sòng zǐ yuē: wù xiàng jīng huá, qián kūn wēi miào, gǔ chuán jīn ér huá dá yí, shǐ hòu qǐ hán shēng, mù shòu ér xīn shí zhī, chéng zài zhě yǐ hé wù zāi? jūn yǔ mín tōng, shī jiāng dì mìng, féng jí zhàn zhàn kǒu yǔ, qí yǔ jǐ hé? chí cùn fú, wò bàn juǎn, zhōng shì quán zhǐ, fēng xíng ér bīng shì yān. fù zài zhī jiān zhī jí yǒu chǔ xiān shēng yě, shèng wán xián jiā lài zhī yǐ. shēn wéi zhú gǔ wèi yǔ mù pí, shā qí qīng ér bái nǎi jiàn, wàn juǎn bǎi jiā jī cóng cǐ qǐ. qí jīng zài cǐ, ér qí cū xiào yú zhàng fēng hù wù zhī jiān. shì yǐ kāi yú shàng gǔ, ér shǐ hàn jìn shí rén shàn míng jì zhě, hé qí lòu zāi!
宋子曰:物象精华,乾坤微妙,古传今而华达夷,使后起含生,目授而心识之,承载者以何物哉?君与民通,师将弟命,冯藉占占口语,其与几何?持寸符,握半卷,终事诠旨,风行而冰释焉。覆载之间之藉有楮先生也,圣顽咸嘉赖之矣。身为竹骨为与木皮,杀其青而白乃见,万卷百家基从此起。其精在此,而其粗效于障风、护物之间。事已开于上古,而使汉、晋时人擅名记者,何其陋哉!
zhǐ liào
○纸料
fán zhǐ zhì yòng chǔ shù yī míng gǔ shù pí yǔ sāng ráng fú róng mó děng zhū wù zhě wèi pí zhǐ, yòng zhú má zhě wèi zhú zhǐ. jīng zhě jí qí jié bái, gōng shū wén yìn wén jiǎn qǐ yòng cū zhě wèi huǒ zhǐ bāo guǒ zhǐ. suǒ wèi" shā qīng", yǐ zhǎn zhú dé míng" hàn qīng" yǐ zhǔ lì dé míng" tǒng" jí yǐ chéng zhǐ míng, nǎi zhǔ zhú chéng tǒng. hòu rén suì yí xuē zhú piàn yǐ jì shì, ér yòu wù yí wéi biān wèi pí tiáo chuān zhú zhá yě. qín huǒ wèi jīng shí, shū jí fán shén, xuē zhú néng cáng jǐ hé? rú xī fān yòng bèi shù zào chéng zhǐ yè, zhōng huá yòu yí yǐ bèi yè shū jīng diǎn. bù zhī shù yè lí gēn jí jiāo, yǔ xuē zhú tóng yī kě shěn yě.
凡纸质用楮树(一名谷树)皮与桑穰、芙蓉膜等诸物者为皮纸,用竹麻者为竹纸。精者极其洁白,供书文、印文、柬启用;粗者为火纸、包裹纸。所谓“杀青”,以斩竹得名;“汗青”以煮沥得名;“筒”即已成纸名,乃煮竹成筒。后人遂疑削竹片以纪事,而又误疑韦编为皮条穿竹札也。秦火未经时,书籍繁甚,削竹能藏几何?如西番用贝树造成纸叶,中华又疑以贝叶书经典。不知树叶离根即焦,与削竹同一可哂也。
zào zhú zhǐ
○造竹纸
fán zào zhú zhǐ, shì chū nán fāng, ér mǐn shěng dú zhuān qí shèng. dāng sǔn shēng zhī hòu, kàn shì shān wō shēn qiǎn, qí zhú yǐ jiāng shēng zhī yè zhě wèi shàng liào. jié jiè máng zhòng, zé dēng shān zhuó fá. jié duàn wǔ qī chǐ zhǎng, jiù yú běn shān kāi táng yī kǒu, zhù shuǐ qí zhōng piào jìn. kǒng táng shuǐ yǒu hé shí, zé yòng zhú jiǎn tōng yǐn, bù duàn bào liú zhù rù. jìn zhì bǎi rì zhī wài, jiā gōng chuí xǐ, xǐ qù cū ké yǔ qīng pí, shì míng shā qīng. qí zhōng zhú ráng xíng tóng zhù má yàng. yòng shàng hǎo shí huī huà zhī tú jiāng, rù huáng tǒng xià zhǔ, huǒ yǐ bā rì bā yè wèi lǜ.
