xián rén jūn zǐ zhě, tōng hū shèng shuāi zhī shí, míng hū chéng bài zhī duān, chá hū zhì luàn zhī jì, shěn hū rén qíng. zhī suǒ qù jiù, gù suī qióng bù chǔ wáng guó zhī shì, suī pín bù shòu wū jūn zhī lù shì yǐ tài gōng qī shí ér bù zì dá, sūn shū áo sān qù xiāng ér bù zì huǐ hé zé? bù qiáng hé fēi qí rén yě. tài gōng yī hé yú zhōu ér hóu qī bǎi suì, sūn shū áo yī hé yú chǔ ér fēng shí shì dài fū zhǒng cún wáng yuè ér bà, jù jiàn cì sǐ yú qián lǐ sī jī gōng yú qín, ér zú bèi wǔ xíng. jìn zhōng yōu jūn, wēi shēn ān guó, qí gōng yī yě huò yǐ fēng hóu ér bù jué, huò yǐ cì sǐ ér bèi xíng suǒ mù suǒ yóu yì yě. gù jī zǐ qù guó ér yáng kuáng, fàn lǐ qù yuè ér yì míng, zhì guò qù jūn dì ér gèng xìng, jiē jiàn yuǎn shí wēi, ér rén néng qù fù shì, yǐ bì méng shēng zhī huò zhě yě. fū bào luàn zhī jūn, shú néng lí zhí yǐ yì qí shēn, ér yǔ yú huàn hū zāi? gù xián zhě fēi wèi sǐ bì hài ér yǐ yě, wèi shā shēn wú yì ér míng zhǔ zhī bào yě. bǐ gàn sǐ zhòu ér bù néng zhèng qí xíng, zi xū sǐ wú ér bù néng cún qí guó èr zi zhě qiáng jiàn ér sǐ, shì zú míng zhǔ zhī bào ěr, wèi shǐ yǒu yì rú qiū háo zhī duān yě. shì yǐ xián rén bì qí zhì, sāi qí néng, dài de qí rén rán hòu hé gù yán wú bù tīng, xíng wú jiàn yí, jūn chén liǎng yǔ, zhōng shēn wú huàn. jīn fēi děi qí shí, yòu wú qí rén, zhí sī yì bù néng yǐ, mǐn shì zhī luàn, yōu zhǔ zhī wēi yǐ wú zī zhī shēn, shè bì sāi zhī lù jīng hū chán rén zhī qián, zào wú liàng zhī zhǔ, fàn bù cè zhī zuì shāng qí tiān xìng, qǐ bù huò zāi? gù wén xìn hóu lǐ sī, tiān xià suǒ wèi xián yě, wèi guó jì chuāi wēi shè yǐn, suǒ wèi wú guò cè yě zhàn shèng gōng qǔ, suǒ wèi wú qiáng dí yě. jī gōng shén dà, shì lì shén gāo. xián rén bù yòng, chán rén yòng shì, zì zhī bù yòng, qí rén bù néng qù zhì dí jī gōng, bù shī qiū háo bì huàn qù hài, bú jiàn qiū shān. jī qí suǒ yù, yǐ zhì qí suǒ è, qǐ bù wéi shì lì huò zāi? shī yún:" rén zhī qí yī, mò zhī qí tā." cǐ zhī wèi yě.
贤人君子者,通乎盛衰之时,明乎成败之端,察乎治乱之纪,审乎人情。知所去就,故虽穷不处亡国之势,虽贫不受污君之禄;是以太公七十而不自达,孙叔敖三去相而不自悔;何则?不强合非其人也。太公一合于周而侯七百岁,孙叔敖一合于楚而封十世;大夫种存亡越而霸,句践赐死于前;李斯积功于秦,而卒被五刑。尽忠忧君,危身安国,其功一也;或以封侯而不绝,或以赐死而被刑;所慕所由异也。故箕子去国而佯狂,范蠡去越而易名,智过去君弟而更姓,皆见远识微,而仁能去富势,以避萌生之祸者也。夫暴乱之君,孰能离絷以役其身,而与于患乎哉?故贤者非畏死避害而已也,为杀身无益而明主之暴也。比干死纣而不能正其行,子胥死吴而不能存其国;二子者强谏而死,适足明主之暴耳,未始有益如秋毫之端也。是以贤人闭其智,塞其能,待得其人然后合;故言无不听,行无见疑,君臣两与,终身无患。今非得其时,又无其人,直私意不能已,闵世之乱,忧主之危;以无赀之身,涉蔽塞之路;经乎谗人之前,造无量之主,犯不测之罪;伤其天性,岂不惑哉?故文信侯、李斯,天下所谓贤也,为国计揣微射隐,所谓无过策也;战胜攻取,所谓无强敌也。积功甚大,势利甚高。贤人不用,谗人用事,自知不用,其仁不能去;制敌积功,不失秋毫;避患去害,不见丘山。积其所欲,以至其所恶,岂不为势利惑哉?诗云:“人知其一,莫知其它。”此之谓也。
zi shí dēng wú shān ér sì wàng, kuì rán ér tàn xī yuē:" wū hū bēi zāi! shì yǒu míng yú shì qíng, bù hé yú rén xīn zhě yǒu hé yú rén xīn, bù míng yú shì qíng zhě." dì zǐ wèn yuē:" hé wèi yě?" zi shí yuē:" xī zhě wú wáng fū chāi bù tīng wǔ zǐ xū, jìn zhōng jí jiàn, jué mù ér gū tài zǎi pǐ gōng sūn luò, tōu hé gǒu róng, yǐ shùn fū chāi zhī zhì ér fá wú. èr zi shěn shēn jiāng hú, tóu xuán yuè qí. xī zhě fèi zhòng è lái gé zhǎng bí jué ěr, chóng hóu hǔ shùn zhòu zhī xīn, yù yǐ hé yú yì, wǔ wáng fá zhòu sì zǐ shēn sǐ mù zhī yě, tóu zú yì suǒ, bǐ gàn jìn zhōng pōu xīn ér sǐ. jīn yù míng shì qíng, kǒng yǒu jué mù pōu xīn zhī huò, yù hé rén xīn, kǒng yǒu tóu zú yì suǒ zhī huàn. yóu shì guān zhī, jūn zǐ dào xiá ěr. chéng bù féng qí míng zhǔ, xiá dào zhī zhōng, yòu jiāng wēi xiǎn bì sè, wú kě cóng chū zhě."
子石登吴山而四望,喟然而叹息曰:“呜呼悲哉!世有明于事情,不合于人心者;有合于人心,不明于事情者。”弟子问曰:“何谓也?”子石曰:“昔者吴王夫差不听伍子胥,尽忠极谏,抉目而辜;太宰嚭、公孙雒,偷合苟容,以顺夫差之志而伐吴。二子沈身江湖,头悬越旗。昔者费仲、恶来革、长鼻决耳,崇侯虎顺纣之心,欲以合于意,武王伐纣、四子身死牧之野,头足异所,比干尽忠剖心而死。今欲明事情,恐有抉目剖心之祸,欲合人心,恐有头足异所之患。由是观之,君子道狭耳。诚不逢其明主,狭道之中,又将危险闭塞,无可从出者。”
qí shè zi jiàn qín huì wáng, huì wáng shuō zhī, yú shì táng gū chán zhī, fù jiàn, huì wáng huái nù yǐ dài zhī. fēi qí shuō yì yě, suǒ tīng zhě yì yě. gù yǐ zhēng wèi yǔ, fēi xián zhī zuì yě yǐ gān wèi kǔ, xiàn wèi zhī guò yě.
祁射子见秦惠王,惠王说之,于是唐姑谗之,复见,惠王怀怒以待之。非其说异也,所听者易也。故以征为羽,非弦之罪也;以甘为苦,限味之过也。
mí zi xiá ài yú wèi jūn, wèi guó zhī fǎ: qiè jià jūn chē zuì yuè. mí zi xiá zhī mǔ jí, rén wén, yè wǎng gào zhī. mí zi xiá shàn jià jūn chē ér chū, jūn wén zhī, xián zhī yuē:" xiào zāi! wèi mǔ zhī gù fàn yuè zuì zāi!" jūn yóu guǒ yuán, mí zi xiá shí táo ér gān, bù jìn ér fèng jūn, jūn yuē:" ài wǒ ér wàng qí kǒu wèi." jí mí zi xiá sè shuāi ér ài chí, dé zuì yú jūn, jūn yuē:" shì gù cháng jiǎo wú chē, yòu cháng shí wǒ yǐ yú táo." gù zi xiá zhī xíng wèi bì biàn chū yě, qián jiàn xián hòu huò zuì zhě, ài zēng zhī shēng biàn yě.
