sòng zǐ yuē: shàng gǔ shén nóng shì ruò cún ruò wáng, rán wèi qí huī hào liǎng yán zhì jīn cún yǐ. shēng rén bù néng jiǔ shēng ér wǔ gǔ shēng zhī, wǔ gǔ bù néng zì shēng ér shēng rén shēng zhī. tǔ mài lì shí dài ér yì, zhǒng xìng suí shuǐ tǔ ér fēn. bù rán, shén nóng qù táo táng, lì shí yǐ qiān nián yǐ. lěi sì zhī lì, yǐ jiào tiān xià, qǐ yǒu yǐn yān. ér fēn fēn jiā zhǒng, bì dài hòu jì xiáng míng, qí gù hé yě? wán kù zhī zǐ, yǐ zhě yī shì lì suō jīng shēng zhī jiā, yǐ nóng fū wèi gòu lì. chén chuī wǎn xiǎng, zhī qí wèi ér wàng qí yuán zhě zhòng yǐ! fū xiān nóng ér xì zhī yǐ shén, qǐ rén lì zhī suǒ wèi zāi!
宋子曰:上古神農氏若存若亡,然味其徽號兩言至今存矣。生人不能久生而五穀生之,五穀不能自生而生人生之。土脈歷時代而異,種性隨水土而分。不然,神農去陶唐,粒食已千年矣。耒耜之利,以教天下,豈有隱焉。而紛紛嘉種,必待后稷詳明,其故何也?紈褲之子,以赭衣視笠蓑;經生之家,以農夫為詬詈。晨炊晚餉,知其味而忘其源者眾矣!夫先農而系之以神,豈人力之所為哉!
strong zǒng míng strong
總名
fán gǔ wú dìng míng, bǎi gǔ zhǐ chéng shù yán. wǔ gǔ zé má shū mài jì shǔ, dú yí dào zhě, yǐ zhe shū shèng xián qǐ zì xī běi yě. jīn tiān xià yù mín rén zhě, dào jū shén qī, ér lái móu shǔ jì jū shén sān. má shū èr zhě, gōng yòng yǐ quán rù shū ěr gāo zhuàn zhī zhōng, ér yóu xì zhī gǔ zhě. cóng qí shuò yě.
凡谷無定名,百穀指成數言。五穀則麻、菽、麥、稷、黍,獨遺稻者,以著書聖賢起自西北也。今天下育民人者,稻居什七,而來、牟、黍、稷居什三。麻、菽二者,功用已全入蔬餌膏饌之中,而猶系之谷者。從其朔也。
dào
○稻
fán dào zhǒng zuì duō. bù zhān zhě, hé yuē kàng, mǐ yuē jīng. zhān zhě, hé yuē yú, mǐ yuē nuò. nán fāng wú zhān shǔ, jiǔ jiē nuò mǐ suǒ wèi. zhì běn jīng ér wǎn shōu dài zhān sú míng wù yuán guāng zhī lèi bù kě wèi jiǔ, zhǐ kě wèi zhōu zhě, yòu yī zhǒng xìng yě. fán dào gǔ xíng yǒu zhǎng máng duǎn máng jiāng nán míng zhǎng máng zhě yuē liú yáng zǎo, duǎn máng zhě yuē jí ān zǎo. zhǎng lì jiān lì yuán dǐng biǎn yuán miàn bù yī, qí zhōng mǐ sè yǒu xuě bái yá huáng dà chì bàn zǐ zá hēi bù yī.
凡稻種最多。不粘者,禾曰亢,米曰粳。粘者,禾曰余,米曰糯。(南方無粘黍,酒皆糯米所為。)質本粳而晚收帶粘(俗名婺源光之類)不可為酒,只可為粥者,又一種性也。凡稻穀形有長芒、短芒、(江南名長芒者曰瀏陽早,短芒者曰吉安早。)長粒、尖粒、圓頂、扁圓面不一,其中米色有雪白、牙黃、大赤、半紫、雜黑不一。
shī zhǒng zhī qī, zuì zǎo zhě chūn fēn yǐ qián, míng wèi shè zhǒng, yù tiān hán yǒu dòng sǐ bù shēng zhě. zuì chí zhě hòu yú qīng míng. fán bō zhǒng, xiān yǐ dào mài gǎo bāo jìn shù rì, qí qí shēng yá, sā yú tián zhōng, shēng chū cùn xǔ, qí míng yuē yāng. yāng shēng sān shí rì jí bō qǐ fēn zāi. ruò tián mǔ féng hàn gān shuǐ yì, bù kě chā yāng. yāng guò qī, lǎo ér zhǎng jié, jí zāi yú mǔ zhōng, shēng gǔ shù lì, jié guǒ ér yǐ. fán yāng tián yī mǔ suǒ shēng yāng, gōng yí zāi èr shí wǔ mǔ. fán yāng jì fēn zāi hòu, zǎo zhě qī shí rì jí shōu huò, jīng yǒu jiù gōng jī hóu xià jí, nuò yǒu jīn bāo yín zhī lèi, fāng yǔ bǎi qiān, bù kě dān shù. zuì chí zhě lì xià jí dōng èr bǎi rì fāng shōu huò. qí dōng jì bō zhǒng zhòng xià jí shōu zhě, zé guǎng nán zhī dào, dì wú shuāng xuě gù yě.
濕種之期,最早者春分以前,名為社種,(遇天寒有凍死不生者。)最遲者後於清明。凡播種,先以稻麥稿包浸數日,俟其生芽,撒于田中,生出寸許,其名曰秧。秧生三十日即撥起分栽。若田畝逢旱乾、水溢,不可插秧。秧過期,老而長節,即栽於畝中,生谷數粒,結果而已。凡秧田一畝所生秧,供移栽二十五畝。凡秧既分栽後,早者七十日即收穫,(粳有救公飢、喉下急,糯有金包銀之類,方語百千,不可殫述。)最遲者歷夏及冬二百日方收穫。其冬季播種、仲夏即收者,則廣南之稻,地無霜雪故也。
fán dào xún rì shī shuǐ, jí chóu hàn gān. xià zhǒng dōng shōu zhī gǔ, bì shān jiān yuán shuǐ bù jué zhī mǔ, qí gǔ zhǒng yì nài jiǔ, qí tǔ mài yì hán, bù cuī miáo yě. hú bīn zhī tián, dài xià lǎo yǐ guò, liù yuè fāng zāi zhě, qí yāng lì xià bō zhǒng, sā cáng gāo mǔ zhī shàng, yǐ dài shí yě. nán fāng píng yuán, tián duō yī suì liǎng zāi liǎng huò zhě. qí zài zāi yāng, sú míng wǎn nuò, fēi jīng lèi yě. liù yuè yì chū hé, gēng zhì lǎo gāo tián, chā zài shēng yāng. qí yāng qīng míng shí yǐ xié zǎo yāng sǎ bù. zǎo yāng yī rì wú shuǐ jí sǐ, cǐ yāng lì sì wǔ liǎng yuè, rèn cóng liè rì hàn gān wú yōu, cǐ yī yì yě.
