qū yuán zhě, míng píng, chǔ zhī tóng xìng yě. wèi chǔ huái wáng zuǒ tú. bó wén qiáng shí, míng yú zhì luàn, xián yú cí lìng. rù zé yǔ wáng tú yì guó shì, yǐ chū hào lìng chū zé jiē yù bīn kè, yīng duì zhū hóu. wáng shén rèn zhī.
屈原者,名平,楚之同姓也。為楚懷王左徒。博聞強識,明於治亂,嫻於辭令。入則與王圖議國事,以出號令;出則接遇賓客,應對諸侯。王甚任之。
shàng guān dài fū yǔ zhī tóng liè, zhēng chǒng ér xīn hài qí néng. huái wáng shǐ qū yuán zào wèi xiàn lìng, qū píng shǔ cǎo wèi dìng. shàng guān dài fū jiàn ér yù duó zhī, qū píng bù yǔ, yīn chán zhī yuē: wáng shǐ qū píng wèi lìng, zhòng mò bù zhī, měi yī lìng chū, píng fá qí gōng, yǐ wèi fēi wǒ mò néng wèi yě. wáng nù ér shū qū píng.
上官大夫與之同列,爭寵而心害其能。懷王使屈原造為憲令,屈平屬草未定。上官大夫見而欲奪之,屈平不與,因讒之曰:「王使屈平為令,眾莫不知,每一令出,平伐其功,以為『非我莫能為』也。」王怒而疏屈平。
qū píng jí wáng tīng zhī bù cōng yě, chán chǎn zhī bì míng yě, xié qū zhī hài gōng yě, fāng zhèng zhī bù róng yě, gù yōu chóu yōu sī ér zuò lí sāo. lí sāo zhě, yóu lí yōu yě. fū tiān zhě, rén zhī shǐ yě fù mǔ zhě, rén zhī běn yě. rén qióng zé fǎn běn, gù láo kǔ juàn jí, wèi cháng bù hū tiān yě jí tòng cǎn dá, wèi cháng bù hū fù mǔ yě. qū píng zhèng dào zhí xíng, jié zhōng jǐn zhì yǐ shì qí jūn, chán rén jiān zhī, kě wèi qióng yǐ. xìn ér jiàn yí, zhōng ér bèi bàng, néng wú yuàn hū? qū píng zhī zuò lí sāo, gài zì yuàn shēng yě. guó fēng hào sè ér bù yín, xiǎo yǎ yuàn fěi ér bù luàn. ruò lí sāo zhě, kě wèi jiān zhī yǐ. shàng chēng dì kù, xià dào qí huán, zhōng shù tāng wǔ, yǐ cì shì shì. míng dào dé zhī guǎng chóng, zhì luàn zhī tiáo guàn, mí bù bì jiàn. qí wén yuē, qí cí wēi, qí zhì jié, qí xíng lián, qí chēng wén xiǎo ér qí zhǐ jí dà, jǔ lèi ěr ér jiàn yì yuǎn. qí zhì jié, gù qí chēng wù fāng. qí xíng lián, gù sǐ ér bù róng zì shū. zhuó nào wū ní zhī zhōng, chán tuì yú zhuó huì, yǐ fú yóu chén āi zhī wài, bù huò shì zhī zī gòu, jiào rán niè ér bù zǐ zhě yě. tuī cǐ zhì yě, suī yǔ rì yuè zhēng guāng kě yě.
屈平疾王聽之不聰也,讒諂之蔽明也,邪曲之害公也,方正之不容也,故憂愁幽思而作離騷。離騷者,猶離憂也。夫天者,人之始也;父母者,人之本也。人窮則反本,故勞苦倦極,未嘗不呼天也;疾痛慘怛,未嘗不呼父母也。屈平正道直行,竭忠盡智以事其君,讒人間之,可謂窮矣。信而見疑,忠而被謗,能無怨乎?屈平之作離騷,蓋自怨生也。國風好色而不淫,小雅怨誹而不亂。若離騷者,可謂兼之矣。上稱帝嚳,下道齊桓,中述湯武,以刺世事。明道德之廣崇,治亂之條貫,靡不畢見。其文約,其辭微,其志絜,其行廉,其稱文小而其指極大,舉類邇而見義遠。其志絜,故其稱物芳。其行廉,故死而不容自疏。濯淖汙泥之中,蟬蛻於濁穢,以浮游塵埃之外,不獲世之滋垢,皭然泥而不滓者也。推此志也,雖與日月爭光可也。
qū píng jì chù, qí hòu qín yù fá qí, qí yǔ chǔ cóng qīn, huì wáng huàn zhī, nǎi lìng zhāng yí xiáng qù qín, hòu bì wěi zhì shì chǔ, yuē: qín shén zēng qí, qí yǔ chǔ cóng qīn, chǔ chéng néng jué qí, qín yuán xiàn shāng yú zhī dì liù bǎi lǐ. chǔ huái wáng tān ér xìn zhāng yí, suì jué qí, shǐ shǐ rú qín shòu dì. zhāng yí zhà zhī yuē: yí yǔ wáng yuē liù lǐ, bù wén liù bǎi lǐ. chǔ shǐ nù qù, guī gào huái wáng. huái wáng nù, dà xìng shī fá qín. qín fā bīng jī zhī, dà pò chǔ shī yú dān xī, zhǎn shǒu bā wàn, lǔ chǔ jiāng qū gài, suì qǔ chǔ zhī hàn zhōng dì. huái wáng nǎi xī fā guó zhōng bīng yǐ shēn rù jī qín, zhàn yú lán tián. wèi wén zhī, xí chǔ zhì dèng. chǔ bīng jù, zì qín guī. ér qí jìng nù bù jiù chǔ, chǔ dà kùn.