弥子瑕爱于卫君,卫国之法:窃驾君车罪刖。弥子瑕之母疾,人闻,夜往告之。弥子瑕擅驾君车而出,君闻之,贤之曰:“孝哉!为母之故犯刖罪哉!”君游果园,弥子瑕食桃而甘,不尽而奉君,君曰:“爱我而忘其口味。”及弥子瑕色衰而爱弛,得罪于君,君曰:“是故尝矫吾车,又尝食我以余桃。”故子瑕之行未必变初也,前见贤后获罪者,爱憎之生变也。
shùn gēng zhī shí bù néng lì qí lín rén, jí wèi tiān zǐ, tiān xià dài zhī. gù jūn zǐ qióng zé shàn qí shēn, dá zé lì yú tiān xià.
舜耕之时不能利其邻人,及为天子,天下戴之。故君子穷则善其身,达则利于天下。
kǒng zǐ yuē:" zì jì sūn zhī cì wǒ qiān zhōng ér yǒu yì qīn, zì nán gōng xiàng shū zhī chéng wǒ chē yě, ér dào jiā xíng. gù dào yǒu shí ér hòu zhòng, yǒu shì ér hòu xíng, wēi fū èr zi zhī cì, qiū zhī dào jǐ yú fèi yě."
孔子曰:“自季孙之赐我千钟而友益亲,自南宫项叔之乘我车也,而道加行。故道有时而后重,有势而后行,微夫二子之赐,丘之道几于废也。”
tài gōng tián bù zú yǐ cháng zhǒng, yú bù zú yǐ cháng wǎng, zhì tiān xià yǒu yú zhì. wén gōng zhǒng mǐ, zēng zǐ jià yáng, sūn shū áo xiāng chǔ, sān nián bù zhī è zài héng hòu, wù dà zhě gù wàng xiǎo. zhì bó chú rén wáng zhì ér zhī zhī, hán wèi fǎn ér bù zhī hán dān zi yáng yuán rén wáng táo ér zhī zhī, qí wáng yě bù zhī. wù xiǎo zhě yì wàng dà yě."
太公田不足以偿种,渔不足以偿网,治天下有余智。文公种米,曾子架羊,孙叔敖相楚,三年不知轭在衡后,务大者固忘小。智伯厨人亡炙●而知之,韩魏反而不知;邯郸、子阳园人亡桃而知之,其亡也不知。务小者亦忘大也。”
chún yú kūn wèi mèng zǐ yuē:" xiān míng shí zhě, wéi rén zhě yě hòu míng shí zhě, zì wèi zhě yě. fū zǐ zài sān qīng zhī zhōng, míng shí wèi jiā shang xià ér qù zhī, rén zhě gù rú cǐ hū?" mèng zǐ yuē:" jū xià wèi, bù yǐ xián shì bù xiào zhě, bó yí yě wǔ jiù tāng, wǔ jiù jié zhě, yī yǐn yě bù è wū jūn, bù cí xiǎo guān zhě, liǔ xià huì yě. sān zi zhě bù tóng dào, qí qù yī yě. yī zhě hé yě? yuē rén yě. jūn zǐ yì rén ér yǐ, hé bì tóng?" yuē:" lǔ mù gōng zhī shí, gōng yí zi wéi zhèng, zi sī zi gēng wèi chén, lǔ zhī xuē yě zī shén. ruò shì hū xián zhě zhī wú yì yú guó yě." yuē:" yú bù yòng bǎi lǐ xī ér wáng, qín mù gōng yòng zhī ér bà, gù bù yòng xián zé wáng, xuē hé kě de yě." yuē:" xī zhě wáng bào chǔ yú qí, ér hé xī shàn ōu mián jū chǔ yú gāo táng, ér qí yòu shàn gē. huá zhōu qǐ liáng zhī qī, shàn kū qí fū ér biàn guó sú. yǒu zhū nèi bì xíng yú wài wèi qí shì, wú qí gōng, kūn wèi dǔ yě. shì gù wú xián zhě yě, yǒu zé kūn bì shí zhī yǐ." yuē:" kǒng zǐ wèi lǔ sī kòu ér bù yòng, cóng jì fán ròu bù zhì, bù tuō miǎn ér xíng qí bù shàn zhě yǐ wéi wèi ròu yě, qí shàn zhě yǐ wéi wèi lǐ yě. nǎi kǒng zǐ yù yǐ wēi zuì xíng, bù yù wèi gǒu qù, gù jūn zǐ zhī suǒ wéi, zhòng rén gù bù dé shí yě."
淳于髡谓孟子曰:“先名实者,为人者也;后名实者,自为者也。夫子在三卿之中,名实未加上下而去之,仁者固如此乎?”孟子曰:“居下位,不以贤事不肖者,伯夷也;五就汤,五就桀者,伊尹也;不恶污君,不辞小官者,柳下惠也。三子者不同道,其趣一也。一者何也?曰仁也。君子亦仁而已,何必同?”曰:“鲁穆公之时,公仪子为政,子思、子庚为臣,鲁之削也滋甚。若是乎贤者之无益于国也。”曰:“虞不用百里奚而亡,秦穆公用之而霸,故不用贤则亡,削何可得也。”曰:“昔者王豹处于淇,而河西善讴;绵驹处于高唐,而齐右善歌。华舟杞梁之妻,善哭其夫而变国俗。有诸内必形于外;为其事,无其功,髡未睹也。是故无贤者也,有则髡必识之矣。”曰:“孔子为鲁司寇而不用,从祭膰肉不至,不脱冕而行;其不善者以为为肉也,其善者以为为礼也。乃孔子欲以微罪行,不欲为苟去,故君子之所为,众人固不得识也。”
liáng xiāng sǐ, huì zi yù zhī liáng, dù hé ér jù duò shuǐ zhōng, chuán rén jiù zhī. chuán rén yuē:" zi yù hé zhī ér jù yě?" yuē:" liáng wú xiāng, wú yù wǎng xiāng zhī." chuán rén yuē:" zi jū chuán jí zhī jiān ér kùn, wú wǒ zé zi sǐ yǐ, zi hé néng xiāng liáng hū?" huì zǐ yuē:" zi jū sōu jí zhī jiān zé wú bù rú zi zhì yú ān guó jiā, quán shè jì, zi zhī bǐ wǒ, méng méng rú wèi shì zhī gǒu ěr."
梁相死,惠子欲之梁,渡河而遽堕水中,船人救之。船人曰:“子欲何之而遽也?”曰:“梁无相,吾欲往相之。”船人曰:“子居船橶之间而困,无我则子死矣,子何能相梁乎?”惠子曰:“子居艘楫之间则吾不如子;至于安国家,全社稷,子之比我,蒙蒙如未视之狗耳。”
xī lǘ guò dōng dù hé zhōng liú ér nì, chuán rén jiē ér chū zhī, wèn yuē:" jīn zhě zi yù ān zhī?" xī lǘ guò yuē:" yù dōng shuō zhū hóu wáng." chuán rén yǎn kǒu ér xiào yuē:" zi dù hé zhōng liú ér nì, bù néng zì jiù, ān néng shuō zhū hóu hū?" xī lǘ guò yuē:" wú yǐ zi zhī suǒ néng xiāng wèi shāng yě. zi dú bù wén hé shì zhī bì hū? jià zhòng qiān jīn, rán yǐ zhī jiān fǎng, céng bù rú wǎ zhuān suí hóu zhī zhū, guó bǎo yě, rán yòng zhī dàn, céng bù rú ní wán qí jì lù ěr, yǐ héng fù è ér qū, yī rì qiān lǐ, cǐ zhì jí yě, rán shǐ bǔ shǔ, céng bù rú bǎi qián zhī lí gàn jiāng mò fú zhōng bù zhēng, shì wù bù zhī, yáng rèn lí jīn zhǎn yǔ qì tiě fǔ, cǐ zhì lì yě, rán yǐ zhī bǔ lǚ, céng bù rú liǎng qián zhī zhuī. jīn zi chí jí chéng piān zhōu, chù guǎng shuǐ zhī zhōng, dāng yáng hóu zhī bō, ér lín yuān liú, shì zi zhī suǒ néng ěr. ruò chéng yǔ zi dōng shuō zhū hóu wáng, jiàn yī guó zhī wáng, zi zhī méng méng, wú yì fū wèi shì zhī gǒu ěr."
