sòng zǐ yuē: yù yùn shān huī, zhū hán shuǐ mèi, cǐ lǐ chéng rán hū zāi, yì yì nì zhī shuō yě? dà fán tiān dì shēng wù, guāng míng zhě hūn zhuó zhī fǎn, zī rùn zhě kū sè zhī chóu, guì zài cǐ zé jiàn zài bǐ yǐ. hé pǔ yú tián xíng chéng xiāng qù èr wàn lǐ, zhū xióng yú cǐ, yù zhì yú bǐ, wú jìng ér lái, yǐ chǒng ài rén huán zhī zhōng, ér huī huáng láng miào zhī shàng, shǐ zhōng huá wú duān bǎo cáng zhé jié ér tuī shàng zuò yān. qǐ zhōng guó huī shān mèi shuǐ zhě, cuì zài rén shēn, ér tiān dì jīng huá zhǐ yǒu cǐ shù zāi?
宋子曰：玉韞山輝，珠涵水媚，此理誠然乎哉，抑意逆之說也？大凡天地生物，光明者昏濁之反，滋潤者枯澀之仇，貴在此則賤在彼矣。合浦、于闐行程相去二萬里，珠雄於此，玉峙於彼，無脛而來，以寵愛人寰之中，而輝煌廊廟之上，使中華無端寶藏折節而推上坐焉。豈中國輝山、媚水者，萃在人身，而天地菁華止有此數哉？

zhū
○珠

fán zhēn zhū bì chǎn bàng fù, yìng yuè chéng tāi, jīng nián zuì jiǔ, nǎi wèi zhì bǎo. qí yún shé fù lóng hàn jiāo pí yǒu zhū zhě, wàng yě. fán zhōng guó zhū bì chǎn léi lián èr chí. sān dài yǐ qián, huái yáng yì nán guó dì, dé zhū shāo jìn yǔ gòng huái yí zhū, huò hòu hù shì zhī biàn, fēi bì zé qí tǔ chǎn yě. jīn cǎi pú lǐ lù, yuán cǎi yáng cūn zhí gū kǒu, jiē chuán jì xiāng chéng zhī wàng, hé cháng dé zhū. zhì yún hū lǚ gǔ jiāng chū zhū, zé yí dì, fēi zhōng guó yě.
凡珍珠必產蚌腹，映月成胎，經年最久，乃為至寶。其雲蛇蝮、龍頷、鮫皮有珠者，妄也。凡中國珠必產雷、廉二池。三代以前，淮揚亦南國地，得珠稍近《禹貢》「淮夷珠」，或後互市之便，非必責其土產也。金采蒲里路，元采楊村直沽口，皆傳記相承之妄，何嘗得珠。至雲忽呂古江出珠，則夷地，非中國也。

fán bàng yùn zhū, nǎi wú zhì ér shēng zhì. tā wù xíng xiǎo ér jū shuǐ zú zhě, tūn shì hóng duō, shòu yǐ bù yǒng. bàng zé huán bāo jiān jiǎ, wú xì kě tóu, jí tūn fù, hú lún bù néng xiāo huà, gù dú dé bǎi nián qiān nián, chéng jiù wú jià zhī bǎo yě. fán bàng yùn zhū, jí qiān rèn shuǐ dǐ, yī féng yuán yuè zhōng tiān, jí kāi jiǎ yǎng zhào, qǔ yuè jīng yǐ chéng qí pò. zhōng qiū yuè míng, zé lǎo bàng yóu xǐ shén. ruò chè xiǎo wú yún, zé suí yuè dōng shēng xī méi, zhuǎn cè qí shēn ér yìng zhào zhī. tā hǎi bīn wú zhū zhě, cháo xī zhèn hàn, bàng wú ān shēn jìng cún zhī dì yě.
凡蚌孕珠，乃無質而生質。他物形小而居水族者，吞噬弘多，壽以不永。蚌則環包堅甲，無隙可投，即吞腹，囫圇不能消化，故獨得百年千年，成就無價之寶也。凡蚌孕珠，即千仞水底，一逢圓月中天，即開甲仰照，取月精以成其魄。中秋月明，則老蚌猶喜甚。若徹曉無雲，則隨月東升西沒，轉側其身而映照之。他海濱無珠者，潮汐震撼，蚌無安身靜存之地也。

