fū xiào xíng tiān dì, rén chēng zuì líng, yǐ qí zhī fù zǐ zhī dào, shí jūn chén zhī yì, yì fū qín shòu zhě yě. chuán yuē: rén shēng zài sān, shì zhī rú yī. rán zé jūn chén fù zǐ, qí dào bù shū, fù bù kě yǐ bù fù, zi bù kě yǐ bù zi, jūn bù kě yǐ bù jūn, chén bù kě yǐ bù chén. gù yuē jūn yóu tiān yě, tiān kě chóu hū! shì yǐ yǒu zuì guī xíng, jiàn wēi shòu mìng, jié zhōng zhēn yǐ lì jié, bù lín nán ér gǒu miǎn. gù wén qí fēng zhě, huái fū kāng kǎi, qiān zài zhī hòu, mò bù yuàn yǐ wèi chén. cǐ qí suǒ yǐ shēng róng sǐ āi, qǔ guì qián zhé zhě yǐ. zhì yú wěi zhì cè míng, dài qīng shì lù, chū shòu xīn lǚ zhī jì, rén cān wéi wò zhī móu, shēn chù jī héng, sì zhào gāo zhī jiān guǐ, shì hé quán chǒng, xíng wáng mǎng zhī jié nì, shēng líng zhī suǒ chóu jí, quǎn shǐ bù shí qí yú. suī jiàn shè wū gōng, zhāng bì zhū zhī xìn, zhuó guān fén gǔ, míng cuàn shā zhī jiù, kě yǐ chéng fū jì wǎng, wèi zú shēn jiè jiāng lái. xī kǒng zǐ xiū chūn qiū, ér luàn chén zéi zi zhī jù, yì shǐ zhī qiú míng bù dé, yù gài ér zhāng zhě yě. jīn gù zhèng qí zuì míng, yǐ guān yú piān shǒu, shù hòu zhī jūn zǐ, jiàn zuò zhě zhī yì yān.
夫肖形天地,人稱最靈,以其知父子之道,識君臣之義,異夫禽獸者也。傳曰: 「人生在三,事之如一。」然則君臣父子,其道不殊,父不可以不父,子不可以不 子,君不可以不君,臣不可以不臣。故曰君猶天也,天可仇乎!是以有罪歸刑,見 危授命,竭忠貞以立節,不臨難而苟免。故聞其風者,懷夫慷慨,千載之後,莫不 願以為臣。此其所以生榮死哀,取貴前哲者矣。至於委質策名,代卿世祿,出受心 膂之寄,人參帷幄之謀,身處機衡,肆趙高之奸宄,世荷權寵,行王莽之桀逆,生 靈之所仇疾,犬豕不食其餘。雖薦社污宮,彰必誅之釁,斫棺焚骨,明篡殺之咎, 可以懲夫既往,未足深誡將來。昔孔子修《春秋》,而亂臣賊子知懼,抑使之求名 不得,欲蓋而彰者也。今故正其罪名,以冠於篇首,庶後之君子,見作者之意焉。
yǔ wén huà jí dì zhì jí sī mǎ dé kān péi qián tōng
○宇文化及弟智及 司馬德戡 裴虔通
yǔ wén huà jí, zuǒ yì wèi dà jiāng jūn shù zhī zǐ yě. xìng xiōng xiǎn, bù xún fǎ dù, hǎo chéng féi xié dàn, chí wù dào zhōng, yóu shì zhǎng ān wèi zhī qīng báo gōng zǐ. yáng dì wèi tài zǐ shí, cháng lǐng qiān niú, chū rù wò nèi. lèi qiān zhì tài zǐ pū. shù yǐ shòu nà huò huì, zài sān miǎn guān. tài zǐ bì nì zhī, é ér fù zhí. yòu yǐ qí dì shì jí shàng nán yáng gōng zhǔ. huà jí yóu cǐ yì jiāo, chù gōng qīng jiān, yán cí bù xùn, duō suǒ líng lì. jiàn rén zǐ nǚ gǒu mǎ zhēn wán, bì qǐng tuō qiú zhī. cháng yǔ tú fàn zhě yóu, yǐ guī qí lì. yáng dì jí wèi, bài tài pú shǎo qīng, gài shì jiù ēn, tān mào yóu shén. dà yè chū, yáng dì xìng yú lín, huà jí yǔ dì zhì jí wéi jìn yǔ tū jué jiāo shì. dì dà nù, qiú zhī shù yuè, hái zhì qīng mén wài, yù zhǎn zhī ér hòu rù chéng, jiě yī biàn fà, yǐ gōng zhǔ gù, jiǔ zhī nǎi shì, bìng zhì jí bìng cì shù wèi nú. shù hōng hòu, yáng dì zhuī yì zhī, suì qǐ huà jí wèi yòu tún wèi jiāng jūn, zhì jí wèi jiāng zuò shǎo jiān.
宇文化及,左翊衛大將軍述之子也。性兇險,不循法度,好乘肥挾彈,馳騖道 中,由是長安謂之輕薄公子。煬帝為太子時,常領千牛,出入臥內。累遷至太子仆。 數以受納貨賄,再三免官。太子嬖昵之,俄而復職。又以其弟士及尚南陽公主。化 及由此益驕,處公卿間,言辭不遜,多所陵轢。見人子女狗馬珍玩,必請託求之。 常與屠販者游,以規其利。煬帝即位,拜太僕少卿,蓋恃舊恩,貪冒尤甚。大業初, 煬帝幸榆林,化及與弟智及違禁與突厥交市。帝大怒,囚之數月,還至青門外,欲 斬之而後入城,解衣辮髮,以公主故,久之乃釋,並智及並賜述為奴。述薨後,煬 帝追憶之,遂起化及為右屯衛將軍,智及為將作少監。
shì shí lǐ mì jù luò kǒu, yáng dì jù, liú huái zuǒ, bù gǎn hái dōu. cóng jià xiāo guǒ duō guān zhōng rén, jiǔ kè jī lǚ, jiàn dì wú xī yì, móu yù pàn guī. shí wǔ bì láng jiāng sī mǎ dé kān zǒng lǐng xiāo guǒ, tún yú dōng chéng, fēng wén bīng shì yù pàn, wèi zhī shěn, qiǎn xiào wèi yuán wǔ dá yīn wèn xiāo guǒ, zhī qí qíng, yīn móu gòu nì. gòng suǒ shàn wǔ bì láng jiāng yuán lǐ zhí gé péi qián tōng hù xiāng shàn huò yuē: jīn wén bì xià yù zhú gōng dān yáng, shì bù hái yǐ. suǒ bù xiāo guǒ mò bù sī guī, rén rén ǒu yǔ, bìng móu táo qù. wǒ yù yán zhī, bì xià xìng jì, è wén bīng zǒu, jí kǒng xiān shì jiàn zhū. jīn zhī ér bù yán, qí hòu shì fā, yòu dāng zú miè wǒ yǐ. jìn tuì wèi lù, jiāng rú zhī hé? qián tōng yuē: shàng shí ěr, chéng wèi gōng yōu zhī. dé kān wèi liǎng rén yuē: wǒ wén guān zhōng xiàn méi, lǐ xiào cháng yǐ huá yīn pàn, bì xià shōu qí èr dì, jiāng jǐn shā zhī. wú děng jiā shǔ zài xī, ān dé wú cǐ lǜ yě! qián tōng yuē: wǒ zǐ dì yǐ zhuàng, chéng bù zì bǎo, zhèng kǒng dàn mù jí zhū, jì wú suǒ chū. dé kān yuē: tóng xiāng yōu, dāng gòng wèi jì qǔ. xiāo guǒ ruò zǒu, kě yǔ jù qù. qián tōng děng yuē: chéng rú gōng yán, qiú shēng zhī jì, wú yǐ yì cǐ. yīn dì xiāng zhāo yòu. yòu zhuǎn gào nèi shǐ shè rén yuán mǐn yīng yáng láng jiāng mèng bǐng, fú xǐ láng lǐ fù niú fāng yù zhí zhǎng xǔ hóng rén xuē liáng, chéng mén láng táng fèng yì, yī zhèng zhāng kǎi děng, rì yè jù bó, yuē wèi wěn jǐng zhī jiāo, qíng xiāng kuǎn nì, yán wú huí bì, yú zuò zhōng zhé lùn pàn jì, bìng xiāng rán xǔ. shí lǐ xiào zhì zài jìn, lìng xiāo guǒ shǒu zhī, zhōng wài jiāo tōng, suǒ móu yì jí. zhào xíng shū zhě, lè rén zhī zǐ, jiā chǎn jù wàn, xiān jiāo zhì jí, xūn shì yáng shì lǎn zhě, yǔ wén shēng, èr rén tóng gào zhì jí. zhì jí sù kuáng bèi, wén zhī xǐ, jí gòng jiàn dé kān, qī yǐ sān yuè shí wǔ rì jǔ bīng tóng pàn, jié shí èr wèi wǔ mǎ, lǔ lüè jū rén cái wù, jié dǎng xī guī. zhì jí yuē: bù rán. dāng jīn tiān shí sàng suí, yīng xióng bìng qǐ, tóng xīn pàn zhě yǐ shù wàn rén, yīn xíng dà shì, cǐ dì wáng yè yě. dé kān rán zhī. xíng shū xuē liáng qǐng yǐ huà jí wèi zhǔ, xiāng yuē jì dìng, fāng gào huà jí. huà jí xìng běn nú qiè, chū wén dà jù, sè dòng liú hàn, jiǔ zhī nǎi dìng.
