fū xíng fǎ lǐ lè fēng tǔ shān chuān, qiú zhū wén jí, chū yú sān lǐ. jí bān mǎ zhe shǐ, bié cái shū zhì. kǎo qí suǒ jì, duō xiào lǐ jīng. qiě jì chuán zhī wài, yǒu suǒ bù jǐn, zhī zì piàn wén, yú sī bèi lù. yǔ qí tōng bó, xìn zuò zhě zhī yuān hǎi yě.
夫刑法、禮樂、風土、山川,求諸文籍,出於《三禮》。及班、馬著史,別裁書志。考其所記,多效《禮經》。且紀傳之外,有所不盡,隻字片文,於斯備錄。語其通博,信作者之淵海也。
yuán fū sī mǎ qiān yuē shū, bān gù yuē zhì, cài yōng yuē yì, huá jiào yuē diǎn, zhāng bó yuē lù, hé fǎ shèng yuē shuō. míng mù suī yì, tǐ tǒng bù shū. yì yóu chǔ wèi zhī táo wù, jìn wèi zhī chéng, lǔ wèi zhī chūn qiū, qí yì yī yě.
原夫司馬遷曰書,班固曰志,蔡邕曰意,華嶠曰典,張勃曰錄,何法盛曰說。名目雖異,體統不殊。亦猶楚謂之檮杌,晉謂之乘,魯謂之春秋,其義一也。
yú qí biān mù, zé yǒu qián yuē píng zhǔn, hòu yún shí huò gǔ hào hé qú, jīn chēng gōu xù xī jiāo sì wèi zōng miào, fēn lǐ lè wèi wēi yí xuán xiàng chū yú tiān wén, jùn guó shēng yú dì lǐ. rú sī biàn gé, bù kě shèng jì, huò míng fēi ér wù shì, huò xiǎo yì ér dà tóng. dàn zuò zhě ài qí, chǐ yú réng jiù, bì xún yuán tǎo běn, qí guī yī kuí yě.
於其編目,則有前曰《平準》,後雲《食貨》;古號《河渠》,今稱《溝洫》;析《郊祀》為《宗廟》,分《禮樂》為《威儀》;《懸象》出於《天文》,《郡國》生於《地理》。如斯變革,不可勝計,或名非而物是,或小異而大同。但作者愛奇,恥於仍舊,必尋源討本,其歸一揆也。
ruò nǎi wǔ xíng yì wén, bān bǔ zi zhǎng zhī què bǎi guān yú fú, xiè shí mèng jiān zhī yí. wáng yǐn hòu lái, jiā yǐ ruì yì wèi shōu wǎn jìn, hóng yǐ shì lǎo. sī zé zì wǒ zuò gù, chū hū xiōng yì, qiú zhū lì dài, bù guò yī èr zhě yān.
若乃《五行》、《藝文》,班補子長之闕;《百官》、《輿服》,謝拾孟堅之遺。王隱後來,加以《瑞異》;魏收晚進,弘以《釋老》。斯則自我作故,出乎胸臆,求諸歷代,不過一二者焉。
dà dǐ zhì zhī wèi piān, qí liú shí wǔ liù jiā ér yǐ. qí jiān zé yǒu wàng rù biān cì, xū zhāng bù zhì, ér jī yǐ jiǔ, bù wù qí fēi. yì yǒu shì yīng kě shū, yí bié biāo yī tí, ér gǔ lái zuò zhě, céng wèi jué chá. jīn lüè chén qí yì, liè yú xià yún. yǐ shàng shū zhì xù
大抵志之為篇,其流十五六家而已。其間則有妄入編次,虛張部帙,而積已久,不悟其非。亦有事應可書,宜別標一題,而古來作者,曾未覺察。今略陳其義,列於下雲。(以上《書志序》)
fū liǎng yào bǎi xīng, lì yú xuán xiàng, fēi rú jiǔ zhōu wàn guó, fèi zhì wú héng. gù hǎi tián kě biàn, ér jǐng wěi wú yì. gǔ zhī tiān yóu jīn zhī tiān yě, jīn zhī tiān jí gǔ zhī tiān yě, bì yù kān zhī guó shǐ, shī yú hé dài bù kě yě?