fán lián zhōu chí zì wū ní dú lǎn shā zhì yú qīng luán, kě bǎi bā shí lǐ. léi zhōu chí zì duì lè dǎo xié wàng shí chéng jiè, kě bǎi wǔ shí lǐ. hù cǎi zhū měi suì bì yǐ sān yuè, shí shēng shā jì hǎi shén, jí qí qián jìng. hù shēng dàn hǎi xīng, rù shuǐ néng shì shuǐ sè, zhī jiāo lóng suǒ zài, zé bù gǎn qīn fàn.
凡廉州池自烏泥、獨攬沙至於青鸞，可百八十里。雷州池自對樂島斜望石城界，可百五十里。戶採珠每歲必以三月，時牲殺祭海神，極其虔敬。戶生啖海腥，入水能視水色，知蛟龍所在，則不敢侵犯。

fán cǎi zhū bó, qí zhì shì tā zhōu héng kuò ér yuán, duō zài cǎo jiàn yú shàng. jīng guò shuǐ xuán, zé zhì jiàn tóu zhī, zhōu nǎi wú yàng. zhōu zhōng yǐ zhǎng shéng xì méi rén yāo, xié lán tóu shuǐ. fán méi rén yǐ xī zào wān huán kōng guǎn, qí běn quē chù duì yǎn méi rén kǒu bí, lìng shū tòu hū xī yú zhōng, bié yǐ shú pí bāo luò ěr xiàng zhī jì. jí shēn zhě zhì sì wǔ bǎi chǐ, shí bàng lán zhōng. qì bī zé hàn shéng, qí shàng jí tí yǐn shàng, wú mìng zhě huò zàng yú fù. fán méi rén chū shuǐ, zhǔ rè cuì jí fù zhī, huǎn zé hán lì sǐ.
凡採珠舶，其制視他舟橫闊而圓，多載草荐於上。經過水漩，則擲薦投之，舟乃無恙。舟中以長繩系沒人腰，攜籃投水。凡沒人以錫造彎環空管，其本缺處對掩沒人口鼻，令舒透呼吸於中，別以熟皮包絡耳項之際。極深者至四五百尺，拾蚌籃中。氣逼則撼繩，其上急提引上，無命者或葬魚腹。凡沒人出水，煮熱毳急覆之，緩則寒慄死。

sòng cháo lǐ zhāo tǎo shè fǎ yǐ wèi jiǎng, zuì hòu mù zhù bān kǒu, liǎng jiǎo zhuì shí, yòng má shéng zuò dōu rú náng zhuàng. shéng xì bó liǎng bàng, chéng fēng yáng fān ér dōu qǔ zhī, rán yì yǒu piào nì zhī huàn. jīn hù liǎng fǎ bìng yòng zhī.
宋朝李招討設法以為耩，最後木柱扳口，兩角墜石，用麻繩作兜如囊狀。繩系舶兩傍，乘風揚帆而兜取之，然亦有漂溺之患。今戶兩法並用之。

fán zhū zài bàng, rú yù zài pú. chū bù shí qí guì jiàn, pōu qǔ ér shí zhī. zì wǔ fēn zhì yī cùn yī fēn jīng zhě wèi dà pǐn. xiǎo píng shì fù fǔ, yī biān guāng cǎi wēi shì dù jīn zhě, cǐ míng zhū, qí zhí yī kē qiān jīn yǐ. gǔ lái míng yuè yè guāng, jí cǐ biàn shì. bái zhòu qíng míng, yán xià kàn yǒu guāng yī xiàn shǎn shuò bù dìng, yè guāng nǎi qí měi hào, fēi zhēn yǒu hūn yè fàng guāng zhī zhū yě. cì zé zǒu zhū, zhì píng dǐ pán zhōng, yuán zhuǎn wú dìng xiē, jià yì yǔ zhū xiāng fǎng. huà zhě zhī shēn shòu hán yī lì, zé bù fù xiǔ huài, gù dì wáng zhī jiā zhòng jià gòu cǐ. cì zé huá zhū, sè guāng ér xíng bù shèn yuán. cì zé lèi zhū, cì guān yǔ zhū, cì shuì zhū, cì cōng fú zhū. yòu zhū rú liáng sù, cháng zhū rú wān dòu. bēi ér suì zhě yuē jī. zì yè guāng zhì yú suì jī, pì jūn yī rén shēn ér wáng gōng zhì yú máng lì yě.
凡珠在蚌，如玉在璞。初不識其貴賤，剖取而識之。自五分至一寸一分經者為大品。小平似覆釜，一邊光彩微似鍍金者，此名珠，其值一顆千金矣。古來「明月」、「夜光」，即此便是。白晝晴明，檐下看有光一線閃爍不定，「夜光」乃其美號，非真有昏夜放光之珠也。次則走珠，置平底盤中，圓轉無定歇，價亦與珠相仿。（化者之身受含一粒，則不復朽壞，故帝王之家重價購此。）次則滑珠，色光而形不甚圓。次則累珠，次官雨珠，次稅珠，次蔥符珠。幼珠如粱粟，常珠如豌豆。卑而碎者曰璣。自夜光至於碎璣，譬均一人身而王公至於氓隸也。

