strong biān fáng sì strong
边防四
nán mán xià
南蛮下
lǐng nán xù lüè
岭南序略
wǔ lǐng zhī nán, zhǎng hǎi zhī běi, sān dài yǐ qián, shì wèi huāng fú. qín píng tiān xià, kāi zhì nán hǎi děng sān jùn. qín luàn, zhào tuó jù yǒu qí dì. chuán wǔ dài jiǔ shí sān suì, zhì hàn wǔ jiàn yuán zhōng, fú bō jiāng jūn lù bó dé miè zhī, fēn wéi dān ěr děng jiǔ jùn. qí zhū yá jùn zài hǎi zhōu shàng, dà shuài shù suì yī fǎn. yuán dì chū yuán zhōng, nà jiǎ juān zhī yì, bà zhī. hòu hàn guāng wǔ jiàn wǔ zhōng, jiāo zhǐ nǚ zǐ zhēng cè fǎn, lüè yǒu liù shí yú chéng. fú bō jiāng jūn mǎ yuán tǎo píng zhī. huán líng yǐ hòu, mán liáo yòu jù xiàng jùn xiàng lín xiàn, suì wèi lín yì guó yǐ. qí yú jùn xiàn, lì dài suī shí yǒu fǎn luàn, zhōu jùn bīng xuán píng dìng zhī.
五岭之南,涨海之北,三代以前,是为荒服。秦平天下,开置南海等三郡。秦乱,赵佗据有其地。传五代九十三岁,至汉武建元中,伏波将军路博德灭之,分为儋耳等九郡。其珠崖郡在海洲上,大率数岁一反。元帝初元中,纳贾捐之议,罢之。后汉光武建武中,交趾女子徵侧反,略有六十馀城。伏波将军马援讨平之。桓灵以后,蛮獠又据象郡象林县,遂为林邑国矣。其馀郡县,历代虽时有反乱,州郡兵旋平定之。
lǐng nán mán liáo
岭南蛮獠
jí nán zhī rén, diāo tí jiāo zhǐ. qí sú nán nǚ tóng chuān ér yù. tí, é yě. diāo wèi kè qí jī, yǐ dān qīng niè zhī yě. jiāo zhǐ, wèi zú dà zhǐ kāi kuò, bìng lì xiāng jiāo. qí xī yǒu dàn rén guó, shēng shǒu zi zhé jiě ér shí zhī, wèi zhī yí dì. wèi zhǐ zé yǐ yí qí jūn, jūn xī ér shǎng qí fù. qǔ qī qiè měi, jiē ràng qí xiōng, wū hǔ rén shì yě. wū hǔ dì zài jīn nán hǎi jùn zhī xī nán, ān nán fǔ zhī běi, lǎng níng jùn guǎn.
极南之人,雕题交趾。其俗男女同川而浴。(题,额也。雕谓刻其肌,以丹青涅之也。交趾,谓足大趾开阔,并立相交。)其西有啖人国,生首子辄解而食之,谓之宜弟。味旨则以遗其君,君憙而赏其父。娶妻妾美,皆让其兄,乌浒人是也。(乌浒地在今南海郡之西南,安南府之北,朗宁郡管。)
jiāo zhǐ zhī nán yǒu yuè shang guó. zhōu gōng jū shè liù nián, tiān xià hé píng, yuè shang yǐ chóng yì ér xiàn bái zhì. zhōu dé jì shuāi, yú shì shāo jué. jí chǔ zi chēng bà, cháo gòng bǎi yuè.
交趾之南有越裳国。周公居摄六年,天下和平,越裳以重译而献白雉。周德既衰,於是稍绝。及楚子称霸,朝贡百越。
qín shǐ huáng píng tiān xià, kāi lǐng wài, zhì nán hǎi jīn nán hǎi shǐ xīng yì níng hǎi fēng ēn píng nán líng lín hè gāo yào gǎn yì jìn kāng lín fēng kāi yáng gāo liáng lián chéng xīn xīng tóng líng huái dé cháo yáng děng jùn dì jiē shì. guì lín jīn shǐ ān píng lè měng shān kāi jiāng cāng wú xún jiāng lín jiāng yù lín píng qín ān chéng hè shuǐ cháng lín xiàng jùn lóng chéng róng shuǐ lǎng níng huái zé níng rén níng pǔ héng shān xiū dé lóng chí yǒng dìng děng jùn dì jiē shì. xiàng jùn. jīn zhāo yì nán pān pǔ níng líng shuǐ nán chāng dìng chuān níng yuè ān nán wǔ é lóng shuǐ xīn chéng jiǔ zhēn fú lù wén yáng rì nán chéng huà yù shān hé pǔ ān lè hǎi kāng wēn shuǐ tāng quán děng jùn jiē shì. zhì hú hài shí, nán hǎi wèi rèn xiāo bìng qiě sǐ, zhào nán hǎi lóng chuān lìng zhēn dìng rén zhào tuó yǔ yuē: hàn zhēn dìng jīn cháng shān jùn, hàn lóng chuān jīn hǎi fēng jùn." zhōng guó rǎo luàn, wèi zhī suǒ ān. pān yú jīn nán hǎi jùn fù shān xiǎn zǔ, fù, yǐ yě. nán běi dōng xī shù qiān lǐ, kě yǐ wéi guó. jùn zhōng cháng lì wú zú yǔ yán, gù zhào gōng gào zhī." jí bèi tuó shū, xíng nán hǎi wèi shì. bèi, jiā yě. xiāo sǐ, tuó jí jué qín suǒ kāi xīn dào, jù bīng zì shǒu. qín yǐ miè, tuó jí jī bìng guì lín xiàng jùn, zì lì wèi nán yuè wǔ wáng.
秦始皇平天下,开岭外,置南海、(今南海、始兴、义宁、海丰、恩平、南陵、临贺、高要、感义、晋康、临封、开阳、高凉、连城、新兴、铜陵、怀德、潮阳等郡地皆是。)桂林、(今始安、平乐、蒙山、开江、苍梧、浔江、临江、郁林、平琴、安城、贺水、常林、象郡、龙城、融水、朗宁、怀泽、宁仁、宁浦、横山、脩德、龙池、永定等郡地皆是。)象郡。(今招义、南潘、普宁、陵水、南昌、定川、宁越、安南、武峨、龙水、忻城、九真、福禄、文阳、日南、承化、玉山、合浦、安乐、海康、温水、汤泉等郡皆是。)至胡亥时,南海尉任嚣病且死,召南海龙川令真定人赵佗语曰:(汉真定今常山郡,汉龙川今海丰郡。)”中国扰乱,未知所安。番禺(今南海郡)负山险阻,(负,倚也。)南北东西数千里,可以为国。郡中长吏无足与言,故召公告之。”即被佗书,行南海尉事。(被,加也。)嚣死,佗即绝秦所开新道,聚兵自守。秦已灭,佗即击并桂林、象郡,自立为南越武王。
hàn yǐ dìng tiān xià, wèi zhōng guó láo kǔ, gù shì tuó bù zhū, qiǎn lù jiǎ lì tuó wèi nán yuè wáng. gāo hòu shí, tuó nǎi zì chēng wéi nán yuè wǔ dì, fā bīng gōng cháng shā biān yì, bài shù xiàn ér qù. jīn cháng shā héng yáng děng jùn. yǐ bīng wēi cái wù lù yí mǐn yuè jí jīn mǐn chuān. xī ōu luò yuè yì shǔ yān, xī ōu jí luò yuè yě, yán xī zhě yǐ bié dōng ōu ěr. jīn nán hǎi jùn xī nán huái zé děng jùn. dōng xī wàn yú lǐ, nán běi shù qiān lǐ. jí xiào wén dì chū lì, zhèn fǔ tiān xià, nǎi wèi tuó qīn zhǒng zài zhēn dìng, zhì shǒu yì, suì shí fèng cí zhào qí cóng kūn jì, zūn guān hòu cì chǒng zhī. zhào lù jiǎ shǐ wǎng yù zhī. jiǎ zhì, nán yuè wáng shàng shū xiè, yuàn wèi fān chén fèng zhí gòng.
