xī yù
○西域
hàn shì chū kāi xī yù, yǒu sān shí liù guó, qí hòu fēn lì wǔ shí wǔ wáng, zhì xiào wèi dū hù yǐ fǔ nà zhī. wáng mǎng cuàn wèi, xī yù suì jué. zhì yú hòu hàn, bān chāo suǒ tōng zhě wǔ shí yú guó, xī zhì xī hǎi, dōng xī sì wàn lǐ, jiē lái zhāo gòng, fù zhì dū hù xiào wèi yǐ xiāng tǒng shè. qí hòu huò jué huò tōng, hàn cháo yǐ wéi láo bì zhōng guó, qí guān shí fèi shí zhì. jì wèi jìn zhī hòu, hù xiāng tūn miè, bù kě xiáng yān. yáng dì shí, qiǎn shì yù shǐ wéi jié sī lì cóng shì dù xíng mǎn shǐ yú xī fān zhū guó. zhì jì bīn, dé mǎ bēi, wáng shè chéng, dé fó jīng, shǐ guó dé shí wǔ nǚ shī zi pí huǒ shǔ máo ér hái. dì fù lìng wén xǐ gōng péi jǔ yú wǔ wēi zhāng yè jiān wǎng lái yǐ yǐn zhì zhī. qí yǒu jūn zhǎng zhě sì shí sì guó. jǔ yīn qí shǐ zhě rù cháo, dàn yǐ hòu lì, lìng qí zhuǎn xiāng fěng yù. dà yè nián zhōng, xiāng shuài ér lái zhāo zhě sān shí yú guó, dì yīn zhì xī yù xiào wèi yǐ yìng jiē zhī. xún shǔ zhōng guó dà luàn, cháo gòng suì jué. rán shì duō wáng shī, jīn suǒ cún lù zhě, èr shí guó yān.
汉氏初开西域,有三十六国,其后分立五十五王,置校尉、都护以抚纳之。王 莽篡位,西域遂绝。至于后汉,班超所通者五十余国,西至西海,东西四万里,皆 来朝贡,复置都护、校尉以相统摄。其后或绝或通,汉朝以为劳弊中国,其官时废 时置。暨魏、晋之后,互相吞灭,不可详焉。炀帝时,遣侍御史韦节、司隶从事杜 行满使于西蕃诸国。至罽宾,得码杯,王舍城,得佛经,史国得十舞女、师子皮、 火鼠毛而还。帝复令闻喜公裴矩于武威、张掖间往来以引致之。其有君长者四十四 国。矩因其使者入朝,啖以厚利,令其转相讽谕。大业年中,相率而来朝者三十余 国,帝因置西域校尉以应接之。寻属中国大乱,朝贡遂绝。然事多亡失,今所存录 者,二十国焉。
tǔ yù hún
○吐谷浑
tǔ yù hún, běn liáo xī xiān bēi tú hé shè guī zi yě. chū, shè guī yǒu èr zi, shù zhǎng yuē tǔ yù hún, shǎo yuē ruò luò guī. shè guī sǐ, ruò luò guī dài tǒng bù luò, shì wèi mù róng shì. tǔ yù hún yǔ ruò luò guī bù xié, suì xī dù lǒng, zhǐ yú gān sōng zhī nán, táo shuǐ zhī xī, nán jí bái lán shān, shù qiān lǐ zhī dì, qí hòu suì yǐ tǔ yù hún wèi guó shì yān. dāng wèi zhōu zhī jì, shǐ chēng kè hán. dōu fú qí chéng, zài qīng hǎi xī shí wǔ lǐ. yǒu chéng guō ér bù jū, suí zhú shuǐ cǎo. guān yǒu wáng gōng pú shè shàng shū láng zhōng jiàng jūn. qí zhǔ yǐ zào wèi mào, qī dài jīn huā. qí qì xiè yī fú lüè yǔ zhōng guó tóng. qí wáng gōng guì rén duō dài, fù rén qún rú biàn fā, zhuì yǐ zhū bèi. guó wú cháng shuì. shā rén jí dào mǎ zhě sǐ, yú zuò zé zhēng wù yǐ shú zuì. fēng sú pō tóng tū jué. sàng yǒu fú zhì, zàng qì ér chú. xìng jiē tān rěn. yǒu dà mài sù dòu. qīng hǎi zhōu huí qiān yú lǐ, zhōng yǒu xiǎo shān, qí sú zhì dōng zhé fàng pìn mǎ yú qí shàng, yán dé lóng zhǒng. tǔ yù hún cháng dé bō sī cǎo mǎ, fàng rù hǎi, yīn shēng cōng jū, néng rì xíng qiān lǐ, gù shí chēng qīng hǎi cōng yān. duō máo niú, ráo tóng tiě zhū shā. dì jiān shàn shàn qiě mò. xī běi yǒu liú shā shù bǎi lǐ, xià yǒu rè fēng, shāng bì xíng lǚ. fēng zhī jiāng zhì, lǎo tuó yù zhī zhī, zé yǐn xiàng ér míng, jù lì, yǐ kǒu bí mái shā zhōng. rén jiàn zé zhī zhī, yǐ zhān yōng bì kǒu bí ér bì qí huàn.
吐谷浑,本辽西鲜卑徒河涉归子也。初,涉归有二子,庶长曰吐谷浑,少曰若 洛廆。涉归死,若洛廆代统部落,是为慕容氏。吐谷浑与若洛廆不协,遂西度陇, 止于甘松之南,洮水之西,南极白兰山,数千里之地,其后遂以吐谷浑为国氏焉。 当魏、周之际,始称可汗。都伏俟城,在青海西十五里。有城郭而不居,随逐水草。 官有王公、仆射、尚书、郎中、将军。其主以皁为帽,妻戴金花。其器械衣服略与 中国同。其王公贵人多戴】,妇人裙襦辫发,缀以珠贝。国无常税。杀人及盗马 者死,余坐则徵物以赎罪。风俗颇同突厥。丧有服制,葬讫而除。性皆贪忍。有大 麦、粟、豆。青海周回千余里,中有小山,其俗至冬辄放牝马于其上,言得龙种。 吐谷浑尝得波斯草马,放入海,因生骢驹,能日行千里,故时称青海骢焉。多牦牛, 饶铜、铁、硃砂。地兼鄯善、且末。西北有流沙数百里,夏有热风,伤毙行旅。风 之将至,老驼预知之,则引项而鸣,聚立,以口鼻埋沙中。人见则知之,以氈拥蔽 口鼻而避其患。
qí zhǔ lǚ kuā, zài zhōu shù wèi biān kòu, jí kāi huáng chū, yǐ bīng qīn hóng zhōu. gāo zǔ yǐ hóng zhōu dì kuàng rén gěng, yīn ér fèi zhī, qiǎn shàng zhù guó yuán xié lǜ bù qí shù wàn jī zhī. zéi xī fā guó zhōng bīng, zì màn tóu zhì yú shù dūn, jiǎ qí bù jué. qí suǒ shǔ hé xī zǒng guǎn dìng chéng wáng zhōng lì fáng jí qí tài zǐ kě bó hàn, qián hòu lái jù zhàn. xié pín jī pò zhī, fú zhǎn shén zhòng. lǚ kuā dà jù, lǜ qí qīn bīng yuǎn dùn. qí míng wáng shí sān rén, gè lǜ bù luò ér jiàng. shàng yǐ qí gāo níng wáng yí zī póu sù dé zhòng xīn, bài wèi dà jiàng jūn, fēng hé nán wáng, yǐ tǒng jiàng zhòng, zì yú guān shǎng gè yǒu chà. wèi jǐ, fù lái kòu biān, xù zhōu cì shǐ pí zi xìn chū bīng jù zhàn, wèi zéi suǒ bài, zi xìn sǐ zhī. wèn zhōu zǒng guǎn liáng yuǎn yǐ ruì zú jī zhī, zhǎn qiān yú jí, bēn tuì. é ér rù kòu kuò zhōu, zhōu bīng jī zǒu zhī.