西闾过东渡河中流而溺,船人接而出之,问曰:“今者子欲安之?”西闾过曰:“欲东说诸侯王。”船人掩口而笑曰:“子渡河中流而溺,不能自救,安能说诸侯乎?”西闾过曰:“无以子之所能相为伤也。子独不闻和氏之璧乎?价重千金,然以之间纺,曾不如瓦砖;随侯之珠,国宝也,然用之弹,曾不如泥丸;骐骥騄駬,倚衡负轭而趋,一日千里,此至疾也,然使捕鼠,曾不如百钱之狸;干將、鏌■拂鐘不錚,試物不知,揚刃离金斩羽契铁斧,此至利也,然以之补履,曾不如两钱之锥。今子持楫乘扁舟,处广水之中,当阳侯之波,而临渊流,适子之所能耳。若诚与子东说诸侯王,见一国之王,子之蒙蒙,无异夫未视之狗耳。”
gān wù shǐ yú qí, dù dà hé. chuán rén yuē:" hé shuǐ jiān ěr, jūn bù néng zì dù, néng wéi wáng zhě zhī shuō hū?" gān wù yuē:" bù rán, rǔ bù zhī yě. wù gè yǒu duǎn cháng, jǐn yuàn dūn hòu, kě shì zhǔ bù shī yòng bīng qí jì lù ěr, zú jí qiān lǐ, zhì zhī gōng shì, shǐ zhī bǔ shǔ, céng bù rú xiǎo lí gàn jiàng wèi lì, míng wén tiān xià, jiàng yǐ zhì mù, bù rú jīn fǔ. jīn chí jí ér shàng xià suí liú, wú bù rú zi shuō qiān shèng zhī jūn, wàn shèng zhī zhǔ, zi yì bù rú wù yǐ."
甘戊使于齐,渡大河。船人曰:“河水间耳,君不能自渡,能为王者之说乎?”甘戊曰:“不然,汝不知也。物各有短长,谨愿敦厚,可事主不施用兵;骐骥、騄駬,足及千里,置之宫室,使之捕鼠,曾不如小狸;干将为利,名闻天下,匠以治木,不如斤斧。今持楫而上下随流,吾不如子;说千乘之君,万乘之主,子亦不如戊矣。”
jīn fū shì yì zé shì biàn, shì biàn zé shí yí, shí yí zé sú yì shì yǐ jūn zǐ xiān xiāng qí tǔ dì, ér cái qí qì, guān qí sú, ér hé qí fēng, zǒng zhòng yì ér dìng qí jiào. yú rén yǒu xué yuǎn shè zhě, cān shǐ ér fā, yǐ shè wǔ bù zhī nèi, yòu fù cān shǐ ér fā shì yǐ yì yǐ, bù gēng qí yí, pì rú yú rén zhī xué yuǎn shè. mù chá qiū háo zhī mò zhě, shì bù néng jiàn tài shān ěr tīng qīng zhuó zhī diào zhě, bù wén léi tíng zhī shēng. hé yě? wéi qí yì yǒu suǒ yí yě. bǎi rén cāo xī, bù kě wèi gù jié qiān rén bàng yù, bù kě wèi zhí cí, wàn rén bǐ fēi, bù kě wèi xiǎn shì.
今夫世异则事变,事变则时移,时移则俗易;是以君子先相其土地,而裁其器,观其俗,而和其风,总众议而定其教。愚人有学远射者,参矢而发,已射五步之内,又复参矢而发;世以易矣,不更其仪,譬如愚人之学远射。目察秋毫之末者,视不能见太山;耳听清浊之调者,不闻雷霆之声。何也?唯其意有所移也。百人操觿,不可为固结;千人谤狱,不可为直辞,万人比非,不可为显士。
mí lù chéng qún, hǔ bào bì zhī fēi niǎo chéng liè, yīng jiù bù jī zhòng rén chéng jù, shèng rén bù fàn. téng shé yóu yú wù lù, chéng yú fēng yǔ ér xíng, fēi qiān lǐ bù zhǐ rán zé mù tuō sù yú zhān zhī xué, suǒ yǐ rán zhě, hé yě? yòng xīn bù yī yě. fū qiū yǐn nèi wú jīn gǔ zhī qiáng, wài wú zhuǎ yá zhī lì rán xià yǐn huáng quán, shàng kěn xī tǔ. suǒ yǐ rán zhě, hé yě? yòng xīn yī yě. cōng zhě ěr wén, míng zhě mù jiàn, cōng míng xíng zé rén ài zhě, lián chǐ fēn yǐ. gù fēi qí dào ér xíng zhī, suī láo bù zhì fēi qí yǒu ér qiú zhī, suī qiáng bù dé zhì zhě bù wéi fēi qí shì, lián zhě bù qiú fēi qí yǒu shì yǐ yuǎn róng ér míng zhāng yě. shī yún:" bù zhì bù qiú, hé yòng bù zāng." cǐ zhī wèi yě.
麋鹿成群,虎豹避之;飞鸟成列,鹰鹫不击;众人成聚,圣人不犯。腾蛇游于雾露,乘于风雨而行,非千里不止;然则暮托宿于■鳣之穴,所以然者,何也?用心不一也。夫蚯蚓内无筋骨之强,外无爪牙之利;然下饮黄泉,上垦晞土。所以然者,何也?用心一也。聪者耳闻,明者目见,聪明形则仁爱者,廉耻分矣。故非其道而行之,虽劳不至;非其有而求之,虽强不得;智者不为非其事,廉者不求非其有;是以远容而名章也。诗云:“不忮不求,何用不臧。”此之谓也。
chǔ zhāo wáng zhào kǒng zǐ, jiāng shǐ zhí zhèng ér fēng yǐ shū shè qī bǎi. zi xī wèi chǔ wáng yuē:" wáng zhī chén yòng bīng yǒu rú zǐ lù zhě hū? shǐ zhū hóu yǒu rú zǎi yǔ zhě hū? zhǎng guān wǔ guān yǒu rú zǐ gòng zhě hū? xī wén wáng chù fēng wǔ wáng chù gǎo zhī jiān bǎi chéng zhī dì, fá shàng shā zhǔ lì wèi tiān zǐ, shì jiē yuē shèng. wáng jīn yǐ kǒng zǐ zhī xián ér yǒu shū shè qī bǎi lǐ zhī dì, ér sān zi zuǒ zhī, fēi chǔ zhī lì yě." chǔ wáng suì zhǐ. fū shàn è zhī nán fēn yě, shèng rén dú jiàn yí, ér kuàng yú xián zhě hū! shì yǐ xián shèng hǎn hé, chǎn yú cháng xìng yě. gù yǒu qiān suì zhī luàn ér wú bǎi suì zhī zhì, kǒng zǐ zhī jiàn yí, qǐ bù tòng zāi!
楚昭王召孔子,将使执政而封以书社七百。子西谓楚王曰:“王之臣用兵有如子路者乎?使诸侯有如宰予者乎?长官五官有如子贡者乎?昔文王处酆、武王处镐之间百乘之地,伐上杀主立为天子,世皆曰圣。王今以孔子之贤而有书社七百里之地,而三子佐之,非楚之利也。”楚王遂止。夫善恶之难分也,圣人独见疑,而况于贤者乎!是以贤圣罕合,谄谀常兴也。故有千岁之乱而无百岁之治,孔子之见疑,岂不痛哉!
lǔ āi gōng wèn yú kǒng zǐ yuē:" yǒu zhì zhě shòu hū?" kǒng zǐ yuē:" rán. rén yǒu sān sǐ ér fēi mìng yě zhě, rén zì qǔ zhī. fū qǐn chù bù shí, yǐn shí bù jié, yì láo guò dù zhě, jí gòng shā zhī jū xià wèi ér shàng wǔ qí jūn, shì yù wú yàn, ér qiú bù zhǐ zhě, xíng gòng shā zhī yǐ shǎo fàn zhòng, ruò yǐ wǔ qiáng, fèn nù bù liàng lì zhě, bīng gòng shā zhī. cǐ sān zhě, fēi mìng yě, rén zì qǔ zhī. shī yún:' rén ér wú yí, bù sǐ hé wéi?' cǐ zhī wèi yě."