凡稻旬日失水,即愁旱乾。夏種冬收之谷,必山間源水不絕之畝,其谷種亦耐久,其土脈亦寒,不催苗也。湖濱之田,待夏潦已過,六月方栽者,其秧立夏播種,撒藏高畝之上,以待時也。南方平原,田多一歲兩栽兩獲者。其再栽秧,俗名晚糯,非粳類也。六月刈初禾,耕治老膏田,插再生秧。其秧清明時已偕早秧撒布。早秧一日無水即死,此秧歷四五兩月,任從烈日旱乾無憂,此一異也。
fán zài zhí dào yù qiū duō qíng, zé jí guàn yǔ dào xiāng zhōng shǐ. nóng jiā qín kǔ, wèi chūn jiǔ zhī xū yě. fán dào xún rì shī shuǐ zé sǐ qī zhì, huàn chū hàn dào yī zhǒng, jīng ér bù zhān zhě, jí gāo shān kě chā, yòu yī yì yě. xiāng dào yī zhǒng, qǔ qí fāng qì yǐ gōng guì rén, shōu shí shén shǎo, zī yì quán wú, bù zú shàng yě.
凡再植稻遇秋多晴,則汲灌與稻相終始。農家勤苦,為春酒之需也。凡稻旬日失水則死期至,幻出旱稻一種,粳而不粘者,即高山可插,又一異也。香稻一種,取其芳氣以供貴人,收實甚少,滋益全無,不足尚也。
dào yí
○稻宜
fán dào, tǔ mài jiāo kū, zé suì shí xiāo suǒ. qín nóng fèn tián, duō fāng yǐ zhù zhī. rén chù huì yí zhà yóu kū bǐng kū zhě, yǐ qù gāo ér dé míng yě. hú má lái fú zi wèi shàng, yún tái cì zhī, dà yǎn tóng yòu cì zhī, zhāng jiù mián huā yòu cì zhī. cǎo pí mù yè, yǐ zuǒ shēng jī, pǔ tiān zhī suǒ tóng yě. nán fāng mó lǜ dòu fěn zhě, qǔ sōu jiāng guàn tián féi shén. dòu jiàn zhī shí, sā huáng dòu yú tián, yī lì làn tǔ fāng cùn, dé gǔ zhī xī bèi yān. tǔ xìng dài lěng jiāng zhě, yí gǔ huī zhàn yāng gēn, fán qín shòu gǔ. shí huī yān miáo zú, xiàng yáng nuǎn tǔ bù yí yě. tǔ mài jiān jǐn zhě, yí gēng lǒng, dié kuài yā xīn ér shāo zhī, tián fén sōng tǔ bù yí yě.
凡稻,土脈焦枯,則穗實蕭索。勤農糞田,多方以助之。人畜穢遺、榨油枯餅、(枯者,以去膏而得名也。胡麻、萊菔子為上,芸苔次之,大眼桐又次之,樟、桕、棉花又次之。)草皮木葉,以佐生機,普天之所同也。(南方磨綠豆粉者,取溲漿灌田肥甚。豆賤之時,撒黃豆于田,一粒爛土方寸,得谷之息倍焉。)土性帶冷漿者,宜骨灰蘸秧根,(凡禽獸骨。)石灰淹苗足,向陽暖土不宜也。土脈堅緊者,宜耕隴,疊塊壓薪而燒之,填墳鬆土不宜也。
dào gōng gēng bà mó bà yún zǐ jù tú
○稻工 (耕 耙 磨耙 耘耔 具圖)
fán dào tián yì huò bù zài zhǒng zhě, tǔ yí běn qiū gēng kěn, shǐ sù gǎo huà làn, dí fèn lì yī bèi. huò qiū hàn wú shuǐ jí dài nóng chūn gēng, zé shōu huò sǔn báo yě. fán fèn tián ruò sā kū jiāo zé, kǒng lín yǔ zhì, guò shuǐ lái, féi zhì suí piào ér qù. jǐn shì tiān shí, zài lǎo nóng xīn jì yě. fán yī gēng zhī hòu, qín zhě zài gēng sān gēng, rán hòu shī bà, zé tǔ zhì yún suì, ér qí zhōng gāo mài shì huà yě.
凡稻田刈獲不再種者,土宜本秋耕墾,使宿稿化爛,敵糞力一倍。或秋旱無水及怠農春耕,則收穫損薄也。凡糞田若撒枯澆澤,恐霖雨至,過水來,肥質隨漂而去。謹視天時,在老農心計也。凡一耕之後,勤者再耕、三耕,然後施耙,則土質勻碎,而其中膏脈釋化也。
fán niú lì qióng zhě, liǎng rén yǐ káng xuán sì, xiàng bèi xiāng wàng ér qǐ tǔ. liǎng rén jìng rì jǐn dí yī niú zhī lì. ruò gēng hòu niú qióng, zhì chéng mó bà, liǎng rén jiān shǒu mó yà, zé yī rì dí sān niú zhī lì yě. fán niú, zhōng guó wéi shuǐ huáng liǎng zhǒng. shuǐ niú lì bèi yú huáng. dàn chù shuǐ niú zhě, dōng yǔ tǔ shì yù hán, xià yǔ chí táng yù shuǐ, chù yǎng xīn jì yì bèi yú huáng niú yě. fán niú chūn qián lì gēng hàn chū, qiè jì yǔ diǎn, jiāng yǔ zé jí qū rù shì. hòu guò gǔ yǔ, zé rèn cóng fēng yǔ bù jù yě.