屈平既絀,其後秦欲伐齊,齊與楚從親,惠王患之,乃令張儀詳去秦,厚幣委質事楚,曰:「秦甚憎齊,齊與楚從親,楚誠能絕齊,秦原獻商、於之地六百里。」楚懷王貪而信張儀,遂絕齊,使使如秦受地。張儀詐之曰:「儀與王約六里,不聞六百里。」楚使怒去,歸告懷王。懷王怒,大興師伐秦。秦發兵擊之,大破楚師於丹、淅,斬首八萬,虜楚將屈匄,遂取楚之漢中地。懷王乃悉發國中兵以深入擊秦,戰於藍田。魏聞之,襲楚至鄧。楚兵懼,自秦歸。而齊竟怒不救楚,楚大困。
míng nián, qín gē hàn zhōng dì yǔ chǔ yǐ hé. chǔ wáng yuē: bù yuán de dì, yuán dé zhāng yí ér gān xīn yān. zhāng yí wén, nǎi yuē: yǐ yī yí ér dāng hàn zhōng dì, chén qǐng wǎng rú chǔ. rú chǔ, yòu yīn hòu bì yòng shì zhě chén jìn shàng, ér shè guǐ biàn yú huái wáng zhī chǒng jī zhèng xiù. huái wáng jìng tīng zhèng xiù, fù shì qù zhāng yí. shì shí qū píng jì shū, bù fù zài wèi, shǐ yú qí, gù fǎn, jiàn huái wáng yuē: hé bù shā zhāng yí? huái wáng huǐ, zhuī zhāng yí bù jí.
明年,秦割漢中地與楚以和。楚王曰:「不原得地,原得張儀而甘心焉。」張儀聞,乃曰:「以一儀而當漢中地,臣請往如楚。」如楚,又因厚幣用事者臣靳尚,而設詭辯於懷王之寵姬鄭袖。懷王竟聽鄭袖,復釋去張儀。是時屈平既疏,不復在位,使於齊,顧反,諫懷王曰:「何不殺張儀?」懷王悔,追張儀不及。
qí hòu zhū hóu gòng jī chǔ, dà pò zhī, shā qí jiāng táng mèi.
其後諸侯共擊楚,大破之,殺其將唐眛。
shí qín zhāo wáng yǔ chǔ hūn, yù yǔ huái wáng huì. huái wáng yù xíng, qū píng yuē: qín hǔ láng zhī guó, bù kě xìn, bù rú wú xíng. huái wáng zhì zǐ zi lán quàn wáng xíng: nài hé jué qín huān! huái wáng zú xíng. rù wǔ guān, qín fú bīng jué qí hòu, yīn liú huái wáng, yǐ qiú gē dì. huái wáng nù, bù tīng. wáng zǒu zhào, zhào bù nèi. fù zhī qín, jìng sǐ yú qín ér guī zàng.
時秦昭王與楚婚,欲與懷王會。懷王欲行,屈平曰:「秦虎狼之國,不可信,不如毋行。」懷王稚子子蘭勸王行:「柰何絕秦歡!」懷王卒行。入武關,秦伏兵絕其後,因留懷王,以求割地。懷王怒,不聽。亡走趙,趙不內。復之秦,竟死於秦而歸葬。
zhǎng zi qǐng xiāng wáng lì, yǐ qí dì zǐ lán wèi lìng yǐn. chǔ rén jì jiù zi lán yǐ quàn huái wáng rù qín ér bù fǎn yě.
