biǎn què zhě, bó hǎi jùn zhèng rén yě, xìng qín shì, míng yuè rén. shǎo shí wèi rén shě zhǎng. shě kè zhǎng sāng jūn guò, biǎn què dú qí zhī, cháng jǐn yù zhī. zhǎng sāng jūn yì zhī biǎn què fēi cháng rén yě. chū rù shí yú nián, nǎi hū biǎn què sī zuò, jiān yǔ yǔ yuē: wǒ yǒu jìn fāng, nián lǎo, yù chuán yǔ gōng, gōng wú xiè. biǎn què yuē: jìng nuò. nǎi chū qí huái zhōng yào yǔ biǎn què: yǐn shì yǐ shàng chí zhī shuǐ sān shí rì, dāng zhī wù yǐ. nǎi xī qǔ qí jìn fāng shū jǐn yǔ biǎn què. hū rán bù jiàn, dài fēi rén yě. biǎn què yǐ qí yán yǐn yào sān shí rì, shì jiàn yuán yī fāng rén. yǐ cǐ shì bìng, jǐn jiàn wǔ cáng zhēng jié, tè yǐ zhěn mài wèi míng ěr. wèi yī huò zài qí, huò zài zhào. zài zhào zhě míng biǎn què.
扁鵲者,勃海郡鄭人也,姓秦氏,名越人。少時為人舍長。舍客長桑君過,扁鵲獨奇之,常謹遇之。長桑君亦知扁鵲非常人也。出入十餘年,乃呼扁鵲私坐,間與語曰:「我有禁方,年老,欲傳與公,公毋泄。」扁鵲曰:「敬諾。」乃出其懷中藥予扁鵲:「飲是以上池之水三十日,當知物矣。」乃悉取其禁方書盡與扁鵲。忽然不見,殆非人也。扁鵲以其言飲藥三十日,視見垣一方人。以此視病,盡見五藏癥結,特以診脈為名耳。為醫或在齊,或在趙。在趙者名扁鵲。
dāng jìn zhāo gōng shí, zhū dài fū jiàng ér gōng zú ruò, zhào jiǎn zi wèi dài fū, zhuān guó shì. jiǎn zi jí, wǔ rì bù zhī rén, dài fū jiē jù, yú shì zhào biǎn què. biǎn què rù shì bìng, chū, dǒng ān yú wèn biǎn què, biǎn què yuē: xuè mài zhì yě, ér hé guài! xī qín mù gōng cháng rú cǐ, qī rì ér wù. wù zhī rì, gào gōng sūn zhī yǔ zi yú yuē: wǒ zhī dì suǒ shén lè. wú suǒ yǐ jiǔ zhě, shì yǒu suǒ xué yě. dì gào wǒ: jìn guó qiě dà luàn, wǔ shì bù ān. qí hòu jiāng bà, wèi lǎo ér sǐ. bà zhě zhī zǐ qiě lìng ér guó nán nǚ wú bié. gōng sūn zhī shū ér cáng zhī, qín cè yú shì chū. fū xiàn gōng zhī luàn, wén gōng zhī bà, ér xiāng gōng bài qín shī yú xiáo ér guī zòng yín, cǐ zi zhī suǒ wén. jīn zhǔ jūn zhī bìng yǔ zhī tóng, bù chū sān rì bì jiān, jiān bì yǒu yán yě.
當晉昭公時,諸大夫彊而公族弱,趙簡子為大夫,專國事。簡子疾,五日不知人,大夫皆懼,於是召扁鵲。扁鵲入視病,出,董安於問扁鵲,扁鵲曰:「血脈治也,而何怪!昔秦穆公嘗如此,七日而寤。寤之日,告公孫支與子輿曰:「我之帝所甚樂。吾所以久者,適有所學也。帝告我:「晉國且大亂,五世不安。其後將霸,未老而死。霸者之子且令而國男女無別。」」公孫支書而藏之,秦策於是出。夫獻公之亂,文公之霸,而襄公敗秦師於殽而歸縱淫,此子之所聞。今主君之病與之同,不出三日必間,間必有言也。」
jū èr rì bàn, jiǎn zi wù, yǔ zhū dài fū yuē: wǒ zhī dì suǒ shén lè, yǔ bǎi shén yóu yú jūn tiān, guǎng lè jiǔ zòu wàn wǔ, bù lèi sān dài zhī lè, qí shēng dòng xīn. yǒu yī xióng yù yuán wǒ, dì mìng wǒ shè zhī, zhōng xióng, xióng sǐ. yǒu pí lái, wǒ yòu shè zhī, zhōng pí, pí sǐ. dì shén xǐ, cì wǒ èr sì, jiē yǒu fù. wú jiàn ér zài dì cè, dì shǔ wǒ yī dí quǎn, yuē: jí ér zi zhī zhuàng yě yǐ cì zhī. dì gào wǒ: jìn guó qiě shì shuāi, qī shì ér wáng. yíng xìng jiāng dà bài zhōu rén yú fàn kuí zhī xī, ér yì bù néng yǒu yě. dǒng ān yú shòu yán, shū ér cáng zhī. yǐ biǎn què yán gào jiǎn zi, jiǎn zi cì biǎn què tián sì wàn mǔ.
居二日半,簡子寤,語諸大夫曰:「我之帝所甚樂,與百神遊於鈞天,廣樂九奏萬舞,不類三代之樂,其聲動心。有一熊欲援我,帝命我射之,中熊,熊死。有羆來,我又射之,中羆,羆死。帝甚喜,賜我二笥,皆有副。吾見兒在帝側,帝屬我一翟犬,曰:「及而子之壯也以賜之。」帝告我:「晉國且世衰,七世而亡。嬴姓將大敗周人於范魁之西,而亦不能有也。」」董安於受言,書而藏之。以扁鵲言告簡子,簡子賜扁鵲田四萬畝。
qí hòu biǎn què guò guó. guó tài zǐ sǐ, biǎn què zhì guó gōng mén xià, wèn zhōng shù zǐ xǐ fāng zhě yuē: tài zǐ hé bìng, guó zhōng zhì ráng guò yú zhòng shì? zhōng shù zǐ yuē: tài zǐ bìng xuè qì bù shí, jiāo cuò ér bù dé xiè, bào fā yú wài, zé wèi zhōng hài. jīng shén bù néng zhǐ xié qì, xié qì chù jī ér bù dé xiè, shì yǐ yáng huǎn ér yīn jí, gù bào jué ér sǐ. biǎn què yuē: qí sǐ hé rú shí? yuē: jī míng zhì jīn. yuē: shōu hū? yuē: wèi yě, qí sǐ wèi néng bàn rì yě. yán: chén qí bó hǎi qín yuè rén yě, jiā zài yú zhèng, wèi cháng dé wàng jīng guāng shì yè yú qián yě. wén tài zǐ bù xìng ér sǐ, chén néng shēng zhī. zhōng shù zǐ yuē: xiān shēng de wú dàn zhī hū? hé yǐ yán tài zǐ kě shēng yě! chén wén shàng gǔ zhī shí, yī yǒu yú fū, zhì bìng bù yǐ tāng yè lǐ sǎ, chán shí jiǎo yǐn, àn wù dú yùn, yī bō jiàn bìng zhī yīng, yīn wǔ cáng zhī shū, nǎi gē pí jiě jī, jué mài jié jīn, nuò suǐ nǎo, dié huāng zhǎo mù, jiān huàn cháng wèi, shù dí wǔ cáng, liàn jīng yì xíng. xiān shēng zhī fāng néng ruò shì, zé tài zǐ kě shēng yě bù néng ruò shì ér yù shēng zhī, céng bù kě yǐ gào hāi yīng zhī ér. zhōng rì, biǎn què yǎng tiān tàn yuē: fū zǐ zhī wèi fāng yě, ruò yǐ guǎn kuī tiān, yǐ qiè shì wén. yuè rén zhī wèi fāng yě, bù dài qiè mài wàng sè tīng shēng xiě xíng, yán bìng zhī suǒ zài. wén bìng zhī yáng, lùn dé qí yīn wén bìng zhī yīn, lùn dé qí yáng. bìng yīng jiàn yú dà biǎo, bù chū qiān lǐ, jué zhě zhì zhòng, bù kě qū zhǐ yě. zi yǐ wú yán wèi bù chéng, shì rù zhěn tài zǐ, dāng wén qí ěr míng ér bí zhāng, xún qí liǎng gǔ yǐ zhì yú yīn, dāng shàng wēn yě.
其後扁鵲過虢。虢太子死,扁鵲至虢宮門下,問中庶子喜方者曰:「太子何病,國中治穰過於眾事?」中庶子曰:「太子病血氣不時,交錯而不得泄,暴發於外,則為中害。精神不能止邪氣,邪氣畜積而不得泄,是以陽緩而陰急,故暴蹶而死。」扁鵲曰:「其死何如時?」曰:「雞鳴至今。」曰:「收乎?」曰:「未也,其死未能半日也。」「言:』臣齊勃海秦越人也,家在於鄭,未嘗得望精光侍謁於前也。聞太子不幸而死,臣能生之。』」中庶子曰:「先生得無誕之乎?何以言太子可生也!臣聞上古之時,醫有俞跗,治病不以湯液醴灑,鑱石撟引,案扤毒熨,一撥見病之應,因五藏之輸,乃割皮解肌,訣脈結筋,搦髓腦,揲荒爪幕,湔浣腸胃,漱滌五藏,練精易形。先生之方能若是,則太子可生也;不能若是而欲生之,曾不可以告咳嬰之兒。」終日,扁鵲仰天嘆曰:「夫子之為方也,若以管窺天,以郄視文。越人之為方也,不待切脈望色聽聲寫形,言病之所在。聞病之陽,論得其陰;聞病之陰,論得其陽。病應見於大表,不出千里,決者至眾,不可曲止也。子以吾言為不誠,試入診太子,當聞其耳鳴而鼻張,循其兩股以至於陰,當尚溫也。」
zhōng shù zǐ wén biǎn què yán, mù xuàn rán ér bù shùn, shé jiǎo rán ér bù xià, nǎi yǐ biǎn què yán rù bào guó jūn. guó jūn wén zhī dà jīng, chū jiàn biǎn què yú zhōng què, yuē: qiè wén gāo yì zhī rì jiǔ yǐ, rán wèi cháng dé bài yè yú qián yě. xiān shēng guò xiǎo guó, xìng ér jǔ zhī, piān guó guǎ chén xìng shèn. yǒu xiān shēng zé huó, wú xiān shēng zé qì juān tián gōu hè, zhǎng zhōng ér bù dé fǎn. yán mò zú, yīn xū xī fú yì, hún jīng xiè héng, liú tì zhǎng shān, hū hū chéng là, bēi bù néng zì zhǐ, róng mào biàn gèng. biǎn què yuē: ruò tài zǐ bìng, suǒ wèi shī jué zhě yě. fū yǐ yáng rù yīn zhōng, dòng wèi dàn yuán, zhōng jīng wéi luò, bié xià yú sān jiāo páng guāng, shì yǐ yáng mài xià suì, yīn mài shàng zhēng, huì qì bì ér bù tōng, yīn shàng ér yáng nèi xíng, xià nèi gǔ ér bù qǐ, shàng wài jué ér bù wèi shǐ, shàng yǒu jué yáng zhī luò, xià yǒu pò yīn zhī niǔ, pò yīn jué yáng, sè fèi mài luàn, gù xíng jìng rú sǐ zhuàng. tài zǐ wèi sǐ yě. fū yǐ yáng rù yīn zhī lán cáng zhě shēng, yǐ yīn rù yáng zhī lán cáng zhě sǐ. fán cǐ shù shì, jiē wǔ cáng cù zhōng zhī shí bào zuò yě. liáng gōng qǔ zhī, zhuō zhě yí dài.