夫兩曜百星,麗於玄象,非如九州萬國,廢置無恆。故海田可變,而景緯無易。古之天猶今之天也,今之天即古之天也,必欲刊之國史,施於何代不可也?
dàn shǐ jì bāo kuò suǒ jí, qū yù mián zhǎng, gù shū yǒu tiān guān, zhū zhě jìng wàng qí wù, què ér wèi lùn, wèi jiàn qí yí. bān gù yīn xún, fù yǐ tiān wén zuò zhì, zhì wú hàn shì ér lì rù hàn shū, xún piān kǎo xiàn, dǔ qí guāi yuè zhě yǐ. jiàng jí yǒu jìn, qì yú suí shì, huò dì zhǐ yī yú, huò nián cái èr shì, ér bǐ cāng liè zhì, qí piān bèi duō, liú dàng wàng guī, bù zhī jì jí. fāng yú hàn shǐ, yòu mèng jiān zhī zuì rén yě.
但《史記》包括所及,區域綿長,故書有《天官》,諸者竟忘其誤,榷而為論,未見其宜。班固因循,復以天文作志,志無漢事而隸入《漢書》,尋篇考限,睹其乖越者矣。降及有晉,迄於隋氏,或地止一隅,或年才二世,而彼蒼列志,其篇倍多,流宕忘歸,不知紀極。方於《漢史》,又孟堅之罪人也。
qiè yǐ guó shǐ suǒ shū, yí shù dāng shí zhī shì. bì wèi zhì ér lùn tiān xiàng yě, dàn zài qí shí huì bèi fēn jìn, báo shí huì míng, bì zào zǐ shèn zhī suǒ zhàn, jīng fáng lǐ hé zhī suǒ hòu. zhì rú huò tuì shě, sòng gōng yán líng, zhōng tái gào chè, jìn xiāng sù huò, xīng jí yǐng chuān ér xián rén jù, yuè fàn shǎo wēi ér chù shì wáng, rú sī zhī lèi, zhì zhī kě yě. ruò nǎi tǐ fēn méng hòng, sè zhe qīng cāng, dān xī sù pò zhī chán cì, huáng dào zǐ gōng zhī fēn yě, jì bù yù yú rén shì, zhé biān zhī yú cè shū, gù yuē kān zhī guó shǐ, shī yú hé dài bù kě yě. qí jiān wéi yǒu yuán shān sōng shěn yuē xiāo zi xiǎn wèi shōu děng shù jiā, pō jué qí fēi, bù zūn jiù lì. fán suǒ jì lù, duō hé shì yí. cùn yǒu suǒ zhǎng, xián yú bān mǎ yuǎn yǐ. yǐ shàng tiān wén zhì
竊以國史所書,宜述當時之事。必為志而論天象也,但載其時彗孛氛祲,薄食晦明,裨灶梓慎之所占,京房、李郃之所候。至如惑退舍,宋公延齡,中台告坼,晉相速禍,星集潁川而賢人聚,月犯少微而處士亡,如斯之類,志之可也。若乃體分濛澒,色著青蒼,丹曦素魄之躔次,黃道紫宮之分野,既不預於人事,輒編之於策書,故曰刊之國史,施於何代不可也。其間唯有袁山松、沈約、蕭子顯、魏收等數家,頗覺其非,不遵舊例。凡所記錄,多合事宜。寸有所長,賢於班、馬遠矣。(以上《天文志》)
fú xī yǐ jiàng, wén jí shǐ bèi. dǎi yú zhàn guó, qí shū wǔ chē, chuán zhī wú qióng, shì yuē bù xiǔ. fū gǔ zhī suǒ zhì, wǒ yǒu hé lì, ér bān hàn dìng qí liú bié, biān wèi yì wén zhì. lùn qí wàng zài, shì děng shàng piān. xù hàn yǐ hái, zǔ shù bù xiá. fū qián zhì yǐ lù, ér hòu zhì réng shū, piān mù rú jiù, pín fán hù chū, hé yì yǐ shuǐ jì shuǐ, shuí néng yǐn zhī zhě hū?
伏羲已降,文籍始備。逮於戰國,其書五車,傳之無窮,是曰不朽。夫古之所制,我有何力,而班《漢》定其流別,編為《藝文志》。論其妄載,事等上篇。《續漢》已還,祖述不暇。夫前志已錄,而後志仍書,篇目如舊,頻煩互出,何異以水濟水,誰能飲之者乎?
qiě hàn shū zhī zhì tiān wén yì wén yě, gài yù guǎng liè piān míng, shì cún shū tǐ ér yǐ. wén zì jì shǎo, pī yuè yì zhōu, gù suī guāi jié wén, ér wèi shén huì lèi. jì ér hòu lái jì shù, qí liú rì guǎng. tiān wén zé xīng zhàn yuè huì hún tú zhōu bì zhī liú, yì wén zé sì bù qī lù zhōng jīng mì gé zhī bèi, mò bù gè yú sān qiè, zì chéng yī jiā. shǐ chén suǒ shū, yí qí chuò jiǎn. ér jìn shì yǒu zhe suí shū zhě, nǎi guǎng bāo zhòng zuò, lēi chéng èr zhì, chěng qí fán fù, bǎi bèi qián xiū. fēi wéi xún fù chē ér zhòng guǐ, yì fù jiā kuò méi yǐ bàn é zhě yǐ.