fán zhū shēng zhǐ yǒu cǐ shù, cǎi qǔ tài pín, zé qí shēng bù jì. jīng shù shí nián bù cǎi, zé bàng nǎi ān qí shēn, fán qí zi sūn ér guǎng yùn bǎo zhì. suǒ wèi zhū xǐ zhū hái, cǐ shā dìng sǐ pǔ, fēi zhēn yǒu qīng guān gǎn zhào yě. wǒ cháo hóng zhì zhōng, yī cǎi dé èr wàn bā qiān liǎng. wàn lì zhōng, yī cǎi zhǐ dé sān qiān liǎng, bù cháng suǒ fèi.
凡珠生止有此數，採取太頻，則其生不繼。經數十年不採，則蚌乃安其身，繁其子孫而廣孕寶質。所謂珠徙珠還，此煞定死譜，非真有清官感召也。（我朝弘治中，一採得二萬八千兩。萬曆中，一采止得三千兩，不償所費。）

bǎo
○寶

fán bǎo shí jiē chū jǐng zhōng, xī fān zhū yù zuì shèng, zhōng guó wéi chū yún nán jīn chǐ wèi yǔ lì jiāng liǎng chù. fán bǎo shí zì dà zhì xiǎo, jiē yǒu shí chuáng bāo qí wài, rú yù zhī yǒu pú. jīn yín bì jī tǔ qí shàng, yùn jié nǎi chéng, ér bǎo zé bù rán, cóng jǐng dǐ zhí tòu shàng kōng, qǔ rì jīng yuè huá zhī qì ér jiù, gù shēng zhì yǒu guāng míng. rú yù chǎn jùn tuān, zhū yùn shuǐ dǐ, qí yì yī yě.
凡寶石皆出井中，西番諸域最盛，中國惟出雲南金齒衛與麗江兩處。凡寶石自大至小，皆有石床包其外，如玉之有璞。金銀必積土其上，韞結乃成，而寶則不然，從井底直透上空，取日精月華之氣而就，故生質有光明。如玉產峻湍，珠孕水底，其義一也。

fán chǎn bǎo zhī jǐng jí jí shēn wú shuǐ, cǐ qián kūn pài shè jī guān. dàn qí zhōng bǎo qì rú wù, yīn yūn jǐng zhōng, rén jiǔ shí qí qì duō zhì sǐ. gù cǎi bǎo zhī rén, huò jié shí shù wèi qún, rù jǐng zhě dé qí bàn, ér jǐng shàng zhòng rén gòng dé qí bàn yě. xià jǐng rén yǐ zhǎng shéng xì yāo, yāo dài chā kǒu dài liǎng tiáo, jí quán jìn bǎo shí, suí shǒu jí shí rù dài. bǎo jǐng nèi bù róng shé chóng. yāo dài yī jù líng, bǎo qì bī bù dé guò, zé jí yáo qí líng, jǐng shàng rén yǐn tí shàng, qí rén jí wú yàng, rán yǐ hūn méng. zhǐ yǔ bái gǔn tāng rù kǒu jiě sàn, sān rì zhī nèi bù dé jìn shí liáng, rán hòu diào lǐ píng fù. qí dài nèi shí, dà zhě rú wǎn, zhōng zhě rú quán, xiǎo zhě rú dòu, zǒng bù xiǎo qí zhōng hé děng sè. fù yǔ zuó gōng jīn lǜ cuò jiě kāi, rán hòu zhī qí wèi hé děng sè yě.
凡產寶之井即極深無水，此乾坤派設機關。但其中寶氣如霧，氤氳井中，人久食其氣多致死。故采寶之人，或結十數為群，入井者得其半，而井上眾人共得其半也。下井人以長繩系腰，腰帶叉口袋兩條，及泉近寶石，隨手疾拾入袋。（寶井內不容蛇蟲。）腰帶一巨鈴，寶氣逼不得過，則急搖其鈴，井上人引ㄌ提上，其人即無恙，然已昏瞢。止與白滾湯入口解散，三日之內不得進食糧，然後調理平復。其袋內石，大者如碗，中者如拳，小者如豆，總不曉其中何等色。付與琢工釒慮錯解開，然後知其為何等色也。