汉已定天下,为中国劳苦,故释佗不诛,遣陆贾立佗为南越王。高后时,佗乃自称为南越武帝,发兵攻长沙边邑,败数县而去。(今长沙、衡阳等郡。)以兵威财物赂遗闽越、(即今闽川。)西瓯骆越役属焉,(西瓯即骆越也,言西者以别东瓯耳。今南海郡西南怀泽等郡。)东西万馀里,南北数千里。及孝文帝初立,镇抚天下,乃为佗亲冢在真定,置守邑,岁时奉祠;召其从昆季,尊官厚赐宠之。诏陆贾使往谕之。贾至,南越王上书谢,愿为藩臣奉职贡。
zhì wǔ dì jiàn yuán sì nián, tuó sūn hú shí, mǐn yuè wáng yǐng xīng bīng jī nán yuè biān yì. hú shǐ rén shàng shū yuē:" liǎng yuè jù wèi fān chén, wú de shàn xīng bīng xiāng gōng jī. jīn dōng yuè shàn qīn chén, chén bù gǎn xīng bīng, wéi tiān zǐ zhào zhī." yú shì tiān zǐ duō nán yuè yì, shǒu zhí yuē, wèi qiǎn liǎng jiāng wǎng tǎo mǐn yuè. huái nán wáng ān shàng shū jiàn yuē:" fū yuè, fāng wài zhī dì, jiǎn fā wén shēn zhī rén yě, yuè rén jiǎn fā, gǔ jiǎn zì yě, jiǎn yǔ jiǎn tóng. bù kě yǐ guàn dài zhī guó fǎ dù lǐ yě. zì sān dài zhī shèng, hú yuè bù yǔ shòu zhēng shuò, fēi qiáng bù néng fú, wēi bù néng zhì yě yǐ wéi bù jū zhī dì, bù mù zhī rén, bù zú yǐ fán zhōng guó yě. dì bù kě jū, ér rén bù kě mù yǎng. gù gǔ zhě fēng nèi diān fú, fēng nèi wèi fēng qí qiān lǐ zhī nèi. diān fú zhǔ lǐ wáng tián, yǐ gōng jì sì yě. fēng wài hóu fú, fēng wài, qiān lǐ zhī wài. hóu, hòu yě, wèi wáng zhě chì hòu. hóu wèi bīn fú, hóu fú zhī wài yòu yǒu wèi fú, bīn jiàn yú wáng, hóu wèi èr fú tóng wèi bīn yě. mán yí yào fú, yòu zài hóu wèi zhī wài, ér jū jiǔ zhōu zhī nèi zhě. yào yán yǐ wén dé yào shù zhī ěr. róng dí huāng fú. cǐ zài jiǔ zhōu zhī wài zhě yě. huāng yán qí huāng hū jué yuǎn, lái qù wú cháng. yuǎn jìn zhī shì yì yě. zì hàn chū dìng yǐ lái qī shí èr nián, wú yuè rén xiāng gōng jī zhě bù kě shèng shǔ, rán tiān zǐ wèi cháng jǔ bīng ér rù qí dì yě. chén wén yuè fēi yǒu chéng guō yì lǐ yě, chù xī gǔ zhī jiān, huáng zhú zhī zhōng, zhú cóng yě. zhú tián yuē huáng. xí yú shuǐ dòu, biàn yú yòng zhōu, dì shēn mèi ér duō shuǐ xiǎn. wèi, àn yě, yán duō cǎo mù. zhōng guó zhī rén bù zhī qí shì zǔ ér rù qí dì, suī bǎi bù dàng qí yī. dé qí dì, bù kě jùn xiàn yě gōng zhī, bù kě bào qǔ yě. yǐ dì tú chá qí shān chuān yào sài, xiāng qù bù guò cùn shù, ér xián dú shù bǎi qiān lǐ, zǔ xiǎn lín cóng, fú néng jǐn zhe. bù kě jǐn zài yú tú. zhe, zhāng xǔ fǎn. shì zhī ruò yì, xíng zhī shén nán. jīn zì gōng jī, ér bì xià yǐ bīng jiù zhī, shì fǎn yǐ zhōng guó ér láo mán yí yě. pí láo zhōng guó zhī rén yú mán yí zhī dì. qiě yuè rén yú gàng qīng bó, gàng, zhì jiàng fǎn. fù yuē fǎn fù, qí bù yòng tiān zǐ zhī fǎ dù, fēi yī rì zhī jī yě. yī bù fèng zhào, jǔ bīng zhū zhī, chén kǒng hòu bīng gé wú shí dé xī yě. jīn fā bīng xíng shù qiān lǐ, zī yī liáng, rù yuè dì, yú jiào ér shù lǐng, jiào yīn qiáo, wèi ài dào yú chē yě. tuō zhōu ér rù shuǐ, tuō, yè yě, yīn tuó. xià yuè shǔ shí, ōu xiè huò luàn zhī bìng xiāng suí shǔ yě. céng wèi jiē rèn, sǐ shāng zhě bì zhòng yǐ. qiě yuè rén guǎ lì báo cái, bù néng lù zhàn, yòu wú chē qí gōng nǔ zhī yòng, rán ér bù kě rù zhě, yǐ bǎo dì xiǎn, ér zhōng guó zhī rén bù néng qí shuǐ tǔ yě. néng, kān. nán fāng shǔ shī, jìn xià dān rè, dān, huáng bìng, dīng gàn fǎn. bào lù shuǐ jū, fù shé hē chóng, hē, dú yě, yīn hè. jí yì jiē zuò, bīng wèi xuè rèn ér bìng sǐ shí èr sān, suī jǔ yuè guó ér lǔ zhī, bù zú yǐ cháng suǒ wáng. jǔ wèi zǒng qǔ yě. chén wén dào lù yán, mǐn yuè wáng dì jiǎ shì wáng ér shā zhī, jiǎ zhě mǐn wáng dì zhī míng. jiǎ yǐ zhū sǐ, qí rén wèi yǒu suǒ shǔ. bì xià ruò yù lái nèi, chù zhī zhōng guó, shǐ zhòng chén lín cún wèi shěng wèn. yǐ zhāo zhì zhī, cǐ bì xié yòu fú lǎo yǐ guī shèng dé. ruò bì xià wú suǒ yòng zhī, zé jì qí jué shì, cún qí wáng guó, jiàn qí wáng hóu, cǐ bì wěi zhì wèi fān chén, dài gōng gòng zhí. bì xià yǐ fāng cùn zhī yìn, zhàng èr zhī zǔ, bù láo yī zú, bù dùn yī jǐ, dùn yīn dùn. ér wēi dé bìng xíng. jīn yǐ bīng rù qí dì, bì zhì tù táo rù shān lín xiǎn zǔ. rú zhì tù zhī táo cuàn, ér rù shān lín xiǎn zǔ zhī zhōng. bèi ér qù zhī, zé fù xiāng qún jù liú ér shǒu zhī, lì suì jīng nián, zé shì zú bà juàn, bà yīn pí. shí liáng fá jué, nán zǐ bù dé gēng jià shù zhǒng, fù rén bù dé fǎng jī zhī rèn. rèn, nǚ jīn fǎn. bì xià yǐ sì hǎi wèi jìng, jiǔ zhōu wèi jiā, shēng rén zhī shǔ jiē wèi chén qiè, rén tú zhī zhòng zú yǐ fèng qiān guān zhī gōng, zū shuì zhī shōu zú yǐ gěi shèng yú zhī yù, hào lìng tiān xià, sì hǎi zhī nèi mò bù xiǎng yìng. bì xià chuí dé huì yǐ fù yù zhī, shǐ yuán yuán zhī méng ān shēng lè yè, zé zé bèi wàn dài, chuán zhī zǐ sūn. yí dí zhī dì hé zú yǐ wéi yī rì zhī jiān xián dú yuē xián. dé qí dì wù bù zú wèi yī rì xián xiá zhī yú. ér fán hàn mǎ zhī láo hū?" dì bù cóng. bīng wèi yú lǐng, mǐn yuè wáng dì yú shàn shā yǐng yǐ jiàng, yú shì bà bīng.