鲁哀公问于孔子曰:“有智者寿乎?”孔子曰:“然。人有三死而非命也者,人自取之。夫寝处不时,饮食不节,佚劳过度者,疾共杀之;居下位而上忤其君,嗜欲无厌,而求不止者,刑共杀之;以少犯众,弱以侮强,忿怒不量力者,兵共杀之。此三者,非命也,人自取之。诗云:‘人而无仪,不死何为?’此之谓也。”
kǒng zǐ zāo nàn chén cài zhī jìng, jué liáng, dì zǐ jiē yǒu jī sè, kǒng zǐ gē liǎng zhù zhī jiān. zǐ lù rù jiàn yuē:" fū zǐ zhī gē, lǐ hū?" kǒng zǐ bù yīng, qū zhōng ér yuē:" yóu, jūn zǐ hǎo lè wèi wú jiāo yě, xiǎo rén hǎo lè wèi wú shè yě, qí shéi zhī zhī? zi bù wǒ zhī ér cóng wǒ zhě hū?" zǐ lù bù yuè, yuán gàn ér wǔ, sān zhōng ér chū. jí zhì qī rì, kǒng zǐ xiū lè bù xiū, zǐ lù yùn jiàn yuē:" fū zǐ zhī xiū lè, shí hū?" kǒng zǐ bù yīng, lè zhōng ér yuē:" yóu, xī zhě qí huán bà xīn shēng yú jǔ, jù jiàn bà xīn shēng yú kuài jī, jìn wén bà xīn shēng yú lí shì, gù jū bù yōu, zé sī bù yuǎn, shēn bù yuē zé zhì bù guǎng, yōng zhī ér bù yù zhī." yú shì xìng, míng rì miǎn yú è. zǐ gòng zhí pèi yuē:" èr sān zi cóng fū zǐ ér yù cǐ nán yě, qí bù kě wàng yě!" kǒng zǐ yuē:" è shì hé yě? yǔ bù yún hū? sān zhé gōng ér chéng liáng yī. fū chén cài zhī jiān, qiū zhī xìng yě. èr sān zi cóng qiū zhě jiē xìng rén yě. wú wén rén jūn bù kùn bù chéng wáng, liè shì bù kùn bù chéng háng. xī zhě tāng kùn yú lǚ, wén wáng kùn yú yǒu lǐ, qín mù gōng kùn yú xiáo, qí huán kùn yú cháng sháo, jù jiàn kùn yú kuài jī, jìn wén kùn yú lí shì. fū kùn zhī wèi dào, cóng hán zhī jí nuǎn, nuǎn zhī jí hán yě, wéi xián zhě dú zhī ér nán yán zhī yě. yì yuē:' kùn hēng zhēn, dà rén jí, wú jiù. yǒu yán bù xìn.' shèng rén suǒ yú rén nán yán xìn yě."
孔子遭难陈、蔡之境,绝粮,弟子皆有饥色,孔子歌两柱之间。子路入见曰:“夫子之歌,礼乎?”孔子不应,曲终而曰:“由,君子好乐为无骄也,小人好乐为无慑也,其谁知之?子不我知而从我者乎?”子路不悦,援干而舞,三终而出。及至七日,孔子修乐不休,子路愠见曰:“夫子之修乐,时乎?”孔子不应,乐终而曰:“由,昔者齐桓霸心生于莒,句践霸心生于会稽,晋文霸心生于骊氏,故居不幽,则思不远,身不约则智不广,庸知而不遇之。”于是兴,明日免于厄。子贡执辔曰:“二三子从夫子而遇此难也,其不可忘也!”孔子曰:“恶是何也?语不云乎?三折肱而成良医。夫陈、蔡之间,丘之幸也。二三子从丘者皆幸人也。吾闻人君不困不成王,列士不困不成行。昔者汤困于吕,文王困于羑里,秦穆公困于殽,齐桓困于长勺,句践困于会稽,晋文困于骊氏。夫困之为道,从寒之及暖,暖之及寒也,唯贤者独知而难言之也。易曰:‘困亨贞,大人吉,无咎。有言不信。’圣人所与人难言信也。”
kǒng zǐ kùn yú chén cài zhī jiān, jū huán dǔ zhī nèi, xí sān jīng zhī xí, qī rì bù shí, lí gēng bù sǎn, dì zǐ jiē yǒu jī sè, dú shī shū zhì lǐ bù xiū. zǐ lù jìn jiàn yuē:" fán rén wéi shàn zhě tiān bào yǐ fú, wèi bù shàn zhě tiān bào yǐ huò. jīn xiān shēng jī dé xíng, wéi shàn jiǔ yǐ. yì zhě shàng yǒu yí xíng hū? xī jū yǐn yě!" kǒng zǐ yuē:" yóu, lái, rǔ bù zhī. zuò, wú yǔ rǔ. zi yǐ fū zhī zhě wèi wú bù zhī hū? zé wáng zǐ bǐ gàn hé wéi pōu xīn ér sǐ? yǐ jiàn zhě wèi bì tīng yé? wǔ zǐ xū hé wéi jué mù yú wú dōng mén? zi yǐ lián zhě wèi bì yòng hū? bó yí shū qí hé wéi è sǐ yú shǒu yáng shān zhī xià? zi yǐ zhōng zhě wèi bì yòng hū? zé bào zhuāng hé wéi ér ròu kū? jīng gōng zǐ gāo zhōng shēn bù xiǎn, bào jiāo bào mù ér lì kū, jiè zǐ tuī dēng shān fén sǐ. gù fū jūn zǐ bó xué shēn móu bù yù shí zhě zhòng yǐ, qǐ dú qiū zāi! xián bù xiào zhě cái yě, wèi bù wéi zhě rén yě, yù bù yù zhě shí yě, sǐ shēng zhě mìng yě yǒu qí cái bù yù qí shí, suī cái bù yòng, gǒu yù qí shí, hé nán zhī yǒu! gù shùn gēng lì shān ér táo yú hé pàn, lì wèi tiān zǐ zé qí yù yáo yě. fù shuō fù rǎng tǔ shì bǎn zhù, ér lì zuǒ tiān zǐ, zé qí yù wǔ dīng yě. yī yǐn, yǒu shēn shì yìng chén yě, fù dǐng zǔ diào wǔ wèi ér zuǒ tiān zǐ, zé qí yù chéng tāng yě. lǚ wàng xíng nián wǔ shí mài shí yú jí jīn, xíng nián qī shí tú niú zhāo gē, xíng nián jiǔ shí wèi tiān zǐ shī, zé qí yù wén wáng yě. guǎn yí wú shù fù jiāo mù, jū jiàn chē zhōng, zì chē zhōng qǐ wèi zhòng fù, zé qí yù qí huán gōng yě. bǎi lǐ xī zì mài qǔ wǔ yáng pí, bó shì mù yáng yǐ wéi qīng dài fū, zé qí yù qín mù gōng yě. shěn yǐn míng wén tiān xià, yǐ wéi lìng yǐn, ér ràng sūn shū áo, zé qí yù chǔ zhuāng wáng yě. wǔ zǐ xū qián duō gōng, hòu lù sǐ, fēi qí zhì yì shuāi yě, qián yù hé lú, hòu yù fū chāi yě. fū jì è bà yán chē, fēi wú jì zhuàng yě, fū shì mò néng zhī yě shǐ jì dé wáng liáng zào fù, jì wú qiān lǐ zhī zú hū? zhī lán shēng shēn lín, fēi wéi wú rén ér bù xiāng. gù xué zhě fēi wéi tōng yě, wèi qióng ér bù kùn yě, yōu ér bù shuāi yě, cǐ zhī huò fú zhī shǐ ér xīn bù huò yě, shèng rén zhī shēn niàn dú zhī dú jiàn. shùn yì xián shèng yǐ, nán miàn zhì tiān xià, wéi qí yù yáo yě shǐ shùn jū jié zhòu zhī shì, néng zì miǎn yú xíng lù gù kě yě, yòu hé guān dé zhì hū? fū jié shā guān lóng páng ér zhòu shā wáng zǐ bǐ gàn, dàng shì shí, qǐ guān lóng páng wú zhī, ér bǐ gàn wú huì zāi? cǐ jié zhòu wú dào zhī shì rán yě. gù jūn zǐ jí xué xiū shēn duān xíng, yǐ xū qí shí yě."
