jiào róu zhī xiào zāi.
○宋世风俗《宋史》言士大夫忠义之气,至于五季变化殆尽。宋之初兴,范质、王溥犹有馀憾。艺祖首褒韩通,次表卫融,以示意向。真、仁之世,田锡、王禹、范仲淹、欧阳修、唐介诸贤,以直言谠论倡于朝。于是中外荐绅知以名节为高,廉耻相尚,尽去五季之陋。故靖康之变,志士投袂起而勤王,临难不屈,所在有之。及宋之亡,忠节相望。呜呼!观哀、平之可以变而为东京,五代之可以变而为宋,则知天下无不可变之风俗也。《剥》上九之言硕果也,阳穷于上,则复生于下矣。人君御物之方,莫大乎抑浮止竟。宋自仁宗在位四十徐年。虽所用或非其人,而风俗醇厚,好尚端方,论世之士谓之君子道长。及神宗朝荆公秉政,骤奖趋媚之徒,深锄异己之辈。邓绾、李定、舒、蹇序辰、王子韶诸奸,一时擢用,而士大夫有“十钻”之目。干进之流,乘机抵隙。驯至绍圣、崇宁,而党祸大起,国事日非,膏育之疾遂不可治。後之人但言其农田、水利、青苗、保甲诸法为百姓害,而不知其移人心、变士心为朝廷之害。其害于百姓者,可以一日而更,而其害于朝廷者历数十百年,滔滔之势一位而不可反矣。李应中谓:“自王安石用事,陷溺人心,至今不自知觉。人趋利而不知义,则主势日孤。”此可谓知言者也。《诗》曰:“毋教猱升木,如涂涂附。”夫使庆历之士风一变而为崇宁者,岂非荆公教揉之效哉。
sū shì chuán:" xī níng chū, ān shí chuàng xíng xīn fǎ, shì shàng shū yán:' guó jiā zhī suǒ yǐ cún wáng zhě, zài dào dé zhī qiǎn shēn, bù zài hu qiáng yǔ ruò lì shǔ zhī suǒ yǐ cháng duǎn zhě, zài fēng sú zhī hòu bó, bù zài hu fù yǔ pín, chén yuàn bì xià wù chóng dào dé ér hòu fēng sú, bù yuàn bì xià jí yú yǒu gōng ér tān fù qiáng. rén zǔ chí fǎ zhì kuān, yòng rén yǒu xù, zhuān wù yǎn fù guò shī, wèi cháng qīng gǎi jiù zhāng. kǎo qí chéng gōng, zé rì wèi zhì, yǐ yán hū yòng bīng, zé shí chū ér jiǔ bài yǐ yán hū fǔ kù, zé jǐn zú ér wú yú. tú yǐ dé zé zài rén, fēng sú zhī yì, gù shēng xiá zhī rì, tiān xià guī rén. yì zhě jiàn qí mò nián, lì duō yīn xún, shì bù zhèn jǔ, nǎi yù jiǎo zhī yǐ kē chá, qí zhī yǐ zhì néng, zhāo lái xīn jìn yǒng ruì zhī rén, yǐ tú yī qiè sù chéng zhī xiào. wèi xiǎng qí lì, jiāo fēng yǐ chéng, duō kāi zhòu jìn zhī mén shǐ yǒu yì wài zhī dé. gōng qīng shì cóng kuǐ bù kě tú, bǐ cháng diào zhī rén jǔ shēng fēi wàng. yù wàng fēng sú zhī hòu, qǐ kě dé zāi! jìn suì pǔ zhuō zhī rén yù shǎo, qiǎo jìn zhī shì yì duō, wéi bì xià āi zhī jiù zhī.'" dāng shí lùn xīn fǎ zhě duō yǐ, wèi yǒu ruò cǐ zhī shēn qiè zhě. gēn běn zhī yán, rén zhǔ suǒ yí dú guān ér sān fù yě. dōng xuān bǐ lù:" wáng jīng gōng bǐng zhèng, gēng xīn tiān xià zhī wù, ér sù wàng jiù rén yì lùn bù xié, jīng gōng suì xuǎn yòng xīn jìn, shì yǐ bù cì, gù yī shí zhèng shì bù rì jiē jǔ, ér liǎng jìn tái gé nèi wài yào quán mò fēi xīn jìn zhī shì yě. jí chū zhī jiāng níng fǔ, lǚ huì qīng zhòu dé zhèng bǐng, yǒu shè yì zhī yì. ér yī shí zhī shì jiàn qí dé jūn, wèi kě yǐ qīng duó jīng gōng, suì gèng péng fù zhī, yǐ xìng dà yù. xún jīng gōng zài zhào, dèng wǎn fǎn gōng huì qīng, huì qīng zì zhī bù ān, nǎi tiáo liè jīng gōng xiōng dì zhī shī shù shì miàn zòu, shàng fēng huì qīng suǒ yán yǐ shì jīng gōng. gù jīng gōng biǎo yǒu yún' zhōng bù zú yǐ qǔ xìn, gù shì shì yù qí zì míng yì bù zú yǐ shèng jiān, gù rén rén yǔ zhī lì dí.' gài wèi shì yě. jì ér huì qīng chū háo zhōu, jīng gōng fù xiāng, chéng dǎng rén zhī hòu, píng rì zhǒu yè jǐn qù, ér zài zhě yǐ bù kě xìn, kě xìn zhě yòu cái bù zú yǐ rèn shì, dāng rì wéi yǔ qí zi jī móu, ér yòu sǐ, zhī dào zhī nán xíng yě, yú shì kǎi rán fù qiú bà qù, suì yǐ shǐ xiāng zài zhèn jīn líng, wèi qī nà jié. jiǔ zhī, dé huì líng guān shǐ." qí fā míng jīng gōng qíng shì, zhì wéi qiē dāng. zǐ yuē:" jūn zǐ yì shì ér nán shuō yě." ér dà dài lǐ yán:" yǒu rén yān, róng sè cí qì qí rén rén shén yú, jìn tuì zhōu xuán qí yú rén shén qiǎo, qí jiù rén shén sù, qí pàn rén shén yì." jī jīng gōng xī rì zhī suǒ xìn yòng zhě, bù wéi biàn tǔ xí chǔn mín shēng, ér yǐ yì bù xiǎng qí lì. shū yuē:" qí hòu sì wáng wǎng kè yǒu zhōng, xiāng yì wǎng zhōng." wèi dà chén zhě, kě bù yǐ rén xīn fēng sú wéi zhòng zāi!
《苏轼传》:“熙宁初,安石创行新法,拭上书言:‘国家之所以存亡者,在道德之浅深,不在乎强与弱;历数之所以长短者,在风俗之厚薄,不在乎富与贫,臣愿陛下务崇道德而厚风俗,不愿陛下急于有功而贪富强。仁祖持法至宽,用人有序,专务掩覆过失,未尝轻改旧章。考其成功,则日未至,以言乎用兵,则十出而九败;以言乎府库,则仅足而无馀。徒以德泽在人,风俗知义,故升遐之日,天下归仁。议者见其末年,吏多因循,事不振举,乃欲矫之以苛察,齐之以智能,招徕新进勇锐之人,以图一切速成之效。未享其利,浇风已成,多开骤进之门、使有意外之得。公卿侍从跬步可图,俾常调之人举生非望。欲望风俗之厚,岂可得哉!近岁朴拙之人愈少,巧进之士益多,惟陛下哀之、救之。’”当时论新法者多矣,未有若此之深切者。根本之言,人主所宜独观而三复也。《东轩笔录》:“王荆公秉政,更新天下之务,而宿望旧人议论不协,荆公遂选用新进,侍以不次,故一时政事不日皆举,而两禁台阁内外要权莫非新进之士也。及出知江宁府,吕惠卿骤得政柄,有射羿之意。而一时之士见其得君,谓可以倾夺荆公,遂更朋附之,以兴大狱。寻荆公再召,邓绾反攻惠卿,惠卿自知不安,乃条列荆公兄弟之失数事面奏,上封惠卿所言以示荆公。故荆公表有云‘忠不足以取信,故事事欲其自明;义不足以胜奸,故人人与之立敌。’盖谓是也。既而惠卿出毫州,荆公复相,承党人之後,平日肘腋尽去,而在者已不可信,可信者又才不足以任事,当日唯与其子机谋,而又死,知道之难行也,于是慨然复求罢去,遂以使相再镇金陵,未期纳节。久之,得会灵观使。”其发明荆公情事,至为切当。子曰:“君子易事而难说也。”而《大戴礼》言:“有人焉,容色辞气其人人甚愉,进退周旋其与人甚巧,其就人甚速,其叛人甚易。”迹荆公昔日之所信用者,不惟变土习、蠢民生,而已亦不飨其利。《书》曰:“其後嗣王罔克有终,相亦罔终。”为大臣者,可不以人心风俗为重哉!
dōng xuān bǐ lù yòu yuē:" wáng jīng gōng zài zhōng shū, zuò xīn jīng yì yǐ shòu xué zhě gù tài xué zhū shēng jǐ jí sān qiān rén. yòu lìng pàn jiān zhí jiǎng chéng dì zhū shēng zhī yè, chù yǐ shàng, zhōng xià sān shè, ér rén jiān chuán yǐ wéi shì zhōng shàng shě zhě, cháo tíng jiāng yǐ bù cì shēng zhuó. yú shì qīng bó shū shēng jiǎo shì yán xíng, zuò zuò xū yù, bēn zǒu gōng qīng zhī mén zhě ruò shì yǐ."
《东轩笔录》又曰:“王荆公在中书,作《新经义》以授学者故太学诸生几及三千人。又令判监、直讲程第诸生之业,处以上,中、下三舍,而人间传以为试中、上舍者,朝廷将以不次升擢。于是轻薄书生矫饰言行,坐作虚誉,奔走公卿之门者若市矣。”
sū zǐ zhān yì zhuàn duì guà jiě yuē:" liù sān, shàng liù, jiē duì zhī xiǎo rén, yǐ shuō wèi shì zhě jūn yě. liù sān, lǚ fēi qí wèi, ér chǔ yú èr yáng zhī jiān, yǐ qiú shuō wèi duì zhě gù rì' lái duì', yán chū yǔ èr bù zhāo ér zì lái yě, qí xīn yì zhī, qí wéi hài qiǎn, gù èr yáng jiē jí, ér liù sān xiōng. shàng liù, chāo rán yú wài, bù lèi yú wù, cǐ xiǎo rén zhī tuō yú wú qiú yǐ wéi duì zhě yě, gù yuē' yǐn duì', yán jiǔ wǔ yǐn zhī ér hòu zhì yě. qí xīn nán zhī, qí wéi hài shēn. gù jiǔ wǔ fú yú bō, suī rán qí xīn gài bù zhī ér xián zhī, fēi shuō qí xiǎo rén zhī shí yě, shǐ zhī qí shí zé qù zhī yǐ, gù yǒu lì ér bù xiōng. rán zé shàng liù zhī suǒ yǐ bù guāng, hé yě? yuē: nán jìn zhě, jūn zǐ zhī shì yě, shǐ shàng liù yǐn ér bù duì zé qí dào guāng yǐ." cǐ lùn gài wèi shén zōng yòng wáng ān shí ér fā. mèng zǐ yuē:" hǎo míng zhī rén, néng ràng qiān shèng zhī guó, gǒu fēi qí rén, dān shí dòu gēng jiàn yú sè." jīng gōng dāng rì chù bēi guān, lì cí qí suǒ bù bì cí jì xiǎn, yí cí ér bù fù cí. jiǎo qíng gān yù zhī sī, gù yǒu shí zhī zhě yǐ. fū zǐ zhī lùn guān rén yě, yuē" chá qí suǒ ān" yòu yuē" sè qǔ rén ér xíng wéi, jū zhī bù yí, zài bāng bì wén, zài jiā bì wén". shì zé qī shì dào míng zhī tú, gǔ jīn yī yě, rén jūn kě bù chá zāi. lù yóu suì mù gǎn huái shī:" zài xī zǔ zōng shí, fēng sú jí cuì měi. rén cái jiān nán běi, yì lùn wàng bǐ cǐ. shuí lìng gè zhí dǎng, gèng pū ér dié qǐ, zhōng gèng jīn yuán huò, cǐ fēng yóu wèi yǐ. tǎng zhù tài píng jī, qǐng zì hòu sú shǐ." qīng yì gǔ zhī zhé wáng suǒ yǐ zhèng bǎi pì zhě, jì yǐ zhì guān xíng jǐng yú yǒu wèi yǐ, ér yòu wèi zhī lì lǘ shī, shè xiāng xiào, cún qīng yì yú zhōu lǐ, yǐ zuǒ xíng fá zhī qióng." yí zhī jiāo suì", zài zài lǐ jīng" shū jué jǐng jiāng", chēng yú bì mìng. liǎng hàn yǐ lái yóu xún cǐ zhì, xiāng jǔ lǐ xuǎn, bì xiān kǎo qí shēng píng, yī diàn qīng yì, zhōng shēn bù chǐ. jūn zǐ yǒu huái xíng zhī jù, xiǎo rén cún chǐ gé zhī fēng, jiào chéng yú xià ér shàng bù yán, lùn dìng yú xiāng ér mín bù fàn. jiàng jí wèi jìn, ér jiǔ pǐn zhōng zhèng zhī shè, suī duō shī shí, yí yì wèi wáng. fán bèi jiū dàn fù qīng yì zhě, jí fèi qì zhōng shēn, tóng zhī jìn gù. zhì sòng wǔ dì cuàn wèi, nǎi zhào:" yǒu fàn xiāng lùn qīng yì, zāng wū yín dào, yī jiē dàng dí xǐ chú. yǔ zhī gēng shǐ." zì hòu fán yù fēi cháng zhī ēn, shè wén bìng yǒu cǐ yǔ. xiǎo yǎ fèi ér zhōng guó wēi, fēng sú shuāi ér pàn luàn zuò yǐ. rán xiāng lùn zhī wū, zhì fán zhào shū wèi zhī xǐ shuā, qǐ fēi sān dài zhī zhí dào shàng zài yú sī mín, ér wèi rén zhī duō yán yóu jiàn yú biàn fēng zhī rì hū? yǔ wén zài xià yǒu guān, suǒ yǐ dēng yōng yǐ bǐ sān xiōng, bù cái, suǒ yǐ tóu bì. suī èr dì zhī jǔ cuò, yì wèi cháng bù xún yú chú ráo. rán zé chóng yuè dàn yǐ zuǒ qiū guān, jìn xiāng píng yǐ fú guó shì, tǎng yì sì cōng zhī suǒ xiān, ér wáng zhì zhī bù kě quē yě.
苏子瞻《易传兑卦解》曰:“六三,上六,皆兑之小人,以说为事者均也。六三,履非其位,而处于二阳之间,以求说为兑者故日‘来兑’,言初与二不招而自来也,其心易知,其为害浅,故二阳皆吉,而六三凶。上六,超然于外,不累于物,此小人之托于无求以为兑者也,故曰‘引兑’,言九五引之而後至也。其心难知,其为害深。故九五孚于剥,虽然其心盖不知而贤之,非说其小人之实也,使知其实则去之矣,故有厉而不凶。然则上六之所以不光,何也?曰:难进者,君子之事也,使上六引而不兑则其道光矣。”此论盖为神宗用王安石而发。《孟子》曰:“好名之人,能让千乘之国,苟非其人,箪食豆羹见于色。”荆公当日处卑官,力辞其所不必辞;既显,宜辞而不复辞。矫情干誉之私,固有识之者矣。夫子之论观人也,曰“察其所安”;又曰“色取仁而行违,居之不疑,在邦必闻,在家必闻”。是则欺世盗名之徒,古今一也,人君可不察哉。陆游《岁暮感怀诗》:“在昔祖宗时,风俗极粹美。人材兼南北,议论忘彼此。谁令各植党,更仆而迭起,中更金源祸,此风犹未已。倘筑太平基,请自厚俗始。”○清议古之哲王所以正百辟者,既已制官刑儆于有位矣,而又为之立闾师,设乡校,存清议于州里,以佐刑罚之穷。“移之郊、遂”,载在《礼经》;“殊厥井疆”,称于《毕命》。两汉以来犹循此制,乡举里选,必先考其生平,一玷清议,终身不齿。君子有怀刑之惧,小人存耻格之风,教成于下而上不严,论定于乡而民不犯。降及魏晋,而九品中正之设,虽多失实,遗意未亡。凡被纠弹付清议者,即废弃终身,同之禁锢。至宋武帝篡位,乃诏:“有犯乡论清议,赃污淫盗,一皆荡涤洗除。与之更始。”自後凡遇非常之恩,赦文并有此语。《小雅》废而中国微,风俗衰而叛乱作矣。然乡论之污,至烦诏书为之洗刷,岂非三代之直道尚在于斯民,而畏人之多言犹见于《变风》之日乎?予闻在下有鳏,所以登庸;以比三凶,不才,所以投畀。虽二帝之举错,亦未尝不询于刍荛。然则崇月旦以佐秋官,进乡评以扶国是,傥亦四聪之所先,而王治之不可阙也。
chén shòu jū fù sāng, yǒu jí, shǐ bì wán yào, kè wǎng jiàn zhī, xiāng dǎng yǐ wéi biǎn yì, zuò shì shěn zhì zhě lěi nián, ruǎn jiǎn fù sāng, xíng yù dà xuě, hán dòng, suì yì jùn yí lìng, lìng wèi tā bīn shè shǔ huò, jiǎn shí zhī, yǐ zhì qīng yì, fèi dùn jǐ sān shí nián. wēn jiào wèi liú sī kōng shǐ quàn jìn, mǔ cuī shì gù liú zhī, jiào jué jū ér qù, qì yú chóng guì, xiāng pǐn yóu bù guò yě, měi jué jiē fā zhào. xiè huì lián xiān ài kuài jī jùn lì dù dé líng, jí jū fù yōu, zèng yǐ wǔ yán shī shí yú shǒu, wén xíng yú shì, zuò fèi bù yù róng wǔ. zhāng lǜ yǐ fù yōu qù zhí, qí fù shì jì shù shí rén, shàn ōu zhě yǒu sè mào, yì zi yí cáo láng gù wán zhī qiú pìn yān, ōu zhě bù yuàn, suì chū jiā wèi ní. cháng yīn zhāi huì lǜ zhái, wán zhī wèi fēi shū, yán yǔ lǜ jiān, nán sī yǐ shì zòu wén, gāo zǔ xī qí cái, qǐn qí zòu, rán yóu zhì shì lùn, fú què hòu jiǔ zhī bù shì. guān zhí zhī shēng shěn běn yú xiāng píng zhī yǔ duó, qí yóu jìn gǔ zhī fēng hū?