長子頃襄王立,以其弟子蘭為令尹。楚人既咎子蘭以勸懷王入秦而不反也。
qū píng jì jí zhī, suī fàng liú, juàn gù chǔ guó, xì xīn huái wáng, bù wàng yù fǎn, jì xìng jūn zhī yī wù, sú zhī yī gǎi yě. qí cún jūn xìng guó ér yù fǎn fù zhī, yī piān zhī zhōng sān zhì zhì yān. rán zhōng wú kě nài hé, gù bù kě yǐ fǎn, zú yǐ cǐ jiàn huái wáng zhī zhōng bù wù yě. rén jūn wú yú zhì xián bù xiào, mò bù yù qiú zhōng yǐ zì wèi, jǔ xián yǐ zì zuǒ, rán wáng guó pò jiā xiāng suí shǔ, ér shèng jūn zhì guó lěi shì ér bù jiàn zhě, qí suǒ wèi zhōng zhě bù zhōng, ér suǒ wèi xián zhě bù xián yě. huái wáng yǐ bù zhī zhōng chén zhī fēn, gù nèi huò yú zhèng xiù, wài qī yú zhāng yí, shū qū píng ér xìn shàng guān dài fū lìng yǐn zi lán. bīng cuò dì xuē, wáng qí liù jùn, shēn kè sǐ yú qín, wèi tiān xià xiào. cǐ bù zhī rén zhī huò yě. yì yuē: jǐng xiè bù shí, wèi wǒ xīn cè, kě yǐ jí. wáng míng, bìng shòu qí fú. wáng zhī bù míng, qǐ zú fú zāi!
屈平既嫉之,雖放流,睠顧楚國,繫心懷王,不忘欲反,冀幸君之一悟,俗之一改也。其存君興國而欲反覆之,一篇之中三致志焉。然終無可柰何,故不可以反,卒以此見懷王之終不悟也。人君無愚智賢不肖,莫不欲求忠以自為,舉賢以自佐,然亡國破家相隨屬,而聖君治國累世而不見者,其所謂忠者不忠,而所謂賢者不賢也。懷王以不知忠臣之分,故內惑於鄭袖,外欺於張儀,疏屈平而信上官大夫、令尹子蘭。兵挫地削,亡其六郡,身客死於秦,為天下笑。此不知人之禍也。易曰:「井泄不食,為我心惻,可以汲。王明,並受其福。」王之不明,豈足福哉!
lìng yǐn zi lán wén zhī dà nù, zú shǐ shàng guān dài fū duǎn qū yuán yú qǐng xiāng wáng, qǐng xiāng wáng nù ér qiān zhī.
令尹子蘭聞之大怒,卒使上官大夫短屈原於頃襄王,頃襄王怒而遷之。
qū yuán zhì yú jiāng bīn, bèi fā xíng yín zé pàn. yán sè qiáo cuì, xíng róng kū gǎo. yú fù jiàn ér wèn zhī yuē: zi fēi sān lǘ dài fū yú? hé gù ér zhì cǐ? qū yuán yuē: jǔ shì hùn zhuó ér wǒ dú qīng, zhòng rén jiē zuì ér wǒ dú xǐng, shì yǐ jiàn fàng. yú fù yuē: fū shèng rén zhě, bù níng zhì yú wù ér néng yǔ shì tuī yí. jǔ shì hùn zhuó, hé bù suí qí liú ér yáng qí bō? zhòng rén jiē zuì, hé bù bù qí zāo ér chuò qí lí? hé gù huái jǐn wò yú ér zì lìng jiàn fàng wèi? qū yuán yuē: wú wén zhī, xīn mù zhě bì dàn guān, xīn yù zhě bì zhèn yī, rén yòu shuí néng yǐ shēn zhī chá chá, shòu wù zhī wèn wèn zhě hū! níng fù cháng liú ér zàng hū jiāng yú fù zhōng ěr, yòu ān néng yǐ hào hào zhī bái ér méng shì sú zhī wēn huò hū!
屈原至於江濱,被發行吟澤畔。顏色憔悴,形容枯槁。漁父見而問之曰:「子非三閭大夫歟?何故而至此?」屈原曰:「舉世混濁而我獨清,眾人皆醉而我獨醒,是以見放。」漁父曰:「夫聖人者,不凝滯於物而能與世推移。舉世混濁,何不隨其流而揚其波?眾人皆醉,何不餔其糟而歠其醨?何故懷瑾握瑜而自令見放為?」屈原曰:「吾聞之,新沐者必彈冠,新浴者必振衣,人又誰能以身之察察,受物之汶汶者乎!寧赴常流而葬乎江魚腹中耳,又安能以皓皓之白而蒙世俗之溫蠖乎!」
nǎi zuò huái shā zhī fù. qí cí yuē:
乃作懷沙之賦。其辭曰:
táo táo mèng xià xī, cǎo mù mǎng mǎng. shāng huái yǒng āi xī, gǔ cú nán tǔ. xuàn xī yǎo yǎo, kǒng jìng yōu mò. yuān jié yū zhěn xī, lí mǐn zhī zhǎng jū fǔ qíng xiào zhì xī, fǔ qū yǐ zì yì.