是時李密據洛口,煬帝懼,留淮左,不敢還都。從駕驍果多關中人,久客羈旅, 見帝無西意,謀欲叛歸。時武賁郎將司馬德戡總領驍果,屯於東城,風聞兵士欲叛, 未之審,遣校尉元武達陰問驍果,知其情,因謀構逆。共所善武賁郎將元禮、直閣 裴虔通互相扇惑曰:「今聞陛下欲築宮丹陽,勢不還矣。所部驍果莫不思歸,人人 耦語,並謀逃去。我欲言之,陛下性忌,惡聞兵走,即恐先事見誅。今知而不言, 其後事發,又當族滅我矣。進退為戮,將如之何?」虔通曰:「上實爾,誠為公憂 之。」德戡謂兩人曰:「我聞關中陷沒,李孝常以華陰叛,陛下收其二弟,將盡殺 之。吾等家屬在西,安得無此慮也!」虔通曰:「我子弟已壯,誠不自保,正恐旦 暮及誅,計無所出。」德戡曰:「同相憂,當共為計取。驍果若走,可與俱去。」 虔通等曰:「誠如公言,求生之計,無以易此。」因遞相招誘。又轉告內史舍人元 敏、鷹揚郎將孟秉,符璽郎李覆、牛方裕、直長許弘仁、薛良,城門郎唐奉義,醫 正張愷等,日夜聚博,約為刎頸之交,情相款昵,言無迴避,於座中輒論叛計,並 相然許。時李孝質在禁,令驍果守之,中外交通,所謀益急。趙行樞者,樂人之子, 家產巨萬,先交智及,勛侍楊士覽者,宇文甥,二人同告智及。智及素狂悖,聞之 喜,即共見德戡,期以三月十五日舉兵同叛,劫十二衛武馬,虜掠居人財物,結黨 西歸。智及曰:「不然。當今天實喪隋,英雄並起,同心叛者已數萬人,因行大事, 此帝王業也。」德戡然之。行樞、薛良請以化及為主,相約既定,方告化及。化及 性本駑怯,初聞大懼,色動流汗,久之乃定。
yì níng èr nián sān yuè yī rì, dé kān yù xuān yán gào zhòng, kǒng yǐ rén xīn wèi yī, gèng sī jué zhà yǐ xié xiāo guǒ, wèi xǔ hóng rén zhāng kǎi yuē: jūn shì liáng yī, guó jiā rèn shǐ, chū yán huò zhòng, zhòng bì xìn. jūn kě rù bèi shēn fǔ, gào shí zhě, yán bì xià wén shuō xiāo guǒ yù pàn, duō niàng dú jiǔ, yīn xiǎng huì jǐn zhèn shā zhī, dú yǔ nán rén liú cǐ. hóng rén děng xuān bù cǐ yán, xiāo guǒ wén zhī, dì xiāng gào yǔ, móu pàn yú jí. dé kān zhī jì jì xíng, suì yǐ shí rì zǒng zhào gù rén, yù yǐ suǒ wèi. zhòng jiē fú yuē: wéi jiāng jūn mìng! qí yè, fèng yì zhǔ bì chéng mén, nǎi yǔ qián tōng xiāng zhī, zhū mén jiē bù xià yào. zhì yè sān gēng, dé kān yú dōng chéng nèi jí bīng, dé shù wàn rén, jǔ huǒ yǔ chéng wài xiāng yīng. dì wén yǒu shēng, wèn shì hé shì. qián tōng wěi yuē: cǎo fāng bèi shāo, wài rén jiù huǒ, gù xuān xiāo ěr. zhōng wài gé jué, dì yǐ wèi rán. mèng bǐng zhì jí yú chéng wài dé qiān yú rén, jié hòu wèi wǔ bì féng pǔ lè, gòng bù bīng fēn zhuō guō xià jiē xiàng. zhì wǔ gēng zhōng, dé kān shòu qián tōng bīng, yǐ huàn zhū mén wèi shì. qián tōng yīn zì kāi mén, lǐng shù bǎi qí, zhì chéng xiàng diàn, shā jiāng jūn dú gū shèng. wǔ bì láng jiāng yuán lǐ suì yǐn bīng jìn, tū wèi zhě jiē zǒu. qián tōng jìn bīng, pái zuǒ gé, chí rù yǒng xiàng, wèn: bì xià ān zài? yǒu měi rén chū, fāng zhǐ yún: zài xī gé. cóng wǎng zhí dì. dì wèi qián tōng yuē: qīng fēi wǒ gù rén hū! hé hèn ér fǎn? qián tōng yuē: chén bù gǎn fǎn, dàn jiāng shì sī guī, fèng bì xià hái jīng shī ěr. dì yuē: yǔ rǔ guī. qián tōng yīn lè bīng shǒu zhī. zhì dàn, mèng bǐng yǐ jiǎ qí yíng huà jí. huà jí wèi zhī shì guǒ, zhàn lì bù néng yán, rén yǒu lái yè zhī zhě, dàn dī tóu jù ān, dá yún zuì guò. shí shì jí zài gōng zhǔ dì, fú zhī zhī yě. zhì jí qiǎn jiā tóng zhuāng táo shù jiù dì shā zhī, táo shù bù rěn, zhí yì zhì jí, jiǔ zhī nǎi jiàn shì. huà jí zhì chéng mén, dé kān yíng yè, yǐn rù cháo táng, hào wèi chéng xiàng. lìng jiāng dì chū jiāng dū mén yǐ shì qún zéi, yīn fù jiāng rù. qiǎn lìng hú xíng dá shì dì yú gōng zhōng, yòu zhí cháo chén bù tóng jǐ zhě shù shí rén jí zhū wài qī, wú shǎo zhǎng hài zhī, wéi liú qín xiào wáng zi hào, lì yǐ wèi dì. shí yú rì, duó jiāng dū rén zhōu jí, cóng shuǐ lù xī guī. zhì xiǎn fú gōng, sù gōng mài mèng cái zhé chōng láng jiāng shěn guāng děng móu jī huà jí, fǎn wèi suǒ hài. huà jí yú shì rù jù liù gōng, qí zì fèng yǎng, yī rú yáng dì gù shì. měi yú zhàng zhōng nán miàn duān zuò, rén yǒu bái shì zhě, mò rán bù duì. xià yá shí, fāng shōu qǔ qǐ zhuàng, gòng fèng yì fāng yù liáng kǎi děng cān jué zhī. xíng zhì xú zhōu, shuǐ lù bù tōng, fù duó rén chē niú, dé èr qiān liǎng, bìng zài gōng rén zhēn bǎo. qí gē jiǎ róng qì, xī lìng jūn shì fù zhī. dào yuǎn pí jí, sān jūn shǐ yuàn. dé kān shī wàng, qiè wèi xíng shū yuē: jūn dà miù wù wǒ. dāng jīn bō luàn, bì jí yīng xián, huà jí yōng àn, jūn xiǎo zài cè, shì jiāng bì bài, dāng ruò zhī hé? xíng shū yuē: zài wǒ děng ěr, fèi zhī hé nán! yīn gòng lǐ běn yǔ wén dǎo shī yǐn zhèng qīng děng móu, yǐ hòu jūn wàn yú bīng xí shā huà jí, gèng lì dé kān wèi zhǔ. hóng rén zhī zhī, mì gào huà jí, jǐn shōu bǔ dé kān jí qí zhī dǎng shí yú rén, jiē shā zhī. yǐn bīng xiàng dōng jùn, tōng shǒu wáng guǐ yǐ chéng jiàng zhī.