陈寿居父丧,有疾,使婢丸药,客往见之,乡党以为贬议,坐是沈滞者累年,阮简父丧,行遇大雪,寒冻,遂诣浚仪令,令为他宾设黍霍,简食之,以致清议,废顿几三十年。温峤为刘司空使劝进,母崔氏固留之,峤绝裾而去,迄于崇贵,乡品犹不过也,每爵皆发诏。谢惠连先爱会稽郡吏杜德灵,及居父忧,赠以五言诗十馀首,文行于世,坐废不豫荣伍。张率以父忧去职,其父侍伎数十人,善讴者有色貌,邑子仪曹郎顾玩之求聘焉,讴者不愿,遂出家为尼。尝因斋会率宅,玩之为飞书,言与率奸,南司以事奏闻,高祖惜其才,寝其奏,然犹致世论,服阕後久之不仕。官职之升沈本于乡评之与夺,其犹近古之风乎?
tiān xià fēng sú zuì huài zhī dì, qīng yì shàng cún, yóu zú yǐ wéi chí yī èr. zhì yú qīng yì wáng, ér gān gē zhì yǐ. hóng wǔ shí wǔ nián bā yuè yǐ yǒu, lǐ bù yì:" fán shí è hǎo dào zhà wěi, gàn míng fàn yì, yǒu shāng fēng sú jí fàn zāng zhì tú zhě, shū qí míng yú shēn míng tíng, yǐ shì chéng jiè, yǒu sī huǐ tíng shě tú mǒ xìng míng zhě, jiān chá yù shǐ àn chá sī guān yǐ shí àn shì, zuì rú lǜ." zhì kě. shí bā nián sì yuè xīn chǒu, mìng xíng bù lù nèi wài zhū sī guān zhī fàn fǎ zuì zhuàng míng zhù zhě, shū zhī shēn míng tíng. cǐ qián dài xiāng yì zhī yí yì yě, hòu zhī rén shì wéi wén jù. fēng jì zhī guān dàn yǐ xíng míng wéi shì, ér yú bì jiào xīn mín zhī yì ruò bù xiāng guān, wú huò hū jiāng hé zhī rì xià yǐ! míng jiào sī mǎ qiān zuò shǐ jì huò zhí chuán, wèi:" zì láng miào cháo tíng yán xué zhī shì, wú bù guī yú fù hòu. děng ér xià zhī, zhì yú lì shì wǔ wén nòng fǎ, kè zhāng wěi shū, bù bì dāo jù zhī zhū zhě, méi yú lù yí." ér zhòng zhǎng áo hé xìng fù wèi:" luǒ chóng sān bǎi, rén zuì wéi liè. zhǎo yá pí máo, bù zú zì wèi wéi lài zhà wěi, dié xiāng jué niè. děng ér xià zhī, zhì yú tái lì tóng shù, wéi dào wéi qiè." nǎi yǐ jīn guān zhī, zé wú guān bù lù yí, ér rén rén jiē lì shì zhī wèi yǐ wú shǒu bù dào qiè, ér rén rén jiē tóng shù zhī wèi yǐ. zì qí shù fà dú shū zhī shí, suǒ yǐ quàn zhī zhě, bù guò suǒ wèi qiān zhōng sù huáng jīn wū, ér yī rì fú guān, jí qiú qí suǒ dà yù. jūn chén shàng xià huái lì yǐ xiāng jiē, suì chéng fēng liú, bù kě fù zhì. hòu zhī wèi zhì zhě yí hé shù zhī cāo? yuē: wéi míng kě yǐ shèng zhī. míng zhī suǒ zài, shàng zhī suǒ yōng, ér zhōng xìn lián gū zhě xiǎn róng yú shì míng zhī suǒ qù, shàng zhī suǒ bìn, ér hù chǐ tān de zhě fèi gù yú jiā. jí bù wú yī èr jiǎo wěi zhī tú, yóu yù yú sì rán ér wèi lì zhě. nán shǐ yǒu yún:" hàn shì shì wù xiū shēn, gù zhōng xiào chéng sú. zhì yú chéng xuān fú miǎn, fēi cǐ mò yóu, jìn sòng yǐ lái, fēng shuāi yì quē. gù xī rén zhī yán rì míng jiào, yuē míng jié, yuē gōng míng, bù néng shǐ tiān xià zhī rén yǐ yì wèi lì. ér yóu shǐ zhī yǐ míng wéi lì, suī fēi chún wáng zhī fēng, yì kě yǐ jiù jī wū zhī sú yǐ."
天下风俗最坏之地,清议尚存,犹足以维持一二。至于清议亡,而干戈至矣。洪武十五年八月乙酉,礼部议:“凡十恶、好盗诈伪,干名犯义,有伤风俗及犯赃至徒者,书其名于申明亭,以示惩戒,有私毁亭舍、涂抹姓名者,监察御史、按察司官以时按视,罪如律。”制可。十八年四月辛丑,命刑部录内外诸司官之犯法罪状明著者,书之申明亭。此前代乡议之遗意也,後之人视为文具。风纪之官但以刑名为事,而于弼教新民之意若不相关,无惑乎江河之日下已!○名教司马迁作《史记·货殖传》,谓:“自廊庙朝廷岩穴之士,无不归于富厚。等而下之,至于吏士舞文弄法,刻章伪书,不避刀锯之诛者,没于赂遗。”而仲长敖《核性赋》谓:“倮虫三百,人最为劣。爪牙皮毛,不足自卫;唯赖诈伪,迭相嚼啮。等而下之,至于台隶僮竖,唯盗唯窃。”乃以今观之,则无官不赂遗,而人人皆吏士之为矣;无守不盗窃,而人人皆僮竖之为矣。自其束发读书之时,所以劝之者,不过所谓千钟粟、黄金屋,而一日服官,即求其所大欲。君臣上下怀利以相接,遂成风流,不可复制。後之为治者宜何术之操?曰:唯名可以胜之。名之所在,上之所庸,而忠信廉沽者显荣于世;名之所去,上之所摈,而怙侈贪得者废锢于家。即不无一二矫伪之徒,犹愈于肆然而为利者。《南史》有云:“汉世士务修身,故忠孝成俗。至于乘轩服冕,非此莫由,晋、宋以来,风衰义缺。故昔人之言日名教,曰名节,曰功名,不能使天下之人以义为利。而犹使之以名为利,虽非纯王之风,亦可以救积污之俗矣。”
jiù táng shū: xuē qiān guāng wèi zuǒ bǔ quē, shàng shū yán:" chén qiè kuī gǔ zhī qǔ shì, shí yì yú jīn, xiān guān míng xíng zhī yuán, kǎo qí xiāng yì zhī yù, chóng lǐ ràng yǐ lì jǐ, xiǎn jié yì yǐ biāo xìn, yǐ dūn piáo wèi xiān zuì, yǐ diāo chóng wèi hòu kē, gù rén chóng quàn ràng zhī fēng, shì qù qīng fú zhī xíng. xī shì zhě bì xiū zhēn què bù bá zhī cāo, xíng nan jin yi tui zhī guī, zhòng yì yǐ dìng qí gāo xià, jùn jiāng nán wū qí qū zhí, gù jì gòng zhī xián yú, jí zhōu jiāng zhī róng rǔ, jiǎ yǒu huì xíng zhī zhāng lù, yì xiāng rén zhī hòu yán. shì yǐ lǐ líng jiàng ér lǒng xī cán, gàn mù yǐn ér xī hé měi. gù míng shèng yú lì, zé xiǎo rén zhī dào xiāo lì shèng yú míng, zé tān bào zhī fēng shàn, zì qī guó zhī jì, suī zá zòng héng, ér hàn dài qiú cái, yóu zhēng bǎi xíng, shì yǐ lǐ jié zhī shì mǐn dé zì xiū, lǘ lǐ tuī gāo, rán hòu wèi fǔ sì suǒ pì. jīn zhī jǔ rén yǒu guāi shì shí xiāng yì jué xiǎo rén zhī bǐ, xíng xiū wú zhǎng zhě zhī lún, cè dì xuān jìng yú zhōu fǔ, qí ēn bù shèng yú bài fú. huò míng zhì cái chū, shì qiǎn sōu yì pū, qū chí fǔ sì zhī mén, chū rén wáng gōng zhī dì, shàng qǐ chén shī, wéi xī hāi tuò zhī zé: mó dǐng zhì zú, jì hé tí xié zhī ēn. gù sú hào jǔ rén, jiē chēng' mì jǔ'. mì zhě. zì qiú zhī chēng yě. fū xùn jǐ zhī xīn qiè, zé zhì gōng zhī lǐ guāi, tān shì zhī xìng zhāng, zé lián jié zhī fēng báo. shì zhī fǔ mìng suī gāo, yì shū dù qín qín zhī ràng huáng mén yǐ guì, wú qín jiā gěng gěng zhī cí. zòng bù néng yì jǐ tuī xián, yì bù kěn dài yú sān mìng. gù xuǎn sī bǔ zhì, xuān rán yú lǐ wéi zhōu gòng bīn shàng, zhēng sòng yú jiē tà. bàng yì fēn hé, jiàn yǐ chéng fēng. fū jìng róng zhě bì yǒu zhēng lì zhī xīn, qiān xùn zhě yì wú tān huì zhī lèi. zì fēi shàng zhì. yān néng bù yí? zài yú zhōng rén, lǐ yóu xí sú. ruò zhòng jǐn hòu zhī shì, zé huái lù zhě bì chóng dé yǐ xiū míng ruò kāi qū jìng zhī mén, zé jiǎo xìng zhě jiē qī shī ér fù huì. fù huì zé bǎi xìng lí qí bì, xiū míng zé zhào shù méng qí fú, fēng huà zhī jiàn, mí bù yóu zī." jiē hū, cǐ yán kě wèi qiè zhòng jīn shí zhī bì yǐ.
《旧唐书》:薛谦光为左补阙,上疏言:“臣窃窥古之取士,实异于今,先观名行之源,考其乡邑之誉,崇礼让以厉己,显节义以标信,以敦朴为先最,以雕虫为後科,故人崇劝让之风,士去轻浮之行。希仕者必修贞确不拔之操,行难进易退之规,众议已定其高下,郡将难诬其曲直,故计贡之贤愚,即州将之荣辱,假有秽行之彰露,亦乡人之厚颜。是以李陵降而陇西惭,干木隐而西河美。故名胜于利,则小人之道消;利胜于名,则贪暴之风扇,自七国之季,虽杂纵横,而汉代求才,犹征百行,是以礼节之士敏德自修,闾里推高,然後为府寺所辟。今之举人有乖事实、乡议决小人之笔,行修无长者之沦,策第喧竞于州府,祈恩不胜于拜伏。或明制才出,试遣搜易攵,驱驰府寺之门,出人王公之第,上启陈诗,唯希咳唾之泽:摩顶至足,冀荷提携之恩。故俗号举人,皆称‘觅举’。觅者。自求之称也。夫徇己之心切,则至公之理乖,贪仕之性彰,则廉洁之风薄。是知府命虽高,异叔度勤勤之让;黄门已贵,无秦嘉耿耿之辞。纵不能挹己推贤,亦不肯待于三命。故选司补置,喧然于礼闱;州贡宾上,争讼于阶闼。谤议纷合,渐以成风。夫竞荣者必有争利之心,谦逊者亦无贪贿之累。自非上智。焉能不移?在于中人,理由习俗。若重谨厚之士,则怀禄者必崇德以修名;若开趋竞之门,则徼幸者皆戚施而附会。附会则百姓罹其弊,修名则兆庶蒙其福,风化之渐,靡不由兹。”嗟乎,此言可谓切中今时之弊矣。
hàn rén yǐ míng wéi zhì, gù rén cái shèng jīn rén yǐ fǎ wèi zhì, gù rén cái shuāi.
汉人以名为治,故人材盛;今人以法为治,故人材衰。
sòng fàn wén zhèng shàng yàn yuán xiàn shū yuē:" fū míng jiào bù chóng, zé wéi rén jūn zhě wèi yáo shùn bù zú fǎ, jì zhòu bù zú wèi wéi rén chén zhě wèi bā yuán bù zú shàng, sì xiōng bù zú chǐ. tiān xià qǐ fù yǒu shàn rén hū? rén bù ài míng, zé shèng rén zhī quán qù yǐ."
宋范文正《上晏元献书》曰:“夫名教不崇,则为人君者谓尧舜不足法,祭、纣不足畏;为人臣者谓八元不足尚,四凶不足耻。天下岂复有善人乎?人不爱名,则圣人之权去矣。”
jīn rì suǒ yǐ biàn huà rén xīn, dàng dí wū sú zhě, mò jí yú quàn xué jiǎng lián èr shì. tiān xià zhī shì, yǒu néng dǔ xìn hào xué, zhì lǎo bù juàn, zhuō rán kě dāng fāng zhèng yǒu dào zhī jǔ zhě, guān zhī yǐ hàn lín guó zǐ zhī zhì, ér tīng qí chū chù, zé rén jiē zhī xiàng xué, ér bù jìng yú kē mù yǐ, shù sī zhī guān, yǒu néng jié jǐ ài mín, yǐ lǐ gào lǎo, ér jiā wú dàn shí zhī chǔ zhě, cì zhī yǐ wǔ qǐng shí qǐng zhī dì, yǐ wéi zǐ sūn shì yè, ér chú qí zū fù, fù qí dīng yáo, zé rén jiē zhī zì shǒu ér bù tān yú huò lù yǐ. qǐ dài chuān zài qiǎn, fāng shōu mù shǐ zhī rú yōu mèng chén yán, shǐ lù fù xīn zhī yǔn. ér fú fēng zhī zǐ, tè cì huáng jīn zuó jùn zhī xián, cháng bān yáng jiǔ. suì shǐ míng gāo chǔ shì, dé biǎo jù liáo, dāng shí huái jī gǔ zhī róng, mò shì yǎng yí qīng zhī zé, bù yù yú kē míng jué lù quàn rén, shǐ zhī gàn jìn ér tāo lì zhě zāi? yǐ míng wéi zhì, bì zì cǐ tú shǐ yǐ.
今日所以变化人心,荡涤污俗者,莫急于劝学、奖廉二事。天下之士,有能笃信好学,至老不倦,卓然可当方正有道之举者,官之以翰林、国子之秩,而听其出处,则人皆知向学,而不竞于科目矣,庶司之官,有能洁己爱民,以礼告老,而家无儋石之储者,赐之以五顷十顷之地,以为子孙世业,而除其租赋,复其丁徭,则人皆知自守而不贪于货赂矣。岂待川再遣,方收牧豕之儒;优孟陈言,始录负薪之允。而扶风之子,特赐黄金;琢郡之贤,常颁羊酒。遂使名高处士,德表具僚,当时怀稽古之荣,没世仰遗清之泽,不愈于科名、爵禄劝人,使之干进而饕利者哉?以名为治,必自此涂始矣。
hàn píng dì yuán shǐ zhōng, zhào yuē:" hàn xìng yǐ lái, gǔ gōng zài wèi, shēn xíng jiǎn yuē, qīng cái zhòng yì, wèi yǒu ruò gōng sūn hóng zhě yě, wèi zài zǎi xiàng fēng hóu, ér wèi bù bèi tuō sù zhī fàn, fèng lù yǐ gěi gù rén bīn kè, wú yǒu suǒ yú, kě wèi jiǎn yú zhì dù ér lǜ xià dǔ sú zhě yě, yǔ nèi fù hòu ér wài wèi guǐ fú yǐ diào xū yù zhě shū kē, qí cì hóng hòu zǐ sūn zhī cì jiàn wèi shì zhě, jué guān nèi hóu, shí yì sān bǎi hù"
汉平帝元始中,诏曰:“汉兴以来,股肱在位,身行俭约,轻财重义,未有若公孙弘者也,位在宰相封侯,而为布被脱粟之饭,奉禄以给故人宾客,无有所馀,可谓减于制度而率下笃俗者也,与内富厚而外为诡服以钓虚誉者殊科,其赐弘後子孙之次见为适者,爵关内侯,食邑三百户”
wèi zhì:" jiā píng liù nián, cháo tíng zhuī sī qīng jié zhī shì, zhào cì gù sī kōng xú miǎo zhēng dōng jiāng jūn hú zhì wèi wèi tián yù jiā èr qiān hú, bó sān shí shù, bù gào tiān xià." hòu wèi xuān wǔ dì yán chāng sì nián, zhào yuē:" gù chǔ shì lǐ mì, lǚ cí zhǐ bì, zhì shǒu chōng sù. rú yǐn zhī cāo shēn kě jiā měi, kě yuǎn bàng huì kāng, jìn zhǔn xuán yàn. shì yuē zhēn jìng chǔ shì, bìng biǎo qí mén lǘ, yǐ jīng gāo jié." táng liù diǎn:" ruò yùn dé qiū yuán, shēng shí míng zhe, suī wú guān jué, yì cì shì yuē xiān shēng." yǐ yú suǒ jiàn, chóng zhēn zhōng cháng yòng xún àn yù shǐ qí biāo jiā yán, zèng jǔ rén guī zi mù zhū bì xuān wèi hàn lín yuàn dài zhào.
《魏志》:“嘉平六年,朝廷追思清节之士,诏赐故司空徐邈、征东将军胡质、卫尉田豫家二千斛,帛三十束,布告天下。”後魏宣武帝延昌四年,诏曰:“故处士李谧,屡辞征辟,志守冲素。儒隐之操深可嘉美,可远傍惠、康,近准玄、晏。谥曰贞静处士,并表其门闾,以旌高节。”《唐六典》:“若蕴德丘园,声实明著,虽无官爵,亦赐谥曰先生。”以余所见,崇祯中尝用巡按御史祁彪佳言,赠举人归子慕、朱陛宣为翰林院待诏。
táng shū:" niú sēng rú, suí pú yè qí zhāng gōng hóng zhī yì, yòu gū, xià dù fán xiāng yǒu cì tián shù qǐng, yī yǐ wéi shēng." zé zhī suí zhī cì tián, zhì táng èr bǎi nián ér yóu qí zǐ sūn shǒu zhī, ruò jīn bó zhī bān, lǐn lù zhī huì, zé zǎo yǐ huà wéi chén tǔ yǐ. guó cháo zhèng tǒng zhōng. yǐ wǔ jìn tián cì lǐ bù shàng shū hú shui yíng, qí zǐ sūn yì zhì jīn shǒu zhī, gù qiè yǐ wéi jiǎng lián zhī diǎn mò shàn yú cǐ.
《唐书》:“牛僧孺,隋仆射奇章公弘之裔,幼孤,下杜樊乡有赐田数顷,依以为生。”则知隋之赐田,至唐二百年而犹其子孙守之,若金帛之颁,廪禄之惠,则早已化为尘土矣。国朝正统中。以武进田赐礼部尚书胡氵荧,其子孙亦至今守之,故窃以为奖廉之典莫善于此。
lián chǐ wǔ dài shǐ féng dào chuán lùn yuē:" lǐ yì lián chǐ, guó zhī sì wéi sì wéi bù zhāng, guó nǎi miè wáng, shàn hū! guǎn shēng zhī néng yán yě, lǐ yì, zhì rén zhī dà fǎ lián chǐ, lì rén zhī dà jié, gài bù lián zé wú suǒ bù qǔ, bù chǐ zé wú suǒ bù wéi. rén ér rú cǐ, zé huò bài luàn wáng yì wú suǒ bù zhì, kuàng wèi dà chén, ér wú suǒ bù qǔ, wú suǒ bù wéi, zé tiān xià qí yǒu bù luàn, guó jiā qí yǒu bù wáng zhě hū?" rán ér sì zhě zhī zhōng, chǐ yóu wéi yào. gù fū yú zhī lùn shì, yuē" xíng jǐ yǒu chǐ" mèng zǐ yuē" rén bù kě yǐ wú chǐ, wú chǐ zhī chǐ, wú chǐ yǐ", yòu yuē" chǐ zhī yú rén dà yǐ, wèi jī biàn zhī qiǎo zhě, wú suǒ yòng chǐ yān". suǒ yǐ rán zhě, rén zhī bù lián ér zhì yú bèi lǐ fàn yì, qí yuán jiē shēng yú wú chǐ yě, gù shì dài fū zhī wú chǐ, shì wèi guó chǐ, wú guān sān dài yǐ xià, shì shuāi dào wēi, qì lǐ yì, juān lián chǐ, fēi yī zhāo yī xī zhī gù. rán ér sōng bǎi hòu diāo yú suì hán, jī míng bù yǐ yú fēng yǔ, bǐ hūn zhī rì, gù wèi cháng wú dú xǐng zhī rén yě, qǐng dú yán shì jiā xùn, yǒu yún:" qí cháo yī shì fū cháng wèi wú yuē:' wǒ yǒu yī ér, nián yǐ shí qī, pō xiǎo shū shū. jiào qí xiān bēi yǔ jí dàn pí pá, shāo yù tōng jiě. yǐ cǐ fú shì gōng qīng, wú bù chǒng ài.' wú shí fǔ ér bù dá. yì zāi, cǐ rén zhī jiào zǐ yě! ruò yóu cǐ yè zì zhì qīng xiàng, yì bù yuàn rǔ cáo wèi zhī." jiē hū, zhī tuī bù dé yǐ ér shì yú luàn shì, yóu wèi cǐ yán, shàng yǒu xiǎo wǎn shī rén zhī yì. bǐ yān rán mèi yú shì zhě, néng wú kuì zāi?