且《漢書》之志天文、藝文也,蓋欲廣列篇名,示存書體而已。文字既少,披閱易周,故雖乖節文,而未甚穢累。既而後來繼述,其流日廣。天文則星占、月會、渾圖、周髀之流,藝文則四部、《七錄》、《中經》、秘閣之輩,莫不各逾三篋,自成一家。史臣所書,宜其輟簡。而近世有著《隋書》者,乃廣包眾作,勒成二志,騁其繁富,百倍前修。非唯循覆車而重軌,亦復加闊眉以半額者矣。
dàn zì shǐ zhī lì zhì, fēi fù yī mén, qí lǐ yǒu bù ān, duō cóng yán gé. wéi yì wén yī tǐ, gǔ jīn shì tóng, xiáng qiú jué yì, wèi jiàn qí kě. yú wèi fán zhuàn zhì zhě, yí chú cǐ piān. bì bù néng qù, dāng biàn qí tǐ. jìn zhě sòng xiào wáng guān dōng fēng sú chuán yì yǒu fén jí zhì, qí suǒ lù jiē yè xià wén rú zhī shì, chóu xiào zhī sī. suǒ liè shū míng, wéi qǔ dāng shí zhuàn zhě. xí zī kǎi zé, shù miǎn jī xián. yǔ yuē: suī yǒu sī má, wú qì jiān kuǎi. yú sòng shēng de zhī yǐ. yǐ shàng yì wén zhì
但自史之立志,非復一門,其理有不安,多從沿革。唯《藝文》一體,古今是同,詳求厥義,未見其可。愚謂凡撰志者,宜除此篇。必不能去,當變其體。近者宋孝王《關東風俗傳》亦有《墳籍志》,其所錄皆鄴下文儒之士,讎校之司。所列書名,唯取當時撰者。習茲楷則,庶免譏嫌。語曰:」雖有絲麻,無棄菅蒯。」於宋生得之矣。(以上《藝文志》)
fū zāi xiáng zhī zuò, yǐ biǎo jí xiōng. cǐ lǐ zhāo zhāo, bù yì wū yě. rán zé qí lín dòu ér rì yuè shí, jīng ní sǐ ér huì xīng chū, hé biàn yīng yú qiān nián, shān bēng yóu yú xiǔ rǎng. yòu yǔ yuē: tài suì zài yǒu, qǐ jiāng dé jiǔ tài suì zài sì, fàn qī yù zi. zé zhī jí xiōng dì dài, rú yíng suō xún huán, cǐ nǎi guān zhū tiān dào, bù fù xì hū rén shì.
夫災祥之作,以表吉凶。此理昭昭,不易誣也。然則麒麟斗而日月蝕,鯨鯢死而彗星出,河變應於千年,山崩由於朽壤。又語曰:」太歲在酉,乞漿得酒;太歲在巳,販妻鬻子。」則知吉凶遞代,如盈縮循環,此乃關諸天道,不復系乎人事。
qiě zhōu wáng jué yí, guī jiāo shī zhé, sòng huáng shì zhòng, gān huài fān wáng, xiāo zhǐ liáng shī zhī yíng, fú jí jiǎ shēng zhī shě. sī jiē yāo zāi zhe xiàng, ér fú lù lái zhōng, yú zhì bù néng zhī, huì míng mò zhī cè yě. rán ér gǔ zhī guó shǐ, wén yì zé shū, wèi bì jiē shěn qí xiū jiù, xiáng qí měi è yě. gù zhū hóu xiāng fù, yǒu yì bù wèi zāi, jiàn yú chūn qiū, qí shì fēi yī.
