xián rén jūn zǐ zhě, tōng hū shèng shuāi zhī shí, míng hū chéng bài zhī duān, chá hū zhì luàn zhī jì, shěn hū rén qíng. zhī suǒ qù jiù, gù suī qióng bù chù wáng guó zhī shì, suī pín bù shòu wū jūn zhī lù shì yǐ tài gōng qī shí ér bù zì dá, sūn shū áo sān qù xiāng ér bù zì huǐ hé zé? bù qiáng hé fēi qí rén yě. tài gōng yī hé yú zhōu ér hóu qī bǎi suì, sūn shū áo yī hé yú chǔ ér fēng shí shì dài fū zhǒng cún wáng yuè ér bà, jù jiàn cì sǐ yú qián lǐ sī jī gōng yú qín, ér zú bèi wǔ xíng. jǐn zhōng yōu jūn, wēi shēn ān guó, qí gōng yī yě huò yǐ fēng hóu ér bù jué, huò yǐ cì sǐ ér bèi xíng suǒ mù suǒ yóu yì yě. gù jī zǐ qù guó ér yáng kuáng, fàn lǐ qù yuè ér yì míng, zhì guò qù jūn dì ér gèng xìng, jiē jiàn yuǎn shí wēi, ér rén néng qù fù shì, yǐ bì méng shēng zhī huò zhě yě. fū bào luàn zhī jūn, shú néng lí zhí yǐ yì qí shēn, ér yǔ yú huàn hū zāi? gù xián zhě fēi wèi sǐ bì hài ér yǐ yě, wèi shā shēn wú yì ér míng zhǔ zhī bào yě. bǐ gān sǐ zhòu ér bù néng zhèng qí xíng, zi xū sǐ wú ér bù néng cún qí guó èr zi zhě qiáng jiàn ér sǐ, shì zú míng zhǔ zhī bào ěr, wèi shǐ yǒu yì rú qiū háo zhī duān yě. shì yǐ xián rén bì qí zhì, sāi qí néng, dài de qí rén rán hòu hé gù yán wú bù tīng, xíng wú jiàn yí, jūn chén liǎng yǔ, zhōng shēn wú huàn. jīn fēi děi qí shí, yòu wú qí rén, zhí sī yì bù néng yǐ, mǐn shì zhī luàn, yōu zhǔ zhī wēi yǐ wú zī zhī shēn, shè bì sāi zhī lù jīng hū chán rén zhī qián, zào wú liàng zhī zhǔ, fàn bù cè zhī zuì shāng qí tiān xìng, qǐ bù huò zāi? gù wén xìn hóu lǐ sī, tiān xià suǒ wèi xián yě, wèi guó jì chuāi wēi shè yǐn, suǒ wèi wú guò cè yě zhàn shèng gōng qǔ, suǒ wèi wú qiáng dí yě. jī gōng shén dà, shì lì shén gāo. xián rén bù yòng, chán rén yòng shì, zì zhī bù yòng, qí rén bù néng qù zhì dí jī gōng, bù shī qiū háo bì huàn qù hài, bù jiàn qiū shān. jī qí suǒ yù, yǐ zhì qí suǒ è, qǐ bù wèi shì lì huò zāi? shī yún: rén zhī qí yī, mò zhī qí tā. cǐ zhī wèi yě.
賢人君子者,通乎盛衰之時,明乎成敗之端,察乎治亂之紀,審乎人情。知所去就,故雖窮不處亡國之勢,雖貧不受污君之祿;是以太公七十而不自達,孫叔敖三去相而不自悔;何則?不強合非其人也。太公一合於周而侯七百歲,孫叔敖一合於楚而封十世;大夫種存亡越而霸,句踐賜死於前;李斯積功於秦,而卒被五刑。盡忠憂君,危身安國,其功一也;或以封侯而不絕,或以賜死而被刑;所慕所由異也。故箕子去國而佯狂,范蠡去越而易名,智過去君弟而更姓,皆見遠識微,而仁能去富勢,以避萌生之禍者也。夫暴亂之君,孰能離縶以役其身,而與於患乎哉?故賢者非畏死避害而已也,為殺身無益而明主之暴也。比乾死紂而不能正其行,子胥死吳而不能存其國;二子者強諫而死,適足明主之暴耳,未始有益如秋毫之端也。是以賢人閉其智,塞其能,待得其人然後合;故言無不聽,行無見疑,君臣兩與,終身無患。今非得其時,又無其人,直私意不能已,閔世之亂,憂主之危;以無貲之身,涉蔽塞之路;經乎讒人之前,造無量之主,犯不測之罪;傷其天性,豈不惑哉?故文信侯、李斯,天下所謂賢也,為國計揣微射隱,所謂無過策也;戰勝攻取,所謂無強敵也。積功甚大,勢利甚高。賢人不用,讒人用事,自知不用,其仁不能去;制敵積功,不失秋毫;避患去害,不見丘山。積其所欲,以至其所惡,豈不為勢利惑哉?詩云:「人知其一,莫知其它。」此之謂也。
zi shí dēng wú shān ér sì wàng, kuì rán ér tàn xī yuē: wū hū bēi zāi! shì yǒu míng yú shì qíng, bù hé yú rén xīn zhě yǒu hé yú rén xīn, bù míng yú shì qíng zhě. dì zǐ wèn yuē: hé wèi yě? zi shí yuē: xī zhě wú wáng fū chāi bù tīng wǔ zǐ xū, jǐn zhōng jí jiàn, jué mù ér gū tài zǎi pǐ gōng sūn luò, tōu hé gǒu róng, yǐ shùn fū chāi zhī zhì ér fá wú. èr zi shěn shēn jiāng hú, tóu xuán yuè qí. xī zhě fèi zhòng è lái gé zhǎng bí jué ěr, chóng hóu hǔ shùn zhòu zhī xīn, yù yǐ hé yú yì, wǔ wáng fá zhòu sì zǐ shēn sǐ mù zhī yě, tóu zú yì suǒ, bǐ gàn jǐn zhōng pōu xīn ér sǐ. jīn yù míng shì qíng, kǒng yǒu jué mù pōu xīn zhī huò, yù hé rén xīn, kǒng yǒu tóu zú yì suǒ zhī huàn. yóu shì guān zhī, jūn zǐ dào xiá ěr. chéng bù féng qí míng zhǔ, xiá dào zhī zhōng, yòu jiāng wēi xiǎn bì sāi, wú kě cóng chū zhě.
子石登吳山而四望,喟然而嘆息曰:「嗚呼悲哉!世有明於事情,不合於人心者;有合於人心,不明於事情者。」弟子問曰:「何謂也?」子石曰:「昔者吳王夫差不聽伍子胥,盡忠極諫,抉目而辜;太宰嚭、公孫雒,偷合苟容,以順夫差之志而伐吳。二子沈身江湖,頭懸越旗。昔者費仲、惡來革、長鼻決耳,崇侯虎順紂之心,欲以合於意,武王伐紂、四子身死牧之野,頭足異所,比干盡忠剖心而死。今欲明事情,恐有抉目剖心之禍,欲合人心,恐有頭足異所之患。由是觀之,君子道狹耳。誠不逢其明主,狹道之中,又將危險閉塞,無可從出者。」
qí shè zi jiàn qín huì wáng, huì wáng shuō zhī, yú shì táng gū chán zhī, fù jiàn, huì wáng huái nù yǐ dài zhī. fēi qí shuō yì yě, suǒ tīng zhě yì yě. gù yǐ zhēng wèi yǔ, fēi xián zhī zuì yě yǐ gān wèi kǔ, xiàn wèi zhī guò yě.
祁射子見秦惠王,惠王說之,於是唐姑讒之,復見,惠王懷怒以待之。非其說異也,所聽者易也。故以征為羽,非弦之罪也;以甘為苦,限味之過也。
mí zi xiá ài yú wèi jūn, wèi guó zhī fǎ: qiè jià jūn chē zuì yuè. mí zi xiá zhī mǔ jí, rén wén, yè wǎng gào zhī. mí zi xiá shàn jià jūn chē ér chū, jūn wén zhī, xián zhī yuē: xiào zāi! wèi mǔ zhī gù fàn yuè zuì zāi! jūn yóu guǒ yuán, mí zi xiá shí táo ér gān, bù jǐn ér fèng jūn, jūn yuē: ài wǒ ér wàng qí kǒu wèi. jí mí zi xiá sè shuāi ér ài chí, dé zuì yú jūn, jūn yuē: shì gù cháng jiǎo wú chē, yòu cháng shí wǒ yǐ yú táo. gù zi xiá zhī xíng wèi bì biàn chū yě, qián jiàn xián hòu huò zuì zhě, ài zēng zhī shēng biàn yě.