凡牛力窮者,兩人以扛懸耜,項背相望而起土。兩人竟日僅敵一牛之力。若耕後牛窮,製成磨耙,兩人肩手磨軋,則一日敵三牛之力也。凡牛,中國惟水、黃兩種。水牛力倍於黃。但畜水牛者,冬與土室禦寒,夏與池塘浴水,畜養心計亦倍於黃牛也。凡牛春前力耕汗出,切忌雨點,將雨則疾驅入室。候過穀雨,則任從風雨不懼也。
wú jùn lì tián zhě, yǐ chú dài sì, bù jí niú lì. yú jiàn pín nóng zhī jiā, huì jì niú zhí yǔ shuǐ cǎo zhī zī, qiè dào sǐ bìng zhī biàn, bù ruò rén lì yì biàn. jiǎ rú yǒu niú zhě, gōng bàn shí mǔ. wú niú yòng chú ér qín zhě bàn zhī. jì yǐ wú niú, zé qiū huò zhī hòu, tián zhōng wú fù chú mù zhī huàn, ér shū mài má shū zhū zhǒng, fēn fēn kě zhǒng, yǐ zài huò cháng bàn huāng zhī mǔ, shì yì xiāng dāng yě.
吳郡力田者,以鋤代耜,不藉牛力。愚見貧農之家,會計牛值與水草之資,竊盜死病之變,不若人力亦便。假如有牛者,供辦十畝。無牛用鋤而勤者半之。既已無牛,則秋獲之後,田中無復芻牧之患,而菽麥麻蔬諸種,紛紛可種,以再獲償半荒之畝,似亦相當也。
fán dào fēn yāng zhī hòu shù rì, jiù yè wēi huáng ér gēng shēng xīn yè. qīng yè jì zhǎng, zé zǐ kě shī yān. sú míng tà hé. zhí zhàng yú shǒu, yǐ zú fú ní yōng gēn, bìng qū sù tián shuǐ cǎo, shǐ bù shēng yě. fán sù tián wǎng cǎo zhī lèi, yù zǐ ér qū shé. ér bài yǔ tú liǎo fēi zú lì suǒ kě chú zhě, zé yún yǐ jì zhī. yún zhě kǔ zài yāo shǒu, biàn zài liǎng móu. fēi lèi jì qù, ér jiā gǔ mào yān. cóng cǐ xiè yǐ fáng lǎo, gài yǐ fáng hàn, xún yuè ér yǎn guān zhì yì yǐ.
凡稻分秧之後數日,舊葉萎黃而更生新葉。青葉既長,則耔可施焉。(俗名撻禾。)植杖於手,以足扶泥壅根,並屈宿田水草,使不生也。凡宿田菵草之類,遇耔而屈折。而ㄗ、稗與荼、蓼非足力所可除者,則耘以繼之。耘者苦在腰手,辨在兩眸。非類既去,而嘉穀茂焉。從此泄以防潦,溉以防旱,旬月而「奄觀銍刈」矣。
dào zāi
○稻災
fán zǎo dào zhǒng, qiū chū shōu cáng, dāng wǔ shài shí liè rì huǒ qì zài nèi, rù cāng lǐn zhōng guān bì tài jí, zé qí gǔ zhān dài shǔ qì. qín nóng zhī jiā, piān shòu cǐ huàn. míng nián tián yǒu fèn féi, tǔ mài fā shāo, dōng nán fēng zhù nuǎn, zé jǐn fā yán huǒ, dà huài miáo suì, cǐ yī zāi yě. ruò zhǒng gǔ wǎn liáng rù lǐn, huò dōng zhì shù jiǔ tiān shōu zhù xuě shuǐ bīng shuǐ yī wèng, jiāo chūn jí bù yàn. qīng míng shī zhǒng shí, měi shí yǐ shù wǎn jī sǎ, lì jiě shǔ qì, zé rèn cóng dōng nán fēng nuǎn, ér cǐ miáo qīng xiù yì cháng yǐ. suì zài zhǒng nèi, fǎn yuàn guǐ shén.
凡早稻種,秋初收藏,當午曬時烈日火氣在內,入倉廩中關閉太急,則其谷粘帶暑氣。(勤農之家,偏受此患。)明年田有糞肥,土脈發燒,東南風助暖,則盡發炎火,大壞苗穗,此一災也。若種穀晚涼入廩,或冬至數九天收貯雪水、冰水一瓮,(交春即不驗。)清明濕種時,每石以數碗激灑,立解暑氣,則任從東南風暖,而此苗清秀異常矣。(祟在種內,反怨鬼神。)
fán dào sā zhǒng shí, huò shuǐ fú shù cùn, qí gǔ wèi jí chén xià, zhòu fā kuáng fēng, duī jī yī yú, cǐ èr zāi yě. jǐn shì fēng dìng ér hòu sā, zé chén yún chéng yāng yǐ. fán gǔ zhǒng shēng yāng zhī hòu, fáng què jù shí, cǐ sān zāi yě. lì biāo piāo yáng yīng yǒng, zé què kě qū yǐ. fán yāng chén jiǎo wèi dìng, yīn yǔ lián mián, zé sǔn zhé guò bàn, cǐ sì zāi yě. yāo tiān qíng jì sān rì, zé lì lì jiē shēng yǐ. fán miáo jì hán zhī hòu, mǔ shàng féi zé lián fā, nán fēng xūn rè, hán nèi shēng chóng, xíng sì cán jiǎn. cǐ wǔ zāi yě. yāo tiān yù xī fēng yǔ yī zhèn, zé chóng huà ér gǔ shēng yǐ. fán miáo tǔ sè zhī hòu, mù yè guǐ huǒ yóu shāo, cǐ liù zāi yě. cǐ huǒ nǎi xiǔ mù fù zhōng fàng chū. fán mù mǔ huǒ zi, zi cáng mǔ fù, mǔ shēn wèi huài, zi xìng qiān qiū bù miè. měi féng duō yǔ zhī nián, gū yě fén mù duō bèi hú lí chuān tā. qí zhōng guān bǎn wèi shuǐ jìn, xiǔ làn zhī jí, suǒ wèi mǔ zhì huài yě. huǒ zi wú fù, tuō mǔ fēi yáng. rán yīn huǒ bù jiàn yáng guāng, zhí dài rì méi huáng hūn, cǐ huǒ chōng xì ér chū, qí lì bù néng shàng téng, piāo yóu bù dìng, shù chǐ ér zhǐ. fán hé sè yè yù zhī lì kè jiāo yán. zhú huǒ zhī rén zé tā chù shù gēn fàng guāng, yǐ wèi guǐ yě. fèn tǐng jī zhī, fǎn yǒu guǐ biàn kū chái zhī shuō. bù zhī xiàng lái guǐ huǒ jiàn dēng guāng ér yǐ huà yǐ. fán huǒ wèi jīng rén jiān chuán dēng zhě, zǒng shǔ yīn huǒ, gù jiàn dēng jí miè.