至武帝建元四年,佗孙胡时,闽越王郢兴兵击南越边邑。胡使人上书曰:“两越俱为藩臣,无得擅兴兵相攻击。今东越擅侵臣,臣不敢兴兵,唯天子诏之。”於是天子多南越义,守职约,为遣两将往讨闽越。淮南王安上书谏曰:”夫越,方外之地,劗发文身之人也,(越人劗发,古翦字也,劗与翦同。)不可以冠带之国法度理也。自三代之盛,胡、越不与受正朔,非强不能服,威不能制也;以为不居之地,不牧之人,不足以烦中国也。(地不可居,而人不可牧养。)故古者封内甸服,(封内谓封圻千里之内。甸服主理王田,以供祭祀也。)封外侯服,(封外,千里之外。侯,候也,为王者斥候。)侯卫宾服,(侯服之外又有卫服,宾见於王,侯卫二服同为宾也。)蛮夷要服,(又在侯卫之外,而居九州之内者。要言以文德要束之耳。)戎狄荒服。(此在九州之外者也。荒言其荒忽绝远,来去无常。)远近之势异也。自汉初定以来七十二年,吴、越人相攻击者不可胜数,然天子未尝举兵而入其地也。臣闻越非有城郭邑里也,处谿谷之间,篁竹之中,(竹丛也。竹田曰篁。)习於水斗,便於用舟,地深昧而多水险。(味,暗也,言多草木。)中国之人不知其势阻而入其地,虽百不当其一。得其地,不可郡县也;攻之,不可暴取也。以地图察其山川要塞,相去不过寸数,而閒独数百千里,阻险林丛,弗能尽著。(不可尽载於图。著,张许反。)视之若易,行之甚难。今自攻击,而陛下以兵救之,是反以中国而劳蛮夷也。(疲劳中国之人於蛮夷之地。)且越人愚戆轻薄,(戆,陟降反。)负约反覆,其不用天子之法度,非一日之积也。壹不奉诏,举兵诛之,臣恐后兵革无时得息也。今发兵行数千里,资衣粮,入越地,舆轿而隃岭,(轿音桥,谓隘道舆车也。)拕舟而入水,(拕,曳也,音佗。)夏月暑时,欧洩霍乱之病相随属也。曾未接刃,死伤者必众矣。且越人寡力薄材,不能陆战,又无车骑弓弩之用,然而不可入者,以保地险,而中国之人不能其水土也。(能,堪。)南方暑湿,近夏瘅热,(瘅,黄病,丁幹反。)暴露水居,蝮蛇蠚虫,(蠚,毒也,音壑。)疾疫皆作,兵未血刃而病死十二三,虽举越国而虏之,不足以偿所亡。(举谓总取也。)臣闻道路言,闽越王弟甲弑王而杀之,(甲者闽王弟之名。)甲以诛死,其人未有所属。陛下若欲来内,处之中国,使重臣临存(谓省问。)以招致之,此必携幼扶老以归圣德。若陛下无所用之,则继其绝世,存其亡国,建其王侯,此必委质为藩臣,代供贡职。陛下以方寸之印,丈二之组,不劳一卒,不顿一戟,(顿音钝。)而威德并行。今以兵入其地,必雉兔逃入山林险阻。(如雉兔之逃窜,而入山林险阻之中。)背而去之,则复相群聚;留而守之,历岁经年,则士卒罢倦,(罢音疲。)食粮乏绝,男子不得耕稼树种,妇人不得纺绩织纴。(纴,女今反。)陛下以四海为境,九州为家,生人之属皆为臣妾,人徒之众足以奉千官之供,租税之收足以给乘舆之御,号令天下,四海之内莫不响应。陛下垂德惠以覆育之,使元元之甿安生乐业,则泽被万代,传之子孙。夷狄之地何足以为一日之间(閒读曰闲。得其地物不足为一日闲暇之虞。)而烦汗马之劳乎?”帝不从。兵未逾岭,闽越王弟馀善杀郢以降,於是罢兵。
hòu zhì sūn xìng lì. qí mǔ tài hòu běn zhōng guó rén, quàn wáng jí xìng chén shàng shū qǐng bǐ nèi zhū hóu, sān suì yī zhāo. qí xiāng lǚ jiā bù yù, suì fǎn, gōng shā tài hòu wáng, jǐn shā hàn shǐ zhě, lì hú cháng nán jiàn dé wèi wáng, fā bīng shǒu yào hài chù. yú shì lìng yuè rén jí jiāng huái yǐ nán lóu chuán shí wàn shī wǎng tǎo zhī. yuán dǐng wǔ nián qiū, wèi wèi lù bó dé wèi fú bō jiāng jūn, zì guì yáng, xià huì shuǐ jīn lián shān jùn yǒu huì shuǐ, tōng sì huì. huò zuò huáng. huì yīn huì. zhǔ jué dū wèi yáng pū wèi lóu chuán jiāng jūn, chū zhāng jùn, xià héng pǔ jīn nán kāng jùn tài kāng xiàn xī nán. gù guī yì yuè hóu èr rén gù yuè rén, jiàng wèi hóu. wèi gē chuán xià lài jiāng jūn, lài, shuǐ liú shā shàng yě. wǔ zǐ xū yǒu gē chuán yǐ zài gān gē, yīn wèi zhī gē chuán. chū líng líng, jīn jùn. huò xià lí shuǐ, jīn guì jiāng. huò dǐ cāng wú jīn jùn. shǐ chí yì hóu yuè rén, míng yí. yīn bā shǔ zuì rén, fā yè láng bīng, xià zāng kē jiāng: xián huì pān yú. yuán dǐng liù nián dōng, lóu chuán jiāng jūn jiāng jīng zú xiān xiàn xún xiá, pò shí mén, jīn nán hǎi jùn běi. dé yuè chuán sù, yīn tuī ér qián, cuò yuè fēng. fú bō jiāng jūn jiāng zuì rén dào yuǎn hòu qī, yǔ lóu chuán huì, nǎi yǒu qiān yú rén, suì jù jìn. lóu chuán jū qián, zhì pān yú. jiàn dé jiā jiē chéng shǒu. lóu chuán zì zé biàn chù, jū dōng nán miàn, fú bō jū xī běi miàn. huì mù, lóu chuán gōng bài yuè rén, zòng huǒ shāo chéng. yuè sù wén fú bō, mù, bù zhī qí bīng duō shǎo. fú bō nǎi qiǎn shǐ zhāo xiáng zhě, cì yìn shòu, fù zòng lìng xiāng zhāo. lái jiàng zhě jí cì yǐ hóu yìn, ér fàng lìng hái, gèng xiāng zhāo yù. lóu chuán lì gōng shāo dí, fǎn qū ér rù fú bō yíng zhōng. chí míng, chí, zhàng èr fǎn. chéng zhōng jiē xiáng fú bō. lǚ jiā jiàn dé yǐ yè yǔ qí shǔ shù bǎi rén wáng rù hǎi. fú bō qiǎn rén zhuī. yǐ gù qí xiào sī mǎ sū hóng dé jiàn dé, yuè láng dōu jī yuè zhōng suǒ zhì láng. dé jiā. gē chuán xià lài jiāng jūn bīng jí chí yì hóu suǒ fā yè láng bīng wèi xià, nán yuè yǐ píng. suì yǐ qí dì wèi dān ěr zhū yá nán hǎi cāng wú yù lín hé pǔ jiāo zhǐ jiǔ zhēn rì nán jiǔ jùn, bìng jīn jùn dì, wéi jiāo zhǐ zé jīn ān nán yě. zhì jiāo zhǐ cì shǐ lǐng. zì tuó wáng hòu fán wǔ dài, jiǔ shí sān suì ér wáng yān.
后至孙兴立。其母太后本中国人,劝王及幸臣上书请比内诸侯,三岁一朝。其相吕嘉不欲,遂反,攻杀太后、王,尽杀汉使者,立胡长男建德为王,发兵守要害处。於是令越人及江淮以南楼船十万师往讨之。元鼎五年秋,卫尉路博德为伏波将军,自桂阳,下汇水;(今连山郡有汇水,通四会。或作湟。汇音会。)主爵都尉杨仆为楼船将军,出章郡,下横浦;(今南康郡太康县西南。)故归义越侯二人(故越人,降为侯。)为戈船、下濑将军,(濑,水流沙上也。伍子胥有戈船以载干戈,因谓之戈船。)出零陵,(今郡。)或下离水,(今桂江。)或抵苍梧;(今郡。)使驰义侯(越人,名遗。)因巴蜀罪人,发夜郎兵,下牂牁江:咸会番禺。元鼎六年冬,楼船将军将精卒先陷寻陿,破石门,(今南海郡北。)得越船粟,因推而前,挫越锋。伏波将军将罪人道远后期,与楼船会,乃有千馀人,遂俱进。楼船居前,至番禺。建德、嘉皆城守。楼船自择便处,居东南面,伏波居西北面。会暮,楼船攻败越人,纵火烧城。越素闻伏波,暮,不知其兵多少。伏波乃遣使招降者,赐印绶,复纵令相招。(来降者即赐以侯印,而放令还,更相招谕。)楼船力攻烧敌,反驱而入伏波营中。迟明,(迟,丈二反。)城中皆降伏波。吕嘉、建德以夜与其属数百人亡入海。伏波遣人追。以故其校司马苏弘得建德,越郎都稽(越中所置郎。)得嘉。戈船、下濑将军兵及驰义侯所发夜郎兵未下,南越已平。遂以其地为儋耳、珠崖、南海、苍梧、郁林、合浦、交趾、九真、日南九郡,(并今郡地,惟交趾则今安南也。)置交趾刺史领。自佗王后凡五代,九十三岁而亡焉。
qí zhū yá dān ěr èr jùn zài hǎi zhōu shàng, dōng xī qiān lǐ, nán běi wǔ bǎi lǐ. jīn zhū yá děng jùn dì. qí qú shuài guì zhǎng ěr, jiē chuān zhū ér zhuì zhī, chuí jiān sān cùn. wǔ dì mò, zhū yá tài shǒu kuài jī sūn xìng diào guǎng fú bù xiàn zhī, mán bù kān yì, suì gōng jùn shā xìng. xìng zi bào hé lǜ shàn rén hái fù pò zhī, zì lǐng jùn shì, tǎo jī yú dǎng, lián nián nǎi píng. bào qiǎn shǐ fēng hái yìn shòu, shàng shū yán zhuàng, zhì zhào jí yǐ bào wèi zhū yá tài shǒu, jí, jiù yě. wēi zhèng dà xíng, xiàn mìng suì zhì. zhōng guó tān qí zhēn lù, jiàn xiāng qīn wǔ, gù lǜ shù suì yī fǎn.
