sòng zǐ yuē: rén qún fēn ér wù yì chǎn, lái wǎng mào qiān yǐ chéng yǔ zhòu. ruò gè jū ér lǎo sǐ, hé jí yǒu qún lèi zāi? rén yǒu guì ér bì chū, xíng wèi zhōu xíng wù yǒu jiàn ér bì xū, zuò qióng fù fàn. sì hǎi zhī nèi, nán zī zhōu ér běi zī chē. tī háng wàn guó, néng shǐ dì jīng yuán qì chōng rán. hé qí shǐ zào zhōu chē zhě bù shí shī zhù zhī bào yě. fú hǎi cháng nián, shì wàn qǐng bō rú píng dì, cǐ yǔ liè zǐ suǒ wèi yù líng fēng zhě wú yì. chuán suǒ chēng xī zhòng zhī liú, tǎng suǒ wèi shén rén zhě fēi yé!
宋子曰:人群分而物异产,来往懋迁以成宇宙。若各居而老死,何藉有群类哉?人有贵而必出,行畏周行;物有贱而必须,坐穷负贩。四海之内,南资舟而北资车。梯航万国,能使帝京元气充然。何其始造舟车者不食尸祝之报也。浮海长年,视万顷波如平地,此与列子所谓御泠风者无异。传所称奚仲之流,倘所谓神人者非耶!
zhōu
○舟
fán zhōu gǔ míng bǎi qiān, jīn míng yì bǎi qiān, huò yǐ xíng míng, rú hǎi qiū jiāng biān shān suō zhī lèi. huò yǐ liàng míng, zài wù zhī shù. huò yǐ zhì míng, gè sè mù liào. bù kě dān shù. yóu hǎi bīn zhě dé jiàn yáng chuán, jū jiāng méi zhě dé jiàn cáo fǎng. ruò jú qù shān guó zhī zhōng, lǎo sǐ píng yuán zhī dì, suǒ jiàn zhě yī yè piān zhōu jié liú luàn fá ér yǐ. cū zài shù zhōu zhì dù, qí yú kě lì tuī yún.
凡舟古名百千,今名亦百千,或以形名,(如海鳅、江鳊、山梭之类。)或以量名,(载物之数。)或以质名,(各色木料。)不可殚述。游海滨者得见洋船,居江湄者得见漕舫。若局趣山国之中,老死平原之地,所见者一叶扁舟、截流乱筏而已。粗载数舟制度,其余可例推云。
cáo fǎng
○漕舫
fán jīng shī wèi jūn mín jí qū, wàn guó shuǐ yùn yǐ gōng chǔ, cáo fǎng suǒ yóu xìng yě. yuán cháo hùn yī, yǐ yān jīng wèi dà dū. nán fāng yùn dào yóu sū zhōu liú jiā gǎng hǎi mén huáng lián shā kāi yáng, zhí dǐ tiān jīn, zhì dù yòng zhē yáng chuán. yǒng lè jiān yīn zhī. yǐ fēng tāo duō xiǎn, hòu gǎi cáo yùn.
凡京师为军民集区,万国水运以供储,漕舫所由兴也。元朝混一,以燕京为大都。南方运道由苏州刘家港、海门黄连沙开洋,直抵天津,制度用遮洋船。永乐间因之。以风涛多险,后改漕运。
píng jiāng bó chén mǒu shǐ zào píng dǐ qiǎn chuán, zé jīn liáng chuán zhī zhì yě. fán chuán zhì dǐ wèi dì, fāng wèi gōng qiáng, yīn yáng zhú wèi fù wǎ. fú shī qián wèi fá yuè, hòu wèi qǐn táng. wéi wèi gōng nǔ, xián péng wèi yì, lǔ wèi chē mǎ, xiān wèi lǚ xié, sī yù suǒ wèi yīng diāo jīn gǔ, zhāo wèi xiān fēng, duò wèi zhǐ huī zhǔ shuài, máo wèi zhā chē yíng zhài.
平江伯陈某始造平底浅船,则今粮船之制也。凡船制底为地,枋为宫墙,阴阳竹为覆瓦。伏狮前为阀阅,后为寝堂。桅为弓弩,弦、篷为翼,橹为车马,{}纤为履鞋,纟聿索为鹰雕筋骨,招为先锋,舵为指挥主帅,锚为扎车营寨。
liáng chuán chū zhì, dǐ zhǎng wǔ zhàng èr chǐ, qí bǎn hòu èr cùn, cǎi jù mù nán wèi shàng, lì cì zhī. tóu zhǎng jiǔ chǐ wǔ cùn, shāo zhǎng jiǔ chǐ wǔ cùn. dǐ kuò jiǔ chǐ wǔ cùn, dǐ tóu kuò liù chǐ, dǐ shāo kuò wǔ chǐ, tóu fú shī kuò bā chǐ, shāo fú shī kuò qī chǐ, liáng tóu yī shí sì zuò. lóng kǒu liáng kuò yī zhàng, shēn sì chǐ, shǐ fēng liáng kuò yī zhàng sì chǐ, shēn sān chǐ bā cùn. hòu duàn shuǐ liáng kuò jiǔ chǐ, shēn sì chǐ wǔ cùn. liǎng áo gòng kuò qī chǐ liù cùn. cǐ qí chū zhì, zài mǐ kě jìn èr qiān dàn. jiāo duì měi zhǐ zhǐ zú wǔ bǎi shí.