且周王決疑,龜焦蓍折,宋皇誓眾,竿壞幡亡,梟止涼師之營,鵩集賈生之舍。斯皆妖災著象,而福祿來鍾,愚智不能知,晦明莫之測也。然而古之國史,聞異則書,未必皆審其休咎,詳其美惡也。故諸侯相赴,有異不為災,見於《春秋》,其事非一。
jì hàn xìng, rú zhě nǎi kǎo hóng fàn yǐ shì yīn yáng. qí shì yě rú jiāng bì chuán yú zhèng kè, yuǎn yīng shǐ huáng wò liǔ zhí yú shàng lín, jìn fú xuān dì. mén shū bái fà, yuán hòu zhī xiáng guì shù huáng què, xīn dū zhī shí chèn. jǔ fū yī èr, liáng yǒu kě chēng. zhì yú fēi yù yuán zhōng, zhèn shí bēng chè, yǔn shuāng yǔ báo, dà shuǐ wú bīng, qí suǒ zhèng míng, bǎo jiē yū kuò. gù dāng chūn qiū zhī shì, qí zài yú lǔ yě, rú yǒu hàn yú chuǎn hóu, míng tè shāng miáo zhī shǔ, shì shí huò qín rén guī suì, huò máo bó cì mìng, huò téng zhū rù cháo, huò jìn chǔ lái pìn. jiē chí cǐ héng shì, yīng bǐ jiù zhēng, hào qióng chuí zhé, jué fá ān zài? tàn zé suǒ yǐn, qí kě lüè zhū.
洎漢興,儒者乃考《洪範》以釋陰陽。其事也如江璧傳於鄭客,遠應始皇;臥柳植於上林,近符宣帝。門樞白髮,元後之祥;桂樹黃雀,新都之識讖。舉夫一二,良有可稱。至於蜚蜮蝝螽,震食崩坼,隕霜雨雹,大水無冰,其所證明,寶皆迂闊。故當春秋之世,其在於魯也,如有旱雩舛侯,螟螣傷苗之屬,是時或秦人歸遂,或毛伯賜命,或滕、邾入朝,或晉、楚來聘。皆持此恆事,應彼咎徵,昊穹垂謫,厥罰安在?探賾索隱,其可略諸。
qiě shǐ zhī jì zài, nán yǐ zhōu xī. jìn zhě sòng shì, nián wéi wǔ jì, dì zhǐ jiāng huái, shū mǎn bǎi piān, hào wèi fán fù. zuò zhě yóu guǎng zhī yǐ shí qiǎn, jiā zhī yǐ yǔ lù. kuàng bǐ chūn qiū zhī suǒ jì yě, èr bǎi sì shí nián xíng shì, yí xià zhī guó jǐn shū, ér jīng chuán jí jiě juǎn cái sān shí. zé zhī qí yán suǒ lüè. gài yì duō yǐ. ér hàn dài rú zhě, luó zāi shěng yú èr bǎi nián wài, tǎo fú huì yú sān shí juǎn zhōng, ān zhī shì yǒu bù yīng yú rén shī qí shì? hé dé gǒu yǒu biàn ér bì zhī qí zhào zhě zāi!
且史之記載,難以周悉。近者宋氏,年唯五紀,地只江、淮,書滿百篇,號為繁富。作者猶廣之以《拾遣》,加之以《語錄》。況彼《春秋》之所記也,二百四十年行事,夷夏之國盡書,而《經傳集解》卷才三十。則知其言所略。蓋亦多矣。而漢代儒者,羅災眚於二百年外,討符會於三十卷中,安知事有不應於人失其事?何得苟有變而必知其兆者哉!
ruò nǎi cǎi qián wén ér gǎi yì qí shuō, wèi wáng zhá zi zhī zuò luàn, zài bǐ chéng nián xià zhēng shū zhī gòu nì, dāng fū zhāo dài chǔ yán zuò bà, jīng guó shǐ tiě chēng wáng gāo zōng liàng yīn, bó dōu shí shēng sāng gǔ. jìn dào lín guó, liù qīng zhuān zhèng, yǐ jūn shì chén lǔ xī mò nián, sān huán shì guān, shā dí lì shù. sī jiē bù píng zhāng jù, zhí qǔ xiōng huái, huò yǐ qián wèi hòu, yǐ xū wèi shí. yí de jiù jiàn, qū qǔ xiāng xié yǎn ěr dào zhōng, zì yún wú jué. jù zhī hòu shēng kě wèi, lái zhě nán wū zhě xié!
若乃采前文而改易其說,謂王札子之作亂,在彼成年;夏徵舒之構逆,當夫昭代;楚嚴作霸,荊國始僣稱王;高宗諒陰,亳都實生桑谷。晉悼臨國,六卿專政,以君事臣;魯僖末年,三桓世官,殺嫡立庶。斯皆不憑章句,直取胸懷,或以前為後,以虛為實。移的就箭,曲取相諧;掩耳盜鐘,自雲無覺。詎知後生可畏,來者難誣者邪!
yòu pǐn zǎo qún liú, tí mù shù lèi, wèi jǔ wèi dà guó, shū wèi qiáng cǎo, qiū zhe qīng sè, fù fán fēi zhōng guó zhī chóng, qú yù wèi yí dí zhī niǎo. rú sī guǐ wàng, bù kě dān lùn. ér bān gù jiù jiā zuǎn cì, céng mí quán zé, yīn yǐ wǔ xíng biān ér wèi zhì, bù yì huò hū?