shǔ hóng huáng zhǒng lèi zhě, wèi māo jīng jié yá xīng hàn shā hǔ pò mù nán jiǔ huáng lǎ zi. māo jīng huáng ér wēi dài hóng. hǔ pò zuì guì zhě míng yuē yù yīn yī, cǐ zhí huáng jīn wǔ bèi jià, hóng ér wēi dài hēi, rán zhòu jiàn zé hēi, dēng guāng xià zé hóng shén yě. mù nán chún huáng sè, lǎ zi chún hóng. qián dài hé wàng rén, yú sōng shù zhù fú líng, yòu zhù hǔ pò, kě xiào yě.
屬紅黃種類者，為貓精、羯芽、星漢砂、琥珀、木難、酒黃、喇子。貓精黃而微帶紅。琥珀最貴者名曰{玉}（音依，此值黃金五倍價，）紅而微帶黑，然晝見則黑，燈光下則紅甚也。木難純黃色，喇子純紅。前代何妄人，於松樹注茯苓，又注琥珀，可笑也。

shǔ qīng lǜ zhǒng lèi zhě, wèi sè sè zhū qiě mǔ lǜ yā gú shí kōng qīng zhī lèi. kōng qīng jì qǔ nèi zhì, qí mó shēng dǎ wèi kōng qīng. zhì méi guī yī zhǒng rú huáng dòu lǜ dòu dà zhě, zé hóng bì qīng huáng shù sè jiē jù. bǎo shí yǒu méi guī, rú zhū zhī yǒu jī yě. xīng hàn shā yǐ shàng, yóu yǒu zhǔ hǎi jīn dān. cǐ děng jiē xī fān chǎn, yì jiān qì chū. diān zhōng jǐng suǒ wú.
屬青綠種類者，為瑟瑟珠、且母綠、鴉鶻石、空青之類。（空青既取內質，其膜升打為空青。）至玫瑰一種如黃豆、綠豆大者，則紅、碧、青、黃數色皆具。寶石有玫瑰，如珠之有璣也。星漢砂以上，猶有煮海金丹。此等皆西番產，亦間氣出。滇中井所無。

shí rén wěi zào zhě, wéi hǔ pò yì jiǎ. gāo zhě zhǔ huà liú huáng, dī zhě yǐ yīn hóng zhī liào zhǔ rù niú yáng míng jiǎo, yìng zhào hóng chì yǐn rán, jīn yì zuì yì biàn rèn. hǔ pò mó zhī yǒu jiāng. zhì yǐn dēng cǎo, yuán huò rén zhī shuō, fán wù jiè rén qì néng yǐn shí qīng jiè yě. zì lái běn cǎo lòu wàng, shān qù wú shǐ zāi mù.
時人偽造者，唯琥珀易假。高者煮化硫黃，低者以殷紅汁料煮入牛羊明角，映照紅赤隱然，今亦最易辨認。（琥珀磨之有漿。）至引燈草，原惑人之說，凡物借人氣能引拾輕芥也。自來《本草》陋妄，刪去毋使災木。