粮船初制,底长五丈二尺,其板厚二寸,采巨木楠为上,栗次之。头长九尺五寸,梢长九尺五寸。底阔九尺五寸,底头阔六尺,底梢阔五尺,头伏狮阔八尺,梢伏狮阔七尺,梁头一十四座。龙口梁阔一丈,深四尺,使风梁阔一丈四尺,深三尺八寸。后断水梁阔九尺,深四尺五寸。两廒共阔七尺六寸。此其初制,载米可近二千石。(交兑每只止足五百石。)
hòu yùn jūn zào zhě sī zēng shēn cháng èr zhàng, shǒu wěi kuò èr chǐ yú, qí liàng kě shòu sān qiān dàn. ér yùn hé zhá kǒu yuán kuò yī zhàng èr chǐ, chā kě dù guò. fán jīn guān zuò chuán, qí zhì jǐn tóng, dì chuāng hù zhī jiān kuān qí chū jìng, jiā yǐ jīng gōng cǎi shì ér yǐ.
后运军造者私增身长二丈,首尾阔二尺余,其量可受三千石。而运河闸口原阔一丈二尺,差可度过。凡今官坐船,其制尽同,第窗户之间宽其出径,加以精工彩饰而已。
fán zào chuán xiān cóng dǐ qǐ, dǐ miàn bàng kào qiáng, shàng chéng zhàn, xià qīn dì miàn. gé wèi liè zhì zhě yuē liáng. liǎng bàng jùn lì zhě yuē qiáng. gài qiáng jù mù yuē zhèng fāng, fāng shàng yuē xián. liáng qián shù wéi wèi yuē máo tán, tán dǐ héng mù jiā wéi běn zhě yuē dì lóng, qián hòu wéi yuē fú shī, qí xià yuē ná shī, fú shī xià fēng tóu mù yuē lián sān fāng. chuán tóu miàn zhōng quē yī fāng yuē shuǐ jǐng. qí xià cáng lǎn suǒ děng wù. tóu miàn méi jì shù liǎng mù yǐ xì lǎn zhě yuē jiāng chē zhù. chuán wěi xià xié shàng zhě yuē cǎo xié dǐ, hòu fēng tóu xià yuē duǎn fāng, fāng xià yuē wǎn jiǎo liáng, chuán shāo zhǎng duò suǒ jū qí shàng zhě yě jī péng. shǐ fēng shí, yī rén zuò péng diān, shōu shǒu péng suǒ.
凡造船先从底起,底面傍靠樯,上承栈,下亲地面。隔位列置者曰梁。两傍峻立者曰樯。盖樯巨木曰正枋,枋上曰弦。梁前竖桅位曰锚坛,坛底横木夹桅本者曰地龙,前后维曰伏狮,其下曰拿狮,伏狮下封头木曰连三枋。船头面中缺一方曰水井。(其下藏缆索等物。)头面眉际树两木以系缆者曰将车柱。船尾下斜上者曰草鞋底,后封头下曰短枋,枋下曰挽脚梁,船梢掌舵所居其上者野鸡篷。(使风时,一人坐篷巅,收守篷索。)
fán zhōu shēn jiāng shí zhàng zhě, lì wéi bì liǎng, shù zhōng wéi zhī wèi, zhé zhōng guò qián èr wèi, tóu wéi yòu qián zhàng yú. liáng chuán zhōng wéi zhǎng zhě yǐ bā zhàng wèi lǜ, duǎn zhě suō shí zhī yī èr. qí běn rù chuāng nèi yì zhàng yú, xuán péng zhī wèi yuē wǔ liù zhàng. tóu wéi chǐ cùn zé bù jí zhōng wéi zhī bàn, péng zòng héng yì bù dí sān fēn zhī yī. sū hú liù jùn yùn mǐ, qí chuán duō guò shí wèng qiáo xià, qiě wú jiāng hàn zhī xiǎn, gù wéi yǔ péng chǐ cùn quán shā. ruò hú guǎng jiāng xī shěng zhōu, zé guò hú chōng jiāng wú duān fēng làng, gù máo lǎn péng wéi bì jí jìn zhì dù ér hòu wú huàn. fán fēng péng chǐ cùn, qí zé yī shì quán zhōu héng shēn, guò zé yǒu huàn, bù jí zé lì ruǎn.
凡舟身将十丈者,立桅必两,树中桅之位,折中过前二位,头桅又前丈余。粮船中桅长者以八丈为率,短者缩十之一二。其本入窗内亦丈余,悬篷之位约五六丈。头桅尺寸则不及中桅之半,篷纵横亦不敌三分之一。苏、湖六郡运米,其船多过石瓮桥下,且无江汉之险,故桅与篷尺寸全杀。若湖广、江西省舟,则过湖冲江无端风浪,故锚、缆、篷、桅必极尽制度而后无患。凡风篷尺寸,其则一视全舟横身,过则有患,不及则力软。
fán chuán péng qí zhì nǎi xī miè chéng piàn zhī jiù, jiā wéi zhú tiáo, zhú kuài zhé dié, yǐ qí xuán guà. liáng chuán zhōng wéi péng hé bìng shí rén lì fāng kè còu dǐng, tóu péng zé liǎng rén dài zhī yǒu yú. fán dù péng suǒ xiān xì kōng zhōng cùn yuán mù guān liè yú wéi diān zhī shàng, rán hòu dài suǒ yāo jiān yuán mù ér shàng, sān gǔ jiāo cuò ér dù zhī. fán fēng péng zhī lì qí mò yī yè, dí qí běn sān yè. tiáo yún hé chàng shùn fēng zé jué dǐng zhāng péng, xíng jí bēn mǎ. ruò fēng lì shui cún zhì, zé yǐ cì jiǎn xià. yù fēng gǔ jí bù xià, yǐ gōu dā chě. kuáng shén zé zhǐ dài yī liǎng yè ér yǐ.