陶陶孟夏兮,草木莽莽。傷懷永哀兮,汩徂南土。眴兮窈窈,孔靜幽墨。冤結紆軫兮,離愍之長鞠;撫情效志兮,俯詘以自抑。
wán fāng yǐ wèi huán xī, cháng dù wèi tì yì chū běn yóu xī, jūn zǐ suǒ bǐ. zhāng huà zhí mò xī, qián dù wèi gǎi nèi zhí zhì zhòng xī, dà rén suǒ shèng. qiǎo jiàng bù zhuó xī, shú chá qí kuí zhèng? xuán wén yōu chù xī, méng wèi zhī bù zhāng lí lóu wēi dì xī, gǔ yǐ wèi wú míng. biàn bái ér wèi hēi xī, dào shàng yǐ wèi xià. fèng huáng zài nú xī, jī zhì xiáng wǔ. tóng róu yù shí xī, yī ér xiāng liàng. fū dǎng rén zhī bǐ dù xī, qiāng bù zhī wú suǒ zāng. rèn zhòng zài shèng xī, xiàn zhì ér bù jì huái jǐn wò yú xī, qióng bù dé yú suǒ shì. yì quǎn qún fèi xī, fèi suǒ guài yě fěi jùn yí jié xī, gù yōng tài yě. wén zhì shū nèi xī, zhòng bù zhī wú zhī yì cǎi cái pǔ wěi jī xī, mò zhī yú zhī suǒ yǒu. zhòng rén xí yì xī, jǐn hòu yǐ wèi fēng zhòng huá bù kě wǔ xī, shú zhī yú zhī cóng róng! gǔ gù yǒu bù bìng xī, qǐ zhī qí gù yě? tāng yǔ jiǔ yuǎn xī, miǎo bù kě mù yě. chéng wéi gǎi fèn xī, yì xīn ér zì jiàng lí mǐn ér bù qiān xī, yuán zhì zhī yǒu xiàng. jìn lù běi cì xī, rì mèi mèi qí jiāng mù hán yōu yú āi xī, xiàn zhī yǐ dà gù.
刓方以為圜兮,常度未替;易初本由兮,君子所鄙。章畫職墨兮,前度未改;內直質重兮,大人所盛。巧匠不斫兮,孰察其揆正?玄文幽處兮,矇謂之不章;離婁微睇兮,瞽以為無明。變白而為黑兮,倒上以為下。鳳皇在笯兮,雞雉翔舞。同糅玉石兮,一而相量。夫黨人之鄙妒兮,羌不知吾所臧。任重載盛兮,陷滯而不濟;懷瑾握瑜兮,窮不得余所示。邑犬群吠兮,吠所怪也;誹駿疑桀兮,固庸態也。文質疏內兮,眾不知吾之異采;材朴委積兮,莫知余之所有。重仁襲義兮,謹厚以為豐;重華不可牾兮,孰知余之從容!古固有不並兮,豈知其故也?湯禹久遠兮,邈不可慕也。懲違改忿兮,抑心而自彊;離湣而不遷兮,原志之有象。進路北次兮,日昧昧其將暮;含憂虞哀兮,限之以大故。
luàn yuē: hào hào yuán xiāng xī, fēn liú mì xī. xiū lù yōu fú xī, dào yuǎn hū xī. céng jìn héng bēi xī, yǒng tàn kǎi xī. shì jì mò wú zhī xī, rén xīn bù kě wèi xī. huái qíng bào zhì xī, dú wú pǐ xī. bó lè jì mò xī, jì jiāng yān chéng xī? rén shēng bǐng mìng xī, gè yǒu suǒ cuò xī. dìng xīn guǎng zhì, yú hé wèi jù xī? céng shāng yuán āi, yǒng tàn kuì xī. shì hùn bù wú zhī, xīn bù kě wèi xī. zhī sǐ bù kě ràng xī, yuán wù ài xī. míng yǐ gào jūn zǐ xī, wú jiāng yǐ wèi lèi xī.
亂曰:浩浩沅、湘兮,分流汨兮。脩路幽拂兮,道遠忽兮。曾唫恆悲兮,永嘆慨兮。世既莫吾知兮,人心不可謂兮。懷情抱質兮,獨無匹兮。伯樂既歿兮,驥將焉程兮?人生稟命兮,各有所錯兮。定心廣志,餘何畏懼兮?曾傷爰哀,永嘆喟兮。世溷不吾知,心不可謂兮。知死不可讓兮,原勿愛兮。明以告君子兮,吾將以為類兮。
yú shì huái shí suì zì mì luó yǐ sǐ.