又品藻群流,題目庶類,謂莒為大國,菽為強草,鶖著青色,負蠜非中國之蟲,鴝鵒為夷狄之鳥。如斯詭妄,不可殫論。而班固就加纂次,曾靡銓擇,因以五行編而為志,不亦惑乎?
qiě měi yǒu xù yī zāi, tuī yī guài, dǒng jīng zhī shuō, qián hòu xiāng fǎn xiàng xīn zhī jiě, fù zǐ bù tóng. suì nǎi shuāng zài qí wén, liǎng cún jué lǐ. yán wú zhǔn de, shì yì fán fèi, qǐ suǒ wèi cuō qí jī yào, shōu bǐ jīng huá zhě zāi!
且每有敘一災,推一怪,董、京之說,前後相反;向、歆之解,父子不同。遂乃雙載其文,兩存厥理。言無準的,事益煩費,豈所謂撮其機要,收彼菁華者哉!
zì hàn zhōng xìng yǐ hái, qì yú sòng qí qí jiān sī mǎ biāo cáng róng xù shěn yuē xiāo zi xiǎn xiāng chéng zài bǐ, jìng zhì wǔ xíng. suī wèi néng jǐn shàn, ér dà jiào duō shí. hé zhě? rú biāo zhī tú, jiē zì yǐ míng cán hàn rú, cái liè bān shǐ, fán suǒ biàn lùn, wù shǒu cháng tú. jì dòng zūn shéng mò, gù lǐ jué hé hàn. jiān yǐ gǔ shū cóng lüè, qiú zhēng yīng zhě nán gāi jìn shǐ shàng fán, kǎo xiáng fú zhě yì qià. cǐ xī rén suǒ yǐ yán yǒu guāi yuè, hòu jìn suǒ yǐ shì fǎn jīng shěn yě.
自漢中興已還,迄於宋、齊、其間司馬彪、藏榮緒、沈約、蕭子顯相承載筆,競志五行。雖未能盡善,而大較多實。何者?如彪之徒,皆自以名慚漢儒,才劣班史,凡所辯論,務守常途。既動遵繩墨,故理絕河漢。兼以古書從略,求徵應者難該;近史尚繁,考祥符者易洽。此昔人所以言有乖越,後進所以事反精審也。
rán zé tiān dào liáo yuǎn, bì zào yān zhī? rì shí bù cháng, wén bó suǒ duì. zhì rú zǐ shèn zhī zhān xīng xiàng, zhào dá zhī míng fēng jiǎo, dān yáng shí wèi zuò yú huáng lóng, dǒng yǎng zhēng jìn luàn yú cāng niǎo, sī jiē zhào zhāng xiān jué, qǔ yàn jiāng lái, yán bì yǒu zhòng, yǔ wú xū fā. gǒu zhì zhī zhú bó, qí shuí yuē bù rán. ruò nǎi qián shì yǐ wǎng, hòu lái zhuī zhèng, kè bǐ xū shuō, chéng cǐ yóu cí, duō jiàn qí lǎo shēng cháng tán, tú fán hàn mò zhě yǐ.
然則天道遼遠,裨灶焉知?日蝕不常,文伯所對。至如梓慎之占星象,趙達之明風角,單颺識魏祚於黃龍,董養徵晉亂於蒼鳥,斯皆肇彰先覺,取驗將來,言必有中,語無虛發。苟志之竹帛,其誰曰不然。若乃前事已往,後來追證,課彼虛說,成此游詞,多見其老生常談,徒煩翰墨者矣。
zǐ yuē: gài yǒu bù zhī ér zuò zhī zhě, wǒ wú shì yě. yòu yuē: jūn zǐ yú qí suǒ bù zhī, gài què rú yě. yòu yuē: zhī zhī wèi zhī zhī, bù zhī wèi bù zhī, shì zhī yě. wū hū! shì zhī zuò zhě, qí jiàn zhī zāi! tán hé róng yì, sì bù jí shé, wú wèi qiáng zhe yī shū, shòu chī qiān zài yě. yǐ shàng wǔ xíng zhì
子曰:」蓋有不知而作之者,我無是也。」又曰:」君子於其所不知,蓋闕如也。」又曰:」知之為知之,不知為不知,是知也。」嗚呼!世之作者,其鑒之哉!談何容易,駟不及舌,無為強著一書,受嗤千載也。(以上《五行志》)
huò yǐ wèi tiān wén yì wén, suī fēi hàn shū suǒ yí qǔ, ér kě guǎng wén jiàn, nán wèi shān xuē yě. duì yuē: gǒu shì fēi qí xiàn, ér yuè lǐ chéng shū, zì kě chù lèi ér zhǎng, yú hé bù lù? yòu yǒu yào yú cǐ zhě, jīn kě dé ér yán yān.