彌子瑕愛於衛君,衛國之法:竊駕君車罪刖。彌子瑕之母疾,人聞,夜往告之。彌子瑕擅駕君車而出,君聞之,賢之曰:「孝哉!為母之故犯刖罪哉!」君游果園,彌子瑕食桃而甘,不盡而奉君,君曰:「愛我而忘其口味。」及彌子瑕色衰而愛弛,得罪於君,君曰:「是故嘗矯吾車,又嘗食我以餘桃。」故子瑕之行未必變初也,前見賢后獲罪者,愛憎之生變也。
shùn gēng zhī shí bù néng lì qí lín rén, jí wèi tiān zǐ, tiān xià dài zhī. gù jūn zǐ qióng zé shàn qí shēn, dá zé lì yú tiān xià.
舜耕之時不能利其鄰人,及為天子,天下戴之。故君子窮則善其身,達則利於天下。
kǒng zǐ yuē: zì jì sūn zhī cì wǒ qiān zhōng ér yǒu yì qīn, zì nán gōng xiàng shū zhī chéng wǒ chē yě, ér dào jiā xíng. gù dào yǒu shí ér hòu zhòng, yǒu shì ér hòu xíng, wēi fū èr zi zhī cì, qiū zhī dào jǐ yú fèi yě.
孔子曰:「自季孫之賜我千鍾而友益親,自南宮項叔之乘我車也,而道加行。故道有時而後重,有勢而後行,微夫二子之賜,丘之道幾於廢也。」
tài gōng tián bù zú yǐ cháng zhǒng, yú bù zú yǐ cháng wǎng, zhì tiān xià yǒu yú zhì. wén gōng zhǒng mǐ, zēng zǐ jià yáng, sūn shū áo xiāng chǔ, sān nián bù zhī è zài héng hòu, wù dà zhě gù wàng xiǎo. zhì bó chú rén wáng zhì ér zhī zhī, hán wèi fǎn ér bù zhī hán dān zi yáng yuán rén wáng táo ér zhī zhī, qí wáng yě bù zhī. wù xiǎo zhě yì wàng dà yě.
太公田不足以償種,漁不足以償網,治天下有餘智。文公種米,曾子架羊,孫叔敖相楚,三年不知軛在衡後,務大者固忘小。智伯廚人亡炙●而知之,韓魏反而不知;邯鄲、子陽園人亡桃而知之,其亡也不知。務小者亦忘大也。」
chún yú kūn wèi mèng zǐ yuē: xiān míng shí zhě, wèi rén zhě yě hòu míng shí zhě, zì wèi zhě yě. fū zǐ zài sān qīng zhī zhōng, míng shí wèi jiā shang xià ér qù zhī, rén zhě gù rú cǐ hū? mèng zǐ yuē: jū xià wèi, bù yǐ xián shì bù xiào zhě, bó yí yě wǔ jiù tāng, wǔ jiù jié zhě, yī yǐn yě bù è wū jūn, bù cí xiǎo guān zhě, liǔ xià huì yě. sān zi zhě bù tóng dào, qí qù yī yě. yī zhě hé yě? yuē rén yě. jūn zǐ yì rén ér yǐ, hé bì tóng? yuē: lǔ mù gōng zhī shí, gōng yí zi wèi zhèng, zi sī zi gēng wèi chén, lǔ zhī xuē yě zī shén. ruò shì hū xián zhě zhī wú yì yú guó yě. yuē: yú bù yòng bǎi lǐ xī ér wáng, qín mù gōng yòng zhī ér bà, gù bù yòng xián zé wáng, xuē hé kě de yě. yuē: xī zhě wáng bào chù yú qí, ér hé xī shàn ōu mián jū chù yú gāo táng, ér qí yòu shàn gē. huá zhōu qǐ liáng zhī qī, shàn kū qí fū ér biàn guó sú. yǒu zhū nèi bì xíng yú wài wèi qí shì, wú qí gōng, kūn wèi dǔ yě. shì gù wú xián zhě yě, yǒu zé kūn bì shí zhī yǐ. yuē: kǒng zǐ wèi lǔ sī kòu ér bù yòng, cóng jì fán ròu bù zhì, bù tuō miǎn ér xíng qí bù shàn zhě yǐ wèi wèi ròu yě, qí shàn zhě yǐ wèi wèi lǐ yě. nǎi kǒng zǐ yù yǐ wēi zuì xíng, bù yù wèi gǒu qù, gù jūn zǐ zhī suǒ wèi, zhòng rén gù bù dé shí yě.
淳于髡謂孟子曰:「先名實者,為人者也;後名實者,自為者也。夫子在三卿之中,名實未加上下而去之,仁者固如此乎?」孟子曰:「居下位,不以賢事不肖者,伯夷也;五就湯,五就桀者,伊尹也;不惡污君,不辭小官者,柳下惠也。三子者不同道,其趣一也。一者何也?曰仁也。君子亦仁而已,何必同?」曰:「魯穆公之時,公儀子為政,子思、子庚為臣,魯之削也滋甚。若是乎賢者之無益於國也。」曰:「虞不用百里奚而亡,秦穆公用之而霸,故不用賢則亡,削何可得也。」曰:「昔者王豹處於淇,而河西善謳;綿駒處於高唐,而齊右善歌。華舟杞梁之妻,善哭其夫而變國俗。有諸內必形於外;為其事,無其功,髡未睹也。是故無賢者也,有則髡必識之矣。」曰:「孔子為魯司寇而不用,從祭膰肉不至,不脫冕而行;其不善者以為為肉也,其善者以為為禮也。乃孔子欲以微罪行,不欲為苟去,故君子之所為,眾人固不得識也。」
liáng xiāng sǐ, huì zi yù zhī liáng, dù hé ér jù duò shuǐ zhōng, chuán rén jiù zhī. chuán rén yuē: zi yù hé zhī ér jù yě? yuē: liáng wú xiāng, wú yù wǎng xiāng zhī. chuán rén yuē: zi jū chuán jí zhī jiān ér kùn, wú wǒ zé zi sǐ yǐ, zi hé néng xiāng liáng hū? huì zǐ yuē: zi jū sōu jí zhī jiān zé wú bù rú zi zhì yú ān guó jiā, quán shè jì, zi zhī bǐ wǒ, méng méng rú wèi shì zhī gǒu ěr.
梁相死,惠子欲之梁,渡河而遽墮水中,船人救之。船人曰:「子欲何之而遽也?」曰:「梁無相,吾欲往相之。」船人曰:「子居船橶之間而困,無我則子死矣,子何能相梁乎?」惠子曰:「子居艘楫之間則吾不如子;至於安國家,全社稷,子之比我,蒙蒙如未視之狗耳。」
xī lǘ guò dōng dù hé zhōng liú ér nì, chuán rén jiē ér chū zhī, wèn yuē: jīn zhě zi yù ān zhī? xī lǘ guò yuē: yù dōng shuō zhū hóu wáng. chuán rén yǎn kǒu ér xiào yuē: zi dù hé zhōng liú ér nì, bù néng zì jiù, ān néng shuō zhū hóu hū? xī lǘ guò yuē: wú yǐ zi zhī suǒ néng xiāng wèi shāng yě. zi dú bù wén hé shì zhī bì hū? jià zhòng qiān jīn, rán yǐ zhī jiān fǎng, céng bù rú wǎ zhuān suí hóu zhī zhū, guó bǎo yě, rán yòng zhī dàn, céng bù rú ní wán qí jì lù ěr, yǐ héng fù è ér qū, yī rì qiān lǐ, cǐ zhì jí yě, rán shǐ bǔ shǔ, céng bù rú bǎi qián zhī lí gàn jiāng mò fú zhōng bù zhēng, shì wù bù zhī, yáng rèn lí jīn zhǎn yǔ qì tiě fǔ, cǐ zhì lì yě, rán yǐ zhī bǔ lǚ, céng bù rú liǎng qián zhī zhuī. jīn zi chí jí chéng piān zhōu, chù guǎng shuǐ zhī zhōng, dāng yáng hóu zhī bō, ér lín yuān liú, shì zi zhī suǒ néng ěr. ruò chéng yǔ zi dōng shuō zhū hóu wáng, jiàn yī guó zhī wáng, zi zhī méng méng, wú yì fū wèi shì zhī gǒu ěr.