孔子困于陈、蔡之间,居环堵之内,席三经之席,七日不食,藜羹不糁,弟子皆有饥色,读诗书治礼不休。子路进谏曰:“凡人为善者天报以福,为不善者天报以祸。今先生积德行,为善久矣。意者尚有遗行乎?奚居隐也!”孔子曰:“由,来,汝不知。坐,吾语汝。子以夫知者为无不知乎?则王子比干何为剖心而死?以谏者为必听耶?伍子胥何为抉目于吴东门?子以廉者为必用乎?伯夷、叔齐何为饿死于首阳山之下?子以忠者为必用乎?则鲍庄何为而肉枯?荆公子高终身不显,鲍焦抱木而立枯,介子推登山焚死。故夫君子博学深谋不遇时者众矣,岂独丘哉!贤不肖者才也,为不为者人也,遇不遇者时也,死生者命也;有其才不遇其时,虽才不用,苟遇其时,何难之有!故舜耕历山而逃于河畔,立为天子则其遇尧也。傅说负壤土、释板筑,而立佐天子,则其遇武丁也。伊尹,有莘氏媵臣也,负鼎俎调五味而佐天子,则其遇成汤也。吕望行年五十卖食于棘津,行年七十屠牛朝歌,行年九十为天子师,则其遇文王也。管夷吾束缚胶目,居槛车中,自车中起为仲父,则其遇齐桓公也。百里奚自卖取五羊皮,伯氏牧羊以为卿大夫,则其遇秦穆公也。沈尹名闻天下,以为令尹,而让孙叔敖,则其遇楚庄王也。伍子胥前多功,后戮死,非其智益衰也,前遇阖庐,后遇夫差也。夫骥厄罢盐车,非无骥状也,夫世莫能知也;使骥得王良、造父,骥无千里之足乎?芝兰生深林,非为无人而不香。故学者非为通也,为穷而不困也,忧而不衰也,此知祸福之始而心不惑也,圣人之深念独知独见。舜亦贤圣矣,南面治天下,唯其遇尧也;使舜居桀纣之世,能自免于刑戮固可也,又何官得治乎?夫桀杀关龙逄而纣杀王子比干,当是时,岂关龙逄无知,而比干无惠哉?此桀纣无道之世然也。故君子疾学修身端行,以须其时也。”
kǒng zǐ zhī sòng, kuāng jiǎn zǐ jiāng shā yáng hǔ, kǒng zǐ shì zhī. jiǎ shì yǐ wéi kǒng zǐ zhī shě, zǐ lù nù, fèn jǐ jiāng xià dòu. kǒng zǐ zhǐ zhī, yuē:" hé rén yì zhī bù miǎn sú yě? fū shī shū zhī bù xí, lǐ yuè zhī bù xiū yě, shì qiū zhī guò yě. ruò shì yáng hǔ, zé fēi qiū zhī zuì yě, mìng yě fū. yóu, gē yǔ hé rǔ." zǐ lù gē, kǒng zǐ hé zhī, sān zhōng ér jiǎ bà.
孔子之宋,匡简子将杀阳虎,孔子似之。甲士以围孔子之舍,子路怒,奋戟将下斗。孔子止之,曰:“何仁义之不免俗也?夫诗、书之不习,礼、乐之不修也,是丘之过也。若似阳虎,则非丘之罪也,命也夫。由,歌予和汝。”子路歌,孔子和之,三终而甲罢。
kǒng zǐ yuē:" bù guān yú gāo àn, hé yǐ zhī diān zhuì zhī huàn bù lín shēn yuān, hé yǐ zhī méi nì zhī huàn bù guān yú hǎi shàng, hé yǐ zhī fēng bō zhī huàn. shī zhī zhě qí bù zài cǐ hū? shì shèn sān zhě, wú lèi yú rén."
孔子曰:“不观于高岸,何以知颠坠之患;不临深渊,何以知没溺之患;不观于海上,何以知风波之患。失之者其不在此乎?士慎三者,无累于人。”
zēng zǐ yuē:" xiǎng bù cí shēng, jiàn bù cí xíng, jūn zǐ zhèng yī ér wàn wù jiē chéng. fū xíng fēi wéi yǐng yě, ér yǐng suí zhī hū fēi wéi xiǎng yě, ér xiǎng hé zhī. gù jūn zǐ gōng xiān chéng ér míng suí zhī."
曾子曰:“响不辞声,鉴不辞形,君子正一而万物皆成。夫行非为影也,而影随之;呼非为响也,而响和之。故君子功先成而名随之。”
zi xià wèn zhòng ní yuē:" yán yuān zhī wéi rén yě, hé ruò?" yuē:" huí zhī xìn, xián yú qiū yě." yuē:" zǐ gòng zhī wéi rén yě, hé ruò?" yuē:" cì zhī mǐn, xián yú qiū yě." yuē:" zǐ lù zhī wéi rén yě, hé ruò?" yuē:" yóu zhī yǒng, xián yú qiū yě." yuē:" zi zhāng zhī wéi rén yě, hé ruò?" yuē:" shī zhī zhuāng, xián yú qiū yě." yú shì zi xià bì xí ér wèn yuē:" rán zé sì zhě hé wéi shì xiān shēng?" yuē:" zuò, wú yǔ rǔ. huí néng xìn ér bù néng fǎn, cì néng mǐn ér bù néng qū, yóu néng yǒng ér bù néng qiè, shī néng zhuāng ér bù néng tóng. jiān cǐ sì zǐ zhě, qiū bù wéi yě. fū suǒ wèi zhì shèng zhī shì, bì jiàn jìn tuì zhī lì, qū shēn zhī yòng zhě yě."
子夏问仲尼曰:“颜渊之为人也,何若?”曰:“回之信,贤于丘也。”曰:“子贡之为人也,何若?”曰:“赐之敏,贤于丘也。”曰:“子路之为人也,何若?”曰:“由之勇,贤于丘也。”曰:“子张之为人也,何若?”曰:“师之庄,贤于丘也。”于是子夏避席而问曰:“然则四者何为事先生?”曰:“坐,吾语汝。回能信而不能反,赐能敏而不能屈,由能勇而不能怯,师能庄而不能同。兼此四子者,丘不为也。夫所谓至圣之士,必见进退之利,屈伸之用者也。”
dōng guō zǐ huì wèn yú zǐ gòng yuē:" fū zǐ zhī mén hé qí zá yě?" zǐ gòng yuē:" fū yǐn kuò zhī páng duō wǎng mù, liáng yī zhī mén duō jí rén, dǐ lì zhī páng duō wán dùn. fū zǐ xiū dào yǐ qí tiān xià, lái zhě bù zhǐ, shì yǐ zá yě. shī yún:' yuàn bǐ liǔ sī, míng tiáo yǒu cuǐ zhě yuān, guǎn wěi pì pì.' yán dà zhě zhī páng, wú suǒ bù róng."
东郭子惠问于子贡曰:“夫子之门何其杂也?”子贡曰:“夫隐括之旁多枉木,良医之门多疾人,砥砺之旁多顽钝。夫子修道以俟天下,来者不止,是以杂也。诗云:‘苑彼柳斯,鸣蜩●●;有漼者渊,莞苇淠淠。’言大者之旁,无所不容。”
xī zhě nán xiá zi guò chéng tài zǐ, tài zǐ wèi pēng ní yú. nán xiá zǐ yuē:" wú wén jūn zǐ bù shí ní yú." chéng tài zǐ yuē:" nǎi jūn zǐ fǒu? zi hé shì yān?" nán xiá zǐ yuē:" wú wén jūn zǐ shàng bǐ suǒ yǐ guǎng dé yě, xià bǐ suǒ yǐ xiá xíng yě, yú è zì tuì zhī yuán yě. shī yún:' gāo shān yǎng zhǐ, jǐng xíng xíng zhǐ.' wú qǐ gǎn zì yǐ wéi jūn zǐ zāi? zhì xiàng zhī ér yǐ. kǒng zǐ yuē:' jiàn xián sī qí yān, jiàn bù xián ér nèi zì xǐng.'"
昔者南瑕子过程太子,太子为烹鲵鱼。南瑕子曰:“吾闻君子不食鲵鱼。”程太子曰:“乃君子否?子何事焉?”南瑕子曰:“吾闻君子上比所以广德也,下比所以狭行也,于恶自退之原也。诗云:‘高山仰止,景行行止。’吾岂敢自以为君子哉?志向之而已。孔子曰:‘见贤思齐焉,见不贤而内自省。’”
kǒng zǐ guān yú lǚ liáng, xuán shuǐ sì shí rèn, huán liú jiǔ shí lǐ, yú biē bù néng guò, yuán tuó bù gǎn jū yǒu yī zhàng fū, fāng jiāng shè zhī. kǒng zǐ shǐ rén bìng yá ér zhǐ zhī yuē:" cǐ xuán shuǐ sì shí rèn, huán liú jiǔ shí lǐ, yú biē bù gǎn guò, yuán tuó bù gǎn jū, yì zhě nán kě jì yě!" zhàng fū bù yǐ cuò yì, suì dù ér chū. kǒng zǐ wèn:" zi qiǎo hū? qiě yǒu dào shù hū? suǒ yǐ néng rù ér chū zhě hé yě?" zhàng fū yuē:" shǐ wú rù, xiān yǐ zhōng xìn, wú zhī chū yě, yòu cóng yǐ zhōng xìn zhōng xìn cuò wú qū yú bō liú, ér wú bù gǎn yòng sī. wú suǒ yǐ néng rù ér fù chū yě." kǒng zǐ wèi dì zǐ yuē:" shuǐ ér shàng kě yǐ zhōng xìn, yì jiǔ ér shēn qīn zhī, kuàng yú rén hū?"