凡船篷其质乃析篾成片织就,夹维竹条,逐块折叠,以俟悬挂。粮船中桅篷合并十人力方克凑顶,头篷则两人带之有余。凡度篷索先系空中寸圆木关捩于桅巅之上,然后带索腰间缘木而上,三股交错而度之。凡风篷之力其末一叶,敌其本三叶。调匀和畅顺风则绝顶张篷,行疾奔马。若风力氵存至,则以次减下。(遇风鼓急不下,以钩搭扯。)狂甚则只带一两叶而已。
fán fēng cóng héng lái míng yuē qiāng fēng. shùn shuǐ xíng zhōu, zé guà péng zhī xuán yóu zǒu, huò yī qiǎng xiàng dōng, zhǐ cùn píng guò, shèn zhì què tuì shù shí zhàng. wèi jí àn shí liè duò zhuǎn péng, yī qiǎng xiàng xī, jiè dài shuǐ lì jiān dài fēng lì yà xià, zé qǐng kè shí yú lǐ. huò hú shuǐ píng ér bù liú zhě yì kě huǎn yà. ruò shàng shuǐ zhōu zé yī bù bù kě xíng yě. fán chuán xìng suí shuǐ, ruò cǎo cóng fēng, gù zhì duò zhàng shuǐ shǐ bù dìng xiàng liú, duò bǎn yī zhuǎn, yī hóng cóng zhī.
凡风从横来名曰抢风。顺水行舟,则挂篷之玄游走,或一抢向东,止寸平过,甚至却退数十丈。未及岸时捩舵转篷,一抢向西,借贷水力兼带风力轧下,则顷刻十余里。或湖水平而不流者亦可缓轧。若上水舟则一步不可行也。凡船性随水,若草从风,故制舵障水使不定向流,舵板一转,一泓从之。
fán duò chǐ cùn, yǔ chuán fù qiè qí. qí zhǎng yī cùn, zé yù qiǎn zhī shí chuán fù yǐ guò, qí shāo ní duò shǐ jiāo zhù, shè fēng kuáng lì jìn, zé cùn mù wéi nán bù kě yán. duò duǎn yī cùn zé zhuǎn yùn lì qiè, huí tóu bù jié. fán duò lì suǒ zhàng shuǐ, xiāng yìng jí chuán tóu ér zhǐ, qí fù dǐ zhī xià yǎn ruò yī pài jí shùn liú, gù chuán tóu bù yuē ér zhèng, qí jī miào bù kě yán.
凡舵尺寸,与船腹切齐。其长一寸,则遇浅之时船腹已过,其梢尼舵使胶住,设风狂力劲,则寸木为难不可言。舵短一寸则转运力怯,回头不捷。凡舵力所障水,相应及船头而止,其腹底之下俨若一派急顺流,故船头不约而正,其机妙不可言。
duò shàng suǒ cāo bǐng míng yuē guān mén bàng, yù chuán běi zé nán xiàng liè zhuǎn, yù chuán nán zé běi xiàng liè zhuǎn. chuán shēn tài zhǎng ér fēng lì héng jìn, duò lì bù shèn yìng shǒu, zé jí xià yī piān pī shuǐ bǎn yǐ dǐ qí shì. fán duò yòng zhí mù yī gēn liáng chuán yòng zhě wéi sān chǐ, zhǎng zhàng yú wèi shēn, shàng jié héng shòu bàng, xià jié jiè kāi xián kǒu, nà bǎn qí zhōng rú fǔ xíng, tiě dīng gù shuān yǐ zhàng shuǐ. shāo hòu lóng qǐ chù, yì míng yuē duò lóu.
舵上所操柄名曰关门棒,欲船北则南向捩转,欲船南则北向捩转。船身太长而风力横劲,舵力不甚应手,则急下一偏披水板以抵其势。凡舵用直木一根(粮船用者围三尺,长丈余)为身,上截衡受棒,下截界开衔口,纳板其中如斧形,铁钉固拴以障水。梢后隆起处,亦名曰舵楼。
fán tiě máo suǒ yǐ chén shuǐ xì zhōu. yī liáng chuán jì yòng wǔ liù máo, zuì xióng zhě yuē kān jiā máo, zhòng wǔ bǎi jīn nèi wài, qí yú tóu yòng èr zhī, shāo yòng èr zhī. fán zhōng liú yù nì fēng bù kě qù yòu bù kě pō, huò yè yǐ jìn àn, qí xià yǒu shí fēi shā, yì bù kě pō, wéi dǎ máo shēn chù. zé xià máo chén shuǐ dǐ, qí suǒ xì sī yù chán rào jiāng jūn zhù shàng, máo zhǎo yī yù ní shā kòu dǐ zhuā zhù, shí fēn wēi jí zé xià kān jiā máo. xì cǐ máo zhě míng yuē běn shēn, gài zhòng yán zhī yě. huò tóng háng qián zhōu zǔ zhì, kǒng wǒ zhōu shùn shì jí qù yǒu zhuàng shāng zhī huò, zé jí xià shāo máo tí zhù, shǐ bù xùn sù liú xíng. fēng xī kāi zhōu zé yǐ yún chē wén lǎn tí máo shǐ shàng.