凡稻撒種時,或水浮數寸,其谷未即沉下,驟發狂風,堆積一隅,此二災也。謹視風定而後撒,則沉勻成秧矣。凡谷種生秧之後,防雀聚食,此三災也。立標飄揚鷹俑,則雀可驅矣。凡秧沉腳未定,陰雨連綿,則損折過半,此四災也。邀天晴霽三日,則粒粒皆生矣。凡苗既函之後,畝上肥澤連發,南風薰熱,函內生蟲,(形似蠶繭。)此五災也。邀天遇西風雨一陣,則蟲化而谷生矣。凡苗吐穡之後,暮夜「鬼火」游燒,此六災也。此火乃朽木腹中放出。凡木母火子,子藏母腹,母身未壞,子性千秋不滅。每逢多雨之年,孤野墳墓多被狐狸穿塌。其中棺板為水浸,朽爛之極,所謂母質壞也。火子無附,脫母飛揚。然陰火不見陽光,直待日沒黃昏,此火沖隙而出,其力不能上騰,飄遊不定,數尺而止。凡禾穡葉遇之立刻焦炎。逐火之人則他處樹根放光,以為鬼也。奮梃擊之,反有鬼變枯柴之說。不知向來鬼火見燈光而已化矣。(凡火未經人間傳燈者,總屬陰火,故見燈即滅。)
fán miáo zì hán huó yǐ zhì yǐng lì, zǎo zhě shí shuǐ sān dòu, wǎn zhě shí shuǐ wǔ dǒu, shī shuǐ jí kū, jiāng yì zhī shí shǎo shuǐ yī shēng, gǔ shù suī cún, mǐ lì suō xiǎo, rù niǎn jiù zhōng yì duō duàn suì. cǐ qī zāi yě. jí guàn zhī zhì, rén qiǎo yǐ wú yú yǐ. fán dào chéng shú zhī shí, yù kuáng fēng chuī lì yǔn luò, huò yīn yǔ jìng xún, gǔ lì zhān shī zì làn, cǐ bā zāi yě. rán fēng zāi bù yuè sān shí lǐ, yīn yǔ zāi bù yuè sān bǎi lǐ, piān fāng è nán yì bù guǎng bèi. fēng luò bù kě wèi. ruò pín kùn zhī jiā, kǔ yú wú jì, jiāng shī gǔ shēng yú guō nèi, rán xīn qí xià, zhà qù kāng mó, shōu chǎo qiǔ yǐ chōng jī, yì bǔ zhù zào huà zhī yī duān yǐ.
凡苗自函活以至穎栗,早者食水三斗,晚者食水五斗,失水即枯,(將刈之時少水一升,谷數雖存,米粒縮小,入碾臼中亦多斷碎。)此七災也。汲灌之智,人巧已無餘矣。凡稻成熟之時,遇狂風吹粒殞落,或陰雨竟旬,穀粒沾濕自爛,此八災也。然風災不越三十里,陰雨災不越三百里,偏方厄難亦不廣被。風落不可為。若貧困之家,苦於無霽,將濕谷升於鍋內,燃薪其下,炸去糠膜,收炒糗以充飢,亦補助造化之一端矣。
shuǐ lì tǒng chē niú chē tà chē bá chē jié gāo jiē jù tú
○水利 (筒車 牛車 踏車 拔車 桔槔 皆具圖)
fán dào fáng hàn jí shuǐ, dú shén wǔ gǔ. jué tǔ shā ní qiāo nì, suí fāng bù yī. yǒu sān rì jí gàn zhě, yǒu bàn yuè hòu gàn zhě. tiān zé bù jiàng, zé rén lì wǎn shuǐ yǐ jì. fán hé bīn yǒu zhì tǒng chē zhě, yàn bēi zhàng liú, rào yú chē xià, jī lún shǐ zhuǎn, wǎn shuǐ rù tǒng, yī yī qīng yú jiǎn nèi, liú rù mǔ zhōng. zhòu yè bù xī, bǎi mǔ wú yōu. bù yòng shuǐ shí, shuān mù ài zhǐ, shǐ lún bù zhuǎn dòng. qí hú chí bù liú shuǐ, huò yǐ niú lì zhuǎn pán, huò jù shù rén tà zhuǎn. chē shēn zhǎng zhě èr zhàng, duǎn zhě bàn zhī. qí nèi yòng lóng gǔ shuān chuàn bǎn, guān shuǐ nì liú ér shàng. dà dǐ yī rén jìng rì zhī lì, guàn tián wǔ mǔ, ér niú zé bèi zhī.
凡稻防旱藉水,獨甚五穀。厥土沙、泥、磽、膩,隨方不一。有三日即干者,有半月後干者。天澤不降,則人力挽水以濟。凡河濱有制筒車者,堰陂障流,繞於車下,激輪使轉,挽水入筒,一一傾於梘內,流入畝中。晝夜不息,百畝無憂。(不用水時,拴木礙止,使輪不轉動。)其湖池不流水,或以牛力轉盤,或聚數人踏轉。車身長者二丈,短者半之。其內用龍骨拴串板,關水逆流而上。大抵一人竟日之力,灌田五畝,而牛則倍之。
qí qiǎn chí xiǎo huì bù zài zhǎng chē zhě, zé shù chǐ zhī chē, yī rén liǎng shǒu jí zhuǎn, jìng rì zhī gōng kě guàn èr mǔ ér yǐ. yáng jùn yǐ fēng fān shù shàn, qí fēng zhuǎn chē, fēng xī zé zhǐ. cǐ chē wèi jiù lǎo, yù qù zé shuǐ yǐ biàn zāi zhǒng. gài qù shuǐ fēi qǔ shuǐ yě, bù shì jì hàn. yòng jié gāo lù lú, gōng láo yòu shén xì yǐ.
其淺池、小澮不載長車者,則數尺之車,一人兩手疾轉,竟日之功可灌二畝而已。揚郡以風帆數扇,俟風轉車,風息則止。此車為救潦,欲去澤水以便栽種。蓋去水非取水也,不適濟旱。用桔槔、轆轤,功勞又甚細已。
mài
○麥
fán mài yǒu shù zhǒng, xiǎo mài yuē lái, mài zhī zhǎng yě dà mài yuē móu yuē guǎng zá mài yuē què yuē qiáo jiē yǐ bō zhǒng tóng shí huā xíng xiāng sì fěn shí tóng gōng ér dé mài míng yě. sì hǎi zhī nèi, yàn qín jìn yù qí lǔ zhū dào, mín lì shí, xiǎo mài jū bàn, ér shǔ jì dào liáng jǐn jū bàn. xī jí chuān yún, dōng zhì mǐn zhè, wú chǔ fù yān, fāng zhǎng liù qiān lǐ zhōng zhǒng xiǎo mài zhě, èr shí fēn ér yī, mó miàn yǐ wèi niǎn tóu huán ěr mán shǒu tāng liào zhī xū, ér yōng sūn bù jí yān. zhǒng yú mài zhě wǔ shí fēn ér yī, lǘ yán zuò kǔ yǐ chōng cháo shàn, ér guì jiè bù yǔ yān.