其珠崖、儋耳二郡在海洲上,东西千里,南北五百里。(今珠崖等郡地。)其渠帅贵长耳,皆穿珠而縋之,垂肩三寸。武帝末,珠崖太守会稽孙幸调广幅布献之,蛮不堪役,遂攻郡杀幸。幸子豹合率善人还复破之,自领郡事,讨击馀党,连年乃平。豹遣使封还印绶,上书言状,制诏即以豹为珠崖太守,(即,就也。)威政大行,献命岁至。中国贪其珍赂,渐相侵侮,故率数岁一反。
zhì yuán dì shí, zhū yá shù fǎn. jiǎ yì sūn juān zhī shàng shū qǐng bù jī, yuē:" chén wén yáo shùn yǔ sān shèng zhī dé, dì fāng bù guò shù qiān lǐ, xī bèi liú shā, dōng jiān yú hǎi, shuò nán jì shēng jiào, qì yú sì hǎi, yù yǔ shēng jiào jí lǐ zhī, bù yù yǔ zhě bù jiàng lǐ yě, gù jūn chén gē dé, hán qì zhī wù, gè dé qí yí. wǔ dīng chéng wáng, yīn zhōu zhī dà rén yě, rán dì dōng bù guò jiāng huáng, xī bù guò dī qiāng, nán bù guò mán jīng, běi bù guò shuò fāng, shì yǐ sòng shēng bìng zuò, shì tīng zhī lèi, xián lè qí shēng, yuè shang shì chóng jiǔ yì ér xiàn, cǐ fēi bīng gé zhī suǒ néng zhì. jí qí shuāi yě, nán zhēng bù hái. yǐ zhì yú qín, xīng bīng yuǎn gōng, tān wài xū nèi, wù yù guǎng dì, bù lǜ qí hài, ér tiān xià kuì pàn. lài shèng hàn wèi bǎi xìng qǐng mìng, píng dìng tiān xià. zhì xiào wén huáng dì, yǎn wǔ xíng wén, zé duàn yù shù bǎi, rén fù sì shí, dīng nán sān nián ér yī shì. shí yǒu xiàn qiān lǐ mǎ zhě, zhào bù shòu, qí lìng sì fāng wú lái xiàn. zhì xiào wǔ huáng dì, yǐ guó fù rén yì, rǎng què xiōng nú, xī lián zhū guó, zhì yú ān xī, dōng guò jié shí, yǐ xuán tú lè làng wèi jùn, gēng yí yíng sāi, zhì nán hǎi yǐ wéi jiǔ jùn, zé tiān xià duàn yù wàn shù, rén fù shù bǎi, zào yán tiě jiǔ què zhī lì yǐ zuǒ yòng dù, yóu bù néng zú. dāng cǐ zhī shí, kòu zéi bìng qǐ, zhēng fá bù xiū zhī gù yě. jīn bì xià bù rěn juān juān zhī fèn, yù qū shì zhòng jǐ zhī dà hǎi zhī zhōng, kuài xīn yōu míng zhī dì, fēi suǒ yǐ jiù zhù jī jǐn, bǎo quán yuán yuán yě. shī yún:' chǔn ěr mán jīng, dà bāng wèi chóu'. zì gǔ ér huàn zhī jiǔ yǐ, hé kuàng nǎi fú qí nán wàn lǐ zhī mán hū? luò yuè zhī rén, fù zǐ tóng chuān ér yù, xiāng xí yǐ bí yǐn, yǔ qín shòu wú yì, běn bù zú jùn xiàn zhì yě. zhuān zhuān dú jū yī hǎi zhī zhōng, wù lù qì shī, duō dú cǎo chóng shé shuǐ tǔ zhī hài, rén wèi jiàn lǔ, zhàn shì zì sǐ. yòu fēi dú zhū yá yǒu zhū xī dài mào yě, qì zhī bù zú xī, bù jī bù sǔn wēi. qí rén pì yóu yú biē, hé zú tān yě. chén qiè yǐ wǎng zhě qiāng jūn yán zhī: bào shī céng bù yī nián, bīng chū bù yú qiān lǐ, fèi sì shí yú wàn wàn, dà sī nóng qián jǐn, nǎi yǐ shào fǔ jìn qián xù zhī. fū yī yú wèi bù shàn, fèi shàng rú cǐ, kuàng yú láo shī yuǎn gōng, wáng shì wú gōng hū! qiú zhī wǎng gǔ zé bù hé, shī zhī dāng jīn yòu bù biàn. chén yú yǐ wéi fēi guàn dài zhī guó, yǔ gòng suǒ jí, chūn qiū suǒ lǐ, jiē kě qiě wú yǐ wéi." zhì chū yuán sān nián, suì bà zhī. fán lì jùn liù shí wǔ suì.
至元帝时,珠崖数反。贾谊孙捐之上书请不击,曰:“臣闻尧、舜、禹三圣之德,地方不过数千里,西被流沙,东渐於海,朔南暨声教,迄於四海,欲与声教即理之,不欲与者不彊理也,故君臣歌德,含气之物,各得其宜。武丁、成王,殷、周之大仁也,然地东不过江黄,西不过氐羌,南不过蛮荆,北不过朔方,是以颂声并作,视听之类,咸乐其生,越裳氏重九译而献,此非兵革之所能致。及其衰也,南征不还。以至於秦,兴兵远攻,贪外虚内,务欲广地,不虑其害,而天下溃畔。赖圣汉为百姓请命,平定天下。至孝文皇帝,偃武行文,则断狱数百,人赋四十,丁男三年而一事。时有献千里马者,诏不受,其令四方无来献。至孝武皇帝,以国富人逸,攘卻匈奴,西连诸国,至於安息,东过碣石,以玄菟、乐浪为郡,更移营塞,制南海以为九郡,则天下断狱万数,人赋数百,造盐铁酒榷之利以佐用度,犹不能足。当此之时,寇贼并起,征伐不休之故也。今陛下不忍涓涓之忿,欲驱士众挤之大海之中,快心幽冥之地,非所以救助饥馑,保全元元也。诗云:'蠢尔蛮荆,大邦为雠'。自古而患之久矣,何况乃服其南万里之蛮乎?骆越之人,父子同川而浴,相习以鼻饮,与禽兽无异,本不足郡县置也。颛颛独居一海之中,雾露气湿,多毒草虫蛇水土之害,人未见虏,战士自死。又非独珠崖有珠犀玳瑁也,弃之不足惜,不击不损威。其人譬犹鱼鳖,何足贪也。臣窃以往者羌军言之:暴师曾不一年,兵出不逾千里,费四十馀万万,大司农钱尽,乃以少府禁钱续之。夫一隅为不善,费尚如此,况於劳师远攻,亡士无功乎!求之往古则不合,施之当今又不便。臣愚以为非冠带之国,禹贡所及,春秋所理,皆可且无以为。”至初元三年,遂罢之。凡立郡六十五岁。
fán jiāo zhǐ suǒ tǒng, suī zhì jùn xiàn, ér yán yǔ gè yì, chóng yì nǎi tōng. rén rú qín shòu, cháng yòu wú bié. xiàng jì tú xiǎn, wèi jì yú xiàng shàng. yǐ bù guàn tóu ér zhe zhī. hòu pō xǐ zhōng guó zuì rén, shǐ zá jū qí xián, nǎi shāo zhī yán yǔ, jiàn jiàn lǐ huà.
凡交趾所统,虽置郡县,而言语各异,重译乃通。人如禽兽,长幼无别。项髻徒跣,(为髻於项上。)以布贯头而著之。后颇徙中国罪人,使杂居其閒,乃稍知言语,渐见礼化。
guāng wǔ zhōng xīng, xī guāng wèi jiāo zhǐ, rèn yán shǒu jiǔ zhēn, jiāo zhǐ jiǔ zhēn bìng jīn jùn dì. yú shì jiào qí gēng jià, zhì wèi guān lǚ. chū shè méi pīng, shǐ zhī yīn qǔ, jiàn lì xué xiào, dǎo zhī lǐ yì.
光武中兴,锡光为交趾,任延守九真,(交趾、九真并今郡地。)於是教其耕稼,制为冠履。初设媒娉,始知姻娶,建立学校,导之礼义。
jiàn wǔ shí liù nián, jiāo zhǐ nǚ zǐ zhēng cè jí qí mèi zhēng èr fǎn, gōng jùn. zhēng cè zhě, mí líng xiàn luò jiāng zhī nǚ yě, mí yīn mí, jīn chéng huà jùn dì. jià wèi zhū yuān rén shī suǒ qī, shén xióng yǒng. hàn zhū yuān jīn ān nán fǔ xiàn. jiāo zhǐ tài shǒu sū dìng yǐ fǎ shéng zhī. cè fèn, gù fǎn. yú shì jiǔ zhēn rì nán hé pǔ mán lǐ jiē yīng zhī, fán lüè liù shí wǔ chéng, zì lì wèi wáng. jiāo zhǐ cì shǐ jí zhū tài shǒu jǐn dé zì shǒu. shí bā nián, qiǎn fú bō jiāng jūn mǎ yuán lóu chuán jiāng jūn duàn zhì, fā cháng shā jīn cháng shā héng yáng jùn dì. guì yáng jīn guì yáng lián shān jùn dì. líng líng jīn líng líng jiāng huá jùn dì. cāng wú jīn měng shān kāi jiāng cāng wú xún jiāng jùn dì. bīng wàn yú rén tǎo zhī. míng nián xià sì yuè, yuán pò jiāo zhǐ, zhǎn zhēng cè zhēng èr děng, yú jiē jiàng sàn. jìn jī jiǔ zhēn zéi dōu yáng děng, pò jiàng zhī. xǐ qí qú shuài sān bǎi yú kǒu yú líng líng, lǐng biǎo xī píng.
建武十六年,交趾女子徵侧及其妹徵贰反,攻郡。徵侧者,麊泠县雒将之女也,(麊音麋,今承化郡地。)嫁为朱鸢人诗索妻,甚雄勇。(汉朱鸢今安南府县。)交趾太守苏定以法绳之。侧忿,故反。於是九真、日南、合浦蛮俚皆应之,凡略六十五城,自立为王。交趾刺史及诸太守仅得自守。十八年,遣伏波将军马援、楼船将军段志,发长沙、(今长沙、衡阳郡地。)桂阳、(今桂阳、连山郡地。)零陵、(今零陵、江华郡地。)苍梧(今蒙山、开江、苍梧、浔江郡地。)兵万馀人讨之。明年夏四月,援破交趾,斩徵侧、徵贰等,馀皆降散。进击九真贼都阳等,破降之。徙其渠帅三百馀口於零陵,岭表悉平。
zhāng dì yuán hé chū, rì nán jiǎo wài mán yí jiū bù shì rén mán yí bié hào. yì háo xiàn shēng xī bái zhì.
章帝元和初,日南徼外蛮夷究不事人(蛮夷别号。)邑豪献生犀、白雉。
hé dì yǒng yuán zhōng, rì nán xiàng lín zài rì nán jùn jiè, jīn lín yì guó. mán yí èr qiān yú rén kòu lüè bǎi xìng, yú shì zhì xiàng lín jiāng bīng cháng shǐ, yǐ fáng qí huàn.