凡铁锚所以沉水系舟。一粮船计用五六锚,最雄者曰看家锚,重五百斤内外,其余头用二枝,梢用二枝。凡中流遇逆风不可去又不可泊,(或业已近岸,其下有石非沙,亦不可泊,惟打锚深处。)则下锚沉水底,其所系纟聿缠绕将军柱上,锚爪一遇泥沙扣底抓住,十分危急则下看家锚。系此锚者名曰本身,盖重言之也。或同行前舟阻滞,恐我舟顺势急去有撞伤之祸,则急下梢锚提住,使不迅速流行。风息开舟则以云车纹缆提锚使上。
fán chuán bǎn hé xì fèng yǐ bái má zhuó xù wèi jīn, dùn záo shou jí rù, rán hòu shāi guò xì shí huī, hé tóng yóu chōng chǔ chéng tuán diào niàn. wēn tái mǐn guǎng jí yòng lì huī. fán zhōu zhōng dài péng suǒ, yǐ huǒ má jí yī míng dà má jiǎo. cū chéng jìng cùn yǐ wài zhě jí xì wàn jūn bù jué. ruò xì máo lǎn zé pò xī qīng miè wèi zhī, qí miè xiàn rù fǔ zhǔ shóu rán hòu jiū jiǎo. zhuāi qiǎn yì zhǔ shóu miè xiàn jiǎo chéng shí zhàng yǐ wǎng, zhōng zuò quān wèi jiē qū, yù zǔ ài kě yǐ qiā duàn. fán zhú xìng zhí, miè yī xiàn qiān jūn. sān xiá rù chuān shàng shuǐ zhōu, bù yòng jiū jiǎo qiǎn, jí pò zhú kuò cùn xǔ zhě, zhěng tiáo yǐ cì jiē zhǎng, míng yuē huǒ zhàng. gài yán yá shí léng rú rèn, jù pò miè yì sǔn yě.
凡船板合隙缝以白麻斫絮为筋,钝凿扌及入,然后筛过细石灰,和桐油舂杵成团调念。温、台、闽、广即用蛎灰。凡舟中带篷索,以火麻秸(一名大麻)绞。粗成径寸以外者即系万钧不绝。若系锚缆则破析青篾为之,其篾线入釜煮熟然后纠绞。拽缱{}亦煮熟篾线绞成十丈以往,中作圈为接区,遇阻碍可以掐断。凡竹性直,篾一线千钧。三峡入川上水舟,不用纠绞{}缱,即破竹阔寸许者,整条以次接长,名曰火杖。盖沿崖石棱如刃,惧破篾易损也。
fán mù sè wéi yòng duān zhí shā mù, zhǎng bù zú zé jiē, qí biǎo tiě gū zhú cùn bāo wéi. chuán chuāng qián dào jiē dāng zhōng kōng quē, yǐ biàn shù wéi. fán shù zhōng wéi, hé bìng shù jù zhōu chéng zài, qí wèi zhǎng lǎn xì biǎo ér qǐ. liáng yǔ fāng qiáng yòng nán mù zhū mù zhāng mù yú mù huái mù. zhāng mù chūn xià fá zhě, jiǔ zé fěn zhù. zhàn bǎn bù jū hé mù. duò gān yòng yú mù láng mù zhū mù. guān mén bàng yòng zhōu mù láng mù. lǔ yòng shā mù guì mù qiū mù. cǐ qí dà duān yún.
凡木色桅用端直杉木,长不足则接,其表铁箍逐寸包围。船窗前道皆当中空阙,以便树桅。凡树中桅,合并数巨舟承载,其未长缆系表而起。梁与枋樯用楠木、槠木、樟木、榆木、槐木。(樟木春夏伐者,久则粉蛀。)栈板不拘何木。舵杆用榆木、榔木、槠木。关门棒用周木、榔木。橹用杉木、桧木、楸木。此其大端云。
hǎi zhōu
○海舟
fán hǎi zhōu, yuán cháo yǔ guó chū yùn mǐ zhě yuē zhē yáng qiǎn chuán, cì zhě yuē zuān fēng chuán jí hǎi qiū. suǒ jīng dào lǐ, zhǐ wàn lǐ cháng tān hēi shuǐ yáng shā mén dǎo děng chù, jiē wú dà xiǎn. yǔ chū shǐ liú qiú rì běn jì shāng gǔ zhǎo wā dǔ ní děng chuán zhì dù, gōng fèi bù jí shí fēn zhī yī.
凡海舟,元朝与国初运米者曰遮洋浅船,次者曰钻风船(即海鳅。)所经道里,止万里长滩、黑水洋、沙门岛等处,皆无大险。与出使琉球、日本暨商贾爪哇、笃泥等船制度,工费不及十分之一。
fán zhē yáng yùn chuán zhì, shì cáo chuán zhǎng yī zhàng liù chǐ, kuò èr chǐ wǔ cùn, qì jù jiē tóng, wéi duò gān bì yòng tiě lì mù, niàn huī yòng yú yóu hé tóng yóu, bù zhī hé yì. fán wài guó hǎi bó zhì dù dà tóng xiǎo yì, mǐn guǎng mǐn yóu hǎi chéng kāi yáng, guǎng yóu xiāng ào yáng chuán jié zhú liǎng pò pái zhà, shù yú liǎng bàng yǐ dǐ làng. dēng lái zhì dù yòu bù rán, wō guó hǎi bó liǎng bàng liè lǔ shǒu lán bǎn dǐ shuǐ, rén zài qí zhōng yùn lì. cháo xiǎn zhì dù yòu bù rán.