西閭過東渡河中流而溺,船人接而出之,問曰:「今者子欲安之?」西閭過曰:「欲東說諸侯王。」船人掩口而笑曰:「子渡河中流而溺,不能自救,安能說諸侯乎?」西閭過曰:「無以子之所能相為傷也。子獨不聞和氏之璧乎?價重千金,然以之間紡,曾不如瓦磚;隨侯之珠,國寶也,然用之彈,曾不如泥丸;騏驥騄駬,倚衡負軛而趨,一日千里,此至疾也,然使捕鼠,曾不如百錢之狸;干將、鏌■拂鐘不錚,試物不知,揚刃離金斬羽契鐵斧,此至利也,然以之補履,曾不如兩錢之錐。今子持楫乘扁舟,處廣水之中,當陽侯之波,而臨淵流,適子之所能耳。若誠與子東說諸侯王,見一國之王,子之蒙蒙,無異夫未視之狗耳。」
gān wù shǐ yú qí, dù dà hé. chuán rén yuē: hé shuǐ jiān ěr, jūn bù néng zì dù, néng wèi wáng zhě zhī shuō hū? gān wù yuē: bù rán, rǔ bù zhī yě. wù gè yǒu duǎn zhǎng, jǐn yuàn dūn hòu, kě shì zhǔ bù shī yòng bīng qí jì lù ěr, zú jí qiān lǐ, zhì zhī gōng shì, shǐ zhī bǔ shǔ, céng bù rú xiǎo lí gàn jiāng wèi lì, míng wén tiān xià, jiàng yǐ zhì mù, bù rú jīn fǔ. jīn chí jí ér shàng xià suí liú, wú bù rú zi shuō qiān shèng zhī jūn, wàn chéng zhī zhǔ, zi yì bù rú wù yǐ.
甘戊使於齊,渡大河。船人曰:「河水間耳,君不能自渡,能為王者之說乎?」甘戊曰:「不然,汝不知也。物各有短長,謹愿敦厚,可事主不施用兵;騏驥、騄駬,足及千里,置之宮室,使之捕鼠,曾不如小狸;干將為利,名聞天下,匠以治木,不如斤斧。今持楫而上下隨流,吾不如子;說千乘之君,萬乘之主,子亦不如戊矣。」
jīn fū shì yì zé shì biàn, shì biàn zé shí yí, shí yí zé sú yì shì yǐ jūn zǐ xiān xiāng qí tǔ dì, ér cái qí qì, guān qí sú, ér hé qí fēng, zǒng zhòng yì ér dìng qí jiào. yú rén yǒu xué yuǎn shè zhě, cān shǐ ér fā, yǐ shè wǔ bù zhī nèi, yòu fù cān shǐ ér fā shì yǐ yì yǐ, bù gēng qí yí, pì rú yú rén zhī xué yuǎn shè. mù chá qiū háo zhī mò zhě, shì bù néng jiàn tài shān ěr tīng qīng zhuó zhī diào zhě, bù wén léi tíng zhī shēng. hé yě? wéi qí yì yǒu suǒ yí yě. bǎi rén cāo xī, bù kě wèi gù jié qiān rén bàng yù, bù kě wèi zhí cí, wàn rén bǐ fēi, bù kě wèi xiǎn shì.
今夫世異則事變,事變則時移,時移則俗易;是以君子先相其土地,而裁其器,觀其俗,而和其風,總眾議而定其教。愚人有學遠射者,參矢而發,已射五步之內,又復參矢而發;世以易矣,不更其儀,譬如愚人之學遠射。目察秋毫之末者,視不能見太山;耳聽清濁之調者,不聞雷霆之聲。何也?唯其意有所移也。百人操觿,不可為固結;千人謗獄,不可為直辭,萬人比非,不可為顯士。
mí lù chéng qún, hǔ bào bì zhī fēi niǎo chéng liè, yīng jiù bù jī zhòng rén chéng jù, shèng rén bù fàn. téng shé yóu yú wù lù, chéng yú fēng yǔ ér xíng, fēi qiān lǐ bù zhǐ rán zé mù tuō sù yú zhān zhī xué, suǒ yǐ rán zhě, hé yě? yòng xīn bù yī yě. fū qiū yǐn nèi wú jīn gǔ zhī qiáng, wài wú zhǎo yá zhī lì rán xià yǐn huáng quán, shàng kěn xī tǔ. suǒ yǐ rán zhě, hé yě? yòng xīn yī yě. cōng zhě ěr wén, míng zhě mù jiàn, cōng míng xíng zé rén ài zhě, lián chǐ fēn yǐ. gù fēi qí dào ér xíng zhī, suī láo bù zhì fēi qí yǒu ér qiú zhī, suī qiáng bù dé zhì zhě bù wèi fēi qí shì, lián zhě bù qiú fēi qí yǒu shì yǐ yuǎn róng ér míng zhāng yě. shī yún: bù zhì bù qiú, hé yòng bù zāng. cǐ zhī wèi yě.
麋鹿成群,虎豹避之;飛鳥成列,鷹鷲不擊;眾人成聚,聖人不犯。騰蛇游於霧露,乘於風雨而行,非千里不止;然則暮托宿於■鱣之穴,所以然者,何也?用心不一也。夫蚯蚓內無筋骨之強,外無爪牙之利;然下飲黃泉,上墾晞土。所以然者,何也?用心一也。聰者耳聞,明者目見,聰明形則仁愛者,廉恥分矣。故非其道而行之,雖勞不至;非其有而求之,雖強不得;智者不為非其事,廉者不求非其有;是以遠容而名章也。詩云:「不忮不求,何用不臧。」此之謂也。
chǔ zhāo wáng zhào kǒng zǐ, jiāng shǐ zhí zhèng ér fēng yǐ shū shè qī bǎi. zi xī wèi chǔ wáng yuē: wáng zhī chén yòng bīng yǒu rú zǐ lù zhě hū? shǐ zhū hóu yǒu rú zǎi yǔ zhě hū? zhǎng guān wǔ guān yǒu rú zi gòng zhě hū? xī wén wáng chù fēng wǔ wáng chù hào zhī jiān bǎi chéng zhī dì, fá shàng shā zhǔ lì wèi tiān zǐ, shì jiē yuē shèng. wáng jīn yǐ kǒng zǐ zhī xián ér yǒu shū shè qī bǎi lǐ zhī dì, ér sān zi zuǒ zhī, fēi chǔ zhī lì yě. chǔ wáng suì zhǐ. fū shàn è zhī nán fēn yě, shèng rén dú jiàn yí, ér kuàng yú xián zhě hū! shì yǐ xián shèng hǎn hé, chǎn yú cháng xìng yě. gù yǒu qiān suì zhī luàn ér wú bǎi suì zhī zhì, kǒng zǐ zhī jiàn yí, qǐ bù tòng zāi!
楚昭王召孔子,將使執政而封以書社七百。子西謂楚王曰:「王之臣用兵有如子路者乎?使諸侯有如宰予者乎?長官五官有如子貢者乎?昔文王處酆、武王處鎬之間百乘之地,伐上殺主立為天子,世皆曰聖。王今以孔子之賢而有書社七百里之地,而三子佐之,非楚之利也。」楚王遂止。夫善惡之難分也,聖人獨見疑,而況於賢者乎!是以賢聖罕合,諂諛常興也。故有千歲之亂而無百歲之治,孔子之見疑,豈不痛哉!
lǔ āi gōng wèn yú kǒng zǐ yuē: yǒu zhì zhě shòu hū? kǒng zǐ yuē: rán. rén yǒu sān sǐ ér fēi mìng yě zhě, rén zì qǔ zhī. fū qǐn chù bù shí, yǐn shí bù jié, yì láo guò dù zhě, jí gòng shā zhī jū xià wèi ér shàng wǔ qí jūn, shì yù wú yàn, ér qiú bù zhǐ zhě, xíng gòng shā zhī yǐ shǎo fàn zhòng, ruò yǐ wǔ qiáng, fèn nù bù liàng lì zhě, bīng gòng shā zhī. cǐ sān zhě, fēi mìng yě, rén zì qǔ zhī. shī yún: rén ér wú yí, bù sǐ hé wèi? cǐ zhī wèi yě.