於是懷石遂自汨羅以死。
qū yuán jì sǐ zhī hòu, chǔ yǒu sòng yù táng lēi jǐng chà zhī tú zhě, jiē hǎo cí ér yǐ fù jiàn chēng rán jiē zǔ qū yuán zhī cóng róng cí lìng, zhōng mò gǎn zhí jiàn. qí hòu chǔ rì yǐ xuē, shù shí nián jìng wèi qín suǒ miè.
屈原既死之後,楚有宋玉、唐勒、景差之徒者,皆好辭而以賦見稱;然皆祖屈原之從容辭令,終莫敢直諫。其後楚日以削,數十年竟為秦所滅。
zì qū yuán shěn mì luó hòu bǎi yǒu yú nián, hàn yǒu jiǎ shēng, wèi zhǎng shā wáng tài fù, guò xiāng shuǐ, tóu shū yǐ diào qū yuán.
自屈原沈汨羅後百有餘年,漢有賈生,為長沙王太傅,過湘水,投書以吊屈原。
jiǎ shēng míng yì, luò yáng rén yě. nián shí bā, yǐ néng sòng shī shǔ shū wén yú jùn zhōng. wú tíng wèi wèi hé nán shǒu, wén qí xiù cái, zhào zhì mén xià, shén xìng ài. xiào wén huáng dì chū lì, wén hé nán shǒu wú gōng zhì píng wèi tiān xià dì yī, gù yǔ lǐ sī tóng yì ér cháng xué shì yān, nǎi zhēng wèi tíng wèi. tíng wèi nǎi yán jiǎ shēng nián shào, pō tōng zhū zi bǎi jiā zhī shū. wén dì zhào yǐ wèi bó shì.
賈生名誼,雒陽人也。年十八,以能誦詩屬書聞於郡中。吳廷尉為河南守,聞其秀才,召置門下,甚幸愛。孝文皇帝初立,聞河南守吳公治平為天下第一,故與李斯同邑而常學事焉,乃徵為廷尉。廷尉乃言賈生年少,頗通諸子百家之書。文帝召以為博士。
shì shí jiǎ shēng nián èr shí yú, zuì wèi shǎo. měi zhào lìng yì xià, zhū lǎo xiān shēng bù néng yán, jiǎ shēng jǐn wèi zhī duì, rén rén gè rú qí yì suǒ yù chū. zhū shēng yú shì nǎi yǐ wèi néng, bù jí yě. xiào wén dì shuō zhī, chāo qiān, yī suì zhōng zhì tài zhōng dài fū.
是時賈生年二十餘,最為少。每詔令議下,諸老先生不能言,賈生盡為之對,人人各如其意所欲出。諸生於是乃以為能,不及也。孝文帝說之,超遷,一歲中至太中大夫。
jiǎ shēng yǐ wèi hàn xìng zhì xiào wén èr shí yú nián, tiān xià hé qià, ér gù dāng gǎi zhēng shuò, yì fú sè, fǎ zhì dù, dìng guān míng, xìng lǐ lè, nǎi xī cǎo jù qí shì yí fǎ, sè shàng huáng, shù yòng wǔ, wèi guān míng, xī gèng qín zhī fǎ. xiào wén dì chū jí wèi, qiān ràng wèi huáng yě. zhū lǜ lìng suǒ gēng dìng, jí liè hóu xī jiù guó, qí shuō jiē zì jiǎ shēng fā zhī. yú shì tiān zǐ yì yǐ wèi jiǎ shēng rèn gōng qīng zhī wèi. jiàng guàn dōng yáng hóu féng jìng zhī shǔ jǐn hài zhī, nǎi duǎn jiǎ shēng yuē: luò yáng zhī rén, nián shào chū xué, zhuān yù shàn quán, fēn luàn zhū shì. yú shì tiān zǐ hòu yì shū zhī, bù yòng qí yì, nǎi yǐ jiǎ shēng wèi zhǎng shā wáng tài fù.