yù
○玉

fán yù rù zhōng guó, guì zhòng yòng zhě jǐn chū yú tián hàn shí xī guó hào, hòu dài huò míng bié shī bā lǐ, huò tǒng fú chì jīn méng gǔ, dìng míng wèi xiáng. cōng lǐng. suǒ wèi lán tián, jí cōng lǐng chū yù bié dì míng, ér hòu shì wù yǐ wèi xī ān zhī lán tián yě. qí lǐng shuǐ fā yuán míng ā nòu shān, zhì cōng lǐng fēn jiè liǎng hé, yī yuē bái yù hé, yī yuē lǜ yù hé. hòu jìn rén gāo jū hǎi zuò yú tián guó xíng chéng jì zài yǒu wū yù hé, cǐ jié zé wàng yě.
凡玉入中國，貴重用者盡出于闐、（漢時西國號，後代或名別失八里，或統服赤斤蒙古，定名未詳。）蔥嶺。所謂藍田，即蔥嶺出玉別地名，而後世誤以為西安之藍田也。其嶺水發源名阿耨山，至蔥嶺分界兩河，一曰白玉河，一曰綠玉河。後晉人高居海作《于闐國行程記》載有烏玉河，此節則妄也。

yù pú bù cáng shēn tǔ, yuán quán jùn jí jī yìng ér shēng. rán qǔ zhě bù yú suǒ shēng chù, yǐ jí tuān wú zhuó shǒu. qí qí xià yuè shuǐ zhǎng, pú suí tuān liú xǐ, huò bǎi lǐ, huò èr sān bǎi lǐ, qǔ zhī hé zhōng. fán yù yìng yuè jīng guāng ér shēng, gù guó rén yán hé qǔ yù zhě, duō yú qiū jiān míng yuè yè, wàng hé hòu shì. yù pú duī jù chù, qí yuè sè bèi míng liàng. fán pú suí shuǐ liú, réng cuò zá luàn shí qiǎn liú zhī zhōng, tí chū biàn rèn ér hòu zhī yě.
玉璞不藏深土，源泉峻急激映而生。然取者不於所生處，以急湍無着手。俟其夏月水漲，璞隨湍流徙，或百里，或二三百里，取之河中。凡玉映月精光而生，故國人沿河取玉者，多於秋間明月夜，望河候視。玉璞堆聚處，其月色倍明亮。凡璞隨水流，仍錯雜亂石淺流之中，提出辨認而後知也。

bái yù hé liú xiàng dōng nán, lǜ yù hé liú xiàng xī běi. yì lì bǎ lì dì, qí dì yǒu míng wàng yě zhě, hé shuǐ duō jù yù. qí sú yǐ nǚ rén chì shēn méi shuǐ ér qǔ zhě, yún yīn qì xiāng zhào, zé yù liú bù shì, yì yú lāo qǔ, cǐ huò yí rén zhī yú yě. yí zhōng bù guì cǐ wù, gèng liú shù bǎi lǐ, tú yuǎn mò huò, zé qì ér bù yòng.
白玉河流向東南，綠玉河流向西北。亦力把力地，其地有名望野者，河水多聚玉。其俗以女人赤身沒水而取者，雲陰氣相召，則玉留不逝，易於撈取，此或夷人之愚也。（夷中不貴此物，更流數百里，途遠莫貨，則棄而不用。）

fán yù wéi bái yǔ lǜ liǎng sè. lǜ zhě zhōng guó míng cài yù. qí chì yù huáng yù zhī shuō, jiē qí shí láng zhī lèi, jià jí bù xià yú yù, rán fēi yù yě. fán yù pú gēn xì shān shí liú shuǐ, wèi tuī chū wèi shí, pú zhōng yù ruǎn rú mián xù, tuī chū wèi shí zé yǐ yìng, rù chén jiàn fēng zé yù yìng. wèi shì jiān zuó mo yǒu ruǎn yù, zé yòu fēi yě. fán pú cáng yù, qí wài zhě yuē yù pí, qǔ wèi yàn tuō zhī lèi, qí zhí wú jǐ. pú zhōng zhī yù yǒu zòng héng chǐ yú wú xiá diàn zhě, gǔ zhě dì wáng qǔ yǐ wèi xǐ. suǒ wèi lián chéng zhī bì, yì bù yì dé. qí zòng héng wǔ liù cùn wú xiá zhě, zhì yǐ wèi bēi, cǐ yì dāng shì zhòng bǎo yě.
凡玉唯白與綠兩色。綠者中國名菜玉。其赤玉、黃玉之說，皆奇石、琅之類，價即不下於玉，然非玉也。凡玉璞根系山石流水，未推出位時，璞中玉軟如棉絮，推出位時則已硬，入塵見風則愈硬。謂世間琢磨有軟玉，則又非也。凡璞藏玉，其外者曰玉皮，取為硯托之類，其值無幾。璞中之玉有縱橫尺余無瑕玷者，古者帝王取以為璽。所謂連城之璧，亦不易得。其縱橫五六寸無瑕者，治以為杯，此亦當世重寶也。

