sòng zǐ yuē: tiān shēng wǔ gǔ yǐ yù mín, měi zài qí zhōng, yǒu huáng shang zhī yì yān. dào yǐ kāng wèi jiǎ, mài yǐ lt mài fū gt wèi yī, sù liáng shǔ jì máo yǔ yǐn rán. bō jīng ér zé cuì, qí dào níng zhōng mì yě. yǐn shí ér zhī wèi zhě, shí bù yàn jīng. chǔ jiù zhī lì, wàn mín yǐ jì, gài qǔ zhū xiǎo guò. wèi cǐ zhě qǐ fēi rén mào ér tiān zhě zāi?
宋子曰：天生五穀以育民，美在其中，有黃裳之意焉。稻以糠為甲，麥以<麥夫>為衣，粟、粱、黍、稷毛羽隱然。播精而擇粹，其道寧終秘也。飲食而知味者，食不厭精。杵臼之利，萬民以濟，蓋取諸《小過》。為此者豈非人貌而天者哉？

gōng dào jī hé　 yà hé　 fēng chē　 shuǐ duì　 shí niǎn　 jiù　 duì　 shāi　 jiē jù tú
○攻稻（擊禾　軋禾　風車　水碓　石碾　臼　碓　篩　皆具圖）

fán dào yì huò zhī hòu, lí gǎo qǔ lì. shù gǎo yú shǒu ér jī qǔ zhě bàn, jù gǎo yú chǎng ér yè niú gǔn shí yǐ qǔ zhě bàn. fán shù shǒu ér jī zhě, shòu jī zhī wù huò yòng mù tǒng, huò yòng shí bǎn. shōu huò zhī shí yǔ duō jì shǎo, tián dào jiāo shī, bù kě dēng chǎng zhě, yǐ mù tǒng jiù tián jī qǔ. qíng jì dào gàn, zé yòng shí bǎn shén biàn yě.
凡稻刈獲之後，離稿取粒。束稿於手而擊取者半，聚稿於場而曳牛滾石以取者半。凡束手而擊者，受擊之物或用木桶，或用石板。收穫之時雨多霽少，田稻交濕，不可登場者，以木桶就田擊取。晴霽稻干，則用石板甚便也。

fán fú niú yè shí gǔn yā chǎng zhōng, shì rén shǒu jī qǔ zhě lì shěng sān bèi. dàn zuò zhǒng zhī gǔ, kǒng mó qù ké jiān, jiǎn xuē shēng jī. gù nán fāng duō zhǒng zhī jiā, chǎng hé duō jí niú lì, ér lái nián zuò zhǒng zhě zé níng xiàng shí bǎn jī qǔ yě.
凡服牛曳石滾壓場中，視人手擊取者力省三倍。但作種之谷，恐磨去殼尖，減削生機。故南方多種之家，場禾多藉牛力，而來年作種者則寧向石板擊取也。

fán dào zuì jiā zhě jiǔ ráng yī bǐ, tǎng fēng yǔ bù shí, yún zǐ shī jié, zé liù ráng sì bǐ zhě róng yǒu zhī. fán qù bǐ, nán fāng jǐn yòng fēng chē shàn qù běi fāng dào shǎo, yòng yáng fǎ, jí yǐ yáng mài shǔ zhě yáng dào, gài bù ruò fēng chē zhī biàn yě.
凡稻最佳者九穰一秕，倘風雨不時，耘耔失節，則六穰四秕者容有之。凡去秕，南方盡用風車扇去；北方稻少，用揚法，即以揚麥、黍者揚稻，蓋不若風車之便也。

fán dào qù ké yòng lóng, qù mó yòng chōng yòng niǎn. rán shuǐ duì zhǔ chōng, zé jiān bìng lóng gōng. zào gàn zhī gǔ rù niǎn yì shěng lóng yě. fán lóng yǒu èr zhǒng: yī yòng mù wèi zhī, jié mù chǐ xǔ, zhì duō yòng sōng. zhuó hé chéng dà mó xíng, liǎng shàn jiē záo zòng xié chǐ, xià hé zhí chuān guàn shàng hé, kōng zhōng shòu gǔ. mù lóng gōng mǐ èr qiān yú shí, qí shēn nǎi jǐn. fán mù lóng, gǔ bù shèn zào zhě rù lóng yì bù suì, gù rù gòng jūn guó cáo chǔ qiān wàn, jiē chū cǐ zhōng yě.
凡稻去殼用礱，去膜用舂、用碾。然水碓主舂，則兼併礱功。燥干之谷入碾亦省礱也。凡礱有二種：一用木為之，截木尺許，（質多用松。）斫合成大磨形，兩扇皆鑿縱斜齒，下合植┺穿貫上合，空中受谷。木礱攻米二千餘石，其身乃盡。凡木礱，谷不甚燥者入礱亦不碎，故入貢軍國漕儲千萬，皆出此中也。