孔子观于吕梁,悬水四十仞,环流九十里,鱼鳖不能过,鼋鼍不敢居;有一丈夫,方将涉之。孔子使人并崖而止之曰:“此悬水四十仞,圜流九十里,鱼鳖不敢过,鼋鼍不敢居,意者难可济也!”丈夫不以错意,遂渡而出。孔子问:“子巧乎?且有道术乎?所以能入而出者何也?”丈夫曰:“始吾入,先以忠信,吾之出也,又从以忠信;忠信错吾躯于波流,而吾不敢用私。吾所以能入而复出也。”孔子谓弟子曰:“水而尚可以忠信,义久而身亲之,况于人乎?”
zǐ lù shèng fú ér jiàn kǒng zǐ. kǒng zǐ yuē:" yóu, shì chān chān zhě hé yě? xī zhě jiāng shuǐ chū yú mín shān qí shǐ yě, dà zú yǐ làn shāng, jí zhì jiāng zhī jīn yě, bù fāng zhōu, bù bì fēng, bù kě dù yě, fēi wéi xià liú zhòng chuān zhī duō hū? jīn ruò yī fú shén shèng, yán sè chōng shèng, tiān xià shuí kěn jiā ruò zhě zāi?" zǐ lù qū ér chū, gǎi fú ér rù, gài zì rú yě. kǒng zǐ yuē:" yóu, jì zhī, wú yǔ ruò: yú yán zhě, huá yě, fèn yú xíng zhě, fá yě. fū sè zhì ér yǒu néng zhě, xiǎo rén yě. gù jūn zǐ zhī zhī wèi zhī zhī, bù zhī wèi bù zhī, yán zhī yào yě néng zhī wèi néng, bù néng wéi bù néng, xíng zhī zhì yě. yán yào zé zhī, xíng yào zé rén jì zhī qiě rén, fū yǒu hé jiā yǐ zāi? yóu, shī yuē:' tāng jiàng bù chí, shèng jiào rì jī'. cǐ zhī wèi yě."
子路盛服而见孔子。孔子曰:“由,是襜襜者何也?昔者江水出于岷山;其始也,大足以滥觞,及至江之津也,不方舟,不避风,不可渡也,非唯下流众川之多乎?今若衣服甚盛,颜色充盛,天下谁肯加若者哉?”子路趋而出,改服而入,盖自如也。孔子曰:“由,记之,吾语若:●于言者,华也,奋于行者,伐也。夫色智而有能者,小人也。故君子知之为知之,不知为不知,言之要也;能之为能,不能为不能,行之至也。言要则知,行要则仁;既知且仁,夫有何加矣哉?由,诗曰:‘汤降不迟,圣教日跻’。此之谓也。”
zǐ lù wèn kǒng zǐ yuē:" jūn zǐ yì yǒu yōu hū?" kǒng zǐ yuē:" wú yě. jūn zǐ zhī xiū qí xíng wèi dé, zé lè qí yì jì yǐ dé, yòu lè qí zhī. shì yǐ yǒu zhōng shēng zhī lè, wú yī rì zhī yōu. xiǎo rén zé bù rán, qí wèi zhī dé zé yōu bù dé, jì yǐ dé zhī yòu kǒng shī zhī. shì yǐ yǒu zhōng shēn zhī yōu, wú yī rì zhī lè yě."
子路问孔子曰:“君子亦有忧乎?”孔子曰:“无也。君子之修其行未得,则乐其意;既已得,又乐其知。是以有终生之乐,无一日之忧。小人则不然,其未之得则忧不得,既已得之又恐失之。是以有终身之忧,无一日之乐也。”
kǒng zǐ jiàn róng qǐ qī, yī lù pí qiú, gǔ sè ér gē. kǒng zǐ wèn yuē:" xiān shēng hé lè yě?" duì yuē:" wú lè shén duō. tiān shēng wàn wù wéi rén wéi guì, wú jì yǐ dé wéi rén, shì yī lè yě. rén yǐ nán wèi guì, wú jì yǐ dé wèi nán, shì èr lè yě. rén shēng bù miǎn qiǎng bǎo, wú nián yǐ jiǔ shí wǔ, shì sān lè yě. fū pín zhě shì zhī cháng yě, sǐ zhě mín zhī zhōng yě, chù cháng dài zhōng, dāng hé yōu hū?"
孔子见荣启期,衣鹿皮裘,鼓瑟而歌。孔子问曰:“先生何乐也?”对曰:“吾乐甚多。天生万物唯人为贵,吾既已得为人,是一乐也。人以男为贵,吾既已得为男,是二乐也。人生不免襁褓,吾年已九十五,是三乐也。夫贫者士之常也,死者民之终也,处常待终,当何忧乎?”
zēng zǐ yuē:" wú wén fū zǐ zhī sān yán, wèi zhī néng xíng yě. fū zǐ jiàn rén zhī yī shàn ér wàng qí bǎi fēi, shì fū zǐ zhī yì shì yě. fū zǐ jiàn rén yǒu shàn ruò yǐ yǒu zhī, shì fū zǐ zhī bù zhēng yě. wén shàn bì gōng qīn xíng zhī, rán hòu dào zhī, shì fū zǐ zhī néng láo yě. fū zǐ zhī néng láo yě, fū zǐ zhī bù zhēng yě, fū zǐ zhī yì shì yě, wú xué fū zǐ zhī sān yán ér wèi néng xíng."
曾子曰:“吾闻夫子之三言,未之能行也。夫子见人之一善而忘其百非,是夫子之易事也。夫子见人有善若已有之,是夫子之不争也。闻善必躬亲行之,然后道之,是夫子之能劳也。夫子之能劳也,夫子之不争也,夫子之易事也,吾学夫子之三言而未能行。”
kǒng zǐ shuō:" huí, ruò yǒu jūn zǐ zhī dào sì: qiáng yú xíng jǐ, ruò yú shòu jiàn, chù yú dài lù, shèn yú chí shēn."
孔子说:“回,若有君子之道四:强于行己,弱于受谏,怵于待禄,慎于持身。”
zhòng ní yuē:" shǐ yǒu jūn zǐ zhī dào sān: bù shì ér jìng shàng, bù sì ér jìng guǐ, zhí néng qū yú rén."
仲尼曰:“史■有君子之道三:不仕而敬上,不祀而敬鬼,直能曲于人。”
kǒng zǐ yuē:" qiū sǐ zhī hòu, shāng yě rì yì, cì yě rì sǔn shāng yě hǎo yǔ xián jǐ zhě chù, cì yě hǎo shuō bù rú jǐ zhě."
孔子曰:“丘死之后,商也日益,赐也日损;商也好与贤己者处,赐也好说不如己者。”
kǒng zǐ jiāng xíng, wú gài. dì zǐ yuē:" zi xià yǒu gài, kě yǐ xíng." kǒng zǐ yuē:" shāng zhī wéi rén yě, shén duǎn yú cái. wú wén yú rén jiāo zhě, tuī qí zhǎng zhě, wéi qí duǎn zhě, gù néng jiǔ cháng yǐ."
孔子将行,无盖。弟子曰:“子夏有盖,可以行。”孔子曰:“商之为人也,甚短于财。吾闻与人交者,推其长者,违其短者,故能久长矣。”
zǐ lù xíng, cí yú zhòng ní yuē:" gǎn wèn xīn jiāo qǔ qīn ruò hé? yán guǎ kě xíng ruò hé? zhǎng wéi shàn shì ér wú fàn ruò hé?" zhòng ní yuē:" xīn jiāo qǔ qīn, qí zhōng hū! yán guǎ kě xíng, qí xìn hū! zhǎng wéi shàn shì ér wú fàn, qí lǐ hū!"
子路行,辞于仲尼曰:“敢问新交取亲若何?言寡可行若何?长为善士而无犯若何?”仲尼曰:“新交取亲,其忠乎!言寡可行,其信乎!长为善士而无犯,其礼乎!”
zǐ lù jiāng xíng, cí yú zhòng ní, yuē:" zèng rǔ yǐ chē hū? yǐ yán hū?" zǐ lù yuē:" qǐng yǐ yán!" zhòng ní yuē:" bù qiáng bù yuǎn, bù láo wú gōng, bù zhōng wú qīn, bù xìn wú fù, bù gōng wú lǐ. shèn cǐ wǔ zhě, kě yǐ cháng jiǔ yǐ."
子路将行,辞于仲尼,曰:“赠汝以车乎?以言乎?”子路曰:“请以言!”仲尼曰:“不强不远,不劳无功,不忠无亲,不信无复,不恭无礼。慎此五者,可以长久矣。”
zēng zǐ cóng kǒng zǐ yú qí, qí jǐng gōng yǐ xià qīng lǐ pìn zēng zǐ, zēng zǐ gù cí, jiāng xíng, yàn zǐ sòng zhī, yuē:" wú wén jūn zǐ zèng rén yǐ cái, bù ruò yǐ yán. jīn fū lán běn sān nián, zhàn zhī yǐ lù hǎi, jì chéng zé yì yǐ pǐ mǎ, fēi lán běn měi yě. yuàn zi xiáng qí suǒ zhàn. jì dé suǒ zhàn, yì qiú suǒ zhàn. wú wén jūn zǐ jū bì zé chù, suǒ yǐ qiú shì yě yóu bì zé shì, suǒ yǐ xiū dào yě. wú wén fǎn cháng yí xìng zhě yù yě, gù bù kě bù shèn yě."