○廉耻《五代史·冯道传论》曰:“礼义廉耻,国之四维;四维不张,国乃灭亡,善乎!管生之能言也,礼义,治人之大法;廉耻,立人之大节,盖不廉则无所不取,不耻则无所不为。人而如此,则祸败乱亡亦无所不至,况为大臣,而无所不取,无所不为,则天下其有不乱,国家其有不亡者乎?”然而四者之中,耻尤为要。故夫于之论士,曰“行己有耻”;《孟子》曰“人不可以无耻,无耻之耻,无耻矣”,又曰“耻之于人大矣,为机变之巧者,无所用耻焉”。所以然者,人之不廉而至于悖礼犯义,其原皆生于无耻也,故士大夫之无耻,是谓国耻,吾观三代以下,世衰道微,弃礼义,捐廉耻,非一朝一夕之故。然而松柏後雕于岁寒,鸡鸣不已于风雨,彼昏之日,固未尝无独醒之人也,顷读《颜氏家训》,有云:“齐朝一士夫尝谓吾曰:‘我有一儿,年已十七,颇晓书疏。教其鲜卑语及弹琵琶,稍欲通解。以此伏事公卿,无不宠爱。’吾时俯而不答。异哉,此人之教子也!若由此业自致卿相,亦不愿汝曹为之。”嗟乎,之推不得已而仕于乱世,犹为此言,尚有《小宛》诗人之意。彼阉然媚于世者,能无愧哉?
luó zhòng sù yuē:" jiào huà zhě, cháo tíng zhī guāng wù lián chǐ zhě, shì rén zhī měi jié fēng sú zhě, tiān xià zhī dà shì. cháo tíng yǒu jiào huà, zé shì rén yǒu lián chǐ shì rén yǒu lián chǐ, zé tiān xià yǒu fēng sú."
罗仲素曰:“教化者,朝廷之光务;廉耻者,士人之美节;风俗者,天下之大事。朝廷有教化,则士人有廉耻;士人有廉耻,则天下有风俗。”
gǔ rén zhì jūn zhī dào, wèi yǒu bù běn yú lián chǐ zhě, wú zǐ yuē:" fán zhì guó zhì jūn, bì jiào zhī yǐ lǐ, lì zhī yǐ yì, shǐ yǒu chǐ yě. fū rén yǒu chǐ, zài dà zú yǐ zhàn, zài xiǎo zú yǐ shǒu yǐ." wèi liáo yú yán:" guó bì yǒu cí xiào lián chǐ zhī sú, zé kě yǐ sǐ yì shēng." ér tài gōng duì wǔ wáng:" jiāng yǒu sān shèng: yī yuē lǐ jiāng, èr yuē lì jiāng, sān yuē zhǐ yù jiāng." gù lǐ zhě suǒ yǐ bān cháo zhì jūn, ér tù zhī wǔ fū jiē běn yú wén wáng hòu fēi zhī huà, qǐ yǒu yín chú ráo, qiè niú mǎ, ér wèi bào yú bǎi xìng zhě zāi. hòu hàn shū:" zhāng huàn wèi ān dìng shǔ guó dū wèi, qiāng háo shuài gǎn yǐ ēn dé, shàng mǎ èr shí pǐ, xiān líng qiú zhǎng yòu yí jīn jīn bā méi. huàn bìng shòu zhī, ér zhào zhǔ bù yú zhū qiāng qián, yǐ jiǔ lèi dì yuē:" shǐ mǎ rú yáng, bù yǐ rén jiù shǐ jīn rú sù, bù yǐ rén huái.' xī yǐ jīn mǎ hái zhī, qiāng xìng tān ér guì lì qīng, qián yǒu bā dū wèi, lǜ hǎo cái huò, wèi suǒ huàn kǔ, jí yāng zhèng shēn jié jǐ, wēi huà dà xíng." wū hū, zì gǔ yǐ lái, biān shì zhī bài, yǒu bù shǐ yú tān qiú zhě zāi? wú yú liáo dōng zhī shì yǒu gǎn.
古人治军之道,未有不本于廉耻者,《吴子》曰:“凡制国治军,必教之以礼,励之以义,使有耻也。夫人有耻,在大足以战,在小足以守矣。”《尉缭于》言:“国必有慈孝廉耻之俗,则可以死易生。”而太公对武王:“将有三胜:一曰礼将,二曰力将,三曰止欲将。”故礼者所以班朝治军,而《兔》之武夫皆本于文王後妃之化,岂有淫刍荛,窃牛马,而为暴于百姓者哉。《後汉书》:“张奂为安定属国都尉,羌豪帅感矣恩德,上马二十匹,先零酋长又遗金钅八枚。奂并受之,而召主簿于诸羌前,以酒酹地曰:“使马如羊,不以人厩;使金如粟,不以人怀。’悉以金、马还之,羌性贪而贵吏清,前有八都尉,率好财货,为所患苦,及央正身洁己,威化大行。”呜呼,自古以来,边事之败,有不始于贪求者哉?吾于辽东之事有感。
dù zi měi shī:" ān dé lián pō jiāng, sān jūn tóng yàn mián." yī běn zuò" lián chǐ jiāng", shī rén zhī yì wèi bì jí cǐ. rán wú guān táng shū yán, wáng rén bì wèi wǔ líng jié dù shǐ. xiān shì, tǔ bō yù chéng wū lán qiáo, měi yú hé ruán xiān zhù cái mù, jiē wèi jié shuài qiǎn rén qián zài zhī, wěi yú hé liú, zhōng mò néng chéng. fān rén zhī rén bì tān ér wú móu, xiān hòu qiǎn zhī, rán hòu bìng yì chéng qiáo, réng zhù yuè chéng shǒu zhī, zì shì shuò fāng yù kòu bù xiá, zhì jīn wéi huàn, yóu rén bì zhī dú huò yě. gù tān fū wèi shuài, ér biān chéng wǎn kāi. dé cǐ yì zhě, yǐng shū yān shuō, huò kě yǐ zhì guó hū?
杜子美诗:“安得廉颇将,三军同晏眠。”一本作“廉耻将”,诗人之意未必及此。然吾观《唐书》言,王亻必为武灵节度使。先是,吐蕃欲成乌兰桥,每于河壖先贮材木,皆为节帅遣人潜载之,委于河流,终莫能成。蕃人知亻必贪而无谋,先厚遣之,然後并役成桥,仍筑月城守之,自是朔方御寇不暇,至今为患,由亻必之黩货也。故贪夫为帅,而边城晚开。得此意者,郢书燕说,或可以治国乎?
liú pǐn jìn, sòng yǐ lái, yóu zhòng liú pǐn, gù suī zuì ěr yī fāng, ér yóu néng lì guó. sòng shū cài xìng zōng chuán:" xìng zōng wèi zhēng xī jiāng jūn, kāi fǔ yí tóng sān sī jīng zhōu cì shǐ cháng shì rú gù. bèi zhēng hái dōu shí, yòu jūn jiāng jūn wáng dào lóng rèn cān guó zhèng, quán zhòng yī shí, niè lǚ dào xìng zōng qián, bù gǎn jiù xí, liáng jiǔ fāng qù, jìng bù hū zuò." yuán jiā chū, zhōng shū shè rén dí dāng yì tài zǐ zhān shì wáng tán shǒu, bù gǎn zuò. qí hòu zhōng shū shè rén wáng hóng wèi tài zǔ suǒ ài yù, shàng wèi yuē:" qīng yù zuò shì rén, dé jiù wáng qiú zuò, nǎi dāng pàn ěr. yīn, liú bìng zá, wú suǒ yì yě. ruò wǎng yì qiú, kě chēng zhǐ jiù xí." jí zhì, qiú jǔ shàn yuē:" ruò bù dé ěr." hóng hái, yī shì qǐ wén, dì yuē:" wǒ biàn wú rú cǐ hé." wǔ shí nián zhōng yǒu cǐ sān shì. zhāng fū chuán:" qiān jiāng xià wáng yì gōng fǔ jūn jì shì cān jūn, shí yì gōng jiù wén dì qiú yī xué yì shā mén, huì fū fù jiǎ hái jiāng líng, rén cí, wén dì lìng yǐ hòu gēng zài shā mén. fū bù fèng zhào, yuē:' chén xìng bù nài zá qiān.' zhèng yuán láng zhōng shū shè rén dí dāng, zhōu jiū bìng guǎn yào wù, yǐ fū tóng shěng míng jiā, yù yì zhī. jiū yuē:' bǐ ruò bù xiāng róng, biàn bù rú bù wǎng.' dāng yuē:' wú děng bìng yǐ yuán wài láng yǐ, hé yōu bù dé qí zuò.' fū xiān shè èr chuáng, qù bì sān sì chǐ. èr kè jiù xí, chóu jiē shén huān. jì ér hū zuǒ yòu yuē:' yí wú chuáng yuǎn kè!' jiū děng shī sè ér qù." shì shuō:" jì sēng zhēn de xìng yú qí shì zǔ, cháng qǐng yuē:' chén chū zì běn xiàn wǔ lì, zāo féng shèng shí, jiē róng zhì cǐ, wú suǒ xū, wéi jiù bì xià qǐ zuò shì dài fū.' shàng yuē:' cǐ yóu jiāng xué pū, xiè yuè, wǒ bù dé cuò yì, kě zì yì zhī.' sēng zhēn chéng zhǐ yì xué pū, dēng tà zuò dìng. xué pū gù mìng zuǒ yòu yuē:' yí wú chuáng yuǎn kè!' sēng zhēn sàng qì ér tuì, yǐ gào shì zǔ. shì zǔ yuē:' shì dài fū gù fēi tiān zǐ suǒ mìng.'" liáng shū yáng kǎn chuán:" yǒu huàn zhě zhāng sēng yìn hòu kǎn, kǎn jìng bù qián zhī, yuē:' wǒ chuáng fēi yān rén suǒ zuò.'" zì wàn lì jì nián, shēn zhī shì bù zhī yǐ lǐ chì gōng, ér shēng qì jí yú xiāo rén, shī zì bān yú yú zào, zhì yú gōng qīng shàng shòu, zǎi zhí chēng ér. ér shén zhōu lù shěn, zhōng yuán tú tàn, fū yǒu yǐ zhì zhī yǐ.
○流品晋,宋以来,尤重流品,故虽蕞尔一方,而犹能立国。《宋书·蔡兴宗传》:“兴宗为征西将军,开府仪同三司、荆州刺史、常侍如故。被征还都时,右军将军王道隆任参国政,权重一时,蹑履到兴宗前,不敢就席,良久方去,竞不呼坐。”元嘉初,中书舍人狄当诣太子詹事王昙首,不敢坐。其後中书舍人王弘为太祖所爱遇,上渭曰:“卿欲作士人,得就王球坐,乃当判耳。殷,刘并杂,无所益也。若往诣球,可称旨就席。”及至,球举扇曰:“若不得尔。”弘还,依事启闻,帝曰:“我便无如此何。”五十年中有此三事。《张敷传》:“迁江夏王义恭抚军记室参军,时义恭就文帝求一学义沙门,会敷赴假还江陵,人辞,文帝令以後縆载沙门。敷不奉诏,曰:‘臣性不耐杂迁。’正员郎、中书舍人狄当,周赳并管要务,以敷同省名家,欲诣之。赳曰:‘彼若不相容,便不如不往。’当曰:‘吾等并已员外郎矣,何忧不得其坐。’敷先设二床,去壁三四尺。二客就席,酬接甚欢。既而呼左右曰:‘移吾床远客!’赳等失色而去。”《世说》:“纪僧真得幸于齐世祖,尝请曰:‘臣出自本县武吏,遭逢圣时,阶荣至此,无所须,惟就陛下乞作士大夫。’上曰:‘此由江学攵,谢瀹,我不得措意,可自诣之。’僧真承旨诣学攵,登榻坐定。学攵顾命左右曰:‘移吾床远客!’僧真丧气而退,以告世祖。世祖曰:‘士大夫故非天子所命。’”《梁书·羊侃传》:“有宦者张僧胤候侃,侃竟不前之,曰:‘我床非阉人所坐。’”自万历季年,绅之士不知以礼饬躬,而声气及于宵人,诗字颁于舆皂,至于公卿上寿,宰执称儿。而神州陆沈,中原涂炭,夫有以致之矣。
zhòng hòu shì dào xià shuāi, rén cái bù zhèn, wáng rén bù zhī wú yǔ, zhèng qǐ zhī xiē hòu, xuē zhāo wěi zhī wán xī shā, lǐ bāng yàn zhī lǐ yǔ cí qū, mò bù dēng zhū yán láng, yòng wèi fǔ bì. zhì shǐ zài xià zhī rén mù qí fēng liú, yǐ wéi tōng tuō. ér dòng zhé cuī bēng, tiān xià jiāng wú suǒ pí yǐ. jí hū bǎn dàng zhī hòu ér niàn lǎo chéng, bō qiān zhī yú ér sī qí, yōng yǒu jí hū? yǒu guó zhě dēng chóng zhòng hòu zhī chén, yì tuì qīng fú zhī shì, cǐ yí fēng yì sú zhī dà yào yě. hóu jǐng shù liáng wǔ dì shí shī, wèi huáng tài zǐ tǔ yán zhǐ yú qīng bó, fù yǒng bù chū sāng zhōng. zhāng shuō lùn yán cháo yǐn zhī wén, rú lì fú jìng zhuāng, yān gē zhào wǔ, guān zhě wàng pí, ruò lèi zhī fēng yǎ zé zuì rén yǐ. jīn zhī cí rén lǜ tóng cǐ bìng, yín cí yàn qū, chuán bù guó mén, yǒu rú běi qí yáng jùn zhī suǒ zuò liù yán gē cí, míng wéi yáng wǔ bàn lǚ, xiě ér mài zhī. zài shì bù jué zhě, yòu huò hòu shēng, shāng bài fēng huà, yí yǔ fēi shèng zhī shū tóng lèi ér fén, shù kě yǐ zhèng rén xīn shù.
○重厚世道下衰,人材不振,王亻不之吴语,郑綮之歇後,薛昭纬之《烷溪沙》,李邦彦之俚语辞曲,莫不登诸岩廊,用为辅弼。至使在下之人慕其风流,以为通脱。而栋折榱崩,天下将无所芘矣。及乎板荡之後而念老成,播迁之馀而思耆,庸有及乎?有国者登崇重厚之臣,抑退轻浮之士,此移风易俗之大要也。侯景数梁武帝十失,谓皇太子吐言止于轻薄,赋咏不出桑中。张说论阎朝隐之文,如丽服靓妆,燕歌赵舞,观者忘疲,若类之风雅则罪人矣。今之词人率同此病,淫辞艳曲,传布国门,有如北齐阳俊之所作六言歌辞,名为《阳五伴侣》,写而卖之。在市不绝者,诱惑後生,伤败风化,宜与非圣之书同类而焚,庶可以正人心术。
hé yàn zhī fěn bái bù qù shǒu, xíng bù gù yǐng dèng zhī xíng bù shū zòng, zuò lì qīng yǐ xiè líng yùn zhī měi chū rén, zì fú jiē zhě cháng shù rén, hòu jiē zhū sǐ. ér wèi wén dì tǐ mào bù zhòng, fēng shàng tōng tuō, shì yǐ xiǎng guó bù yǒng, hòu zuò duǎn cù. shǐ jiē fù zhī wǔ xíng zhì, yǐ wéi mào zhī bù gōng. xī zǐ gòng yú lǐ róng fǔ yǎng zhī jiān, ér zhī liǎng jūn zhī jí yǔ luàn, fū yǒu suǒ shòu zhī yǐ. zǐ yuē:" jūn zǐ bù zhòng zé bù wēi, xué zé bù gù." yáng zi fǎ yán yuē:" yán qīng zé zhāo yōu, xíng qīng zé zhāo gū, mào qīng zé zhāo rǔ, hǎo qīng zé zhāo yín," sì míng xuē gāng wèi:" shì dài fū zǐ dì bù yí shǐ dú shì shuō, wèi dé qí juàn yǒng xiān xí qí jiǎn ào." tuī shì yán zhī, kě wèi shàn jiào yǐ. fáng qí nǎi yì nǎi yàn zhī méng, ér yǐn zhī yǒu wù yǒu héng zhī yù, cǐ yǐ zhèng yǎng méng zhī dào yě. nán qí chén xiǎn dá yǔ qí zhū zǐ yuē:" zhǔ wěi yíng fú, shì wáng xiè jiā wù, rǔ bù xū zhuō cǐ." jí qǔ yú qián shāo chú zhī.
何晏之粉白不去手,行步顾影;邓之行步舒纵,坐立倾倚;谢灵运之每出人,自扶接者常数人,後皆诛死。而魏文帝体貌不重,风尚通脱,是以享国不永,後祚短促。史皆附之《五行志》,以为貌之不恭。昔子贡于礼容俯仰之间,而知两君之疾与乱,夫有所受之矣。子曰:“君子不重则不威,学则不固。”扬子《法言》曰:“言轻则招忧,行轻则招辜,貌轻则招辱,好轻则招淫,”四明薛冈谓:“士大夫子弟不宜使读《世说》,未得其隽永先习其简傲。”推是言之,可谓善教矣。防其乃逸乃谚之萌,而引之有物有恒之域,此以正养蒙之道也。南齐陈显达语其诸子曰:“麈尾蝇拂,是王、谢家物,汝不须捉此。”即取于前烧除之。
gěng jiè dú qū zǐ lí sāo zhī piān, nǎi zhī yáo shùn suǒ yǐ xíng chū hū rén zhě, yǐ qí gěng jiè. tóng hū liú sú, hé hū wū shì, zé bù kě yú rén yáo shùn zhī dào yǐ.
○耿介读屈子《离骚》之篇,乃知尧舜所以行出乎人者,以其耿介。同乎流俗,合乎污世,则不可与人尧舜之道矣。
fēi lǐ wù shì, fēi lǐ wù tīng, fēi lǐ wù yán, fēi lǐ wù dòng. shì zé wèi zhī gěng jiè, fǎn shì wèi zhī chāng pī. fū dào ruò dà lù rán, yáo jié zhī fēn bì zài hu cǐ.