凡麥有數種,小麥曰來,麥之長也;大麥曰牟、曰廣;雜麥曰雀、曰蕎;皆以播種同時、花形相似、粉食同功而得麥名也。四海之內,燕、秦、晉、豫、齊魯諸道,民粒食,小麥居半,而黍、稷、稻、粱僅居半。西極川、雲,東至閩、浙,吳、楚腹焉,方長六千里中種小麥者,二十分而一,磨麵以為捻頭、環餌、饅首、湯料之需,而饔飧不及焉。種余麥者五十分而一,閭閻作苦以充朝膳,而貴介不與焉。
guǎng mài dú chǎn shǎn xī, yī míng qīng kē, jí dà mài, suí tǔ ér biàn. ér pí chéng qīng hēi sè zhě, qín rén zhuān yǐ sì mǎ, jī huāng rén nǎi shí zhī. dà mài yì yǒu zhān zhě, hé luò yòng yǐ niàng jiǔ. què mài xì suì, suì zhōng yòu fēn shí shù xì zi, jiān yì yě shēng. qiáo mài shí fēi mài lèi, rán yǐ qí wèi fěn liáo jī, chuán míng wèi mài, zé mài zhī ér yǐ.
廣麥獨產陝西,一名青稞,即大麥,隨土而變。而皮成青黑色者,秦人專以飼馬,饑荒人乃食之。(大麥亦有粘者,河洛用以釀酒。)雀麥細穗,穗中又分十數細子,間亦野生。蕎麥實非麥類,然以其為粉療飢,傳名為麥,則麥之而已。
fán běi fāng xiǎo mài, lì sì shí zhī qì, zì qiū bō zhǒng, míng nián chū xià fāng shōu. nán fāng zhě zhǒng yǔ shōu qī, shí rì chà duǎn. jiāng nán mài huā yè fā, jiāng běi mài huā zhòu fā, yì yī yì yě. dà mài zhǒng huò qī yǔ xiǎo mài xiāng tóng, qiáo mài zé qiū bàn xià zhǒng, bù liǎng yuè ér jí shōu. qí miáo yù shuāng jí shā, yāo tiān jiàng shuāng chí chí, zé yǒu shōu yǐ.
凡北方小麥,歷四時之氣,自秋播種,明年初夏方收。南方者種與收期,時日差短。江南麥花夜發,江北麥花晝發,亦一異也。大麥種獲期與小麥相同,蕎麥則秋半下種,不兩月而即收。其苗遇霜即殺,邀天降霜遲遲,則有收矣。
mài gōng běi gēng zhǒng nòu jù tú
○麥工 (北耕種 耨 具圖)
fán mài yǔ dào chū gēng kěn tǔ zé tóng, bō zhǒng yǐ hòu zé yún zǐ zhū qín kǔ jiē shǔ dào, mài wéi shī nòu ér yǐ. fán běi fāng jué tǔ fén lú yì jiě shì zhě, zhǒng mài zhī fǎ gēng jù chà yì, gēng jí jiān zhǒng. qí fú niú qǐ tǔ zhě, lěi bù yòng gēng, bìng liè liǎng tiě yú héng mù zhī shàng, qí jù fāng yǔ yuē qiǎng. qiǎng zhōng jiān shèng yī xiǎo dǒu, zhù mài zhǒng yú nèi, qí dòu dǐ kōng méi huā yǎn. niú xíng yáo dòng, zhǒng zi jí cóng yǎn zhōng sā xià. yù mì ér duō, zé biān niú jí zǒu, zi sā bì duō yù xī ér shǎo, zé huǎn qí niú, sā zhǒng jí shǎo. jì bō zhǒng hòu, yòng lǘ jià liǎng xiǎo shí tuán, yā tǔ mái mài. fán mài zhǒng jǐn yā fāng shēng. nán dì bù yǔ běi tóng zhě, duō gēng duō bà zhī hòu, rán hòu yǐ huī bàn zhǒng, shǒu zhǐ niān ér zhǒng zhī. zhǒng guò zhī hòu, suí yǐ jiǎo gēn yā tǔ shǐ jǐn, yǐ dài běi fāng lǘ shí yě.
凡麥與稻初耕墾土則同,播種以後則耘耔諸勤苦皆屬稻,麥惟施耨而已。凡北方厥土墳壚易解釋者,種麥之法耕具差異,耕即兼種。其服牛起土者,耒不用耕,並列兩鐵於橫木之上,其具方語曰鏹。鏹中間盛一小斗,貯麥種於內,其斗底空梅花眼。牛行搖動,種子即從眼中撒下。欲密而多,則鞭牛疾走,子撒必多;欲稀而少,則緩其牛,撒種即少。既播種後,用驢駕兩小石團,壓土埋麥。凡麥種緊壓方生。南地不與北同者,多耕多耙之後,然後以灰拌種,手指拈而種之。種過之後,隨以腳根壓土使緊,以代北方驢石也。
gēng zhǒng zhī hòu, qín yì nòu chú. fán nòu cǎo yòng kuò miàn dà, mài miáo shēng hòu, nòu bù yàn qín, yǒu sān guò sì guò zhě. yú cǎo shēng jī jǐn zhū chú xià, zé jìng mǔ jīng huá jǐn jù jiā shí yǐ. gōng qín yì nòu, nán yǔ běi tóng yě. fán fèn mài tián, jì zhǒng yǐ hòu, fèn wú kě shī, wèi jì zài xiān yě. shǎn luò zhī jiān yōu chóng shí zhě, huò yǐ pī shuāng bàn zhǒng zi, nán fāng suǒ yòng wéi chuī jìn yě. sú míng dì huī. nán fāng dào tián yǒu zhǒng féi tián mài zhě, bù fèn mài shí. dāng chūn xiǎo mài dà mài qīng qīng zhī shí, gēng shā tián zhōng, zhēng yǎn tǔ xìng, qiū shōu dào gǔ bì jiā bèi yě.