義寧二年三月一日,德戡欲宣言告眾,恐以人心未一,更思譎詐以協驍果,謂 許弘仁、張愷曰:「君是良醫,國家任使,出言惑眾,眾必信。君可入備身府,告 識者,言陛下聞說驍果欲叛,多釀毒酒,因享會盡鴆殺之,獨與南人留此。」弘仁 等宣布此言,驍果聞之,遞相告語,謀叛逾急。德戡知計既行,遂以十日總召故人, 諭以所為。眾皆伏曰:「唯將軍命!」其夜,奉義主閉城門,乃與虔通相知,諸門 皆不下鑰。至夜三更,德戡於東城內集兵,得數萬人,舉火與城外相應。帝聞有聲, 問是何事。虔通偽曰:「草坊被燒,外人救火,故喧囂耳。」中外隔絕,帝以為然。 孟秉、智及於城外得千餘人,劫候衛武賁馮普樂,共布兵分捉郭下街巷。至五更中, 德戡授虔通兵,以換諸門衛士。虔通因自開門,領數百騎,至成象殿,殺將軍獨孤 盛。武賁郎將元禮遂引兵進,突衛者皆走。虔通進兵,排左閣,馳入永巷,問: 「陛下安在?」有美人出,方指云:「在西閣。」從往執帝。帝謂虔通曰:「卿非 我故人乎!何恨而反?」虔通曰:「臣不敢反,但將士思歸,奉陛下還京師耳。」 帝曰:「與汝歸。」虔通因勒兵守之。至旦,孟秉以甲騎迎化及。化及未知事果, 戰慄不能言,人有來謁之者,但低頭據鞍,答雲「罪過」。時士及在公主第,弗之 知也。智及遣家僮莊桃樹就第殺之,桃樹不忍,執詣智及,久之乃見釋。化及至城 門,德戡迎謁,引入朝堂,號為丞相。令將帝出江都門以示群賊,因復將入。遣令 狐行達弒帝於宮中,又執朝臣不同己者數十人及諸外戚,無少長害之,唯留秦孝王 子浩,立以為帝。十餘日,奪江都人舟楫,從水路西歸。至顯福宮,宿公麥孟才、 折衝郎將沈光等謀擊化及,反為所害。化及於是入據六宮,其自奉養,一如煬帝故 事。每於帳中南面端坐,人有白事者,默然不對。下牙時,方收取啟狀,共奉義、 方裕、良、愷等參決之。行至徐州,水路不通,復奪人車牛,得二千兩,並載宮人 珍寶。其戈甲戎器,悉令軍士負之。道遠疲極,三軍始怨。德戡失望,竊謂行樞曰: 「君大謬誤我。當今撥亂,必藉英賢,化及庸暗,君小在側,事將必敗,當若之何?」 行樞曰:「在我等爾,廢之何難!」因共李本、宇文導師、尹正卿等謀,以後軍萬 余兵襲殺化及,更立德戡為主。弘仁知之,密告化及,盡收捕德戡及其支黨十餘人, 皆殺之。引兵向東郡,通守王軌以城降之。
yuán wén dōu tuī yuè wáng dòng wèi zhǔ, bài lǐ mì wèi tài wèi, lìng jī huà jí. mì qiǎn xú jī jù lí yáng cāng. huà jí dù hé, bǎo lí yáng xiàn, fēn bīng wéi jī. mì bì qīng qí, yǔ jī yǐ fēng huǒ xiāng yīng. huà jí měi gōng cāng, mì zhé yǐn bīng jiù zhī. huà jí shù zhàn bù lì, qí jiāng jūn yú hóng dá wèi mì suǒ qín, sòng yú dòng suǒ, huò pēng zhī. huà jí liáng jǐn, dù yǒng jì qú, yǔ mì jué zhàn yú tóng shān, suì rù jí jùn qiú jūn liáng, yòu qiǎn shǐ kǎo lüè dōng jùn lì mín yǐ zé mǐ sù. wáng guǐ yuàn zhī, yǐ chéng guī yú lǐ mì. huà jí dà jù, zì jí jùn jiāng lǜ zhòng tú yǐ běi zhū zhōu. qí jiāng chén zhì lüè lǜ lǐng nán xiāo guǒ wàn yú rén, zhāng tóng ér lǜ jiāng dōng xiāo guǒ shù qiān rén, jiē pàn guī lǐ mì. huà jí shàng yǒu zhòng èr wàn, běi zǒu wèi xiàn. zhāng kǎi děng yǔ qí jiāng chén bó móu qù zhī, shì jué, wèi huà jí suǒ shā. fù xīn shāo jǐn, bīng shì rì cù, xiōng dì gèng wú tā jì, dàn xiāng jù hān yàn, zòu nǚ lè. zuì hòu, yīn yóu zhì jí yuē: wǒ chū bù zhī, yóu rǔ wèi jì, qiáng lái lì wǒ. jīn suǒ xiàng wú chéng, shì mǎ rì sàn, fù shā zhǔ zhī míng, tiān xià suǒ bù nà. jīn zhě miè zú, qǐ bù yóu rǔ hū? chí qí liǎng zi ér qì. zhì jí nù yuē: shì jié zhī rì, dōu bù cì yóu, jí qí jiāng bài, nǎi yù guī zuì. hé bù shā wǒ yǐ jiàng jiàn dé? xiōng dì shù xiāng dòu xì, yán wú zhǎng yòu, xǐng ér fù yǐn, yǐ cǐ wèi héng. qí zhòng duō wáng, zì zhī bì bài, huà jí tàn yuē: rén shēng gù dāng sǐ, qǐ bù yī rì wèi dì hū? yú shì zhèn shā hào, jiàn huáng dì wèi yú wèi xiàn, guó hào xǔ, jiàn yuán wèi tiān shòu, shǔ zhì bǎi guān. gōng yuán bǎo cáng yú wèi zhōu, sì xún bù kè, fǎn wèi suǒ bài, wáng shī qiān yú rén. nǎi dōng běi qù liáo chéng, jiāng zhāo xié hǎi qǔ zhū zéi. shí qiǎn shì jí xùn jì běi, qiú kuì xiǎng. dà táng qiǎn huái ān wáng shén tōng ān fǔ shān dōng, bìng zhāo huà jí. huà jí bù cóng, shén tōng jìn bīng wéi zhī, shí yú rì bù kè ér tuì. dòu jiàn dé xī zhòng gōng zhī. xiān shì, qí zhōu zéi shuài wáng báo wén qí duō bǎo wù, zhà lái tóu fù. huà jí xìn zhī, yǔ gòng jū shǒu. zhì shì, báo yǐn jiàn dé rù chéng, shēng qín huà jí, xī lǔ qí zhòng. xiān zhí zhì jí yuán wǔ dá mèng bǐng yáng shì lǎn xǔ hóng rén, jiē zhǎn zhī. nǎi yǐ jiàn chē zài huà jí zhī hé jiān, shù yǐ shā jūn zhī zuì, bìng èr zi chéng jī chéng zhǐ jiē zhǎn zhī, chuán shǒu yú tū jué yì chéng gōng zhǔ, xiāo yú lǔ tíng. shì jí zì jì běi xī guī zhǎng ān.