非礼勿视,非礼勿听,非礼勿言,非礼勿动。是则谓之耿介,反是谓之昌披。夫道若大路然,尧、桀之分必在乎此。
xiāng yuán lǎo shì zhī xué suǒ yǐ yì hū kǒng zǐ zhě, hé qí guāng, tóng qí chén, cǐ suǒ wèi sì shì ér fēi yě. bo jūn yú fù èr piān jǐn zhī yǐ, fēi bù zhī qí yán zhī kě cóng yě, ér yì yǒu suǒ bù dàng wèi yě, zi yún ér zhī cǐ yì yě, fǎn lí sāo qí kě bù zuò yǐ. xún qí dà zhǐ, shēng sī shì yě, wèi sī shì yě, shàn sī kě yǐ. cǐ qí suǒ yǐ wéi mǎng dài fū yǔ?
○乡原老氏之学所以异乎孔子者,和其光,同其尘,此所谓似是而非也。《卜君》、《渔父》二篇尽之矣,非不知其言之可从也,而义有所不当为也,子云而知此义也,《反离骚》其可不作矣。寻其大指,生斯世也,为斯世也,善斯可矣。此其所以为莽大夫与?
bǔ jū yú fù, fǎ yǔ zhī yán yě lí sāo jiǔ gē, fàng yán yě.
《卜居》、《渔父》,法语之言也;《离骚》、《九歌》,放言也。
jiǎn yuē guó shē shì zhī yǐ jiǎn, jūn zǐ yú zhī xíng zǎi xiàng zhī shì yě. hàn rǔ nán xǔ shào, wèi jùn gōng cáo. tóng jùn yuán shào, gōng zú háo xiá, qù pú yáng lìng guī, chē tú shén shèng, rù jùn jiè, nǎi xiè yuē" wú yú fú qǐ kě shǐ xǔ zǐ jiāng jiàn zhī?" suì yǐ dān chē guī jiā. jìn cài chōng hào xué, yǒu yǎ shàng tǐ mào zūn yán, wéi rén suǒ dàn. gāo píng liú zhěng, chē fú shē lì, cháng yǔ rén yuē" shā, wú fú qí cháng ěr. yù cài zi ní zài zuò, ér jīng rì bù zì ān," běi qí lǐ dé lín fù wáng, shí zhèng yán dōng, dān shuāi tú xiǎn, zì jià líng yú, fǎn zàng bó líng. cuī chén xiū jià huán xiāng, jiāng fù diào, cóng zhě shù shí qí, shāo shāo jiǎn liú, bǐ zhì dé lín mén, cái yú wǔ qí, yún:" bù de lìng lǐ shēng guài rén xūn zhuó," lǐ sēng jiā xiū zhěng dǔ yè, bù yīng pì mìng. shàng shū yuán shū dé lái hòu sēng jiā, xiān jiǎn pú cóng, rán hòu rù mén. yuē:" jiàn cǐ xián lìng, wú xiū duì xuān miǎn." fū wéi jūn zǐ zhī néng yǐ shēn lǜ wù zhě rú cǐ, shì yǐ jū guān ér huà yī bāng, zài cháo tíng ér huà tiān xià, wèi wǔ dì shí, máo wèi dōng cáo yuàn, diǎn xuǎn jǔ, yǐ jiǎn lǜ rén. tiān xià zhī shì mò bù yǐ lián jié zì lì, suī guì chǒng zhī chén, yú fú bù gǎn guò dù. táng dà lì wèi yuán zài fú zhū, bài yáng wǎn wèi xiāng. wǎn zhì xìng zhēn lián, chē fú jiǎn pǔ, jū miào táng wèi shù rì, rén xīn zì huà. yù shǐ zhōng chéng cuī kuān, jiàn nán xī chuān jié dù shǐ níng zhī dì. jiā fù yú cái, yǒu bié shù zài huáng chéng zhī nán, chí guǎn tái xiè, dāng shí dì yī, kuān jí rì qián qiǎn huǐ chè. zhōng shū lìng guō zi yí, zài zhōu xíng yíng, wén wǎn bài xiāng, zuò zhōng yīn yuè jiǎn sàn wǔ fēn zhī sì. jīng zhào yǐn lí, měi chū rù, zōu cóng bǎi yú, yì jí rì jiǎn sǔn, wéi liú shí qí ér yǐ. lǐ shī gǔ bá hù, dàn dù huáng cháng wèi xiāng, mìng yī gān lì jì qián shù qiān mín, zhān chē zi yī chéng. shǐ zhě dào mén, wèi gǎn sòng, cì hou lèi rì, yǒu lǜ yú zì zhái chū, cóng bì èr rén. qīng yī lán lǚ, yán shì xiàng gōng fū rén. shǐ zhě jù guī, gào shī gǔ. shī gǔ zhé qí móu, zhōng shēn bù gǎn gǎi jié. cǐ zé jìn zhèng rén zhī tài chǐ, xī bì yú sān nián biàn luò yì zhī jīn kuā, wú fán hū sān jì. xiū zhī shēn, xíng zhī jiā, shì zhī xiāng dǎng ér yǐ, dào qǐ yuǎn hū zāi!
○俭约国奢示之以俭,君子于之行宰相之事也。汉汝南许劭,为郡功曹。同郡袁绍,公族豪侠,去濮阳令归,车徒甚盛,入郡界,乃谢曰“吾舆服岂可使许子将见之?”遂以单车归家。晋蔡充好学,有雅尚·体貌尊严,为人所惮。高平刘整,车服奢丽,尝语人曰“纱,吾服其常耳。遇蔡子尼在坐,而经日不自安,”北齐李德林父亡,时正严冬,单衰徒跣,自驾灵舆,反葬博陵。崔谌休假还乡,将赴吊,从者数十骑,稍稍减留,比至德林门,才馀五骑,云:“不得令李生怪人熏灼,”李僧伽修整笃业,不应辟命。尚书袁叔德来候僧伽,先减仆从,然後入门。曰:“见此贤令,吾羞对轩冕。”夫惟君子之能以身率物者如此,是以居官而化一邦,在朝廷而化天下,魏武帝时,毛为东曹掾,典选举,以俭率人。天下之士莫不以廉节自励,虽贵宠之臣,舆服不敢过度。唐大历未·元载伏诛,拜杨绾为相。绾质性贞廉,车服俭朴,居庙堂未数日,人心自化。御史中丞崔宽,剑南西川节度使宁之弟。家富于财,有别墅在皇城之南,池馆台榭,当时第一,宽即日潜遣毁撤。中书令郭子仪,在州行营,闻绾拜相,坐中音乐减散五分之四。京兆尹黎,每出入,驺从百馀,亦即日减损,惟留十骑而已。李师古跋扈,惮杜黄裳为相,命一干吏寄钱数千缗,毡车子一乘。使者到门,未敢送,伺候累日,有绿舆自宅出,从婢二人。青衣褴缕,言是相公夫人。使者遽归,告师古。师古折其谋,终身不敢改节。此则禁郑人之泰侈,奚必于三年;变洛邑之矜夸,无烦乎三纪。修之身,行之家,示之乡党而已,道岂远乎哉!
dà chén jì yuē:" dà chén fǎ, xiǎo chén lián, guān zhí xiāng xù, jūn chén xiāng zhèng, guó zhī féi yě." gù yù zhèng jūn ér xù bǎi guān, bì zì dà chén shǐ. rán ér wáng yáng huáng jīn zhī lùn, shí rén jì guài qí shē gōng sūn bù bèi zhī míng, zhí shì fù jī qí zhà. zé suǒ yǐ kǎo qí shēng píng ér dìng qí shí xíng zhě, wéi guān zhī yú zhōng, sī dé zhī yǐ. jì wén zi zú, dài fū rén liǎn, gōng zài wèi. zǎi pǐ jiā qì wèi zàng bèi, wú yī bó zhī qiè, wú shí sù zhī mǎ, wú cáng jīn yù, wú zhòng qì bèi, jūn zǐ shì yǐ zhī jì wén zi zhī zhōng yú gōng shì yě. xiāng sān jūn yǐ, ér wú sī jī, kě bù wèi zhōng hū? zhū gě liàng zì biǎo hòu zhǔ yuē:" chéng dū yǒu sāng bā bǎi zhū, bó tián shí wǔ qǐng, zǐ sūn yī shí xī yǎng yú jiā, zì yǒu yú ráo. zhì yú chén zài wài rèn, wú bié diào dù, suí shēn yī shí xī yǎng yú guān, bù bié zhì shēng yǐ zhǎng chǐ cùn. ruò chén sǐ zhī rì, bù shǐ nèi yǒu yú bó, wài yǒu yíng cái, yǐ fù bì xià." jí zú, rú qí suǒ yán. fū lián bù guò rén chén zhī yī jié, ér zuǒ shì chēng zhī wéi zhōng, kǒng míng yǐ wéi wú fù zhě, chéng yǐ rén chén zhī qī jūn wù guó, bì zì qí tān yú huò lù yě. fū jū zūn xí tiǎn, rùn wū huá shēn, yì rén zhī cháng fēn ěr, qǐ zhī gāo hòu jiàng zhī fú xiáng, mín rén shēng qí yuàn zǔ, qí jiū yě nǎi yǔ guó ér tóng bài xié? chéng zhī fū dà chén jiā shì zhī fēng yuē, guān yú zhèng huà zhī lóng wū, zé kě yǐ shěn zé xiāng zhī fāng, ér yì dé fù mín zhī dào yǐ.
○大臣《记》曰:“大臣法,小臣廉,官职相序,君臣相正,国之肥也。”故欲正君而序百官,必自大臣始。然而王阳黄金之论,时人既怪其奢;公孙布被之名,直士复讥其诈。则所以考其生平而定其实行者,惟观之于终,斯得之矣。季文子卒,大夫人敛,公在位。宰庀家器为葬备,无衣帛之妾,无食粟之马,无藏金玉,无重器备,君子是以知季文子之忠于公室也。相三君矣,而无私积,可不谓忠乎?诸葛亮自表後主曰:“成都有桑八百株,薄田十五顷,子孙衣食悉仰于家,自有馀饶。至于臣在外任,无别调度,随身衣食悉仰于官,不别治生以长尺寸。若臣死之日,不使内有馀帛,外有赢财,以负陛下。”及卒,如其所言。夫廉不过人臣之一节,而左氏称之为忠,孔明以为无负者,诚以人臣之欺君误国,必自其贪于货赂也。夫居尊席腆,润屋华身,亦人之常分尔,岂知高後降之弗祥,民人生其怨诅,其究也乃与国而同败邪?诚知夫大臣家事之丰约,关于政化之隆污,则可以审择相之方,而亦得富民之道矣。
dù huáng cháng, yuán hé zhī míng xiāng, ér yǐ fù hòu méng jī lú huái shèn, kāi wú zhī yōng chén, ér yǐ qīng pín jiàn jiǎng. shì gù pín zé guān qí suǒ bù qǔ, cǐ bo xiāng zhī yào yán.
杜黄裳,元和之名相,而以富厚蒙讥;卢怀慎,开无之庸臣,而以清贫见奖。是故贫则观其所不取,此卜相之要言。
chú tān hàn shí zāng zuì bèi hé, huò sǐ yù zhōng, huò dào zì shā, táng shí zāng lì duō yú cháo táng jué shā, qí tè yǒu zhě nǎi cháng liú lǐng nán. ruì zōng tài jí yuán nián sì yuè, zhì guān diǎn, zhǔ sī wǎng fǎ, zāng yī pǐ yǐ shàng, bìng xiān jué yī bǎi. ér gǎi yuán jí nán jiāo shè wén, měi yuē:" dà pì zuì yǐ xià, yǐ fā jué wèi fā jué, yǐ jié zhèng wèi jié zhèng, xì qiú jiàn tú, zuì wú qīng zhòng, xián shè chú zhī. guān diǎn fàn zāng bù zài cǐ xiàn." rán yóu yǒu zuǒ jiàng xiá fāng, zhé guān mán jiǎo zhě. ér lú huái shèn zhòng yǐ wéi yán, wèi qū fǎ huì jiān, fēi zhèng běn sāi yuán zhī shù. shì zhī luàn zhèng tóng wèi, shāng hòu zuò qí pī xíng tān yǐ bài guān, xià shū xùn zhī bì shā. sān dài zhī wáng, wǎng bù yóu cǐ dào zhě yǐ.
○除贪汉时赃罪被劾,或死狱中,或道自杀,唐时赃吏多于朝堂决杀,其特有者乃长流岭南。睿宗太极元年四月,制官典,主司枉法,赃一匹已上,并先决一百。而改元及南郊赦文,每曰:“大辟罪已下,已发觉未发觉,已结正未结正,系囚见徒,罪无轻重,咸赦除之。官典犯赃不在此限。”然犹有左降遐方,谪官蛮徼者。而卢怀慎重以为言,谓屈法惠奸,非正本塞源之术。是知乱政同位,商後作其丕刑;贪以败官,《夏书》训之必杀。三代之王,罔不由此道者矣。
sòng chū, jùn xiàn lì chéng wǔ jì zhī xí, dú huò lì mín, gù yóu yán tān mò zhī zuì. kāi bǎo sān nián, dǒng yuán jí shǒu yīng zhōu, shòu zāng qī shí yú wàn, dì yǐ lǐng biǎo chū píng, yù chéng póu kè zhī lì, tè zhào qì shì. ér nán jiāo dà shè, shí è gù jié shā jí guān lì shòu zāng zhě bù yuán, shǐ yán sòng fǎ yǒu kě yǐ dé xún lì zhě sān, ér bù shè fàn zāng qí yī yě. tiān shèng yǐ hòu, shì dài fū jiē zhī shì guǐ ér lì lián yú, gài shang yǒu yǐ quàn zhī yǐ. yú wén dìng wèi běn cháo gū xī zhī zhèng shèn yú sòng shì, bài jūn zhī jiàng kě yǐ bù sǐ, zāng lì jù wàn jǐn dé bà guān, ér xiǎo xiǎo xíng míng fǎn yǒu níng zhī zhī mì, shì qīng zhòng xū shī zhī yǐ. gài zì yǒng lè shí, zāng lì zhé lìng shù biān, xuān dé zhōng gǎi wéi yùn zhuān nà mǐ shú zuì, jìn zhì yú kuān, ér bù fù jiū qián cháo zhī fǎ yě. míng hū, fǎ bù lì, zhū bù bì, ér yù wèi lì zhě zhī wú tān, bù kě de yě. rén zhǔ jì wěi qí tài ē zhī bǐng, ér qí suǒ wèi dà chén zhě jiē dāo bǐ kuāng qiè zhī tú, máo jǔ xì gù, yǐ dàng tiān xià zhī wù, lì zhì hé yóu ér shàn zāi?
宋初,郡县吏承五季之习,黩货厉民,故尤严贪墨之罪。开宝三年,董元吉守英州,受赃七十馀万,帝以岭表初平,欲惩掊克之吏,特诏弃市。而南郊大赦,十恶故劫杀及官吏受赃者不原,史言宋法有可以得循吏者三,而不赦犯赃其一也。天圣以後,士大夫皆知饰簋而厉廉隅,盖上有以劝之矣。于文定谓本朝姑息之政甚于宋世,败军之将可以不死,赃吏巨万仅得罢官,而小小刑名反有凝脂之密,是轻重胥失之矣。盖自永乐时,赃吏谪令戍边,宣德中改为运砖纳米赎罪,浸至于宽,而不复究前朝之法也。鸣呼,法不立,诛不必,而欲为吏者之毋贪,不可得也。人主既委其太阿之柄,而其所谓大臣者皆刀笔筐箧之徒,毛举细故,以当天下之务,吏治何由而善哉?
běi mèng suǒ yán" hòu táng míng zōng yóu è mò lì. dèng zhōu liú hòu táo, wèi nèi xiāng lìng chéng guī rén suǒ lùn, shuì wài kē pèi, biǎn lán zhōu sī mǎ. zhǎng shū jì wáng wéi jí, duó lì rèn gào chì, cháng liú suí zhōu. háo zhōu cì shǐ lǐ yè, yǐ zāng huì cì zì jìn, biàn zhōu cāng lì fàn zāng, nèi yǒu shǐ yàn jiù jiāng zhī zǐ, yòu shì fù mǎ shí jìng táng qīn qī. wáng jiàn lì zòu zhī, xī miǎn sǐ. shàng yuē:' wáng fǎ wú sī, qǐ kě xùn qīn!' gòng fèng guān dīng tíng huī, qiǎo shì quán guì, jiān cāng fàn zāng, shì wèi shǐ zhāng cóng bīn fāng biàn jiù zhī. shàng yuē:' shí wǒ hòu lù, dào wǒ cāng chǔ, sū qín fù shēng, shuō wǒ bù dé.' bìng lù zhī. yǐ shì zài wǔ dài zhōng hào wèi xiǎo kāng zhī shì,"
《北梦琐言》;“後唐明宗尤恶墨吏。邓州留後陶,为内乡令成归仁所论,税外科配,贬岚州司马。掌书记王惟吉,夺历任告敕,长流绥州。毫州刺史李邺,以赃秽赐自尽,汴州仓吏犯赃,内有史彦旧将之子,又是附马石敬塘亲戚。王建立奏之,希免死。上曰:‘王法无私,岂可徇亲!’供奉官丁廷徽,巧事权贵,监仓犯赃,侍卫使张从宾方便救之。上曰:‘食我厚禄,盗我仓储,苏秦复生,说我不得。’并戮之。以是在五代中号为小康之世,”
cè fǔ yuán guī zài" tiān chéng sì nián shí èr yuè, cài zhōu xī píng xiàn lìng lǐ shāng, wèi bǎi xìng gào chén bù gōng, dà lǐ sì duàn shàng shú tóng. chì zhǐ:' lǐ shāng zhāo qiān, jù zài àn kuǎn. dà lǐ dìng zuì, bèi yǐn gé tiáo, rán yì shì yǒu suǒ wèi tú, lǐ yǒu suǒ wèi jǐn. gǔ zhī lì fǎ, yì zài xī rén kuàng zì liè shèng xiāng chéng, pǔ tiān wú shì, rén jiē zhī jìn xíng, suì cóng qīng. sāng luàn yǐ lái, lián chǐ zhě shǎo, zhèn yī lín huán hǎi, sì huàn xīng huī, cháng xuān wú wài zhī fēng, měi gé cóng qián zhī bì, wéi qī bù làn, jiē shǒu wú sī. lǐ shāng bù wù yǎng mín, zhuān móu rùn jǐ, chū wén gào bù gōng zhī shì jiàn, jué bǐ zhuàng tóu yòu wèi duó yǒu zhǔ zhī zhuāng tián, tà qí běn hù. guó jiā gěi zhōu xiàn zhuàn yìn, dǐ wèi xíng qiǎn gōng wén, ér nǎi jiāng yìn lì xià xiāng, cóng rén hù qǔ wù. jù zī xíng shì, hé yǐ dāng guān? yí duó lì rèn guān, zhàng shā.'" dú cǐ chì wén, míng zōng kě wèi dé qīng zhòng zhī quán zhě yǐ.