yī tǔ lóng xī zhú kuāng wéi chéng quān, shí jié jìng huáng tǔ yú nèi, shàng xià liǎng miàn gè qiàn zhú chǐ. shàng hé kōng shòu gǔ, qí liàng bèi yú mù lóng. gǔ shāo zī shī zhě rù qí zhōng jí suì duàn. tǔ lóng gōng mǐ èr bǎi shí, qí shēn nǎi xiǔ. fán mù lóng bì yòng jiàn fū, tǔ lóng jí càn fù ruò zi kě shèng qí rèn. shù mín yōng sūn jiē chū cǐ zhōng yě.
一土礱析竹匡圍成圈，實潔淨黃土於內，上下兩面各嵌竹齒。上合ド空受谷，其量倍於木礱。谷稍滋濕者入其中即碎斷。土礱攻米二百石，其身乃朽。凡木礱必用健夫，土礱即孱婦弱子可勝其任。庶民饔飧皆出此中也。

fán jì lóng, zé fēng shàn yǐ qù kāng bǐ, qīng rù shāi zhōng tuán zhuǎn. gǔ wèi pōu pò zhě fú chū shāi miàn, zhòng fù rù lóng. fán shāi dà zhě wéi wǔ chǐ, xiǎo zhě bàn zhī. dà zhě qí zhōng xīn yǎn lóng ér qǐ, jiàn fū lì yòng. xiǎo zhě xián gāo èr cùn, qí zhōng píng wā, fù zi suǒ xū yě. fán dào mǐ jì shāi zhī hòu, rù jiù ér chōng, jiù yì liǎng zhǒng. bā kǒu yǐ shàng zhī jiā kū dì cáng shí jiù qí shàng, jiù liàng dà zhě róng wǔ dǒu, xiǎo zhě bàn zhī. héng mù chuān chā duì tóu, duì zuǐ yě tiě wèi zhī, yòng cù zǐ hé shàng. zú tà qí mò ér chōng zhī. bù jí zé cū, tài guò zé fěn, jīng liáng cóng cǐ chū yān. chén chuī wú duō zhě, duàn mù wèi shǒu chǔ, qí jiù huò mù huò shí yǐ shòu chōng yě. jì chōng yǐ hòu, pí mó chéng fěn, míng yuē xì kāng, yǐ gōng quǎn shǐ zhī huàn. huāng qiàn zhī suì, rén yì kě shí yě. xì kāng suí fēng shàn bō yáng fēn qù, zé mó chén jìng jǐn ér cuì jīng jiàn yǐ.
凡既礱，則風扇以去糠秕，傾入篩中團轉。谷未剖破者浮出篩面，重複入礱。凡篩大者圍五尺，小者半之。大者其中心偃隆而起，健夫利用。小者弦高二寸，其中平窪，婦子所需也。凡稻米既篩之後，入臼而舂，臼亦兩種。八口以上之家堀地藏石臼其上，臼量大者容五斗，小者半之。橫木穿插碓頭，（碓嘴冶鐵為之，用醋滓合上。）足踏其末而舂之。不及則粗，太過則粉，精糧從此出焉。晨炊無多者，斷木為手杵，其臼或木或石以受舂也。既舂以後，皮膜成粉，名曰細糠，以供犬豕之豢。荒歉之歲，人亦可食也。細糠隨風扇播揚分去，則膜塵淨盡而粹精見矣。