凡遮洋运船制,视漕船长一丈六尺,阔二尺五寸,器具皆同,唯舵杆必用铁力木,念灰用鱼油和桐油,不知何义。凡外国海舶制度大同小异,闽、广(闽由海澄开洋,广由香奥)洋船截竹两破排栅,树于两傍以抵浪。登、莱制度又不然,倭国海舶两傍列橹手栏板抵水,人在其中运力。朝鲜制度又不然。
zhì qí shǒu wěi gè ān luó jīng pán yǐ dìng fāng xiàng, zhōng yāo dà héng liáng chū tóu shù chǐ, guàn chā yāo duò, zé jiē tóng yě. yāo duò fēi yǔ shāo duò xíng tóng, nǎi kuò bǎn zhuó chéng dāo xíng chā rù shuǐ zhōng, yì bù liè zhuǎn, gài jiā wèi fú qīng zhī yì. qí shàng réng héng bǐng shuān yú liáng shàng, ér yù qiǎn zé tí qǐ, yǒu sì hū duò, gù míng yāo duò yě. fán hǎi zhōu yǐ zhú tǒng zhù dàn shuǐ shù shí, dù gōng zhōu nèi rén liǎng rì zhī xū, yù dǎo yòu jí. qí hé guó hé dǎo hé yòng hé xiàng, zhēn zhǐ shì zhāo rán, kǒng fēi rén lì suǒ zǔ. duò gōng yī qún zhǔ zuǒ, zhí shì shí lì zào dào sǐ shēng hún wàng dì, fēi gǔ yǒng zhī wèi yě.
至其首尾各安罗经盘以定方向,中腰大横梁出头数尺,贯插腰舵,则皆同也。腰舵非与梢舵形同,乃阔板斫成刀形插入水中,亦不捩转,盖夹卫扶倾之义。其上仍横柄栓于梁上,而遇浅则提起,有似乎舵,故名腰舵也。凡海舟以竹筒贮淡水数石,度供舟内人两日之需,遇岛又汲。其何国何岛合用何向,针指示昭然,恐非人力所祖。舵工一群主佐,直是识力造到死生浑忘地,非鼓勇之谓也。
zá zhōu
○杂舟
jiāng hàn kè chuán. shēn shén xiá xiǎo ér zhǎng, shàng liè shí yú cāng, měi cāng róng zhǐ yī rén wò xī. shǒu wěi gòng jiǎng liù bǎ, xiǎo wéi péng yī zuò. fēng tāo zhī zhōng shì yǒu duō jiǎng xié chí. bù yù nì fēng, yī zhòu yè shùn shuǐ xíng sì bǎi yú lǐ, nì shuǐ yì xíng bǎi yú lǐ, guó cháo yán kè huái yáng shù pō duō, gù shè cǐ yùn yín, míng yuē kè chuán. xíng rén yù sù zhě yì mǎi zhī. qí chuán nán zì zhāng gòng, xī zì jīng xiāng, dá yú guā yí ér zhǐ.
江汉课船。身甚狭小而长,上列十余仓,每仓容止一人卧息。首尾共桨六把,小桅篷一座。风涛之中恃有多桨挟持。不遇逆风,一昼夜顺水行四百余里,逆水亦行百余里,国朝盐课淮、扬数颇多,故设此运银,名曰课船。行人欲速者亦买之。其船南自章、贡,西自荆、襄,达于瓜、仪而止。
sān wú làng chuán. fán zhè xī píng jiāng zòng héng qī bǎi lǐ nèi jìn shì shēn gōu xiǎo shuǐ wān huán, làng chuán zuì xiǎo zhě yuē táng chuán yǐ wàn yì jì. qí zhōu xíng rén guì jiàn lái wǎng yǐ dài mǎ chē lǚ. zhōu jí xiǎo zhě bì zào chuāng yǒu táng fáng, zhì liào duō yòng shā mù. rén wù zài qí zhōng, bù kě piān zhòng yī shí, piān jí yī cè, gù sú míng tiān píng chuán. cǐ zhōu lái wǎng qī bǎi lǐ nèi, huò hǎo yì biàn zhě jìng mǎi, běi dá tōng jīn, zhǐ yǒu zhèn jiāng yī héng dù, qí fēng jìng shè guò, yòu dù qīng jiāng pǔ, sù huáng hé qiǎn shuǐ èr bǎi lǐ zé rù zhá hé ān wěn lù yǐ. zhì cháng jiāng shàng liú fēng làng, zé mò shì bì ér bù jīng yě. làng chuán xíng lì zài shāo hòu, jù lǔ yī zhī liǎng sān rén tuī yà qián zǒu, huò shì qiǎn. zhì yú fēng péng, zé xiǎo xí rú zhǎng suǒ bù shì yě.
三吴浪船。凡浙西、平江纵横七百里内尽是深沟小水湾环,浪船(最小者曰塘船)以万亿计。其舟行人贵贱来往以代马车、履。舟即小者必造窗牖堂房,质料多用杉木。人物载其中,不可偏重一石,偏即欹侧,故俗名天平船。此舟来往七百里内,或好逸便者径买,北达通、津,只有镇江一横渡,俟风静涉过,又渡清江浦,溯黄河浅水二百里则入闸河安稳路矣。至长江上流风浪,则没世避而不经也。浪船行力在梢后,巨橹一枝两三人推轧前走,或恃缱{}。至于风篷,则小席如掌所不恃也。
dōng zhè xī ān chuán. zhè dōng zì cháng shān zhì qián táng bā bǎi lǐ, shuǐ jìng rù hǎi, bù tōng tā dào, gù cǐ zhōu zì cháng shān kāi huà suì ān děng xiǎo hé qǐ, zhì qián táng ér zhǐ, gèng wú tā shè. zhōu zhì ruò péng rú juǎn wǎ wèi shàng gài. fèng bù wèi fān, gāo kě èr zhàng xǔ, mián suǒ zhāng dài. chū wèi bù fān zhě, yuán yīn qián táng yǒu cháo yǒng, jí shí yì yú shōu xià. cǐ yì wèi rán, qí fèi shì chǐ yú miè xí, zǒng bù kě xiǎo.