賈生以為漢興至孝文二十餘年,天下和洽,而固當改正朔,易服色,法制度,定官名,興禮樂,乃悉草具其事儀法,色尚黃,數用五,為官名,悉更秦之法。孝文帝初即位,謙讓未遑也。諸律令所更定,及列侯悉就國,其說皆自賈生發之。於是天子議以為賈生任公卿之位。絳、灌、東陽侯、馮敬之屬盡害之,乃短賈生曰:「雒陽之人,年少初學,專欲擅權,紛亂諸事。」於是天子後亦疏之,不用其議,乃以賈生為長沙王太傅。
jiǎ shēng jì cí wǎng xíng, wén zhǎng shā bēi shī, zì yǐ shòu bù dé zhǎng, yòu yǐ shì qù, yì bù zì dé. jí dù xiāng shuǐ, wèi fù yǐ diào qū yuán. qí cí yuē: gòng chéng jiā huì xī, qí zuì zhǎng shā. cè wén qū yuán xī, zì shěn mì luó. zào tuō xiāng liú xī, jìng diào xiān shēng. zāo shì wǎng jí xī, nǎi yǔn jué shēn. wū hū āi zāi, féng shí bù xiáng! luán fèng fú cuàn xī, chī xiāo áo xiáng. tà rōng zūn xiǎn xī, chán yú dé zhì xián shèng nì yè xī, fāng zhèng dào zhí. shì wèi bó yí tān xī, wèi dào zhí lián mò yé wèi dùn xī, qiān dāo wèi xiān. yú jiē me me xī, shēng zhī wú gù! wò qì zhōu dǐng xī bǎo kāng hù, téng jià bà niú xī cān jiǎn lǘ, jì chuí liǎng ěr xī fú yán chē. zhāng fǔ jiàn jù xī, jiàn bù kě jiǔ jiē kǔ xiān shēng xī, dú lí cǐ jiù!
賈生既辭往行,聞長沙卑濕,自以壽不得長,又以適去,意不自得。及渡湘水,為賦以吊屈原。其辭曰:共承嘉惠兮,俟罪長沙。側聞屈原兮,自沈汨羅。造託湘流兮,敬吊先生。遭世罔極兮,乃隕厥身。嗚呼哀哉,逢時不祥!鸞鳳伏竄兮,鴟梟翱翔。闒茸尊顯兮,讒諛得志;賢聖逆曳兮,方正倒植。世謂伯夷貪兮,謂盜跖廉;莫邪為頓兮,鉛刀為銛。於嗟嚜嚜兮,生之無故!斡棄周鼎兮寶康瓠,騰駕罷牛兮驂蹇驢,驥垂兩耳兮服鹽車。章甫薦屨兮,漸不可久;嗟苦先生兮,獨離此咎!
xùn yuē: yǐ yǐ, guó qí mò wǒ zhī, dú yīn yù xī qí shuí yǔ? fèng piāo piāo qí gāo dì xī, fū gù zì suō ér yuǎn qù. xí jiǔ yuān zhī shén lóng xī, mì shēn qián yǐ zì zhēn. mí róng yuè yǐ yǐn chù xī, fū qǐ cóng yǐ yǔ zhì yǐn? suǒ guì shèng rén zhī shén dé xī, yuǎn zhuó shì ér zì cáng. shǐ qí jì kě dé xì jī xī, qǐ yún yì fū quǎn yáng! bān fēn fēn qí lí cǐ yóu xī, yì fū zǐ zhī gū yě! chī jiǔ zhōu ér xiāng jūn xī, hé bì huái cǐ dōu yě? fèng huáng xiáng yú qiān rèn zhī shàng xī, lǎn dé jūn ér xià zhī jiàn xì dé zhī xiǎn xī, yáo zēng hé shì ér qù zhī. bǐ xún cháng zhī wū dú xī, qǐ néng róng tūn zhōu zhī yú! héng jiāng hú zhī zhān xún xī, gù jiāng zhì yú yǐ lóu.
訊曰:已矣,國其莫我知,獨堙郁兮其誰語?鳳漂漂其高遰兮,夫固自縮而遠去。襲九淵之神龍兮,沕深潛以自珍。彌融爚以隱處兮,夫豈從螘與蛭螾?所貴聖人之神德兮,遠濁世而自藏。使騏驥可得系羈兮,豈雲異夫犬羊!般紛紛其離此尤兮,亦夫子之辜也!瞝九州而相君兮,何必懷此都也?鳳皇翔於千仞之上兮,覽德軍而下之;見細德之險兮,搖增翮逝而去之。彼尋常之汙瀆兮,豈能容吞舟之魚!橫江湖之鱣鱘兮,固將制於蟻螻。
jiǎ shēng wèi zhǎng shā wáng tài fù sān nián, yǒu xiāo fēi rù jiǎ shēng shě, zhǐ yú zuò yú. chǔ rén mìng xiāo yuē fú. jiǎ shēng jì yǐ shì jū zhǎng shā, zhǎng shā bēi shī, zì yǐ wèi shòu bù dé zhǎng, shāng dào zhī, nǎi wèi fù yǐ zì guǎng. qí cí yuē:
賈生為長沙王太傅三年,有鴞飛入賈生舍,止於坐隅。楚人命鴞曰「服」。賈生既以適居長沙,長沙卑濕,自以為壽不得長,傷悼之,乃為賦以自廣。其辭曰:
dān è zhī suì xī, sì yuè mèng xià, gēng zǐ rì shī xī, fú jí yǔ shě, zhǐ yú zuò yú, mào shén jiān xiá. yì wù lái jí xī, sī guài qí gù, fā shū zhàn zhī xī, cè yán qí dù. yuē yě niǎo rù chù xī, zhǔ rén jiāng qù. qǐng wèn yú fú xī: yǔ qù hé zhī? jí hū gào wǒ, xiōng yán qí zāi. yān shù zhī dù xī, yǔ yǔ qí qī. fú nǎi tàn xī, jǔ shǒu fèn yì, kǒu bù néng yán, qǐng duì yǐ yì.