元文都推越王侗為主,拜李密為太尉,令擊化及。密遣徐勣據黎陽倉。化及渡 河,保黎陽縣,分兵圍勣。密壁清淇,與勣以烽火相應。化及每攻倉,密輒引兵救 之。化及數戰不利,其將軍於弘達為密所擒,送於侗所,鑊烹之。化及糧盡,渡永 濟渠,與密決戰於童山,遂入汲郡求軍糧,又遣使拷掠東郡吏民以責米粟。王軌怨 之,以城歸於李密。化及大懼,自汲郡將率眾圖以北諸州。其將陳智略率嶺南驍果 萬餘人,張童兒率江東驍果數千人,皆叛歸李密。化及尚有眾二萬,北走魏縣。張 愷等與其將陳伯謀去之,事覺,為化及所殺。腹心稍盡,兵勢日蹙,兄弟更無他計, 但相聚酣宴,奏女樂。醉後,因尤智及曰:「我初不知,由汝為計,強來立我。今 所向無成,士馬日散,負殺主之名,天下所不納。今者滅族,豈不由汝乎?」持其 兩子而泣。智及怒曰:「事捷之日,都不賜尤,及其將敗,乃欲歸罪。何不殺我以 降建德?」兄弟數相鬥鬩,言無長幼,醒而復飲,以此為恆。其眾多亡,自知必敗, 化及嘆曰:「人生故當死,豈不一日為帝乎?」於是鴆殺浩,僭皇帝位於魏縣,國 號許,建元為天壽,署置百官。攻元寶藏於魏州,四旬不克,反為所敗,亡失千餘 人。乃東北趣聊城,將招攜海曲諸賊。時遣士及徇濟北,求饋餉。大唐遣淮安王神 通安撫山東,並招化及。化及不從,神通進兵圍之,十餘日不克而退。竇建德悉眾 攻之。先是,齊州賊帥王薄聞其多寶物,詐來投附。化及信之,與共居守。至是, 薄引建德入城,生擒化及,悉虜其眾。先執智及、元武達、孟秉、楊士覽、許弘仁, 皆斬之。乃以轞車載化及之河間,數以殺君之罪,並二子承基、承趾皆斬之,傳首 於突厥義成公主,梟於虜庭。士及自濟北西歸長安。
zhì jí yòu wán xiōng, hǎo yǔ rén qún dòu, suǒ gòng yóu chù, jiē bù chěng zhī tú, xiāng jù dòu jī, xí fàng yīng gǒu. chū yǐ fù gōng cì jué pú yáng jùn gōng. zhēng yín chǒu huì, wú suǒ bù wèi. qí qī zhǎng sūn, dù ér gào shù, shù suī wèi yǐn, ér dà fèn zhī, xiān jiè zhī qiān, bì jiā biān chuí. dì shì jí shì shàng zhǔ, yòu qīng hū zhī. wéi huà jí měi shì yíng hù, fù zài sān yù shā, zhé jiù miǎn zhī, yóu shì pō xiāng qīn nì. suì quàn huà jí qiǎn rén rù fān, sī wèi jiāo yì. shì fā, dāng zhū, shù dú zhèng zhì jí zuì è, ér wèi huà jí qǐng mìng. dì yīn liǎng shì. shù jiāng sǐ, kàng biǎo yán qí xiōng bó, bì qiě pò jiā. dì hòu sī shù, shòu zhì jí jiāng zuò shǎo jiān. qí jiāng dū shā nì zhī shì, zhì jí zhī móu yě, huà jí wèi chéng xiàng, yǐ wèi zuǒ pú shè, lǐng shí èr wèi dà jiāng jūn. huà jí jiàn hào, fēng qí wáng. dòu jiàn dé pò liáo chéng, huò ér zhǎn zhī, bìng qí dǎng shí yú rén, jiē bào shī xiāo shǒu.
智及幼頑凶,好與人群斗,所共游處,皆不逞之徒,相聚鬥雞,習放鷹狗。初 以父功賜爵濮陽郡公。蒸淫丑穢,無所不為。其妻長孫,妒而告述,述雖為隱,而 大忿之,纖芥之愆,必加鞭箠。弟士及恃尚主,又輕忽之。唯化及每事營護,父再 三欲殺,輒救免之,由是頗相親昵。遂勸化及遣人入蕃,私為交易。事發,當誅, 述獨證智及罪惡,而為化及請命。帝因兩釋。述將死,抗表言其凶勃,必且破家。 帝後思述,授智及將作少監。其江都殺逆之事,智及之謀也,化及為丞相,以為左 僕射,領十二衛大將軍。化及僭號,封齊王。竇建德破聊城,獲而斬之,並其黨十 餘人,皆暴屍梟首。
sī mǎ dé kān, fú fēng yōng rén yě. fù yuán qiān, shì zhōu wèi dū du. dé kān yòu gū, yǐ tú shǐ zì gěi. yǒu sāng mén shì càn, tōng dé kān mǔ hé shì, suì fǔ jiào zhī, yīn jiě shū jì. kāi huáng zhōng, wèi shì guān, jiàn qiān zhì dà dū dū. cóng yáng sù chū tǎo hàn wáng liàng, chōng nèi yíng zuǒ yòu, jìn zhǐ biàn pì, jùn biàn duō jiān jì, sù dà shàn zhī. yǐ xūn shòu yí tóng sān sī. dà yè sān nián, wèi yīng yáng láng jiāng. cóng tǎo liáo zuǒ, jìn wèi zhèng yì dài fū, qiān wǔ bì láng jiāng. yáng dì shén nì zhī. cóng zhì jiāng dū, lǐng zuǒ yòu bèi shēn xiāo guǒ wàn rén, yíng yú chéng nèi. yīn suí mò dà luàn, nǎi lǜ xiāo guǒ móu fǎn, yǔ zài huà jí shì zhōng. jì huò yáng dì, yǔ qí dǎng mèng bǐng děng tuī huà jí wèi chéng xiàng. huà jí shǒu fēng dé kān wèi wēn guó gōng, yì sān qiān hù, jiā guāng lù dài fū, réng tǒng běn bīng, huà jí yì shén jì zhī. hòu shù rì, huà jí shǔ zhū jiāng, fēn pèi shì zú, nǎi yǐ dé kān wèi lǐ bù shàng shū, wài shì měi qiān, shí duó qí bīng yě. yóu shì fèn yuàn, suǒ huò shǎng wù jiē lù yú zhì jí, zhì jí wèi zhī yán. xíng zhì xú zhōu, shě zhōu dēng lù, lìng dé kān jiāng hòu jūn, nǎi yǔ zhào xíng shū lǐ běn yǐn zhèng qīng yǔ wén dǎo shī děng móu xí huà jí, qiǎn rén shǐ yú mèng hǎi gōng, jié wèi wài zhù. qiān yán wèi fā, yǐ dài shǐ bào. xǔ hóng rén zhāng kǎi zhī zhī, yǐ gào huà jí, yīn qiǎn qí dì shì jí yáng wèi yóu liè, zhì yú hòu jūn. dé kān bù zhī shì lù, chū yíng cān yè, yīn mìng zhí zhī, bìng qí dǎng yǔ. huà jí zé zhī yuē: yǔ gōng lù lì gòng dìng hǎi nèi, chū yú wàn sǐ. jīn shǐ shì chéng, yuàn dé tóng shǒu fù guì, gōng yòu hé wèi fǎn yě? dé kān yuē: běn shā hūn zhǔ, kǔ qí dú hài. tuī lì zú xià, ér yòu shén zhī. bī yú wù qíng, bù huò yǐ yě. huà jí bù duì, mìng sòng zhì mù xià, yì ér shā zhī, shí nián sān shí jiǔ.