cǐ wài wéi xī yáng suǒ lǐ yǒu yì yù, píng shí bái sè, qíng rì xià kàn yìng chū hóng sè. yīn yǔ shí yòu wèi qīng sè, cǐ kě wèi zhī yù yāo, shàng fāng yǒu zhī. cháo xiān xī běi tài wèi shān yǒu qiān nián pú, zhōng cáng yáng zhī yù, yǔ cōng lǐng měi zhě wú shū yì. qí tā suī yǒu zài zhì, wén jiàn zé wèi jīng yě. fán yù yóu bǐ dì chán tóu huí, qí sú rén shǒu yī suì guǒ bù yī céng, lǎo zé yōng zhǒng zhī shén, gù míng chán tóu huí zi. qí guó wáng yì jǐn bù jiàn fā. wèn qí gù, zé yún jiàn fā zé suì xiōng huāng, kě xiào zhī shén. huò sù hé zhōu, huò jià tuó tuó, jīng zhuāng làng rù jiā yù, ér zhì yú gān zhōu yǔ sù zhōu. zhōng guó fàn yù zhě, zhì cǐ hù shì ér dé zhī, dōng rù zhōng huá, xiè cuì yān jīng. yù gōng biàn pú gāo xià dìng jià, ér hòu zuó zhī. liáng yù suī jí jīng shī, gōng qiǎo zé tuī sū jùn.
此外惟西洋瑣里有異玉，平時白色，晴日下看映出紅色。陰雨時又為青色，此可謂之玉妖，尚方有之。朝鮮西北太尉山有千年璞，中藏羊脂玉，與蔥嶺美者無殊異。其他雖有載志，聞見則未經也。凡玉由彼地纏頭回，（其俗人首一歲裹布一層，老則臃腫之甚，故名纏頭回子。其國王亦謹不見發。問其故，則雲見發則歲凶荒，可笑之甚。）或溯河舟，或駕橐駝，經莊浪入嘉峪，而至於甘州與肅州。中國販玉者，至此互市而得之，東入中華，卸萃燕京。玉工辨璞高下定價，而後琢之。（良玉雖集京師，工巧則推蘇郡。）

fán yù chū pōu shí, yě tiě wèi yuán pán, yǐ pén shuǐ shèng shā, zú tà yuán pán shǐ zhuǎn, tiān shā pōu yù, zhú hū huà duàn. zhōng guó jiě yù shā, chū shùn tiān yù tián yǔ zhēn dìng xíng tái liǎng yì, qí shā fēi chū hé zhōng, yǒu quán liú chū, jīng cuì rú miàn, jiè yǐ gōng yù, yǒng wú hào zhé. jì jiě zhī hòu, bié shī jīng qiǎo gōng fū, dé bīn tiě dāo zhě, zé wèi lì qì yě. bīn tiě yì chū xī fān hā mì wèi lì shí zhōng, pōu zhī nǎi dé.
凡玉初剖時，冶鐵為圓盤，以盆水盛沙，足踏圓盤使轉，添沙剖玉，逐忽劃斷。中國解玉沙，出順天玉田與真定邢台兩邑，其沙非出河中，有泉流出，精粹如面，藉以攻玉，永無耗折。既解之後，別施精巧工夫，得鑌鐵刀者，則為利器也。（鑌鐵亦出西番哈密衛礪石中，剖之乃得。）

