strong xuán wǔ mén zòu qī dé wǔ strong
玄武門奏七德舞
jìn chén duì yuē: yí dí zì gǔ wèi zhōng guó huàn, jīn xìng pò wáng, bù xī qiān yú hé nán yǎn yù zhī jiān, fēn qí zhǒng luò sǎn jū zhōu xiàn, jiào zhī gēng zhī, kě yǐ huà wèi nóng mín yǐ. dì jiāng cóng zhī, jiē xià lǐ bǎi yào jìn yuē: bù kě. dì yuē: rǔ yì rú hé? bǎi yào yuē: tū jué suī shì yī guó, rán zhǒng lèi qū fēn, gè yǒu qiú zhǎng, kě yīn qí lí sàn zhī, zhòng gè shǔ jūn zhǎng, shǐ bù xiāng chén shǔ, zé guó fēn shì dí, bù néng kàng héng zhōng guó yǐ. réng yú dìng xiāng dì fāng zhì dōu hù fǔ, wèi qí jié dù, cǐ ān biān zhī zhǎng cè yě. wèi wēi yuē: bù rán, róng dí rén miàn shòu xīn, ruò zé qǐng fú, qiáng zé pàn luàn, ruò liú zhī zhōng guó, shù nián zhī hòu, fān zī bèi duō, bì wèi xīn fù zhī jí. xī xī jìn zhī shí, zhū hú yǔ míng, zá jū zhōng guó, guō qīn jiāng tǒng èr rén zhě, quàn wǔ dì qū chú sài wài, yǐ jué luàn jiē. wǔ dì bù cóng, hòu èr shí yú nián, yī luò zhī jiān suì wèi shān qiú zhī dì. cǐ qián shì zhī míng jiàn yě. yí fàng zhī shǐ hái gù tǔ.
近臣對曰:「夷狄自古為中國患,今幸破亡,不悉遷於河南兗、豫之間,分其種落散居州縣,教之耕織,可以化為農民矣。」帝將從之,階下李百藥進曰:「不可。」帝曰:「汝意如何?」百藥曰:「突厥雖是一國,然種類區分,各有酋長,可因其離散之,眾各署君長,使不相臣屬,則國分勢敵,不能抗衡中國矣。仍於定襄地方置都護府,為其節度,此安邊之長策也。」魏微曰:「不然,戎狄人面獸心,弱則請服,強則叛亂,若留之中國,數年之後,蕃滋倍多,必為心腹之疾。昔西晉之時,諸胡與明,雜居中國,郭欽、江統二人者,勸武帝驅除塞外,以絕亂階。武帝不從,後二十餘年,伊洛之間遂為膻裘之地。此前事之明鑑也。宜放之使還故土。」
yán wèi jué, zhōng shū lìng wēn yàn bó chū yuē: fēi yě, wáng zhě zhī yú wàn wù tiān fù dì zài, wú yǒu qì wù, jīn tū jué zhī zhòng yǐ qióng lái guī, nài hé qì zhī ér bù shòu hū?
言未絕,中書令溫彥博出曰:「非也,王者之於萬物天覆地載,無有棄物,今突厥之眾以窮來歸,奈何棄之而不受乎?
kǒng zǐ yún yǒu jiào wú lèi, ruò jiù qí sǐ wáng, shòu yǐ shēng yè, shù nián zhī hòu, xī wèi wú mín, xuǎn qí qiú zhǎng, shǐ rù sù wèi, bǐ bì wèi wú zhī wēi, huái wú zhī dé, hé hòu huàn zhī yǒu? yuàn bì xià xiáng zhī. dì yuē: rǔ zhī suǒ jiàn shén shàn, zhèng hé zhèn yì. suì yòng yàn bó zhī cè, chù tū jué jiàng zhòng. yú shì, dōng zì yōu zhōu, xī zhì líng zhōu, fēn tū lì gù dì wèi sì zhōu, fēn xié lì zhī dì wèi liù zhōu. zuǒ zhì dìng xiāng, yòu zhì yún zhōng èr dū du fǔ, yǐ lǐng qí zhòng. fēng tū lì wèi shùn zhōu dū du, xié lì wèi yòu wèi dà jiāng jūn, sū ní shī yì fēng jùn wáng, qí yú qiú zhǎng jiē bài jiāng jūn zhōng láng jiāng, bù liè cháo tíng, wǔ pǐn yǐ shàng bǎi yú rén, yīn ér rù jū zhǎng ān zhě, jì yǐ wàn jiā. lì quán yǒu shī yún: lǐ jìng xìng shī zhēng tū jué, shén jī miào suàn guǒ rán gāo.