和帝永元中,日南、象林(在日南郡界,今林邑国。)蛮夷二千馀人寇掠百姓,於是置象林将兵长史,以防其患。
shùn dì yǒng hé èr nián, rì nán xiàng lín jiǎo wài mán yí qū lián děng shù qiān rén gōng xiàng lín xiàn, shāo chéng sì, shā zhǎng lì. zhōu jùn bìng lì tǎo zhī, bù lì. dì zhào gōng qīng bǎi guān jí sì fǔ yuàn shǔ, dà wèi sī mǎ sī kōng dà jiàng jūn fǔ. wèn qí fāng lüè, jiē yì qiǎn jīng jīn nán yáng jiāng líng jiāng xià ān lù yì yáng cháng shā héng yáng děng jùn dì. yáng jīn huái nán guǎng líng děng jùn, jiāng nán dān yáng děng jùn jiāng xī zhāng jùn děng dì. yǎn jīn chén liú líng chāng dōng píng jì yáng jì yīn děng jùn dì. jīng hé jīn yǐng chuān rǔ nán huái yáng suī yáng rǔ yīn děng jùn. sì wàn bīng fù zhī. dà jiàng jūn cóng shì zhōng láng lǐ gù bó yuē:" ruò jīng yáng wú shì, fā zhī kě yě. jīn èr zhōu dào zéi, pán jié bù sàn, ér fù rǎo dòng, bì gēng shēng huàn. yòu yǎn zhōu jīng hé zhī rén, yuǎn fù wàn lǐ, zhào shū pò cù, bì zhì pàn wáng. jūn xíng sān shí lǐ wèi chéng, ér qù rì nán jiǔ qiān yú lǐ, sān bǎi rì nǎi dào, jì rén lǐn wǔ shēng, gǔ shēng xiǎo, gù yuē wǔ shēng. yòng mǐ liù shí wàn hú, bù jì jiāng lì lǘ mǎ zhī shí, dàn fù jiǎ zì zhì, fèi biàn ruò cǐ. jiǔ zhēn rì nán xiāng qù qiān lǐ, fā qí lì rén, yóu shàng bù kān, hé kuàng sì zhōu zhī zú yǐ fù wàn lǐ zhī jiān zāi! qián zhōng láng jiàng yǐn jiù tǎo yì zhōu pàn qiāng, yì zhōu yàn yuē:' lǔ lái shàng kě, yǐn lái shā wǒ!' hòu jiù zhēng hái, yǐ bīng fù cì shǐ zhāng qiáo, qiáo yīn qí jiāng lì, xún yuè zhī jiān, pò tiǎn kòu lǔ. cǐ fā jiāng wú yì zhī xiào, zhōu jùn kě rèn zhī yàn yě. yí gèng xuǎn yǒu yǒng lüè rén huì rèn jiàng shuài zhě, yǐ wéi cì shǐ tài shǒu, xī shǐ wǎng zhǐ jiāo zhǐ fǔ xià. shí cì shǐ lǐ guǎng xìn, jīn cāng wú jùn cāng wú xiàn. jīn rì nán bīng dān wú gǔ, shǒu jì bù zú, zhàn yòu bù néng, kě yī qiè xǐ qí lì rén běi yī jiāo zhǐ, shì jìng zhī hòu, nǎi lìng guī běn. hái mù mán yí, shǐ zì xiāng gōng. yǒu néng fǎn jiàn zhì tóu shǒu zhě, xǔ yǐ fēng hóu liè tǔ zhī shǎng. gù bīng zhōu cì shǐ cháng shā zhù liáng, xìng duō yǒng jué, yòu nán yáng zhāng qiáo, qián zài yì zhōu yǒu pò lǔ zhī gōng, jiē kě rèn yòng. xī wén dì jiù jiā wèi shàng wèi yún zhōng shǒu, āi dì jí bài gōng shě wèi tài shān tài shǒu, yí jí bài liáng děng, biàn dào zhī guān." yú shì bài zhù liáng wèi jiǔ zhēn tài shǒu, zhāng qiáo wèi jiāo zhǐ cì shǐ. qiáo liáng zhì, dān chē rù zéi dì, shè fāng lüè, zhāo yǐ wēi xìn, lǐng wài fù píng. qí hòu lǚ wèi fǎn pàn, zhōu jùn bīng tǎo jiàng zhī.
顺帝永和二年,日南、象林徼外蛮夷区怜等数千人攻象林县,烧城寺,杀长吏。州郡并力讨之,不利。帝召公卿百官及四府掾属,(大尉、司马、司空、大将军府。)问其方略,皆议遣荆、(今南阳、江陵、江夏、安陆、义阳、长沙、衡阳等郡地。)扬、(今淮南广陵等郡,江南丹阳等郡、江西章郡等地。)兖、(今陈留、灵昌、东平、济阳、济阴等郡地。)荆河(今颍川、汝南、淮阳、睢阳、汝阴等郡。)四万兵赴之。大将军从事中郎李固駮曰:“若荆、扬无事,发之可也。今二州盗贼,盘结不散,而复扰动,必更生患。又兖州、荆河之人,远赴万里,诏书迫促,必致叛亡。军行三十里为程,而去日南九千馀里,三百日乃到,计人廪五升,(古升小,故曰五升。)用米六十万斛,不计将吏驴马之食,但负甲自致,费便若此。九真、日南相去千里,发其吏人,犹尚不堪,何况四州之卒以赴万里之艰哉!前中郎将尹就讨益州叛羌,益州谚曰:'虏来尚可,尹来杀我!'后就徵还,以兵付刺史张乔,乔因其将吏,旬月之间,破殄寇虏。此发将无益之效,州郡可任之验也。宜更选有勇略仁惠任将帅者,以为刺史、太守,悉使往止交趾府下。(时刺史理广信,今苍梧郡苍梧县。)今日南兵单无穀,守既不足,战又不能,可一切徙其吏人北依交趾,事静之后,乃令归本。还募蛮夷,使自相攻。有能反间致头首者,许以封侯裂土之赏。故并州刺史长沙祝良,性多勇决,又南阳张乔,前在益州有破虏之功,皆可任用。昔文帝就加魏尚为云中守,哀帝即拜龚舍为太山太守,宜即拜良等,便道之官。”於是拜祝良为九真太守,张乔为交趾刺史。乔、良至,单车入贼地,设方略,招以威信,岭外复平。其后屡为反叛,州郡兵讨降之。
zhì líng dì jiàn níng sān nián, yù lín jīn jùn tài shǒu gǔ yǒng yǐ ēn xìn zhāo xiáng wū hǔ rén shí yú wàn nèi shǔ, jiē shòu guàn dài, kāi zhì qī xiàn. rán zì hàn yǐ hòu, liè zhì zhōu xiàn, liáo sú nán lǐ, lǜ shù suì yī luàn, zhōng bù zú wèi dà huàn. dà táng dà lì zhōng, xún zhōu cì shǐ gē shū huǎng xí shā lǐng nán jié dù shǐ lǚ chóng bēn, jù guǎng zhōu fǎn, zhào hù bù shàng shū lù jì gōng sì gōng zǒng bīng tǎo zhī. huǎng lǜ qí tú shǒu jù, fán sān suì ér miè.
至灵帝建宁三年,郁林(今郡)太守谷永以恩信招降乌浒人十馀万内属,皆受冠带,开置七县。然自汉以后,列置州县,獠俗难理,率数岁一乱,终不足为大患。(大唐大历中,循州刺史哥舒晃袭杀岭南节度使吕崇贲,据广州反,诏户部尚书路冀公嗣恭总兵讨之。晃率其徒守拒,凡三岁而灭。)
hǎi nán xù lüè
海南序略
hǎi nán zhū guó, hàn shí tōng yān. dà dǐ zài jiāo zhōu nán jí xī nán, jū dà hǎi zhōng zhōu shàng, xiāng qù huò sān wǔ qiān lǐ, yuǎn zhě èr sān wàn lǐ. chéng bó jǔ fān, dào lǐ bù kě xiáng zhī. wài guó zhū shū suī yán lǐ shù, yòu fēi dìng shí yě. qí xī yǔ zhū hú guó jiē. yuán dǐng zhōng, qiǎn fú bō jiāng jūn lù bó dé kāi bǎi yuè, zhì rì nán jùn. qí jiǎo wài zhū guó, zì wǔ dì yǐ lái jiē xiàn jiàn. hòu hàn huán dì shí, dà qín tiān zhú jiē yóu cǐ dào qiǎn shǐ gòng xiàn. jí wú sūn quán, qiǎn xuān huà cóng shì zhū yīng zhōng láng kāng tài shǐ zhū guó, qí suǒ jīng jí chuán wén, zé yǒu bǎi shù shí guó, yīn lì jì zhuàn. jìn dài tōng zhōng guó zhě gài xiān. jí sòng qí, zhì zhě yǒu shí yú guó. zì liáng wǔ suí yáng, zhū guó shǐ zhì yú yú qián dài. dà táng zhēn guān yǐ hòu, shēng jiào yuǎn bèi, zì gǔ wèi tōng zhě chóng yì ér zhì, yòu duō yú liáng suí yān. qí wú yì wén, yì bù fù gèng jì.
海南诸国,汉时通焉。大抵在交州南及西南,居大海中洲上,相去或三五千里,远者二三万里。乘舶举帆,道里不可详知。外国诸书虽言里数,又非定实也。其西与诸胡国接。元鼎中,遣伏波将军路博德开百越,置日南郡。其徼外诸国,自武帝以来皆献见。后汉桓帝时,大秦、天竺皆由此道遣使贡献。及吴孙权,遣宣化从事朱应、中郎康泰使诸国,其所经及传闻,则有百数十国,因立记传。晋代通中国者盖鲜。及宋齐,至者有十馀国。自梁武、隋炀,诸国使至逾於前代。大唐贞观以后,声教远被,自古未通者重译而至,又多於梁、隋焉。其无异闻,亦不复更记。
huáng zhī
黄支
huáng zhī guó, hàn shí tōng yān. hé pǔ rì nán zhī nán sān wàn lǐ, sú lüè yǔ zhū yá xiāng lèi. zì wǔ dì yǐ lái jiē xiàn jiàn, yǒu míng zhū yù bì liú lí qí shí yì wù. dà zhū zhì wéi èr cùn yǐ xià, ér zhì yuán zhě, zhì zhī píng dì, zhōng rì bù tíng.