fán yù qì zuó yú suì, qǔ rù tián huā yòng. yòu suì bù kān zhě, niǎn shāi hé huī tú qín sè, qín yǒu yù yīn, yǐ cǐ gù yě. fán lòu kè jué xì chù, nán shī zhuī rèn zhě, yǐ chán sū tián huà ér hòu qiè zhī. wù lǐ zhì fú, dài bù kě xiǎo. fán jiǎ yù yǐ chōng zhě, rú xī zhī yú yín, zhāo rán yì biàn. jìn zé dǎo chōng shàng liào bái cí qì, xì guò wēi chén, yǐ bái liǎn zhū zhī diào chéng wèi qì, gān zào yù sè yè rán, cǐ wěi zuì qiǎo yún.
凡玉器琢余碎，取入鈿花用。又碎不堪者，碾篩和灰塗琴瑟，琴有玉音，以此故也。凡鏤刻絕細處，難施錐刃者，以蟾酥填畫而後鍥之。物理制服，殆不可曉。凡假玉以充者，如錫之於銀，昭然易辨。近則搗舂上料白瓷器，細過微塵，以白斂諸汁調成為器，乾燥玉色燁然，此偽最巧雲。

fán zhū yù jīn yín, tāi xìng xiāng fǎn. jīn yín shòu rì jīng, bì chén mái shēn tǔ jié chéng. zhū yù bǎo shí shòu yuè huá, bù shòu tǔ cùn yǎn gài. bǎo shí zài jǐng shàng tòu bì kōng, zhū zài zhòng yuān, yù zài jùn tān, dàn shòu kōng míng shuǐ sè gài shàng. zhū yǒu luó chéng, luó mǔ jū zhōng, lóng shén shǒu hù, rén bù gǎn fàn. shù yīng rù shì yòng zhě, luó mǔ tuī chū rén qǔ. yù chū yùn chù, yì bù kě dé. yù shén tuī xǐ rù hé, rán hòu zì qǔ, yǔ zhū gōng tóng shén yì yún.
凡珠玉、金銀，胎性相反。金銀受日精，必沉埋深土結成。珠玉、寶石受月華，不受土寸掩蓋。寶石在井上透碧空，珠在重淵，玉在峻灘，但受空明、水色蓋上。珠有螺城，螺母居中，龍神守護，人不敢犯。數應入世用者，螺母推出人取。玉初孕處，亦不可得。玉神推徙入河，然後恣取，與珠宮同神異雲。

fù: mǎ nǎo　 shuǐ jīng　 liú lí
○附：瑪瑙　水晶　琉璃

fán mǎ nǎo fēi shí fēi yù, zhōng guó chǎn chù pō duō, zhǒng lèi yǐ shí yú jì. dé zhě duō wèi zān dù gōu yīn kòu jié zhī lèi, huò wèi qí zǐ, zuì dà zhě wèi píng fēng jí zhào miàn. shàng pǐn zhě chǎn níng xià wài jiǎo qiāng dì shā qì zhōng, rán zhōng guó jí guǎng yǒu, shāng fàn zhě yì bù yuǎn shè yě. jīn jīng shī huò zhě duō shì dà tóng wèi zhōu jiǔ kōng shān xuān fǔ sì jiǎo shān suǒ chǎn, yǒu jiā tāi mǎ nǎo jié zi mǎ nǎo jǐn hóng mǎ nǎo, shì bù yī lèi. ér shén mù fǔ gǔ chū jiāng shuǐ mǎ nǎo jǐn chán mǎ nǎo, suí fāng huò yù, cǐ qí dà duān yún. shì fǎ yǐ yà mù bù rè zhě wèi zhēn. wěi zhě suī yì wèi, rán zhēn zhě zhí yuán bù shèn guì, gù bù lè shòu qí jì yě.
凡瑪瑙非石非玉，中國產處頗多，種類以十餘計。得者多為簪{度}、鈎（音扣）結之類，或為棋子，最大者為屏風及棹面。上品者產寧夏外徼羌地砂磧中，然中國即廣有，商販者亦不遠涉也。今京師貨者多是大同、蔚州九空山、宣府四角山所產，有夾胎瑪瑙、截子瑪瑙、錦紅瑪瑙，是不一類。而神木、府谷出漿水瑪瑙、錦纏瑪瑙，隨方貨鬻，此其大端雲。試法以砑木不熱者為真。偽者雖易為，然真者值原不甚貴，故不樂售其技也。