孔子云『有教無類』,若救其死亡,授以生業,數年之後,悉為吾民,選其酋長,使入宿衛,彼必畏吾之威,懷吾之德,何後患之有?願陛下詳之。」帝曰:「汝之所見甚善,正合朕意。」遂用彥博之策,處突厥降眾。於是,東自幽州,西至靈州,分突利故地為四州,分頡利之地為六州。左置定襄,右置雲中二都督府,以領其眾。封突利為順州都督,頡利為右衛大將軍,蘇尼失亦封郡王,其餘酋長皆拜將軍中郎將,布列朝廷,五品以上百餘人,因而入居長安者,計以萬家。麗泉有詩云:李靖興師征突厥,神機妙算果然高。
zhí xū jiǎo miè wú yí lèi, yīng shǐ yí rén shí jùn máo.
直須剿滅無遺類,應使夷人識俊髦。
shì shí, shàng huáng wén qín xié lì, tàn yuē: xī hàn gāo zǔ kùn yú bái dēng, bù néng bào chóu, jīn wú shǒu néng miè tū jué, wú fù tuō dé rén, fù hé yōu zāi. yīn zhào dì rù, yǔ guì chén shí yú rén jí zhū wáng fēi děng shè yàn qìng hè. jiǔ hān zhī cì, shàng huáng qīn dàn pí pá wèi lè, nǎi zhào xié lì rù gōng, shàng huáng yuē: rǔ róng dí zhī rén, yì yǒu cǐ lè fǒu? xié lì yuē: cǐ zhèng wú hú rén suǒ zuò, liú rù zhōng guó, hé wú lè hū? shàng huáng dà xǐ, suì mìng xié lì qǐ wǔ, féng zhì dài yǒng shī. jì ér xiào yuē: hú yuè yī jiā, gǔ wèi yǒu yě. shàng huáng qǔ yù jué yǐn jiǔ, jiù jiāng yù jué cì zhī. èr rén bài xiè, qún chén dié qǐ wèi shòu, dì qīn zì pěng shāng jìn yuē: jīn sì yí rù chén, jiē bì xià jiào huì, fēi chén zhì lì suǒ néng jí yě. shì rì jǐn huān ér bà. sòng xián dú shǐ zhì cǐ, zèng hú yuè yī jiā shī yún: kè hán pó suō bà wǔ shí, nán mán qiú zhǎng yǒng xīn shī.
是時,上皇聞擒頡利,嘆曰:「昔漢高祖困於白登,不能報仇,今吾手能滅突厥,吾付託得人,復何憂哉。」因召帝入,與貴臣十餘人及諸王妃等設宴慶賀。酒酣之次,上皇親彈琵琶為樂,乃召頡利入宮,上皇曰:「汝戎狄之人,亦有此樂否?」頡利曰:「此正吾胡人所作,流入中國,何無樂乎?」上皇大喜,遂命頡利起舞,馮智戴詠詩。既而笑曰:「胡越一家,古未有也。」上皇取玉爵飲酒,就將玉爵賜之。二人拜謝,群臣迭起為壽,帝親自捧觴進曰:「今四夷入臣,皆陛下教誨,非臣智力所能及也。」是日盡歡而罷。宋賢讀史至此,贈胡越一家詩云:可汗婆娑罷舞時,南蠻酋長詠新詩。
chéng huān lè kǎi jiā hú yuè, qíng wèi rú rú yě wèi qí.
承歡樂凱家胡越,情未如儒也未奇。
shí dì yǐ tiān xià chéng píng, jiē lài zhū jiāng zhī lì, nǎi yú zhēng yuè shàng xún shè yán, dà huì qún chén jí mán yí qiú zhǎng yú xuán wǔ mén. dì tóu dǐng qiàn bǎo jīn kuī, shēn chuān zhě huáng páo, yù dài zhū lǚ, píng gāo ér zuò. qún chén yī cì shì lì zuǒ yòu. lè shēng jìng zòu, shuǐ lù bì chén, wén guān wǔ jiāng lún liú bǎ zhǎn, gōng chóu jiāo cuò.
時帝以天下承平,皆賴諸將之力,乃於正月上旬設筵,大會群臣及蠻夷酋長於玄武門。帝頭頂嵌寶金盔,身穿赭黃袍,玉帶珠履,憑高而坐。群臣依次侍立左右。樂聲競奏,水陸畢陳,文官武將輪流把盞,觥籌交錯。
dì dà xǐ, nǎi mìng èr shí bā rén gè pī yín jiǎ, zhí jǐ ér wǔ, gē tài píng zhī qū.