中庶子聞扁鵲言,目眩然而不瞚,舌撟然而不下,乃以扁鵲言入報虢君。虢君聞之大驚,出見扁鵲於中闕,曰:「竊聞高義之日久矣,然未嘗得拜謁於前也。先生過小國,幸而舉之,偏國寡臣幸甚。有先生則活,無先生則棄捐填溝壑,長終而不得反。」言末卒,因噓唏服臆,魂精泄橫,流涕長潸,忽忽承鑞,悲不能自止,容貌變更。扁鵲曰:「若太子病,所謂「屍蹶」者也。夫以陽入陰中,動胃繵緣,中經維絡,別下於三焦、膀胱,是以陽脈下遂,陰脈上爭,會氣閉而不通,陰上而陽內行,下內鼓而不起,上外絕而不為使,上有絕陽之絡,下有破陰之紐,破陰絕陽,色廢脈亂,故形靜如死狀。太子未死也。夫以陽入陰支蘭藏者生,以陰入陽支蘭藏者死。凡此數事,皆五藏蹙中之時暴作也。良工取之,拙者疑殆。」
biǎn què nǎi shǐ dì zǐ zi yáng lì zhēn dǐ shí, yǐ qǔ wài sān yáng wǔ huì. yǒu jiān, tài zǐ sū. nǎi shǐ zi bào wèi wǔ fēn zhī yùn, yǐ bā jiǎn zhī qí hé zhǔ zhī, yǐ gèng yùn liǎng xié xià. tài zǐ qǐ zuò. gèng shì yīn yáng, dàn fú tāng èr xún ér fù gù. gù tiān xià jǐn yǐ biǎn què wèi néng shēng sǐ rén. biǎn què yuē: yuè rén fēi néng shēng sǐ rén yě, cǐ zì dāng shēng zhě, yuè rén néng shǐ zhī qǐ ěr.
扁鵲乃使弟子子陽厲針砥石,以取外三陽五會。有間,太子蘇。乃使子豹為五分之熨,以八減之齊和煮之,以更熨兩脅下。太子起坐。更適陰陽,但服湯二旬而復故。故天下盡以扁鵲為能生死人。扁鵲曰:「越人非能生死人也,此自當生者,越人能使之起耳。」
biǎn què guò qí, qí huán hóu kè zhī. rù cháo jiàn, yuē: jūn yǒu jí zài còu lǐ, bù zhì jiāng shēn. huán hóu yuē: guǎ rén wú jí. biǎn què chū, huán hóu wèi zuǒ yòu yuē: yī zhī hǎo lì yě, yù yǐ bù jí zhě wèi gōng. hòu wǔ rì, biǎn què fù jiàn, yuē: jūn yǒu jí zài xuè mài, bù zhì kǒng shēn. huán hóu yuē: guǎ rén wú jí. biǎn què chū, huán hóu bù yuè. hòu wǔ rì, biǎn què fù jiàn, yuē jūn yǒu jí zài cháng wèi jiān, bù zhì jiāng shēn. huán hóu bù yīng. biǎn què chū, huán hóu bù yuè. hòu wǔ rì, biǎn què fù jiàn, wàng jiàn huán hóu ér tuì zǒu. huán hóu shǐ rén wèn qí gù. biǎn què yuē: jí zhī jū còu lǐ yě, tāng yùn zhī suǒ jí yě zài xuè mài, zhēn shí zhī suǒ jí yě qí zài cháng wèi, jiǔ láo zhī suǒ jí yě qí zài gǔ suǐ, suī sī mìng wú nài zhī hé. jīn zài gǔ suǐ, chén shì yǐ wú qǐng yě. hòu wǔ rì, huán hóu tǐ bìng, shǐ rén zhào biǎn què, biǎn què yǐ táo qù. huán hóu suì sǐ.
扁鵲過齊,齊桓侯客之。入朝見,曰:「君有疾在腠理,不治將深。」桓侯曰:「寡人無疾。」扁鵲出,桓侯謂左右曰:「醫之好利也,欲以不疾者為功。」後五日,扁鵲復見,曰:「君有疾在血脈,不治恐深。」桓侯曰:「寡人無疾。」扁鵲出,桓侯不悅。後五日,扁鵲復見,曰;「君有疾在腸胃間,不治將深。」桓侯不應。扁鵲出,桓侯不悅。後五日,扁鵲復見,望見桓侯而退走。桓侯使人問其故。扁鵲曰:「疾之居腠理也,湯熨之所及也;在血脈,針石之所及也;其在腸胃,酒醪之所及也;其在骨髓,雖司命無柰之何。今在骨髓,臣是以無請也。」後五日,桓侯體病,使人召扁鵲,扁鵲已逃去。桓侯遂死。
shǐ shèng rén yù zhī wēi, néng shǐ liáng yī dé zǎo cóng shì, zé jí kě yǐ, shēn kě huó yě. rén zhī suǒ bìng, bìng jí duō ér yī zhī suǒ bìng, bìng dào shǎo. gù bìng yǒu liù bù zhì: jiāo zì bù lùn yú lǐ, yī bù zhì yě qīng shēn zhòng cái, èr bù zhì yě yī shí bù néng shì, sān bù zhì yě yīn yáng bìng, cáng qì bù dìng, sì bù zhì yě xíng léi bù néng fú yào, wǔ bù zhì yě xìn wū bù xìn yī, liù bù zhì yě. yǒu cǐ yī zhě, zé zhòng nán zhì yě.
使聖人預知微,能使良醫得蚤從事,則疾可已,身可活也。人之所病,病疾多;而醫之所病,病道少。故病有六不治:驕恣不論於理,一不治也;輕身重財,二不治也;衣食不能適,三不治也;陰陽並,藏氣不定,四不治也;形羸不能服藥,五不治也;信巫不信醫,六不治也。有此一者,則重難治也。
biǎn què míng wén tiān xià. guò hán dān, wén guì fù rén, jí wèi dài xià yī guò luò yáng, wén zhōu rén ài lǎo rén, jí wèi ěr mù bì yī lái rù xián yáng, wén qín rén ài xiǎo ér, jí wèi xiǎo ér yī: suí sú wèi biàn. qín tài yī lìng lǐ xī zì zhī jì bù rú biǎn què yě, shǐ rén cì shā zhī. zhì jīn tiān xià yán mài zhě, yóu biǎn què yě.
扁鵲名聞天下。過邯鄲,聞貴婦人,即為帶下醫;過雒陽,聞周人愛老人,即為耳目痹醫;來入咸陽,聞秦人愛小兒,即為小兒醫:隨俗為變。秦太醫令李醯自知伎不如扁鵲也,使人刺殺之。至今天下言脈者,由扁鵲也。
tài cāng gōng zhě, qí tài cāng zhǎng, lín zāi rén yě, xìng chún yú shì, míng yì. shǎo ér xǐ yī fāng shù. gāo hòu bā nián, gèng shòu shī tóng jùn yuán lǐ gōng chéng yáng qìng. qìng nián qī shí yú, wú zi, shǐ yì jǐn qù qí gù fāng, gèng xī yǐ jìn fāng yǔ zhī, chuán huáng dì biǎn què zhī mài shū, wǔ sè zhěn bìng, zhī rén sǐ shēng, jué xián yí, dìng kě zhì, jí yào lùn, shén jīng. shòu zhī sān nián, wèi rén zhì bìng, jué sǐ shēng duō yàn. rán zuǒ yòu xíng yóu zhū hóu, bù yǐ jiā wèi jiā, huò bù wèi rén zhì bìng, bìng jiā duō yuàn zhī zhě.
太倉公者,齊太倉長,臨菑人也,姓淳于氏,名意。少而喜醫方術。高后八年,更受師同郡元里公乘陽慶。慶年七十餘,無子,使意盡去其故方,更悉以禁方予之,傳黃帝、扁鵲之脈書,五色診病,知人死生,決嫌疑,定可治,及藥論,甚精。受之三年,為人治病,決死生多驗。然左右行游諸侯,不以家為家,或不為人治病,病家多怨之者。
wén dì sì nián zhōng, rén shàng shū yán yì, yǐ xíng zuì dāng chuán xī zhī zhǎng ān. yì yǒu wǔ nǚ, suí ér qì. yì nù, mà yuē: shēng zǐ bù shēng nán, huǎn jí wú kě shǐ zhě! yú shì shào nǚ tí yíng shāng fù zhī yán, nǎi suí fù xī. shàng shū yuē: qiè fù wèi lì, qí zhōng chēng qí lián píng, jīn zuò fǎ dāng xíng. qiè qiē tòng sǐ zhě bù kě fù shēng ér xíng zhě bù kě fù xù, suī yù gǎi guò zì xīn, qí dào mò yóu, zhōng bù kě dé. qiè yuán rù shēn wèi guān bì, yǐ shú fù xíng zuì, shǐ de gǎi háng zì xīn yě. shū wén, shàng bēi qí yì, cǐ suì zhōng yì chú ròu xíng fǎ.
文帝四年中,人上書言意,以刑罪當傳西之長安。意有五女,隨而泣。意怒,罵曰:「生子不生男,緩急無可使者!」於是少女緹縈傷父之言,乃隨父西。上書曰:「妾父為吏,齊中稱其廉平,今坐法當刑。妾切痛死者不可復生而刑者不可復續,雖欲改過自新,其道莫由,終不可得。妾原入身為官婢,以贖父刑罪,使得改行自新也。」書聞,上悲其意,此歲中亦除肉刑法。
yì jiā jū, zhào zhào wèn suǒ wèi zhì bìng sǐ shēng yàn zhě jǐ hé rén yě, zhǔ míng wèi shuí.
意家居,詔召問所為治病死生驗者幾何人也,主名為誰。
zhào wèn gù tài cāng zhǎng chén yì: fāng jì suǒ zhǎng, jí suǒ néng zhì bìng zhě? yǒu qí shū wú yǒu? jiē ān shòu xué? shòu xué jǐ hé suì? cháng yǒu suǒ yàn, hé xiàn lǐ rén yě? hé bìng? yī yào yǐ, qí bìng zhī zhuàng jiē hé rú? jù xī ér duì. chén yì duì yuē:
詔問故太倉長臣意:「方伎所長,及所能治病者?有其書無有?皆安受學?受學幾何歲?嘗有所驗,何縣裡人也?何病?醫藥已,其病之狀皆何如?具悉而對。」臣意對曰:
zì yì shǎo shí, xǐ yī yào, yī yào fāng shì zhī duō bù yàn zhě. zhì gāo hòu bā nián, dé jiàn shī lín zāi yuán lǐ gōng chéng yáng qìng. qìng nián qī shí yú, yì de jiàn shì zhī. wèi yì yuē: jǐn qù ér fāng shū, fēi shì yě. qìng yǒu gǔ xiān dào yí chuán huáng dì biǎn què zhī mài shū, wǔ sè zhěn bìng, zhī rén shēng sǐ, jué xián yí, dìng kě zhì, jí yào lùn shū, shén jīng. wǒ jiā gěi fù, xīn ài gōng, yù jǐn yǐ wǒ jìn fāng shū xī jiào gōng. chén yì jí yuē: xìng shèn, fēi yì zhī suǒ gǎn wàng yě. chén yì jí bì xí zài bài yè, shòu qí mài shū shàng xià jīng wǔ sè zhěn qí hāi shù kuí dù yīn yáng wài biàn yào lùn shí shén jiē yīn yáng jìn shū, shòu dú jiě yàn zhī, kě yī nián suǒ. míng suì jí yàn zhī, yǒu yàn, rán shàng wèi jīng yě. yào shì zhī sān nián suǒ, jí cháng yǐ wèi rén zhì, zhěn bìng jué sǐ shēng, yǒu yàn, jīng liáng. jīn qìng yǐ sǐ shí nián suǒ, chén yì nián jǐn sān nián, nián sān shí jiǔ suì yě.