魯哀公問於孔子曰:「有智者壽乎?」孔子曰:「然。人有三死而非命也者,人自取之。夫寢處不時,飲食不節,佚勞過度者,疾共殺之;居下位而上忤其君,嗜欲無厭,而求不止者,刑共殺之;以少犯眾,弱以侮強,忿怒不量力者,兵共殺之。此三者,非命也,人自取之。詩云:『人而無儀,不死何為?』此之謂也。」
kǒng zǐ zāo nán chén cài zhī jìng, jué liáng, dì zǐ jiē yǒu jī sè, kǒng zǐ gē liǎng zhù zhī jiān. zǐ lù rù jiàn yuē: fū zǐ zhī gē, lǐ hū? kǒng zǐ bù yīng, qū zhōng ér yuē: yóu, jūn zǐ hǎo lè wèi wú jiāo yě, xiǎo rén hǎo lè wèi wú shè yě, qí shuí zhī zhī? zi bù wǒ zhī ér cóng wǒ zhě hū? zǐ lù bù yuè, yuán gàn ér wǔ, sān zhōng ér chū. jí zhì qī rì, kǒng zǐ xiū lè bù xiū, zǐ lù yùn jiàn yuē: fū zǐ zhī xiū lè, shí hū? kǒng zǐ bù yīng, lè zhōng ér yuē: yóu, xī zhě qí huán bà xīn shēng yú jǔ, jù jiàn bà xīn shēng yú huì jī, jìn wén bà xīn shēng yú lí shì, gù jū bù yōu, zé sī bù yuǎn, shēn bù yuē zé zhì bù guǎng, yōng zhī ér bù yù zhī. yú shì xìng, míng rì miǎn yú è. zi gòng zhí pèi yuē: èr sān zi cóng fū zǐ ér yù cǐ nán yě, qí bù kě wàng yě! kǒng zǐ yuē: è shì hé yě? yǔ bù yún hū? sān zhé gōng ér chéng liáng yī. fū chén cài zhī jiān, qiū zhī xìng yě. èr sān zi cóng qiū zhě jiē xìng rén yě. wú wén rén jūn bù kùn bù chéng wáng, liè shì bù kùn bù chéng háng. xī zhě tāng kùn yú lǚ, wén wáng kùn yú yǒu lǐ, qín mù gōng kùn yú xiáo, qí huán kùn yú zhǎng sháo, jù jiàn kùn yú huì jī, jìn wén kùn yú lí shì. fū kùn zhī wèi dào, cóng hán zhī jí nuǎn, nuǎn zhī jí hán yě, wéi xián zhě dú zhī ér nán yán zhī yě. yì yuē: kùn hēng zhēn, dà rén jí, wú jiù. yǒu yán bù xìn. shèng rén suǒ yǔ rén nán yán xìn yě.
孔子遭難陳、蔡之境,絕糧,弟子皆有飢色,孔子歌兩柱之間。子路入見曰:「夫子之歌,禮乎?」孔子不應,曲終而曰:「由,君子好樂為無驕也,小人好樂為無懾也,其誰知之?子不我知而從我者乎?」子路不悅,援干而舞,三終而出。及至七日,孔子修樂不休,子路慍見曰:「夫子之修樂,時乎?」孔子不應,樂終而曰:「由,昔者齊桓霸心生於莒,句踐霸心生於會稽,晉文霸心生於驪氏,故居不幽,則思不遠,身不約則智不廣,庸知而不遇之。」於是興,明日免於厄。子貢執轡曰:「二三子從夫子而遇此難也,其不可忘也!」孔子曰:「惡是何也?語不云乎?三折肱而成良醫。夫陳、蔡之間,丘之幸也。二三子從丘者皆幸人也。吾聞人君不困不成王,列士不困不成行。昔者湯困於呂,文王困於羑里,秦穆公困於殽,齊桓困於長勺,句踐困於會稽,晉文困於驪氏。夫困之為道,從寒之及暖,暖之及寒也,唯賢者獨知而難言之也。易曰:『困亨貞,大人吉,無咎。有言不信。』聖人所與人難言信也。」
kǒng zǐ kùn yú chén cài zhī jiān, jū huán dǔ zhī nèi, xí sān jīng zhī xí, qī rì bù shí, lí gēng bù sǎn, dì zǐ jiē yǒu jī sè, dú shī shū zhì lǐ bù xiū. zǐ lù jìn jiàn yuē: fán rén wèi shàn zhě tiān bào yǐ fú, wèi bù shàn zhě tiān bào yǐ huò. jīn xiān shēng jī dé xíng, wèi shàn jiǔ yǐ. yì zhě shàng yǒu yí xíng hū? xī jū yǐn yě! kǒng zǐ yuē: yóu, lái, rǔ bù zhī. zuò, wú yǔ rǔ. zi yǐ fū zhī zhě wèi wú bù zhī hū? zé wáng zǐ bǐ gàn hé wèi pōu xīn ér sǐ? yǐ jiàn zhě wèi bì tīng yé? wǔ zǐ xū hé wèi jué mù yú wú dōng mén? zi yǐ lián zhě wèi bì yòng hū? bó yí shū qí hé wèi è sǐ yú shǒu yáng shān zhī xià? zi yǐ zhōng zhě wèi bì yòng hū? zé bào zhuāng hé wèi ér ròu kū? jīng gōng zǐ gāo zhōng shēn bù xiǎn, bào jiāo bào mù ér lì kū, jiè zǐ tuī dēng shān fén sǐ. gù fū jūn zǐ bó xué shēn móu bù yù shí zhě zhòng yǐ, qǐ dú qiū zāi! xián bù xiào zhě cái yě, wèi bù wèi zhě rén yě, yù bù yù zhě shí yě, sǐ shēng zhě mìng yě yǒu qí cái bù yù qí shí, suī cái bù yòng, gǒu yù qí shí, hé nán zhī yǒu! gù shùn gēng lì shān ér táo yú hé pàn, lì wèi tiān zǐ zé qí yù yáo yě. fù shuō fù rǎng tǔ shì bǎn zhú, ér lì zuǒ tiān zǐ, zé qí yù wǔ dīng yě. yī yǐn, yǒu shēn shì yìng chén yě, fù dǐng zǔ diào wǔ wèi ér zuǒ tiān zǐ, zé qí yù chéng tāng yě. lǚ wàng xíng nián wǔ shí mài shí yú jí jīn, xíng nián qī shí tú niú zhāo gē, xíng nián jiǔ shí wèi tiān zǐ shī, zé qí yù wén wáng yě. guǎn yí wú shù fù jiāo mù, jū kǎn chē zhōng, zì chē zhōng qǐ wèi zhòng fù, zé qí yù qí huán gōng yě. bǎi lǐ xī zì mài qǔ wǔ yáng pí, bó shì mù yáng yǐ wèi qīng dài fū, zé qí yù qín mù gōng yě. shěn yǐn míng wén tiān xià, yǐ wèi lìng yǐn, ér ràng sūn shū áo, zé qí yù chǔ zhuāng wáng yě. wǔ zǐ xū qián duō gōng, hòu lù sǐ, fēi qí zhì yì shuāi yě, qián yù hé lú, hòu yù fū chāi yě. fū jì è bà yán chē, fēi wú jì zhuàng yě, fū shì mò néng zhī yě shǐ jì dé wáng liáng zào fù, jì wú qiān lǐ zhī zú hū? zhī lán shēng shēn lín, fēi wèi wú rén ér bù xiāng. gù xué zhě fēi wèi tōng yě, wèi qióng ér bù kùn yě, yōu ér bù shuāi yě, cǐ zhī huò fú zhī shǐ ér xīn bù huò yě, shèng rén zhī shēn niàn dú zhī dú jiàn. shùn yì xián shèng yǐ, nán miàn zhì tiān xià, wéi qí yù yáo yě shǐ shùn jū jié zhòu zhī shì, néng zì miǎn yú xíng lù gù kě yě, yòu hé guān dé zhì hū? fū jié shā guān lóng páng ér zhòu shā wáng zǐ bǐ gàn, dāng shì shí, qǐ guān lóng páng wú zhī, ér bǐ gàn wú huì zāi? cǐ jié zhòu wú dào zhī shì rán yě. gù jūn zǐ jí xué xiū shēn duān xíng, yǐ xū qí shí yě.