曾子从孔子于齐,齐景公以下卿礼聘曾子,曾子固辞,将行,晏子送之,曰:“吾闻君子赠人以财,不若以言。今夫兰本三年,湛之以鹿醢,既成则易以匹马,非兰本美也。愿子详其所湛。既得所湛,亦求所湛。吾闻君子居必择处,所以求士也;游必择士,所以修道也。吾闻反常移性者欲也,故不可不慎也。”
kǒng zǐ yuē:" zhōng rén zhī qíng, yǒu yú zé chǐ, bù zú zé jiǎn, wú jìn zé yín, wú dù zé shī, zòng yù zé bài. yǐn shí yǒu liàng, yī fú yǒu jié, gōng shì yǒu dù, chù jù yǒu shù, chē qì yǒu xiàn, yǐ fáng luàn zhī yuán yě. gù fū dù liàng bù kě bù míng yě, shàn yán bù kě bù tīng yě."
孔子曰:“中人之情,有余则侈,不足则俭,无禁则淫,无度则失,纵欲则败。饮食有量,衣服有节,宫室有度,畜聚有数,车器有限,以防乱之源也。故夫度量不可不明也,善言不可不听也。”
kǒng zǐ yuē:" qiǎo ér hǎo dù bì gōng, yǒng ér hǎo tóng bì shèng, zhī ér hǎo móu bì chéng yú zhě fǎn shì, fū chù zhòng shàn chǒng, zhuān shì dù xián, yú zhě zhī qíng yě. zhì jiāo ào ér qīng jiù yuàn, shì yǐ zūn wèi zé bì wēi, rèn zhòng zé bì bēng, shàn chǒng zé bì rǔ."
孔子曰:“巧而好度必工,勇而好同必胜,知而好谋必成;愚者反是,夫处重擅宠,专事妒贤,愚者之情也。志骄傲而轻旧怨,是以尊位则必危,任重则必崩,擅宠则必辱。”
kǒng zǐ yuē:" biān pū zhī zǐ, bù cóng fù zhī jiào xíng lù zhī mín, bù cóng jūn zhī zhèng, yán jí zhī nán xíng. gù jūn zǐ bù jí duàn, bù yì shǐ, yǐ wéi luàn yuán."
孔子曰:“鞭扑之子,不从父之教;刑戮之民,不从君之政,言疾之难行。故君子不急断,不意使,以为乱源。”
kǒng zǐ yuē:" zhōng rì yán bù yí jǐ zhī yōu, zhōng rì xíng bù yí jǐ zhī huàn, wéi zhì zhě yǒu zhī. gù kǒng jù suǒ yǐ chú huàn yě, gōng jìng suǒ yǐ yuè nán yě zhōng shēn wéi zhī, yī yán bài zhī, kě bù shèn hū!"
孔子曰:“终日言不遗己之忧,终日行不遗己之患,唯智者有之。故恐惧所以除患也,恭敬所以越难也;终身为之,一言败之,可不慎乎!”
kǒng zǐ yuē:" yǐ fù guì wéi rén xià zhě, hé rén bù yǔ? yǐ fù guì jìng ài rén zhě, hé rén bù qīn? zhòng yán bù nì, kě wèi zhī yán yǐ, zhòng xiàng zhī, kě wèi zhī shí yǐ."
孔子曰:“以富贵为人下者,何人不与?以富贵敬爱人者,何人不亲?众言不逆,可谓知言矣,众向之,可谓知时矣。”
kǒng zǐ yuē:" fū fù ér néng fù rén zhě, yù pín ér bù kě de yě guì ér néng guì rén zhě, yù jiàn ér bù kě de yě dá ér néng dá rén zhě, yù qióng ér bù kě de yě."
孔子曰:“夫富而能富人者,欲贫而不可得也;贵而能贵人者,欲贱而不可得也;达而能达人者,欲穷而不可得也。”
zhòng ní yuē:" fēi qí dì ér shù zhī, bù shēng yě, fēi qí rén ér yǔ zhī, fú tīng yě de qí rén, rú jù shā ér yǔ zhī, fēi qí rén, rú jù lóng ér gǔ zhī."
仲尼曰:“非其地而树之,不生也,非其人而语之,弗听也;得其人,如聚沙而雨之,非其人,如聚聋而鼓之。”
kǒng zǐ yuē:" chuán fēi shuǐ bù kě xíng, shuǐ rù chuán zhōng, zé qí méi yě, gù yuē: jūn zǐ bù kě bù yán yě, xiǎo rén bù kě bù bì yě!"
孔子曰:“船非水不可行,水入船中,则其没也,故曰:君子不可不严也,小人不可不闭也!”
kǒng zǐ yuē:" yī xián gù bù kùn, yī fù gù bù qióng, mǎ jiǎn zhǎn ér fù xíng zhě hé, yǐ fǔ zú zhòng yě."
孔子曰:“依贤固不困,依富固不穷,马趼斩而复行者何,以辅足众也。”
kǒng zǐ yuē:" bù zhī qí zi, shì qí suǒ yǒu bù zhī qí jūn, shì qí suǒ shǐ." yòu yuē:" yǔ shàn rén jū, rú rù lán zhǐ zhī shì, jiǔ ér bù wén qí xiāng, zé yǔ zhī huà yǐ yǔ è rén jū, rú rù bào yú zhī sì, jiǔ ér bù wén qí chòu, yì yǔ zhī huà yǐ. gù yuē: dān zhī suǒ cáng zhě chì, wū zhī suǒ cáng zhě hēi. jūn zǐ shèn suǒ cáng."
孔子曰:“不知其子,视其所友;不知其君,视其所使。”又曰:“与善人居,如入兰芷之室,久而不闻其香,则与之化矣;与恶人居,如入鲍鱼之肆,久而不闻其臭,亦与之化矣。故曰:丹之所藏者赤,乌之所藏者黑。君子慎所藏。”
zǐ gòng wèn yuē:" jūn zǐ jiàn dà shuǐ bì guān yān, hé yě?" kǒng zǐ yuē:" fū shuǐ zhě, jūn zǐ bǐ dé yān. biàn yǔ ér wú sī, shì dé suǒ jí zhě shēng, shì rén qí liú bēi xià jù jù, jiē xún qí lǐ, shì yì qiǎn zhě liú xíng, shēn zhě bù cè, shì zhì qí fù bǎi rèn zhī gǔ bù yí, shì yǒng mián ruò ér wēi dá, shì chá shòu è bù ràng, shì bāo méng bù qīng yǐ rù, xiān jié yǐ chū, shì shàn huà zhì liàng bì píng, shì zhèng yíng bù qiú gài, shì dù qí wàn zhé bì dōng, shì yì. shì yǐ jūn zǐ jiàn dà shuǐ guān yān ěr yě."
子贡问曰:“君子见大水必观焉,何也?”孔子曰:“夫水者,君子比德焉。遍予而无私,似德;所及者生,似仁;其流卑下句倨,皆循其理,似义;浅者流行,深者不测,似智;其赴百仞之谷不疑,似勇;绵弱而微达,似察;受恶不让,似包蒙;不清以入,鲜洁以出,似善化;至量必平,似正;盈不求概,似度;其万折必东,似意。是以君子见大水观焉尔也。”
" fū zhì zhě hé yǐ lè shuǐ yě?" yuē:" quán yuán kuì kuì, bù shì zhòu yè, qí shì lì zhě xún lǐ ér xíng, bù yí xiǎo jiān, qí shì chí píng zhě dòng ér zhī xià, qí shì yǒu lǐ zhě fù qiān rèn zhī hè ér bù yí, qí shì yǒng zhě zhàng fáng ér qīng, qí shì zhī mìng zhě bù qīng yǐ rù, xiān jié yǐ chū, qí shì shàn huà zhě zhòng rén qǔ píng pǐn lèi yǐ zhèng, wàn wù dé zhī zé shēng, shī zhī zé sǐ, qí shì yǒu dé zhě shū shū yuān yuān, shēn bù kě cè, qí shì shèng zhě. tōng rùn tiān dì zhī jiān, guó jiā yǐ chéng, shì zhī zhī suǒ yǐ lè shuǐ yě. shī yún:' sī lè pàn shuǐ, báo cǎi qí máo lǔ hóu lì zhǐ, zài pàn yǐn jiǔ.' lè shuǐ zhī wèi yě."" fū rén zhě hé yǐ lè shān yě?" yuē:" fū shān lóng sǒng zuǐ, wàn mín zhī suǒ guān yǎng. cǎo mù shēng yān, zhòng mù lì yān, fēi qín cuì yān, zǒu shòu xiū yān, bǎo zàng zhí yān, qí fū xī yān, yù qún wù ér bù juàn yān, sì fāng bìng qǔ ér bù xiàn yān. chū yún fēng tōng qì yú tiān dì zhī jiān, guó jiā yǐ chéng, shì rén zhě suǒ yǐ lè shān yě. shī yuē:' tài shān yán yán, lǔ hóu shì zhān.' lè shān zhī wèi yǐ."