凡造竹纸,事出南方,而闽省独专其盛。当笋生之后,看视山窝深浅,其竹以将生枝叶者为上料。节界芒种,则登山斫伐。截断五七尺长,就于本山开塘一口,注水其中漂浸。恐塘水有涸时,则用竹枧通引,不断瀑流注入。浸至百日之外,加功槌洗,洗去粗壳与青皮,(是名杀青。)其中竹穰形同苎麻样。用上好石灰化汁涂浆,入皇桶下煮,火以八日八夜为率。
fán zhǔ zhú, xià guō yòng jìng sì chǐ zhě, guō shàng ní yǔ shí huī niē xián, gāo kuò rú guǎng zhōng zhǔ yán láo pén yàng, zhōng kě zài shuǐ shí yú shí. shàng gài huáng tǒng, qí wéi zhàng wǔ chǐ, qí jìng sì chǐ yú. gài dìng shòu zhǔ bā rì yǐ zú. xiē huǒ yī rì, jiē huáng qǔ chū zhú má, rù qīng shuǐ piào táng zhī nèi xǐ jìng. qí táng dǐ miàn sì wéi jiē yòng mù bǎn hé fèng qì wán, yǐ fáng ní wū. zào cū zhǐ zhě bù xū wèi cǐ. xǐ jìng, yòng chái huī jiāng guò, zài rù fǔ zhōng, qí shàng àn píng, píng pù dào cǎo huī cùn xǔ. tǒng nèi shuǐ gǔn fèi, jí qǔ chū bié tǒng zhī zhōng, réng yǐ huī zhī lín xià. tǎng shuǐ lěng, shāo gǔn zài lín. rú shì shí yú rì, zì rán chòu làn. qǔ chū rù jiù shòu chōng, shān guó jiē yǒu shuǐ duì. chōng zhì xíng tóng ní miàn, qīng rù cáo nèi.
凡煮竹,下锅用径四尺者,锅上泥与石灰捏弦,高阔如广中煮盐牢盆样,中可载水十余石。上盖皇桶,其围丈五尺,其径四尺余。盖定受煮八日已足。歇火一日,揭皇取出竹麻,入清水漂塘之内洗净。其塘底面、四维皆用木板合缝砌完,以防泥污。(造粗纸者不须为此。)洗净,用柴灰浆过,再入釜中,其上按平,平铺稻草灰寸许。桶内水滚沸,即取出别桶之中,仍以灰汁淋下。倘水冷,烧滚再淋。如是十余日,自然臭烂。取出入臼受舂,(山国皆有水碓。)舂至形同泥面,倾入槽内。
fán chāo zhǐ cáo, shàng hé fāng dòu, chǐ cùn kuò xiá, cáo shì lián, lián shì zhǐ. zhú má yǐ chéng, cáo nèi qīng shuǐ jìn fú qí miàn sān cùn xǔ. rù zhǐ yào shuǐ zhī yú qí zhōng, xíng tóng táo zhú yè, fāng yǔ wú dìng míng. zé shuǐ gàn zì chéng jié bái. fán chāo zhǐ lián, yòng guā mó jué xì zhú sī biān chéng. zhǎn juǎn zhāng kāi shí, xià yǒu zòng héng jià kuāng. liǎng shǒu chí lián rù shuǐ, dàng qǐ zhú má rù yú lián nèi. hòu bó yóu rén shǒu fǎ, qīng dàng zé báo, zhòng dàng zé hòu. zhú liào fú lián zhī qǐng, shuǐ cóng sì jì lín xià cáo nèi. rán hòu fù lián, luò zhǐ yú bǎn shàng, dié jī qiān wàn zhāng. shù mǎn zé shàng yǐ bǎn yā. qiào shéng rù gùn. rú zhà jiǔ fǎ, shǐ shuǐ qì jìng jìn líu gān. rán hòu yǐ qīng xì tóng niè zhú zhāng jiē qǐ bèi gān. fán bèi zhǐ xiān yǐ tǔ zhuān qì chéng jiā xiàng dì miàn, xià yǐ zhuān gài dì miàn, shù kuài yǐ wǎng, jí kōng yī zhuān. huǒ xīn cóng tóu xué shāo fā, huǒ qì cóng zhuān xì tòu xiàng wài. zhuān jǐn rè, shī zhǐ zhú zhāng tiē shàng bèi gān, jiē qǐ chéng zhì.