自意少時,喜醫藥,醫藥方試之多不驗者。至高后八年,得見師臨菑元里公乘陽慶。慶年七十餘,意得見事之。謂意曰:「盡去而方書,非是也。慶有古先道遺傳黃帝、扁鵲之脈書,五色診病,知人生死,決嫌疑,定可治,及藥論書,甚精。我家給富,心愛公,欲盡以我禁方書悉教公。」臣意即曰:「幸甚,非意之所敢望也。」臣意即避席再拜謁,受其脈書上下經、五色診、奇咳術、揆度陰陽外變、藥論、石神、接陰陽禁書,受讀解驗之,可一年所。明歲即驗之,有驗,然尚未精也。要事之三年所,即嘗已為人治,診病決死生,有驗,精良。今慶已死十年所,臣意年盡三年,年三十九歲也。
qí shì yù shǐ chéng zì yán bìng tóu tòng, chén yì zhěn qí mài, gào yuē: jūn zhī bìng è, bù kě yán yě. jí chū, dú gào chéng dì chāng yuē: cǐ bìng jū yě, nèi fā yú cháng wèi zhī jiān, hòu wǔ rì dāng tōu zhǒng, hòu bā rì ǒu nóng sǐ. chéng zhī bìng dé zhī yǐn jiǔ qiě nèi. chéng jí rú qī sǐ. suǒ yǐ zhī chéng zhī bìng zhě, chén yì qiè qí mài, dé gān qì. gān qì zhuó ér jìng, cǐ nèi guān zhī bìng yě. mài fǎ yuē mài zhǎng ér xián, bù dé dài sì shí zhě, qí bìng zhǔ zài yú gān. hé jí jīng zhǔ bìng yě, dài zé luò mài yǒu guò. jīng zhǔ bìng hé zhě, qí bìng dé zhī jīn suǐ lǐ. qí dài jué ér mài bì zhě, bìng dé zhī jiǔ qiě nèi. suǒ yǐ zhī qí hòu wǔ rì ér tōu zhǒng, bā rì ǒu nóng sǐ zhě, qiè qí mài shí, shǎo yáng chū dài. dài zhě jīng bìng, bìng qù guò rén, rén zé qù. luò mài zhǔ bìng, dāng qí shí, shǎo yáng chū guān yī fēn, gù zhōng rè ér nóng wèi fā yě, jí wǔ fēn, zé zhì shǎo yáng zhī jiè, jí bā rì, zé ǒu nóng sǐ, gù shàng èr fēn ér nóng fā, zhì jiè ér tōu zhǒng, jǐn xiè ér sǐ. rè shàng zé xūn yáng míng, làn liú luò, liú luò dòng zé mài jié fà, mài jié fà zé làn jiě, gù luò jiāo. rè qì yǐ shàng xíng, zhì tóu ér dòng, gù tóu tòng.
齊侍御史成自言病頭痛,臣意診其脈,告曰:「君之病惡,不可言也。」即出,獨告成弟昌曰:「此病疽也,內發於腸胃之間,後五日當鍮腫,後八日嘔膿死。」成之病得之飲酒且內。成即如期死。所以知成之病者,臣意切其脈,得肝氣。肝氣濁而靜,此內關之病也。脈法曰「脈長而弦,不得代四時者,其病主在於肝。和即經主病也,代則絡脈有過」。經主病和者,其病得之筋髓里。其代絕而脈賁者,病得之酒且內。所以知其後五日而鍮腫,八日嘔膿死者,切其脈時,少陽初代。代者經病,病去過人,人則去。絡脈主病,當其時,少陽初關一分,故中熱而膿未發也,及五分,則至少陽之界,及八日,則嘔膿死,故上二分而膿發,至界而鍮腫,盡泄而死。熱上則熏陽明,爛流絡,流絡動則脈結髮,脈結髮則爛解,故絡交。熱氣已上行,至頭而動,故頭痛。
qí wáng zhōng zǐ zhū yīng ér xiǎo zi bìng, zhào chén yì zhěn qiè qí mài, gào yuē: qì gé bìng. bìng shǐ rén fán mèn, shí bù xià, shí ǒu mò. bìng dé zhī yōu, shù qì shí yǐn. chén yì jí wèi zhī zuò xià qì tāng yǐ yǐn zhī, yī rì qì xià, èr rì néng shí, sān rì jí bìng yù. suǒ yǐ zhī xiǎo zi zhī bìng zhě, zhěn qí mài, xīn qì yě, zhuó zào ér jīng yě, cǐ luò yáng bìng yě. mài fǎ yuē mài lái shù jí qù nán ér bù yī zhě, bìng zhǔ zài xīn. zhōu shēn rè, mài shèng zhě, wèi zhòng yáng. zhòng yáng zhě, dàng xīn zhǔ. gù fán mèn shí bù xià zé luò mài yǒu guò, luò mài yǒu guò zé xuè shàng chū, xuè shàng chū zhě sǐ. cǐ bēi xīn suǒ shēng yě, bìng dé zhī yōu yě.
齊王中子諸嬰兒小子病,召臣意診切其脈,告曰:「氣鬲病。病使人煩懣,食不下,時嘔沫。病得之憂,數忔食飲。」臣意即為之作下氣湯以飲之,一日氣下,二日能食,三日即病癒。所以知小子之病者,診其脈,心氣也,濁躁而經也,此絡陽病也。脈法曰「脈來數疾去難而不一者,病主在心」。周身熱,脈盛者,為重陽。重陽者,逿心主。故煩懣食不下則絡脈有過,絡脈有過則血上出,血上出者死。此悲心所生也,病得之憂也。
qí láng zhōng lìng xún bìng, zhòng yī jiē yǐ wèi cù rù zhōng, ér cì zhī. chén yì zhěn zhī, yuē: yǒng shàn yě, lìng rén bù dé qián hòu sōu. xún yuē: bù dé qián hòu sōu sān rì yǐ. chén yì yǐn yǐ huǒ qí tāng, yī yǐn dé qián sōu, zài yǐn dà sōu, sān yǐn ér jí yù. bìng dé zhī nèi. suǒ yǐ zhī xún bìng zhě, qiè qí mài shí, yòu kǒu qì jí, mài wú wǔ cáng qì, yòu kǒu mài dà ér shù. shù zhě zhōng xià rè ér yǒng, zuǒ wèi xià, yòu wèi shàng, jiē wú wǔ cáng yīng, gù yuē yǒng shàn. zhōng rè, gù nì chì yě.
齊郎中令循病,眾醫皆以為蹙入中,而刺之。臣意診之,曰:「涌疝也,令人不得前後溲。」循曰:「不得前後溲三日矣。」臣意飲以火齊湯,一飲得前溲,再飲大溲,三飲而疾愈。病得之內。所以知循病者,切其脈時,右口氣急,脈無五藏氣,右口脈大而數。數者中下熱而涌,左為下,右為上,皆無五藏應,故曰涌疝。中熱,故溺赤也。
qí zhōng yù fǔ zhǎng xìn bìng, chén yì rù zhěn qí mài, gào yuē: rè bìng qì yě. rán shǔ hàn, mài shǎo shuāi, bù sǐ. yuē: cǐ bìng dé zhī dāng yù liú shuǐ ér hán shén, yǐ zé rè. xìn yuē: wéi, rán! wǎng dōng shí, wèi wáng shǐ yú chǔ, zhì jǔ xiàn yáng zhōu shuǐ, ér jǔ qiáo liáng pō huài, xìn zé lǎn chē yuán wèi yù dù yě, mǎ jīng, jí duò, xìn shēn rù shuǐ zhōng, jǐ sǐ, lì jí lái jiù xìn, chū zhī shuǐ zhōng, yī jǐn rú, yǒu jiān ér shēn hán, yǐ rè rú huǒ, zhì jīn bù kě yǐ jiàn hán. chén yì jí wèi zhī yè tāng huǒ qí zhú rè, yī yǐn hàn jǐn, zài yǐn rè qù, sān yǐn bìng yǐ. jí shǐ fú yào, chū rù èr shí rì, shēn wú bìng zhě. suǒ yǐ zhī xìn zhī bìng zhě, qiè qí mài shí, bìng yīn. mài fǎ yuē rè bìng yīn yáng jiāo zhě sǐ. qiè zhī bù jiāo, bìng yīn. bìng yīn zhě, mài shùn qīng ér yù, qí rè suī wèi jǐn, yóu huó yě. shèn qì yǒu shí jiān zhuó, zài tài yīn mài kǒu ér xī, shì shuǐ qì yě. shèn gù zhǔ shuǐ, gù yǐ cǐ zhī zhī. shī zhì yī shí, jí zhuǎn wèi hán rè.
齊中御府長信病,臣意入診其脈,告曰:「熱病氣也。然暑汗,脈少衰,不死。」曰:「此病得之當浴流水而寒甚,已則熱。」信曰:「唯,然!往冬時,為王使於楚,至莒縣陽周水,而莒橋樑頗壞,信則攬車轅未欲渡也,馬驚,即墮,信身入水中,幾死,吏即來救信,出之水中,衣盡濡,有間而身寒,已熱如火,至今不可以見寒。」臣意即為之液湯火齊逐熱,一飲汗盡,再飲熱去,三飲病已。即使服藥,出入二十日,身無病者。所以知信之病者,切其脈時,並陰。脈法曰「熱病陰陽交者死」。切之不交,並陰。並陰者,脈順清而愈,其熱雖未盡,猶活也。腎氣有時間濁,在太陰脈口而希,是水氣也。腎固主水,故以此知之。失治一時,即轉為寒熱。
qí wáng tài hòu bìng, zhào chén yì rù zhěn mài, yuē: fēng dān kè pāo, nán yú dà xiǎo sōu, nì chì. chén yì yǐn yǐ huǒ qí tāng, yī yǐn jí qián hòu sōu, zài yǐn bìng yǐ, nì rú gù. bìng dé zhī liú hàn chū shui xún. shui xún zhě, qù yī ér hàn xī yě. suǒ yǐ zhī qí wáng tài hòu bìng zhě, chén yì zhěn qí mài, qiè qí tài yīn zhī kǒu, shī rán fēng qì yě. mài fǎ yuē shěn zhī ér dà jiān, fú zhī ér dà jǐn zhě, bìng zhǔ zài shèn. shèn qiè zhī ér xiāng fǎn yě, mài dà ér zào. dà zhě, páng guāng qì yě zào zhě, zhōng yǒu rè ér nì chì.