或以為天文、藝文,雖非《漢書》所宜取,而可廣聞見,難為刪削也。對曰:苟事非其限,而越理成書,自可觸類而長,於何不錄?又有要於此者,今可得而言焉。
fū yuán shǒu fāng zú, hán líng shòu qì, jí xiōng xíng yú xiàng mào, guì jiàn zhāng yú gǔ fǎ, shēng rén zhī suǒ yù zhī yě. sì zhī liù fǔ, ē zhài suǒ chán, gǒu xiáng qí kǒng xué, zé biān zhuó wú wù, cǐ yǎng shēng zhī yóu jí yě. qiě shēn míng bìng liè, qīn shū zì míng, qǐ kě jìn mèi xíng hái, ér yuǎn qiú chén xiàng! jì tiān wén yǒu zhì, hé bù wèi rén xíng zhì hū? máng máng jiǔ zhōu, yán yǔ gè yì, dà hàn yóu xuān zhī shǐ, yì dǎo ér tōng, zú yǐ yàn fēng sú zhī bù tóng, shì huáng wēi zhī guǎng bèi. qiě shì dāng yán yùn, yóu xiāng guān shè, ěr yǎ shì wù, fēi wú wǎng lì. jì yì wén yǒu zhì, hé bù wèi fāng yán zhì hū? dàn bān gù zhuì sūn qīng zhī cí, yǐ xù xíng fǎ tàn mèng kē zhī yǔ, yòng cái shí huò, wǔ xíng chū liú xiàng hóng fàn, yì wén qǔ liú xīn qī lüè, yīn rén chéng shì, qí mù suì duō. zhì ruò xǔ fù xiāng jīng yáng xióng fāng yán, bìng dāng shí suǒ zhòng, jiàn chuán liú sú. ruò jiā yǐ èr zhì, xìng yǒu qí shū, hé dú shě zhū? shēn suǒ wèi xiǎo.
夫圓首方足,含靈受氣,吉凶形於相貌,貴賤彰於骨法,生人之所欲知也。四支六府,痾瘵所纏,苟詳其孔穴,則砭灼無誤,此養生之尤急也。且身名並列,親疏自明,豈可近昧形骸,而遠求辰象!既天文有志,何不為《人形志》乎?茫茫九州,言語各異,大漢輶軒之使,譯導而通,足以驗風俗之不同,示皇威之廣被。且事當炎運,尤相關涉,《爾雅》釋物,非無往例。既藝文有志,何不為《方言志》乎?但班固綴孫卿之詞,以序《刑法》;探孟軻之語,用裁《食貨》,《五行》出劉向《洪範》,《藝文》取劉歆《七略》,因人成事,其目遂多。至若許負《相經》、揚雄《方言》,並當時所重,見傳流俗。若加以二志,幸有其書,何獨舍諸?深所未曉。
lì guān zhòng shǐ, zhū zhì liè míng, huò qián lüè ér hòu xiáng, huò gǔ wú ér jīn yǒu. suī dì bǔ suǒ què, gè zì yǐ wèi gōng, què ér lùn zhī, jiē wèi dé qí zuì.
歷觀眾史,諸志列名,或前略而後詳,或古無而今有。雖遞補所闕,各自以為工,榷而論之,皆未得其最。
gài kě yǐ wèi zhì zhě, qí dào yǒu sān yān: yī yuē dū yì zhì, èr yuē shì zú zhì, sān yuē fāng wù zhì. hé zhě? jīng yì yì yì, sì fāng shì zé. qiān mén wàn hù, zhào shù yǎng qí wēi shén hǔ jù lóng fán, dì wáng biǎo qí zūn jí. jiān fù tǔ jiē bēi shì, hǎo yuē zhě suǒ yǐ ān rén ē páng wèi yāng, qióng shē zhě yóu qí bài guó. cǐ zé qí è kě yǐ jiè shì, qí shàn kě yǐ quàn hòu zhě yě. qiě gōng què zhì dù, cháo tíng guǐ yí, qián wáng suǒ wèi, hòu wáng qǔ zé. gù qí fǔ zhào jiàn, sòng wèi dū yǐ lì gōng dài guó chū qiān, xiě wú jīng ér shù què. gù zhī jīng shǐ zhī yì, bo kuí zhī gōng, jīng bǎi wáng ér bù yì, wú yī rì ér kě fèi yě. zhì rú liǎng hàn zhī dōu xián luò, jìn sòng zhī zhái jīn líng, wèi xǐ yī chán, qí jū zhāng fǔ, suí shì èr shì, fēn zhì liǎng dōu, cǐ bìng guī mó hóng yuǎn, míng hào fēi yī. fán wèi guó shǐ zhě, yí gè zhuàn dū yì zhì, liè yú yú fú zhī shàng.