其主吕夸,在周数为边寇,及开皇初,以兵侵弘州。高祖以弘州地旷人梗,因 而废之,遣上柱国元谐率步骑数万击之。贼悉发国中兵,自曼头至于树敦,甲骑不 绝。其所署河西总管、定城王钟利房及其太子可博汗,前后来拒战。谐频击破之, 俘斩甚众。吕夸大惧,率其亲兵远遁。其名王十三人,各率部落而降。上以其高宁 王移兹裒素得众心,拜为大将军,封河南王,以统降众,自余官赏各有差。未几, 复来寇边,旭州刺史皮子信出兵拒战,为贼所败,子信死之。汶州总管梁远以锐卒 击之,斩千余级,奔退。俄而入寇廓州,州兵击走之。
lǚ kuā zài wèi bǎi nián, lǚ yīn xǐ nù fèi qí tài zǐ ér shā zhī. qí hòu tài zǐ jù jiàn fèi rǔ, suì móu zhí lǚ kuā ér jiàng, qǐng bīng yú biān lì. qín zhōu zǒng guǎn hé jiān wáng hóng qǐng jiāng bīng yīng zhī, shàng bù xǔ. tài zǐ móu xiè, wèi qí fù suǒ shā, fù lì qí shǎo zǐ wéi wáng hē wèi tài zǐ. dié zhōu cì shǐ dù càn qǐng yīn qí xìn ér tǎo zhī, shàng yòu bù xǔ. liù nián, wéi wáng hē fù jù qí fù zhū zhī, móu lǜ bù luò wàn wǔ qiān rén hù jiāng guī guó, qiǎn shǐ yì quē, qǐng bīng yíng jiē. shàng wèi shì chén yuē:" hún zéi fēng sú, tè yì rén lún, fù jì bù cí, zi fù bù xiào. zhèn yǐ dé xùn rén, hé yǒu chéng qí è nì yě! wú dāng jiào zhī yǐ yǎng fāng ěr." nǎi wèi shǐ zhě yuē:" zhèn shòu mìng yú tiān, fǔ yù sì hǎi, wàng shǐ yī qiè shēng rén jiē yǐ rén yì xiāng xiàng. kuàng fù zǐ tiān xìng, hé dé bù xiāng qīn ài yě! tǔ yù hún zhǔ jì shì wéi wáng zhī fù, wéi wáng shì tǔ gǔ hún zhǔ tài zǐ, fù yǒu bú shì, zi xū chén jiàn. ruò jiàn ér bù cóng, dāng lìng jìn chén qīn qī nèi wài fěng yù. bì bù kě, qì tì ér dào zhī. rén jiē yǒu qíng, bì dāng gǎn wù. bù kě qián móu fēi fǎ, shòu bù xiào zhī míng. pǔ tiān zhī xià, jiē shì zhèn chén qiè, gè wéi shàn shì, jí chēng zhèn xīn. wéi wáng jì yǒu hǎo yì, yù lái tóu zhèn, zhèn wéi jiào wéi wáng wèi chén zǐ zhī fǎ, bù kě yuǎn qiǎn bīng mǎ, zhù wèi è shì." wéi wáng nǎi zhǐ. bā nián, qí míng wáng tuò bá mù mí qǐng yǐ qiān yú jiā guī huà. shàng yuē:" pǔ tiān zhī xià, jiē yuē zhèn chén, suī fù huāng xiá, wèi shí fēng jiào, zhèn zhī fǔ yù, jù yǐ rén xiào wèi běn. hún zéi hūn kuáng, qī zǐ huái bù, bìng sī guī huà, zì jiù wēi wáng. rán pàn fū bèi fù, bù kě shōu nà. yòu qí běn yì, zhèng zì bì sǐ, ruò jīn qiǎn jù, yòu fù bù rén. ruò gèng yǒu yì xìn, dàn yí wèi fǔ, rèn qí zì bá, bù xū chū bīng mǎ yìng jiē zhī. qí mèi fū jí shēng yù lái, yì rèn qí yì, bù láo quàn yòu yě." shì suì hé nán wáng yí zī póu sǐ, gāo zǔ lìng qí dì shù guī xí tǒng qí zhòng. píng chén zhī hòu, lǚ kuā dà jù, dùn táo bǎo xiǎn, bù gǎn wéi kòu.
吕夸在位百年,屡因喜怒废其太子而杀之。其后太子惧见废辱,遂谋执吕夸而 降,请兵于边吏。秦州总管、河间王弘请将兵应之,上不许。太子谋泄,为其父所 杀,复立其少子嵬王诃为太子。叠州刺史杜粲请因其衅而讨之,上又不许。六年, 嵬王诃复惧其父诛之,谋率部落万五千人户将归国,遣使诣阙,请兵迎接。上谓侍 臣曰:“浑贼风俗,特异人伦,父既不慈,子复不孝。朕以德训人,何有成其恶逆 也!吾当教之以养方耳。”乃谓使者曰:“朕受命于天,抚育四海,望使一切生人 皆以仁义相向。况父子天性,何得不相亲爱也!吐谷浑主既是嵬王之父,嵬王是吐 谷浑主太子,父有不是,子须陈谏。若谏而不从,当令近臣亲戚内外讽谕。必不可, 泣涕而道之。人皆有情,必当感悟。不可潜谋非法,受不孝之名。溥天之下,皆是 朕臣妾,各为善事,即称朕心。嵬王既有好意,欲来投朕,朕唯教嵬王为臣子之法, 不可远遣兵马,助为恶事。”嵬王乃止。八年,其名王拓拔木弥请以千余家归化。 上曰:“溥天之下,皆曰朕臣,虽复荒遐,未识风教,朕之抚育,俱以仁孝为本。 浑贼昏狂,妻子怀怖,并思归化,自救危亡。然叛夫背父,不可收纳。又其本意, 正自避死,若今遣拒,又复不仁。若更有意信,但宜慰抚,任其自拔,不须出兵马 应接之。其妹夫及甥欲来,亦任其意,不劳劝诱也。”是岁河南王移兹裒死,高祖 令其弟树归袭统其众。平陈之后,吕夸大惧,遁逃保险,不敢为寇。
shí yī nián, lǚ kuā zú, zi fú lì. shǐ qí xiōng zi wú sù fèng biǎo chēng fān, bìng xiàn fāng wù, qǐng yǐ nǚ bèi hòu tíng. shàng wèi téng wáng yuē:" cǐ fēi zhì chéng, dàn jí jì ěr." nǎi wèi wú sù yuē:" zhèn zhī hún zhǔ yù lìng nǚ shì zhèn, ruò yī lái qǐng, tā guó wén zhī, biàn dāng xiāng xué. yī xǔ yī sāi, shì wèi bù píng. ruò bìng xǔ zhī, yòu fēi hǎo fǎ. zhèn qíng cún ān yǎng, yù lìng suì xìng, qǐ kě jù liǎn zǐ nǚ yǐ shí hòu gōng hū?" jìng bù xǔ. shí èr nián, qiǎn xíng bù shàng shū yǔ wén bì fǔ wèi zhī. shí liù nián, yǐ guāng huà gōng zhǔ qī fú, fú shàng biǎo chēng gōng zhǔ wèi tiān hòu, shàng bù xǔ. míng nián, qí guó dà luàn, guó rén shā fú, lì qí dì fú yǔn wéi zhǔ. shǐ shǐ chén fèi lì zhī shì, bìng xiè zhuān mìng zhī zuì, qiě qǐng yī sú shàng zhǔ, shàng cóng zhī. zì shì cháo gòng suì zhì, ér cháng fǎng guó jiā xiāo xī, shàng shén è zhī.
十一年,吕夸卒,子伏立。使其兄子无素奉表称籓,并献方物,请以女备后庭。 上谓滕王曰:“此非至诚,但急计耳。”乃谓无素曰:“朕知浑主欲令女事朕,若 依来请,他国闻之,便当相学。一许一塞,是谓不平。若并许之,又非好法。朕情 存安养,欲令遂性,岂可聚敛子女以实后宫乎?”竟不许。十二年,遣刑部尚书宇 文弼抚慰之。十六年,以光化公主妻伏,伏上表称公主为天后,上不许。明年,其 国大乱,国人杀伏,立其弟伏允为主。使使陈废立之事,并谢专命之罪,且请依俗 尚主,上从之。自是朝贡岁至,而常访国家消息,上甚恶之。
yáng dì jí wèi, fú yǔn qiǎn qí zi shùn lái zhāo. shí tiě lè fàn sāi, dì qiǎn jiàng jūn féng xiào cí chū dūn huáng yǐ yù zhī, xiào cí zhàn bù lì. tiě lè qiǎn shǐ xiè zuì, qǐng xiáng, dì qiǎn huáng mén shì láng péi jǔ wèi fǔ zhī, fěng lìng jī tǔ yù hún yǐ zì xiào. tiě lè xǔ nuò, jí lè bīng xí tǔ yù hún, dà bài zhī. fú yǔn dōng zǒu, bǎo xī píng jìng. dì fù lìng guān wáng xióng chū jiāo hé xǔ gōng yǔ wén shù chū xī píng yǐ yǎn zhī, dà pò qí zhòng. fú yǔn dùn táo, bù luò lái jiàng zhě shí wàn yú kǒu. liù chù sān shí yú wàn. shù zhuī zhī jí, fú yǔn jù, nán dùn yú shān gǔ jiān. qí gù dì jiē kōng, zì xī píng lín qiāng chéng yǐ xī, qiě mò yǐ dōng, qí lián yǐ nán, xuě shān yǐ běi, dōng xī sì qiān lǐ, nán běi èr qiān lǐ, jiē wèi suí yǒu. zhì jùn xiàn zhèn shù, fā tiān xià qīng zuì xǐ jū zhī. yú shì liú shùn bù zhī qiǎn. fú yǔn wú yǐ zì zī, lǜ qí tú shù qiān qí kè yú dǎng xiàng. dì lì shùn wéi zhǔ, sòng chū yù mén, lìng tǒng yú zhòng, yǐ qí dà bǎo wáng ní luò zhōu wèi fǔ. zhì xī píng, qí bù xià shā luò zhōu, shùn bù guǒ rù ér hái. dà yè mò, tiān xià dà luàn, fú yǔn fù qí gù dì, lǚ kòu hé yòu, jùn xiàn bù néng yù yān.