fán zhōng guó chǎn shuǐ jīng, shì mǎ nǎo shǎo shā, jīn nán fāng yòng zhě duō fú jiàn zhāng pǔ chǎn shān míng tóng shān, běi fāng yòng zhě duō xuān fǔ huáng jiān shān chǎn, zhōng tǔ yòng zhě duō hé nán xìn yáng zhōu hēi sè zhě zuì měi yǔ hú guǎng xìng guó zhōu pān jiā shān chǎn, hēi sè zhě chǎn běi bù chǎn nán. qí tā shān xué běn yǒu zhī ér cǎi shí wèi dào, yǔ yǐ jīng cǎi shí ér guān sī lì jìn fēng bì rú guǎng xìn jù zhōng guān kāi cǎi zhī lèi zhě shàng duō yě. fán shuǐ jīng chū shēn shān xué nèi bào liú shí xià zhī zhōng, qí shuǐ jīng jīng liú chū, zhòu yè bù duàn, liú chū dòng mén bàn lǐ xǔ, qí miàn shàng rú yóu zhū gǔn fèi. fán shuǐ jīng wèi lí xué shí rú mián ruǎn, jiàn fēng fāng jiān yìng. zuó gōng dé yí zhě, jiù shān xué chéng cū pī, rán hòu chí guī jiā gōng, shěng lì shí bèi yún.
凡中國產水晶，視瑪瑙少殺，今南方用者多福建漳浦產（山名銅山，）北方用者多宣府黃尖山產，中土用者多河南信陽州（黑色者最美）與湖廣興國州（潘家山）產，黑色者產北不產南。其他山穴本有之而采識未到，與已經采識而官司厲禁封閉（如廣信懼中官開採之類）者尚多也。凡水晶出深山穴內瀑流石罅之中，其水經晶流出，晝夜不斷，流出洞門半里許，其面尚如油珠滾沸。凡水晶未離穴時如棉軟，見風方堅硬。琢工得宜者，就山穴成粗坯，然後持歸加功，省力十倍雲。

fán liú lí shí, yǔ zhōng guó shuǐ jīng zhàn chéng huǒ qí qí lèi xiāng tóng, tóng yī jīng guāng míng tòu zhī yì. rán bù chǎn zhōng guó, chǎn yú xī yù. qí shí wǔ sè jiē jù, zhōng huá rén yàn zhī, suì jié rén qiǎo yǐ xiào zhī. yú shì shāo líng lt shāng wǎ gt zhuǎn yòu chéng huáng lǜ sè zhě yuē liú lí wǎ. jiān huà yáng jiǎo wèi shèng yóu yǔ lóng zhú zhě wèi liú lí wǎn. hé huà xiāo qiān xiě zhū tóng xiàn chuān hé zhě wèi liú lí dēng. niē piàn wèi liú lí píng dài. xiāo yòng jiān liàn shàng jié mǎ yá zhě. gè sè yán liào zhī rèn cóng diǎn rǎn. fán wèi dēng zhū jiē huái běi qí dì rén, yǐ qí dì chǎn xiāo zhī gù.
凡琉璃石，與中國水精、占城火齊其類相同，同一精光明透之義。然不產中國，產於西域。其石五色皆具，中華人艷之，遂竭人巧以肖之。於是燒瓴<商瓦>轉釉成黃綠色者曰琉璃瓦。煎化羊角為盛油與籠燭者為琉璃碗。合化硝、鉛寫珠銅線穿合者為琉璃燈。捏片為琉璃瓶袋。（硝用煎煉上結馬牙者。）各色顏料汁任從點染。凡為燈、珠皆淮北齊地人，以其地產硝之故。

fán xiāo jiàn huǒ hái kōng, qí zhì běn wú, ér hēi qiān wèi zhòng zhì zhī wù. liǎng wù jiǎ huǒ wèi méi, xiāo yù yǐn qiān hái kōng, qiān yù liú xiāo zhù shì, hé tóng yī fǔ zhī zhōng, tòu chū guāng míng xíng xiàng. cǐ qián kūn zào huà yǐn xiàn yú róng yì dì miàn. tiān gōng juàn mò, zhe ér chū zhī.
凡硝見火還空，其質本無，而黑鉛為重質之物。兩物假火為媒，硝欲引鉛還空，鉛欲留硝住世，和同一釜之中，透出光明形象。此乾坤造化隱現於容易地面。《天工》卷末，著而出之。