蓋可以為志者,其道有三焉:一曰《都邑志》,二曰《氏族志》,三曰《方物志》。何者?京邑翼翼,四方是則。千門萬戶,兆庶仰其威神;虎踞龍蹯,帝王表其尊極。兼復土階卑室,好約者所以安人;阿房、未央,窮奢者由其敗國。此則其惡可以誡世,其善可以勸後者也。且宮闕制度,朝廷軌儀,前王所為,後王取則。故齊府肇建,頌魏都以立宮;代國初遷,寫吳京而樹闕。故知經始之義,卜揆之功,經百王而不易,無一日而可廢也。至如兩漢之都咸、洛,晉、宋之宅金陵,魏徙伊、瀍,齊居漳、滏,隋氏二世,分置兩都,此並規模宏遠,名號非一。凡為國史者,宜各撰《都邑志》,列於《輿服》之上。
jīn shí cǎo mù gǎo zhù sī xǐ zhī liú, niǎo shòu chóng yú chǐ gé yǔ máo zhī lèi, huò bǎi mán yōu shuì, huò wàn guó shì gōng, xià shū zé biān yú yǔ gòng, zhōu shū zé tuō yú wáng huì. yì yǒu tú xíng jiǔ mù zhī dǐng, liè zhuàng sì huāng zhī jīng. guān zhī zhě shàn qí bó wén, xué zhī zhě chěng qí duō shí. zì hàn shì tà jìng, wú guó bù bīn, zé yǒu qióng zhú chuán jié, jǔ jiàng liú wèi, dà yuān xiàn qí shàn mǎ, tiáo zhī zhì qí jù què. yuán jí wèi jìn, qì yú zhōu suí, xián jī xiá ěr lái wáng, rèn tǔ zuò gòng. yì wù guī yú jì lì, qí míng xiǎn yú zhí fāng. fán wèi guó shǐ zhě, yí gè zhuàn fāng wù zhì, liè yú shí huò zhī shǒu.
金石、草木、縞紵、絲枲之流,鳥獸、蟲魚、齒革、羽毛之類,或百蠻攸稅,或萬國是供,《夏書》則編於《禹貢》,《周書》則托於《王會》。亦有圖形九牧之鼎,列狀四荒之經。觀之者擅其博聞,學之者騁其多識。自漢氏拓境,無國不賓,則有筇竹傳節,蒟醬流味,大宛獻其善馬,條支致其巨雀。爰及魏、晉,迄於周、隋,咸跡遐邇來王,任土作貢。異物歸於計吏,奇名顯於職方。凡為國史者,宜各撰《方物志》,列於《食貨》之首。
dì wáng miáo yì, gōng hóu zi sūn, yú qìng suǒ zhōng, bǎi shì wú jué. néng yán wú zǔ, tán zi jiàn shī yú kǒng gōng bù yì qí xiān, jí tán qǔ qiào yú jī hòu. gù zhōu zhuàn shì běn, shì biàn zhū zōng chǔ zhì sān lǘ, shí zhǎng wáng zú. dǎi yú wǎn yè, pǔ xué yóu fán. yòng zhī yú guān, kě yǐ pǐn zǎo shì shù shī zhī yú guó, kě yǐ zhēn bié huá yí. zì liú cáo shòu mìng, yōng yù wèi zhái, shì zhòu xiāng chéng, zi sūn fán yǎn. jí yǒng jiā dōng dù, liú yù yáng yuè dài shì nán qiān, gé yí cóng xià. yú shì zhōng cháo jiāng zuǒ, nán běi hùn xiáo huá rǎng biān mín, lǔ hàn xiāng zá. suí yǒu tiān xià, wén guǐ dà tóng jiāng wài shān dōng, rén wù yīn còu. qí jiān gāo mén sù zú, fēi fù yī jiā jùn zhèng zhōu dōu, shì zhǎng qí rèn. fán wèi guó shǐ zhě, yí gè zhuàn shì zú zhì, liè yú bǎi guān zhī xià.