齊王太后病,召臣意入診脈,曰:「風癉客脬,難於大小溲,溺赤。」臣意飲以火齊湯,一飲即前後溲,再飲病已,溺如故。病得之流汗出氵循。氵循者,去衣而汗晞也。所以知齊王太后病者,臣意診其脈,切其太陰之口,濕然風氣也。脈法曰「沈之而大堅,浮之而大緊者,病主在腎」。腎切之而相反也,脈大而躁。大者,膀胱氣也;躁者,中有熱而溺赤。
qí zhāng wǔ lǐ cáo shān fū bìng, chén yì zhěn qí mài, yuē: fèi xiāo dān yě, jiā yǐ hán rè. jí gào qí rén yuē: sǐ, bù zhì. shì qí gòng yǎng, cǐ bù dāng yī zhì. fǎ yuē hòu sān rì ér dāng kuáng, wàng qǐ xíng, yù zǒu hòu wǔ rì sǐ. jí rú qī sǐ. shān fū bìng dé zhī shèng nù ér yǐ jiē nèi. suǒ yǐ zhī shān fū zhī bìng zhě, chén yì qiè qí mài, fèi qì rè yě. mài fǎ yuē bù píng bù gǔ, xíng bì. cǐ wǔ cáng gāo zhī yuǎn shù yǐ jīng bìng yě, gù qiè zhī shí bù píng ér dài. bù píng zhě, xuè bù jū qí chù dài zhě, shí cān jī bìng zhì, zhà zào zhà dà yě. cǐ liǎng luò mài jué, gù sǐ bù zhì. suǒ yǐ jiā hán rè zhě, yán qí rén shī duó. shī duó zhě, xíng bì xíng bì zhě, bù dāng guān jiǔ chán shí jí yǐn dú yào yě. chén yì wèi wǎng zhěn shí, qí tài yī xiān zhěn shān fū bìng, jiǔ qí zú shǎo yáng mài kǒu, ér yǐn zhī bàn xià wán, bìng zhě jí xiè zhù, fù zhōng xū yòu jiǔ qí shǎo yīn mài, shì huài gān gāng jué shēn, rú shì zhòng sǔn bìng zhě qì, yǐ gù jiā hán rè. suǒ yǐ hòu sān rì ér dāng kuáng zhě, gān yī luò lián shǔ jié jué rǔ xià yáng míng, gù luò jué, kāi yáng míng mài, yáng míng mài shāng, jí dāng kuáng zǒu. hòu wǔ rì sǐ zhě, gān yǔ xīn xiāng qù wǔ fēn, gù yuē wǔ rì jǐn, jǐn jí sǐ yǐ.
齊章武里曹山跗病,臣意診其脈,曰:「肺消癉也,加以寒熱。」即告其人曰:「死,不治。適其共養,此不當醫治。」法曰「後三日而當狂,妄起行,欲走;後五日死」。即如期死。山跗病得之盛怒而以接內。所以知山跗之病者,臣意切其脈,肺氣熱也。脈法曰「不平不鼓,形弊」。此五藏高之遠數以經病也,故切之時不平而代。不平者,血不居其處;代者,時參擊並至,乍躁乍大也。此兩絡脈絕,故死不治。所以加寒熱者,言其人屍奪。屍奪者,形弊;形弊者,不當關灸鑱石及飲毒藥也。臣意未往診時,齊太醫先診山跗病,灸其足少陽脈口,而飲之半夏丸,病者即泄注,腹中虛;又灸其少陰脈,是壞肝剛絕深,如是重損病者氣,以故加寒熱。所以後三日而當狂者,肝一絡連屬結絕乳下陽明,故絡絕,開陽明脈,陽明脈傷,即當狂走。後五日死者,肝與心相去五分,故曰五日盡,盡即死矣。
qí zhōng wèi pān mǎn rú bìng shǎo fù tòng, chén yì zhěn qí mài, yuē: yí jī jiǎ yě. chén yì jí wèi qí tài pú chén ráo nèi shǐ chén yáo yuē: zhōng wèi bù fù zì zhǐ yú nèi, zé sān shí rì sǐ. hòu èr shí yú rì, sōu xuè sǐ. bìng dé zhī jiǔ qiě nèi. suǒ yǐ zhī pān mǎn rú bìng zhě, chén yì qiè qí mài shēn xiǎo ruò, qí zú rán hé hé yě, shì pí qì yě. yòu mài kǒu qì zhì jǐn xiǎo, jiàn jiǎ qì yě. yǐ cì xiāng chéng, gù sān shí rì sǐ. sān yīn jù tuán zhě, rú fǎ dòu jù tuán zhě, jué zài jí qī yī tuán yī dài zhě, jìn yě. gù qí sān yīn tuán, sōu xuè rú qián zhǐ.
齊中尉潘滿如病少腹痛,臣意診其脈,曰:「遺積瘕也。」臣意即謂齊太僕臣饒、內史臣繇曰:「中尉不復自止於內,則三十日死。」後二十餘日,溲血死。病得之酒且內。所以知潘滿如病者,臣意切其脈深小弱,其卒然合合也,是脾氣也。右脈口氣至緊小,見瘕氣也。以次相乘,故三十日死。三陰俱摶者,如法;痘俱摶者,決在急期;一摶一代者,近也。故其三陰摶,溲血如前止。
yáng xū hóu xiāng zhào zhāng bìng, zhào chén yì. zhòng yī jiē yǐ wèi hán zhōng, chén yì zhěn qí mài yuē: dòng fēng. dòng fēng zhě, yǐn shí xià ài ér zhé chū bù liú. fǎ yuē wǔ rì sǐ, ér hòu shí rì nǎi sǐ. bìng dé zhī jiǔ. suǒ yǐ zhī zhào zhāng zhī bìng zhě, chén yì qiè qí mài, mài lái huá, shì nèi fēng qì yě. yǐn shí xià ài ér zhé chū bù liú zhě, fǎ wǔ rì sǐ, jiē wèi qián fēn jiè fǎ. hòu shí rì nǎi sǐ, suǒ yǐ guò qī zhě, qí rén shì zhōu, gù zhōng cáng shí, zhōng cáng shí gù guò qī. shī yán yuē ān gǔ zhě guò qī, bù ān gǔ zhě bù jí qī.
陽虛侯相趙章病,召臣意。眾醫皆以為寒中,臣意診其脈曰:「迵風。」迵風者,飲食下嗌而輒出不留。法曰「五日死」,而後十日乃死。病得之酒。所以知趙章之病者,臣意切其脈,脈來滑,是內風氣也。飲食下嗌而輒出不留者,法五日死,皆為前分界法。後十日乃死,所以過期者,其人嗜粥,故中藏實,中藏實故過期。師言曰「安穀者過期,不安穀者不及期」。
jì běi wáng bìng, zhào chén yì zhěn qí mài, yuē: fēng jué xiōng mǎn. jí wèi yào jiǔ, jǐn sān shí, bìng yǐ. dé zhī hàn chū fú dì. suǒ yǐ zhī jì běi wáng bìng zhě, chén yì qiè qí mài shí, fēng qì yě, xīn mài zhuó. bìng fǎ guò rù qí yáng, yáng qì jǐn ér yīn qì rù. yīn qì rù zhāng, zé hán qì shàng ér rè qì xià, gù xiōng mǎn. hàn chū fú dì zhě, qiè qí mài, qì yīn. yīn qì zhě, bìng bì rù zhōng, chū jí chán shuǐ yě.
濟北王病,召臣意診其脈,曰:「風蹶胸滿。」即為藥酒,盡三石,病已。得之汗出伏地。所以知濟北王病者,臣意切其脈時,風氣也,心脈濁。病法「過入其陽,陽氣盡而陰氣入」。陰氣入張,則寒氣上而熱氣下,故胸滿。汗出伏地者,切其脈,氣陰。陰氣者,病必入中,出及瀺水也。
qí běi gōng sī kōng mìng fù chū yú bìng, zhòng yī jiē yǐ wèi fēng rù zhōng, bìng zhǔ zài fèi, cì qí zú shǎo yáng mài. chén yì zhěn qí mài, yuē: bìng qì shàn, kè yú páng guāng, nán yú qián hòu sōu, ér nì chì. bìng jiàn hán qì zé yí nì, shǐ rén fù zhǒng. chū yú bìng dé zhī yù nì bù dé, yīn yǐ jiē nèi. suǒ yǐ zhī chū yú bìng zhě, qiè qí mài dà ér shí, qí lái nán, shì jué yīn zhī dòng yě. mài lái nán zhě, shàn qì zhī kè yú páng guāng yě. fù zhī suǒ yǐ zhǒng zhě, yán jué yīn zhī luò jié xiǎo fù yě. jué yīn yǒu guò zé mài jié dòng, dòng zé fù zhǒng. chén yì jí jiǔ qí zú jué yīn zhī mài, zuǒ yòu gè yī suǒ, jí bù yí nì ér sōu qīng, xiǎo fù tòng zhǐ. jí gèng wèi huǒ qí tāng yǐ yǐn zhī, sān rì ér shàn qì sàn, jí yù.
齊北宮司空命婦出於病,眾醫皆以為風入中,病主在肺,刺其足少陽脈。臣意診其脈,曰:「病氣疝,客於膀胱,難於前後溲,而溺赤。病見寒氣則遺溺,使人腹腫。」出於病得之欲溺不得,因以接內。所以知出於病者,切其脈大而實,其來難,是蹶陰之動也。脈來難者,疝氣之客於膀胱也。腹之所以腫者,言蹶陰之絡結小腹也。蹶陰有過則脈結動,動則腹腫。臣意即灸其足蹶陰之脈,左右各一所,即不遺溺而溲清,小腹痛止。即更為火齊湯以飲之,三日而疝氣散,即愈。
gù jì běi wáng ā mǔ zì yán zú rè ér mèn, chén yì gào yuē: rè jué yě. zé cì qí zú xīn gè sān suǒ, àn zhī wú chū xuè, bìng xuán yǐ. bìng dé zhī yǐn jiǔ dà zuì.
故濟北王阿母自言足熱而懣,臣意告曰:「熱蹶也。」則刺其足心各三所,案之無出血,病旋已。病得之飲酒大醉。
jì běi wáng zhào chén yì zhěn mài zhū nǚ zǐ shì zhě, zhì nǚ zǐ shù, shù wú bìng. chén yì gào yǒng xiàng zhǎng yuē: shù shāng pí, bù kě láo, fǎ dāng chūn ǒu xuè sǐ. chén yì yán wáng yuē: cái rén nǚ zǐ shù hé néng? wáng yuē: shì hǎo wèi fāng, duō jì néng, wèi suǒ shì àn fǎ xīn, wǎng nián shì zhī mín suǒ, sì bǎi qī shí wàn, cáo ǒu sì rén. wáng yuē: dé wú yǒu bìng hū? chén yì duì yuē: shù bìng zhòng, zài sǐ fǎ zhōng. wáng zhào shì zhī, qí yán sè bù biàn, yǐ wèi bù rán, bù mài zhū hóu suǒ. zhì chūn, shù fèng jiàn cóng wáng zhī cè, wáng qù, shù hòu, wáng lìng rén zhào zhī, jí pū yú cè, ǒu xuè sǐ. bìng dé zhī liú hàn. liú hàn zhě, fǎ bìng nèi zhòng, máo fà ér sè zé, mài bù shuāi, cǐ yì nèi zhī bìng yě.