“夫智者何以乐水也?”曰:“泉源溃溃,不释昼夜,其似力者;循理而行,不遗小间,其似持平者;动而之下,其似有礼者;赴千仞之壑而不疑,其似勇者;障防而清,其似知命者;不清以入,鲜洁以出,其似善化者;众人取平品类以正,万物得之则生,失之则死,其似有德者;淑淑渊渊,深不可测,其似圣者。通润天地之间,国家以成,是知之所以乐水也。诗云:‘思乐泮水,薄采其茆;鲁侯戾止,在泮饮酒。’乐水之谓也。”“夫仁者何以乐山也?”曰:“夫山巃嵷●嶵,万民之所观仰。草木生焉,众木立焉,飞禽萃焉,走兽休焉,宝藏殖焉,奇夫息焉,育群物而不倦焉,四方并取而不限焉。出云风通气于天地之间,国家以成,是仁者所以乐山也。诗曰:‘太山岩岩,鲁侯是瞻。’乐山之谓矣。”
yù yǒu liù měi, jūn zǐ guì zhī: wàng zhī wēn rùn, jìn zhī lì lǐ, shēng jìn xú ér wén yuǎn, zhé ér bù náo, quē ér bù rěn, lián ér bù guì, yǒu xiá bì shì zhī yú wài, shì yǐ guì zhī. wàng zhī wēn rùn zhě, jūn zǐ bǐ dé yān, jìn yú lì lǐ zhě, jūn zǐ bǐ zhì yān shēng jìn xú ér wén yuǎn zhě, jūn zǐ bǐ yì yān zhé ér bù náo, quē ér bù rěn zhě, jūn zǐ bǐ yǒng yān lián ér bù guì zhě, jūn zǐ bǐ rén yān yǒu xiá bì jiàn yú wài zhě, jūn zǐ bǐ qíng yān.
玉有六美,君子贵之:望之温润,近之栗理,声近徐而闻远,折而不挠,阙而不荏,廉而不刿,有瑕必示之于外,是以贵之。望之温润者,君子比德焉,近于栗理者,君子比智焉;声近徐而闻远者,君子比义焉;折而不挠,阙而不荏者,君子比勇焉;廉而不刿者,君子比仁焉;有瑕必见于外者,君子比情焉。
dào wú wèn zhī fū zǐ:" duō suǒ zhī, wú suǒ zhī, qí shēn shú shàn zhě hū?" duì yuē:" wú zhī zhě, sǐ rén shǔ yě suī bù sǐ, lèi rén zhě bì zhòng shén yǐ. rán duō suǒ zhī zhě hǎo, qí yòng xīn yě duō suǒ zhī zhě chū yú lì rén jí shàn yǐ, chū yú hài rén jí bù shàn yě." dào wú yuē:" shàn zāi!"
道吾问之夫子:“多所知,无所知,其身孰善者乎?”对曰:“无知者,死人属也;虽不死,累人者必众甚矣。然多所知者好,其用心也多;所知者出于利人即善矣,出于害人即不善也。”道吾曰:“善哉!”
yuè shí fù yuē:" bù xiào rén, zì xián yě yú zhě, zì duō yě nìng rén zhě, jiē mò néng xiāng qí xīn kǒu yǐ chū zhī, yòu wèi rén wù yán yě. pì zhī yóu kě ér chuān jǐng, lín nàn ér hòu zhù bīng, suī jí cóng ér bù jí yě."
越石父曰:“不肖人,自贤也;愚者,自多也;佞人者,皆莫能相其心口以出之,又谓人勿言也。譬之犹渴而穿井,临难而后铸兵,虽疾从而不及也。”
fū lín cái wàng pín, lín shēng wàng sǐ, kě yǐ yuǎn zuì yǐ. fū jūn zǐ ài kǒu, kǒng què ài yǔ, hǔ bào ài zhǎo, cǐ jiē suǒ yǐ zhì shēn fǎ yě. shàng jiāo zhě bù shī qí lù, xià jiāo zhě bù lí yú huàn, shì yǐ jūn zǐ zé rén yǐ jiāo, nóng rén zé tián ér tián. jūn zǐ shù rén, nóng fū shù tián tián zhě zé zhǒng ér zhǒng zhī, fēng nián bì děi sù shì zé rén ér shù zhī, fēng shí bì děi lù yǐ.
夫临财忘贫,临生忘死,可以远罪矣。夫君子爱口,孔雀爱羽,虎豹爱爪,此皆所以治身法也。上交者不失其禄,下交者不离于患,是以君子择人以交,农人择田而田。君子树人,农夫树田;田者择种而种之,丰年必得粟;士择人而树之,丰时必得禄矣。
tiān xià shī dào, ér hòu rén yì shēng yān, guó jiā bù zhì, ér hòu xiào zǐ shēng yān, mín zhēng bù fēn, ér hòu cí huì shēng yān, dào nì shí fǎn, ér hòu quán móu shēng yān. fán shàn zhī shēng yě, jiē xué zhī suǒ yóu. yī shì zhī zhōng, bì yǒu zhǔ dào yān, fù mǔ zhī wèi yě gù jūn zhèng zé bǎi xìng zhì, fù mǔ zhèng zé zǐ sūn xiào cí. shì yǐ kǒng zǐ jiā ér bù zhī mà, zēng zǐ jiā ér bù zhī nù suǒ yǐ rán zhě, shēng ér shàn jiào yě. fū rén zhě hǎo hé rén, bù rén zhě hǎo lí rén, gù jūn zǐ jū rén jiān zé zhì, xiǎo rén jū rén jiān zé luàn jūn zǐ yù hé rén, pì yóu shuǐ huǒ bù xiāng néng rán yě, ér dǐng zài qí jiān, shuǐ huǒ bù luàn, nǎi hé bǎi wèi. shì yǐ jūn zǐ bù kě bù shèn zé rén zài qí jiān!
天下失道,而后仁义生焉,国家不治,而后孝子生焉,民争不分,而后慈惠生焉,道逆时反,而后权谋生焉。凡善之生也,皆学之所由。一室之中,必有主道焉,父母之谓也;故君正则百姓治,父母正则子孙孝慈。是以孔子家儿不知骂,曾子家儿不知怒;所以然者,生而善教也。夫仁者好合人,不仁者好离人,故君子居人间则治,小人居人间则乱;君子欲和人,譬犹水火不相能然也,而鼎在其间,水火不乱,乃和百味。是以君子不可不慎择人在其间!
qí jǐng gōng wèn yàn zǐ yuē:" guǎ rén zì zuò dì, èr sān zi jiē zuò dì wú zi dú qiān cǎo ér zuò zhī, hé yě?" yàn zǐ duì yuē:" yīng wén zhī: wéi sàng yǔ yù zuò yú dì. jīn bù gǎn yǐ sàng yù zhī shì shì yú jūn yǐ."
齐景公问晏子曰:“寡人自坐地,二三子皆坐地;吾子独搴草而坐之,何也?”晏子对曰:“婴闻之:唯丧与狱坐于地。今不敢以丧狱之事侍于君矣。”
qí gāo tíng wèn yú kǒng zǐ yuē:" tíng bù kuàng shān, bù zhí dì, yī suō tí zhí jīng qì, yǐ wèn shì jūn zhī dào, yuàn fū zǐ gào zhī." kǒng zǐ yuē:" zhēn yǐ gàn zhī, jìng yǐ fǔ zhī, dài rén wú juàn, jiàn jūn zǐ zé jǔ zhī, jiàn xiǎo rén zé tuì zhī qù ěr ě xīn ér zhōng yǔ zhī, mǐn qí xíng, xiū qí lǐ, qiān lǐ zhī wài qīn rú xiōng dì ruò xíng bù mǐn, lǐ bù hé, duì mén bù tōng yǐ."
齐高廷问于孔子曰:“廷、不旷山,不直地,衣蓑提执精气,以问事君之道,愿夫子告之。”孔子曰:“贞以干之,敬以辅之,待人无倦,见君子则举之,见小人则退之;去尔恶心而忠与之,敏其行,修其礼,千里之外亲如兄弟;若行不敏,礼不合,对门不通矣。”