黄支国,汉时通焉。合浦、日南之南三万里,俗略与珠崖相类。自武帝以来皆献见,有明珠、玉璧、琉璃、奇石、异物。大珠至围二寸以下,而至圆者,置之平地,终日不停。
gē luó
哥罗
gē luó guó, hàn shí wén yān. zài pán pán dōng nán, yì yuē gē luó fù shā luó guó yún. qí wáng xìng shǐ lì pó luó, míng mǐ shī bō luó. qí lǐ chéng lèi shí wèi zhī. chéng yǒu lóu quē, mén yǒu jìn wèi, gōng shì fù zhī yǐ cǎo. guó yǒu èr shí sì zhōu ér wú xiàn. tíng liè yí zhàng, yǒu dào, yǐ kǒng què yǔ shì yān. bīng qì yǒu gōng jiàn dāo shuò pí jiǎ. zhēng fá jiē chéng xiàng, yī duì yǒu xiàng bǎi tóu, měi xiàng yǒu bǎi rén wèi zhī. xiàng ān yǒu gōu lán, zhī zhōng yǒu sì rén, yī rén zhí shuò, yī rén zhí gōng shǐ, yī rén zhí shū, yī rén zhí dāo. fù shuì rén chū yín yī zhū. guó wú cán sī má zhù, wéi chū gǔ bèi bù. chù yǒu niú, shǎo mǎ. qí sú, fēi yǒu guān zhě bù dé shàng fā guǒ tóu. yòu jià qǔ chū wèn hūn, wéi yǐ bīng láng wèi lǐ, duō zhě zhì èr bǎi pán. chéng hūn zhī shí, wéi yǐ huáng jīn wèi cái, duō zhě zhì èr bǎi liǎng. fù rén jià qì zé cóng fū xìng. yīn yuè yǒu pí pá héng dí tóng bó tiě gǔ huáng. chuī lí jī gǔ. sǐ wáng zé fén shī, shèng yǐ jīn yīng, shěn zhī dà hǎi.
哥罗国,汉时闻焉。在槃槃东南,亦曰哥罗富沙罗国云。其王姓矢利婆罗,名米失钵罗。其理城累石为之。城有楼阙,门有禁卫,宫室覆之以草。国有二十四州而无县。庭列仪仗,有纛,以孔雀羽饰焉。兵器有弓、箭、刀、槊、皮甲。征伐皆乘象,一队有象百头,每象有百人卫之。象鞍有钩栏,之中有四人,一人执槊,一人执弓矢,一人执殳,一人执刀。赋税人出银一铢。国无蚕丝、麻纻,唯出古贝布。畜有牛,少马。其俗,非有官者不得上发裹头。又嫁娶初问婚,惟以槟榔为礼,多者至二百盘。成婚之时,唯以黄金为财,多者至二百两。妇人嫁讫则从夫姓。音乐有琵琶、横笛、铜钹、铁鼓、簧。吹蠡击鼓。死亡则焚尸,盛以金甖,沈之大海。
lín yì
林邑
lín yì guó, qín xiàng jùn lín yì xiàn dì. hàn wèi xiàng lín xiàn, shǔ rì nán jùn, gǔ yuè shang zhī jiè yě, zài jiāo zhǐ nán, hǎi xíng sān qiān lǐ. qí dì zòng guǎng kě liù bǎi lǐ, qù rì nán jiè sì bǎi yú lǐ. qí nán, shuǐ bù dào èr bǎi yú lǐ, yǒu xī tú yí, yì chēng wáng yān, mǎ yuán suǒ zhí liǎng tóng zhù, biǎo hàn jiè chù yě. mǎ yuán běi hái, liú shí yú hù yú tóng zhù chù. zhì suí yǒu sān bǎi yú hù, xī xìng mǎ, tǔ rén yǐ wéi liú yù, hào yuē" mǎ liú rén". tóng zhù xún méi, mǎ liú rén cháng shí qí chù. lín yì guó jì:" mǎ yuán shù liǎng tóng zhù yú xiàng lín nán jiè, yǔ xī tú guó fēn hàn zhī nán jìng." yòu yún:" tóng zhù shān zhōu shí lǐ, xíng rú yǐ gài, xī kuà zhòng yán, dōng lín dà hǎi." qū qiú dào lǐ jì yòu yún:" lín yì dà pǔ kǒu yǒu wǔ tóng zhù yān." hòu hàn mò dà luàn, xiàn gōng cáo xìng qū, yǒu zǐ yuē lián, shā xiàn lìng, zì hào wèi wáng, zǐ sūn xiāng chéng. wú shí tōng shǐ. qí hòu wáng wú sì, wài sūn fàn xióng dài lì. xióng sǐ, zi yì dài lì.
林邑国,秦象郡林邑县地。汉为象林县,属日南郡,古越裳之界也,在交趾南,海行三千里。其地纵广可六百里,去日南界四百馀里。其南,水步道二百馀里,有西屠夷,亦称王焉,马援所植两铜柱,表汉界处也。(马援北还,留十馀户於铜柱处。至隋有三百馀户,悉姓马,土人以为流寓,号曰”马流人”。铜柱寻没,马流人常识其处。林邑国记:“马援树两铜柱於象林南界,与西屠国分汉之南境。”又云:“铜柱山周十里,形如倚盖,西跨重岩,东临大海。”屈璆道里记又云:”林邑大浦口有五铜柱焉。”)后汉末大乱,县功曹姓区,有子曰连,杀县令,自号为王,子孙相承。吴时通使。其后王无嗣,外孙范熊代立。熊死,子逸代立。
qí guó yǒu jīn shān, shí jiē chì sè, qí zhōng shēng jīn, jīn yè zé chū fēi, zhuàng rú yíng huǒ. yòu chū dài mào bèi chǐ gǔ bèi shěn mù xiāng. gǔ bèi zhě, shù míng yě, qí huá chéng shí rú é cuì, chōu yǐ jī fǎng zuò bù, jié bái yǔ zhù bù bù shū, yì rǎn chéng wǔ sè, zhī wèi bān bù yě. shěn mù xiāng, tǔ rén pò duàn zhī, jī yǐ suì nián, xiǔ làn ér xīn jié dú zài, zhì shuǐ zhōng zé shěn, gù míng yuē shěn xiāng. cì bù shěn zhě yuē zhàn xiāng yě. yòu chū xīng xīng shòu. ěr yǎ yún:" ròu zhī měi zhě, xīng xīng zhī chún." duō hǔ pò. sōng zhī lún rù dì, qiān suì wèi fú líng, yòu qiān suì wèi hǔ pò. yòu yún fēng zhī wèi zhī. hǔ pò zài dì, qí shàng jí páng bù shēng cǎo mù, shēn zhě huò bā jiǔ chǐ, dà rú hú, xuē qù pí chéng yān, chū rú táo jiāo, níng chéng nǎi jiān. qí jīn bǎo wù chǎn, dà dǐ yǔ jiāo zhǐ tóng.
其国有金山,石皆赤色,其中生金,金夜则出飞,状如萤火。又出玳瑁、贝齿、古贝、沈木香。古贝者,树名也,其华成时如鹅毳,抽以绩纺作布,洁白与纻布不殊,亦染成五色,织为斑布也。沈木香,土人破断之,积以岁年,朽烂而心节独在,置水中则沈,故名曰沈香。次不沈者曰栈香也。又出猩猩兽。(尔雅云:“肉之美者,猩猩之唇。”)多琥珀。松脂沦入地,千岁为茯苓,又千岁为琥珀。又云枫脂为之。琥珀在地,其上及旁不生草木,深者或八九尺,大如斛,削去皮成焉,初如桃胶,凝成乃坚。其金宝物产,大抵与交趾同。
yǐ zhuān wèi chéng, shèn huī tú zhī. jū chǔ wèi gé, míng yuē gàn lán, jiē kāi běi hù yǐ xiàng rì, huò dōng xī wú dìng. zūn guān yǒu èr: qí yī yuē xī nà pó dì, qí èr yuē sà pó dì gē. qí shǔ guān sān děng: qí yī lún duō xìng, cì gē lún zhì dì, cì yǐ dì jiā lán. wài guān fēn wéi èr bǎi yú bù, qí zhǎng guān yuē fú luó, cì yuē a lún, rú mù zǎi zhī chà yě. shū shù yè wèi zhǐ, shī yē yè wèi xí. nán nǚ jiē yǐ héng fú gǔ bèi rào yāo yǐ xià, wèi zhī gàn màn, yì yuē dōu màn. chuān ěr guàn xiǎo huán. guì zhě zhe gé lǚ, jiàn zhě xiǎn xíng. zì lín yì fú nán zhū guó jiē rán yě. qí wáng dài jīn huā guān, xíng rú zhāng fǔ, jiā yīng luò, chū zé chéng xiàng, chuī luó jī gǔ, zhào gǔ bèi sǎn, yǐ gǔ bèi wèi fān qí. guó bù shè xíng fǎ, yǒu zuì zhě shǐ xiàng tà shā zhī. lín yì pǔ wài yǒu bù láo shān, zuì rén yì sòng cǐ shān, lìng qí zì sǐ. qí dà xìng hào pó luó mén, jià qǔ bì yòng bā yuè. nǚ xiān qiú nán, yóu guì nán ér jiàn nǚ yě. tóng xìng hái xiāng hūn yīn. rén xìng xiōng hàn, guǒ yú zhàn dòu. yǒu gōng jiàn dāo shuò, yǐ zhú wèi nǔ. lè yǒu qín dí pí pá wǔ xián, pō yǔ zhōng guó tóng. měi jī gǔ yǐ jǐng zhòng, chuī lí yǐ jí róng. qí rén shēn mù gāo bí, fā quán sè hēi. fù rén chuí jì. sì shí xuān nuǎn, wú shuāng xuě. wáng sǐ qī rì ér zàng, yǒu guān zhě sān rì, shù rén yī rì. jiē yǐ hán shèng shī, gǔ wǔ dǎo cóng, yù zhì shuǐ cì, jī xīn fén zhī. shōu yú gǔ, wáng zé nèi jīn yīng zhōng, shěn zhī yú hǎi yǒu guān zhě yǐ tóng, shěn zhī hǎi kǒu shù rén yǐ wǎ, sòng zhī yú jiāng. nán nǚ jié fā, suí sàng zhì shuǐ cì, jǐn āi ér zhǐ. qí guǎ fù gū jū, sàn fà zhì lǎo. rén jiē fèng shì fǎ, wén zì tóng yú tiān zhú. wáng shì ní qián dào, zhù jīn yín rén xiàng dà shí wéi.