濟北王召臣意診脈諸女子侍者,至女子豎,豎無病。臣意告永巷長曰:「豎傷脾,不可勞,法當春嘔血死。」臣意言王曰:「才人女子豎何能?」王曰:「是好為方,多伎能,為所是案法新,往年市之民所,四百七十萬,曹偶四人。」王曰:「得毋有病乎?」臣意對曰:「豎病重,在死法中。」王召視之,其顏色不變,以為不然,不賣諸侯所。至春,豎奉劍從王之廁,王去,豎後,王令人召之,即仆於廁,嘔血死。病得之流汗。流汗者,法病內重,毛髮而色澤,脈不衰,此亦內之病也。
qí zhōng dài fū bìng qǔ chǐ, chén yì jiǔ qí zuǒ dà yáng míng mài, jí wèi kǔ cān tāng, rì sòu sān shēng, chū rù wǔ liù rì, bìng yǐ. dé zhī fēng, jí wò kāi kǒu, shí ér bù sòu.
齊中大夫病齲齒,臣意灸其左大陽明脈,即為苦參湯,日嗽三升,出入五六日,病已。得之風,及臥開口,食而不嗽。
zāi chuān wáng měi rén huái zi ér bù rǔ, lái zhào chén yì. chén yì wǎng, yǐn yǐ làng huáng yào yī zuǒ, yǐ jiǔ yǐn zhī, xuán rǔ. chén yì fù zhěn qí mài, ér mài zào. zào zhě yǒu yú bìng, jí yǐn yǐ xiāo shí yī qí, chū xuè, xuè rú dòu bǐ wǔ liù méi.
菑川王美人懷子而不乳,來召臣意。臣意往,飲以莨鍠藥一撮,以酒飲之,旋乳。臣意複診其脈,而脈躁。躁者有餘病,即飲以消石一齊,出血,血如豆比五六枚。
qí chéng xiàng shè rén nú cóng cháo rù gōng, chén yì jiàn zhī shí guī mén wài, wàng qí sè yǒu bìng qì. chén yì jí gào huàn zhě píng. píng hǎo wèi mài, xué chén yì suǒ, chén yì jí shì zhī shè rén nú bìng, gào zhī yuē: cǐ shāng pí qì yě, dāng zhì chūn gé sāi bù tōng, bù néng shí yǐn, fǎ zhì xià xiè xuè sǐ. huàn zhě píng jí wǎng gào xiāng yuē: jūn zhī shè rén nú yǒu bìng, bìng zhòng, sǐ qī yǒu rì. xiāng jūn yuē: qīng hé yǐ zhī zhī? yuē: jūn cháo shí rù gōng, jūn zhī shè rén nú jǐn shí guī mén wài, píng yǔ cāng gōng lì, jí shì píng yuē, bìng rú shì zhě sǐ. xiāng jí zhào shè rén ér wèi zhī yuē: gōng nú yǒu bìng bù? shè rén yuē: nú wú bìng, shēn wú tòng zhě. zhì chūn guǒ bìng, zhì sì yuè, xiè xuè sǐ. suǒ yǐ zhī nú bìng zhě, pí qì zhōu chéng wǔ cáng, shāng bù ér jiāo, gù shāng pí zhī sè yě, wàng zhī shā rán huáng, chá zhī rú sǐ qīng zhī zī. zhòng yī bù zhī, yǐ wèi dà chóng, bù zhī shāng pí. suǒ yǐ zhì chūn sǐ bìng zhě, wèi qì huáng, huáng zhě tǔ qì yě, tǔ bù shèng mù, gù zhì chūn sǐ. suǒ yǐ zhì xià sǐ zhě, mài fǎ yuē bìng zhòng ér mài shùn qīng zhě yuē nèi guān, nèi guān zhī bìng, rén bù zhī qí suǒ tòng, xīn jí rán wú kǔ. ruò jiā yǐ yī bìng, sǐ zhōng chūn yī yù shùn, jí yī shí. qí suǒ yǐ sì yuè sǐ zhě, zhěn qí rén shí yù shùn. yù shùn zhě, rén shàng féi yě. nú zhī bìng dé zhī liú hàn shù chū, yú huǒ ér yǐ chū jiàn dà fēng yě.
齊丞相舍人奴從朝入宮,臣意見之食閨門外,望其色有病氣。臣意即告宦者平。平好為脈,學臣意所,臣意即示之舍人奴病,告之曰:「此傷脾氣也,當至春鬲塞不通,不能食飲,法至夏泄血死。」宦者平即往告相曰:「君之舍人奴有病,病重,死期有日。」相君曰:「卿何以知之?」曰:「君朝時入宮,君之舍人奴盡食閨門外,平與倉公立,即示平曰,病如是者死。」相即召舍人而謂之曰:「公奴有病不?」舍人曰:「奴無病,身無痛者。」至春果病,至四月,泄血死。所以知奴病者,脾氣周乘五藏,傷部而交,故傷脾之色也,望之殺然黃,察之如死青之茲。眾醫不知,以為大蟲,不知傷脾。所以至春死病者,胃氣黃,黃者土氣也,土不勝木,故至春死。所以至夏死者,脈法曰「病重而脈順清者曰內關」,內關之病,人不知其所痛,心急然無苦。若加以一病,死中春;一愈順,及一時。其所以四月死者,診其人時愈順。愈順者,人尚肥也。奴之病得之流汗數出,於火而以出見大風也。
zāi chuān wáng bìng, zhào chén yì zhěn mài, yuē: jué shàng wèi zhòng, tóu tòng shēn rè, shǐ rén fán mèn. chén yì jí yǐ hán shuǐ fǔ qí tóu, cì zú yáng míng mài, zuǒ yòu gè sān suǒ, bìng xuán yǐ. bìng dé zhī mù fā wèi gān ér wò. zhěn rú qián, suǒ yǐ jué, tóu rè zhì jiān.
菑川王病,召臣意診脈,曰:「蹶上為重,頭痛身熱,使人煩懣。」臣意即以寒水拊其頭,刺足陽明脈,左右各三所,病旋已。病得之沐發未乾而臥。診如前,所以蹶,頭熱至肩。
qí wáng huáng jī xiōng huáng zhǎng qīng jiā yǒu jiǔ zhào kè, zhào chén yì. zhū kè zuò, wèi shàng shí. chén yì wàng jiàn wáng hòu dì sòng jiàn, gào yuē: jūn yǒu bìng, wǎng sì wǔ rì, jūn yào xié tòng bù kě fǔ yǎng, yòu bù dé xiǎo sōu. bù jí zhì, bìng jí rù rú shèn. jí qí wèi shě wǔ cáng, jí zhì zhī. bìng fāng jīn kè shèn rú, cǐ suǒ wèi shèn bì yě. sòng jiàn yuē: rán, jiàn gù yǒu yào jí tòng. wǎng sì wǔ rì, tiān yù, huáng shì zhū qiàn jiàn jiàn jiā jīng xià fāng shí, jí nòng zhī, jiàn yì yù xiào zhī, xiào zhī bù néng qǐ, jí fù zhì zhī. mù, yào jí tòng, bù dé nì, zhì jīn bù yù. jiàn bìng dé zhī hǎo chí zhòng. suǒ yǐ zhī jiàn bìng zhě, chén yì jiàn qí sè, tài yáng sè gān, shèn bù shàng jí jiè yào yǐ xià zhě kū sì fēn suǒ, gù yǐ wǎng sì wǔ rì zhī qí fā yě. chén yì jí wèi róu tāng shǐ fú zhī, shí bā rì suǒ ér bìng yù.
齊王黃姬兄黃長卿家有酒召客,召臣意。諸客坐,未上食。臣意望見王后弟宋建,告曰:「君有病,往四五日,君要脅痛不可俯仰,又不得小溲。不亟治,病即入濡腎。及其未舍五藏,急治之。病方今客腎濡,此所謂「腎痺」也。」宋建曰:「然,建故有要脊痛。往四五日,天雨,黃氏諸倩見建家京下方石,即弄之,建亦欲效之,效之不能起,即復置之。暮,要脊痛,不得溺,至今不愈。」建病得之好持重。所以知建病者,臣意見其色,太陽色乾,腎部上及界要以下者枯四分所,故以往四五日知其發也。臣意即為柔湯使服之,十八日所而病癒。
jì běi wáng shì zhě hán nǚ bìng yào bèi tòng, hán rè, zhòng yī jiē yǐ wèi hán rè yě. chén yì zhěn mài, yuē: nèi hán, yuè shì bù xià yě. jí cuàn yǐ yào, xuán xià, bìng yǐ. bìng dé zhī yù nán zǐ ér bù kě de yě. suǒ yǐ zhī hán nǚ zhī bìng zhě, zhěn qí mài shí, qiè zhī, shèn mài yě, sè ér bù shǔ. sè ér bù shǔ zhě, qí lái nán, jiān, gù yuē yuè bù xià. gān mài xián, chū zuǒ kǒu, gù yuē yù nán zǐ bù kě de yě.
濟北王侍者韓女病要背痛,寒熱,眾醫皆以為寒熱也。臣意診脈,曰:「內寒,月事不下也。」即竄以藥,旋下,病已。病得之欲男子而不可得也。所以知韓女之病者,診其脈時,切之,腎脈也,嗇而不屬。嗇而不屬者,其來難,堅,故曰月不下。肝脈弦,出左口,故曰欲男子不可得也。
lín zāi fàn lǐ nǚ zǐ báo wú bìng shén, zhòng yī jiē yǐ wèi hán rè dǔ, dāng sǐ, bù zhì. chén yì zhěn qí mài, yuē: náo jiǎ. náo jiǎ wèi bìng, fù dà, shàng fū huáng cū, xún zhī qī qī rán. chén yì yǐn yǐ yán huá yī zuǒ, jí chū náo kě shù shēng, bìng yǐ, sān shí rì rú gù. bìng náo dé zhī yú hán shī, hán shī qì wǎn dǔ bù fā, huà wèi chóng. chén yì suǒ yǐ zhī báo wú bìng zhě, qiè qí mài, xún qí chǐ, qí chǐ suǒ cì cū, ér máo měi fèng fā, shì chóng qì yě. qí sè zé zhě, zhōng cáng wú xié qì jí zhòng bìng.
臨菑氾里女子薄吾病甚,眾醫皆以為寒熱篤,當死,不治。臣意診其脈,曰:「蟯瘕。」蟯瘕為病,腹大,上膚黃粗,循之戚戚然。臣意飲以芫華一撮,即出蟯可數升,病已,三十日如故。病蟯得之於寒濕,寒濕氣宛篤不發,化為蟲。臣意所以知薄吾病者,切其脈,循其尺,其尺索刺粗,而毛美奉發,是蟲氣也。其色澤者,中藏無邪氣及重病。
qí chún yú sī mǎ bìng, chén yì qiè qí mài, gào yuē: dāng bìng dòng fēng. dòng fēng zhī zhuàng, yǐn shí xià ài zhé hòu zhī. bìng dé zhī bǎo shí ér jí zǒu. chún yú sī mǎ yuē: wǒ zhī wáng jiā shí mǎ gān, shí bǎo shén, jiàn jiǔ lái, jí zǒu qù, qū jí zhì shě, jí xiè shù shí chū. chén yì gào yuē: wèi huǒ qí mǐ zhī yǐn zhī, qī bā rì ér dāng yù. shí yī qín xìn zài páng, chén yì qù, xìn wèi zuǒ yòu gé dū wèi yuē: yì yǐ chún yú sī mǎ bìng wèi hé? yuē: yǐ wèi dòng fēng, kě zhì. xìn jí xiào yuē: shì bù zhī yě. chún yú sī mǎ bìng, fǎ dāng hòu jiǔ rì sǐ. jí hòu jiǔ rì bù sǐ, qí jiā fù zhào chén yì. chén yì wǎng wèn zhī, jǐn rú yì zhěn. chén jí wèi yī huǒ qí mǐ zhī, shǐ fú zhī, qī bā rì bìng yǐ. suǒ yǐ zhī zhī zhě, zhěn qí mài shí, qiè zhī, jǐn rú fǎ. qí bìng shùn, gù bù sǐ.