孔子困於陳、蔡之間,居環堵之內,席三經之席,七日不食,藜羹不糝,弟子皆有飢色,讀詩書治禮不休。子路進諫曰:「凡人為善者天報以福,為不善者天報以禍。今先生積德行,為善久矣。意者尚有遺行乎?奚居隱也!」孔子曰:「由,來,汝不知。坐,吾語汝。子以夫知者為無不知乎?則王子比干何為剖心而死?以諫者為必聽耶?伍子胥何為抉目於吳東門?子以廉者為必用乎?伯夷、叔齊何為餓死於首陽山之下?子以忠者為必用乎?則鮑莊何為而肉枯?荊公子高終身不顯,鮑焦抱木而立枯,介子推登山焚死。故夫君子博學深謀不遇時者眾矣,豈獨丘哉!賢不肖者才也,為不為者人也,遇不遇者時也,死生者命也;有其才不遇其時,雖才不用,苟遇其時,何難之有!故舜耕歷山而逃於河畔,立為天子則其遇堯也。傅說負壤土、釋板築,而立佐天子,則其遇武丁也。伊尹,有莘氏媵臣也,負鼎俎調五味而佐天子,則其遇成湯也。呂望行年五十賣食於棘津,行年七十屠牛朝歌,行年九十為天子師,則其遇文王也。管夷吾束縛膠目,居檻車中,自車中起為仲父,則其遇齊桓公也。百里奚自賣取五羊皮,伯氏牧羊以為卿大夫,則其遇秦穆公也。沈尹名聞天下,以為令尹,而讓孫叔敖,則其遇楚莊王也。伍子胥前多功,後戮死,非其智益衰也,前遇闔廬,後遇夫差也。夫驥厄罷鹽車,非無驥狀也,夫世莫能知也;使驥得王良、造父,驥無千里之足乎?芝蘭生深林,非為無人而不香。故學者非為通也,為窮而不困也,憂而不衰也,此知禍福之始而心不惑也,聖人之深念獨知獨見。舜亦賢聖矣,南面治天下,唯其遇堯也;使舜居桀紂之世,能自免於刑戮固可也,又何官得治乎?夫桀殺關龍逄而紂殺王子比干,當是時,豈關龍逄無知,而比干無惠哉?此桀紂無道之世然也。故君子疾學修身端行,以須其時也。」
kǒng zǐ zhī sòng, kuāng jiǎn zi jiāng shā yáng hǔ, kǒng zǐ shì zhī. jiǎ shì yǐ wéi kǒng zǐ zhī shě, zǐ lù nù, fèn jǐ jiāng xià dòu. kǒng zǐ zhǐ zhī, yuē: hé rén yì zhī bù miǎn sú yě? fū shī shū zhī bù xí, lǐ lè zhī bù xiū yě, shì qiū zhī guò yě. ruò shì yáng hǔ, zé fēi qiū zhī zuì yě, mìng yě fū. yóu, gē yǔ hé rǔ. zǐ lù gē, kǒng zǐ hé zhī, sān zhōng ér jiǎ bà.
孔子之宋,匡簡子將殺陽虎,孔子似之。甲士以圍孔子之舍,子路怒,奮戟將下斗。孔子止之,曰:「何仁義之不免俗也?夫詩、書之不習,禮、樂之不修也,是丘之過也。若似陽虎,則非丘之罪也,命也夫。由,歌予和汝。」子路歌,孔子和之,三終而甲罷。
kǒng zǐ yuē: bù guān yú gāo àn, hé yǐ zhī diān zhuì zhī huàn bù lín shēn yuān, hé yǐ zhī méi nì zhī huàn bù guān yú hǎi shàng, hé yǐ zhī fēng bō zhī huàn. shī zhī zhě qí bù zài cǐ hū? shì shèn sān zhě, wú lèi yú rén.
孔子曰:「不觀於高岸,何以知顛墜之患;不臨深淵,何以知沒溺之患;不觀於海上,何以知風波之患。失之者其不在此乎?士慎三者,無累於人。」
zēng zǐ yuē: xiǎng bù cí shēng, jiàn bù cí xíng, jūn zǐ zhèng yī ér wàn wù jiē chéng. fū xíng fēi wèi yǐng yě, ér yǐng suí zhī hū fēi wèi xiǎng yě, ér xiǎng hé zhī. gù jūn zǐ gōng xiān chéng ér míng suí zhī.
曾子曰:「響不辭聲,鑒不辭形,君子正一而萬物皆成。夫行非為影也,而影隨之;呼非為響也,而響和之。故君子功先成而名隨之。」
zi xià wèn zhòng ní yuē: yán yuān zhī wèi rén yě, hé ruò? yuē: huí zhī xìn, xián yú qiū yě. yuē: zi gòng zhī wèi rén yě, hé ruò? yuē: cì zhī mǐn, xián yú qiū yě. yuē: zǐ lù zhī wèi rén yě, hé ruò? yuē: yóu zhī yǒng, xián yú qiū yě. yuē: zi zhāng zhī wèi rén yě, hé ruò? yuē: shī zhī zhuāng, xián yú qiū yě. yú shì zi xià bì xí ér wèn yuē: rán zé sì zhě hé wèi shì xiān shēng? yuē: zuò, wú yǔ rǔ. huí néng xìn ér bù néng fǎn, cì néng mǐn ér bù néng qū, yóu néng yǒng ér bù néng qiè, shī néng zhuāng ér bù néng tóng. jiān cǐ sì zǐ zhě, qiū bù wèi yě. fū suǒ wèi zhì shèng zhī shì, bì jiàn jìn tuì zhī lì, qū shēn zhī yòng zhě yě.
子夏問仲尼曰:「顏淵之為人也,何若?」曰:「回之信,賢於丘也。」曰:「子貢之為人也,何若?」曰:「賜之敏,賢於丘也。」曰:「子路之為人也,何若?」曰:「由之勇,賢於丘也。」曰:「子張之為人也,何若?」曰:「師之莊,賢於丘也。」於是子夏避席而問曰:「然則四者何為事先生?」曰:「坐,吾語汝。回能信而不能反,賜能敏而不能屈,由能勇而不能怯,師能莊而不能同。兼此四子者,丘不為也。夫所謂至聖之士,必見進退之利,屈伸之用者也。」
dōng guō zǐ huì wèn yú zi gòng yuē: fū zǐ zhī mén hé qí zá yě? zi gòng yuē: fū yǐn kuò zhī páng duō wǎng mù, liáng yī zhī mén duō jí rén, dǐ lì zhī páng duō wán dùn. fū zǐ xiū dào yǐ qí tiān xià, lái zhě bù zhǐ, shì yǐ zá yě. shī yún: yuàn bǐ liǔ sī, míng tiáo yǒu cuǐ zhě yuān, guǎn wěi pì pì. yán dà zhě zhī páng, wú suǒ bù róng.
東郭子惠問於子貢曰:「夫子之門何其雜也?」子貢曰:「夫隱括之旁多枉木,良醫之門多疾人,砥礪之旁多頑鈍。夫子修道以俟天下,來者不止,是以雜也。詩云:『苑彼柳斯,鳴蜩●●;有漼者淵,莞葦淠淠。』言大者之旁,無所不容。」
xī zhě nán xiá zi guò chéng tài zǐ, tài zǐ wèi pēng ní yú. nán xiá zǐ yuē: wú wén jūn zǐ bù shí ní yú. chéng tài zǐ yuē: nǎi jūn zǐ fǒu? zi hé shì yān? nán xiá zǐ yuē: wú wén jūn zǐ shàng bǐ suǒ yǐ guǎng dé yě, xià bǐ suǒ yǐ xiá xíng yě, yú è zì tuì zhī yuán yě. shī yún: gāo shān yǎng zhǐ, jǐng xíng xíng zhǐ. wú qǐ gǎn zì yǐ wèi jūn zǐ zāi? zhì xiàng zhī ér yǐ. kǒng zǐ yuē: jiàn xián sī qí yān, jiàn bù xián ér nèi zì xǐng.
昔者南瑕子過程太子,太子為烹鯢魚。南瑕子曰:「吾聞君子不食鯢魚。」程太子曰:「乃君子否?子何事焉?」南瑕子曰:「吾聞君子上比所以廣德也,下比所以狹行也,於惡自退之原也。詩云:『高山仰止,景行行止。』吾豈敢自以為君子哉?志向之而已。孔子曰:『見賢思齊焉,見不賢而內自省。』」
kǒng zǐ guān yú lǚ liáng, xuán shuǐ sì shí rèn, huán liú jiǔ shí lǐ, yú biē bù néng guò, yuán tuó bù gǎn jū yǒu yī zhàng fū, fāng jiāng shè zhī. kǒng zǐ shǐ rén bìng yá ér zhǐ zhī yuē: cǐ xuán shuǐ sì shí rèn, huán liú jiǔ shí lǐ, yú biē bù gǎn guò, yuán tuó bù gǎn jū, yì zhě nán kě jì yě! zhàng fū bù yǐ cuò yì, suì dù ér chū. kǒng zǐ wèn: zi qiǎo hū? qiě yǒu dào shù hū? suǒ yǐ néng rù ér chū zhě hé yě? zhàng fū yuē: shǐ wú rù, xiān yǐ zhōng xìn, wú zhī chū yě, yòu cóng yǐ zhōng xìn zhōng xìn cuò wú qū yú bō liú, ér wú bù gǎn yòng sī. wú suǒ yǐ néng rù ér fù chū yě. kǒng zǐ wèi dì zǐ yuē: shuǐ ér shàng kě yǐ zhōng xìn, yì jiǔ ér shēn qīn zhī, kuàng yú rén hū?