以塼为城,蜃灰涂之。居处为阁,名曰干阑,皆开北户以向日,或东西无定。尊官有二:其一曰西那婆帝,其二曰萨婆地歌。其属官三等:其一伦多姓,次歌伦致帝,次乙地伽兰。外官分为二百馀部,其长官曰弗罗,次曰阿伦,如牧宰之差也。书树叶为纸,施椰叶为席。男女皆以横幅古贝绕腰以下,谓之干漫,亦曰都漫。穿耳贯小镮。贵者著革履,贱者跣行。自林邑、扶南诸国皆然也。其王戴金花冠,形如章甫,加璎珞,出则乘象,吹螺击鼓,罩古贝繖,以古贝为幡旗。国不设刑法,有罪者使象蹋杀之。林邑浦外有不劳山,罪人亦送此山,令其自死。其大姓号婆罗门,嫁娶必用八月。女先求男,由贵男而贱女也。同姓还相婚姻。人性凶悍,果於战斗。有弓、箭、刀、槊,以竹为弩。乐有琴、笛、琵琶、五弦,颇与中国同。每击鼓以警众,吹蠡以即戎。其人深目高鼻,发拳色黑。妇人椎髻。四时暄暖,无霜雪。王死七日而葬,有官者三日,庶人一日。皆以函盛尸,鼓舞导从,轝至水次,积薪焚之。收馀骨,王则内金甖中,沈之於海;有官者以铜,沈之海口;庶人以瓦,送之於江。男女截发,随丧至水次,尽哀而止。其寡妇孤居,散发至老。人皆奉释法,文字同於天竺。王事尼乾道,铸金银人像大十围。
zhì jìn wǔ dì tài kāng zhōng yòu lái gòng xiàn. chéng dì xián kāng èr nián, fàn yì sǐ, nú wén cuàn wèi. nú wén xī cháng běi zhì luò yáng shāng huò, yīn jiào wáng zuò gōng shì bīng chē qì xiè, wáng ài xìn zhī, shǐ wèi jiāng, nǎi zèn wáng zhū zǐ, huò xǐ huò bēn. jí wáng sǐ wú sì, suì zì lì wèi wáng. nǎi gōng páng guó, bìng zhī, yǒu zhòng sì wǔ wàn. zhì mù dì yǒng hé sān nián, wén lǜ qí zhòng gōng xiàn rì nán, jīn jùn dì. suì jù qí dì, gào jiāo zhōu cì shǐ zhū fān, jiāo zhōu, jīn ān nán fǔ. qiú yǐ rì nán běi bǐ jīn jùn dì. héng shān wèi jiè. chū, jiǎo wài zhū guó cháng jī bǎo wù zì hǎi lù lái mào huò huì, ér jiāo zhōu cì shǐ rì nán tài shǒu duō tān lì qīn wǔ, shí zhé èr sān, yóu shì zhū guó yuàn fèn. qiě lín yì shǎo tián, gù tān rì nán zhī dì. wén yòu xí jiǔ zhēn, jīn jùn dì. hài shì shù shí bā jiǔ. wén sǐ, zi fú lì, yóu tún rì nán. jiǔ zhēn tài shǒu guàn suì lǜ bīng tǎo fú, zǒu zhī, suì zhuī zhì lín yì. shí wǔ yuè lì biǎo, rì zài biǎo běi, yǐng zài biǎo nán jiǔ cùn yī fēn, zì běi yǐng zhī nán, gù kāi běi hù yǐ xiàng rì, cǐ dà jiào yě. fú nǎi qǐng xiáng. qí hòu pín kòu rì nán jiǔ dé zhī jùn, jīn ān nán rì nán jùn jiè. shā shāng shén duō, jiāo zhōu suì zhì xū ruò. zhì fú zēng sūn wén dí, hòu wèi fú nán wáng zǐ dāng gēn chún suǒ shā. dà chén fàn zhū nóng píng qí luàn, ér zì lì wèi wáng. sǐ, zi yáng mài lì. sǐ, qí zi duō lì, fù míng yuē yáng mài. chū qí fù yáng mài mǔ shǐ chǎn, mèng rén yǐ jīn jí zhī. yí rén wèi jīn yuē yáng mài, gù wéi míng. zhì duō zuǎn fù yè, yòu míng yān. sòng wén dì yuán jiā zhōng, qīn bào rì nán jiǔ dé zhū jùn. sòng jiǔ dé jùn jīn ān nán rì nán jùn jiè. sòng shǐ zhèn wǔ jiàng jūn zōng yuán gàn tǎo zhī, kè lín yì. yáng mài fù zǐ bìng tǐng shēn bēn táo. suǒ huò zhēn yì jiē shì wèi míng zhī bǎo. yòu xiāo qí jīn rén, dé huáng jīn shù shí wàn jīn. qí hòu lěi dài, zì sòng qí liáng chén jiē qiǎn shǐ cháo gòng.
至晋武帝太康中又来贡献。成帝咸康二年,范逸死,奴文篡位。奴文昔尝北至洛阳商货,因教王作宫室兵车器械,王爱信之,使为将,乃谮王诸子,或徙或奔。及王死无嗣,遂自立为王。乃攻旁国,并之,有众四五万。至穆帝永和三年,文率其众攻陷日南,(今郡地。)遂据其地,告交州刺史朱蕃,(交州,今安南府。)求以日南北鄙(今郡地。)横山为界。初,徼外诸国尝赍宝物自海路来贸货贿,而交州刺史、日南太守多贪利侵侮,十折二三,由是诸国怨愤。且林邑少田,故贪日南之地。文又袭九真,(今郡地。)害士庶十八九。文死,子佛立,犹屯日南。九真太守灌邃率兵讨佛,走之,邃追至林邑。时五月立表,日在表北,影在表南九寸一分,自北影之南,故开北户以向日,此大较也。佛乃请降。其后频寇日南、九德之郡,(今安南日南郡界。)杀伤甚多,交州遂至虚弱。至佛曾孙文敌,后为扶南王子当根纯所杀。大臣范诸农平其乱,而自立为王。死,子阳迈立。死,其子咄立,复名曰阳迈。(初其父阳迈母始产,梦人以金藉之。夷人谓金曰阳迈,故为名。至咄纂父业,又名焉。)宋文帝元嘉中,侵暴日南、九德诸郡。(宋九德郡今安南日南郡界。)宋使振武将军宗元幹讨之,克林邑。阳迈父子并挺身奔逃。所获珍异皆是未名之宝。又销其金人,得黄金数十万斤。其后累代,自宋、齐、梁、陈皆遣使朝贡。
suí wén dì jì píng chén, hòu qiǎn dà jiàng jūn liú fāng lǜ bù qí wàn yú jī zhī. qí wáng fàn zhì lǜ qí tú chéng xiàng ér zhàn. fāng duō jué xiǎo kēng, cǎo fù qí shàng, yīn yǐ bīng tiāo zhī. fàn zhì xī zhòng ér zhèn, fāng wěi běi zǒu, fàn zhì zhú zhī, qí xiàng duō xiàn, zhuǎn xiāng jīng hài, jūn suì luàn. fāng zòng bīng jī, dà pò zhī. suì qì chéng ér zǒu. fāng rù qí dōu, huò qí miào zhǔ shí bā méi, jiē zhù jīn wèi zhī, gài yǒu qí guó shí bā yè yǐ. fāng jì píng qí guó, bān shī, gù dì suì kōng. fàn zhì shōu shí yí rén, bié jiàn guó yì.
隋文帝既平陈,后遣大将军刘方率步骑万馀击之。其王梵志率其徒乘象而战。方多掘小坑,草覆其上,因以兵挑之。梵志悉众而阵,方伪北走,梵志逐之,其象多陷,转相惊骇,军遂乱。方纵兵击,大破之。遂弃城而走。方入其都,获其庙主十八枚,皆铸金为之,盖有其国十八叶矣。方既平其国,班师,故地遂空。梵志收拾遗人,别建国邑。
zhì dà táng zhēn guān zhōng, qí wáng fàn tóu lì sǐ, lǜ guó rén gòng lì tóu lì nǚ wèi wáng. zhū gě dì zhě, tóu lì zhī gū zǐ. nǚ wáng dú rèn, guó zhōng bù níng. dà chén kě lún wēng dìng nǎi lì dì wèi wáng, qī zhī yǐ nǚ zhǔ, qí guó nǎi dìng. zhū gě dì zì lì hòu, qiǎn shǐ kě lún yīn dì pán xiàn huǒ zhū, zhuàng rú shuǐ jīng, rì zhèng wǔ shí, yǐ zhū chéng yǐng, qǔ ài yī zhī, huǒ jiàn, yún dé zhī yú luó chà guó. jīn zhī huán wáng guó zhǔ jí fàn zhì zhī hòu, zài rì nán jùn xī, lù xíng èr shí yú rì fāng zhì.