凡抄纸槽,上合方斗,尺寸阔狭,槽视帘,帘视纸。竹麻已成,槽内清水浸浮其面三寸许。入纸药水汁于其中,(形同桃竹叶,方语无定名。)则水干自成洁白。凡抄纸帘,用刮磨绝细竹丝编成。展卷张开时,下有纵横架框。两手持帘入水,荡起竹麻入于帘内。厚薄由人手法,轻荡则薄,重荡则厚。竹料浮帘之顷,水从四际淋下槽内。然后覆帘,落纸于板上,叠积千万张。数满则上以板压。俏绳入棍。如榨酒法,使水气净尽流干。然后以轻细铜镊逐张揭起焙干。凡焙纸先以土砖砌成夹巷地面,下以砖盖地面,数块以往,即空一砖。火薪从头穴烧发,火气从砖隙透巷外。砖尽热,湿纸逐张贴上焙干,揭起成帙。
jìn shì kuò fú zhě míng dà sì lián, yī shí shū wén guì zhòng. qí fèi zhǐ xǐ qù zhū mò wū huì, jìn làn rù cáo zài zào, quán shěng cóng qián zhǔ jìn zhī lì, yī rán chéng zhǐ, hào yì bù duō. nán fāng zhú jiàn zhī guó, bù yǐ wéi rán, běi fāng jí cùn tiáo piàn jiǎo zài dì, suí shǒu shí qǔ zài zào, míng yuē huán hún zhǐ. zhú yǔ pí, jīng yǔ xì, jiē tóng zhī yě. ruò huǒ zhǐ cāo zhǐ, zhǎn zhú zhǔ má, huī jiāng shuǐ lín, jiē tóng qián fǎ. wéi tuō lián zhī hòu bù yòng hōng bèi, yā shuǐ qù shī, rì shài chéng gàn ér yǐ.
近世阔幅者名大四连,一时书文贵重。其废纸洗去朱墨污秽,浸烂入槽再造,全省从前煮浸之力,依然成纸,耗亦不多。南方竹贱之国,不以为然,北方即寸条片角在地,随手拾取再造,名曰还魂纸。竹与皮,精与细,皆同之也。若火纸、糙纸,斩竹煮麻,灰浆水淋,皆同前法。唯脱帘之后不用烘焙,压水去湿,日晒成干而已。
shèng táng shí guǐ shén shì fán, yǐ zhǐ qián dài fén bó, běi fāng yòng qiè tiáo, míng yuē bǎn qián. gù zào cǐ zhě míng yuē huǒ zhǐ. jīng chǔ jìn sú, yǒu yī fén chǐ zhì qiān jīn zhě. cǐ zhǐ shí qī gōng míng shāo, shí sān gōng rì yòng. qí zuì cū ér hòu zhě yuē bāo guǒ zhǐ, zé zhú má hé sù tián wǎn dào gǎo suǒ wéi yě. ruò yán shān zhū yì suǒ zào jiǎn zhǐ, zé quán yòng xì zhú liào hòu zhì dàng chéng. yǐ shè zhòng jià. zuì shàng zhě yuē guān jiǎn, fù guì zhī jiā tōng cì yòng zhī. qí zhǐ dūn hòu ér wú jīn mó, rǎn hóng wèi jí jiǎn, zé xiān yǐ bái fán shuǐ rǎn guò, hòu shàng hóng huā zhī yún.
盛唐时鬼神事繁,以纸钱代焚帛,(北方用切条,名曰板钱。)故造此者名曰火纸。荆楚近俗,有一焚侈至千斤者。此纸十七供冥烧,十三供日用。其最粗而厚者曰包裹纸,则竹麻和宿田晚稻稿所为也。若铅山诸邑所造柬纸,则全用细竹料厚质荡成。以射重价。最上者曰官柬,富贵之家通刺用之。其纸敦厚而无筋膜,染红为吉柬,则先以白矾水染过,后上红花汁云。
zào pí zhǐ
○造皮纸
fán chǔ shù qǔ pí, yú chūn mò xià chū bāo qǔ. shù yǐ lǎo zhě, jiù gēn fá qù, yǐ tǔ gài zhī. lái nián zài zhǎng xīn tiáo, qí pí gèng měi. fán pí zhǐ, chǔ pí liù shí jīn, réng rù jué nèn zhú má sì shí jīn, tóng táng piào jìn, tóng yòng shí huī jiāng tú, rù fǔ zhǔ mí. jìn fǎ shěng sè zhě, pí zhú shí qī ér wài, huò rù sù tián dào gǎo shí sān, yòng yào dé fāng, réng chéng jié bái. fán pí liào jiān gù zhǐ. qí zòng wén chě duàn mián sī, gù yuē mián zhǐ, héng duàn qiě fèi lì. qí zuì shàng yī děng, gōng yòng dà nèi hú chuāng gé zhě, yuē líng shā zhǐ. cǐ zhǐ zì guǎng xìn jùn zào, zhǎng guò qī chǐ, kuò guò sì chǐ. wǔ sè yán liào xiān dī sè zhī cáo nèi hé chéng, bù yóu hòu rǎn. qí cì yuē lián sì zhǐ, lián sì zhōng zuì bái zhě yuē hóng shàng zhǐ. pí míng ér zhú yǔ dào gǎo cān hé ér chéng liào zhě, yuē jiē tiē chéng wén zhǐ.