司馬德戡,扶風雍人也。父元謙,仕周為都督。德戡幼孤,以屠豕自給。有桑 門釋粲,通德戡母和氏,遂撫教之,因解書計。開皇中,為侍官,漸遷至大都督。 從楊素出討漢王諒,充內營左右,進止便僻,俊辯多奸計,素大善之。以勛授儀同 三司。大業三年,為鷹揚郎將。從討遼左,進位正議大夫,遷武賁郎將。煬帝甚昵 之。從至江都,領左右備身驍果萬人,營於城內。因隋末大亂,乃率驍果謀反,語 在化及事中。既獲煬帝,與其黨孟秉等推化及為丞相。化及首封德戡為溫國公,邑 三千戶,加光祿大夫,仍統本兵,化及意甚忌之。後數日,化及署諸將,分配士卒, 乃以德戡為禮部尚書,外示美遷,實奪其兵也。由是憤怨,所獲賞物皆賂於智及, 智及為之言。行至徐州,舍舟登陸,令德戡將後軍,乃與趙行樞、李本、尹正卿、 宇文導師等謀襲化及,遣人使於孟海公,結為外助。遷延未發,以待使報。許弘仁、 張愷知之,以告化及,因遣其弟士及陽為遊獵,至於後軍。德戡不知事露,出營參 謁,因命執之,並其黨與。化及責之曰:「與公戮力共定海內,出於萬死。今始事 成,願得同守富貴,公又何為反也?」德戡曰:「本殺昏主,苦其毒害。推立足下, 而又甚之。逼於物情,不獲已也。」化及不對,命送至幕下,縊而殺之,時年三十 九。
péi qián tōng, hé dōng rén yě. chū, yáng dì wèi jìn wáng, yǐ qīn xìn cóng, shāo qiān zhì jiān mén xiào wèi. yáng dì jí wèi, zhuó jiù zuǒ yòu, shòu xuān huì wèi, qiān jiān mén zhí gé. lèi cóng zhēng yì, zhì tōng yì dài fū. yǔ sī mǎ dé kān tóng móu zuò luàn, xiān kāi gōng mén, qí zhì chéng xiàng diàn, shā jiāng jūn dú gū shèng, qín dì yú xī gé. huà jí yǐ qián tōng wèi guāng lù dài fū jǔ guó gōng. huà jí yǐn bīng zhī běi yě, lìng zhèn xú zhōu. huà jí bài hòu, guī yú dà táng, jí shòu xú zhōu zǒng guǎn, zhuǎn chén zhōu cì shǐ, fēng zhǎng shé nán. xún yǐ suí cháo shā nì zhī zuì, chú míng, xǐ yú lǐng biǎo ér sǐ.
裴虔通,河東人也。初,煬帝為晉王,以親信從,稍遷至監門校尉。煬帝即位, 擢舊左右,授宣惠尉,遷監門直閣。累從征役,至通議大夫。與司馬德戡同謀作亂, 先開宮門,騎至成象殿,殺將軍獨孤盛,擒帝於西閣。化及以虔通為光祿大夫、莒 國公。化及引兵之北也,令鎮徐州。化及敗後,歸於大唐,即授徐州總管,轉辰州 刺史,封長蛇男。尋以隋朝殺逆之罪,除名,徙於嶺表而死。
wáng shì chōng duàn dá
○王世充 段達
wáng chōng, zì xíng mǎn, běn xī yù rén yě. zǔ zhī tuí rǔ, xǐ jū xīn fēng. tuí rǔ sǐ, qí qī shǎo guǎ, yǔ yí tóng wáng càn yě hé, shēng zǐ yuē qióng, càn suì nà zhī yǐ wèi xiǎo qī. qí fù shōu yòu gū, suí mǔ jià càn, càn ài ér yǎng zhī, yīn xìng wáng shì, guān zhì huái biàn èr zhōu zhǎng shǐ. chōng juǎn fà chái shēng, chén cāi duō guǐ zhà, pō kuī shū chuán, yóu hǎo bīng fǎ, xiǎo guī cè tuī bù yíng xū, rán wèi cháng wèi rén yán yě. kāi huáng zhōng, wèi zuǒ yì wèi, hòu yǐ jūn gōng bài yí tóng, shòu bīng bù yuán wài. shàn fū zòu, míng xí fǎ lǜ, ér wǔ nòng wén mò, gāo xià qí xīn. huò yǒu bó nán zhī zhě, chōng lì kǒu shì fēi, cí yì fēng qǐ, zhòng suī zhī qí bù kě ér mò néng qū, chēng wèi míng biàn. yáng dì shí, lèi qiān zhì jiāng dū jùn chéng. shí dì shù xìng jiāng dū, chōng shàn hòu rén zhǔ yán sè, ā yú shùn zhǐ, měi rù yán shì, dì shàn zhī. yòu yǐ jùn chéng lǐng jiāng dū gōng jiān, nǎi diāo shì chí tái, yīn zòu yuǎn fāng zhēn wù yǐ mèi yú dì, yóu shì yì nì zhī.
王充,字行滿,本西域人也。祖支頹辱,徙居新豐。頹辱死,其妻少寡, 與儀同王粲野合,生子曰瓊,粲遂納之以為小妻。其父收幼孤,隨母嫁粲,粲愛而 養之,因姓王氏,官至懷、汴二州長史。充捲髮豺聲,沉猜多詭詐,頗窺書傳,尤 好兵法,曉龜策推步盈虛,然未嘗為人言也。開皇中,為左翊衛,後以軍功拜儀同, 授兵部員外。善敷奏,明習法律,而舞弄文墨,高下其心。或有駁難之者,充利口 飾非,辭義鋒起,眾雖知其不可而莫能屈,稱為明辯。煬帝時,累遷至江都郡丞。 時帝數幸江都,充善候人主顏色,阿諛順旨,每入言事,帝善之。又以郡丞領江都 宮監,乃雕飾池台,陰奏遠方珍物以媚於帝,由是益昵之。
dà yè bā nián, suí shǐ luàn, chōng nèi huái jiǎo xìng, bēi shēn lǐ shì, yīn jié háo jùn, duō shōu zhòng xīn. jiāng huái jiān rén sù qīng hàn, yòu shǔ dào zéi qún qǐ, rén duō fàn fǎ, yǒu xì yù dǐ zuì zhě, chōng jiē wǎng fǎ chū zhī, yǐ shù sī ēn. jí yáng xuán gǎn fǎn, wú rén zhū xiè jìn líng rén guǎn chóng qǐ bīng jiāng nán yǐ yīng zhī, zì chēng jiāng jūn, yōng zhòng shí yú wàn. dì qiǎn jiāng jūn tǔ wàn xù yú jù luó tǎo zhī, bù néng kè. chōng mù jiāng dū wàn yú rén, jī pín pò zhī. měi yǒu kè jié, bì guī gōng yú xià, suǒ huò jūn shí, jiē tuī yǔ shì zú, shēn wú suǒ shòu. yóu cǐ rén zhēng wèi yòng, gōng zuì jū duō. shí nián, qí jùn zéi shuài mèng ràng zì zhǎng bái shān kòu lüè zhū jùn, zhì xū yí, yǒu zhòng shí yú wàn. chōng yǐ bīng jù zhī, ér léi shī shì ruò, bǎo dōu liáng shān wèi wǔ shān, xiāng chí bù zhàn. hòu yīn qí xiè chí, chū bīng fèn jī, dà pò zhī, chéng shèng jǐn miè zéi, ràng yǐ shù shí qí dùn qù, zhǎn shǒu wàn rén, liù chù jūn zī mò bù jǐn huò. dì yǐ chōng yǒu jiāng shuài cái lüè, shǐ qiǎn lǐng bīng, tǎo zhū xiǎo dào, suǒ xiàng jiē pò zhī. rán xìng jiǎo wěi, zhà wèi shàn, néng zì qín kǔ, yǐ qiú shēng yù. shí yī nián, tū jué wéi dì yú yàn mén, chōng jǐn fā jiāng dū rén, jiāng wǎng fù nán. zài jūn zhōng, fǎn shǒu gòu miàn, bēi qì wú dù, xiǎo yè bù jiě jiǎ, jí cǎo ér wò. dì wén zhī, yǐ wèi ài jǐ, yì xìn rèn zhī.