齊淳于司馬病,臣意切其脈,告曰:「當病迵風。迵風之狀,飲食下嗌輒後之。病得之飽食而疾走。」淳于司馬曰:「我之王家食馬肝,食飽甚,見酒來,即走去,驅疾至舍,即泄數十齣。」臣意告曰:「為火齊米汁飲之,七八日而當愈。」時醫秦信在旁,臣意去,信謂左右閣都尉曰:「意以淳于司馬病為何?」曰:「以為迵風,可治。」信即笑曰:「是不知也。淳于司馬病,法當後九日死。」即後九日不死,其家復召臣意。臣意往問之,盡如意診。臣即為一火齊米汁,使服之,七八日病已。所以知之者,診其脈時,切之,盡如法。其病順,故不死。
qí zhōng láng pò shí bìng, chén yì zhěn qí mài, gào yuē: fèi shāng, bù zhì, dāng hòu shí rì dīng hài sōu xuè sǐ. jí hòu shí yī rì, sōu xuè ér sǐ. pò shí zhī bìng, dé zhī duò mǎ jiāng shí shàng. suǒ yǐ zhī pò shí zhī bìng zhě, qiè qí mài, dé fèi yīn qì, qí lái sàn, shù dào zhì ér bù yī yě. sè yòu chéng zhī. suǒ yǐ zhī qí duò mǎ zhě, qiè zhī dé fān yīn mài. fān yīn mài rù xū lǐ, chéng fèi mài. fèi mài sàn zhě, gù sè biàn yě chéng yě. suǒ yǐ bù zhōng qī sǐ zhě, shī yán yuē: bìng zhě ān gǔ jí guò qī, bù ān gǔ zé bù jí qī. qí rén shì shǔ, shǔ zhǔ fèi, gù guò qī. suǒ yǐ sōu xuè zhě, zhěn mài fǎ yuē bìng yǎng xǐ yīn chù zhě shùn sǐ, yǎng xǐ yáng chù zhě nì sǐ. qí rén xǐ zì jìng, bù zào, yòu jiǔ ān zuò, fú jǐ ér mèi, gù xuè xià xiè.
齊中郎破石病,臣意診其脈,告曰:「肺傷,不治,當後十日丁亥溲血死。」即後十一日,溲血而死。破石之病,得之墮馬僵石上。所以知破石之病者,切其脈,得肺陰氣,其來散,數道至而不一也。色又乘之。所以知其墮馬者,切之得番陰脈。番陰脈入虛里,乘肺脈。肺脈散者,固色變也乘也。所以不中期死者,師言曰:「病者安穀即過期,不安穀則不及期」。其人嗜黍,黍主肺,故過期。所以溲血者,診脈法曰「病養喜陰處者順死,養喜陽處者逆死」。其人喜自靜,不躁,又久安坐,伏几而寐,故血下泄。
qí wáng shì yī suì bìng, zì liàn wǔ shí fú zhī. chén yì wǎng guò zhī, suì wèi yì yuē: bù xiào yǒu bìng, xìng zhěn suì yě. chén yì jí zhěn zhī, gào yuē: gōng bìng zhōng rè. lùn yuē zhōng rè bù sōu zhě, bù kě fú wǔ shí. shí zhī wèi yào jīng hàn, gōng fú zhī bù dé shù sōu, jí wù fú. sè jiāng fā yōng. suì yuē: biǎn què yuē yīn shí yǐ zhì yīn bìng, yáng shí yǐ zhì yáng bìng. fū yào shí zhě yǒu yīn yáng shuǐ huǒ zhī qí, gù zhōng rè, jí wèi yīn shí róu qí zhì zhī zhōng hán, jí wèi yáng shí gāng qí zhì zhī. chén yì yuē: gōng suǒ lùn yuǎn yǐ. biǎn què suī yán ruò shì, rán bì shěn zhěn, qǐ dù liàng, lì guī jǔ, chēng quán héng, hé sè mài biǎo lǐ yǒu yú bù zú shùn nì zhī fǎ, cān qí rén dòng jìng yǔ xī xiāng yīng, nǎi kě yǐ lùn. lùn yuē yáng jí chù nèi, yīn xíng yīng wài zhě, bù jiā hàn yào jí chán shí. fū hàn yào rù zhōng, zé xié qì pì yǐ, ér wǎn qì yù shēn. zhěn fǎ yuē èr yīn yīng wài, yī yáng jiē nèi zhě, bù kě yǐ gāng yào. gāng yào rù zé dòng yáng, yīn bìng yì shuāi, yáng bìng yì zhù, xié qì liú xíng, wèi zhòng kùn yú yú, fèn fā wèi jū. yì gào zhī hòu bǎi yú rì, guǒ wèi jū fà rǔ shàng, rù quē pén, sǐ. cǐ wèi lùn zhī dà tǐ yě, bì yǒu jīng jì. zhuō gōng yǒu yī bù xí, wén lǐ yīn yáng shī yǐ.
齊王侍醫遂病,自練五石服之。臣意往過之,遂謂意曰:「不肖有病,幸診遂也。」臣意即診之,告曰:「公病中熱。論曰「中熱不溲者,不可服五石」。石之為藥精悍,公服之不得數溲,亟勿服。色將發臃。」遂曰:「扁鵲曰「陰石以治陰病,陽石以治陽病」。夫藥石者有陰陽水火之齊,故中熱,即為陰石柔齊治之;中寒,即為陽石剛齊治之。」臣意曰:「公所論遠矣。扁鵲雖言若是,然必審診,起度量,立規矩,稱權衡,合色脈表里有餘不足順逆之法,參其人動靜與息相應,乃可以論。論曰「陽疾處內,陰形應外者,不加悍藥及鑱石」。夫悍藥入中,則邪氣辟矣,而宛氣愈深。診法曰「二陰應外,一陽接內者,不可以剛藥」。剛藥入則動陽,陰病益衰,陽病益箸,邪氣流行,為重困於俞,忿發為疽。」意告之後百餘日,果為疽髮乳上,入缺盆,死。此謂論之大體也,必有經紀。拙工有一不習,文理陰陽失矣。
qí wáng gù wèi yáng xū hóu shí, bìng shén, zhòng yī jiē yǐ wèi jué. chén yì zhěn mài, yǐ wèi bì, gēn zài yòu xié xià, dà rú fù bēi, lìng rén chuǎn, nì qì bù néng shí. chén yì jí yǐ huǒ qí zhōu qiě yǐn, liù rì qì xià jí lìng gèng fú wán yào, chū rù liù rì, bìng yǐ. bìng dé zhī nèi. zhěn zhī shí bù néng shí qí jīng jiě, dà shí qí bìng suǒ zài.
齊王故為陽虛侯時,病甚,眾醫皆以為蹶。臣意診脈,以為痺,根在右脅下,大如覆杯,令人喘,逆氣不能食。臣意即以火齊粥且飲,六日氣下;即令更服丸藥,出入六日,病已。病得之內。診之時不能識其經解,大識其病所在。
chén yì cháng zhěn ān yáng wǔ dū lǐ chéng kāi fāng, kāi fāng zì yán yǐ wèi bù bìng, chén yì wèi zhī bìng kǔ dá fēng, sān suì sì zhī bù néng zì yòng, shǐ rén yīn, yīn jí sǐ. jīn wén qí sì zhī bù néng yòng, yīn ér wèi sǐ yě. bìng dé zhī shù yǐn jiǔ yǐ jiàn dà fēng qì. suǒ yǐ zhī chéng kāi fāng bìng zhě, zhěn zhī, qí mài fǎ qí hāi yán yuē cáng qì xiāng fǎn zhě sǐ. qiè zhī, dé shèn fǎn fèi, fǎ yuē sān suì sǐ yě.
臣意嘗診安陽武都里成開方,開方自言以為不病,臣意謂之病苦沓風,三歲四支不能自用,使人瘖,瘖即死。今聞其四支不能用,瘖而未死也。病得之數飲酒以見大風氣。所以知成開方病者,診之,其脈法奇咳言曰「藏氣相反者死」。切之,得腎反肺,法曰「三歲死」也。
ān líng bǎn lǐ gōng chéng xiàng chù bìng, chén yì zhěn mài, yuē: mǔ shàn. mǔ shàn zài gé xià, shàng lián fèi. bìng dé zhī nèi. chén yì wèi zhī: shèn wú wèi láo lì shì, wèi láo lì shì zé bì ǒu xuè sǐ. chù hòu cù jū, yào jué hán, hàn chū duō, jí ǒu xuè. chén yì fù zhěn zhī, yuē: dāng dàn rì rì xī sǐ. jí sǐ. bìng dé zhī nèi. suǒ yǐ zhī xiàng chù bìng zhě, qiè qí mài dé fān yáng. fān yáng rù xū lǐ, chù dàn rì sǐ. yī fān yī luò zhě, mǔ shàn yě.
安陵阪里公乘項處病,臣意診脈,曰:「牡疝。」牡疝在鬲下,上連肺。病得之內。臣意謂之:「慎毋為勞力事,為勞力事則必嘔血死。」處後蹴踘,要蹶寒,汗出多,即嘔血。臣意複診之,曰:「當旦日日夕死。」即死。病得之內。所以知項處病者,切其脈得番陽。番陽入虛里,處旦日死。一番一絡者,牡疝也。
chén yì yuē: tā suǒ zhěn qī jué sǐ shēng jí suǒ zhì yǐ bìng zhòng duō, jiǔ pō wàng zhī, bù néng jǐn shí, bù gǎn yǐ duì.
臣意曰:他所診期決死生及所治已病眾多,久頗忘之,不能盡識,不敢以對。
wèn chén yì: suǒ zhěn zhì bìng, bìng míng duō tóng ér zhěn yì, huò sǐ huò bù sǐ, hé yě? duì yuē: bìng míng duō xiāng lèi, bù kě zhī, gù gǔ shèng rén wèi zhī mài fǎ, yǐ qǐ dù liàng, lì guī jǔ, xiàn quán héng, àn shéng mò, diào yīn yáng, bié rén zhī mài gè míng zhī, yǔ tiān dì xiāng yīng, cān hé yú rén, gù nǎi bié bǎi bìng yǐ yì zhī, yǒu shù zhě néng yì zhī, wú shù zhě tóng zhī. rán mài fǎ bù kě shèng yàn, zhěn jí rén yǐ dù yì zhī, nǎi kě bié tóng míng, mìng bìng zhǔ zài suǒ jū. jīn chén yì suǒ zhěn zhě, jiē yǒu zhěn jí. suǒ yǐ bié zhī zhě, chén yì suǒ shòu shī fāng shì chéng, shī sǐ, yǐ gù biǎo jí suǒ zhěn, qī jué sǐ shēng, guān suǒ shī suǒ de zhě hé mài fǎ, yǐ gù zhì jīn zhī zhī.