孔子觀於呂梁,懸水四十仞,環流九十里,魚鱉不能過,黿鼉不敢居;有一丈夫,方將涉之。孔子使人並崖而止之曰:「此懸水四十仞,圜流九十里,魚鱉不敢過,黿鼉不敢居,意者難可濟也!」丈夫不以錯意,遂渡而出。孔子問:「子巧乎?且有道術乎?所以能入而出者何也?」丈夫曰:「始吾入,先以忠信,吾之出也,又從以忠信;忠信錯吾軀于波流,而吾不敢用私。吾所以能入而復出也。」孔子謂弟子曰:「水而尚可以忠信,義久而身親之,況於人乎?」
zǐ lù shèng fú ér jiàn kǒng zǐ. kǒng zǐ yuē: yóu, shì chān chān zhě hé yě? xī zhě jiāng shuǐ chū yú mín shān qí shǐ yě, dà zú yǐ làn shāng, jí zhì jiāng zhī jīn yě, bù fāng zhōu, bù bì fēng, bù kě dù yě, fēi wéi xià liú zhòng chuān zhī duō hū? jīn ruò yī fú shén shèng, yán sè chōng shèng, tiān xià shuí kěn jiā ruò zhě zāi? zǐ lù qū ér chū, gǎi fú ér rù, gài zì rú yě. kǒng zǐ yuē: yóu, jì zhī, wú yǔ ruò: yú yán zhě, huá yě, fèn yú xíng zhě, fá yě. fū sè zhì ér yǒu néng zhě, xiǎo rén yě. gù jūn zǐ zhī zhī wèi zhī zhī, bù zhī wèi bù zhī, yán zhī yào yě néng zhī wèi néng, bù néng wèi bù néng, xíng zhī zhì yě. yán yào zé zhī, xíng yào zé rén jì zhī qiě rén, fū yǒu hé jiā yǐ zāi? yóu, shī yuē: tāng jiàng bù chí, shèng jiào rì jī. cǐ zhī wèi yě.
子路盛服而見孔子。孔子曰:「由,是襜襜者何也?昔者江水出於岷山;其始也,大足以濫觴,及至江之津也,不方舟,不避風,不可渡也,非唯下流眾川之多乎?今若衣服甚盛,顏色充盛,天下誰肯加若者哉?」子路趨而出,改服而入,蓋自如也。孔子曰:「由,記之,吾語若:●於言者,華也,奮於行者,伐也。夫色智而有能者,小人也。故君子知之為知之,不知為不知,言之要也;能之為能,不能為不能,行之至也。言要則知,行要則仁;既知且仁,夫有何加矣哉?由,詩曰:『湯降不遲,聖教日躋』。此之謂也。」
zǐ lù wèn kǒng zǐ yuē: jūn zǐ yì yǒu yōu hū? kǒng zǐ yuē: wú yě. jūn zǐ zhī xiū qí xíng wèi dé, zé lè qí yì jì yǐ dé, yòu lè qí zhī. shì yǐ yǒu zhōng shēng zhī lè, wú yī rì zhī yōu. xiǎo rén zé bù rán, qí wèi zhī dé zé yōu bù dé, jì yǐ dé zhī yòu kǒng shī zhī. shì yǐ yǒu zhōng shēn zhī yōu, wú yī rì zhī lè yě.
子路問孔子曰:「君子亦有憂乎?」孔子曰:「無也。君子之修其行未得,則樂其意;既已得,又樂其知。是以有終生之樂,無一日之憂。小人則不然,其未之得則憂不得,既已得之又恐失之。是以有終身之憂,無一日之樂也。」
kǒng zǐ jiàn róng qǐ qī, yī lù pí qiú, gǔ sè ér gē. kǒng zǐ wèn yuē: xiān shēng hé lè yě? duì yuē: wú lè shén duō. tiān shēng wàn wù wéi rén wèi guì, wú jì yǐ dé wèi rén, shì yī lè yě. rén yǐ nán wèi guì, wú jì yǐ dé wèi nán, shì èr lè yě. rén shēng bù miǎn qiǎng bǎo, wú nián yǐ jiǔ shí wǔ, shì sān lè yě. fū pín zhě shì zhī cháng yě, sǐ zhě mín zhī zhōng yě, chù cháng dài zhōng, dāng hé yōu hū?
孔子見榮啟期,衣鹿皮裘,鼓瑟而歌。孔子問曰:「先生何樂也?」對曰:「吾樂甚多。天生萬物唯人為貴,吾既已得為人,是一樂也。人以男為貴,吾既已得為男,是二樂也。人生不免襁褓,吾年已九十五,是三樂也。夫貧者士之常也,死者民之終也,處常待終,當何憂乎?」
zēng zǐ yuē: wú wén fū zǐ zhī sān yán, wèi zhī néng xíng yě. fū zǐ jiàn rén zhī yī shàn ér wàng qí bǎi fēi, shì fū zǐ zhī yì shì yě. fū zǐ jiàn rén yǒu shàn ruò yǐ yǒu zhī, shì fū zǐ zhī bù zhēng yě. wén shàn bì gōng qīn xíng zhī, rán hòu dào zhī, shì fū zǐ zhī néng láo yě. fū zǐ zhī néng láo yě, fū zǐ zhī bù zhēng yě, fū zǐ zhī yì shì yě, wú xué fū zǐ zhī sān yán ér wèi néng xíng.
曾子曰:「吾聞夫子之三言,未之能行也。夫子見人之一善而忘其百非,是夫子之易事也。夫子見人有善若已有之,是夫子之不爭也。聞善必躬親行之,然後道之,是夫子之能勞也。夫子之能勞也,夫子之不爭也,夫子之易事也,吾學夫子之三言而未能行。」
kǒng zǐ shuō: huí, ruò yǒu jūn zǐ zhī dào sì: qiáng yú xíng jǐ, ruò yú shòu jiàn, chù yú dài lù, shèn yú chí shēn.
孔子說:「回,若有君子之道四:強於行己,弱於受諫,怵於待祿,慎於持身。」
zhòng ní yuē: shǐ yǒu jūn zǐ zhī dào sān: bù shì ér jìng shàng, bù sì ér jìng guǐ, zhí néng qū yú rén.
仲尼曰:「史■有君子之道三:不仕而敬上,不祀而敬鬼,直能曲於人。」
kǒng zǐ yuē: qiū sǐ zhī hòu, shāng yě rì yì, cì yě rì sǔn shāng yě hǎo yǔ xián jǐ zhě chù, cì yě hǎo shuō bù rú jǐ zhě.
孔子曰:「丘死之後,商也日益,賜也日損;商也好與賢己者處,賜也好說不如己者。」
kǒng zǐ jiāng xíng, wú gài. dì zǐ yuē: zi xià yǒu gài, kě yǐ xíng. kǒng zǐ yuē: shāng zhī wèi rén yě, shén duǎn yú cái. wú wén yǔ rén jiāo zhě, tuī qí zhǎng zhě, wéi qí duǎn zhě, gù néng jiǔ zhǎng yǐ.
孔子將行,無蓋。弟子曰:「子夏有蓋,可以行。」孔子曰:「商之為人也,甚短於財。吾聞與人交者,推其長者,違其短者,故能久長矣。」
zǐ lù xíng, cí yú zhòng ní yuē: gǎn wèn xīn jiāo qǔ qīn ruò hé? yán guǎ kě xíng ruò hé? zhǎng wèi shàn shì ér wú fàn ruò hé? zhòng ní yuē: xīn jiāo qǔ qīn, qí zhōng hū! yán guǎ kě xíng, qí xìn hū! zhǎng wèi shàn shì ér wú fàn, qí lǐ hū!
子路行,辭於仲尼曰:「敢問新交取親若何?言寡可行若何?長為善士而無犯若何?」仲尼曰:「新交取親,其忠乎!言寡可行,其信乎!長為善士而無犯,其禮乎!」
zǐ lù jiāng xíng, cí yú zhòng ní, yuē: zèng rǔ yǐ chē hū? yǐ yán hū? zǐ lù yuē: qǐng yǐ yán! zhòng ní yuē: bù qiáng bù yuǎn, bù láo wú gōng, bù zhōng wú qīn, bù xìn wú fù, bù gōng wú lǐ. shèn cǐ wǔ zhě, kě yǐ zhǎng jiǔ yǐ.
子路將行,辭於仲尼,曰:「贈汝以車乎?以言乎?」子路曰:「請以言!」仲尼曰:「不強不遠,不勞無功,不忠無親,不信無復,不恭無禮。慎此五者,可以長久矣。」
zēng zǐ cóng kǒng zǐ yú qí, qí jǐng gōng yǐ xià qīng lǐ pìn zēng zǐ, zēng zǐ gù cí, jiāng xíng, yàn zǐ sòng zhī, yuē: wú wén jūn zǐ zèng rén yǐ cái, bù ruò yǐ yán. jīn fū lán běn sān nián, zhàn zhī yǐ lù hǎi, jì chéng zé yì yǐ pǐ mǎ, fēi lán běn měi yě. yuàn zi xiáng qí suǒ zhàn. jì dé suǒ zhàn, yì qiú suǒ zhàn. wú wén jūn zǐ jū bì zé chù, suǒ yǐ qiú shì yě yóu bì zé shì, suǒ yǐ xiū dào yě. wú wén fǎn cháng yí xìng zhě yù yě, gù bù kě bù shèn yě.