fán shuǐ duì, shān guó zhī rén jū hé bīn zhě zhī suǒ wèi yě. gōng dào zhī fǎ shěng rén lì shí bèi, rén lè wèi zhī. yǐn shuǐ chéng gōng, jí tǒng chē guàn tián tóng yī zhì dù yě. shè jiù duō guǎ bù yī. zhí liú shuǐ shǎo ér dì zhǎi zhě, huò liǎng sān jiù. liú shuǐ hóng ér dì shì kuān zhě, jí bìng liè shí jiù wú yōu yě.
凡水碓，山國之人居河濱者之所為也。攻稻之法省人力十倍，人樂為之。引水成功，即筒車灌田同一制度也。設臼多寡不一。值流水少而地窄者，或兩三臼。流水洪而地室寬者，即並列十臼無憂也。

jiāng nán xìn jùn shuǐ duì zhī fǎ qiǎo jué. gài shuǐ duì suǒ chóu zhě, mái jiù zhī dì bēi zé hóng lǎo wèi huàn, gāo zé chéng liú bù jí. xìn jùn zào fǎ jí yǐ yī zhōu wèi dì, jué zhuāng wéi zhī. zhú tǔ zhōu zhōng, xiàn jiù yú qí shàng, zhōng liú wēi yàn shí liáng, ér duì yǐ zào chéng, bù fán mù yōng pō zhī lì yě. yòu yǒu yī jǔ ér sān yòng zhě, jī shuǐ zhuǎn lún tóu, yī jié zhuǎn mó chéng miàn, èr jié yùn duì chéng mǐ, sān jié yǐn shuǐ guàn yú dào tián, cǐ xīn jì wú yí zhě zhī suǒ wèi yě. fán hé bīn shuǐ duì zhī guó, yǒu lǎo sǐ bù jiàn lóng zhě, qù kāng qù mó jiē yǐ jiù xiāng zhōng shǐ, wéi fēng shāi zhī fǎ zé wú bù tóng yě.
江南信郡水碓之法巧絕。蓋水碓所愁者，埋臼之地卑則洪潦為患，高則承流不及。信郡造法即以一舟為地，橛樁維之。築土舟中，陷臼於其上，中流微堰石樑，而碓已造成，不煩木壅坡之力也。又有一舉而三用者，激水轉輪頭，一節轉磨成面，二節運碓成米，三節引水灌於稻田，此心計無遺者之所為也。凡河濱水碓之國，有老死不見礱者，去糠去膜皆以臼相終始，惟風篩之法則無不同也。

fán qì shí wèi zhī, chéng jí zhuǎn lún jiē yòng shí. niú dú mǎ jū wéi rén suǒ shǐ, gài yī niú zhī lì rì kě dé wǔ rén. dàn rù qí zhōng zhě, bì jí zào zhī gǔ, shāo rùn zé suì duàn yě.
凡砌石為之，承藉、轉輪皆用石。牛犢、馬駒惟人所使，蓋一牛之力日可得五人。但入其中者，必極燥之谷，稍潤則碎斷也。

gōng mài mó　 luó　 jù tú
○攻麥　（　磨　羅　具圖）

fán xiǎo mài qí zhì wèi miàn. gài jīng zhī zhì zhě, dào zhōng zài chōng zhī mǐ cuì zhī zhì zhě, mài zhōng zhòng luó zhī miàn yě.
凡小麥其質為面。蓋精之至者，稻中再舂之米；粹之至者，麥中重羅之面也。

xiǎo mài shōu huò shí, shù gǎo jī qǔ rú jī dào fǎ. qí qù bǐ fǎ běi tǔ yòng, gài fēng shàn liú chuán wèi biàn lǜ tǔ yě. fán bù zài yǔ xià, bì dài fēng zhì ér hòu wèi zhī. fēng bù zhì, yǔ bù shōu, jiē bù kě wèi yě.
小麥收穫時，束稿擊取如擊稻法。其去秕法北土用，蓋風扇流傳未遍率土也。凡不在宇下，必待風至而後為之。風不至，雨不收，皆不可為也。

fán xiǎo mài jì zhī hòu, yǐ shuǐ táo xǐ chén gòu jìng jǐn, yòu fù shài gān, rán hòu rù mó. fán xiǎo mài yǒu zǐ huáng èr zhǒng, zǐ shèng yú huáng. fán jiā zhě měi shí dé miàn yī bǎi èr shí jīn, liè zhě sǔn sān fēn zhī yī yě.
凡小麥既之後，以水淘洗塵垢淨盡，又復曬乾，然後入磨。凡小麥有紫、黃二種，紫勝於黃。凡佳者每石得面一百二十斤，劣者損三分之一也。