帝大喜,乃命二十八人各披銀甲,執戟而舞,歌太平之曲。
lè yīn háo liàng, jí qí qīng yǎ, hào chēng qī dé zhī wǔ. zhòng chén cè ěr ér tīng, àn chēng hè cǎi. tài cháng qīng xiāo yǔ jìn yuē: gǔ zhě, lè yǐ xiàng dé yě, bì xià gōng dé lóng shèng, zhì jiào tǐ míng, zì gǔ zhì jīn, wèi yǒu néng chū bì xià zhī yòu zhě. chén guān qī dé zhī wǔ, xíng róng wèi jǐn, chéng jīn huá yí jiāng shì xián jí yú cǐ, kě jiāng liú wǔ zhōu xuē rén gǎo dòu jiàn dé wáng mín chōng shù rén qín huò zhī zhuàng, zhú yī kāi jù shǒu wěi xíng shì, yǔ zhòng jiāng shì jiàn wén, fāng néng biǎo bì xià gōng dé zhī shèng yě. dì yuē: qīng yán miù yǐ! zhèn xī qín lù shù rén, bǐ jiē yī shí yīng xióng, zhe yào dāng shì kuàng cháo nèi zhī chén, yì cháng běi miàn ér shì zhī zhě, ruò biǎo ér chū, shǐ gè guān qí gù zhǔ qū rǔ zhī zhuàng, néng wú shāng dào zhī qíng hū? yǔ bài xiè yuē: bì xià kuān hóng dà dé, fēi chén suǒ jí yě.
樂音嚎亮,極其清雅,號稱七德之舞。眾臣側耳而聽,暗稱喝彩。太常卿蕭瑀進曰:「古者,樂以象德也,陛下功德隆盛,治教體明,自古至今,未有能出陛下之右者。臣觀七德之舞,形容未盡,乘今華夷將士咸集於此,可將劉武周、薛仁杲、竇建德、王民充數人擒獲之狀,逐一開具首尾行事,與眾將士見聞,方能表陛下功德之盛也。」帝曰:「卿言謬矣!朕昔擒戮數人,彼皆一時英雄,着耀當世;況朝內之臣,亦嘗北面而事之者,若表而出,使各觀其故主屈辱之狀,能無傷悼之情乎?」瑀拜謝曰:「陛下寬洪大德,非臣所及也。」
shí wèi zhēng zài cè, dú dī shǒu bù shì. dì yǐ mù shì zhī, wèn yuē: jīn rì sī huì, yì qí féng yě, sòng jūn chén gōng dé, xuán chéng hé wú lè hū? zhēng yuē: chén qū wēi liàng qiǎn, bù shèng bēi biāo, gù bù xiá guān wǔ ěr. dì mò rán. fáng xuán líng yuē: xuán chéng wén chén, bù lè wǔ shì, yǐ jīn zuò zhì tài píng, yǎn wǔ xiū wén, tè yì rú cǐ.
時魏徵在側,獨低首不視。帝以目視之,問曰:「今日斯會,亦奇逢也,頌君臣功德,玄成何無樂乎?」征曰:「臣軀微量淺,不勝杯杓,故不暇觀舞耳。」帝默然。房玄齡曰:「玄成文臣,不樂武事,以今坐致太平,偃武修文,特意如此。
rán cǐ guǒ bù zú yǐ wèi lè, kě zòu jiǔ gōng zhī wǔ, nǎi tài píng zhī qì xiàng yě.
然此果不足以為樂,可奏九功之舞,乃太平之氣象也。」
dì cóng zhī, suì mìng tóng zǐ liù shí sì rén, fēn liè bā háng, gè dǐng jìn xián guān zǐ kù hóng zhě zhǎng xiù qī xīn lǚ lǚ, xú xú ér jìn, wǔ yú diàn tíng. lè yīn dié zòu, chàng yǒng hé míng, yī dòng yī zhǐ, jiē xún lǐ fǎ, zuǒ yòu zhī rén gù pàn chēng xiàn bù yǐ, zhēng yì shěn shì. dì yuē: rǔ hé guān cǐ ér duǎn bǐ yě? zhēng yuē: jìn shì zhī lè, zhǐ wén sháo wǔ, wèi wén yǒu qī dé zhī chēng. jīn jiǔ gōng zhě yǐ xiàng wén dé, dāng cǐ wén míng zhī shì, zhèng yí zòu zhī, xiào yáo shùn zhī zhì yǐ. dì gù wèi zuǒ yòu yuē: shén yǐ, xuán chéng zhī zhí yě. yǒu cǐ zhí chén, hé yōu tiān xià zhī bù zhì hū! shì rì yàn bà, zhòng chén jiē sàn, zì cǐ shù nián, shì xiǎng chéng píng, wàn mín yǎng dé.