單閼之歲兮,四月孟夏,庚子日施兮,服集予舍,止於坐隅,貌甚間暇。異物來集兮,私怪其故,發書占之兮,筴言其度。曰「野鳥入處兮,主人將去」。請問於服兮:「予去何之?吉乎告我,凶言其菑。淹數之度兮,語予其期。」服乃嘆息,舉首奮翼,口不能言,請對以意。
wàn wù biàn huà xī, gù wú xiū xī. wò liú ér qiān xī, huò tuī ér hái. xíng qì zhuǎn xù xī, biàn huà ér shàn. mì mù wú qióng xī, hú kě shèng yán! huò xī fú suǒ yǐ, fú xī huò suǒ fú yōu xǐ jù mén xī, jí xiōng tóng yù. bǐ wú jiàng dà xī, fū chāi yǐ bài yuè qī huì jī xī, jù jiàn bà shì. sī yóu suì chéng xī, zú bèi wǔ xíng fù shuō xū mí xī, nǎi xiāng wǔ dīng. fū huò zhī yǔ fú xī, hé yì jiū mò. mìng bù kě shuō xī, shú zhī qí jí? shuǐ jī zé hàn xī, shǐ jī zé yuǎn. wàn wù huí báo xī, zhèn dàng xiāng zhuǎn. yún zhēng yǔ jiàng xī, cuò móu xiāng fēn. dà zhuān pán wù xī, yǎng yà wú yín. tiān bù kě yǔ lǜ xī, dào bù kě yǔ móu. chí shù yǒu mìng xī, è shí qí shí?
萬物變化兮,固無休息。斡流而遷兮,或推而還。形氣轉續兮,變化而嬗。沕穆無窮兮,胡可勝言!禍兮福所倚,福兮禍所伏;憂喜聚門兮,吉凶同域。彼吳彊大兮,夫差以敗;越棲會稽兮,句踐霸世。斯游遂成兮,卒被五刑;傅說胥靡兮,乃相武丁。夫禍之與福兮,何異糾纆。命不可說兮,孰知其極?水激則旱兮,矢激則遠。萬物回薄兮,振盪相轉。雲蒸雨降兮,錯繆相紛。大專槃物兮,坱軋無垠。天不可與慮兮,道不可與謀。遲數有命兮,惡識其時?
qiě fú tiān dì wèi lú xī, zào huà wèi gōng yīn yáng wèi tàn xī, wàn wù wèi tóng. hé sàn xiāo xī xī, ān yǒu cháng zé qiān biàn wàn huà xī, wèi shǐ yǒu jí. hū rán wèi rén xī, hé zú kòng tuán huà wèi yì wù xī, yòu hé zú huàn! xiǎo zhī zì sī xī, jiàn bǐ guì wǒ tōng rén dà guān xī, wù wú bù kě. tān fū xùn cái xī, liè shì xùn míng kuā zhě sǐ quán xī, pǐn shù féng shēng. shù pò zhī tú xī, huò qū xī dōng dà rén bù qū xī, yì biàn qí tóng. jū shì xì sú xī, gǔ rú qiú jū zhì rén yí wù xī, dú yǔ dào jù. zhòng rén huò huò xī, hǎo è jī yì zhēn rén dàn mò xī, dú yǔ dào xī. shì zhī yí xíng xī, chāo rán zì sàng liáo kuò hū huāng xī, yǔ dào áo xiáng. chéng liú zé shì xī, dé chí zé zhǐ zòng qū wěi mìng xī, bù sī yǔ jǐ. qí shēng ruò fú xī, qí sǐ ruò xiū dàn hū ruò shēn yuān zhī jìng, fàn hū ruò bù xì zhī zhōu. bù yǐ shēng gù zì bǎo xī, yǎng kōng ér fú dé rén wú lèi xī, zhī mìng bù yōu. xì gù lín xī, hé zú yǐ yí!