fán mó dà xiǎo wú dìng xíng, dà zhě yòng féi jiàn lì niú yè zhuǎn, qí niú yè mó shí yòng tóng ké yǎn móu, bù rán zé xuàn yūn. qí fù xì tǒng yǐ shèng yí, bù rán zé huì yě. cì zhě yòng lǘ mó, jīn liǎng shāo qīng. yòu cì xiǎo mó, zé zhǐ yòng rén tuī āi zhě.
凡磨大小無定形，大者用肥健力牛曳轉，其牛曳磨時用桐殼掩眸，不然則眩暈。其腹系桶以盛遺，不然則穢也。次者用驢磨，斤兩稍輕。又次小磨，則止用人推挨者。

fán lì niú yī rì gōng mài èr shí, lǘ bàn zhī. rén zé qiáng zhě gōng sān dòu, ruò zhě bàn zhī. ruò shuǐ mó zhī fǎ, qí xiáng yǐ zài gōng dào shuǐ duì zhōng, zhì dù xiāng tóng, qí biàn lì yòu sān bèi yú niú dú yě.
凡力牛一日攻麥二石，驢半之。人則強者攻三斗，弱者半之。若水磨之法，其詳已載《攻稻》「水碓」中，制度相同，其便利又三倍於牛犢也。

fán niú mǎ yǔ shuǐ mó, jiē xuán dài mó shàng, shàng kuān xià zhǎi. zhù mài shù dòu yú zhōng, liū rù mó yǎn. rén lì suǒ āi zé bù bì yě.
凡牛、馬與水磨，皆懸袋磨上，上寬下窄。貯麥數斗於中，溜入磨眼。人力所挨則不必也。

fán mó shí yǒu liǎng zhǒng, miàn pǐn yóu shí ér fēn. jiāng nán shǎo cuì bái shàng miàn zhě, yǐ shí huái shā zǐ, xiāng mó fā shāo, zé qí lt mài fū gt bìng pò, gù hēi cān huó miàn zhōng, wú cóng luó qù yě. jiāng běi shí xìng lěng nì, ér chǎn yú chí jùn zhī jiǔ huá shān zhě měi gèng shén. yǐ cǐ shí zhì mó, shí bù fā shāo, qí lt mài fū gt yā zhì biǎn bǐ zhī jí bù pò, zé hēi cī yī háo bù rù, ér miàn chéng zhì bái yě. fán jiāng nán mó èr shí rì jí duàn chǐ, jiāng běi zhě jīng bàn zài fāng duàn. nán mó pò lt mài fū gt dé miàn bǎi jīn, běi mó zhǐ de bā shí jīn, gù shàng miàn zhī zhí zēng shí zhī èr, rán miàn lt jué lì gt xiǎo fěn jiē cóng bǐ mó chū, zé héng shù yǐ zú, dé zhí gèng duō yān.
凡磨石有兩種，面品由石而分。江南少粹白上面者，以石懷沙滓，相磨發燒，則其<麥夫>並破，故黑參和面中，無從羅去也。江北石性冷膩，而產於池郡之九華山者美更甚。以此石制磨，石不發燒，其<麥夫>壓至扁秕之極不破，則黑疵一毫不入，而面成至白也。凡江南磨二十日即斷齒，江北者經半載方斷。南磨破<麥夫>得面百斤，北磨只得八十斤，故上面之值增十之二，然面<角力>、小粉皆從彼磨出，則衡數已足，得值更多焉。

fán mài jīng mó zhī hòu, jǐ fān rù luó, qín zhě bù yàn zhòng fù. luó kuāng zhī dǐ yòng sī zhī luó dì juàn wèi zhī. hú sī suǒ zhī zhě, luó miàn qiān dàn bù sǔn, ruò tā fāng huáng sī suǒ wèi, jīng bǎi shí ér yǐ xiǔ yě. fán miàn jì chéng hòu, hán tiān kě jīng sān yuè, chūn xià bù chū èr shí rì zé yù huài. wèi shí shì kǒu, guì jí shí yě.
凡麥經磨之後，幾番入羅，勤者不厭重複。羅匡之底用絲織羅地絹為之。湖絲所織者，羅面千石不損，若他方黃絲所為，經百石而已朽也。凡面既成後，寒天可經三月，春夏不出二十日則郁壞。為食適口，貴及時也。