东浙西安船。浙东自常山至钱塘八百里,水径入海,不通他道,故此舟自常山、开化、遂安等小河起,至钱塘而止,更无他涉。舟制箬篷如卷瓦为上盖。缝布为帆,高可二丈许,绵索张带。初为布帆者,原因钱塘有潮涌,急时易于收下。此亦未然,其费似侈于篾席,总不可晓。
fú jiàn qīng liú shāo péng chuán. qí chuán zì guāng zé chóng ān liǎng xiǎo hé qǐ, dá yú fú zhōu hóng táng ér zhǐ, qí xià shuǐ dào jiē hǎi yǐ. qīng liú chuán yǐ zài huò wù kè shāng, shāo péng chuán dà chā kě zuò wò, guān guì jiā shǔ yòng zhī. qí chuán jiē yǐ shā mù wèi dì. tān shí shén xiǎn, pò sǔn zhě qí cháng, yù sǔn zé jí yǐ xiàng àn bān wù yǎn sāi. chuán shāo jìng bù yòng duò, chuán shǒu liè yī jù zhāo, liè tóu shǐ zhuǎn. měi bāng wǔ zhǐ fāng xíng, jīng yī xiǎn tān zé sì zhōu zhī rén jiē cóng wěi hòu yè lǎn, yǐ huǎn qí qū shì. cháng nián jí hán dōng bù guǒ zú, yǐ biàn pín rú. fēng péng jìng xuán bù yòng yún.
福建清流、梢篷船。其船自光泽、崇安两小河起,达于福州洪塘而止,其下水道皆海矣。清流船以载货物、客商,梢篷船大差可坐卧,官贵家属用之。其船皆以杉木为地。滩石甚险,破损者其常,遇损则急舣向岸搬物掩塞。船梢径不用舵,船首列一巨招,捩头使转。每帮五只方行,经一险滩则四舟之人皆从尾后曳缆,以缓其趋势。长年即寒冬不裹足,以便频濡。风篷竟悬不用云。
sì chuān bā lǔ děng chuán. fán chuān shuǐ yuán tōng jiāng hàn, rán chuān chuán dá jīng zhōu ér zhǐ, cǐ xià zé gèng zhōu yǐ. nì xíng ér shàng, zì yí líng rù xiá, wǎn qiǎn zhě yǐ jù zhú pò wèi sì piàn huò liù piàn, má shéng yuē jiē, míng yuē huǒ zhàng. zhōu zhōng míng gǔ ruò jìng dù, wǎn rén cóng shān shí zhōng wén gǔ shēng ér xián lì. zhōng xià zhì zhōng qiū chuān shuǐ fēng xiá, zé duàn jué xíng zhōu shù yuè. guò cǐ xiāo tuì, fāng tōng wǎng lái. qí xīn tān děng shù jí xiǎn chù, rén yǔ huò jǐn pán àn xíng bàn lǐ xǔ, zhǐ yú kōng zhōu shàng xià. qí zhōu zhì fù yuán ér shǒu wěi jiān xiá, suǒ yǐ pì tān làng yún.
四川八橹等船。凡川水源通江、汉,然川船达荆州而止,此下则更舟矣。逆行而上,自夷陵入峡,挽缱者以巨竹破为四片或六片,麻绳约接,名曰火杖。舟中鸣鼓若竞渡,挽人从山石中闻鼓声而咸力。中夏至中秋川水封峡,则断绝行舟数月。过此消退,方通往来。其新滩等数极险处,人与货尽盘岸行半里许,只余空舟上下。其舟制腹圆而首尾尖狭,所以辟滩浪云。
huáng hé mǎn péng shāo. qí chuán zì hé rù huái, zì huái sù biàn yòng zhī. zhì yòng nán mù, gōng jià pō yōu. dà xiǎo bù děng, jù zhě zài sān qiān dàn, xiǎo zhě wǔ bǎi shí. xià shuǐ zé shǒu jǐng zhī jì, héng yā yī liáng, jù lǔ liǎng zhī, liǎng bàng tuī yà ér xià. máo lǎn fān zhì yǔ jiāng hàn xiāng fǎng yún.
黄河满篷梢。其船自河入淮,自淮溯汴用之。质用楠木,工价颇优。大小不等,巨者载三千石,小者五百石。下水则首颈之际,横压一梁,巨橹两枝,两傍推轧而下。锚、缆、{}、帆制与江、汉相仿云。
guǎng dōng hēi lóu chuán yán chuán. běi zì nán xióng, nán dá huì shěng, xià cǐ huì cháo tōng zhāng quán zé yóu hǎi chà chéng hǎi zhōu yǐ. hēi lóu chuán wèi guān guì suǒ chéng, yán chuán yǐ zài huò wù. zhōu zhì liǎng bàng kě xíng zǒu. fēng fān biān pú wèi zhī, bù guà dú gān wéi, shuāng zhù xuán fān bù ruò zhōng yuán suí zhuǎn. nì liú féng jí qiǎn lì, zé yǔ gè shěng zhí tóng gōng yún.