帝從之,遂命童子六十四人,分列八行,各頂進賢冠、紫褲紅褶長袖、漆芯履履,徐徐而進,舞於殿庭。樂音迭奏,唱詠和鳴,一動一止,皆循禮法,左右之人顧盼稱羨不已,征亦審視。帝曰:「汝何觀此而短彼也?」征曰:「近世之樂,只聞韶武,未聞有七德之稱。今九功者以象文德,當此文明之世,正宜奏之,效堯舜之治矣。」帝顧謂左右曰:「甚矣,玄成之直也。有此直臣,何憂天下之不治乎!」是日宴罷,眾臣皆散,自此數年,世享承平,萬民仰德。
què shuō zhēn guān jiǔ nián sì yuè shàng xún, dì yù tài jí diàn, zhèng yǔ qún chén shāng yì zhèng shì, hū nèi shù lái bào: shàng huáng yè lái ǒu zhān yī jí, shí fēn wēi dǔ, yǐn shí jiē bù néng jìn, yí sù zhào tài yī diào zhì. dì wén dà jīng, huāng rù qǐn diàn lái jiàn. shàng huáng yuē jīn wú bìng chén zhòng, duō shì bù jiǔ. dì yuē: fù huáng hé fàng chū cǐ yán yě? ér jié lì yǐ shì, yuàn fù huáng wàn shòu wú jiāng. shàng huáng yuē: jīn nián zhǎng ān chéng mén wú gù zì bēng, nǎi bù xiáng zhī zhào, wú gù zhī bì sǐ yě. rán guó jiā yī shì, zhòng rú tài shān, ruò dé qí dào, zé wèi wàn chéng zhī zūn gǒu shī qí zhèng, zé qiú wèi pǐ fū ér bù kě dé, rǔ yí shèn zhī, yǐ tú yōu jiǔ zhī jì. yán qì, zhǎng tàn yī shēng, lèi rú yǔ xià ér bēng. nián liù shí liù suì, zhēn guān jiǔ nián sì yuè yě. shǐ guān píng yún: suí mò tiān xià dà luàn, xióng háo bìng qǐ, ér zhèng xià jù zhōu, qiáng wēi mò dí. lài tài zōng yùn cè yǎn móu, biān tà yǔ zhòu, shēn shāng rén fǎ shù, gāi hàn gāo zhī qí cè, guān fāng shòu cái, dōng yīn qí qì, jiǎo qíng shì shàn, bù niàn jiù è, cái jǔ yì bù bàn zài ér chéng dì yè zhě, yú qí míng lüè zuì yōu yě. zhēn kě wèi mìng shì zhī cái, fēi hòu shì zhī kě jí yě.
卻說貞觀九年四月上旬,帝御太極殿,正與群臣商議政事,忽內豎來報:「上皇夜來偶沾一疾,十分危篤,飲食皆不能進,宜速召太醫調治。」帝聞大驚,慌入寢殿來見。上皇曰;「今吾病沉重,多是不久。」帝曰:「父皇何放出此言也?兒竭力以事,願父皇萬壽無疆。」上皇曰:「今年長安城門無故自崩,乃不祥之兆,吾故知必死也。然國家一事,重如泰山,若得其道,則為萬乘之尊;苟失其政,則求為匹夫而不可得,汝宜慎之,以圖悠久之計。」言訖,長嘆一聲,淚如雨下而崩。年六十六歲,貞觀九年四月也。史官評云:隋末天下大亂,雄豪並起,而鄭、夏據州,強威莫敵。賴太宗運策演謀,鞭撻宇宙,申商人法術,該漢高之奇策,官方受才,冬因其器,矯情仕善,不念舊惡,才舉義不半載而成帝業者,於其明略最優也。真可謂命世之才,非後世之可及也。
sòng xián fàn jú xuān xiān shēng shī zàn yún: xióng zāi táng gāo zǔ, tiān xià sǎo láng yān.
宋賢范菊軒先生詩讚云:雄哉唐高祖,天下掃狼煙。
jǔ zhǐ jiē cún zhì, xíng cáng shàn yòng xián.
舉止皆存智,行藏善用賢。
cái qū shù wàn zhòng, yuē fǎ shí èr piān.
才驅數萬眾,約法十二篇。
háo jié tóng shí qǐ, shuí rén jí lǐ yuān.