曾子從孔子於齊,齊景公以下卿禮聘曾子,曾子固辭,將行,晏子送之,曰:「吾聞君子贈人以財,不若以言。今夫蘭本三年,湛之以鹿醢,既成則易以匹馬,非蘭本美也。願子詳其所湛。既得所湛,亦求所湛。吾聞君子居必擇處,所以求士也;游必擇士,所以修道也。吾聞反常移性者欲也,故不可不慎也。」
kǒng zǐ yuē: zhōng rén zhī qíng, yǒu yú zé chǐ, bù zú zé jiǎn, wú jìn zé yín, wú dù zé shī, zòng yù zé bài. yǐn shí yǒu liàng, yī fú yǒu jié, gōng shì yǒu dù, chù jù yǒu shù, chē qì yǒu xiàn, yǐ fáng luàn zhī yuán yě. gù fū dù liàng bù kě bù míng yě, shàn yán bù kě bù tīng yě.
孔子曰:「中人之情,有餘則侈,不足則儉,無禁則淫,無度則失,縱慾則敗。飲食有量,衣服有節,宮室有度,畜聚有數,車器有限,以防亂之源也。故夫度量不可不明也,善言不可不聽也。」
kǒng zǐ yuē: qiǎo ér hǎo dù bì gōng, yǒng ér hǎo tóng bì shèng, zhī ér hǎo móu bì chéng yú zhě fǎn shì, fū chù zhòng shàn chǒng, zhuān shì dù xián, yú zhě zhī qíng yě. zhì jiāo ào ér qīng jiù yuàn, shì yǐ zūn wèi zé bì wēi, rèn zhòng zé bì bēng, shàn chǒng zé bì rǔ.
孔子曰:「巧而好度必工,勇而好同必勝,知而好謀必成;愚者反是,夫處重擅寵,專事妒賢,愚者之情也。志驕傲而輕舊怨,是以尊位則必危,任重則必崩,擅寵則必辱。」
kǒng zǐ yuē: biān pū zhī zǐ, bù cóng fù zhī jiào xíng lù zhī mín, bù cóng jūn zhī zhèng, yán jí zhī nán xíng. gù jūn zǐ bù jí duàn, bù yì shǐ, yǐ wèi luàn yuán.
孔子曰:「鞭撲之子,不從父之教;刑戮之民,不從君之政,言疾之難行。故君子不急斷,不意使,以為亂源。」
kǒng zǐ yuē: zhōng rì yán bù yí jǐ zhī yōu, zhōng rì xíng bù yí jǐ zhī huàn, wéi zhì zhě yǒu zhī. gù kǒng jù suǒ yǐ chú huàn yě, gōng jìng suǒ yǐ yuè nán yě zhōng shēn wèi zhī, yī yán bài zhī, kě bù shèn hū!
孔子曰:「終日言不遺己之憂,終日行不遺己之患,唯智者有之。故恐懼所以除患也,恭敬所以越難也;終身為之,一言敗之,可不慎乎!」
kǒng zǐ yuē: yǐ fù guì wèi rén xià zhě, hé rén bù yǔ? yǐ fù guì jìng ài rén zhě, hé rén bù qīn? zhòng yán bù nì, kě wèi zhī yán yǐ, zhòng xiàng zhī, kě wèi zhī shí yǐ.
孔子曰:「以富貴為人下者,何人不與?以富貴敬愛人者,何人不親?眾言不逆,可謂知言矣,眾向之,可謂知時矣。」
kǒng zǐ yuē: fū fù ér néng fù rén zhě, yù pín ér bù kě de yě guì ér néng guì rén zhě, yù jiàn ér bù kě de yě dá ér néng dá rén zhě, yù qióng ér bù kě de yě.
孔子曰:「夫富而能富人者,欲貧而不可得也;貴而能貴人者,欲賤而不可得也;達而能達人者,欲窮而不可得也。」
zhòng ní yuē: fēi qí dì ér shù zhī, bù shēng yě, fēi qí rén ér yǔ zhī, fú tīng yě de qí rén, rú jù shā ér yǔ zhī, fēi qí rén, rú jù lóng ér gǔ zhī.
仲尼曰:「非其地而樹之,不生也,非其人而語之,弗聽也;得其人,如聚沙而雨之,非其人,如聚聾而鼓之。」
kǒng zǐ yuē: chuán fēi shuǐ bù kě xíng, shuǐ rù chuán zhōng, zé qí méi yě, gù yuē: jūn zǐ bù kě bù yán yě, xiǎo rén bù kě bù bì yě!
孔子曰:「船非水不可行,水入船中,則其沒也,故曰:君子不可不嚴也,小人不可不閉也!」
kǒng zǐ yuē: yī xián gù bù kùn, yī fù gù bù qióng, mǎ jiǎn zhǎn ér fù xíng zhě hé, yǐ fǔ zú zhòng yě.
孔子曰:「依賢固不困,依富固不窮,馬趼斬而復行者何,以輔足眾也。」
kǒng zǐ yuē: bù zhī qí zi, shì qí suǒ yǒu bù zhī qí jūn, shì qí suǒ shǐ. yòu yuē: yǔ shàn rén jū, rú rù lán zhǐ zhī shì, jiǔ ér bù wén qí xiāng, zé yǔ zhī huà yǐ yǔ è rén jū, rú rù bào yú zhī sì, jiǔ ér bù wén qí chòu, yì yǔ zhī huà yǐ. gù yuē: dān zhī suǒ cáng zhě chì, wū zhī suǒ cáng zhě hēi. jūn zǐ shèn suǒ cáng.
孔子曰:「不知其子,視其所友;不知其君,視其所使。」又曰:「與善人居,如入蘭芷之室,久而不聞其香,則與之化矣;與惡人居,如入鮑魚之肆,久而不聞其臭,亦與之化矣。故曰:丹之所藏者赤,烏之所藏者黑。君子慎所藏。」
zi gòng wèn yuē: jūn zǐ jiàn dà shuǐ bì guān yān, hé yě? kǒng zǐ yuē: fū shuǐ zhě, jūn zǐ bǐ dé yān. biàn yǔ ér wú sī, shì dé suǒ jí zhě shēng, shì rén qí liú bēi xià jù jù, jiē xún qí lǐ, shì yì qiǎn zhě liú xíng, shēn zhě bù cè, shì zhì qí fù bǎi rèn zhī gǔ bù yí, shì yǒng mián ruò ér wēi dá, shì chá shòu è bù ràng, shì bāo méng bù qīng yǐ rù, xiān jié yǐ chū, shì shàn huà zhì liàng bì píng, shì zhèng yíng bù qiú gài, shì dù qí wàn zhé bì dōng, shì yì. shì yǐ jūn zǐ jiàn dà shuǐ guān yān ěr yě.
子貢問曰:「君子見大水必觀焉,何也?」孔子曰:「夫水者,君子比德焉。遍予而無私,似德;所及者生,似仁;其流卑下句倨,皆循其理,似義;淺者流行,深者不測,似智;其赴百仞之谷不疑,似勇;綿弱而微達,似察;受惡不讓,似包蒙;不清以入,鮮潔以出,似善化;至量必平,似正;盈不求概,似度;其萬折必東,似意。是以君子見大水觀焉爾也。」
fū zhì zhě hé yǐ lè shuǐ yě? yuē: quán yuán kuì kuì, bù shì zhòu yè, qí shì lì zhě xún lǐ ér xíng, bù yí xiǎo jiān, qí shì chí píng zhě dòng ér zhī xià, qí shì yǒu lǐ zhě fù qiān rèn zhī hè ér bù yí, qí shì yǒng zhě zhàng fáng ér qīng, qí shì zhī mìng zhě bù qīng yǐ rù, xiān jié yǐ chū, qí shì shàn huà zhě zhòng rén qǔ píng pǐn lèi yǐ zhèng, wàn wù dé zhī zé shēng, shī zhī zé sǐ, qí shì yǒu dé zhě shū shū yuān yuān, shēn bù kě cè, qí shì shèng zhě. tōng rùn tiān dì zhī jiān, guó jiā yǐ chéng, shì zhī zhī suǒ yǐ lè shuǐ yě. shī yún: sī lè pàn shuǐ, báo cǎi qí máo lǔ hóu lì zhǐ, zài pàn yǐn jiǔ. lè shuǐ zhī wèi yě. fū rén zhě hé yǐ lè shān yě? yuē: fū shān lóng sǒng zuǐ, wàn mín zhī suǒ guān yǎng. cǎo mù shēng yān, zhòng mù lì yān, fēi qín cuì yān, zǒu shòu xiū yān, bǎo cáng zhí yān, qí fū xī yān, yù qún wù ér bù juàn yān, sì fāng bìng qǔ ér bù xiàn yān. chū yún fēng tōng qì yú tiān dì zhī jiān, guó jiā yǐ chéng, shì rén zhě suǒ yǐ lè shān yě. shī yuē: tài shān yán yán, lǔ hóu shì zhān. lè shān zhī wèi yǐ.