《册府元龟》载;“天成四年十二月,蔡州西平县令李商,为百姓告陈不公,大理寺断上赎铜。敕旨:‘李商招愆,惧在案款。大理定罪,备引格条,然亦事有所未图,理有所未尽。古之立法,意在惜人;况自列圣相承,溥天无事,人皆知禁刑,遂从轻。丧乱以来,廉耻者少,朕一临寰海,四换星灰,常宣无外之风,每革从前之弊,惟期不滥,皆守无私。李商不务养民,专谋润己,初闻告不公之事件,决彼状头;又为夺有主之庄田,挞其本户。国家给州县篆印,抵为行遣公文,而乃将印历下乡,从人户取物。据兹行事,何以当官?宜夺历任官,杖杀。’”读此敕文,明宗可谓得轻重之权者矣。
jīn shǐ:" dà dìng shí èr nián, xián píng yǐn shí mǒ ā méi cì yǐ zāng sǐ yú yù, shàng wèi qí bù shī zhū shì, yǐ wèi hòu xìng. pín qióng ér wèi dào zéi, gài bù dé yǐ sān pǐn zhí guān yǐ zāng zhì sǐ, yú yì shén yǐ. qí zhū zǐ jiē kě chú míng." fū yǐ zāng lì ér huò jí qí zi, shì fēi è è zhǐ qí shēn zhī yì, rán tān rén bài lèi, qí zi bì wú lián qīng, zé shì zōng zhī zhào yì wèi wèi guò. hàn shū yán lǐ gù dù qiáo péng xīn hé lì, zhì zhǔ wén xuān, ér xiào huán jí wèi zhī zhào yǒu yuē:" zāng lì zǐ sūn bù dé xiáng jǔ." qǐ fēi hàn rén yǐ xíng zhī shì hū? yuán shǐ:" zhì yuán shí jiǔ nián jiǔ yuè rén xū, chì zhōng wài guān lì, zāng zuì qīng zhě jué zhàng, zhòng zhě chǔ sǐ,"
《金史》:“大定十二年,咸平尹石抹阿没刺以赃死于狱,上谓其不尸诸市,已为厚幸。贫穷而为盗贼,盖不得已;三品职官以赃至死,愚亦甚矣。其诸子皆可除名。”夫以赃吏而祸及其子,似非恶恶止其身之义,然贪人败类,其子必无廉清,则世宗之诏亦未为过。《汉书》言李固、杜乔朋心合力,致主文宣,而孝桓即位之诏有曰:“赃吏子孙不得详举。”岂非汉人已行之事乎?《元史》:“至元十九年九月壬戌,敕中外官吏,赃罪轻者诀杖,重者处死,”
yǒu yōng lì zhī tān, yǒu cái lì zhī tān. táng shū niú sēng rú chuán:" mù zōng chū, wèi yù shǐ zhōng chéng. sù zhōu cì shǐ lǐ zhí chén, zuò zāng dāng sǐ, zhōng guì rén wéi zhī shēn lǐ. dì yuē:' zhí chén yǒu cái, zhèn yù dài ér yòng zhī.' sēng rú yuē:' bǐ bù cái zhě, chí lù qǔ róng ěr. tiān zǐ zhì fǎ, suǒ yǐ shù fù yǒu cái zhě. ān lù shān zhū yǐ cái guò rén, gù luàn tiān xià.' dì shì qí yán, nǎi zhǐ." jīn zhī tān zòng zhě, dà dǐ jiē cái lì yě, gǒu shǐ zhī tì yú fǎ ér yǐ zhèng yòng qí cái, wèi bì fēi zhì shì zhī néng chén yě.
有庸吏之贪,有才吏之贪。《唐书·牛僧孺传》:“穆宗初,为御史中丞。宿州刺史李直臣,坐赃当死,中贵人为之申理。帝曰:‘直臣有才,朕欲贷而用之。’僧孺曰:‘彼不才者,持禄取容耳。天子制法,所以束缚有才者。安禄山、朱Г以才过人,故乱天下。’帝是其言,乃止。”今之贪纵者,大抵皆才吏也,苟使之惕于法而以正用其才,未必非治世之能臣也。
hòu hàn shū chēng yuán ān wèi hé nán yǐn, zhèng hào yán míng, rán wèi cháng yǐ zāng zuì jū rén, cǐ jìn rì wèi kuān hòu zhī lùn zhě suǒ chí yǐ wéi kǒu shí. nǎi yú suǒ jiàn, shù shí nián lái gū xī zhī zhèng, zhì yú gāng jiě niǔ chí, jiē cǐ yán yí zhī bì yǐ. jiē hū, fàn wén zhèng yǒu yán:" yī jiā kū hé rú yí lù kū xié?"
《後汉书》称袁安为河南尹,政号严明,然未尝以赃罪鞫人,此近日为宽厚之论者所持以为口实。乃余所见,数十年来姑息之政,至于纲解纽弛,皆此言贻之敝矣。嗟乎,范文正有言:“一家哭何如一路哭邪?”
zhū zǐ wèi jìn shì liú sú huò yú yīn dé zhī lùn, duō yǐ zòng shě yǒu zuì wèi rén, cǐ yóu rén zhǔ zhī yǐ xíng shè wèi rén yě. sūn shū áo duàn liǎng tóu shé ér wèi zhì chǔ xiāng, yì qǐ fēi yīn dé zhī bào xié?
朱子谓近世流俗惑于阴德之论,多以纵舍有罪为仁,此犹人主之以行赦为仁也。孙叔敖断两头蛇而位至楚相,亦岂非阴德之报邪?
táng liǔ shì jiā fǎ:" jū guān bù zòu xiáng ruì, bù dù sēng dào, bù dài zāng lì fǎ." cǐ jīn rì shì dài fū jū guān zhě zhī fǎ yě, sòng bāo zhěng jiè zǐ sūn:" yǒu fàn zāng zhě, bù dé guī běn jiā, sǐ bù dé zàng dà yíng." cǐ jīn rì shì dài fū jiào zǐ sūn zhě zhī fǎ yě.
唐《柳氏家法》:“居官不奏祥瑞,不度僧道,不贷赃吏法。”此今日士大夫居官者之法也,宋包拯戒子孙:“有犯赃者,不得归本家,死不得葬大茔。”此今日士大夫教子孙者之法也。
guì lián hàn yuán dì shí, gòng yǔ shàng yán:" xiào wén huáng dì shí, guì lián jié, jiàn tān wū, gǔ rén zhuì xù jí lì zuò zāng zhě jiē jìn gù, bù dé wèi lì. shǎng shàn fá è, bù ā qīn qī. zuì bái zhě fú qí zhū, yí zhě yǐ yǔ mín, wáng shú zuì zhī fǎ. gù lìng xíng jìn zhǐ, hǎi nèi dà huà. tiān xià duàn yù sì bǎi, yǔ xíng cuò wáng yì. wǔ dì shǐ lín tiān xià, zūn xián yòng shì, pì dì guǎng jìng shù qiān lǐ, zì jiàn gōng dà wēi xíng, suì cóng qí yù, yòng dù bù zú, nǎi xíng yī qiè zhī biàn, shǐ fàn fǎ zhě shú zuì, rén zhě bǔ lì, shì yǐ tiān xià shē chǐ, guān luàn mín pín, dào zéi bìng qǐ, wáng mìng zhě zhòng. jùn guó kǒng fú qí zhū, zé zé biàn qiǎo shǐ shū xí yú jì bù néng qī shàng fǔ zhě, yǐ wéi yòu zhí. jiān guǐ bù shèng, zé qǔ yǒng měng néng cāo qiè bǎi xìng zhě yǐ kē bào wēi fú xià zhě, shǐ jū dà wèi, gù wáng yì ér yǒu cái zhě xiǎn yú shì, qī mán ér shàn shū zhě zūn yú cháo, bèi nì ér yǒng měng zhě guì yú guān. gù sú jiē yuē: hé yǐ xiào dì wèi? cái duō ér guāng róng hé yǐ lǐ yì wèi, shǐ shū ér shì huàn hé yǐ jǐn shèn wèi? yǒng měng ér lín guān, gù qíng yì ér kūn qián zhě, yóu fù rǎng bì wéi zhèng yú shì. xíng suī quǎn zhì, jiā fù shì zú, mù zhǐ qì shǐ, shì wèi xián ěr, gù wèi jū guān ér zhì fù zhě wèi xióng jié, chù jiān ér dé lì zhě wèi zhuàng shì. xiōng quàn qí dì, fù miǎn qí zi, sú zhī bài huài, nǎi zhì yú shì. chá qí suǒ yǐ rán zhě, jiē yǐ fàn fǎ dé shú zuì, qiú shì bù dé zhēn xián xiàng shǒu chóng cái lì, zhū bù xíng zhī suǒ zhì yě. jīn yù xìng zhì zhì, zhì tài píng, yí chú shú zuì zhī fǎ. xiāng shǒu xuǎn jǔ bù yǐ shí jí yǒu zāng zhě, zhé xíng qí zhū, wáng dàn miǎn guān, zé zhēng jìn lì wéi shàn, guì xiào dì, jiàn gǔ rén, jìn zhēn xián, jǔ shí lián, ér tiān xià zhì yǐ." míng hū, jīn rì zhī biàn yǒu shèn yú cǐ. zì shén zōng yǐ lái, shú huò zhī fēng rì shèn yī rì, guó wéi bù zhāng, ér rén xīn dà huài, shù shí nián yú cǐ yǐ. shū yuē:" bù jiān hǎo huò, gǎn gōng shēng shēng, jū rén móu rén zhī bǎo jū, xù qīn." bì rú shì, ér hòu kě yǐ lì tài píng zhī běn.
○贵廉汉元帝时,贡禹上言:“孝文皇帝时,贵廉洁,贱贪污,贾人赘婿及吏坐赃者皆禁锢,不得为吏。赏善罚恶,不阿亲戚。罪白者伏其诛,疑者以与民,亡赎罪之法。故令行禁止,海内大化。天下断狱四百,与刑错亡异。武帝始临天下,尊贤用士,辟地广境数千里,自见功大威行,遂从耆欲,用度不足,乃行一切之变,使犯法者赎罪,人者补吏,是以天下奢侈,官乱民贫,盗贼并起,亡命者众。郡国恐伏其诛,则择便巧史书、习于计簿、能欺上府者,以为右职。奸轨不胜,则取勇猛能操切百姓者、以苛暴威服下者,使居大位,故亡义而有财者显于世,欺谩而善书者尊于朝,悖逆而勇猛者贵于官。故俗皆曰:何以孝弟为?财多而光荣;何以礼义为,史书而仕宦;何以谨慎为?勇猛而临官,故黥劓而髡钳者,犹复攘臂为政于世。行虽犬彘,家富势足,目指气使,是为贤耳,故谓居官而置富者为雄杰,处奸而得利者为壮士。兄劝其弟,父勉其子,俗之败坏,乃至于是。察其所以然者,皆以犯法得赎罪,求士不得真贤;相守崇财利,诛不行之所致也。今欲兴至治,致太平,宜除赎罪之法。相守选举不以实及有赃者,辄行其诛,亡但免官,则争尽力为善,贵孝弟,贱贾人,进真贤,举实廉,而天下治矣。”鸣呼,今日之变有甚于此。自神宗以来,赎货之风日甚一日,国维不张,而人心大坏,数十年于此矣。《书》曰:“不肩好货,敢恭生生,鞠人谋人之保居,叙钦。”必如是,而後可以立太平之本。
yǔ yòu yù lìng" jìn chén zì zhū cáo shì zhōng yǐ shàng, jiā wáng dé sī fàn mài, yǔ mín zhēng lì, fàn zhě zhé miǎn guān xuē jué, bù dé shì huàn." cǐ yì jīn yì kě xíng. zì wàn lì yǐ hòu tiān xià shuǐ lì niǎn chǎng dù shì jí wú bù shǔ zhī háo shēn, xiāng yán yǐ wéi cháng shì yǐ.
禹又欲令“近臣自诸曹侍中以上,家亡得私贩卖,与民争利,犯者辄免官削爵,不得仕宦。”此议今亦可行。自万历以後天下水利、碾、场渡、市集无不属之豪绅,相沿以为常事矣。
jìn gù jiān chén zǐ sūn táng tài zōng zhào jìn gù zì wén huà jí sī mǎ dé kān péi qián tōng děng zǐ sūn, bù lìng chǐ xù. wǔ hòu lìng yáng sù zǐ sūn bù dé rèn jīng guān jí shì wèi. zhì dé zhōng, liǎng jīng píng, dà shè, wéi lù shān zhī dǎng jí lǐ lín fǔ yáng guó zhōng wáng jīn gòng zǐ sūn bù yuán. sòng gāo zōng jí wèi, zhào cài jīng tóng guàn wáng fǔ zhū miǎn lǐ yàn liáng shī chéng tán zhěn jiē wù guó hài mín zhī rén, zǐ sūn gèng bù shōu xù, ér zhāng zǐ sūn yì bù dé shì yú cháo. míng tài zǔ yǒu tiān xià, zhào sòng wèi pú shòu gēng huáng wàn dàn zǐ sūn bù dé shì huàn. tāo tiè zhī xiàng zhōu dǐng wù zhī míng chǔ shū, gǔ rén gài yǒu zhī yǐ. qiè wèi yí lìng àn chá sī gè zé qí dì zhī jiān chén yī èr rén, wáng fǎ zhī suǒ wèi jiā, huò jiā ér wèi jǐn zhě, kè qí míng yú yù mén zhī shí, yǐ wéi shì jiè. ér jìn qí hòu rén zhī rén shì, jiǔ xíng bù wàng, bǎi shì nán gǎi, yì xiān wáng shù zhī fēng shēng zhī yì hū?
○禁锢奸臣子孙唐太宗诏禁锢字文化及、司马德戡、裴虔通等子孙,不令齿叙。武後令杨素子孙不得任京官及侍卫。至德中,两京平,大赦,惟禄山支党及李林甫、杨国忠、王钅共子孙不原。宋高宗即位,诏蔡京、童贯、王黼、朱勔、李彦、梁师成、谭稹皆误国害民之人,子孙更不收叙,而章子孙亦不得仕于朝。明太祖有天下,诏宋未蒲寿庚、黄万石子孙不得仕宦。饕餮之象周鼎、杌之名楚书,古人盖有之矣。窃谓宜令按察司各择其地之奸臣一二人,王法之所未加,或加而未尽者,刻其名于狱门之石,以为世戒。而禁其後人之人仕,九刑不忘,百世难改,亦先王树之风声之意乎?
jiù táng shū tài zōng jì: zhēn guān èr nián liù yuè xīn mǎo, zhào yuē:" tiān dì dìng wèi, jūn chén zhī yì yǐ zhāng bēi gāo jì chén, rén lùn zhī dào sī zhe. shì yòng dǔ hòu fēng sú, huà chéng tiān xià. suī fù shí jīng zhì luàn, zhǔ huò hūn míng, jí fēng jìng cǎo, fēn fāng wú jué, pōu xīn fén tǐ. fù dǎo rú guī. fū qǐ bù ài qī chǐ zhī qū, zhòng bǎi nián zhī mìng? liàng yóu jūn chén yì zhòng. míng jiào suǒ xiān, gù néng míng dà jié yú dāng shí, lì qīng fēng yú shēn hòu. zhì rú zhào gāo zhī yǔn èr shì, dǒng zhuō zhī jiū hóng nóng, rén shén suǒ jí, yì dài tóng fèn. kuàng fán yōng xiǎo shù, yǒu huái xiōng bèi, xiá guān diǎn cè, wǎng bù zhū yí. chén zhōu cì shǐ cháng shé xiàn nán péi qián tōng, xī zài suí dài, wěi zhì jìn fān, yáng dì yǐ jiù dǐ zhī qíng, tè xiāng ài xìng. suì nǎi wàng miè jūn qīn, qián tú shì nì, mì cì jiàn xì, zhāo jié qún chǒu. cháng jǐ liú shǐ, yī zhāo qiè fā, tiān xià zhī è, shú yún kě rěn? yí qí yí zōng fén shǒu, yǐ zhāng dà lù, dàn nián dài yì shí, lèi féng shè lìng. kě tè miǎn jí xíng, tóu zhī sì yì, chú míng xuē jué, qiān pèi zhōu,"
《旧唐书·太宗纪》:贞观二年六月辛卯,诏曰:“天地定位,君臣之义以彰;卑高既陈,人论之道斯著。是用笃厚风俗,化成天下。虽复时经治乱,主或昏明,疾风劲草,芬芳无绝,剖心焚体。赴蹈如归。夫岂不爱七尺之躯,重百年之命?谅由君臣义重。名教所先,故能明大节于当时,立清风于身後。至如赵高之殒二世,董卓之鸠弘农,人神所疾,异代同愤。况凡庸小竖,有怀凶悖,遐观典策,罔不诛夷。辰州刺史长蛇县男裴虔通,昔在隋代,委质晋藩,炀帝以旧邸之情,特相爱幸。遂乃忘蔑君亲,潜图拭逆,密伺间隙,招结群丑。长戟流矢,一朝窃发,天下之恶,孰云可忍?宜其夷宗焚首,以彰大戮,但年代异时,累逢赦令。可特免极刑,投之四裔,除名削爵,迁配州,”
cè fǔ yuán guī:" quán wàn jì wèi zhì shū dài yù shǐ. zhēn guān sì nián zhēng yuè, zòu yǔ wén zhì jí shòu suí hòu ēn, ér miè qì jūn qīn, shǒu wèi shì nì, rén chén zhī suǒ tóng jí, wàn dài zhī suǒ bù yuán. jīn qí zi nǎi rèn qiān niú, shì wèi zuǒ yòu, qǐng cóng píng chù, yǐ wéi chéng jiè. zhì kě."
《册府元龟》:“权万纪为治书待御史。贞观四年正月,奏宇文智及受隋厚恩,而蔑弃君亲,首为弑逆,人臣之所同疾,万代之所不原。今其子乃任千牛,侍卫左右,请从屏黜,以为惩戒。制可。”
yáng yuán xǐ chuán zài, wǔ hòu zhì yuē:" suí shàng shū lìng yáng sù, xī zài běn cháo, zǎo hé shū yù. bǐng xiōng xié zhī dé, huái chǎn nìng zhī cái, huò luàn jūn shàng, lí jiàn gǔ ròu. yáo dòng zhǒng dí, níng wéi jué gǔ zhī huò yòu shàn hòu zhǔ, zú chéng qǐng fán zhī xìn. shēng wèi bù zhōng zhī rén, sǐ wèi bú yì zhī guǐ, shēn suī xìng miǎn, zi jìng zú zhū. sī zé jiān nì zhī móu shì qí tíng xùn, xiǎn báo zhī xíng suì chéng mén fēng. xíng lù suī jiā, zhī yìn réng zài, qǐ kě fù jiān suí jìn shì, chǐ jī cháo xíng. zhèn jiē tǒng bǎi wáng, gōng lín sì hǎi, shàng jiā xián zuǒ, xià è zéi chén, cháng yù cóng róng yú wàn jī zhī yú, bāo biǎn yú qiān zǎi zhī wài, kuàng nián dài wèi yuǎn, ěr mù suǒ cún zhě hū? qí yáng sù jí xiōng dì zǐ sūn, bìng bù de lìng rèn jīng guān jí dài wèi."