問臣意:「所診治病,病名多同而診異,或死或不死,何也?」對曰:「病名多相類,不可知,故古聖人為之脈法,以起度量,立規矩,縣權衡,案繩墨,調陰陽,別人之脈各名之,與天地相應,參合於人,故乃別百病以異之,有數者能異之,無數者同之。然脈法不可勝驗,診疾人以度異之,乃可別同名,命病主在所居。今臣意所診者,皆有診籍。所以別之者,臣意所受師方適成,師死,以故表籍所診,期決死生,觀所失所得者合脈法,以故至今知之。」
wèn chén yì yuē: suǒ qī bìng jué sǐ shēng, huò bù yīng qī, hé gù? duì yuē: cǐ jiē yǐn shí xǐ nù bù jié, huò bù dāng yǐn yào, huò bù dāng zhēn jiǔ, yǐ gù bù zhōng qī sǐ yě.
問臣意曰:「所期病決死生,或不應期,何故?」對曰:「此皆飲食喜怒不節,或不當飲藥,或不當針灸,以故不中期死也。」
wèn chén yì: yì fāng néng zhī bìng sǐ shēng, lùn yào yòng suǒ yí, zhū hóu wáng dà chén yǒu cháng wèn yì zhě bù? jí wén wáng bìng shí, bù qiú yì zhěn zhì, hé gù? duì yuē: zhào wáng jiāo xī wáng jì nán wáng wú wáng jiē shǐ rén lái zhào chén yì, chén yì bù gǎn wǎng. wén wáng bìng shí, chén yì jiā pín, yù wèi rén zhì bìng, chéng kǒng lì yǐ chú jū chén yì yě, gù yí míng shù, zuǒ yòu bù xiū jiā shēng, chū xíng yóu guó zhōng, wèn shàn wèi fāng shù zhě shì zhī jiǔ yǐ, jiàn shì shù shī, xī shòu qí yào shì, jǐn qí fāng shū yì, jí jiě lùn zhī. shēn jū yáng xū hóu guó, yīn shì hóu. hóu rù cháo, chén yì cóng zhī zhǎng ān, yǐ gù dé zhěn ān líng xiàng chù děng bìng yě.
問臣意:「意方能知病死生,論藥用所宜,諸侯王大臣有嘗問意者不?及文王病時,不求意診治,何故?」對曰:「趙王、膠西王、濟南王、吳王皆使人來召臣意,臣意不敢往。文王病時,臣意家貧,欲為人治病,誠恐吏以除拘臣意也,故移名數,左右不脩家生,出行游國中,問善為方數者事之久矣,見事數師,悉受其要事,盡其方書意,及解論之。身居陽虛侯國,因事侯。侯入朝,臣意從之長安,以故得診安陵項處等病也。」
wèn chén yì: zhī wén wáng suǒ yǐ dé bìng bù qǐ zhī zhuàng? chén yì duì yuē: bù jiàn wén wáng bìng, rán qiè wén wén wáng bìng chuǎn, tóu tòng, mù bù míng. chén yì xīn lùn zhī, yǐ wèi fēi bìng yě. yǐ wèi féi ér xù jīng, shēn tǐ bù dé yáo, gǔ ròu bù xiāng rèn, gù chuǎn, bù dāng yī zhì. mài fǎ yuē nián èr shí mài qì dāng qū, nián sān shí dāng jí bù, nián sì shí dāng ān zuò, nián wǔ shí dāng ān wò, nián liù shí yǐ shàng qì dāng dà dǒng. wén wáng nián wèi mǎn èr shí, fāng mài qì zhī qū yě ér xú zhī, bù yīng tiān dào sì shí. hòu wén yī jiǔ zhī jí dǔ, cǐ lùn bìng zhī guò yě. chén yì lùn zhī, yǐ wèi shén qì zhēng ér xié qì rù, fēi nián shào suǒ néng fù zhī yě, yǐ gù sǐ. suǒ wèi qì zhě, dāng diào yǐn shí, zé yàn rì, chē bù guǎng zhì, yǐ shì jīn gǔ ròu xuè mài, yǐ xiè qì. gù nián èr shí, shì wèi yì
問臣意:「知文王所以得病不起之狀?」臣意對曰:「不見文王病,然竊聞文王病喘,頭痛,目不明。臣意心論之,以為非病也。以為肥而蓄精,身體不得搖,骨肉不相任,故喘,不當醫治。脈法曰「年二十脈氣當趨,年三十當疾步,年四十當安坐,年五十當安臥,年六十已上氣當大董」。文王年未滿二十,方脈氣之趨也而徐之,不應天道四時。後聞醫灸之即篤,此論病之過也。臣意論之,以為神氣爭而邪氣入,非年少所能復之也,以故死。所謂氣者,當調飲食,擇晏日,車步廣志,以適筋骨肉血脈,以瀉氣。故年二十,是謂「易
. fǎ bù dāng biān jiǔ, biān jiǔ zhì qì zhú.
」。法不當砭灸,砭灸至氣逐。」
wèn chén yì: shī qìng ān shòu zhī? wén yú qí zhū hóu bù? duì yuē: bù zhī qìng suǒ shī shòu. qìng jiā fù, shàn wèi yī, bù kěn wèi rén zhì bìng, dāng yǐ cǐ gù bù wén. qìng yòu gào chén yì yuē: shèn wú lìng wǒ zi sūn zhī ruò xué wǒ fāng yě.
問臣意:「師慶安受之?聞於齊諸侯不?」對曰:「不知慶所師受。慶家富,善為醫,不肯為人治病,當以此故不聞。慶又告臣意曰:「慎毋令我子孫知若學我方也。」」
wèn chén yì: shī qìng hé jiàn yú yì ér ài yì, yù xī jiào yì fāng? duì yuē: chén yì bù wén shī qìng wèi fāng shàn yě. yì suǒ yǐ zhī qìng zhě, yì shǎo shí hǎo zhū fāng shì, chén yì shì qí fāng, jiē duō yàn, jīng liáng. chén yì wén zāi chuān táng lǐ gōng sūn guāng shàn wèi gǔ chuán fāng, chén yì jí wǎng yè zhī. dé jiàn shì zhī, shòu fāng huà yīn yáng jí chuán yǔ fǎ, chén yì xī shòu shū zhī. chén yì yù jǐn shòu tā jīng fāng, gōng sūn guāng yuē: wú fāng jǐn yǐ, bù wèi ài gōng suǒ. wú shēn yǐ shuāi, wú suǒ fù shì zhī. shì wú nián shào suǒ shòu miào fāng yě, xī yǔ gōng, wú yǐ jiào rén. chén yì yuē: dé jiàn shì shì gōng qián, xī dé jìn fāng, xìng shèn. yì sǐ bù gǎn wàng chuán rén. jū yǒu jiān, gōng sūn guāng jiān chù, chén yì shēn lùn fāng, jiàn yán bǎi shì wèi zhī jīng yě. shī guāng xǐ yuē: gōng bì wèi guó gōng. wú yǒu suǒ shàn zhě jiē shū, tóng chǎn chù lín zāi, shàn wèi fāng, wú bù ruò, qí fāng shén qí, fēi shì zhī suǒ wén yě. wú nián zhōng shí, cháng yù shòu qí fāng, yáng zhōng qiàn bù kěn, yuē ruò fēi qí rén yě. xū yǔ gōng wǎng jiàn zhī, dāng zhī gōng xǐ fāng yě. qí rén yì lǎo yǐ, qí jiā gěi fù. shí zhě wèi wǎng, huì qìng zǐ nán yīn lái xiàn mǎ, yīn shī guāng zòu mǎ wáng suǒ, yì yǐ gù dé yǔ yīn shàn. guāng yòu shǔ yì yú yīn yuē: yì hǎo shù, gōng bì jǐn yù zhī, qí rén shèng rú. jí wèi shū yǐ yì shǔ yáng qìng, yǐ gù zhī qìng. chén yì shì qìng jǐn, yǐ gù ài yì yě.
問臣意:「師慶何見於意而愛意,欲悉教意方?」對曰:「臣意不聞師慶為方善也。意所以知慶者,意少時好諸方事,臣意試其方,皆多驗,精良。臣意聞菑川唐里公孫光善為古傳方,臣意即往謁之。得見事之,受方化陰陽及傳語法,臣意悉受書之。臣意欲盡受他精方,公孫光曰:「吾方盡矣,不為愛公所。吾身已衰,無所復事之。是吾年少所受妙方也,悉與公,毋以教人。」臣意曰:「得見事侍公前,悉得禁方,幸甚。意死不敢妄傳人。」居有間,公孫光間處,臣意深論方,見言百世為之精也。師光喜曰:「公必為國工。吾有所善者皆疏,同產處臨菑,善為方,吾不若,其方甚奇,非世之所聞也。吾年中時,嘗欲受其方,楊中倩不肯,曰「若非其人也」。胥與公往見之,當知公喜方也。其人亦老矣,其家給富。」時者未往,會慶子男殷來獻馬,因師光奏馬王所,意以故得與殷善。光又屬意於殷曰:「意好數,公必謹遇之,其人聖儒。」即為書以意屬陽慶,以故知慶。臣意事慶謹,以故愛意也。」
wèn chén yì yuē: lì mín cháng yǒu shì xué yì fāng, jí bì jǐn dé yì fāng bù? hé xiàn lǐ rén? duì yuē: lín zāi rén sòng yì. yì xué, chén yì jiào yǐ wǔ zhěn, suì yú. jì běi wáng qiǎn tài yī gāo qī wáng yǔ xué, chén yì jiào yǐ jīng mài gāo xià jí qí luò jié, dāng lùn yú suǒ jū, jí qì dāng shàng xià chū rù xié nì shùn, yǐ yí chán shí, dìng biān jiǔ chù, suì yú. zāi chuān wáng shí qiǎn tài cāng mǎ zhǎng féng xìn zhèng fāng, chén yì jiào yǐ àn fǎ nì shùn, lùn yào fǎ, dìng wǔ wèi jí hé qí tāng fǎ. gāo yǒng hòu jiā chéng dù xìn, xǐ mài, lái xué, chén yì jiào yǐ shàng xià jīng mài wǔ zhěn, èr suì yú. lín zāi zhào lǐ táng ān lái xué, chén yì jiào yǐ wǔ zhěn shàng xià jīng mài, qí hāi, sì shí yīng yīn yáng zhòng, wèi chéng, chú wèi qí wáng shì yī.
問臣意曰:「吏民嘗有事學意方,及畢盡得意方不?何縣裡人?」對曰:「臨菑人宋邑。邑學,臣意教以五診,歲餘。濟北王遣太醫高期、王禹學,臣意教以經脈高下及奇絡結,當論俞所居,及氣當上下出入邪逆順,以宜鑱石,定砭灸處,歲餘。菑川王時遣太倉馬長馮信正方,臣意教以案法逆順,論藥法,定五味及和齊湯法。高永侯家丞杜信,喜脈,來學,臣意教以上下經脈五診,二歲餘。臨菑召里唐安來學,臣意教以五診上下經脈,奇咳,四時應陰陽重,未成,除為齊王侍醫。」
wèn chén yì: zhěn bìng jué sǐ shēng, néng quán wú shī hū? chén yì duì yuē: yì zhì bìng rén, bì xiān qiè qí mài, nǎi zhì zhī. bài nì zhě bù kě zhì, qí shùn zhě nǎi zhì zhī. xīn bù jīng mài, suǒ qī sǐ shēng shì kě zhì, shí shí shī zhī, chén yì bù néng quán yě.