炀帝即位,伏允遣其子顺来朝。时铁勒犯塞,帝遣将军冯孝慈出敦煌以御之, 孝慈战不利。铁勒遣使谢罪,请降,帝遣黄门侍郎裴矩慰抚之,讽令击吐谷浑以自 效。铁勒许诺,即勒兵袭吐谷浑,大败之。伏允东走,保西平境。帝复令观王雄出 浇河、许公宇文述出西平以掩之,大破其众。伏允遁逃,部落来降者十万余口。六 畜三十余万。述追之急,伏允惧,南遁于山谷间。其故地皆空,自西平临羌城以西, 且末以东,祁连以南,雪山以北,东西四千里,南北二千里,皆为隋有。置郡县镇 戍,发天下轻罪徙居之。于是留顺不之遣。伏允无以自资,率其徒数千骑客于党项。 帝立顺为主,送出玉门,令统余众,以其大宝王尼洛周为辅。至西平,其部下杀洛 周,顺不果入而还。大业末,天下大乱,伏允复其故地,屡寇河右,郡县不能御焉。
dǎng xiàng
○党项
dǎng xiàng qiāng zhě, sān miáo zhī hòu yě. qí zhǒng yǒu dàng chāng bái láng, jiē zì chēng mí hóu zhǒng. dōng jiē lín táo xī píng, xī jù yè hù, nán běi shù qiān lǐ, chù shān gǔ jiān. měi xìng bié wèi bù luò, dà zhě wǔ qiān yú qí, xiǎo zhě qiān yú qí. zhī máo niú wěi jí gǔ lì máo yǐ wéi wū. fú qiú hè, pī zhān, yǐ wéi shàng shì. sú shàng wǔ lì, wú fǎ lìng, gè wéi shēng yè, zài zhàn zhèn zé xiāng tún jù. wú yáo fù, bù xiāng wǎng lái. mù yǎng máo niú yáng zhū yǐ gōng shí, bù zhī jià sè. qí sú yín huì zhēng bào, yú zhū yí zhōng zuì wéi shén. wú wén zì, dàn hòu cǎo mù yǐ jì suì shí. sān nián yī jù huì, shā niú yáng yǐ jì tiān. rén nián bā shí yǐ shàng sǐ zhě, yǐ wéi lìng zhōng, qīn qī bù kū, shǎo ér sǐ zhě, zé yún dà wǎng, gòng bēi kū zhī. yǒu pí pá héng chuī jī fǒu wèi jié. wèi zhōu zhī jì, shù lái rǎo biān. gāo zǔ wèi chéng xiàng shí, zhōng yuán duō gù, yīn cǐ dà wéi kòu lüè. jiǎng gōng liáng ruì jì píng wáng qiān, qǐng yīn hái shī yǐ tǎo zhī, gāo zǔ bù xǔ. kāi huáng sì nián, yǒu qiān yú jiā guī huà. wǔ nián, tuò bá níng cóng děng gè lǜ zhòng yì xù zhōu nèi fù, shòu dà jiàng jūn, qí bù xià gè yǒu chà. shí liù nián, fù kòu huì zhōu, zhào fā lǒng xī bīng yǐ tǎo zhī, dà pò qí zhòng. yòu xiāng shuài qǐng xiáng, yuàn wèi chén qiè, qiǎn zǐ dì rù cháo xiè zuì. gāo zǔ wèi zhī yuē:" hái yǔ ěr fù xiōng, rén shēng xū yǒu dìng jū, yǎng lǎo cháng yòu. ér nǎi zhà hái zhà zǒu, bù xiū xiāng lǐ xié!" zì shì cháo gòng bù jué.
党项羌者,三苗之后也。其种有宕昌、白狼,皆自称獼猴种。东接临洮、西平, 西拒叶护,南北数千里,处山谷间。每姓别为部落,大者五千余骑,小者千余骑。 织牦牛尾及古历毛以为屋。服裘褐,披氈,以为上饰。俗尚武力,无法令,各 为生业,在战阵则相屯聚。无徭赋,不相往来。牧养牦牛、羊、猪以供食,不知稼 穑。其俗淫秽蒸报,于诸夷中最为甚。无文字,但候草木以记岁时。三年一聚会, 杀牛羊以祭天。人年八十以上死者,以为令终,亲戚不哭,少而死者,则云大枉, 共悲哭之。有琵琶、横吹、击缶为节。魏、周之际,数来扰边。高祖为丞相时,中 原多故,因此大为寇掠。蒋公梁睿既平王谦,请因还师以讨之,高祖不许。开皇四 年,有千余家归化。五年,拓拔宁丛等各率众诣旭州内附,授大将军,其部下各有 差。十六年,复寇会州,诏发陇西兵以讨之,大破其众。又相率请降,愿为臣妾, 遣子弟入朝谢罪。高祖谓之曰:“还语尔父兄,人生须有定居,养老长幼。而乃乍 还乍走,不羞乡里邪!”自是朝贡不绝。
gāo chāng
○高昌
gāo chāng guó zhě, zé hàn chē shī qián wáng tíng yě, qù dūn huáng shí sān rì xíng. qí jìng dōng xī sān bǎi lǐ, nán běi wǔ bǎi lǐ, sì miàn duō dà shān. xī hàn wǔ dì qiǎn bīng xī tǎo, shī lǚ dùn bì, qí zhōng yóu kùn zhě yīn zhù yān. qí dì yǒu hàn shí gāo chāng lěi, gù yǐ wéi guó hào. chū, rú rú lì hǎn bó zhōu wèi gāo chāng wáng. bó zhōu sǐ, zi yì chéng lì, wèi cóng xiōng shǒu guī suǒ shā, shǒu guī zì lì wèi gāo chāng wáng, yòu wèi gāo chē ā fú zhì luó suǒ shā, yǐ dūn huáng rén zhāng mèng míng wéi zhǔ. mèng míng wèi guó rén suǒ shā, gèng yǐ mǎ rú wèi wáng, yǐ gǒng gù qū jiā èr rén wéi zuǒ yòu zhǎng shǐ. rú yòu tōng shǐ hòu wèi, qǐng nèi shǔ. nèi shǔ rén jiē liàn tǔ, bù gù dōng qiān, xiāng yǔ shā rú, lì jiā wèi wáng. jiā zì líng fèng, jīn chéng yú zhōng rén, jì lì, yòu chén yú rú rú. jí rú rú zhǔ wèi gāo chē suǒ shā, jiā yòu chén yú gāo chē. shǔ yān qí wèi yì dá suǒ pò, zhòng bù néng zì tǒng, qǐng zhǔ yú jiā. jiā qiǎn qí dì èr zi wèi yān qí wáng, yóu shì shǐ dà, yì wèi guó rén suǒ fú. jiā sǐ, zi jiān lì.
高昌国者,则汉车师前王庭也,去敦煌十三日行。其境东西三百里,南北五百 里,四面多大山。昔汉武帝遣兵西讨,师旅顿敝,其中尤困者因住焉。其地有汉时 高昌垒,故以为国号。初,蠕蠕立阚伯周为高昌王。伯周死,子义成立,为从兄首 归所杀,首归自立为高昌王,又为高车阿伏至罗所杀,以敦煌人张孟明为主。孟明 为国人所杀,更以马儒为王,以巩顾、麹嘉二人为左右长史。儒又通使后魏,请内 属。内属人皆恋土,不顾东迁,相与杀儒,立嘉为王。嘉字灵凤,金城榆中人,既 立,又臣于茹茹。及茹茹主为高车所杀,嘉又臣于高车。属焉耆为挹怛所破,众不 能自统,请主于嘉。嘉遣其第二子为焉耆王,由是始大,益为国人所服。嘉死,子 坚立。
qí dū chéng zhōu huí yī qiān bā bǎi sì shí bù, yú zuò shì huà lǔ āi gōng wèn zhèng yú kǒng zǐ zhī xiàng. guó nèi yǒu chéng shí bā. guān yǒu lìng yǐn yī rén, cì gōng èr rén, cì zuǒ yòu wèi, cì bā zhǎng shǐ, cì wǔ jiāng jūn, cì bā sī mǎ, cì shì láng xiào láng zhǔ bù cóng shì shěng shì. dà shì jué zhī yú wáng, xiǎo shì zhǎng zǐ jí gōng píng duàn, bù lì wén jì. nán zǐ hú fú, fù rén qún rú, tóu shàng zuò jì. qí fēng sú zhèng lìng yǔ huá xià lüè tóng. dì duō shí qì, qì hòu wēn nuǎn, gǔ mài zài shú, yí cán, duō wǔ guǒ. yǒu cǎo míng wéi yáng cì, qí shàng shēng mì, ér wèi shèn jiā. chū chì yán rú zhū, bái yán rú yù. duō pú táo jiǔ. sú shì tiān shén, jiān xìn fó fǎ. guó zhōng yáng mǎ mù yú yǐn pì zhī chù, yǐ bì wài kòu, fēi guì rén bù zhī qí suǒ. běi yǒu chì shí shān, shān běi qī shí lǐ yǒu tān hàn shān, xià yǒu jī xuě. cǐ shān zhī běi, tiě lè jiè yě. cóng wǔ wēi xī běi, yǒu jié lù, dù shā qì qiān yú lǐ, sì miàn máng rán, wú yǒu xī jìng. yù wǎng zhě, xún yǒu rén chù hái gǔ ér qù. lù zhōng huò wén gē kū zhī shēng, xíng rén xún zhī, duō zhì wáng shī, gài chī mèi wǎng liǎng yě. gù shāng kè wǎng lái, duō qǔ yī wú lù. kāi huáng shí nián, tū jué pò qí sì chéng, yǒu èr qiān rén lái guī zhōng guó. jiān sǐ, zi bó yǎ lì. qí dà mǔ běn tū jué kè hán nǚ, qí fù sǐ, tū jué lìng yī qí sú, bó yǎ bù cóng zhě jiǔ zhī. tū jué bī zhī, bù dé yǐ ér cóng.