耕種之後,勤議耨鋤。凡耨草用闊面大,麥苗生後,耨不厭勤,(有三過四過者。)余草生機盡誅鋤下,則竟畝精華盡聚嘉實矣。功勤易耨,南與北同也。凡糞麥田,既種以後,糞無可施,為計在先也。陝、洛之間憂蟲蝕者,或以砒霜拌種子,南方所用惟炊燼也。(俗名地灰。)南方稻田有種肥田麥者,不糞麥實。當春小麥、大麥青青之時,耕殺田中,蒸罨土性,秋收稻穀必加倍也。
fán mài shōu kòng xì, kě zài zhǒng tā wù. zì chū xià zhì jì qiū, shí rì yì bàn zài, zé tǔ yí ér wèi zhī, wéi rén suǒ qǔ yě. nán fāng dà mài yǒu jì yì zhī hòu nǎi zhǒng chí shēng jīng dào zhě. qín nóng zuò kǔ, míng cì wú bù jí yě. fán qiáo mài, nán fāng bì yì dào, běi fāng bì yì shū jì ér hòu zhǒng. qí xìng shāo xī féi yú, néng shǐ tǔ shòu. rán jì qí huò rù, yè cháng bàn gǔ yǒu yú, qín nóng zhī jiā hé fáng zài fèn yě.
凡麥收空隙,可再種他物。自初夏至季秋,時日亦半載,擇土宜而為之,惟人所取也。南方大麥有既刈之後乃種遲生粳稻者。勤農作苦,明賜無不及也。凡蕎麥,南方必刈稻,北方必刈菽、稷而後種。其性稍吸肥腴,能使土瘦。然計其獲入,業償半谷有餘,勤農之家何妨再糞也。
mài zāi
○麥災
fán mài fáng huàn dǐ dào sān fēn zhī yī. bō zhǒng yǐ hòu, xuě shuāng qíng lǎo jiē fēi suǒ jì. mài xìng shí shuǐ shén shǎo, běi tǔ zhōng chūn zài mù yǔ shuǐ yī shēng, zé xiù huá chéng jiā lì yǐ. jīng yáng yǐ nán wéi huàn méi yǔ. tǎng chéng shú zhī shí qíng gàn xún rì, zé cāng bǐng jiē yíng, bù kě shèng shí. yáng zhōu yàn yún cùn mài bù pà chǐ shuǐ, wèi mài chū zhǎng shí, rèn shuǐ miè dǐng wú shāng chǐ mài zhǐ pà cùn shuǐ, wèi chéng shú shí cùn shuǐ ruǎn gēn, dào jīng zhān ní, zé mài lì jǐn làn yú dì miàn yě.
凡麥防患抵稻三分之一。播種以後,雪、霜、晴、潦皆非所計。麥性食水甚少,北土中春再沐雨水一升,則秀華成嘉粒矣。荊、揚以南唯患霉雨。倘成熟之時晴干旬日,則倉稟皆盈,不可勝食。揚州諺雲「寸麥不怕尺水」,謂麥初長時,任水滅頂無傷;「尺麥只怕寸水」,謂成熟時寸水軟根,倒莖沾泥,則麥粒盡爛於地面也。
jiāng nán yǒu què yī zhǒng, yǒu ròu wú gǔ, fēi shí mài tián shù yíng qiān wàn, rán bù guǎng jí, lí hài zhě shù shí lǐ ér zhǐ. jiāng běi huáng shēng, zé dà zhī suì yě.
江南有雀一種,有肉無骨,飛食麥田數盈千萬,然不廣及,罹害者數十里而止。江北蝗生,則大之歲也。
shǔ jì liáng sù
○黍稷 粱粟
fán liáng shí, mǐ ér bù fěn zhě zhǒng lèi shén duō. xiāng qù shù bǎi lǐ, zé sè wèi xíng zhì suí fāng ér biàn, dà tóng xiǎo yì, qiān bǎi qí míng. běi rén wéi yǐ dà mǐ hū jīng dào, ér qí yú gài yǐ xiǎo mǐ míng zhī.
凡糧食,米而不粉者種類甚多。相去數百里,則色、味、形、質隨方而變,大同小異,千百其名。北人唯以大米呼粳稻,而其餘概以小米名之。
fán shǔ yǔ jì tóng lèi, liáng yǔ sù tóng lèi. shǔ yǒu zhān yǒu bù zhān, zhān zhě wèi jiǔ. jì yǒu jīng wú zhān. fán zhān shǔ zhān sù tǒng míng yuē shú, fēi èr zhǒng wài gèng yǒu shú yě. shǔ sè chì bái huáng hēi jiē yǒu, ér huò zhuān yǐ hēi sè wèi jì, wèi shì. zhì yǐ jì mǐ wèi xiān tā gǔ shú, kān gōng jì sì zé dāng yǐ zǎo shú zhě wèi jì, zé jìn zhī yǐ. fán shǔ zài shī shū yǒu mén qǐ pī děng míng, zài jīn fāng yǔ yǒu niú máo yàn hàn mǎ gé lǘ pí dào wěi děng míng. zhǒng yǐ sān yuè wèi shàng shí, wǔ yuè shú sì yuè wèi zhōng shí, qī yuè shú wǔ yuè wèi xià shí, bā yuè shú. yáng huā jié suì zǒng yǔ lái móu bù xiāng jiàn yě. fán shǔ lì dà xiǎo, zǒng shì tǔ dì féi qiāo shí lìng hài yù. sòng rú jū dìng yǐ mǒu fāng shǔ dìng lǜ, wèi shì yě.
凡黍與稷同類,粱與粟同類。黍有粘有不粘,(粘者為酒。)稷有粳無粘。凡粘黍、粘粟統名曰秫,非二種外更有秫也。黍色赤、白、黃、黑皆有,而或專以黑色為稷,未是。至以稷米為先他谷熟,堪供祭祀則當以早熟者為稷,則近之矣。凡黍在《詩》、《書》有虋、芑、、丕等名,在今方語有牛毛、燕頷、馬革、驢皮、稻尾等名。種以三月為上時,五月熟;四月為中時,七月熟;五月為下時,八月熟。揚花結穗總與來、牟不相見也。凡黍粒大小,總視土地肥磽、時令害育。宋儒拘定以某方黍定律,未是也。
fán sù yǔ liáng tǒng míng huáng mǐ. zhān sù kě wèi jiǔ, ér lú sù yī zhǒng míng yuē gāo liáng zhě, yǐ qí shēn gāo qī chǐ rú lú dí yě. liáng sù zhǒng lèi míng hào zhī duō, shì shǔ jì yóu shén, qí mìng míng huò yīn xìng shì shān shuǐ, huò yǐ xíng sì shí lìng, zǒng zhī bù kě méi jǔ. shān dōng rén wéi yǐ gǔ zi hū zhī, bìng bù zhī liáng sù zhī míng yě. yǐ shàng sì mǐ jiē chūn zhǒng qiū huò, gēng nòu zhī fǎ yǔ lái móu tóng, ér zhǒng shōu zhī hòu zé xiāng xuán jué yún.