問臣意:「診病決死生,能全無失乎?」臣意對曰:「意治病人,必先切其脈,乃治之。敗逆者不可治,其順者乃治之。心不精脈,所期死生視可治,時時失之,臣意不能全也。」
tài shǐ gōng yuē: nǚ wú měi è, jū gōng jiàn dù shì wú xián bù xiào, rù cháo jiàn yí. gù biǎn què yǐ qí jì jiàn yāng, cāng gōng nǎi nì jī zì yǐn ér dāng xíng. tí yíng tōng chǐ dú, fù dé yǐ hòu níng. gù lǎo zǐ yuē měi hǎo zhě bù xiáng zhī qì, qǐ wèi biǎn què děng xié? ruò cāng gōng zhě, kě wèi jìn zhī yǐ.
太史公曰:女無美惡,居宮見妒;士無賢不肖,入朝見疑。故扁鵲以其伎見殃,倉公乃匿跡自隱而當刑。緹縈通尺牘,父得以後寧。故老子曰「美好者不祥之器」,豈謂扁鵲等邪?若倉公者,可謂近之矣。
shàng chí mì shù, zhǎng sāng suǒ chuán. shǐ hòu zhào jiǎn, zhī mèng jūn tiān. yán zhàn guó sì, shī jué qǐ yān. cāng gōng shú zuì, yáng qìng tuī xián. xiào yàn duō zhuàng, shì jù yú piān. zhèng yì wèi dà yī chǐ wǔ cùn, jìng wǔ cùn, zhǎng èr chǐ liù cùn, héng chǐ, shòu shuǐ gǔ sān dòu wǔ shēng, qí zhōng cháng liú gǔ èr dòu, shuǐ yī dòu wǔ shēng. xiǎo cháng dà èr cùn bàn, jìng bā fēn fēn zhī shǎo bàn, zhǎng sān zhàng èr chǐ, shòu gǔ èr dòu sì shēng, shuǐ liù shēng sān hé hé zhī dà bàn. huí cháng dà sì cùn, jìng yī cùn bàn, zhǎng èr zhàng èr chǐ, shòu gǔ yī dòu, shuǐ qī shēng bàn. guǎng cháng dà bā cùn, jìng èr cùn bàn, zhǎng èr chǐ bā cùn, shòu gǔ jiǔ shēng sān hé bā fēn hé zhī yī. gù cháng wèi fán zhǎng wǔ zhàng bā chǐ sì cùn, hé shòu shuǐ gǔ bā dǒu qī shēng liù hé bā fēn hé zhī yī, cǐ cháng wèi zhǎng duǎn shòu shuǐ gǔ zhī shù yě. gān zhòng sì jīn sì liǎng, zuǒ sān yè, yòu sì yè, fán qī yè, zhǔ cáng hún. xīn zhòng shí èr liǎng, zhōng yǒu qī kǒng, sān máo, shèng jīng zhī sān hé, zhǔ cáng shén. pí zhòng èr jīn sān liǎng, biǎn guǎng sān cùn, zhǎng wǔ cùn, yǒu sàn gāo bàn jīn, zhǔ xuè wēn wǔ cáng, zhǔ cáng yì fèi zhòng sān jīn sān liǎng, liù yè liǎng ěr, fán bā yè, zhǔ cáng hún pò. shèn yǒu liǎng méi, zhòng yī jīn yī liǎng, zhǔ cáng zhì. dǎn zài gān zhī duǎn yè jiān, zhòng sān liǎng sān zhū, shèng jīng zhī sān hé. wèi zhòng èr jīn shí sì liǎng, yū qū qū shēn, zhǎng èr chǐ liù cùn, dà yī chǐ wǔ cùn, jìng wǔ cùn, shèng gǔ èr dòu, shuǐ yī dòu wǔ shēng. xiǎo cháng zhòng èr jīn shí sì liǎng, zhǎng sān zhàng èr chǐ, guǎng èr cùn bàn, jìng bā fēn fēn zhī shǎo bàn, huí jī shí liù qū, shèng gǔ èr dòu sì shēng, shuǐ liù shēng sān hé hé zhī dà bàn. dà cháng zhòng sān jīn shí èr liǎng, zhǎng èr zhàng yī chǐ, guǎng sì cùn, jìng yī cùn bàn, dāng qí, yòu huí shí liù qū, shèng gǔ yī dòu shuǐ qī shēng bàn. páng guāng chóng jiǔ liǎng èr zhū, zòng guǎng jiǔ cùn, shèng nì jiǔ shēng jiǔ hé. kǒu guǎng èr cùn bàn. chún zhì chǐ zhǎng jiǔ fēn. chǐ yǐ hòu zhì huì yàn, shēn sān cùn bàn, dà róng wǔ hé yě. shé zhòng shí liǎng, zhǎng qī cùn, guǎng èr cùn bàn. yàn mén zhòng shí liǎng, guǎng èr cùn bàn, zhì wèi zhǎng yī chǐ liù cùn. hóu lóng zhòng shí èr liǎng, guǎng èr cùn, zhǎng yī chǐ èr cùn jiǔ jié. gāng mén zhòng shí èr liǎng, dà bā cùn, jìng èr cùn tài bàn, zhǎng èr chǐ bā cùn, shòu gǔ jiǔ shēng sān hé bā fēn hé zhī yī.
上池祕術,長桑所傳。始候趙簡,知夢鈞天。言占虢嗣,屍蹶起焉。倉公贖罪,陽慶推賢。效驗多狀,式具於篇。正義胃大一尺五寸,徑五寸,長二尺六寸,橫尺,受水穀三斗五升,其中常留穀二斗,水一斗五升。小腸大二寸半,徑八分分之少半,長三丈二尺,受穀二斗四升,水六升三合合之大半。迴腸大四寸,徑一寸半,長二丈二尺,受穀一斗,水七升半。廣腸大八寸,徑二寸半,長二尺八寸,受穀九升三合八分合之一。故腸胃凡長五賬八尺四寸,合受水穀八斗七升六合八分合之一,此腸胃長短受水穀之數也。肝重四斤四兩,左三葉,右四葉,凡七葉,主藏魂。心重十二兩,中有七孔,三毛,盛精汁三合,主藏神。脾重二斤三兩,扁廣三寸,長五寸,有散膏半斤,主血溫五藏,主藏意#肺重三斤三兩,六葉兩耳,凡八葉,主藏魂魄。腎有兩枚,重一斤一兩,主藏志。膽在肝之短葉間,重三兩三銖,盛精汁三合。胃重二斤十四兩,紆曲屈申,長二尺六寸,大一尺五寸,徑五寸,盛穀二斗,水一斗五升。小腸重二斤十四兩,長三丈二尺,廣二寸半,徑八分分之少半,回積十六曲,盛穀二斗四升,水六升三合合之大半。大腸重三斤十二兩,長二丈一尺,廣四寸,徑一寸半,當齊,右回十六曲,盛穀一斗水七升半。膀胱重九兩二銖,縱廣九寸,盛溺九升九合。口廣二寸半。脣至齒長九分。齒已後至會厭,深三寸半,大容五合也。舌重十兩,長七寸,廣二寸半。咽門重十兩,廣二寸半,至胃長一尺六寸。喉嚨重十二兩,廣二寸,長一尺二寸九節。肛門重十二兩,大八寸,徑二寸太半,長二尺八寸,受穀九升三合八分合之一。
shǒu sān yáng zhī mài, cóng shǒu zhì tóu zhǎng wǔ chǐ, wǔ liù hé sān zhàng. shǒu sān yīn zhī mài, cóng shǒu zhì xiōng zhōng zhǎng sān chǐ wǔ cùn, sān liù yī zhàng bā chǐ, wǔ liù sān chǐ, hé èr zhàng yī chǐ. zú sān yáng zhī mài, cóng zú zhì tóu zhǎng bā chǐ, liù bā hé sì zhàng bā chǐ. zú sān yīn zhī mài, cóng zú zhì xiōng zhǎng liù chǐ wǔ cùn, liù liù sān zhàng liù chǐ, wǔ liù sān chǐ, hé sān zhàng jiǔ chǐ. rén liǎng zú juē mài, cóng zú zhì mù zhǎng qī chǐ wǔ cùn, èr qī yī zhàng sì chǐ, èr wǔ yī chǐ hé yī zhàng wǔ chǐ. dū rèn mài gè zhǎng sì chǐ wǔ cùn, èr sì bā chǐ, èr wǔ yī chǐ, hé jiǔ chǐ. fán mài zhǎng yī shí liù zhàng èr chǐ yě, cǐ suǒ wèi shí èr jīng mài zhǎng duǎn zhī shù yě. cùn kǒu, mài zhī dà huì, shǒu tài yīn zhī dòng yě. rén yī hū mài xíng sān cùn, yī xī mài xíng sān cùn, hū xī dìng xī, mài xíng liù cùn. rén yī rì yī yè fán yī wàn sān qiān wǔ bǎi xī. mài xíng wǔ shí zhōu yú shēn, lòu shuǐ xià bǎi kè. yíng wèi xíng yáng èr shí wǔ dù, xíng yīn èr shí wǔ dù. dù wèi yī zhōu yě, gù wǔ shí dù fù huì yú shǒu tài yīn. cùn kǒu zhě, wǔ cáng liù fǔ zhī suǒ zhōng shǐ, gù fǎ yú cùn kǒu yě.
手三陽之脈,從手至頭長五尺,五六合三丈。手三陰之脈,從手至胸中長三尺五寸,三六一丈八尺,五六三尺,合二丈一尺。足三陽之脈,從足至頭長八尺,六八合四丈八尺。足三陰之脈,從足至胸長六尺五寸,六六三丈六尺,五六三尺,合三丈九尺。人兩足蹻脈,從足至目長七尺五寸,二七一丈四尺,二五一尺合一丈五尺。督任脈各長四尺五寸,二四八尺,二五一尺,合九尺。凡脈長一十六丈二尺也,此所謂十二經脈長短之數也。寸口,脈之大會,手太陰之動也。人一呼脈行三寸,一吸脈行三寸,呼吸定息,脈行六寸。人一日一夜凡一萬三千五百息。脈行五十周於身,漏水下百刻。營衛行陽二十五度,行陰二十五度。度為一周也,故五十度復會於手太陰。寸口者,五藏六府之所終始,故法於寸口也。
fèi qì tōng yú bí, bí hé zé zhī chòu xiāng yǐ. gān qì tōng yú mù, mù hé zé zhī bái hēi yǐ. pí qì tōng yú kǒu, kǒu hé zé zhī gǔ wèi yǐ. xīn qì tōng yú shé, shé hé zé zhī wǔ wèi yǐ. shèn qì tōng yú ěr, ěr hé zé wén wǔ yīn yǐ. wǔ cáng bù hé, zé jiǔ qiào bù tōng liù fǔ bù hé, zé liú wèi yōng yě.
肺氣通於鼻,鼻和則知臭香矣。肝氣通於目,目和則知白黑矣。脾氣通於口,口和則知穀味矣。心氣通於舌,舌和則知五味矣。腎氣通於耳,耳和則聞五音矣。五藏不和,則九竅不通;六府不和,則留為癰也。