大業八年,隋始亂,充內懷徼幸,卑身禮士,陰結豪俊,多收眾心。江淮間人 素輕悍,又屬盜賊群起,人多犯法,有系獄抵罪者,充皆枉法出之,以樹私恩。及 楊玄感反,吳人硃燮、晉陵人管崇起兵江南以應之,自稱將軍,擁眾十餘萬。帝遣 將軍吐萬緒、魚俱羅討之,不能克。充募江都萬餘人,擊頻破之。每有克捷,必歸 功於下,所獲軍實,皆推與士卒,身無所受。由此人爭為用,功最居多。十年,齊 郡賊帥孟讓自長白山寇掠諸郡,至盱眙,有眾十餘萬。充以兵拒之,而羸師示弱, 保都梁山為五柵,相持不戰。後因其懈弛,出兵奮擊,大破之,乘勝盡滅賊,讓以 數十騎遁去,斬首萬人,六畜、軍資莫不盡獲。帝以充有將帥才略,始遣領兵,討 諸小盜,所向皆破之。然性矯偽,詐為善,能自勤苦,以求聲譽。十一年,突厥圍 帝於雁門,充盡發江都人,將往赴難。在軍中,反首垢面,悲泣無度,曉夜不解甲, 藉草而臥。帝聞之,以為愛己,益信任之。
shí èr nián, qiān wèi jiāng dū tōng shǒu. shí yàn cì rén gé qiān wèi dào shù nián, bīng shí yú wàn, zài dòu zi zhōng. chōng shuài shī pò zhǎn zhī, wēi zhèn qún zéi. yòu jī lú míng yuè, pò zhī yú nán yáng, zhǎn shǒu shù wàn, lǔ huò jí duō. hòu hái jiāng dū, dì dà yuè, zì zhí bēi jiǔ yǐ cì zhī. shí chōng yòu zhī dì hǎo nèi, nǎi yán jiāng huái liáng jiā yǒu měi nǚ, bìng yuàn bèi hòu tíng, wú yóu zì jìn. dì yú xǐ, yīn mì lìng yuè shì zhū nǚ, zī zhì duān lì hé fǎ xiāng zhě, qǔ zhèng kù jí yīng rù jīng wù yǐ pīng nà zhī. suǒ yòng bù kě shèng jì, zhàng shàng yún chì bié yòng, bù xiǎn qí shí. yǒu hé yì zhě, zé hòu shǎng chōng huò bù zhōng zhě, yòu yǐ lài zhī. hòu lìng yǐ chuán sòng dōng jīng, ér dào lù zéi qǐ, shǐ zhě kǔ yì, yú huái sì zhōng chén chuán nì zhī zhě, qián hòu shí shù. huò yǒu fā lù, chōng wèi mì zhī, yòu jù jiǎn yuè yǐ gōng jìn. shì hòu yì jiàn qīn nì.
十二年,遷為江都通守。時厭次人格謙為盜數年,兵十餘萬,在豆子中。充帥 師破斬之,威振群賊。又擊盧明月,破之於南陽,斬首數萬,虜獲極多。後還江都, 帝大悅,自執杯酒以賜之。時充又知帝好內,乃言江淮良家有美女,並願備後庭, 無由自進。帝逾喜,因密令閱視諸女,姿質端麗合法相者,取正庫及應入京物以娉 納之。所用不可勝計,帳上雲敕別用,不顯其實。有合意者,則厚賞充;或不中者, 又以賚之。後令以船送東京,而道路賊起,使者苦役,於淮泗中沉船溺之者,前後 十數。或有發露,充為秘之,又遽簡閱以供進。是後益見親昵。
yù lǐ mì gōng xiàn xìng luò cāng, jìn bī dōng dōu, guān jūn shù què, guāng lù dài fū péi rén jī yǐ wǔ láo jiàng yú mì, dì è zhī, dà fā bīng, jiāng tǎo yān. fā zhōng zhào qiǎn chōng wèi jiāng jūn, yú luò kǒu yǐ jù mì, qián hòu bǎi yú zhàn, hù yǒu shèng fù. chōng nǎi yǐn jūn dù luò shuǐ, bī cāng chéng. lǐ mì yǔ zhàn, chōng bài jī, fù shuǐ nì sǐ zhě wàn yú rén. shí tiān hán dà xuě, bīng shì jì dù shuǐ, yī jiē zhān shī, zài dào dòng sǐ zhě yòu shù wàn rén, bǐ zhì hé yáng, cái yǐ qiān shù. chōng zì xì yù qǐng zuì, yuè wáng dòng qiǎn shǐ shè zhī, zhào lìng hái dōu. shōu hé wáng sàn, fù dé wàn yú rén, tún yú hán jiā chéng zhōng, bù gǎn fù chū.
遇李密攻陷興洛倉,進逼東都,官軍數卻,光祿大夫裴仁基以武牢降於密,帝 惡之,大發兵,將討焉。發中詔遣充為將軍,於洛口以拒密,前後百餘戰,互有勝 負。充乃引軍渡洛水,逼倉城。李密與戰,充敗績,赴水溺死者萬餘人。時天寒大 雪,兵士既渡水,衣皆沾濕,在道凍死者又數萬人,比至河陽,才以千數。充自系 獄請罪,越王侗遣使赦之,召令還都。收合亡散,復得萬餘人,屯於含嘉城中,不 敢復出。
yǔ wén huà jí shā dì yú jiāng dū, chōng yǔ tài fǔ qīng yuán wén dōu jiāng jūn huáng fǔ wú yì yòu sī láng lú chǔ fèng dòng wèi zhǔ. dòng yǐ chōng wèi lì bù shàng shū, fēng zhèng guó gōng. jí dòng qǔ yuán wén dōu lú chǔ zhī móu, bài lǐ mì wèi tài wèi shàng shū lìng, mì suì chēng chén, fù yǐ bīng jù huà jí yú lí yáng, qiǎn shǐ gào jié. zhòng jiē yuè, chōng dú wèi qí huī xià zhū jiāng yuē: wén dōu zhī bèi, dāo bǐ lì ěr. wú guān qí shì, bì wèi lǐ mì suǒ qín. qiě wú jūn rén měi yǔ mì zhàn, shā qí fù xiōng zǐ dì, qián hòu yǐ duō, yī dàn wèi zhī xià, wú shǔ wú lèi yǐ. chū cǐ yán yǐ jī nù qí zhòng. wén dōu zhī ér dà jù, yǔ chǔ děng móu, jiāng yīn chōng rù nèi, fú jiǎ ér shā zhī. qī yǒu rì yǐ, jiāng jūn duàn dá qiǎn qí nǚ xù zhāng zhì yǐ chǔ móu gào zhī. chōng yè lè bīng wéi gōng chéng, jiāng jūn fèi yào tián shì dū děng yǔ zhàn yú dōng tài yáng mén wài. yào jūn bài, chōng suì gōng mén ér rù, wú yì yǐ dān qí dùn zǒu. huò chǔ, shā zhī. shí gōng mén shàng bì, chōng lìng kòu mén yán yú dòng yuē: yuán wén dōu děng yù zhí huáng dì jiàng yú lǐ mì, duàn dá zhī ér yǐ gào chén. chén fēi gǎn móu fǎn, zhū fǎn zhě ěr. wén dōu wén biàn rù, fèng dòng yú gān yáng diàn, chén bīng wèi zhī. lìng jiāng shuài chéng chéng yǐ jù nán, bīng bài, yòu huò wén dōu shā zhī. dòng mìng kāi mén yǐ nà chōng, chōng xī qiǎn rén dài sù wèi zhě, nǎi rù yè, dùn shǒu liú tì ér yán yuē: wén dōu děng wú zhuàng, móu xiāng tú hài, shì jí wèi cǐ, bù gǎn bèi guó. dòng yǔ zhī méng. chōng xún qiǎn wéi jié děng fěng dòng, lìng bài wèi shàng shū zuǒ pú shè zǒng dū nèi wài zhū jūn shì. yòu shòu qí xiōng yùn wèi nèi shǐ lìng, rù jū jìn zhōng.