其都城周回一千八百四十步,于坐室画鲁哀公问政于孔子之像。国内有城十八。 官有令尹一人,次公二人,次左右卫,次八长史,次五将军,次八司马,次侍郎、 校郎、主簿、从事、省事。大事决之于王,小事长子及公评断,不立文记。男子胡 服,妇人裙襦,头上作髻。其风俗政令与华夏略同。地多石碛,气候温暖,谷麦再 熟,宜蚕,多五果。有草名为羊刺,其上生蜜,而味甚佳。出赤盐如硃,白盐如玉。 多蒲陶酒。俗事天神,兼信佛法。国中羊马牧于隐僻之处,以避外寇,非贵人不知 其所。北有赤石山,山北七十里有贪汗山,夏有积雪。此山之北,铁勒界也。从武 威西北,有捷路,度沙碛千余里,四面茫然,无有蹊径。欲往者,寻有人畜骸骨而 去。路中或闻歌哭之声,行人寻之,多致亡失,盖魑魅魍魉也。故商客往来,多取 伊吾路。开皇十年,突厥破其四城,有二千人来归中国。坚死,子伯雅立。其大母 本突厥可汗女,其父死,突厥令依其俗,伯雅不从者久之。突厥逼之,不得已而从。
yáng dì sì wèi, yǐn zhì zhū fān. dà yè sì nián, qiǎn shǐ gòng xiàn, dì dài qí shǐ shén hòu. míng nián, bó yǎ lái zhāo. yīn cóng jī gāo lí, hái shàng zōng nǚ huá róng gōng zhǔ. bā nián dōng guī fān, xià lìng guó zhōng yuē:" fū jīng guó zì rén, yǐ bǎo cún wèi guì, níng bāng jī zhèng, yǐ quán jì wèi dà. xiān zhě yǐ guó chù biān huāng, jìng lián měng dí, tóng rén wú jiù, bèi fā zuǒ rèn. jīn dà suí tǒng yù, yǔ zhòu píng yī, pǔ tiān shuài tǔ, mò bù qí xiàng. gū jì mù yù hé fēng, shù jūn dà huà, qí shù rén yǐ shàng jiē yí jiě biàn xuē rèn." dì wén ér shén shàn zhī, xià zhào yuē:" zhāng dé jiā shàn, shèng zhé suǒ lóng, xiǎn chéng suì liáng, diǎn mó yí zé. guāng lù dài fu biàn guó gōng gāo chāng wáng bó yǎ shí liàng jīng yuǎn, qì huái wēn yù, dān kuǎn sù zhe, liàng jié xiá xuān. běn zì zhū huá, lì zuò xī rǎng, xī yīn duō nàn, lún pò xūn róng, shù qióng huǐ miǎn, jiǎn wèi hú fú. zì wǒ huáng suí píng yī yǔ zhòu, huà yǎn jiǔ wéi, dé jiā sì biǎo, bó yǎ yú shā wàng zǔ, fèng" lái tíng, guān lǐ róng yú jiù zhāng, mù wēi yí zhī shèng diǎn. yú shì xí yīng jiě biàn, xuē rèn yè jū, biàn yí cóng xià, yì guāng qián zài. kě cì yì guān zhī jù, réng bān zhì zào zhī shì. bìng qiǎn shǐ rén bù lǐng jiāng sòng. bèi yǐ cǎi zhāng, fù jiàn chē fú zhī měi, qì bǐ zhān máo, hái wèi guān dài zhī guó." rán bó yǎ xiān chén tiě lè, ér tiě lè héng qiǎn zhòng chén zài gāo chāng guó, yǒu shāng hú wǎng lái zhě, zé shuì zhī sòng yú tiě lè. suī yǒu cǐ lìng qǔ yuè zhōng huá, rán jìng wèi tiě lè ér bù gǎn gǎi yě. zì shì suì lìng shǐ rén gòng qí fāng wù.
炀帝嗣位,引致诸蕃。大业四年,遣使贡献,帝待其使甚厚。明年,伯雅来朝。 因从击高丽,还尚宗女华容公主。八年冬归蕃,下令国中曰:“夫经国字人,以保 存为贵,宁邦缉政,以全济为大。先者以国处边荒,境连猛狄,同人无咎,被发左 衽。今大隋统御,宇宙平一,普天率土,莫不齐向。孤既沐浴和风,庶均大化,其 庶人以上皆宜解辫削衽。”帝闻而甚善之,下诏曰:“彰德嘉善,圣哲所隆,显诚 遂良,典谟贻则。光禄大夫、弁国公、高昌王伯雅识量经远,器怀温裕,丹款夙著, 亮节遐宣。本自诸华,历祚西壤,昔因多难,沦迫獯戎,数穷毁冕,翦为胡服。自 我皇隋平一宇宙,化偃九围,德加四表,伯雅逾沙忘阻,奉”来庭,观礼容于旧章, 慕威仪之盛典。于是袭缨解辫,削衽曳裾,变夷从夏,义光前载。可赐衣冠之具, 仍班制造之式。并遣使人部领将送。被以采章,复见车服之美,弃彼氈毛,还为冠 带之国。”然伯雅先臣铁勒,而铁勒恆遣重臣在高昌国,有商胡往来者,则税之送 于铁勒。虽有此令取悦中华,然竟畏铁勒而不敢改也。自是岁令使人贡其方物。
kāng guó
○康国
kāng guó zhě, kāng jū zhī hòu yě. qiān xǐ wú cháng, bù héng gù dì, rán zì hàn yǐ lái xiāng chéng bù jué. qí wáng běn xìng wēn, yuè zhī rén yě. jiù jū qí lián shān běi zhāo wǔ chéng, yīn bèi xiōng nú suǒ pò, xī yú cōng lǐng, suì yǒu qí guó. zhī shù gè fēn wáng, gù kāng guó zuǒ yòu zhū guó bìng yǐ zhāo wǔ wèi xìng, shì bù wàng běn yě. wáng zì dài shī bì, wéi rén kuān hòu, shén dé zhòng xīn. qí qī tū jué dá dù kè hán nǚ yě. dōu yú sà bǎo shuǐ shàng ā lù dí chéng. chéng duō zhòng jū. dà chén sān rén gòng zhǎng guó shì. qí wáng suǒ fā, guān qī bǎo jīn huā, yī líng luó jǐn xiù bái dié. qí qī yǒu jì, méng yǐ zào jīn. zhàng fū jiǎn fā jǐn páo. míng wéi qiáng guó, ér xī yù zhū guó duō guī zhī. mǐ guó shǐ guó cáo guó hé guó ān guó xiǎo ān guó nà sè bō guó wū nà hé guó mù guó jiē guī fù zhī. yǒu hú lǜ, zhì yú xiān cí, jué fá zé qǔ ér duàn zhī. zhòng zuì zhě zú, cì zhòng zhě sǐ, zéi dào jié qí zú. rén jiē shēn mù gāo bí, duō xū rán. shàn yú shāng gǔ, zhū yí jiāo yì, duō còu qí guó. yǒu dà xiǎo gǔ pí pá wǔ xián kōng hóu dí. hūn yīn sàng zhì yǔ tū jué tóng. guó lì zǔ miào, yǐ liù yuè jì zhī, zhū guó jiē lái zhù jì. sú fèng fú, wèi hú shū. qì hòu wēn, yí wǔ gǔ, qín xiū yuán shū, shù mù zī mào. chū mǎ tuó luó lǘ fēng niú huáng jīn náo shā xiāng ā sà nà xiāng sè sè jīng pí qú jǐn dié. duō pú táo jiǔ, fù jiā huò zhì qiān dàn, lián nián bù bài. dà yè zhōng, shǐ qiǎn shǐ gòng fāng wù, hòu suì jué yān.
康国者,康居之后也。迁徙无常,不恆故地,然自汉以来相承不绝。其王本姓 温,月氏人也。旧居祁连山北昭武城,因被匈奴所破,西逾葱岭,遂有其国。支庶 各分王,故康国左右诸国并以昭武为姓,示不忘本也。王字代失毕,为人宽厚,甚 得众心。其妻突厥达度可汗女也。都于萨宝水上阿禄迪城。城多众居。大臣三人共 掌国事。其王索发,冠七宝金花,衣绫罗锦绣白叠。其妻有髻,幪以皁巾。丈夫翦 发锦袍。名为强国,而西域诸国多归之。米国、史国、曹国、何国、安国、小安国、 那色波国、乌那曷国、穆国皆归附之。有胡律,置于祆祠,决罚则取而断之。重罪 者族,次重者死,贼盗截其足。人皆深目高鼻,多须髯。善于商贾,诸夷交易,多 凑其国。有大小鼓、琵琶、五弦、箜篌、笛。婚姻丧制与突厥同。国立祖庙,以六 月祭之,诸国皆来助祭。俗奉佛,为胡书。气候温,宜五谷,勤修园蔬,树木滋茂。 出马、驼、骡、驴、封牛、黄金、铙沙、香、阿萨那香、瑟瑟、麖皮、氍、锦叠。 多蒲陶酒,富家或致千石,连年不败。大业中,始遣使贡方物,后遂绝焉。
ān guó
○安国
ān guó, hàn shí ān xī guó yě. wáng xìng zhāo wǔ shì, yǔ kāng guó wáng tóng zú, zì shè lì dēng. qī, kāng guó wáng nǚ yě. dōu zài nà mì shuǐ nán, chéng yǒu wǔ zhòng, huán yǐ liú shuǐ. gōng diàn jiē wèi píng tóu. wáng zuò jīn tuó zuò, gāo qī bā chǐ. měi tīng zhèng, yǔ qī xiāng duì, dà chén sān rén píng lǐ guó shì. fēng sú tóng yú kāng guó. wéi qī qí zǐ mèi, jí mǔ zǐ dì xiāng qín shòu, cǐ wèi yì yě. yáng dì jí wèi zhī hòu, qiǎn sī lì cóng shì dù xíng mǎn shǐ yú xī yù, zhì qí guó, dé wǔ sè yán ér fǎn.