「夫智者何以樂水也?」曰:「泉源潰潰,不釋晝夜,其似力者;循理而行,不遺小間,其似持平者;動而之下,其似有禮者;赴千仞之壑而不疑,其似勇者;障防而清,其似知命者;不清以入,鮮潔以出,其似善化者;眾人取平品類以正,萬物得之則生,失之則死,其似有德者;淑淑淵淵,深不可測,其似聖者。通潤天地之間,國家以成,是知之所以樂水也。詩云:『思樂泮水,薄采其茆;魯侯戾止,在泮飲酒。』樂水之謂也。」「夫仁者何以樂山也?」曰:「夫山巃嵷●嶵,萬民之所觀仰。草木生焉,眾木立焉,飛禽萃焉,走獸休焉,寶藏殖焉,奇夫息焉,育群物而不倦焉,四方並取而不限焉。出雲風通氣於天地之間,國家以成,是仁者所以樂山也。詩曰:『太山岩岩,魯侯是瞻。』樂山之謂矣。」
yù yǒu liù měi, jūn zǐ guì zhī: wàng zhī wēn rùn, jìn zhī lì lǐ, shēng jìn xú ér wén yuǎn, zhé ér bù náo, què ér bù rěn, lián ér bù guì, yǒu xiá bì shì zhī yú wài, shì yǐ guì zhī. wàng zhī wēn rùn zhě, jūn zǐ bǐ dé yān, jìn yú lì lǐ zhě, jūn zǐ bǐ zhì yān shēng jìn xú ér wén yuǎn zhě, jūn zǐ bǐ yì yān zhé ér bù náo, què ér bù rěn zhě, jūn zǐ bǐ yǒng yān lián ér bù guì zhě, jūn zǐ bǐ rén yān yǒu xiá bì jiàn yú wài zhě, jūn zǐ bǐ qíng yān.
玉有六美,君子貴之:望之溫潤,近之栗理,聲近徐而聞遠,折而不撓,闕而不荏,廉而不劌,有瑕必示之於外,是以貴之。望之溫潤者,君子比德焉,近於栗理者,君子比智焉;聲近徐而聞遠者,君子比義焉;折而不撓,闕而不荏者,君子比勇焉;廉而不劌者,君子比仁焉;有瑕必見於外者,君子比情焉。
dào wú wèn zhī fū zǐ: duō suǒ zhī, wú suǒ zhī, qí shēn shú shàn zhě hū? duì yuē: wú zhī zhě, sǐ rén shǔ yě suī bù sǐ, lèi rén zhě bì zhòng shén yǐ. rán duō suǒ zhī zhě hǎo, qí yòng xīn yě duō suǒ zhī zhě chū yú lì rén jí shàn yǐ, chū yú hài rén jí bù shàn yě. dào wú yuē: shàn zāi!
道吾問之夫子:「多所知,無所知,其身孰善者乎?」對曰:「無知者,死人屬也;雖不死,累人者必眾甚矣。然多所知者好,其用心也多;所知者出於利人即善矣,出於害人即不善也。」道吾曰:「善哉!」
yuè shí fù yuē: bù xiào rén, zì xián yě yú zhě, zì duō yě nìng rén zhě, jiē mò néng xiāng qí xīn kǒu yǐ chū zhī, yòu wèi rén wù yán yě. pì zhī yóu kě ér chuān jǐng, lín nán ér hòu zhù bīng, suī jí cóng ér bù jí yě.
越石父曰:「不肖人,自賢也;愚者,自多也;佞人者,皆莫能相其心口以出之,又謂人勿言也。譬之猶渴而穿井,臨難而後鑄兵,雖疾從而不及也。」
fū lín cái wàng pín, lín shēng wàng sǐ, kě yǐ yuǎn zuì yǐ. fū jūn zǐ ài kǒu, kǒng què ài yǔ, hǔ bào ài zhǎo, cǐ jiē suǒ yǐ zhì shēn fǎ yě. shàng jiāo zhě bù shī qí lù, xià jiāo zhě bù lí yú huàn, shì yǐ jūn zǐ zé rén yǐ jiāo, nóng rén zé tián ér tián. jūn zǐ shù rén, nóng fū shù tián tián zhě zé zhǒng ér zhǒng zhī, fēng nián bì děi sù shì zé rén ér shù zhī, fēng shí bì děi lù yǐ.
夫臨財忘貧,臨生忘死,可以遠罪矣。夫君子愛口,孔雀愛羽,虎豹愛爪,此皆所以治身法也。上交者不失其祿,下交者不離於患,是以君子擇人以交,農人擇田而田。君子樹人,農夫樹田;田者擇種而種之,豐年必得粟;士擇人而樹之,豐時必得祿矣。
tiān xià shī dào, ér hòu rén yì shēng yān, guó jiā bù zhì, ér hòu xiào zǐ shēng yān, mín zhēng bù fēn, ér hòu cí huì shēng yān, dào nì shí fǎn, ér hòu quán móu shēng yān. fán shàn zhī shēng yě, jiē xué zhī suǒ yóu. yī shì zhī zhōng, bì yǒu zhǔ dào yān, fù mǔ zhī wèi yě gù jūn zhèng zé bǎi xìng zhì, fù mǔ zhèng zé zi sūn xiào cí. shì yǐ kǒng zǐ jiā ér bù zhī mà, zēng zǐ jiā ér bù zhī nù suǒ yǐ rán zhě, shēng ér shàn jiào yě. fū rén zhě hǎo hé rén, bù rén zhě hǎo lí rén, gù jūn zǐ jū rén jiān zé zhì, xiǎo rén jū rén jiān zé luàn jūn zǐ yù hé rén, pì yóu shuǐ huǒ bù xiāng néng rán yě, ér dǐng zài qí jiān, shuǐ huǒ bù luàn, nǎi hé bǎi wèi. shì yǐ jūn zǐ bù kě bù shèn zé rén zài qí jiān!
天下失道,而後仁義生焉,國家不治,而後孝子生焉,民爭不分,而後慈惠生焉,道逆時反,而後權謀生焉。凡善之生也,皆學之所由。一室之中,必有主道焉,父母之謂也;故君正則百姓治,父母正則子孫孝慈。是以孔子家兒不知罵,曾子家兒不知怒;所以然者,生而善教也。夫仁者好合人,不仁者好離人,故君子居人間則治,小人居人間則亂;君子欲和人,譬猶水火不相能然也,而鼎在其間,水火不亂,乃和百味。是以君子不可不慎擇人在其間!
qí jǐng gōng wèn yàn zǐ yuē: guǎ rén zì zuò dì, èr sān zi jiē zuò dì wú zi dú qiān cǎo ér zuò zhī, hé yě? yàn zǐ duì yuē: yīng wén zhī: wéi sàng yǔ yù zuò yú dì. jīn bù gǎn yǐ sàng yù zhī shì shì yú jūn yǐ.
齊景公問晏子曰:「寡人自坐地,二三子皆坐地;吾子獨搴草而坐之,何也?」晏子對曰:「嬰聞之:唯喪與獄坐於地。今不敢以喪獄之事侍於君矣。」
qí gāo tíng wèn yú kǒng zǐ yuē: tíng bù kuàng shān, bù zhí dì, yī suō tí zhí jīng qì, yǐ wèn shì jūn zhī dào, yuàn fū zǐ gào zhī. kǒng zǐ yuē: zhēn yǐ gàn zhī, jìng yǐ fǔ zhī, dài rén wú juàn, jiàn jūn zǐ zé jǔ zhī, jiàn xiǎo rén zé tuì zhī qù ěr ě xīn ér zhōng yǔ zhī, mǐn qí xíng, xiū qí lǐ, qiān lǐ zhī wài qīn rú xiōng dì ruò xíng bù mǐn, lǐ bù hé, duì mén bù tōng yǐ.
齊高廷問於孔子曰:「廷、不曠山,不直地,衣蓑提執精氣,以問事君之道,願夫子告之。」孔子曰:「貞以干之,敬以輔之,待人無倦,見君子則舉之,見小人則退之;去爾噁心而忠與之,敏其行,修其禮,千里之外親如兄弟;若行不敏,禮不合,對門不通矣。」