凡楮树取皮,于春末夏初剥取。树已老者,就根伐去,以土盖之。来年再长新条,其皮更美。凡皮纸,楮皮六十斤,仍入绝嫩竹麻四十斤,同塘漂浸,同用石灰浆涂,入釜煮糜。近法省啬者,皮竹十七而外,或入宿田稻稿十三,用药得方,仍成洁白。凡皮料坚固纸。其纵文扯断绵丝,故曰绵纸,衡断且费力。其最上一等,供用大内糊窗格者,曰棂纱纸。此纸自广信郡造,长过七尺,阔过四尺。五色颜料先滴色汁槽内和成,不由后染。其次曰连四纸,连四中最白者曰红上纸。皮名而竹与稻稿参和而成料者,曰揭贴呈文纸。
fú róng děng pí zào zhě tǒng yuē xiǎo pí zhǐ, zài jiāng xī zé yuē zhōng jiā zhǐ. hé nán suǒ zào, wèi xiáng hé cǎo mù wèi zhì, běi gōng dì jīng, chǎn yì shén guǎng. yòu sāng pí zào zhě yuē sāng ráng zhǐ, jí qí dūn hòu, dōng zhè suǒ chǎn, sān wú shōu cán zhǒng zhě bì yòng zhī. fán hú yǔ sǎn yǔ yóu shàn, jiē yòng xiǎo pí zhǐ.
芙蓉等皮造者统曰小皮纸,在江西则曰中夹纸。河南所造,未详何草木为质,北供帝京,产亦甚广。又桑皮造者曰桑穰纸,极其敦厚,东浙所产,三吴收蚕种者必用之。凡糊雨伞与油扇,皆用小皮纸。
fán zào pí zhǐ zhǎng kuò zhě, qí shèng shuǐ cáo shén kuān, jù lián fēi yī rén shǒu lì suǒ shèng, liǎng rén duì jǔ dàng chéng. ruò líng shā, zé shù rén fāng shèng qí rèn. fán pí zhǐ gōng yòng huà fú, xiān yòng gǒng shuǐ dàng guò, zé máo cí bù qǐ. zhǐ yǐ bī lián zhě wèi zhèng miàn, gài liào jí chéng ní fú qí shàng zhě, cū yì yóu cún yě. cháo xiǎn bái zhǐ, bù zhī yòng hé zhì liào. wō guó yǒu zào zhǐ bù yòng lián chāo zhě, zhǔ liào chéng mí shí, yǐ jù kuò qīng shí fù yú kàng miàn, qí xià huǒ, shǐ shí fā shāo. rán hòu yòng hú shuā zhàn mí, báo shuā shí miàn, jū rán qǐng kè chéng zhǐ yī zhāng, yī jiē ér qǐ. qí cháo xiǎn yòng cǐ fǎ yǔ fǒu, bù kě dé zhī. zhōng guó yǒu yòng cǐ fǎ zhě yì bù kě dé zhī yě. yǒng jiā juān jiàng zhǐ, yì sāng ráng zào. sì chuān xuē tāo jiān, yì fú róng pí wèi liào zhǔ mí, rù fú róng huā mò zhī. huò dāng shí xuē tāo suǒ zhǐ, suì liú míng zhì jīn. qí měi zài sè, bù zài zhì liào yě.
凡造皮纸长阔者,其盛水槽甚宽,巨帘非一人手力所胜,两人对举荡成。若棂纱,则数人方胜其任。凡皮纸供用画幅,先用巩水荡过,则毛茨不起。纸以逼帘者为正面,盖料即成泥浮其上者,粗意犹存也。朝鲜白︴纸,不知用何质料。倭国有造纸不用帘抄者,煮料成糜时,以巨阔青石覆于炕面,其下火,使石发烧。然后用糊刷蘸糜,薄刷石面,居然顷刻成纸一张,一揭而起。其朝鲜用此法与否,不可得知。中国有用此法者亦不可得知也。永嘉蠲糨纸,亦桑穰造。四川薛涛笺,亦芙蓉皮为料煮糜,入芙蓉花末汁。或当时薛涛所指,遂留名至今。其美在色,不在质料也。