安国,汉时安息国也。王姓昭武氏,与康国王同族,字设力登。妻,康国王女 也。都在那密水南,城有五重,环以流水。宫殿皆为平头。王坐金驼座,高七八尺。 每听政,与妻相对,大臣三人评理国事。风俗同于康国。唯妻其姊妹,及母子递相 禽兽,此为异也。炀帝即位之后,遣司隶从事杜行满使于西域,至其国,得五色盐 而返。
guó zhī xī bǎi yú lǐ yǒu bì guó, kě qiān yú jiā. qí guó wú jūn zhǎng, ān guó tǒng zhī. dà yè wǔ nián, qiǎn shǐ gòng xiàn, hòu suì jué yān.
国之西百余里有毕国,可千余家。其国无君长,安国统之。大业五年,遣使贡 献,后遂绝焉。
shí guó
○石国
shí guó, jū yú yào shā shuǐ, dū chéng fāng shí yú lǐ. qí wáng xìng shí, míng niè. guó chéng zhī dōng nán lì wū, zhì zuò yú zhōng, zhēng yuè liù rì qī yuè shí wǔ rì yǐ wáng fù mǔ shāo yú zhī gǔ, jīn wèng shèng zhī, zhì yú chuáng shàng, xún rào ér xíng, sàn yǐ huā xiāng zá guǒ, wáng lǜ chén xià shè jì yān. lǐ zhōng, wáng yǔ fū rén chū jiù bié zhàng, chén xià yǐ cì liè zuò, xiǎng yàn ér bà. yǒu sù mài, duō liáng mǎ. qí sú shàn zhàn, céng èr yú tū jué, shè kuì kè hán xīng bīng miè zhī, lìng tè qín diān zhí shè qí guó shì. nán qù hàn liù bǎi lǐ, dōng nán qù guā zhōu liù qiān lǐ. diān zhí yǐ dà yè wǔ nián qiǎn shǐ cháo gòng, qí hòu bù fù zhì.
石国,居于药杀水,都城方十余里。其王姓石,名涅。国城之东南立屋,置座 于中,正月六日、七月十五日以王父母烧余之骨,金甕盛之,置于床上,巡绕而行, 散以花香杂果,王率臣下设祭焉。礼终,王与夫人出就别帐,臣下以次列坐,享宴 而罢。有粟麦,多良马。其俗善战,曾贰于突厥,射匮可汗兴兵灭之,令特勤甸职 摄其国事。南去汗六百里,东南去瓜州六千里。甸职以大业五年遣使朝贡,其后 不复至。
nǚ guó
○女国
nǚ guó, zài cōng lǐng zhī nán, qí guó dài yǐ nǚ wèi wáng. wáng xìng sū pí, zì mò jié, zài wèi èr shí nián. nǚ wáng zhī fū, hào yuē jīn jù, bù zhī zhèng shì. guó nèi zhàng fū wéi yǐ zhēng fá wèi wù. shān shàng wèi chéng, fāng wǔ liù lǐ, rén yǒu wàn jiā. wáng jū jiǔ céng zhī lóu, shì nǚ shù bǎi rén, wǔ rì yī tīng cháo. fù yǒu xiǎo nǚ wáng, gòng zhī guó zhèng. qí sú guì fù rén, qīng zhàng fū, ér xìng bù dù jì. nán nǚ jiē yǐ cǎi sè tú miàn, yī rì zhī zhōng, huò shù dù biàn gǎi zhī. rén jiē bèi fā, yǐ pí wèi xié, kè shuì wú cháng. qì hòu duō hán, yǐ shè liè wèi yè. chū jīn yú shí zhū shā shè xiāng máo niú jùn mǎ shǔ mǎ. yóu duō yán, héng jiāng yán xiàng tiān zhú xìng fàn, qí lì shù bèi. yì shù yǔ tiān zhú jí dǎng xiàng zhàn zhēng. qí nǚ wáng sǐ, guó zhōng zé hòu liǎn jīn qián, qiú sǐ zhě zú zhōng zhī xián nǚ èr rén, yī wèi nǚ wáng, cì wèi xiǎo wáng. guì rén sǐ, bāo qǔ pí, yǐ jīn xiè hé gǔ ròu zhì yú píng nèi ér mái zhī. jīng yī nián, yòu yǐ qí pí nèi yú tiě qì mái zhī. sú shì ā xiū luó shén. yòu yǒu shù shén, suì chū yǐ rén jì, huò yòng mí hóu. jì bì, rù shān zhù zhī, yǒu yī niǎo rú cí zhì, lái jí zhǎng shàng, pò qí fù ér shì zhī, yǒu sù zé nián fēng, shā shí zé yǒu zāi, wèi zhī niǎo bo. kāi huáng liù nián, qiǎn shǐ cháo gòng, qí hòu suì jué.
女国,在葱岭之南,其国代以女为王。王姓苏毗,字末羯,在位二十年。女王 之夫,号曰金聚,不知政事。国内丈夫唯以征伐为务。山上为城,方五六里,人有 万家。王居九层之楼,侍女数百人,五日一听朝。复有小女王,共知国政。其俗贵 妇人,轻丈夫,而性不妒忌。男女皆以彩色涂面,一日之中,或数度变改之。人皆 被发,以皮为鞋,课税无常。气候多寒,以射猎为业。出钅俞石、硃砂、麝香、牦 牛、骏马、蜀马。尤多盐,恆将盐向天竺兴贩,其利数倍。亦数与天竺及党项战争。 其女王死,国中则厚敛金钱,求死者族中之贤女二人,一为女王,次为小王。贵人 死,剥取皮,以金屑和骨肉置于瓶内而埋之。经一年,又以其皮内于铁器埋之。俗 事阿修罗神。又有树神,岁初以人祭,或用獼猴。祭毕,入山祝之,有一鸟如雌雉, 来集掌上,破其腹而视之,有粟则年丰,沙石则有灾,谓之鸟卜。开皇六年,遣使 朝贡,其后遂绝。
yān qí
○焉耆
yān qí guó, dōu bái shān zhī nán qī shí lǐ, hàn shí jiù guó yě. qí wáng xìng lóng, zì tū qí. dū chéng fāng èr lǐ. guó nèi yǒu jiǔ chéng, shèng bīng qiān yú rén. guó wú gāng wéi. qí sú fèng fó shū, lèi pó luó mén. hūn yīn zhī lǐ yǒu tóng huá xià. sǐ zhě fén zhī, chí fú qī rì. nán zǐ jiǎn fà. yǒu yú yán pú wěi zhī lì. dōng qù gāo chāng jiǔ bǎi lǐ, xī qù qiū cí jiǔ bǎi lǐ, jiē shā qì. dōng nán qù guā zhōu èr qiān èr bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
焉耆国,都白山之南七十里,汉时旧国也。其王姓龙,字突骑。都城方二里。 国内有九城,胜兵千余人。国无纲维。其俗奉佛书,类婆罗门。婚姻之礼有同华夏。 死者焚之,持服七日。男子剪发。有鱼盐蒲苇之利。东去高昌九百里,西去龟兹九 百里,皆沙碛。东南去瓜州二千二百里。大业中,遣使贡方物。
qiū cí
○龟兹
qiū cí guó, dōu bái shān zhī nán bǎi qī shí lǐ, hàn shí jiù guó yě. qí wáng xìng bái, zì sū ní xì. dū chéng fāng liù lǐ. shèng bīng zhě shù qiān. sú shā rén zhě sǐ, jié zéi duàn qí yī bì, bìng yuè yī zú. sú yǔ yān qí tóng. wáng tóu xì cǎi dài, chuí zhī yú hòu, zuò jīn shī zi zuò, tǔ duō dào sù shū mài, ráo tóng tiě qiān jīng pí qú náo shā yán lǜ cí huáng hú fěn ān xī xiāng liáng mǎ fēng niú. dōng qù yān qí jiǔ bǎi lǐ, nán qù yú tián qiān sì bǎi lǐ, xī qù shū lè qiān wǔ bǎi lǐ, xī běi qù tū jué yá liù bǎi yú lǐ, dōng nán qù guā zhōu sān qiān yī bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
龟兹国,都白山之南百七十里,汉时旧国也。其王姓白,字苏尼咥。都城方六 里。胜兵者数千。俗杀人者死,劫贼断其一臂,并刖一足。俗与焉耆同。王头系彩 带,垂之于后,坐金师子座,土多稻、粟、菽、麦,饶铜、铁、铅、麖皮、氍、铙 沙、盐绿、雌黄、胡粉、安息香、良马、封牛。东去焉耆九百里,南去于阗千四百 里,西去疏勒千五百里,西北去突厥牙六百余里,东南去瓜州三千一百里。大业中, 遣使贡方物。
shū lè
○疏勒
shū lè guó, dōu bái shān nán bǎi yú lǐ, hàn shí jiù guó yě. qí wáng zì ā mí jué. shǒu zú jiē liù zhǐ. chǎn zǐ fēi liù zhǐ zhě, jí bù yù. dū chéng fāng wǔ lǐ. guó nèi yǒu dài chéng shí èr, xiǎo chéng shù shí, shèng bīng zhě èr qiān rén. wáng dài jīn shī zi guān. tǔ duō dào sù má mài tóng tiě jǐn cí huáng, měi suì cháng gōng sòng yú tū jué. nán yǒu huáng hé, xī dài cōng lǐng, dōng qù qiū cí qiān wǔ bǎi lǐ, xī qù hán guó qiān lǐ, nán qù zhū jù bō bā jiǔ bǎi lǐ, dōng běi qù tū jué yá qiān yú lǐ, dōng nán qù guā zhōu sì qiān liù bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
疏勒国,都白山南百余里,汉时旧国也。其王字阿弥厥。手足皆六指。产子非 六指者,即不育。都城方五里。国内有大城十二,小城数十,胜兵者二千人。王戴 金师子冠。土多稻、粟、麻、麦、铜、铁、锦、雌黄,每岁常供送于突厥。南有黄 河,西带葱岭,东去龟兹千五百里,西去汗国千里,南去硃俱波八九百里,东北 去突厥牙千余里,东南去瓜州四千六百里。大业中,遣使贡方物。
yú tián
○于阗
yú tián guó, dōu cōng lǐng zhī běi èr bǎi yú lǐ. qí wáng xìng wáng, zì bēi shì bì liàn. dū chéng fāng bā jiǔ lǐ. guó zhōng dài chéng yǒu wǔ, xiǎo chéng shù shí, shèng bīng zhě shù qiān rén. sú fèng fú, yóu duō sēng ní, wáng měi chí zhāi jiè. chéng nán wǔ shí lǐ yǒu zàn mó sì zhě, yún shì luó hàn bǐ qiū bǐ lú zhān suǒ zào, shí shàng yǒu pì zhī fó tú xiǎn zhī jī. yú tián xī wǔ bǎi lǐ yǒu bǐ mó sì, yún shì lǎo zi huà hú chéng fó zhī suǒ. sú wú lǐ yì, duō zéi dào yín zòng. wáng jǐn mào, jīn shǔ guān, qī dài jīn huā. qí wáng fā bù lìng rén jiàn. sú yún, ruò jiàn wáng fā, nián bì jiǎn. tǔ duō má mài sù dào wǔ guǒ, duō yuán lín, shān duō měi yù. dōng qù shàn shàn qiān wǔ bǎi lǐ, nán qù nǚ guó sān qiān lǐ, xī qù zhū jù bō qiān lǐ, běi qù qiū cí qiān sì bǎi lǐ, dōng běi qù guā zhōu èr qiān bā bǎi lǐ. dà yè zhōng, pín qiǎn shǐ cháo gòng.