广东黑楼船、盐船。北自南雄,南达会省,下此惠、潮通漳、泉则由海汊乘海舟矣。黑楼船为官贵所乘,盐船以载货物。舟制两傍可行走。风帆编蒲为之,不挂独竿桅,双柱悬帆不若中原随转。逆流冯藉缱力,则与各省直同功云。
huáng hé qín chuán sú míng bǎi zǐ chuán. zào zuò duō chū hán chéng, jù zhě zài shí shù wàn jūn shùn liú ér xià, gōng yòng huái xú dì miàn. zhōu zhì shǒu wěi fāng kuò jūn děng, cāng liáng píng xià bù shèn lóng qǐ, jí liú shùn xià, jù lǔ liǎng bàng jiā tuī, lái wǎng bù féng fēng lì. guī zhōu wǎn qiǎn duō zhì èr shí yú rén, shén yǒu qì zhōu kōng fǎn zhě.
黄河秦船(俗名摆子船。)造作多出韩城,巨者载石数万钧顺流而下,供用淮、徐地面。舟制首尾方阔均等,仓梁平下不甚隆起,急流顺下,巨橹两傍夹推,来往不冯风力。归舟挽缱多至二十余人,甚有弃舟空返者。
chē
○车
fán chē lì xíng píng dì, gǔ zhě qín jìn yàn qí zhī jiāo, liè guó zhàn zhēng bì yòng chē, gù qiān shèng wàn shèng zhī hào qǐ zì zhàn zhēng guó. chǔ hàn xuè zhēng ér hòu rì pì. nán fāng zé shuǐ zhàn yòng zhōu, lù zhàn yòng bù mǎ, běi yīng hú lǔ jiāo shǐ tiě qí, zhàn chē zhú wú suǒ yòng zhī. dàn jīn fú mǎ jià chē yǐ yùn zhòng zài, zé jīn rì luó chē jí tóng bǐ shí zhàn chē zhī yì yě.
凡车利行平地,古者秦、晋、燕、齐之交,列国战争必用车,故千乘、万乘之号起自战争国。楚、汉血争而后日辟。南方则水战用舟,陆战用步马,北膺胡虏交使铁骑,战车逐无所用之。但今服马驾车以运重载,则今日骡车即同彼时战车之义也。
fán luó chē zhī zhì yǒu sì lún zhě, yǒu shuāng lún zhě, qí shàng chéng zài zhī jià, jiē cóng zhóu shàng chuān dòu ér qǐ. sì lún zhě qián hòu gè héng zhóu yī gēn, zhóu shàng duǎn zhù qǐ jià zhí liáng, liáng shàng zài xiāng. mǎ zhǐ tuō jià zhī shí, qí shàng píng zhěng, rú jū wū ān wěn zhī xiàng. ruò liǎng lún zhě jià mǎ xíng shí, mǎ yè qí qián zé xiāng dì píng zhèng, tuō mǎ zhī shí zé yǐ duǎn mù cóng dì zhī chēng ér zhù, bù rán zé yī xiè yě.
凡骡车之制有四轮者,有双轮者,其上承载支架,皆从轴上穿斗而起。四轮者前后各横轴一根,轴上短柱起架直梁,梁上载箱。马止脱驾之时,其上平整,如居屋安稳之象。若两轮者驾马行时,马曳其前则箱地平正,脱马之时则以短木从地支撑而住,不然则欹卸也。
fán chē lún yī yuē yuán. sú míng chē tuó. qí dà chē zhōng gǔ sú míng chē nǎo zhǎng yī chǐ wǔ cùn, jiàn xiǎo róng chē zhù. suǒ wèi wài shòu fú zhōng guàn zhóu zhě. fú jì sān shí piàn, qí nèi chā gǔ, qí wài jiē fǔ. chē lún zhī zhōng nèi jí lún wài jiē wǎng, yuán zhuǎn yī quān zhě shì yuē fǔ yě. wǎng jì jìn tóu zé yuē lún yuán yě. fán dà chē tuō shí zé zhū wù xīng sàn shōu cáng. jià zé xiān shàng liǎng zhóu, rán hòu yǐ cì jiān jià. fán shì héng zhěn è jiē cóng zhóu shàng shòu jī yě.
凡车轮一曰辕。(俗名车陀。)其大车中毂(俗名车脑)长一尺五寸,(见《小戎》车注。)所谓外受辐、中贯轴者。辐计三十片,其内插毂,其外接辅。车轮之中内集轮外接辋,圆转一圈者是曰辅也。辋际尽头则曰轮辕也。凡大车脱时则诸物星散收藏。驾则先上两轴,然后以次间架。凡轼、衡、轸、轭皆从轴上受基也。
fán sì lún dà chē liàng kě zài wǔ shí shí, luó mǎ duō zhě huò shí èr guà huò shí guà, shǎo yì bā guà. zhí biān zhǎng yù zhě jū xiāng zhī zhōng, lì zú gāo chù. qián mǎ fēn wéi liǎng bān, zhàn chē sì mǎ yī bān, fēn cān fú. jiū huáng má wèi zhǎng suǒ fēn xì mǎ xiàng, hòu tào zǒng jié shōu rù héng nèi liǎng páng. zhǎng yù zhě shǒu zhí zhǎng biān, biān yǐ má wèi shéng, zhǎng qī chǐ xǔ, gān shēn yì xiāng děng, chá shì bù lì zhě biān jí qí shēn. xiāng nèi yòng èr rén chuài shéng, xū shí mǎ xìng yǔ suǒ xìng zhě wèi zhī. mǎ xíng tài jǐn zé jí qǐ chuài shéng, fǒu zé fān chē zhī huò cóng cǐ qǐ yě. fán chē xíng shí yù qián tú xíng rén yīng bì zhě, zé zhǎng yù zhě jí yǐ shēng hū, zé qún mǎ jiē zhǐ. fán mǎ suǒ zǒng xì tòu héng rù xiāng chù, jiē yǐ niú pí shù fù, shī jīng suǒ wèi" xié qū" shì yě.