且夫天地為爐兮,造化為工;陰陽為炭兮,萬物為銅。合散消息兮,安有常則;千變萬化兮,未始有極。忽然為人兮,何足控摶;化為異物兮,又何足患!小知自私兮,賤彼貴我;通人大觀兮,物無不可。貪夫徇財兮,烈士徇名;夸者死權兮,品庶馮生。述迫之徒兮,或趨西東;大人不曲兮,億變齊同。拘士系俗兮,羖如囚拘;至人遺物兮,獨與道俱。眾人或或兮,好惡積意;真人淡漠兮,獨與道息。釋知遺形兮,超然自喪;寥廓忽荒兮,與道翱翔。乘流則逝兮,得坻則止;縱軀委命兮,不私與己。其生若浮兮,其死若休;澹乎若深淵之靜,氾乎若不系之舟。不以生故自寶兮,養空而浮;德人無累兮,知命不憂。細故粦兮,何足以疑!
hòu suì yú, jiǎ shēng zhēng jiàn. xiào wén dì fāng shòu lí, zuò xuān shì. shàng yīn gǎn guǐ shén shì, ér wèn guǐ shén zhī běn. jiǎ shēng yīn jù dào suǒ yǐ rán zhī zhuàng. zhì yè bàn, wén dì qián xí. jì bà, yuē: wú jiǔ bù jiàn jiǎ shēng, zì yǐ wèi guò zhī, jīn bù jí yě. jū qǐng zhī, bài jiǎ shēng wèi liáng huái wáng tài fù. liáng huái wáng, wén dì zhī shǎo zǐ, ài, ér hǎo shū, gù lìng jiǎ shēng fù zhī.
後歲餘,賈生徵見。孝文帝方受釐,坐宣室。上因感鬼神事,而問鬼神之本。賈生因具道所以然之狀。至夜半,文帝前席。既罷,曰:「吾久不見賈生,自以為過之,今不及也。」居頃之,拜賈生為梁懷王太傅。梁懷王,文帝之少子,愛,而好書,故令賈生傅之。
wén dì fù fēng huái nán lì wáng zǐ sì rén jiē wèi liè hóu. jiǎ shēng jiàn, yǐ wèi huàn zhī xìng zì cǐ qǐ yǐ. jiǎ shēng shù shàng shū, yán zhū hóu huò lián shù jùn, fēi gǔ zhī zhì, kě shāo xuē zhī. wén dì bù tīng.
文帝復封淮南厲王子四人皆為列侯。賈生諫,以為患之興自此起矣。賈生數上疏,言諸侯或連數郡,非古之制,可稍削之。文帝不聽。
jū shù nián, huái wáng qí, duò mǎ ér sǐ, wú hòu. jiǎ shēng zì shāng wèi fù wú zhuàng, kū qì suì yú, yì sǐ. jiǎ shēng zhī sǐ shí nián sān shí sān yǐ. jí xiào wén bēng, xiào wǔ huáng dì lì, jǔ jiǎ shēng zhī sūn èr rén zhì jùn shǒu, ér jiǎ jiā zuì hǎo xué, shì qí jiā, yǔ yú tōng shū. zhì xiào zhāo shí, liè wèi jiǔ qīng.
居數年,懷王騎,墮馬而死,無後。賈生自傷為傅無狀,哭泣歲餘,亦死。賈生之死時年三十三矣。及孝文崩,孝武皇帝立,舉賈生之孫二人至郡守,而賈嘉最好學,世其家,與余通書。至孝昭時,列為九卿。
tài shǐ gōng yuē: yú dú lí sāo tiān wèn zhāo hún āi yǐng, bēi qí zhì. shì zhǎng shā, guān qū yuán suǒ zì shěn yuān, wèi cháng bù chuí tì, xiǎng jiàn qí wèi rén. jí jiàn jiǎ shēng diào zhī, yòu guài qū yuán yǐ bǐ qí cái, yóu zhū hóu, hé guó bù róng, ér zì lìng ruò shì. dú fú wū fù, tóng sǐ shēng, qīng qù jiù, yòu shuǎng rán zì shī yǐ.
太史公曰:余讀離騷、天問、招魂、哀郢,悲其志。適長沙,觀屈原所自沈淵,未嘗不垂涕,想見其為人。及見賈生吊之,又怪屈原以彼其材,游諸侯,何國不容,而自令若是。讀服烏賦,同死生,輕去就,又爽然自失矣。
qū píng xíng zhèng, yǐ shì huái wáng. jǐn yú bǐ jié, rì yuè zhēng guāng. zhōng ér jiàn fàng, chán zhě yì zhāng. fù sāo jiàn zhì, huái shā zì shāng. bǎi nián zhī hòu, kōng bēi diào xiāng.
屈平行正,以事懷王。瑾瑜比潔,日月爭光。忠而見放,讒者益章。賦騷見志,懷沙自傷。百年之後,空悲吊湘。