于阗国,都葱岭之北二百余里。其王姓王,字卑示闭练。都城方八九里。国中 大城有五,小城数十,胜兵者数千人。俗奉佛,尤多僧尼,王每持斋戒。城南五十 里有赞摩寺者,云是罗汉比丘比卢旃所造,石上有辟支佛徒跣之迹。于阗西五百里 有比摩寺,云是老子化胡成佛之所。俗无礼义,多贼盗淫纵。王锦帽,金鼠冠,妻 戴金花。其王发不令人见。俗云,若见王发,年必俭。土多麻、麦、粟、稻、五果, 多园林,山多美玉。东去鄯善千五百里,南去女国三千里,西去硃俱波千里,北去 龟兹千四百里,东北去瓜州二千八百里。大业中,频遣使朝贡。
hàn
○汗
hán guó, dōu cōng lǐng zhī xī wǔ bǎi yú lǐ, gǔ qú sōu guó yě. wáng xìng zhāo wǔ, zì ā lì qī. dū chéng fāng sì lǐ. shèng bīng shù qiān rén. wáng zuò jīn yáng chuáng, qī dài jīn huā. sú duō zhū shā jīn tiě. dōng qù shū lè qiān lǐ, xī qù sū fēng shā nà guó wǔ bǎi lǐ, xī běi qù shí guó wǔ bǎi lǐ, dōng běi qù tū jué yá èr qiān yú lǐ, dōng qù guā zhōu wǔ qiān wǔ bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
汗国,都葱岭之西五百余里,古渠搜国也。王姓昭武,字阿利柒。都城方四 里。胜兵数千人。王坐金羊床,妻戴金花。俗多硃砂、金、铁。东去疏勒千里,西 去苏封沙那国五百里,西北去石国五百里,东北去突厥牙二千余里,东去瓜州五千 五百里。大业中,遣使贡方物。
tǔ huǒ luó
○吐火罗
tǔ huǒ luó guó, dōu cōng lǐng xī wǔ bǎi lǐ, yǔ yì dá zá jū. dū chéng fāng èr lǐ. shèng bīng zhě shí wàn rén, jiē xí zhàn. qí sú fèng fú. xiōng dì tóng yī qī, dié qǐn yān, měi yī rén rù fáng, hù wài guà qí yī yǐ wéi zhì. shēng zǐ shǔ qí zhǎng xiōng. qí shān xué zhōng yǒu shén mǎ, měi suì mù pìn mǎ yú xué suǒ, bì chǎn míng jū. nán qù cáo guó qiān qī bǎi lǐ, dōng qù guā zhōu wǔ qiān bā bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ cháo gòng.
吐火罗国,都葱岭西五百里,与挹怛杂居。都城方二里。胜兵者十万人,皆习 战。其俗奉佛。兄弟同一妻,迭寝焉,每一人入房,户外挂其衣以为志。生子属其 长兄。其山穴中有神马,每岁牧牝马于穴所,必产名驹。南去漕国千七百里,东去 瓜州五千八百里。大业中,遣使朝贡。
yì dá
○挹怛
yì dá guó, dōu wū hǔ shuǐ nán èr bǎi yú lǐ, dà ròu zhī zhī zhǒng lèi yě. shèng bīng zhě wǔ liù qiān rén. sú shàn zhàn. xiān shí guó luàn, tū jué qiǎn tōng shè zì jí qiáng lǐng qí guó. dū chéng fāng shí yú lǐ. duō sì tǎ, jiē shì yǐ jīn. xiōng dì tóng qī. fù rén yǒu yī fū zhě, guān yī jiǎo mào, fū xiōng dì duō zhě, yī qí shù wèi jiǎo. nán qù cáo guó qiān wǔ bǎi lǐ, dōng qù guā zhōu liù qiān wǔ bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
挹怛国,都乌浒水南二百余里,大月氏之种类也。胜兵者五六千人。俗善战。 先时国乱,突厥遣通设字诘强领其国。都城方十余里。多寺塔,皆饰以金。兄弟同 妻。妇人有一夫者,冠一角帽,夫兄弟多者,依其数为角。南去曹国千五百里,东 去瓜州六千五百里。大业中,遣使贡方物。
mǐ guó
○米国
mǐ guó, dōu nà mì shuǐ xī, jiù kāng jū zhī dì yě. wú wáng. qí chéng zhǔ xìng zhāo wǔ, kāng guó wáng zhī zhī shù, zì bì zhuō. dū chéng fāng èr lǐ. shèng bīng shù bǎi rén. xī běi qù kāng guó bǎi lǐ, dōng qù sū duì shā nà guó wǔ bǎi lǐ, xī nán qù shǐ guó èr bǎi lǐ, dōng qù guā zhōu liù qiān sì bǎi lǐ. dà yè zhōng, pín gòng fāng wù.