宇文化及殺帝於江都,充與太府卿元文都、將軍皇甫無逸、右司郎盧楚奉侗為 主。侗以充為吏部尚書,封鄭國公。及侗取元文都、盧楚之謀,拜李密為太尉、尚 書令,密遂稱臣,復以兵拒化及於黎陽,遣使告捷。眾皆悅,充獨謂其麾下諸將曰: 「文都之輩,刀筆吏耳。吾觀其勢,必為李密所擒。且吾軍人每與密戰,殺其父兄 子弟,前後已多,一旦為之下,吾屬無類矣。」出此言以激怒其眾。文都知而大懼, 與楚等謀,將因充入內,伏甲而殺之。期有日矣,將軍段達遣其女婿張志以楚謀告 之。充夜勒兵圍宮城,將軍費曜、田世闍等與戰於東太陽門外。曜軍敗,充遂攻門 而入,無逸以單騎遁走。獲楚,殺之。時宮門尚閉,充令扣門言於侗曰:「元文都 等欲執皇帝降於李密,段達知而以告臣。臣非敢謀反,誅反者耳。」文都聞變入, 奉侗於乾陽殿,陳兵衛之。令將帥乘城以拒難,兵敗,又獲文都殺之。侗命開門以 納充,充悉遣人代宿衛者,乃入謁,頓首流涕而言曰:「文都等無狀,謀相屠害, 事急為此,不敢背國。」侗與之盟。充尋遣韋節等諷侗,令拜為尚書左僕射、總督 內外諸軍事。又授其兄惲為內史令,入居禁中。
wèi jǐ, lǐ mì pò huà jí hái, qí jìn bīng liáng mǎ duō zhàn sǐ, shì zú jiē juàn. chōng yù chéng qí bì ér jī zhī, kǒng rén bù yī, nǎi jiǎ tuō guǐ shén, yán mèng jiàn zhōu gōng, nǎi lì cí yú luò shuǐ zhī shàng, qiǎn wū xuān yán zhōu gōng yù lìng pú shè jí tǎo lǐ mì, dāng yǒu dà gōng, bù zé bīng jiē yì sǐ. chōng bīng duō chǔ rén, sú xìn yāo wàng, gù chū cǐ yán yǐ huò zhī. zhòng jiē qǐng zhàn. chōng jiǎn liàn jīng yǒng, dé èr wàn yú rén, mǎ qiān yú, qiān yíng yú luò shuǐ nán. mì jūn yǎn shī běi shān shàng. shí mì xīn dé zhì yú huà jí, yǒu qīng chōng zhī xīn, bù shè bì lěi. chōng yè qiǎn èr bǎi yú qí qián rù běi shān, fú xī gǔ zhōng, lìng jūn mò mǎ rù shí. jì ér xiāo jì, rén bēn mǎ chí, chí míng ér báo mì. mì chū bīng yīng zhī, zhèn wèi chéng liè ér liǎng jūn hé zhàn, qí fú bīng bì shān ér shàng, qián dēng běi yuán, chéng gāo xià chí, yā mì yíng. yíng zhōng luàn, wú néng jù zhě, jí rù zòng huǒ. mì jūn dà jīng ér kuì, jiàng qí jiāng zhāng tóng ér chén zhì lüè, jìn xià yǎn shī. chū, chōng xiōng wěi jí zi xuán yīng suí huà jí zhì dōng jùn, mì dé ér qiú zhī yú chéng zhōng, zhì shì, jǐn huò zhī. yòu zhí mì zhǎng shǐ bǐng yuán zhēn qī zǐ sī mǎ zhèng qián xiàng zhī mǔ jí zhū jiāng zǐ dì, jiē fǔ wèi zhī, gè lìng qián hū qí fù xiōng. bīng cì luò kǒu, bǐng yuán zhēn zhèng qián xiàng děng jǔ cāng chéng yǐ yīng zhī. mì yǐ shù shí qí dùn yì, chōng xī shōu qí zhòng. ér dōng jǐn yú hǎi, nán zhì yú jiāng, xī lái guī fù. chōng yòu lìng wéi jié fěng dòng, bài wèi tài wèi, shǔ zhì guān shǔ, yǐ shàng shū shěng wèi qí fǔ. xún zì chēng zhèng wáng. qiǎn qí jiāng gāo lüè shuài shī gōng shòu ān, bù lì ér xuán. yòu shuài shī gōng wéi gǔ zhōu, sān rì ér tuì. míng nián, zì chēng xiāng guó, shòu jiǔ xī bèi wù, shì hòu bù cháo dòng yǐ.
未幾,李密破化及還,其勁兵良馬多戰死,士卒皆倦。充欲乘其敝而擊之,恐 人不一,乃假託鬼神,言夢見周公,乃立祠於洛水之上,遣巫宣言周公欲令僕射急 討李密,當有大功,不則兵皆疫死。充兵多楚人,俗信妖妄,故出此言以惑之。眾 皆請戰。充簡練精勇,得二萬餘人,馬千餘,遷營於洛水南。密軍偃師北山上。時 密新得志於化及,有輕充之心,不設壁壘。充夜遣二百餘騎潛入北山,伏溪谷中, 令軍秣馬蓐食。既而宵濟,人奔馬馳,遲明而薄密。密出兵應之,陣未成列而兩軍 合戰,其伏兵蔽山而上,潛登北原,乘高下馳,壓密營。營中亂,無能拒者,即入 縱火。密軍大驚而潰,降其將張童兒、陳智略,進下偃師。初,充兄偉及子玄應隨 化及至東郡,密得而囚之於城中,至是,盡獲之。又執密長史邴元真妻子、司馬鄭 虔象之母及諸將子弟,皆撫慰之,各令潛呼其父兄。兵次洛口,邴元真、鄭虔象等 舉倉城以應之。密以數十騎遁逸,充悉收其眾。而東盡於海,南至於江,悉來歸附。 充又令韋節諷侗,拜為太尉,署置官屬,以尚書省為其府。尋自稱鄭王。遣其將高 略帥師攻壽安,不利而旋。又帥師攻圍谷州,三日而退。明年,自稱相國,受九錫 備物,是後不朝侗矣。
yǒu dào shì huán fǎ sì zhě, zì yán jiě tú chèn, chōng nì zhī. fǎ sì nǎi yǐ kǒng zǐ bì fáng jì, huà zuò zhàng fū chí yī gān yǐ qū yáng. fǎ sì yún: yáng, suí xìng yě. gàn yī zhě, wáng zì yě. jū yáng hòu, míng xiāng guó dài suí wèi dì yě. yòu qǔ zhuāng zi rén jiān shì dé chōng fú èr piān shàng zhī, fǎ sì shì yuē: shàng piān yán shì, xià piān yán chōng, cǐ jí xiāng guó míng yǐ. míng dāng dé bèi rén jiān, ér yīng fú mìng wèi tiān zǐ yě. chōng dà yuè yuē: cǐ tiān mìng yě. zài bài shòu zhī. jí yǐ fǎ sì wèi jiàn yì dài fū. chōng yòu luó qǔ zá niǎo, shū bó xì qí jǐng, zì yán fú mìng ér sàn fàng zhī. huò yǒu dàn shè dé niǎo ér lái xiàn zhě, yì bài guān jué. jì ér fèi dòng yú bié gōng, jiàn jí huáng dì wèi, jiàn yuán yuē kāi míng, guó hào zhèng. dà táng qiǎn qín wáng lǜ zhòng wéi zhī, chōng pín chū bīng, zhàn zhé bù lì, dōu wài zhū chéng xiāng jì jiàng kuǎn. chōng jiǒng pò, qiǎn shǐ qǐng jiù yú dòu jiàn dé, jiàn dé lǜ jīng bīng yuán zhī. shī zhì wǔ láo, wèi qín wáng suǒ pò, qín jiàn dé yǐ yì chéng xià. chōng jiāng kuì wéi ér chū, zhū jiāng mò yǒu yīng zhī zhě, zì zhī qián cuàn wú suǒ, yú shì chū jiàng. zhì zhǎng ān, wèi chóu rén dú gū xiū dé suǒ shā.