凡粟與粱統名黃米。粘粟可為酒,而蘆粟一種名曰高粱者,以其身高七尺如蘆、荻也。粱粟種類名號之多,視黍稷猶甚,其命名或因姓氏、山水,或以形似、時令,總之不可枚舉。山東人唯以穀子呼之,並不知粱粟之名也。已上四米皆春種秋獲,耕耨之法與來、牟同,而種收之候則相懸絕雲。
má
○麻
fán má kě lì kě yóu zhě, wéi huǒ má hú má èr zhǒng. hú má jí zhī ma, xiāng chuán xī hàn shǐ zì dà yuān lái. gǔ zhě yǐ má wèi wǔ gǔ zhī yī, ruò zhuān yǐ huǒ má dāng zhī, yì qǐ yǒu dāng zāi? yǎo yì shī shū wǔ gǔ zhī má, huò qí zhǒng yǐ miè, huò jí shū sù zhī zhōng bié zhǒng, ér jiàn é qí míng hào, jiē wèi kě zhī yě.
凡麻可粒可油者,惟火麻、胡麻二種。胡麻即脂麻,相傳西漢始自大宛來。古者以麻為五穀之一,若專以火麻當之,義豈有當哉?窈意《詩》、《書》五穀之麻,或其種已滅,或即菽、粟之中別種,而漸訛其名號,皆未可知也。
jīn hú má wèi měi ér gōng gāo, jí yǐ guān bǎi gǔ bù wèi guò. huǒ má zǐ lì yā yóu wú duō, pí wèi shū è bù, qí zhí jǐ hé? hú má shù yuè chōng cháng, yí shí bù něi. ěr yí táng dé zhān qí lì, wèi gāo ér pǐn guì. qí wèi yóu yě, fā dé zhī ér zé, fù dé zhī ér gāo, xīng shān dé zhī ér fāng, dú lì dé zhī ér jiě. nóng jiā néng guǎng zhǒng, hòu shí kě shèng yán zāi.
今胡麻味美而功高,即以冠百穀不為過。火麻子粒壓油無多,皮為疏惡布,其值幾何?胡麻數龠充腸,移時不餒。Х餌、飴餳得粘其粒,味高而品貴。其為油也,發得之而澤,腹得之而膏,腥膻得之而芳,毒厲得之而解。農家能廣種,厚實可勝言哉。
zhǒng hú má fǎ, huò zhì qí pǔ, huò lǒng tián mǔ. tǔ suì cǎo jìng zhī jí, rán hòu yǐ dì huī wēi shī, bàn yún má zi ér sā zhǒng zhī. zǎo zhě sān yuè zhǒng, chí zhě bù chū dà shǔ qián. zǎo zhǒng zhě huā shí yì dài zhōng qiū nǎi jié. nòu cǎo zhī gōng wéi chú shì shì. qí sè yǒu hēi bái chì sān zhě. qí jié jiǎo zhǎng cùn xǔ yǒu sì léng zhě, fáng xiǎo ér zi shǎo, bā léng zhě fáng dà ér zi duō. jiē yīn féi jí suǒ zhì, fēi zhǒng xìng yě. shōu zi zhà yóu měi shí dé sì shí jīn yú, qí kū yòng yǐ féi tián. ruò jī huāng zhī nián, zé liú gōng rén shí.
種胡麻法,或治畦圃,或壟田畝。土碎草淨之極,然後以地灰微濕,拌勻麻子而撒種之。早者三月種,遲者不出大暑前。早種者花實亦待中秋乃結。耨草之功唯鋤是視。其色有黑、白、赤三者。其結角長寸許有四棱者,房小而子少,八棱者房大而子多。皆因肥瘠所致,非種性也。收子榨油每石得四十斤余,其枯用以肥田。若饑荒之年,則留供人食。
shū
○菽
fán shū zhǒng lèi zhī duō, yǔ dào shǔ xiāng děng, bō zhǒng shōu huò zhī qī, sì jì xiàng chéng. guǒ fù zhī gōng zài rén rì yòng, gài yǔ yǐn shí xiāng zhōng shǐ.
凡菽種類之多,與稻、黍相等,播種收穫之期,四季相承。果腹之功在人日用,蓋與飲食相終始。
yī zhǒng dà dòu, yǒu hēi huáng liǎng sè, xià zhǒng bù chū qīng míng qián hòu. huáng zhě yǒu wǔ yuè huáng liù yuè bào dōng huáng sān zhǒng. wǔ yuè huáng shōu lì shǎo, ér dōng huáng bì bèi zhī. hēi zhě kè qī bā yuè shōu. huái běi zhǎng zhēng luó mǎ bì shí hēi dòu, jīn lì nǎi qiáng.
一種大豆,有黑、黃兩色,下種不出清明前後。黃者有五月黃、六月爆、冬黃三種。五月黃收粒少,而冬黃必倍之。黑者刻期八月收。淮北長征騾馬必食黑豆,筋力乃強。
fán dà dòu shì tǔ dì féi qiāo nòu cǎo qín dài yǔ lù zú qiān, fēn shōu rù duō shǎo. fán wèi shì wèi jiàng wèi fǔ, jiē yú dà dòu zhōng qǔ zhì yān. jiāng nán yòu yǒu gāo jiǎo huáng, liù yuè yì zǎo dào fāng zài zhǒng, jiǔ shí yuè shōu huò. jiāng xī jí jùn zhǒng fǎ shén miào: qí yì dào tián jìng bù gēng kěn, měi hé gǎo tóu zhōng niān dòu sān sì lì, yǐ zhǐ shou jí zhī, qí gǎo níng lù shuǐ yǐ zī dòu, dòu xìng chōng fā, fù jìn làn gǎo gēn yǐ zī. yǐ shēng miáo zhī hòu, yù wú yǔ kàng gàn, zé jí shuǐ yī shēng yǐ guàn zhī. yī guàn zhī hòu, zài nòu zhī yú, shōu huò shén duō. fán dà dòu rù tǔ wèi chū yá shí, fáng jiū què hài, qū zhī wéi rén.