fán dà mài zé jiù chōng qù mó, chuī fàn ér shí, wèi fěn zhě shí wú yī yān. qiáo mài zé wēi jiā chōng chǔ qù yī, rán hòu huò chōng huò mó yǐ chéng fěn ér hòu shí zhī. gài cǐ lèi zhī shì xiǎo mài, jīng cū guì jiàn dà jìng tíng yě.
凡大麥則就舂去膜，炊飯而食，為粉者十無一焉。蕎麥則微加舂杵去衣，然後或舂或磨以成粉而後食之。蓋此類之視小麥，精粗貴賤大徑庭也。

gōng shǔ jì sù liáng má shū　 xiǎo niǎn　 jiā　 jù tú
○攻黍稷粟粱麻菽　（小碾　枷　具圖）

fán gōng zhì xiǎo mǐ, yáng dé qí shí, chōng dé qí jīng, mó dé qí cuì. fēng yáng chē shàn ér wài, bǒ fǎ shēng yān. qí fǎ miè zhī wèi yuán pán, pù mǐ qí zhōng, jǐ yún yáng bō. qīng zhě jū qián, bǒ qì dì xià zhòng zhě zài hòu, jiā shí cún yān. fán xiǎo mǐ chōng mó yáng bō zhì qì, yǐ xiáng dào mài zhī zhōng. wéi xiǎo niǎn yī zhì zài dào mài zhī wài. běi fāng gōng xiǎo mǐ zhě, jiā zhì shí dūn, zhōng gāo biān xià, biān yán bù kāi cáo. pù mǐ dūn shàng, fù zi liǎng rén xiāng xiàng, jiē shǒu ér niǎn zhī. qí niǎn shí tú zhǎng rú niú gǎn shí, ér liǎng tóu chā mù bǐng. mǐ duò biān shí suí shǒu yǐ xiǎo sǎo shàng. jiā yǒu cǐ jù, chǔ jiù jìng xuán yě.
凡攻治小米，揚得其實，舂得其精，磨得其粹。風揚、車扇而外，簸法生焉。其法篾織為圓盤，鋪米其中，擠勻揚播。輕者居前，簸棄地下；重者在後，嘉實存焉。凡小米舂、磨、揚、播制器，已詳《稻》、《麥》之中。唯小碾一制在《稻》、《麥》之外。北方攻小米者，家置石墩，中高邊下，邊沿不開槽。鋪米墩上，婦子兩人相向，接手而碾之。其碾石圖長如牛趕石，而兩頭插木柄。米墮邊時隨手以小掃上。家有此具，杵臼竟懸也。

fán hú má yì huò, yú liè rì zhōng shài gān, shù wèi xiǎo bǎ, liǎng shǒu zhí bǎ xiāng jī. má lì zhàn luò, chéng jiè yǐ diàn xí yě. fán má shāi yǔ mǐ shāi xiǎo zhě tóng xíng, ér mù mì wǔ bèi. má cóng mù zhōng luò, yè cán jiǎo xiè jiē fú shāi shàng ér qì zhī.
凡胡麻刈獲，於烈日中曬乾，束為小把，兩手執把相擊。麻粒綻落，承藉以簟席也。凡麻篩與米篩小者同形，而目密五倍。麻從目中落，葉殘角屑皆浮篩上而棄之。

fán dòu shū yì huò, shǎo zhě yòng jiā, duō ér shěng lì zhě réng pù chǎng, liè rì shài gān, niú yè shí gǎn ér yā luò zhī. fán dǎ dòu jiā, zhú mù gān wèi bǐng, qí duān zhuī yuán yǎn, shuān mù yī tiáo zhǎng sān chǐ xǔ, pù dòu yú chǎng, zhí bǐng ér jī zhī.
凡豆菽刈獲，少者用枷，多而省力者仍鋪場，烈日曬乾，牛曳石趕而壓落之。凡打豆枷，竹木竿為柄，其端錐圓眼，拴木一條長三尺許，鋪豆於場，執柄而擊之。

fán dòu jī zhī hòu, yòng fēng shàn yáng qù jiá yè, shāi yǐ jì zhī, jiā shí sǎ rán rù bǐng yǐ. shì gù chōng mó bù jí má, niǎn bù jí shū yě.
凡豆擊之後，用風扇揚去莢葉，篩以繼之，嘉實洒然入稟矣。是故舂磨不及麻，碾不及菽也。