凡四轮大车量可载五十石,骡马多者或十二挂或十挂,少亦八挂。执鞭掌御者居箱之中,立足高处。前马分为两班,(战车四马一班,分骖、服。)纠黄麻为长索分系马项,后套总结收入衡内两旁。掌御者手执长鞭,鞭以麻为绳,长七尺许,竿身亦相等,察视不力者鞭及其身。箱内用二人踹绳,须识马性与索性者为之。马行太紧则急起踹绳,否则翻车之祸从此起也。凡车行时遇前途行人应避者,则掌御者急以声呼,则群马皆止。凡马索总系透衡入箱处,皆以牛皮束缚,《诗经》所谓“胁驱”是也。
fán dà chē sì mǎ bù rù sì shě, chē shàng zài yǒu liǔ pán, jiě suǒ ér yě shí zhī. chéng chē rén shàng xià jiē yuán xiǎo tī. fán guò qiáo liáng zhōng gāo biān xià zhě, zé shí mǎ zhī zhōng zé yī zuì qiáng lì zhě xì yú chē hòu. dāng qí xià bǎn, zé jiǔ mǎ cóng qián huǎn yè, yī mǎ cóng hòu jié lì zhuā zhù, yǐ shā qí chí qū zhī shì, bù rán zé xiǎn dào yě. fán dà chē xíng chéng, yù hé yì zhǐ, yù shān yì zhǐ, yù qū jìng xiǎo dào yì zhǐ. xú yǎn biàn liáng zhī jiāo huò dá sān bǎi lǐ zhě, wú shuǐ zhī guó suǒ yǐ jì zhōu jí zhī qióng yě.
凡大车饲马不入肆舍,车上载有柳盘,解索而野食之。乘车人上下皆缘小梯。凡过桥梁中高边下者,则十马之中择一最强力者系于车后。当其下坂,则九马从前缓曳,一马从后竭力抓住,以杀其驰趋之势,不然则险道也。凡大车行程,遇河亦止,遇山亦止,遇曲径小道亦止。徐、兖、汴梁之交或达三百里者,无水之国所以济舟楫之穷也。
fán chē zhì wéi xiān zé zhǎng zhě wèi zhóu, duǎn zhě wèi gǔ, qí mù yǐ huái zǎo tán yú yòng láng yú wèi shàng. tán zhì tài jiǔ láo zé fā shāo, yǒu shèn yòng zhě hé bào zǎo huái, qí zhì měi yě. qí yú zhěn héng xiāng è zé zhū mù kě wèi ěr. cǐ wài, niú chē yǐ zài chú liáng, zuì shèng jìn dì. lù féng ài dào zé niú jǐng xì jù líng, míng yuē bào jūn zhī, yóu zhī luó chē qún mǎ jǐn xì líng shēng yě.
凡车质惟先择长者为轴,短者为毂,其木以槐、枣、檀、榆(用榔榆)为上。檀质太久劳则发烧,有慎用者合抱枣、槐,其至美也。其余轸、衡、箱、轭则诸木可为耳。此外,牛车以载刍粮,最盛晋地。路逢隘道则牛颈系巨铃,名曰报君知,犹之骡车群马尽系铃声也。
yòu běi fāng dú yuán chē, rén tuī qí hòu, lǘ yè qí qián, xíng rén bù nài qí zuò zhě, zé gù mì zhī. jū xí qí shàng yǐ bì fēng rì. rén bì liǎng páng duì zuò, fǒu zé yī dào. cǐ chē běi shàng cháng ān jǐ níng jìng dá dì jīng. bù zài rén zhě, zài huò yuē zhòng sì wǔ shí ér zhǐ. qí jià niú wèi jiào chē zhě, dú shèng zhōng zhōu. liǎng páng shuāng lún, zhōng chuān yī zhóu, qí fēn cùn píng rú shuǐ. héng jià duǎn héng liè jiào qí shàng, rén kě ān zuò, tuō jià bù yī. qí nán fāng dú lún tuī chē, zé yī rén zhī lì shì shì. róng zài liǎng shí, yù kǎn jí zhǐ, zuì yuǎn zhě zhǐ dá bǎi lǐ ér yǐ. qí yú nán yǐ méi shù. dàn shēng yú nán fāng zhě bú jiàn dà chē, lǎo yú běi fāng zhě bú jiàn jù jiàn, gù cū zài zhī.
又北方独辕车,人推其后,驴曳其前,行人不耐骑坐者,则雇觅之。鞠席其上以蔽风日。人必两旁对坐,否则欹倒。此车北上长安、济宁径达帝京。不载人者,载货约重四五石而止。其驾牛为轿车者,独盛中州。两旁双轮,中穿一轴,其分寸平如水。横架短衡列轿其上,人可安坐,脱驾不欹。其南方独轮推车,则一人之力是视。容载两石,遇坎即止,最远者止达百里而已。其余难以枚述。但生于南方者不见大车,老于北方者不见巨舰,故粗载之。