凡大豆視土地肥磽、耨草勤怠、雨露足慳,分收入多少。凡為豉、為醬、為腐,皆於大豆中取質焉。江南又有高腳黃,六月刈早稻方再種,九十月收穫。江西吉郡種法甚妙:其刈稻田竟不耕墾,每禾稿頭中拈豆三四粒,以指扌及之,其稿凝露水以滋豆,豆性充發,復浸爛稿根以滋。已生苗之後,遇無雨亢干,則汲水一升以灌之。一灌之後,再耨之餘,收穫甚多。凡大豆入土未出芽時,防鳩雀害,驅之惟人。
yī zhǒng lǜ dòu, yuán xiǎo rú zhū. lǜ dòu bì xiǎo shǔ fāng zhǒng, wèi jí xiǎo shǔ ér zhǒng, zé qí miáo màn yán shù chǐ, jié jiá shén xī. ruò guò qī zhì yú chù shǔ, zé suí shí kāi huā jié jiá, kē lì yì shǎo. dòu zhǒng yì yǒu èr, yī yuē zhāi lǜ, jiá xiān lǎo zhě xiān zhāi, rén zhú rì ér qǔ zhī. yī yuē bá lǜ, zé zhì qī lǎo zú, jìng mǔ bá qǔ yě. fán lǜ dòu mó chéng shài gān wèi fěn, dàng piàn cuō suǒ, shí jiā zhēn guì. zuò fěn sōu jiāng guàn tián shén féi. fán chù cáng lǜ dòu zhǒng zi, huò yòng dì huī shí huī mǎ liǎo, huò yòng huáng tǔ bàn shōu, zé sì wǔ yuè jiān bù chóu kōng zhù. qín zhě féng qíng pín shài, yì miǎn zhù. fán yǐ yì dào tián, xià qiū zhǒng lǜ dòu, bì zhǎng jiē fǔ bǐng, jī suì tǔ kuài, fā shēng nǎi duō.
一種綠豆,圓小如珠。綠豆必小暑方種,未及小暑而種,則其苗蔓延數尺,結莢甚稀。若過期至於處暑,則隨時開花結莢,顆粒亦少。豆種亦有二,一曰摘綠,莢先老者先摘,人逐日而取之。一曰拔綠,則至期老足,竟畝拔取也。凡綠豆磨澄曬乾為粉,盪片搓索,食家珍貴。做粉溲漿灌田甚肥。凡畜藏綠豆種子,或用地灰、石灰、馬蓼,或用黃土拌收,則四五月間不愁空蛀。勤者逢晴頻曬,亦免蛀。凡已刈稻田,夏秋種綠豆,必長接斧柄,擊碎土塊,發生乃多。
fán zhǒng lǜ dòu, yī rì zhī nèi yù dà yǔ bān tǔ zé bù fù shēng. jì shēng zhī hòu, fáng yǔ shuǐ jìn, shū gōu huì yǐ xiè zhī. fán gēng lǜ dòu jí dà dòu tián dì, lěi sì yù qiǎn, bù yí shēn rù. gài dòu zhì gēn duǎn ér miáo zhí, gēng tǔ jì shēn, tǔ kuài qū yā, zé bù shēng zhě bàn yǐ. shēn gēng èr zì bù kě shī zhī shū lèi. cǐ xiān nóng zhī suǒ wèi fā zhě.
凡種綠豆,一日之內遇大雨扳土則不復生。既生之後,防雨水浸,疏溝澮以泄之。凡耕綠豆及大豆田地,耒耜欲淺,不宜深入。蓋豆質根短而苗直,耕土既深,土塊曲壓,則不生者半矣。「深耕」二字不可施之菽類。此先農之所未發者。
yī zhǒng wān dòu, cǐ dòu yǒu hēi bān diǎn, xíng yuán tóng lǜ dòu, ér dà zé guò zhī. qí zhǒng shí yuè xià, lái nián wǔ yuè shōu. fán shù mù yè chí zhě, qí xià yì kě zhǒng.
一種豌豆,此豆有黑斑點,形圓同綠豆,而大則過之。其種十月下,來年五月收。凡樹木葉遲者,其下亦可種。
yī zhǒng cán dòu, qí jiá shì cán xíng, dòu lì dà yú dà dòu. bā yuè xià zhǒng, lái nián sì yuè shōu. xī zhè sāng shù zhī xià biàn huán zhǒng zhī. gài fán wù shù yè zhē lù zé bù shēng, cǐ dòu yǔ wān dòu, shù yè mào shí bǐ yǐ jié jiá ér chéng shí yǐ. xiāng hàn shàng liú, cǐ dòu shén duō ér jiàn, guǒ fù zhī gōng bù chì shǔ jì yě.
一種蠶豆,其莢似蠶形,豆粒大於大豆。八月下種,來年四月收。西浙桑樹之下遍環種之。蓋凡物樹葉遮露則不生,此豆與豌豆,樹葉茂時彼已結莢而成實矣。襄、漢上流,此豆甚多而賤,果腹之功不啻黍稷也。
yī zhǒng xiǎo dòu, chì xiǎo dòu rù yào yǒu qí gōng, bái xiǎo dòu yī míng fàn dòu dāng bīng shí zhù jiā gǔ. xià zhì xià zhǒng, jiǔ yuè shōu huò, zhǒng shèng jiāng huái zhī jiān.
一種小豆,赤小豆入藥有奇功,白小豆(一名飯豆)當冫食助嘉穀。夏至下種,九月收穫,種盛江淮之間。
yī zhǒng yīn lǚ, cǐ dòu gǔ zhě yě shēng tián jiān, jīn zé běi tǔ shèng zhǒng. chéng fěn dàng pí kě dí lǜ dòu. yān jīng fù fàn zhě, zhōng cháo hū dòu pí, zé qí chǎn bì duō yǐ.
一種(音呂),此豆古者野生田間,今則北土盛種。成粉盪皮可敵綠豆。燕京負販者,終朝呼豆皮,則其產必多矣。
yī zhǒng bái biǎn dòu, nǎi yán lí màn shēng zhě, yī míng é méi dòu.
一種白藊豆,乃沿籬蔓生者,一名蛾眉豆。
qí tā jiāng dòu hǔ bān dòu dāo dòu, yǔ dà dòu zhōng fēn qīng pí hè sè zhī lèi, jiān fán yī fāng zhě, yóu bù néng jǐn shù. jiē chōng shū dài gǔ yǐ lì mín zhě, bó wù zhě qí kě hū zhū!
其他豇豆、虎斑豆、刀豆,與大豆中分青皮、褐色之類,間繁一方者,猶不能盡述。皆充蔬代谷以粒民者,博物者其可忽諸!