《杨元禧传》载,武後制曰:“隋尚书令杨素,昔在本朝,早荷殊遇。禀凶邪之德,怀谄佞之才,惑乱君上,离间骨肉。摇动冢嫡,宁惟掘蛊之祸;诱扇後主,卒成请蹯之衅。生为不忠之人,死为不义之鬼,身虽幸免,子竟族诛。斯则奸逆之谋是其庭训,险薄之行遂成门风。刑戮虽加,枝胤仍在,岂可复肩随近侍,齿迹朝行。朕接统百王,恭临四海,上嘉贤佐,下恶贼臣,常欲从容于万机之馀,褒贬于千载之外,况年代未远,耳目所存者乎?其杨素及兄弟子孙,并不得令任京官及待卫。”
sòng mò pú shòu gēng pàn nì zhī shì, jiē chū yú qí xiōng shòu shān chéng zhī huà. shì shí shòu shān chéng yáng zhe huáng guàn yě fú, guī yǐn shān zhōng, zì chēng chǔ shì, yǐ shì bù chén èr xìng. ér mì wèi shòu gēng zuò jiàng biǎo, lìng rén zì shuǐ mén qián chū, sòng kuǎn yú suō dōu. qí hòu shòu gēng yǐ gōng shòu píng zhāng, fù guì guān yī shí, ér shòu shān chéng yì jū jiǎ dì. yǒu tóu shī zhě yún:" jiàn jǐ fēn yún fú zhǔ rì, shān lín jì mò bì mén shí. shuǐ shēng qín yǔ jiē shí shì, mò dào shān wēng zǒng bù zhī." wū hū, jīn zhī shēn wéi róng shǒu ér wài tuō gāo míng zhě, yì wèi cháng wú qí rén yě. huò yù gài ér mí zhāng, zé wú táo yú sān pàn zhī bǐ yǐ.
宋末蒲寿庚叛逆之事,皆出于其兄寿{山成}之画。是时寿{山成}佯著黄冠野服,归隐山中,自称处士,以示不臣二姓。而密为寿庚作降表,令人自水门潜出,送款于唆都。其後寿庚以功授平章,富贵冠一时,而寿{山成}亦居甲第。有投诗者云:“剑戟纷纭扶主日,山林寂寞闭门时。水声禽语皆时事,莫道山翁总不知。”呜呼,今之身为戎首而外托高名者,亦未尝无其人也。或欲盖而弥章,则无逃于三叛之笔矣。
jiā shì kǒng zǐ yuē:" jū jiā lǐ, gù zhì kě yí yú guān." zi mù wèn fàn wǔ zi zhī dé yú zhào mèng, duì yuē:" fū zǐ zhī jiā shì zhì, yán yú jìn guó, wú yǐn qíng qí zhù shǐ chén xìn yú guǐ shén, wú kuì cí." zi mù guī yǐ yǔ wáng, wáng yuē:" yí qí guāng fǔ wǔ jūn, yǐ wéi méng zhǔ yě," fū yǐ yī rén jiā shì zhī lǐ, ér zhì jìn guó zhī bà, shì dài fū zhī jū jiā qǐ xì xíng hū!
○家事孔子曰:“居家理,故治可移于官。”子木问范武子之德于赵孟,对曰:“夫子之家事治,言于晋国,无隐情;其祝史陈信于鬼神,无愧辞。”子木归以语王,王曰:“宜其光辅五君,以为盟主也,”夫以一人家事之理,而致晋国之霸,士大夫之居家岂细行乎!
shǐ jì zhī zài xuān qū rèn shì, yuē:" fù rén zhēng shē chǐ ér rèn shì zhé jié wèi jiǎn, lì tián chù. tián chù, rén zhēng qǔ jiàn jiǎ, rèn shì dú qǔ guì shàn. fù zhě shù shì, rán rèn gōng jiā yuē, fēi tián chù suǒ chū, fú yī shí gōng shì bù bì, zé shēn bù dé yǐn jiǔ shí ròu, yǐ cǐ wéi lǘ lǐ lǜ, gù fù ér zhǔ shàng zhòng zhī." hàn shū zài zhāng ān shì yuē:" ān shì zūn wèi gōng hóu, shí yì wàn hù, rán shēn yī yì tí, fū rén zì fǎng jī. jiā tóng qī bǎi rén, jiē yǒu shǒu jì zuò shì. nèi zhì chǎn yè, lěi jī xiān wēi, shì yǐ néng zhí qí huò, fù yú dà jiàng jūn guāng." hòu hàn shū zài fán hóng fù zhòng yuē:" shì shàn nóng jià, hǎo huò zhí, xìng wēn hòu, yǒu fǎ dù, sān shì gòng cái, zǐ sūn zhāo xī lǐ jìng, cháng ruò gōng jiā. qí yíng lǐ chǎn yè, wù wú suǒ qì, kè yì tóng lì, gè dé qí yí, gù néng shàng xià lù lì, cái lì suì bèi." jīn zhī shì dài fū zhī cǐ zhě xiān, gù fù guì bù sān sì chuán ér shuāi tì yě.
《史记》之载宣曲任氏,曰:“富人争奢侈而任氏折节为俭,力田畜。田畜,人争取贱贾,任氏独取贵善。富者数世,然任公家约,非田畜所出,弗衣食;公事不毕,则身不得饮酒食肉,以此为闾里率,故富而主上重之。”《汉书》载张安世曰:“安世尊为公侯,食邑万户,然身衣弋绨,夫人自纺绩。家童七百人,皆有手技作事。内治产业,累积纤微,是以能殖其货,富于大将军光。”《後汉书》载樊宏父重曰:“世善农稼,好货殖,性温厚,有法度,三世共财,子孙朝夕礼敬,常若公家。其营理产业,物无所弃,课役童隶,各得其宜,故能上下戮力,财利岁倍。”今之士大夫知此者鲜,故富贵不三四传而衰替也。
liǎng jiā nú zhēng dào, huò shì nú rù yù shǐ fǔ, yù tà dài fū mén, cǐ huò shì zhī suǒ yǐ wáng yě. nú cóng bīn kè jiāng jiǔ huò ròu, cǐ dǒng xián zhī suǒ yǐ bài yě. rán zé jīn rì zhī guān píng, qí xiān kǎo zhī chōng yuē hū? yǐ zhèng sè lì cháo zhī kǒng fù, ér yàn qī xíng lù, huò jí qí jūn yǐ xiǎo xīn jǐn shèn zhī huò guāng, ér yīn qī xié móu, zhì yú miè zú. fū gāng zhī néng lì zhě xiān yǐ.
两家奴争道,霍氏奴入御史府,欲踏大夫门,此霍氏之所以亡也。奴从宾客浆酒藿肉,此董贤之所以败也。然则今日之官评,其先考之《憧约》乎?以正色立朝之孔父,而艳妻行路,祸及其君;以小心谨慎之霍光,而阴妻邪谋,至于灭族。夫纲之能立者鲜矣。
róng wáng tīng nǚ lè ér niú mǎ bàn sǐ. chǔ tiě jiàn lì ér chàng yōu zhuō, qín wáng wèi zhī. chéng dì chǒng huáng mén míng chàng bǐng jiāng jǐng wǔ zhī shǔ, ér hàn yè yǐ shuāi. xuán zōng zào ní cháng yǔ yī zhī qū, ér táng shì suì luàn. jīn rì shì dài fū cái rèn yī guān, jí yǐ jiào xì chàng qǔ wèi shì, guān fāng mín yǐn zhì zhī bù jiǎng, guó ān dé bù wáng? shēn ān dé wú bài, nú pú yán shì jiā xùn:" yè xià yǒu yī lǐng jūn, tān jī yǐ shèn, jiā tóng bā bǎi, shì mǎn yī qiān." táng lǐ yì fǔ duō qǔ rén nú bì, nǎi bài, gè sàn guī qí jiā. shí rén wéi lù bù yún:" hùn nú bì ér luàn fàng, gè shí jiā ér jìng rén." tài zǔ shù liáng guó gōng lán yù zhī zuì, yì yuē:" jiā nú zhì yú shù bǎi." jīn rì jiāng nán shì dài fū duō yǒu cǐ fēng, yī dēng shì jí, cǐ bèi jìng lái mén xià, wèi zhī tóu kào, duō zhě yì zhì qiān rén. ér qí yòng shì zhī rén, zé zhǔ rén zhī qǐ jū shí xī, yǐ zhì yú chū chǔ yǔ mò, wú yī bù shòu qí jié zhì. yǒu gān yú huǐ míng sàng jié ér bù gù zhě, nú zhě zhǔ zhī, zhǔ zhě nú zhī. jiē hū, cǐ liù nì zhī suǒ yóu lái yǐ.
戎王听女乐而牛马半死。楚铁剑利而倡优拙,秦王畏之。成帝宠黄门名倡丙疆、景武之属,而汉业以衰。玄宗造《霓裳羽衣之曲》,而唐室遂乱。今日士大夫才任一官,即以教戏唱曲为事,官方民隐置之不讲,国安得不亡?身安得无败,○奴仆《颜氏家训》:“邺下有一领军,贪积已甚,家童八百,誓满一千。”唐李义府多取人奴婢,乃败,各散归其家。时人为露布云:“混奴婢而乱放,各识家而竞人。”太祖数凉国公蓝玉之罪,亦曰:“家奴至于数百。”今日江南士大夫多有此风,一登仕籍,此辈竞来门下,谓之投靠,多者亦至千人。而其用事之人,则主人之起居食息,以至于出处语默,无一不受其节制。有甘于毁名丧节而不顾者,奴者主之,主者奴之。嗟乎,此六逆之所由来矣。
hàn shū huò guāng chuán:" rèn xuān yán: dà jiàng jūn shí, bǎi guān yǐ xià, dàn shì féng zǐ dōu wáng zǐ fāng děng." yòu yuē:" chū guāng ài xìng jiān nú féng zǐ dōu, cháng yǔ jì shì. jí xiǎn guǎ jū, yǔ zǐ dōu luàn." fū yǐ chū rù diàn mén, jìn zhǐ bù shī chǐ cùn zhī rén, ér nì qíng nǚ zǐ xiǎo rén, suì zhì yú cǐ. jīn shí shì dài fū zhī pū, duō yǒu yǐ sè ér shēng, yǐ qī ér chǒng. fū shàng yǒu yú sè zhī zhǔ, zé xià bì yǒu shì zhī chén." qīng sī cuī yīng, zhuó sī zhuó zú", zì qǔ zhī yě. shì yǐ yù qīng guī mén, bì zì jiǎn tóng pú shǐ.
《汉书·霍光传》:“任宣言:大将军时,百官已下,但事冯子都、王子方等。”又曰:“初;光爱幸监奴冯子都,常与计事。及显寡居,与子都乱。”夫以出入殿门,进止不失尺寸之人,而溺情女子、小人,遂至于此。今时士大夫之仆,多有以色而升,以妻而宠。夫上有渔色之主,则下必有弑之臣。“清斯催缨,浊斯濯足”,自取之也。是以欲清闺门,必自简童仆始。
yán fēn yí zhī pū yǒng nián, hào yuē" hè pō" zhāng jiāng líng zhī pū yóu shǒu lǐ, hào yuē" chǔ bīn". bù dàn zhāo quán nà huì, ér cháo zhōng duō zèng zhī shī wén, yǎn rán yǔ shēn wèi bīn zhǔ. míng hào zhī qīng, wén zhāng zhī rǔ, zhì sī ér shén. yì rì mèi yān jiàn cí, fēi cǐ wèi zhī hāo shǐ hū?
严分宜之仆永年,号曰“鹤坡”;张江陵之仆游守礼,号曰“楚滨”。不但招权纳贿,而朝中多赠之诗文,俨然与绅为宾主。名号之轻,文章之辱,至斯而甚。异日媚阉建祠,非此为之嚆矢乎?
rén nú zhī duō, wú zhōng wéi shèn. qí zhuān zì bào héng, yì wéi wú zhōng wéi shèn. yǒu wáng zhě qǐ, dāng xī miǎn wèi liáng ér xǐ zhī, yǐ shí yuǎn fāng kōng xū zhī dì. shì dài fū zhī jiā suǒ yòng pú yì, bìng lìng chū zī gù mù, rú jiāng běi zhī lì. zé háo hèng yī qīng, ér sì xiāng zhī mín dé yǐ ān zhěn. qí wèi shì dài fū zhě, yì bù shòu zhì yú rén, kě yǐ miǎn ér wéi shàn. sòng jiǎn fēng chún, qí bì zì cǐ shǐ yǐ.
人奴之多,吴中为甚。其专恣暴横,亦惟吴中为甚。有王者起,当悉免为良而徙之,以实远方空虚之地。士大夫之家所用仆役,并令出赀雇募,如江北之例。则豪横一清,而四乡之民得以安枕。其为士大夫者,亦不受制于人,可以勉而为善。讼简风淳,其必自此始矣。
hūn rén yán shì jiā xùn:" xī zhě zhōu gōng yī mù sān wò fā, yī fàn sān tǔ bǔ, yǐ jiē bái wū zhī shì, yī rì suǒ jiàn qī shí yú rén. mén bù tíng bīn, gǔ suǒ guì yě. shī jiào zhī jiā, hūn sì wú lǐ, huò yǐ zhǔ jūn qǐn shí chēn nù, jù kè wèi tōng, jiāng nán shēn yǐ wéi chǐ. huáng mén shì láng péi zhī lǐ, hào shàn dài shì, yǒu rú cǐ bèi, duì bīn zhàng zhī. qí mén shēng tóng pú jiē yú tā rén, zhé xuán fǔ yǎng, cí sè yìng duì, mò bù sù jìng. yǔ zhǔ wú bié yě." shǐ jì:" zhèng dāng shí jiè mén xià kè, zhì wú guì jiàn, wú liú mén zhě." hòu hàn shū:" huáng fǔ sōng zhé jié xià shì, mén wú liú kè." ér dà dài lǐ:" wǔ wáng zhī mén míng yuē:' jìng yù bīn kè, guì jiàn wú èr.'" zé gǔ yǐ yán zhī yǐ. guān fū hòu hàn zhào yī zhī yú huáng fǔ guī, gāo biāo zhī yú mǎ róng, yī yè bù miàn, zhōng shēn bú jiàn. wèi shì dài fū zhě, kě bù jiè zāi!
○阍人《颜氏家训》:“昔者周公一沐三握发,一饭三吐哺,以接白屋之士,一日所见七十馀人。门不停宾,古所贵也。失教之家,阍寺无礼,或以主君寝食嗔怒,拒客未通,江南深以为耻。黄门侍郎裴之礼,号善待士,有如此辈,对宾杖之。其门生童仆接于他人,折旋俯仰,辞色应对,莫不肃敬。与主无别也。”《史记》:“郑当时诫门下客,至无贵贱,无留门者。”《後汉书》:“皇甫嵩折节下士,门无留客。”而《大戴礼》:“武王之门铭曰:‘敬遇宾客,贵贱无二。’”则古已言之矣。观夫後汉赵壹之于皇甫规,高彪之于马融,一谒不面,终身不见。为士大夫者,可不戒哉!
hòu hàn shū liáng jì chuán:" jì shòu gòng chéng niǎn chē yóu guān dì nèi, míng zhōng chuī guǎn, huò lián jì rì yè. kè dào mén, bù dé tōng, jiē qǐng xiè mén zhě, mén zhě lèi qiān jīn." jīn rì suǒ wèi mén bāo, dài yú cǐ. tián zhái jiù táng shū:" zhāng jiā zhēn zài dìng zhōu, suǒ qīn yǒu quàn lì tián yè zhě, jiā zhēn yuē:' wú tiān tiǎn guān róng, céng rèn guó xiāng, wèi sǐ zhī jì, qǐ yōu jī něi. ruò fù qiǎn zé, suī fù tián zhuāng hé yòng? bǐ jiàn cháo shì guǎng zhàn liáng tián, nǎi shēn mò hòu, jiē wèi wú lài zǐ dì zuò jiǔ sè zhī zī, shén wú wèi yě.' wén zhě tàn fú." cǐ kě wèi dé èr shū zhī yí yì zhě. ruò fú shì biàn rì xīn, rén qíng mí xiǎn, yǒu yǐ fù hòu zhī míng ér fǎn shǐ qí hòu rén wú lì zhuī zhī dì zhě, yì bù kě bù lǜ yě. shū yòu yán mǎ suì zī huò jiǎ tiān xià. jì zú, zi chàng chéng jiù yè, lǚ wèi háo xìng yāo qǔ. zhēn yuán mò, zhōng wèi cáo zhì lián fěng chàng, lìng xiàn tián yuán dì zhái, shùn zōng fù cì chàng. zhōng guì rén bī qǔ, réng zhǐ shǐ shī yú fó sì, chàng bù gǎn lìn. wǎn nián cái chǎn bìng jǐn, shēn mò zhī hòu, zhū zǐ wú shì kě jū, yǐ zhì dòng něi. jīn fèng chéng yuán tíng guǎn, jí chàng jiù dì yě. tǔ è jiā cái fù yú gōng cáng, jí hōng, yǒu èr nú gào qí zi jì gǎi fù yí biǎo, nì suǒ xiàn jiā cái. xiàn zōng yù qiǎn zhōng shǐ yì dōng dōu jiǎn kuò, yǐ péi dù jiàn ér zhǐ. jì hòu wèi dé zhōu cì shǐ, guǎng jī jīn bǎo pū qiè yǐ xíng. jié dù shǐ lǐ quán lüè lì qí huò ér tú zhī, jiào běn zhōu jūn zuò luàn shā jì, nà qí shì nǚ, yǐ jì yìng chù zhī. wú jiàn jīn zhī dà jiā, yǐ jiǔ sè fèi zhě jū qí yī, yǐ zhēng xì pò zhě jū qí yī, yì wài zhī wǔ duó yòu jū qí yī, ér sān huán zhī zǐ sūn wēi yǐ.
《後汉书·梁冀传》:“冀、寿共乘辇车游观第内,鸣钟吹管,或连继日夜。客到门,不得通,皆请谢门者,门者累千金。”今日所谓门包,殆于此。○田宅《旧唐书》:“张嘉贞在定州,所亲有劝立田业者,嘉贞曰:‘吾天忝官荣,曾任国相,未死之际,岂忧饥馁。若负谴责,虽富田庄何用?比见朝士广占良田,乃身殁後,皆为无赖子弟作酒色之资,甚无谓也。’闻者叹服。”此可谓得二疏之遗意者。若夫世变日新,人情弥险,有以富厚之名而反使其後人无立锥之地者,亦不可不虑也。书又言马燧赀货甲天下。既卒,子畅承旧业,屡为豪幸邀取。贞元末,中尉曹志廉讽畅,令献田园第宅,顺宗复赐畅。中贵人逼取,仍指使施于佛寺,畅不敢吝。晚年财产并尽,身殁之後,诸子无室可居,以至冻馁。今奉诚园亭馆,即畅旧第也。土锷家财富于公藏,及薨,有二奴告其子稷改父遗表,匿所献家财。宪宗欲遣中使诣东都简括,以裴度谏而止。稷後为德州刺史,广赍金宝仆妾以行。节度使李全略利其货而图之,教本州军作乱杀稷,纳其室女,以伎媵处之。吾见今之大家,以酒色费者居其一,以争阋破者居其一,意外之侮夺又居其一,而三桓之子孙微矣。
sān fǎn jīn rì rén qíng yǒu sān fǎn, rì mí qiān mí wěi, mí qīn mí fàn, mí shē mí lìn.
○三反今日人情有三反,日弥谦弥伪,弥亲弥泛,弥奢弥吝。
zhào shā qiǎo zhào shā, zhì zhào shā, lìn zhào shā.