帝王苗裔,公侯子孫,餘慶所鍾,百世無絕。能言吾祖,郯子見師於孔公;不議其先,籍談取誚於姬後。故周撰《世本》,式辨諸宗;楚置三閭,實掌王族。逮於晚葉,譜學尤煩。用之於官,可以品藻士庶;施之於國,可以甄別華夷。自劉、曹受命,雍、豫為宅,世胄相承,子孫蕃衍。及永嘉東渡,流寓揚、越;代氏南遷,革夷從夏。於是中朝江左,南北混淆;華壤邊民,虜漢相雜。隋有天下,文軌大同;江外、山東,人物殷湊。其間高門素族,非復一家;郡正州都,世掌其任。凡為國史者,宜各撰《氏族志》,列於《百官》之下。
gài zì dū yì yǐ jiàng, shì zú ér wǎng, shí wèi zhì zhě suǒ yí xiān, ér zhū shǐ jìng wú qí lù. rú xiū wén sòng jí, guǎng yǐ fú ruì bó qǐ wèi piān, jiā zhī shì lǎo. tú yǐ bù jí wèi wù, céng hé zú yún. wéi cǐ shù tiáo, cū jiā shāng lüè, dé shī lì hài, cóng kě zhī yǐ. shù hū hòu lái zuò zhě, zé qí shàn ér xíng zhī.
蓋自都邑以降,氏族而往,實為志者所宜先,而諸史竟無其錄。如休文《宋籍》,廣以《符瑞》;伯起《魏篇》,加之《釋老》。徒以不急為務,曾何足雲。惟此數條,粗加商略,得失利害,從可知矣。庶乎後來作者,擇其善而行之。
huò wèn yuē: zi yǐ dū yì shì zú fāng wù yí gè zuǎn cì, yǐ zhì míng biān. fū shǐ zhī yǒu zhì, duō píng jiù shuō, gǒu shì wú qí lù, zé què ér bù biān, cǐ dū yì zhī liú suǒ yǐ bù guǒ liè zhì yě. duì yuē: àn dì wáng jiàn guó, běn wú héng suǒ, zuò zhě jì shì, yì zài xiāng shí. yuǎn zé hàn yǒu sān fǔ diǎn, jìn zé suí yǒu dōng dōu jì. yú nán zé yǒu sòng nán xú zhōu jì jìn gōng què míng, yú běi zé yǒu luò yáng jiā lán jì yè dōu gù shì. gài dū yì zhī shì, jǐn zài shì yǐ.
或問曰:子以都邑、氏族、方物宜各纂次,以志名編。夫史之有志,多憑舊說,苟世無其錄,則闕而不編,此都邑之流所以不果列志也。對曰:案帝王建國,本無恆所,作者記事,亦在相時。遠則漢有《三輔典》,近則隋有《東都記》。於南則有宋《南徐州記》、《晉宮闕名》,於北則有《洛陽伽藍記》、《鄴都故事》。蓋都邑之事,盡在是矣。
pǔ dié zhī zuò, shèng yú zhōng gǔ. hàn yǒu zhào qí sān fǔ jué lù, jìn yǒu zhì yú zú xìng jì. jiāng zuǒ yǒu liǎng wáng bǎi jiā pǔ, zhōng yuán yǒu fāng sī gé. gài shì zú zhī shì, jǐn zài shì yǐ. zì shěn yíng zhe jiān hǎi shuǐ tǔ, zhōu chù zhuàn yáng xiàn fēng tǔ, jué lèi zhòng duō, liàng fēi yī zú. shì yǐ dì lǐ wèi shū, lù chéng jí ér nán jǐn shuǐ jīng jiā zhù, lì yuán biān ér bù qióng. gài fāng wù zhī shì, jǐn zài shì yǐ. fán cǐ zhū shū, dài bù fá zuò, bì jù ér wèi zhì, xī huàn wú wén? pì fū shè hǎi qiú yú, dēng shān cǎi mù, zhì yú lín jiè xiū duǎn, kē tiáo jù xì, gài zài zé zhī ér yǐ. gǒu wèi yú rén jiàng zhě, hé lǜ shān hǎi zhī pín qìng zāi?
譜牒之作,盛於中古。漢有趙岐《三輔決錄》,晉有摯虞《族姓記》。江左有兩王《百家譜》,中原有《方思格》。蓋氏族之事,盡在事矣。自沈瑩著《監海水土》,周處撰《陽羨風土》,厥類眾多,諒非一族。是以《地理》為書,陸澄集而難盡;《水經》加注,酈元編而不窮。蓋方物之事,盡在是矣。凡此諸書,代不乏作,必聚而為志,奚患無文?譬夫涉海求魚,登山采木,至於鱗介修短,柯條巨細,蓋在擇之而已。苟為魚人、匠者,何慮山海之貧罄哉?