米国,都那密水西,旧康居之地也。无王。其城主姓昭武,康国王之支庶,字 闭拙。都城方二里。胜兵数百人。西北去康国百里,东去苏对沙那国五百里,西南 去史国二百里,东去瓜州六千四百里。大业中,频贡方物。
shǐ guó
○史国
shǐ guó, dōu dú mò shuǐ nán shí lǐ, jiù kāng jū zhī dì yě. qí wáng xìng zhāo wǔ, zì tì zhē, yì kāng guó wáng zhī zhī shù yě. dū chéng fāng èr lǐ. shèng bīng qiān yú rén. sú tóng kāng guó. běi qù kāng guó èr bǎi sì shí lǐ, nán qù tǔ huǒ luó wǔ bǎi lǐ, xī qù nà sè bō guó èr bǎi lǐ, dōng běi qù mǐ guó èr bǎi lǐ, dōng qù guā zhōu liù qiān wǔ bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
史国,都独莫水南十里,旧康居之地也。其王姓昭武,字逖遮,亦康国王之支 庶也。都城方二里。胜兵千余人。俗同康国。北去康国二百四十里,南去吐火罗五 百里,西去那色波国二百里,东北去米国二百里,东去瓜州六千五百里。大业中, 遣使贡方物。
cáo guó
○曹国
cáo guó, dōu nà mì shuǐ nán shù lǐ, jiù shì kāng jū zhī dì yě. guó wú zhǔ, kāng guó wáng lìng zǐ wū jiàn lǐng zhī. dōu chéng fāng sān lǐ. shèng bīng qiān yú rén. guó zhōng yǒu de xī shén, zì xī hǎi yǐ dōng zhū guó bìng jìng shì zhī. qí shén yǒu jīn rén yān, jīn pò luó kuò zhàng yǒu wǔ chǐ, gāo xià xiāng chèn. měi rì yǐ tuó wǔ tóu mǎ shí pǐ yáng yī bǎi kǒu jì zhī, cháng yǒu qiān rén shí zhī bù jìn. dōng nán qù kāng guó bǎi lǐ, xī qù hé guó bǎi wǔ shí lǐ, dōng qù guā zhōu liù qiān liù bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
曹国,都那密水南数里,旧是康居之地也。国无主,康国王令子乌建领之。都 城方三里。胜兵千余人。国中有得悉神,自西海以东诸国并敬事之。其神有金人焉, 金破罗阔丈有五尺,高下相称。每日以驼五头、马十匹、羊一百口祭之,常有千人 食之不尽。东南去康国百里,西去何国百五十里,东去瓜州六千六百里。大业中, 遣使贡方物。
hé guó
○何国
hé guó, dōu nà mì shuǐ nán shù lǐ, jiù shì kāng jū zhī dì yě. qí wáng xìng zhāo wǔ, yì kāng guó wáng zhī zú lèi, zì dūn. dū chéng fāng èr lǐ. shèng bīng qiān rén. qí wáng zuò jīn yáng zuò. dōng qù cáo guó bǎi wǔ shí lǐ, xī qù xiǎo ān guó sān bǎi lǐ, dōng qù guā zhōu liù qiān qī bǎi wǔ shí lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
何国,都那密水南数里,旧是康居之地也。其王姓昭武,亦康国王之族类,字 敦。都城方二里。胜兵千人。其王坐金羊座。东去曹国百五十里,西去小安国三百 里,东去瓜州六千七百五十里。大业中,遣使贡方物。
wū nà hé
○乌那曷
wū nà hé guó, dōu wū hǔ shuǐ xī, jiù ān xī zhī dì yě. wáng xìng zhāo wǔ, yì kāng guó zhǒng lèi, zì fú shí. dōu chéng fāng èr lǐ. shèng bīng shù bǎi rén. wáng zuò jīn yáng zuò. dōng běi qù ān guó sì bǎi lǐ, xī běi qù mù guó èr bǎi yú lǐ, dōng qù guā zhōu qī qiān wǔ bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
乌那曷国,都乌浒水西,旧安息之地也。王姓昭武,亦康国种类,字佛食。都 城方二里。胜兵数百人。王坐金羊座。东北去安国四百里,西北去穆国二百余里, 东去瓜州七千五百里。大业中,遣使贡方物。
mù guó
○穆国
mù guó, dōu wū hǔ hé zhī xī, yì ān xī zhī gù dì, yǔ wū nà hé wèi lín. qí wáng xìng zhāo wǔ, yì kāng guó wáng zhī zhǒng lèi yě, zì ā làn mì. dū chéng fāng sān lǐ, shèng bīng èr qiān rén. dōng běi qù ān guó wǔ bǎi lǐ, dōng qù wū nà hé èr bǎi yú lǐ, xī qù bō sī guó sì qiān yú lǐ, dōng qù guā zhōu qī qiān qī bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
穆国,都乌浒河之西,亦安息之故地,与乌那曷为邻。其王姓昭武,亦康国王 之种类也,字阿滥密。都城方三里,胜兵二千人。东北去安国五百里,东去乌那曷 二百余里,西去波斯国四千余里,东去瓜州七千七百里。大业中,遣使贡方物。
bō sī
○波斯
bō sī guó, dōu dá hé shuǐ zhī xī sū lìn chéng, jí tiáo zhī zhī gù dì yě. qí wáng zì kù sà hé. dū chéng fāng shí yú lǐ. shèng bīng èr wàn yú rén, chéng xiàng ér zhàn. guó wú sǐ xíng, huò duàn shǒu yuè zú, méi jiā cái, huò tì qù qí xū, huò xì pái yú xiàng, yǐ wéi biāo yì. rén nián sān suì yǐ shàng, chū kǒu qián sì wén. qī qí zǐ mèi. rén sǐ zhě, qì shī yú shān, chí fú yī yuè. wáng zhù jīn huā guān, zuò jīn shī zi zuò, fù jīn xiè yú xū shàng yǐ wéi shì. yī jǐn páo, jiā yīng luò yú qí shàng. tǔ duō liáng mǎ, dà lǘ, shī zi, bái xiàng, dà niǎo luǎn, zhēn zhū, pō lí, shòu pò, shān hú, liú lí, mǎ nǎo, shuǐ jīng, sè sè, hū luò jié, lǚ téng, huǒ qí, jīn gāng, jīn, yín, jīn yú shí, tóng, bīn tiě, xī, jǐn dié, xì bù, qú, tà, hù nà, yuè nuò bù, tán, jīn lǚ zhī chéng, chì jīng pí, zhū shā, shuǐ yín, xūn lù yù jīn sū hé qīng mù děng zhū xiāng, hú jiāo, bì bō, shí mì, bàn mì, qiān nián zǎo, fù zǐ, hē lí lēi, wú shí zi, yán lǜ, cí huáng. tū jué bù néng zhì qí guó, yì jī mí zhī. bō sī měi qiǎn shǐ gòng xiàn. xī qù hǎi shù bǎi lǐ, dōng qù mù guó sì qiān yú lǐ, xī běi qù fú lǐn sì qiān wǔ bǎi lǐ, dōng qù guā zhōu wàn yī qiān qī bǎi lǐ. yáng dì qiǎn yún qí wèi lǐ yù shǐ tōng bō sī, xún qiǎn shǐ suí yù gòng fāng wù.
波斯国,都达曷水之西苏蔺城,即条支之故地也。其王字库萨和。都城方十余 里。胜兵二万余人,乘象而战。国无死刑,或断手刖足,没家财,或剃去其须,或 系排于项,以为标异。人年三岁已上,出口钱四文。妻其姊妹。人死者,弃尸于山, 持服一月。王著金花冠,坐金师子座,傅金屑于须上以为饰。衣锦袍,加璎珞于其 上。土多良马,大驴,师子,白象,大鸟卵,真珠,颇黎,兽魄,珊瑚,琉璃,玛 瑙,水精,瑟瑟,呼洛羯,吕腾,火齐,金刚,金,银,钅俞石,铜,镔铁,锡, 锦叠,细布,氍,毾,护那,越诺布,檀,金缕织成,赤麖皮,硃沙,水银,薰 陆、郁金、苏合、青木等诸香,胡椒,毕拨,石蜜,半密,千年枣,附子,诃黎勒, 无食子,盐绿,雌黄。突厥不能至其国,亦羁縻之。波斯每遣使贡献。西去海数百 里,东去穆国四千余里,西北去拂菻四千五百里,东去瓜州万一千七百里。炀帝遣 云骑尉李昱使通波斯,寻遣使随昱贡方物。
cáo guó
○漕国
cáo guó, zài cōng lǐng zhī běi, hàn shí jì bīn guó yě. qí wáng xìng zhāo wǔ, zì shùn dá, kāng guó wáng zhī zōng zú. dōu chéng fāng sì lǐ. shèng bīng zhě wàn yú rén. guó fǎ yán zhěng, shā rén jí zéi dào jiē sǐ. qí sú yín cí. cōng lǐng shān yǒu shùn tiān shén zhě, yí zhì jí huá, jīn yín yè wèi wū, yǐ yín wèi dì, cí zhě rì yǒu qiān yú rén. cí qián yǒu yī yú jǐ gǔ, qí kǒng zhōng tōng, mǎ qí chū rù. guó wáng dài jīn yú tóu guān, zuò jīn mǎ zuò. tǔ duō dào sù dòu mài ráo xiàng, mǎ, fēng niú, jīn, yín, bīn tiě, qú, zhū shā, qīng dài, ān xī qīng mù děng xiāng, shí mì, bàn mì, hēi yán, ā wèi, mò yào, bái fù zǐ. běi qù fān yán qī bǎi lǐ, dōng qù jié guó liù bǎi lǐ, dōng běi qù guā zhōu liù qiān liù bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
漕国,在葱岭之北,汉时罽宾国也。其王姓昭武,字顺达,康国王之宗族。都 城方四里。胜兵者万余人。国法严整,杀人及贼盗皆死。其俗淫祠。葱岭山有顺天 神者,仪制极华,金银鍱为屋,以银为地,祠者日有千余人。祠前有一鱼脊骨,其 孔中通,马骑出入。国王戴金鱼头冠,坐金马座。土多稻、粟、豆、麦;饶象,马, 封牛,金,银,镔铁,氍,硃砂,青黛,安息、青木等香,石蜜,半密,黑盐,阿 魏,没药,白附子。北去帆延七百里,东去刦国六百里,东北去瓜州六千六百里。 大业中,遣使贡方物。
fù guó
○附国
fù guó zhě, shǔ jùn xī běi èr qiān yú lǐ, jí hàn zhī xī nán yí yě. yǒu jiā liáng yí, jí qí dōng bù, suǒ jū zhǒng xìng zì xiāng shuài lǐng, tǔ sú yǔ fù guó tóng, yán yǔ shǎo shū, bù xiāng tǒng yī. qí rén bìng wú xìng shì. fù guó wáng zì yí zēng. qí guó nán běi bā bǎi lǐ, dōng nán qiān wǔ bǎi lǐ, wú chéng zhà, jìn chuān gǔ, bàng shān xiǎn. sú hǎo fù chóu, gù lěi shí wèi cháo ér jū, yǐ bì qí huàn. qí cháo gāo zhì shí yú zhàng, xià zhì wǔ liù zhàng, měi jí zhàng yú, yǐ mù gé zhī. jī fāng sān sì bù, cháo shàng fāng èr sān bù, zhuàng shì fú tú. yú xià jí kāi xiǎo mén, cóng nèi shàng tōng, yè bì guān bì, yǐ fáng zéi dào. guó yǒu èr wàn yú jiā, hào lìng zì wáng chū. jiā liáng yí zhèng lìng xì zhī qiú shuài, zhòng zuì zhě sǐ, qīng zuì fá niú. rén jiē qīng jié, biàn yú jī jiàn. qī pí wèi móu jiǎ, gōng zhǎng liù chǐ, yǐ zhú wèi xián. qī qí qún mǔ jí sǎo, ér dì sǐ, fù xiōng yì nà qí qī. hǎo gē wǔ, gǔ huáng, chuī cháng dí. yǒu sǐ zhě, wú fú zhì, zhì shī gāo chuáng zhī shàng, mù yù yī fú, bèi yǐ móu jiǎ, fù yǐ shòu pí. zǐ sūn bù kū, dài jiǎ wǔ jiàn ér hū yún:" wǒ fù wèi guǐ suǒ qǔ, wǒ yù bào yuān shā guǐ." zì yú qīn qī kū sān shēng ér zhǐ. fù rén kū, bì yǐ liǎng shǒu yǎn miàn. sǐ jiā shā niú, qīn shǔ yǐ zhū jiǔ xiāng yí, gòng yǐn dàn ér yì zhī. sǐ hòu shí nián ér dà zàng, qí zàng bì jí qīn bīn, shā mǎ dòng zhì shù shí pǐ. lì qí zǔ fù shén ér shì zhī. qí sú yǐ pí wèi mào, xíng yuán rú bō, huò dài. yī duō máo hé pí qiú, quán bō niú jiǎo pí wèi xuē. xiàng xì tiě suǒ, shǒu guàn tiě chuàn. wáng yǔ qiú shuài, jīn wéi shǒu shì, xiōng qián xuán yī jīn huā, jìng sān cùn. qí tǔ gāo, qì hòu liáng, duō fēng shǎo yǔ. tǔ yí xiǎo mài qīng liáng. shān chū jīn yín, duō bái zhì. shuǐ yǒu jiā yú, zhǎng sì chǐ ér lín xì.