○召杀巧召杀,忮召杀,吝召杀。
nán běi fēng huà zhī shī jiāng nán zhī shì, qīng bó shē yín, liáng chén zhū dì zhī yí fēng yě. hé běi zhī rén, dòu hěn jié shā, ān shǐ zhū xiōng zhī yú huà yě.
○南北风化之失江南之士,轻薄奢淫,梁、陈诸帝之遗风也。河北之人,斗很劫杀,安、史诸凶之馀化也。
nán běi xué zhě zhī bìng" bǎo shí zhōng rì, wú suǒ yòng xīn", nán yǐ zāi! jīn rì běi fāng zhī xué zhě shì yě." qún jū zhōng rì, yán bù jí yì, hǎo xíng xiǎo huì", nán yǐ zāi! jīn rì nán fāng zhī xué zhě shì yě.
○南北学者之病“饱食终日,无所用心”,难矣哉!今日北方之学者是也。“群居终日,言不及义,好行小慧”,难矣哉!今日南方之学者是也。
fàn wén zhèng gōng shǐ yán, fàn wén zhèng gōng xiān tiān xià zhī yōu ér yōu, hòu tiān xià zhī lè ér lè. ér wén zhèng zì zuò jiāo yǒu rén wáng jūn mù biǎo yún:" jīn zī fāng miàn, bīn kè mǎn zuò, zhōng gǔ zài tíng, zì fā yōu biān, duì jiǔ xiān lè, qǐ rú guī fēng yuè xià, yǐ gāo sōng, tīng cháng dí, xīn rán wàng tiān xià zhī jì hū?" mǎ wén yuān shǎo yǒu dà zhì, jí zhì wǎn nián, yóu sī jiàn gōng biān chuí. ér làng pō xī lǐ, jiàn fēi yuān diǎn diǎn duò shuǐ zhōng, zhōng sī shǎo yóu zhī yán. gǔ jīn tóng cǐ yī zhé, ruǎn sì zōng yǒng huái shī suǒ yún:" níng yǔ yàn què xiáng, bù suí huáng gǔ fēi. huáng què yóu sì hǎi, zhōng lù jiāng ān guī" zhě yě. ruò fú zhī jǐ zhī shén, chù kàng zhī zhèng, shèng rén dāng zhī, yì bì yǒu dào yǐ.
○范文正公史言,范文正公先天下之忧而忧,後天下之乐而乐。而文正自作《郊友人王君墓表》云:“今兹方面,宾客满坐,钟鼓在庭,自发忧边,对酒鲜乐,岂如圭峰月下,倚高松,听长笛,欣然忘天下之际乎?”马文渊少有大志,及至晚年,犹思建功边陲。而浪泊西里,见飞鸢跕跕堕水中,终思少游之言。古今同此一辙,阮嗣宗《咏怀诗》所云:“宁与燕雀翔,不随黄鹄飞。黄鹊游四海,中路将安归”者也。若夫知几之神,处亢之正,圣人当之,亦必有道矣。
xīn yòu ān xīn yòu ān cí:" xiǎo cǎo jiù céng hū yuǎn zhì, gù rén jīn yǒu jì dāng guī." cǐ fēi yòng jiāng bó yuē shì yě. wú zhì:" tài shǐ cí, dōng lái huáng rén yě. hòu lì gōng yú sūn cè, cáo gōng wén qí míng, yí cí shū, yǐ qiè fēng zhī. fā shěng, wú suǒ dào, dàn zhù dāng guī." yòu ān jiǔ huàn nán cháo, wèi dé dà yòng, wǎn nián duō yǒu lún luò zhī gǎn, yì lián pō sī yòng zhào rén zhī yì ěr. guān qí yǔ chén tóng fǔ jiǔ hòu zhī yán, bù kě zhī qí xīn shì zāi. shì dài fū wǎn nián zhī xué nán fāng shì dài fū, wǎn nián duō hào xué fú běi fāng shì dài fū, wǎn nián duō hào xué xiān. fū yī shēng shì huàn, tóu lǎo dé xián, zhèng yí jìn dé xiū yè, yǐ bǔ cóng qián zhī quē, ér zhī bù néng jí, liú yú yì duān, qí yǔ qiú tián wèn shě zhī bèi xíng shì suī shū, ér zī zī wèi lì zhī xīn zé yī ér yǐ yǐ. sòng shǐ lǚ dà lín chuán:" fù bì zhì zhèng yú jiā, wèi fú shì zhī xué. dà lín yǔ zhī shū yuē:' gǔ zhě sān gōng wú zhí shì, wéi yǒu dé zhě jū zhī, nèi zé lùn dào yú cháo, wài zé zhǔ jiào yú xiāng. gǔ zhī dà rén dàng shì rèn zhě, bì jiāng yǐ sī dào jué sī mín, chéng jǐ yǐ chéng wù, qǐ yǐ wèi zhī jìn tuì nián zhī shèng shuāi ér wèi zhī biàn zāi, jīn dà dào wèi míng, rén qū yì xué, bù rén yú zhuāng, zé rén yú shì, yí shèng rén wéi wèi jǐn shàn, qīng lǐ yì wèi bù zú xué. rén lún bù míng, wàn wù wéi cuì, cǐ lǎo chéng dà rén cè yǐn cún xīn zhī shí, yǐ dào zì rèn, zhèn qǐ huài sú. ruò fú yí jīng biàn qì, wù qiú cháng nián, cǐ shān gǔ bì shì zhī shì dú shàn qí shēn zhě zhī suǒ hǎo, qǐ shì zhī suǒ yǐ wàng yú gōng zhě.' bì xiè zhī." yǐ dá zūn dà lǎo ér shòu hòu shēng zhī zhēn guī, liáng bù yì de yě.
○辛幼安辛幼安词:“小草旧曾呼远志,故人今有寄当归。”此非用姜伯约事也。《吴志》:“太史慈,东莱黄人也。後立功于孙策,曹公闻其名,遗慈书,以箧封之。发省,无所道,但贮当归。”幼安久宦南朝,未得大用,晚年多有沦落之感,亦廉颇思用赵人之意尔。观其与陈同甫酒後之言,不可知其心事哉。○士大夫晚年之学南方士大夫,晚年多好学佛;北方士大夫,晚年多好学仙。夫一生仕宦,投老得闲,正宜进德修业,以补从前之阙,而知不能及,流于异端,其与求田问舍之辈行事虽殊,而孳孳为利之心则一而已矣。《宋史·吕大临传》:“富弼致政于家,为佛氏之学。大临与之书曰:‘古者三公无职事,惟有德者居之,内则论道于朝,外则主教于乡。古之大人当是任者,必将以斯道觉斯民,成己以成物,岂以位之进退、年之盛衰而为之变哉,今大道未明,人趋异学,不人于庄,则人于释,疑圣人为未尽善,轻礼义为不足学。人伦不明,万物惟悴,此老成大人侧隐存心之时,以道自任,振起坏俗。若夫移精变气,务求长年,此山谷避世之士独善其身者之所好,岂世之所以望于公者。’弼谢之。”以达尊大老而受後生之箴规,良不易得也。
táng xuán zōng kāi yuán liù nián, hé nán cān jūn zhèng xǐ guó zhōu zhū yáng xiàn chéng guō xiān zhōu, tóu guǐ xiàn shī, chì yuē:" guān qí wén lǐ, shì chóng dào fǎ zhì yú shí yòng, bù qiè shì qíng, kě gè cóng suǒ hǎo." bìng bà guān, dù wèi dào shì.
唐玄宗开元六年,河南参军郑铣、虢州朱阳县丞郭仙舟,投匦献诗,敕曰:“观其文理,是崇道法;至于时用,不切事情,可各从所好。”并罢官,度为道士。
shì dài fū jiā róng sēng ní cè fǔ yuán guī:" táng xuán zōng kāi yuán èr nián qī yuè wù shēn, zhì yuē:' rú wén bǎi guān jiā duō yǐ sēng ní dào shì wèi mén tú, wǎng huán qī zǐ, wú suǒ bì jì. huò guǐ tuō chán guān, wàng chén huò fú zhēng shè zuǒ dào, shēn yì dà yóu. zì jīn yǐ hòu, bǎi guān bù dé zhé róng sēng ní dào shì děng zhì jiā, yuán jí xiōng yào xū shè zhāi, jiē yú zhōu xiàn chén dié sì guàn, rán hòu yī shù tīng qù. réng lìng yù shǐ jīn wú míng jiā zhuō nì,'"
○士大夫家容僧尼《册府元龟》:“唐玄宗开元二年七月戊申,制曰:‘如闻百官家多以僧尼、道士为门徒,往还妻子,无所避忌。或诡托禅观,妄陈祸福;争涉左道,深斁大猷。自今已後,百官不得辄容僧尼道士等至家,缘吉凶要须设斋,皆于州县陈牒寺观,然後依数听去。仍令御史、金吾明加捉溺,’”
táng zhì, bǎi guān zhāi rì suī zài sì zhōng, bù dé guò sēng. zhāng jí sì sù zhāi shī yún:" wǎn dào jīn guāng mén wài sì, sì zhōng xīn zhú gé lián duō, zhāi gōng jìn yǔ sēng xiāng jiàn, yuàn yuàn kāi mén bù dé guò."
唐制,百官斋日虽在寺中,不得过僧。张籍《寺宿斋诗》云:“晚到金光门外寺,寺中新竹隔帘多,斋宫禁与僧相见,院院开门不得过。”
jīn shǐ hǎi líng jì:" zhēn yuán sān nián, yǐ yòu chéng xiàng zhāng gào píng zhāng zhèng shì zhāng huī, měi jiàn sēng fǎ bǎo, bì zuò qí xià, shī dà chén tǐ, gè zhàng èr shí, sēng fǎ bǎo wàng zì zūn dà, zhàng èr bǎi."
《金史·海陵纪》:“贞元三年,以右丞相张诰、平章政事张晖,每见僧法宝,必坐其下,失大臣体,各杖二十,僧法宝妄自尊大,杖二百。”
pín zhě shì rén pín zhě bù yǐ huò shì rén, rán wèi cháng wú yǐ zì zhì yě. jiāng shàng zhī pín nǚ, cháng xiān zhì ér sǎo shì bù xí. chén píng shì lǐ zhōng sàng, yǐ xiān wǎng wǎng bà wèi zhù. gǔ rén zhī fēng, wú dǎng suǒ yí miǎn yǐ.
○贫者事人贫者不以货事人,然未尝无以自致也。江上之贫女,常先至而扫室布席。陈平侍里中丧,以先往往罢为助。古人之风,吾党所宜勉矣。
fēn jū sòng xiào jiàn zhōng, zhōng jūn fǔ lù shì cān jūn zhōu yīn qǐ yuē:" jīn shì dài fū fù mǔ zài ér xiōng dì yì jū, jì shí jiā ér qī. shù rén fù zǐ shū chǎn, bā jiā ér wǔ. qí shèn zhě nǎi wēi wáng bù xiāng zhī, jī hán bù xiāng xù, jì jí chán hài qí jiān, bù kě chēng shù. yí míng qí jìn, yǐ yì qí fēng." dāng rì jiāng zuǒ zhī fēng biàn yǐ rú cǐ. wèi shū péi zhí chuán yún:" zhí suī zì zhōu sòng lù fèng mǔ jí shàn zhū dì, ér gè bié zī cái, tóng jū yì mèng, yī mén shù zào." gài yì rǎn jiāng nán zhī sú yě. suí lú sī dào pìn chén, cháo nán rén shī yuē:" gòng zèng fēn chuī fàn, tóng dāng gè zhǔ yú." ér dì lǐ zhì yán:" shǔ rén mǐn huì qīng jí, yóu zú yì qián zhī xì, xiǎo rén báo yú qíng lǐ, fù zǐ lǜ duō yì jū." cè fǔ yuán guī:" táng sù zōng qián yuán yuán nián sì yuè, zhào bǎi xìng zhōng yǒu shì qīn bù xiào, bié jí yì cái, diàn wū fēng sú, kuī bài míng jiào, xiān jué liù shí, pèi lì qì xī. yǒu guān pǐn zhě, jìn shēn wén zòu." sòng shǐ: tài zǔ" kāi bǎo yuán nián liù yuè guǐ hài, zhào jīng shǔ mín, zǔ fù mǔ fù mǔ zài zhě, zǐ sūn bù dé bié cái yì jū."" èr nián bā yuè dīng hài, zhào chuān xiá zhū zhōu, chá mín yǒu fù mǔ zài ér bié jí yì cái zhě, lùn sǐ." tài zōng" chún huà yuán nián jiǔ yuè xīn yǐ, jìn chuān xiá mín fù mǔ zài chū wèi zhuì xù." zhēn zōng" dà zhōng xiáng fú èr nián zhēng yuè wù chén, zhào yòu rén zǐ dì xī jiā chǎn zhě, lìng suǒ zài qín bǔ liú pèi." qí yú jiào mín hòu sú zhī yì, kě wèi shēn qiě dǔ yǐ. ruò liú ān shì hé zhāng," fù zài, bié jí yì cái, jué miè yì lǐ", zé shǐ chuán shū zhī, yǐ wéi zhèng lùn, mǎ liàng wèi yù shǐ zhōng chéng, shàng yán fù zǔ wèi zàng, bù dé bié cái yì jū. nǎi jīn zhī jiāng nán yóu duō cǐ sú rén jiā, ér zi qǔ fù, zhé qiú fēn yì. ér lǎo chéng zhī shì, yǒu wèi èr nǚ tóng jū, yì shēng xián jìng, shì hǎo zhī dào mò rú fēn mèng zhě, qǐ jūn zǐ zhī yán yǔ? shǐ jì yán shāng jūn zhì qín, lìng mín yǒu èr nán yǐ shàng bù fēn yì zhě, bèi qí fù. yòu yán qín rén jiā fù zi zhuàng zé chū fēn jiā, pín zi zhuàng zé chū zhuì, yǐ wéi guó sú zhī bì. ér lù jiǎ jiā yú hǎo, yǒu wǔ nán. chū suǒ shǐ yuè dé tuó zhōng zhuāng, mài qiān jīn, fēn qí zi, zi èr bǎi jīn, lìng qí shēng chǎn. lù shēng cháng ān chē sì mǎ, cóng gē wǔ qín sè shì zhě shí rén, bǎo jiàn zhí bǎi jīn, wèi qí zǐ yuē:" yǔ rǔ yuē: guò rǔ, rǔ gěi wú rén mǎ jiǔ shí, jí yù shí rì ér gèng. suǒ sǐ jiā dé bǎo jiàn chē qí shì cóng zhě," hòu rén huò wèi zhī wèi dá. zhì táng yáo chóng, yí lìng, yǐ dá guān shēn hòu zǐ sūn shī yīn, duō zhì pín hán. dòu chǐ zhī jiān, shēn shāng shì jìng, yù fǎng lù shēng zhī yì, yù wèi fēn dìng, jiāng yǐ jué qí hòu zhēng. wū hū, cǐ shuāi shì zhī yì yě.
○分居宋孝建中,中军府录事参军周殷启曰:“今士大夫父母在而兄弟异居,计十家而七。庶人父子殊产,八家而五。其甚者乃危亡不相知,饥寒不相恤,忌疾谗害其间,不可称数。宜明其禁,以易其风。”当日江左之风便已如此。《魏书·裴植传》云:“植虽自州送禄奉母及赡诸弟,而各别资财,同居异梦,一门数灶。”盖亦染江南之俗也。隋卢思道聘陈,嘲南人诗曰:“共甑分炊饭,同铛各煮鱼。”而《地理志》言:“蜀人敏慧轻急,尤足意钱之戏,小人薄于情礼,父子率多异居。”《册府元龟》:“唐肃宗乾元元年四月,诏百姓中有事亲不孝,别籍异财,玷污风俗,亏败名教,先决六十,配隶碛西。有官品者,禁身闻奏。”《宋史》:太祖“开宝元年六月癸亥,诏荆蜀民,祖父母、父母在者,子孙不得别财异居。”“二年八月丁亥,诏川峡诸州,察民有父母在而别籍异财者,论死。”太宗“淳化元年九月辛已,禁川峡民父母在出为赘婿。”真宗“大中祥符二年正月戊辰,诏诱人子弟析家产者,令所在擒捕流配。”其于教民厚俗之意,可谓深且笃矣。若刘安世劾章,“父在,别籍异财,绝灭义礼”,则史传书之,以为正论,马亮为御史中丞,上言父祖未葬,不得别财异居。乃今之江南犹多此俗人家,儿子娶妇,辄求分异。而老成之士,有谓二女同居,易生嫌竞,式好之道莫如分梦者,岂君子之言与?《史记》言商君治秦,令民有二男以上不分异者,倍其赋。又言秦人家富子壮则出分家,贫子壮则出赘,以为国俗之敝。而陆贾家于好,有五男。出所使越得橐中装,卖千金,分其子,子二百金,令其生产。陆生常安车驷马,从歌舞琴瑟侍者十人,宝剑直百金,谓其子曰:“与汝约:过汝,汝给吾人马酒食,极欲十日而更。所死家得宝剑、车骑、侍从者,”後人或谓之为达。至唐姚崇,遗令,以达官身後子孙失荫,多至贫寒。斗尺之间,参商是竞,欲仿陆生之意,预为分定,将以绝其後争。呜呼,此衰世之意也。
hàn huán dì zhī shì, gèng xiāng làn jǔ, shí rén wéi zhī yǔ yuē:" jǔ xiù cái, bù zhī shū chá xiào lián, fù bié jū," dāng shì zhī sú, yóu yǐ fēn jū wèi chǐ. ruò wú zhī chén biǎo, shì wèi jiāng dū. xiōng xiū wáng hòu, biǎo mǔ bù kěn shì xiū mǔ, biǎo wèi qí mǔ yuē:" xiōng bù xìng zǎo shì, biǎo tǒng jiā shì, dāng fèng dí mǔ. mǔ ruò néng lì biǎo qū qíng chéng shùn dí mǔ zhě, shì zhì yuàn yě. mǔ ruò bù néng, zhí dāng chū bié jū ěr." yóu shì èr mǔ gǎn wù yōng mù. kě yǐ jiàn dōng hàn zhī liú fēng yǐ.