豪傑同時起,誰人及李淵。
shàng huáng jì bēng, bǎi guān fā sàng, yī miàn jù jīn guān yín guǒ bìn liàn, tíng jiù yú bái hǔ diàn. dì guà xiào tòng kū, bǎi guān āi shēng zhèn dì. hū yī rén tǐng shēn chū yuē: qǐng bì xià xī āi, bǎi guān zàn zhǐ, hé bù shāng yì dà shì? zhòng shì zhī, nǎi tài shǐ lìng fù yì yě.
上皇既崩,百官發喪,一面具金棺銀槨殯殮,停柩於白虎殿。帝掛孝痛哭,百官哀聲振地。忽一人挺身出曰:「請陛下息哀,百官暫止,何不商議大事?」眾視之,乃太史令傅奕也。
dāng shí yán yuē: shàng huáng yàn jià, tiān xià zhèn dòng, dāng chū diàn shì shì, yǐ zhèn wàn guó, hé kū qì xié? dì yuē: qīn sàng wèi hán, hé rěn jù chū. yì yuē: xī hàn wén dì duǎn lì mín zhī sàng, jǐng dì yīn ér yòng zhī, hòu shì chēng wèi míng zhǔ. dì yuē: chéng rú shì, nán táo bù xiào zhī zuì. yì yuē: bì xià wàn guó zhān yǎng, bù kě yī rì wú jūn, kě zhǔn yí gào shì shì, yǐ cóng zhòng qǐng.
當時言曰:「上皇晏駕,天下震動,當出殿視事,以鎮萬國,何哭泣邪?」帝曰:「親喪未寒,何忍遽出。」奕曰:「昔漢文帝短吏民之喪,景帝因而用之,後世稱為明主。」帝曰:「誠如是,難逃不孝之罪。」奕曰:「陛下萬國瞻仰,不可一日無君,可准遺誥視事,以從眾請。」
dì shàng yóu yù, qún chén zài sān fù qǐng tīng zhèng, dì nǎi xǔ zhī. shì shàng huáng wèi gāo zǔ shén yáo huáng dì, zàng yú xiàn líng. dì yǔ zhòng chén shāng yì líng mù gāo xià zhī fǎ, mì shū jiān yú shì nán shàng shū yuē: shèng rén báo zàng qí qīn, fēi bù xiào yě. shēn sī yuǎn lǜ yǐ hòu zàng, shì zú wèi qīn zhī lèi, gù bù wèi ěr. bì xià shèng dé, dù yuè táng yú, ér hòu zàng qí qīn, nǎi yǐ qín hàn wèi fǎ, qiè wèi bì xià bù qǔ. yuàn yī bái hǔ tōng wèi sān rèn zhī fén, jié sǔn zhì dù, kè shí yú líng liǎng bàng, cáng shū yú zōng miào, yòng wèi zi sūn zhī fǎ. fáng xuán líng jìn yuē: qián dài hàn gāo zǔ zhǎng líng gāo yǒu jiǔ chǐ, guāng wǔ yuán líng gāo yǒu liù chǐ, jīn jiǔ zhàng zé tài chóng, sān rèn zé tài bēi, qǐng yī yuán líng zhī zhì. dì cóng zhī.
帝尚猶豫,群臣再三復請聽政,帝乃許之。諡上皇為高祖神堯皇帝,葬於獻陵。帝與眾臣商議陵墓高下之法,秘書監虞世南上疏曰:「聖人薄葬其親,非不孝也。深思遠慮以厚葬,適足為親之累,故不為耳。陛下聖德,度越唐虞,而厚葬其親,乃以秦漢為法,竊為陛下不取。願依《白虎通》為三仞之墳,節損制度,刻石於陵兩傍,藏書於宗廟,用為子孫之法。」房玄齡進曰:「前代漢高祖長陵高有九尺,光武原陵高有六尺,今九丈則太崇,三仞則太卑,請依原陵之制。」帝從之。
cì rì shēng diàn tīng zhèng, fǎ lìng yī xīn, bǎi guān gè chén zhì dào, shè tài píng yán yàn chēng hè. yuǎn jìn jìn gòng lái zhě èr bǎi yú chù. yú shì táng cháo nián fēng suì rěn, rén wù xián níng.
次日升殿聽政,法令一新,百官各陳治道,設太平筵宴稱賀。遠近進貢來者二百餘處。於是唐朝年豐歲稔,人物咸寧。
shì nián dōng shí yī yuè, zhǎng sūn huáng hòu yì rǎn bìng ér bēng, wèi zhī dì shì rú hé.
是年冬十一月,長孫皇后亦染病而崩,未知帝是如何。