有道士桓法嗣者,自言解圖讖,充昵之。法嗣乃以《孔子閉房記》,畫作丈夫 持一干以驅羊。法嗣云:「楊,隋姓也。干一者,王字也。居羊後,明相國代隋為 帝也。」又取莊子《人間世》、《德充符》二篇上之,法嗣釋曰:「上篇言世,下 篇言充,此即相國名矣。明當德被人間,而應符命為天子也。」充大悅曰:「此天 命也。」再拜受之。即以法嗣為諫議大夫。充又羅取雜鳥,書帛系其頸,自言符命 而散放之。或有彈射得鳥而來獻者,亦拜官爵。既而廢侗於別宮,僭即皇帝位,建 元曰開明,國號鄭。大唐遣秦王率眾圍之,充頻出兵,戰輒不利,都外諸城相繼降 款。充窘迫,遣使請救於竇建德,建德率精兵援之。師至武牢,為秦王所破,擒建 德以詣城下。充將潰圍而出,諸將莫有應之者,自知潛竄無所,於是出降。至長安, 為仇人獨孤修德所殺。
duàn dá, wǔ wēi gū zāng rén yě. fù yán, zhōu shuò zhōu cì shǐ. dá zài zhōu, nián shǐ sān suì, xí jué xiāng yuán xiàn gōng. jí zhǎng, shēn zhǎng bā chǐ, měi xū rán, biàn gōng mǎ. gāo zǔ wèi chéng xiàng, yǐ dà dū dū lǐng qīn xìn bīng, cháng zhì zuǒ yòu. jí jiàn zuò, wèi zuǒ zhí zhāi, lèi qiān chē qí jiāng jūn, jiān jìn wáng cān jūn. gāo zhì huì lǐ jī děng zhī zuò luàn yě, dá lǜ zhòng yī wàn, jī dìng fāng chú èr zhōu, cì jiān qiān duàn, qiān jìn yí tóng. yòu pò wāng wén jìn děng yú xuān zhōu, jiā kāi fǔ, cì nú bì wǔ shí kǒu, mián juàn sì qiān duàn. rén shòu chū, tài zǐ zuǒ wèi fù lǜ. dà yè chū, yǐ fān dǐ zhī jiù, bài zuǒ yì wèi jiāng jūn. zhēng tǔ gǔ hún, jìn wèi jīn zǐ guāng lù dài fū. dì zhēng liáo dōng, bǎi xìng kǔ yì, píng yuán qí xiào dé qīng hé zhāng jīn chēng děng bìng jù zhòng wèi qún dào, gōng xiàn chéng yì, jùn xiàn bù néng yù. dì lìng dá jī zhī, shù wèi jīn chēng děng suǒ cuò, wáng shī shén duō. zhū zéi qīng zhī, hào wèi duàn lǎo. hòu yòng shū lìng yáng shàn huì zhī jì, gèng yǔ zéi zhàn, fāng zhì kè jié. hái jīng shī, yǐ gōng shì zuò miǎn. míng nián, dì zhēng liáo dōng, yǐ dá liú shǒu zhuō jùn. é fù bài zuǒ yì wèi jiāng jūn. gāo yáng wèi dāo ér jù zhòng shí yú wàn, zì hào lì shān fēi, kòu lüè yàn zhào. dá lǜ zhuō jùn tōng shǒu guō xuàn jī bài zhī. yú shí dào zéi jì duō, guān jūn è zhàn, dá bù néng yīn jī jué shèng, wéi chí zhòng zì shǒu, dùn bīng kuì liáng, duō wú kè huò, shí jiē wèi zhī wèi qiè péng. shí èr nián, dì xìng jiāng dū gōng, zhào dá yǔ tài fǔ qīng yuán wén dōu liú shǒu dōng dōu. lǐ mì jù luò kǒu, zòng bīng qīn lüè chéng xià, dá yǔ jiān mén láng jiāng páng yù wǔ yá láng jiāng huò jǔ lǜ nèi bīng chū yù zhī. pō yǒu gōng, qiān zuǒ xiāo wèi dà jiāng jūn. wáng chōng zhī bài yě, mì fù jìn jù běi máng, lái zhì shàng chūn mén, dá yǔ pàn zuǒ chéng guō wén yì shàng shū wéi jīn chū bīng jù zhī. dá jiàn zéi dào, bù zhèn ér zǒu, wèi mì suǒ chéng, jūn dà kuì, jīn méi yú zhèn. yóu shì zéi shì rì shèng. jí dì bēng yú jiāng dū, dá yǔ yuán wén dōu děng tuī yuè wáng dòng wèi zhǔ, shǔ kāi fǔ yí tóng sān sī, jiān nà yán, fēng chén guó gōng. yuán wén dōu děng móu zhū wáng chōng yě, dá yīn gào chōng, wèi zhī nèi yīng. jí shì fā, yuè wáng dòng zhí wén dōu yú chōng, chōng shén dé yú dá, tè jiàn chóng zhòng. jì pò lǐ mì, dá děng quàn yuè wáng jiā chōng jiǔ xī bèi wù, xún fěng lìng chán ràng. chōng jiàn zūn hào, yǐ dá wèi sī tú. jí dōng dōu píng, zuò zhū, qī zǐ jí méi.
段達,武威姑臧人也。父嚴,周朔州刺史。達在周,年始三歲,襲爵襄垣縣公。 及長,身長八尺,美須髯,便弓馬。高祖為丞相,以大都督領親信兵,常置左右。 及踐阼,為左直齋,累遷車騎將軍,兼晉王參軍。高智惠、李積等之作亂也,達率 眾一萬,擊定方、滁二州,賜縑千段,遷進儀同。又破汪文進等於宣州,加開府, 賜奴婢五十口,綿絹四千段。仁壽初,太子左衛副率。大業初,以蕃邸之舊,拜左 翊衛將軍。征吐谷渾,進位金紫光祿大夫。帝征遼東,百姓苦役,平原祁孝德、清 河張金稱等並聚眾為群盜,攻陷城邑,郡縣不能御。帝令達擊之,數為金稱等所挫, 亡失甚多。諸賊輕之,號為段姥。後用鄃令楊善會之計,更與賊戰,方致克捷。還 京師,以公事坐免。明年,帝征遼東,以達留守涿郡。俄復拜左翊衛將軍。高陽魏 刀兒聚眾十餘萬,自號歷山飛,寇掠燕趙。達率涿郡通守郭絢擊敗之。於時盜賊既 多,官軍惡戰,達不能因機決勝,唯持重自守,頓兵饋糧,多無克獲,時皆謂之為 怯芃。十二年,帝幸江都宮,詔達與太府卿元文都留守東都。李密據洛口,縱兵侵 掠城下,達與監門郎將龐玉、武牙郎將霍舉率內兵出御之。頗有功,遷左驍衛大將 軍。王充之敗也,密復進據北芒,來至上春門,達與判左丞郭文懿、尚書韋津出兵 拒之。達見賊盜,不陣而走,為密所乘,軍大潰,津沒於陣。由是賊勢日盛。及帝 崩於江都,達與元文都等推越王侗為主,署開府儀同三司,兼納言,封陳國公。元 文都等謀誅王充也,達陰告充,為之內應。及事發,越王侗執文都於充,充甚德於 達,特見崇重。既破李密,達等勸越王加充九錫備物,尋諷令禪讓。充僭尊號,以 達為司徒。及東都平,坐誅,妻子籍沒。
shǐ chén yuē: huà jí yōng péng xià cái, fù ēn lèi yè, wáng chōng dǒu shāo xiǎo qì, zāo féng shí xìng, jù méng jiǎng zhuó, lǐ yuè jiù chén. jì shǔ bēng bō zhī qī, bù néng zhì shēn jié mìng, nǎi yīn lì chéng biàn, xiān tú gàn jì, lǜ qún bù chěng, zhí wèi luàn jiē, bá běn sè yuán, liè guān huǐ miǎn. huò gōng wèi róng shǒu, huò qīn xíng zhèn dú, xìn shēn zhǐ lù, shì qiè shí fán, tiān dì suǒ bù róng, rén shén suǒ tóng fèn. gù xiāo jìng xiōng kuí, xiāng xún jū lù, shé shǐ chǒu lèi, jì zhǒng zhū yí, kuài zhōng yì yú dāng nián, chuí jiǒng jiè yú lái yè. wū hū, wèi rén chén zhě kě bù yīn jiàn zāi! kě bù yīn jiàn zāi!
史臣曰:化及庸芃下才,負恩累葉,王充斗筲小器,遭逢時幸,俱蒙獎擢,禮 越舊臣。既屬崩剝之期,不能致身竭命,乃因利乘便,先圖干紀,率群不逞,職為 亂階,拔本塞源,裂冠毀冕。或躬為戎首,或親行鴆毒,釁深指鹿,事切食蹯,天 地所不容,人神所同憤。故梟獍凶魁,相尋菹戮,蛇豕醜類,繼踵誅夷,快忠義於 當年,垂炯戒於來葉。嗚呼,為人臣者可不殷鑑哉!可不殷鑑哉!