汉桓帝之世,更相滥举,时人为之语曰:“举秀才,不知书;察孝廉,父别居,”当世之俗,犹以分居为耻。若吴之陈表,世为将督。兄修亡後,表母不肯事修母,表谓其母曰:“兄不幸早世,表统家事,当奉嫡母。母若能力表屈情承顺嫡母者,是至愿也。母若不能,直当出别居耳。”由是二母感寤雍穆。可以见东汉之流风矣。
chén shì lǐ shū yán:" zhōu zhī shèng shí, zōng zú zhī fǎ xíng, gù dé yǐ cǐ xì mín, ér mín bù sàn. jí qín yòng shāng jūn zhī fǎ, fù mín yǒu zi zé fēn jū, pín mín yǒu zi zé chū zhuì, yóu shì qí liú jí shàng, suī wáng gōng dà rén yì mò zhī yǒu jìng zōng zhī dào. jìn yín hòu shì. xí yǐ wéi sú. ér shí jūn suǒ yǐ tǒng yù zhī zhě, tè fú jì zhī lǜ ér yǐ. jiān yǒu jiū hé zōng zú, yī zài chuán ér bù sàn zhě, zé rén yì zhī, yǐ wéi yì mén, qǐ fēi míng shēng yú bù zú yú?" yīng shào fēng sú tōng yuē:" fán xiōng dì tóng jū, shàng yě tōng yǒu wú, cì yě ràng, qí xià ěr." qǐ fēi zhōng yōng zhī xíng, ér jīn rén yǐ wéi nán néng zhě zāi? wǔ zá zǔ yán:" zhāng gōng yì jiǔ shì tóng jū, gāo zōng wèn zhī, shū' rěn' zì bǎi yú yǐ jìn. qí yì měi yǐ, ér wèi jǐn shàn yě. jū jiā yù zhòng, dāng lìng jì gāng fǎ dù jié rán yǒu zhāng, nǎi kě xíng zhī yǒng jiǔ. ruò shǐ gū fù bó, nú pú fàng zòng, ér wèi jiā zhǎng zhě jǐn hán mò yǐn rěn ér yǐ, cǐ bù kě yī zhāo jū, ér kuàng jiǔ shì hū? shàn hū, pǔ jiāng zhèng shì duì tài zǔ zhī yán, yuē:' chén tóng jū wú tā, wéi bù tīng fù rén yán ěr.' cǐ gé lùn yě, suī bǎi shì kě yě." táng xuán zōng tiān bǎo yuán nián zhēng yuè, chì:" rú wén bǎi xìng yǒu hù gāo dīng duō, gǒu wèi guī bì, fù mǔ jiàn zài, nǎi bié jí yì jū, yí lìng zhōu xiàn kān huì. qí yī jiā zhī zhōng yǒu shí dīng yǐ shàng zhě, fàng liǎng dīng zhēng xíng fù yì wǔ dīng jǐ shàng fàng yī dīng. jí lìng tóng jí gòng jū, yǐ dūn fēng jiào. qí fù dīng xiào jiǎ yǔ miǎn chà kē."
《陈氏礼书》言:“周之盛时,宗族之法行,故得以此系民,而民不散。及秦用商君之法,富民有子则分居,贫民有子则出赘,由是其流及上,虽王公大人亦莫知有敬宗之道。浸淫後世。习以为俗。而时君所以统驭之者,特服纪之律而已。间有纠合宗族,一再传而不散者,则人异之,以为义门,岂非名生于不足欤?”应劭《风俗通》曰:“凡兄弟同居,上也;通有无,次也;让,其下耳。”岂非中庸之行,而今人以为难能者哉?《五杂俎》言:“张公艺九世同居,高宗问之,书‘忍’字百馀以进。其意美矣,而未尽善也。居家御众,当令纪纲法度截然有章,乃可行之永久。若使姑妇勃,奴仆放纵,而为家长者仅含默隐忍而已,此不可一朝居,而况九世乎?善乎,浦江郑氏对太祖之言,曰:‘臣同居无他,惟不听妇人言耳。’此格论也,虽百世可也。”唐玄宗天宝元年正月,敕:“如闻百姓有户高丁多,苟为规避,父母见在,乃别籍异居,宜令州县勘会。其一家之中有十丁已上者,放两丁征行赋役;五丁己上放一丁。即令同籍共居,以敦风教。其赋丁孝假与免差科。”
wèi dé huà mín zhī shù zhě yǐ.
谓得化民之术者矣。
fù zǐ yì bù sān guó zhì yán:" jì zhōu sú, fù zǐ yì bù, gèng xiāng huǐ yù." jīn zhī jiāng zhè zhī jiān duō yǒu cǐ fēng, yī rén mén hù, fù zǐ xiōng dì gè shù dǎng yuán, liǎng bù xiāng xià. wàn lì yǐ hòu, sān shù jiàn zhī. cǐ qí wú xíng yì zhī yóu, suǒ wèi" wéi diào, zī bù yú wǒ zhèng rén dé zuì, tiān wéi yǔ wǒ mín yí dà mǐn luàn" zhě yǐ.
○父子异部《三国志》言:“冀州俗,父子异部,更相毁誉。”今之江浙之间多有此风,一人门户,父子兄弟各树党援,两不相下。万历以後,三数见之。此其无行谊之尤,所谓“惟吊,兹不于我政人得罪,天惟与我民彝大泯乱”者矣。
shēng rì shēng rì zhī lǐ, gǔ rén suǒ wú. yán shì jiā xùn yuē:" jiāng nán fēng sú, ér shēng yī qī, wèi zhì xīn yī, guàn yù zhuāng shì, nán zé yòng gōng shǐ zhǐ bǐ, nǚ zé dāo chǐ zhēn lǚ, bìng jiā yǐn shí zhī wù jí zhēn bǎo fú wán, zhì zhī ér qián, guān qí fā yì suǒ qǔ, yǐ yàn tān lián zhì yú, míng zhī wèi shì ér. qīn biǎo jù jí, yīn chéng yàn huì. zì zī yǐ hòu, èr qīn ruò zài, měi zhì cǐ rì, cháng yǒu yǐn shí zhī shì. wú jiào zhī tú suī yǐ gū lù, qí rì jiē wèi gōng dùn, hān chàng shēng yuè, bù zhī yǒu suǒ gǎn shāng. liáng xiào yuán nián shào zhī shí, měi bā yuè liù rì zài dàn zhī chén, cháng shè zhāi jiǎng. zì ruǎn xiū róng hōng hòu, cǐ shì yì jué." shì cǐ lǐ qǐ yú qí liáng zhī jiān. dǎi táng sòng yǐ hòu, zì tiān zǐ zhì yú shù rén, wú bù chóng shì. cǐ rì kāi yán zhào kè, fù shī chēng shòu, ér yú xī rén fǎn běn lè shēng zhī yì, qù zhī yuǎn yǐ. chén sī wáng zhí chén sī wáng zhí chū fēng lín hóu, wén wèi shì dài hàn, fā fú bēi kū, wén dì hèn zhī. sī mǎ shùn, xuān wáng dì wǔ dì tōng zhī zǐ, chū fēng xí yáng tíng hòu. jí wǔ dì shòu shàn, tàn yuē:" shì guāi táng yú, ér jiǎ wèi chán míng." suì bēi qì. yóu shì fèi chù, xǐ wǔ wēi gū zāng xiàn. suī shòu zuì liú fàng, shǒu yì bù yí ér zú. xī wáng zàn, suí gāo zǔ mǔ dì. zhōu xuān dì bēng, gāo zǔ rù jìn zhōng, jiāng zǒng cháo zhèng. zàn wén zhào, bù cóng, yuē:" zuò suí guó gōng. kǒng bù néng bǎo, hé nǎi gèng wéi zú miè shì xié?" guǎng wáng quán yù, quán zhōng zhī xiōng. quán zhōng chēng dì, yǔ zōng qī yǐn bó yú gōng zhōng. jiǔ hān, quán yù hū yǐ tóu qióng, jī pén zhōng bèng sàn, nì dì yuē:" zhū sān, rǔ běn dàng shān yī mín, cóng huáng cháo wèi dào. tiān zǐ yòng rǔ wèi sì zhèn jié dù shǐ, fù guì jí yǐ, nài hé yī dàn miè táng sān bǎi nián shè jì, zì chēng dì wáng? háng dāng zú miè, xī yǐ bó wèi!" dì bù yì ér bà. fū tiān rén gé mìng, ér zhōng xīn fú yuàn zhě nǎi zài yú xìng dài zhī yì qīn, qí xián yú luǒ jiāng zhī shì quàn jìn zhī chén yuǎn yǐ.
○生日生日之礼,古人所无。《颜氏家训》曰:“江南风俗,儿生一期,为制新衣,盥浴装饰,男则用弓矢纸笔,女则刀尺针缕,并加饮食之物及珍宝服玩,置之儿前,观其发意所取,以验贪廉智愚,名之为试儿。亲表聚集,因成宴会。自兹以後,二亲若在,每至此日,常有饮食之事。无教之徒虽已孤露,其日皆为供顿,酣畅声乐,不知有所感伤。梁孝元年少之时,每八月六日载诞之辰,尝设斋讲。自阮修容薨後,此事亦绝。”是此礼起于齐梁之间。逮唐宋以後,自天子至于庶人,无不崇饰。此日开筵召客,赋诗称寿,而于昔人反本乐生之意,去之远矣。○陈思王植陈思王植初封临侯,闻魏氏代汉,发服悲哭,文帝恨之。司马顺,宣王第五弟通之子,初封习阳亭侯。及武帝受禅,叹曰:“事乖唐虞,而假为禅名。”遂悲泣。由是废黜,徙武威姑臧县。虽受罪流放,守意不移而卒。膝王瓒,隋高祖母弟。周宣帝崩,高祖入禁中,将总朝政。瓒闻召,不从,曰:“作随国公。恐不能保,何乃更为族灭事邪?”广王全昱,全忠之兄。全忠称帝,与宗戚饮博于宫中。酒酣,全昱忽以投琼,击盆中迸散,睨帝曰:“朱三,汝本砀山一民,从黄巢为盗。天子用汝为四镇节度使,富贵极矣,奈何一旦灭唐三百年社稷,自称帝王?行当族灭,奚以博为!”帝不怿而罢。夫天人革命,而中心弗愿者乃在于兴代之懿亲,其贤于裸将之士、劝进之臣远矣。
jiàng chén jì yán:" kǒng zǐ shè yú jué xiāng zhī pǔ, bēn jūn zhī jiāng wáng guó zhī dài fū bù rù." shuō yuàn yán:" chǔ fá chén, chén xī mén fán, shǐ qí jiàng mín xiū zhī. kǒng zǐ guò zhī, bù shì." zhàn guó cè: ān líng jūn yán" xiān jūn shǒu shòu tài fǔ zhī xiàn, xiàn zhī shàng piān yuē: guó suī dà shè. jiàng chéng wáng zi bù dé yǔ yān." xià jí hàn wèi, ér mǎ rì yú jìn zhī liú, zhì yú ǒu xuè ér zhōng, bù gǎn miǎn yú rén shì. shí zhī fēng shàng cóng kě zhī yǐ. hòu shì bù zhī cǐ yì, ér wén zhāng zhī shì duō hù lǐ líng, zhì jì zhī jiā huò chēng qiáo sǒu. cǐ shuō yī xíng, zé guó wú shǒu chén, rén wú zhí jié, fǎn yán shì chóu, xíng ruò gǒu zhì, ér bù zhī kuì yě. hé guài hū wǔ dài zhī cháng lè lǎo, xù píng shēng yǐ wéi róng, miè lián chǐ ér bù gù zhě hū! chūn qiū xī shí qī nián:" qí rén jiān yú suì." liáng chuán yuē:" wú suì zé hé yǐ yán suì? qí yóu cún suì yě." gù wáng sǐ ér tián dān fù qí, hóng yǎn wáng ér huán gōng jiù wèi, cǐ zú yǐ shù rén chén zhī gǔ, ér jiàng chéng wáng zi bù chǐ yú rén lèi zhě yǐ. chǔ hàn zhī jì, yǒu zhèng jūn, shì xiàng jí, jí sǐ shǔ hàn. gāo zǔ xī lìng zhū jí chén míng" jí", zhèng jūn dú bù fèng zhào. yú shì jǐn bài míng jí zhě wèi dài fū, ér zhú zhèng jūn. jīn āi zōng zhī wáng, cān zhèng zhāng tiān gāng jiàn zhí yú sòng, yǒu sī lìng gòng zhuàng shū jīn zhǔ wèi" lǔ zhǔ", tiān gāng yuē:' shā jí shā, yān yòng zhuàng wèi!" yǒu sī bù néng qū, tīng qí suǒ gōng. tiān gāng dàn shū" gù zhǔ" ér yǐ. wū hū, qǐ bù xián yú shǎo shì wěi cháo zhě hū?
○降臣《记》言:“孔子射于矍相之圃,贲军之将、亡国之大夫不入。”《说苑》言:“楚伐陈,陈西门燔,使其降民修之。孔子过之,不轼。”《战国策》:安陵君言;“先君手受太府之宪,宪之上篇曰:国虽大赦。降城亡子不得与焉。”下及汉魏,而马日、于禁之流,至于呕血而终,不敢腼于人世。时之风尚从可知矣。後世不知此义,而文章之士多护李陵,智计之家或称谯叟。此说一行,则国无守臣,人无植节,反颜事雠,行若狗彘,而不之愧也。何怪乎五代之长乐老,序平生以为荣,灭廉耻而不顾者乎!《春秋·僖十七年》:“齐人歼于遂。”《梁传》曰:“无遂则何以言遂?其犹存遂也。”故王死而田单复齐,弘演亡而桓公救卫,此足以树人臣之鹄,而降城亡子不齿于人类者矣。楚汉之际,有郑君,事项籍,籍死属汉。高祖悉令诸籍臣名“籍”,郑君独不奉诏。于是尽拜名籍者为大夫,而逐郑君。金哀宗之亡,参政张天纲见执于宋,有司令供状书金主为“虏主”,天纲曰:‘杀即杀,焉用状为!”有司不能屈,听其所供。天纲但书“故主”而已。呜呼,岂不贤于少事伪朝者乎?
táng sù zōng zhì dé sān nián zhēng yuè, dà shè zhào:" zì kāi yuán yǐ lái, zǎi fǔ zhī jiā bù wéi nì zéi suǒ wū zhě, yǔ zǐ sūn yī rén guān."
唐肃宗至德三年正月,大赦诏:“自开元已来,宰辅之家不为逆贼所污者,与子孙一人官。”
běn cháo gǔ rén wèi suǒ shì zhī guó wèi běn cháo. wèi wén qīn jiàng wú, biǎo yán:" shì shòu wèi ēn, bù néng fú yì běn cháo, bào kuì fǔ yǎng, mí suǒ zì cuò." yòu rú wú wáng zhī hòu, ér cài hóng yǔ cì shǐ zhōu jùn shū yán:" wú cháo jǔ xián liáng" shì yě, yán shì jiā xùn:" xiān jūn xiān fū rén jiē wèi hái jiàn yè jiù shān, lǚ zàng jiāng líng dōng guō. chéng shèng wèi, qǐ qiú yáng dōu, yù yíng qiān cuò, méng zhào cì yín bǎi liǎng, yǐ yú yáng zhōu xiǎo xiào bo dì shāo zhuān. zhí běn cháo lún mò, liú lí zhì cǐ." zhī tuī shì lì qí zhōu jí suí, ér yóu chēng liáng wèi" běn cháo", gài chén zǐ zhī cí wú kě yí yì, ér dāng shí shàng xià yì bù yǐ wéi xián zhě yǐ.
○本朝古人谓所事之国为本朝。魏文钦降吴,表言:“世受魏恩,不能扶翼本朝,抱愧俯仰,靡所自厝。”又如吴亡之後,而蔡洪《与刺史周浚书》言:“吴朝举贤良”是也,《颜氏家训》:“先君、先夫人皆未还建业旧山,旅葬江陵东郭。承圣未,启求扬都,欲营迁厝,蒙诏赐银百两,已于扬州小效卜地烧砖。值本朝沦没,流离至此。”之推仕历齐、周及隋,而犹称梁为“本朝”,盖臣子之辞无可移易,而当时上下亦不以为嫌者矣。
jiù táng shū, liú jù zhuàn, jù wèi shí jìn zǎi xiàng, ér qí zhí guān zhì chēng táng yuē" huáng cháo" yuē" huáng jiā" yuē" guó jiā", jīng jí zhì chēng táng yuē" wǒ cháo".
《旧唐书》,刘句撰,句为石晋宰相,而其《职官志》称唐曰“皇朝”、曰“皇家”、曰“国家”,《经籍志》称唐曰“我朝”。
sòng hú sān xǐng zhù zī zhì tōng jiàn, shū chéng yú yuán zhì yuán shí, zhù zhōng fán chēng sòng jiē yuē" běn cháo" yuē" wǒ sòng", qí shì dì lǐ jiē yòng sòng zhōu xiàn míng. wéi yī bǎi jiǔ shí qī juǎn" gài móu chéng" xià zhù yuē" dà yuán liáo yáng fǔ lù"," liáo dōng chéng" xià zhù yuē" jīn dà yuán liáo yáng fǔ", èr bǎi liù shí bā juǎn" shùn zhōu" xià yuē" dà yuán shùn zhōu lǐng huái róu mì yún èr xiàn", èr bǎi bā shí liù juǎn" jǐn zhōu" xià yuē" chén yuán jìng yuē: dà yuán yú jǐn zhōu zhì lín hǎi jié dù, lǐng yǒng lè ān chāng xīng chéng shén shuǐ sì xiàn, shǔ dà dìng fǔ lù", èr bǎi bā shí bā juǎn" jiàn zhōu" xià yuē" chén yuán jìng yuē: dà yuán jiàn zhōu, lǐng jiàn píng yǒng bà èr xiàn, shǔ dà dìng fǔ lù", yǐ sòng wú cǐ dì, bù dé yǐ ér shū zhī yě.
宋胡三省注《资治通鉴》,书成于元至元时,注中凡称宋皆曰“本朝”、曰“我宋”,其释地理皆用宋州县名。惟一百九十七卷“盖牟城”下注曰“大元辽阳府路”,“辽东城”下注曰“今大元辽阳府”,二百六十八卷“顺州”下曰“大元顺州领怀柔、密云二县”,二百八十六卷“锦州”下曰“陈元靓曰:大元于锦州置临海节度,领永乐、安昌、兴城、神水四县,属大定府路”,二百八十八卷“建州”下曰“陈元靓曰:大元建州,领建平、永霸二县,属大定府路”,以宋无此地,不得已而书之也。
shū qián dài guān táo yuān míng yǐ sòng yuán jiā sì nián zú, ér yán yán zhī shēn wéi sòng chén, nǎi qí zuò lěi, zhí yún" yǒu jìn zhēng shì". zhēn dìng fǔ lóng cáng sì bēi, suí kāi huáng liù nián lì, qí mò yún" qí kāi fǔ zhǎng jiān xíng cān jūn jiǔ mén zhāng gōng lǐ zhuàn", qí wáng rù zhōu, zhōu wáng rù suí, ér yóu shū qí guān. hán zì shū péi jùn jūn jì wén, shū" jiǎ xū suì', shū" qián hàn lín xué shì chéng zhǐ yín qīng guāng lù dài fu xíng shàng shū hù bù shì láng zhī zhì gào chāng lí xiàn kāi guó nán shí yì sān bǎi hù hán". shì suì zhū shì cuàn táng jǐ bā nián, yóu shū táng guān, ér bù yòng liáng nián hào.
○书前代官陶渊明以宋元嘉四年卒,而颜延之身为宋臣,乃其作诔,直云“有晋徵士”。真定府《龙藏寺碑》,隋开皇六年立,其末云“齐开府长兼行参军九门张公礼撰”,齐亡入周,周亡入隋,而犹书齐官。韩自书《裴郡君祭文》,书“甲戌岁’,书“前翰林学士承旨银青光禄大夫行尚书户部侍郎知制诰昌黎县开国男食邑三百户韩”。是岁朱氏篡唐己八年,犹书唐官,而不用梁年号。
sòng shǐ liú yù chuán: yù gǎi yuán fù chāng, cháo fèng láng zhào jùn shū jiǎ zǐ bù shū jiàn nián, yù yì yuán rú zhī hé.
《宋史·刘豫传》:豫改元阜昌,朝奉郎赵俊书甲子不书僭年,豫亦元如之何。