附国者,蜀郡西北二千余里,即汉之西南夷也。有嘉良夷,即其东部,所居种 姓自相率领,土俗与附国同,言语少殊,不相统一。其人并无姓氏。附国王字宜缯。 其国南北八百里,东南千五百里,无城栅,近川谷,傍山险。俗好复仇,故垒石为 巢而居,以避其患。其巢高至十余丈,下至五六丈,每级丈余,以木隔之。基 方三四步,巢上方二三步,状似浮图。于下级开小门,从内上通,夜必关闭,以 防贼盗。国有二万余家,号令自王出。嘉良夷政令系之酋帅,重罪者死,轻罪罚牛。 人皆轻捷,便于击剑。漆皮为牟甲,弓长六尺,以竹为弦。妻其群母及嫂,兒弟死, 父兄亦纳其妻。好歌舞,鼓簧,吹长笛。有死者,无服制,置尸高床之上,沐浴衣 服,被以牟甲,覆以兽皮。子孙不哭,带甲舞剑而呼云:“我父为鬼所取,我欲报 冤杀鬼。”自余亲戚哭三声而止。妇人哭,必以两手掩面。死家杀牛,亲属以猪酒 相遗,共饮啖而瘗之。死后十年而大葬,其葬必集亲宾,杀马动至数十匹。立其祖 父神而事之。其俗以皮为帽,形圆如钵,或带】。衣多毛毼皮裘,全剥牛脚皮为 靴。项系铁锁,手贯铁钏。王与酋帅,金为首饰,胸前悬一金花,径三寸。其土高, 气候凉,多风少雨。土宜小麦、青梁。山出金、银,多白雉。水有嘉鱼,长四尺 而鳞细。
dà yè sì nián, qí wáng qiǎn shǐ sù fú děng bā rén rù cháo. míng nián, yòu qiǎn qí dì zǐ yí lín lǜ jiā liáng yí liù shí rén cháo gòng. yù xiàn liáng mǎ, yǐ lù xiǎn bù tōng, qǐng kāi shān dào yǐ xiū zhí gòng. yáng dì yǐ láo rén bù xǔ.
大业四年,其王遣使素福等八人入朝。明年,又遣其弟子宜林率嘉良夷六十人 朝贡。欲献良马,以路险不通,请开山道以修职贡。炀帝以劳人不许。
jiā liáng yǒu shuǐ, kuò liù qī shí zhàng, fù guó yǒu shuǐ, kuò bǎi yú zhàng, bìng nán liú, yòng pí wèi zhōu ér jì.
嘉良有水,阔六七十丈,附国有水,阔百余丈,并南流,用皮为舟而济。
fù guó nán yǒu báo yuán yí, fēng sú yì tóng. xī yǒu nǚ guó. qí dōng běi lián shān, mián gèn shù qiān lǐ, jiē yú dǎng xiàng. wǎng wǎng yǒu qiāng: dà xiǎo zuǒ fēng, xī wèi, gé yán, bái gǒu, xiàng rén, wàng zú, lín tái, chūn sāng, lì dòu, mí sāng, bì yào, dà xiá, bái lán, chì lì mō tú, nà è, dāng mí, qú bù, sāng wù, qiān diāo, bìng zài shēn shān qióng gǔ, wú dà jūn zhǎng. qí fēng sú lüè tóng yú dǎng xiàng, huò yì shǔ tǔ yù hún, huò fù fù guó. dà yè zhōng, lái zhāo gòng. yuán xī nán biān zhì zhū dào zǒng guǎn, yǐ yáo guǎn zhī.
附国南有薄缘夷,风俗亦同。西有女国。其东北连山,绵亘数千里,接于党项。 往往有羌:大、小左封,昔卫,葛延,白狗,向人,望族,林台,春桑,利豆,迷 桑,婢药,大硖,白兰,叱利摸徒,那鄂,当迷,渠步,桑悟,千碉,并在深山穷 谷,无大君长。其风俗略同于党项,或役属吐谷浑,或附附国。大业中,来朝贡。 缘西南边置诸道总管,以遥管之。
shǐ chén yuē: zì gǔ kāi yuǎn yí, tōng jué yù, bì yīn hóng fàng zhī zhǔ, jiē qǐ hǎo shì zhī chén. zhāng qiān záo kōng yú qián, bān chāo tóu bǐ yú hòu, huò jié zhī yǐ zhòng bǎo, huò shè zhī yǐ lì jiàn, tóu qū wàn sǐ zhī dì, yǐ yào yī dàn zhī gōng, jiē yóu zhǔ shàng lái yuǎn zhī míng, chén xùn qīng shēng zhī jié. shì zhī shàng zhī suǒ hǎo, xià bì yǒu shèn zhě yě. yáng dì guī mó hóng chǐ, yǎn tūn qín hàn, péi jǔ fāng jìn xī yù tú jì yǐ dàng qí xīn, gù wàn shèng qīn chū yù mén guān, zhì yī wú qiě mò, ér guān yòu jì yú liú shā, sāo rán wú liáo shēng yǐ. ruò shǐ běi dí wú yú, dōng yí gào jié, bì jiāng xiū lún tái zhī shù, zhù wū lěi zhī chéng, qiú dà qín zhī míng zhū, zhì tiáo zhī zhī niǎo luǎn, wǎng lái zhuǎn shū, jiāng hé yǐ kān qí bì zāi! gǔ zhě zhé wáng zhī zhì, fāng wǔ qiān lǐ, wù ān zhū xià, bù shì yào huāng. qǐ wēi bù néng jiā, dé bù néng bèi? gài bù yǐ sì yí láo zhōng guó, bù yǐ wú yòng hài yǒu yòng yě. shì yǐ qín shù wǔ lǐng, hàn shì sān biān, huò dào jǐn xiāng wàng, huò hù kǒu jiǎn bàn. suí shì shì qí qiáng shèng, yì láng bèi yú qīng hǎi. cǐ jiē yī rén shī qí dào, gù yì zhào lí qí dú. ruò shēn sī jí xù zhī yì, gù cí dū hù zhī qǐng, fǎn qí qiān lǐ zhī mǎ, bù qiú bái láng zhī gòng, zé qī róng jiǔ yí, hòu fēng chóng yì, suī wú liáo dōng zhī jié, qǐ jí jiāng dū zhī huò hū!
史臣曰:自古开远夷,通绝域,必因宏放之主,皆起好事之臣。张骞凿空于前, 班超投笔于后,或结之以重宝,或慑之以利剑,投躯万死之地,以要一旦之功,皆 由主尚来远之名,臣殉轻生之节。是知上之所好,下必有甚者也。炀帝规摹宏侈, 掩吞秦、汉,裴矩方进《西域图记》以荡其心,故万乘亲出玉门关,置伊吾、且末, 而关右暨于流沙,骚然无聊生矣。若使北狄无虞,东夷告捷,必将修轮台之戍,筑 乌垒之城,求大秦之明珠,致条支之鸟卵,往来转输,将何以堪其敝哉!古者哲王 之制,方五千里,务安诸夏,不事要荒。岂威不能加,德不能被?盖不以四夷劳中 国,不以无用害有用也。是以秦戍五岭,汉事三边,或道堇相望,或户口减半。 隋室恃其强盛,亦狼狈于青海。此皆一人失其道,故亿兆罹其毒。若深思即叙之义, 固辞都护之请,返其千里之马,不求白狼之贡,则七戎九夷,候风重译,虽无辽东 之捷,岂及江都之祸乎!