至大唐贞观中,其王范头利死,率国人共立头利女为王。诸葛地者,头利之姑子。女王独任,国中不宁。大臣可伦翁定乃立地为王,妻之以女主,其国乃定。诸葛地自立后,遣使可伦因地盘献火珠,状如水精,日正午时,以珠承影,取艾衣之,火见,云得之於罗刹国。(今之环王国主即梵志之后,在日南郡西,陆行二十馀日方至。)
fú nán
扶南
fú nán guó zài rì nán jùn zhī nán, hǎi xī dà dǎo zhōng, qù rì nán kě qī qiān lǐ, zài lín yì xī nán sān qiān yú lǐ. qí jìng guǎng mào sān qiān yú lǐ. guó sú běn luǒ, wén shēn bèi fā, luǒ, láng guǒ fǎn. bù zhì yī shang. qí xiān yǒu nǚ rén wéi wáng, hào yuē liǔ yè, nián shào zhuàng jiàn, yǒu shì nán zǐ. qí nán yǒu jī guó rén míng hùn kuì lái fá, liǔ yè jiàng zhī, suì yǐ wéi qī. è qí luǒ lù xíng tǐ, nǎi chuān dié bù guàn qí shǒu, lǐ qí guó. zǐ sūn xiāng chuán. zhì wáng hùn pán kuàng sǐ, guó rén lì qí dà jiàng fàn shī màn wèi wáng. màn yǒng jiàn yǒu quán lüè, yǐ bīng wēi fá páng guó, xián fú shǔ zhī, zì hào fú nán dài wáng, kāi dì wǔ liù qiān lǐ. màn sǐ, guó luàn, dà jiàng fàn xún zì lì wèi wáng. shì wú jìn shí yě.
扶南国在日南郡之南,海西大岛中,去日南可七千里,在林邑西南三千馀里。其境广袤三千馀里。国俗本裸,文身被发,(裸,郎果反。)不制衣裳。其先有女人为王,号曰柳叶,年少壮健,有似男子。其南有激国人名混溃来伐,柳叶降之,遂以为妻。恶其裸露形体,乃穿叠布贯其首,理其国。子孙相传。至王混盘况死,国人立其大将范师蔓为王。蔓勇健有权略,以兵威伐旁国,咸服属之,自号扶南大王,开地五六千里。蔓死,国乱,大将范寻自立为王。是吴、晋时也。
tǔ dì ào xià ér píng bó, qì hòu fēng sú wù chǎn dà jiào yǔ lín yì tóng. yǒu chéng yì gōng shì, guó wáng jū zhòng gé, yǐ mù shān wèi chéng. hǎi biān shēng dà ruò yè, zhǎng bā jiǔ chǐ, biān qí yè yǐ fù wū. guó rén yì wèi gé jū. wèi chuán bā jiǔ zhàng, guǎng cái liù qī chǐ, tóu wěi shì yú. guó wáng xíng chéng xiàng. rén jiē chǒu hēi quán fā, luǒ shēn xiǎn xíng. gēng zhòng wèi wù, yī suì zhǒng, sān suì huò. yòu hǎo diāo wén kè lòu, shí qì duō yǐ yín wèi zhī. chū jīn gāng, kě yǐ kè yù, zhuàng shì zǐ shí yīng, qí suǒ shēng nǎi zài bǎi zhàng shuǐ dǐ pán shí shàng, rú zhōng rǔ, rén méi shuǐ qǔ zhī, jìng rì nǎi chū, yǐ tiě chuí zhī ér bù shāng, tiě nǎi zì sǔn, yǐ gǔ yáng jiǎo kòu zhī, cuǐ rán bīng pàn. gòng fù yǐ jīn yín zhū xiāng. yì yǒu shū jì fǔ kù, wén zì lèi hú.
土地坳下而平博,气候、风俗、物产大较与林邑同。有城邑宫室,国王居重阁,以木栅为城。海边生大若叶,长八九尺,编其叶以覆屋。国人亦为阁居。为船八九丈,广才六七尺,头尾似鱼。国王行乘象。人皆丑黑拳发,裸身跣行。耕种为务,一岁种,三岁获。又好雕文刻镂,食器多以银为之。出金钢,可以刻玉,状似紫石英,其所生乃在百丈水底盘石上,如锺乳,人没水取之,竟日乃出,以铁鎚之而不伤,铁乃自损,以羖羊角扣之,漼然冰泮。贡赋以金、银、珠、香。亦有书记府库,文字类胡。
wú shí qiǎn kāng tài zhū yīng shǐ yú xún guó, guó rén yóu luǒ, wéi fù rén zhe guàn tóu. tài yīng wèi yuē:" guó zhōng shí jiā, dàn rén xiè lù kě guài ěr." xún shǐ lìng guó nèi nán zǐ zhe héng fú, jīn gàn màn yě. dà jiā nǎi jié jǐn wèi zhī, pín zhě yǐ bù. yòu yǒu lǎo diāo, rù hǎi wèi dài, kě yǐ cái zuò mǎ lè, wèi zhī kē xī. jìn tài shǐ tài kāng zhōng, jiē qiǎn shǐ gòng xiàn. dōng jìn shí yǒu zhú zhān tán chēng wáng, yì qiǎn shǐ.
吴时遣康泰、朱应使於寻国,国人犹裸,唯妇人著贯头。泰、应谓曰:“国中实佳,但人亵露可怪耳。”寻始令国内男子著横幅,今干漫也。大家乃截锦为之,贫者以布。又有老雕,入海为玳,可以裁作马勒,谓之珂西。晋泰始、太康中,皆遣使贡献。东晋时有竺旃檀称王,亦遣使。
qí hòu wáng xìng jiāo chén rú, běn tiān zhú pó luó mén yě. yǒu shén yǔ yuē:" yīng wáng fú nán." jiāo chén rú nán zhì pán pán, fú nán rén wén zhī yíng ér lì yān. fù gǎi zhì dù, yòng tiān zhú fǎ. jīn qí guó rén jū bù chuān jǐng, shù shí jiā gòng yī chí yǐn jí zhī. sú shì tiān shén, yǐ tóng wèi xiàng, èr miàn zhě sì shǒu, sì miàn zhě bā shǒu, shǒu gè yǒu suǒ chí, huò xiǎo ér, huò niǎo shòu, huò rì yuè. wáng zuò zé piān jù qiào xī, chuí zuǒ xī zhì dì, yǐ bái dié fū qián, shè jīn pén xiāng lú yú qí shàng. jū sāng zé tì chú bìn fà. rén wú lǐ yì, nán nǚ zì qí bēn suí.
其后王姓娇陈如,本天竺婆罗门也。有神语曰:“应王扶南。”娇陈如南至盘盘,扶南人闻之迎而立焉。复改制度,用天竺法。今其国人居不穿井,数十家共一池引汲之。俗事天神,以铜为像,二面者四手,四面者八手,手各有所持,或小儿,或鸟兽,或日月。王坐则偏踞翘膝,垂左膝至地,以白叠敷前,设金盆香炉於其上。居丧则剃除鬓发。人无礼义,男女恣其奔随。
sòng qí liáng bìng xiàn fāng wù. suí shí qí guó wáng xìng gǔ lóng. zhū guó duō xìng gǔ lóng, xùn qí lǎo, yán" kūn lún wú xìng shì, nǎi' kūn lún' zhī é." suí dài qiǎn shǐ gòng xiàn. dà táng wǔ dé hòu, yì pín lái gòng. zhēn guān zhōng, yòu xiàn bái tóu guó èr rén yú luò yáng. qí guó zài fú nán zhī xī, zài cān bàn zhī xī nán, nán nǚ shēng jiē sù shǒu, shēn yòu níng bái, jū shān dòng zhī zhōng, sì miàn yán xiǎn, gù rén mò zhì, yǔ cān bàn guó xiāng jiē.
宋、齐、梁并献方物。隋时其国王姓古龙。诸国多姓古龙,讯耆老,言“昆仑无姓氏,乃'昆仑'之讹。”隋代遣使贡献。大唐武德后,亦频来贡。贞观中,又献白头国二人於洛阳。其国在扶南之西,在参半之西南,男女生皆素首,身又凝白,居山洞之中,四面岩崄,故人莫至,与参半国相接。
dùn xùn
顿逊
dùn xùn guó, liáng shí wén yān, yī yuē diǎn xùn. zài hǎi qí shàng, dì fāng qiān lǐ. yǒu wǔ wáng, bìng jī shǔ fú nán, běi qù fú nán kě sān qiān yú lǐ. qí guó zhī dōng jiè tōng jiāo zhōu, qí xī jiè jiē tiān zhú ān xī jiǎo wài zhū guó, gǔ rén duō zhì qí guó shì yān. suǒ yǐ rán zhě, dùn xùn huí rù hǎi zhōng qiān yú lǐ, zhǎng hǎi wú yá àn, chuán bó wèi zēng dé jìng guò yě. qí shì dōng xī jiāo huì, rì yǒu wàn yú rén, zhēn wù bǎo huò wú zhǒng bù yǒu. yòu yǒu jiǔ shù, shì ān shí liú, cǎi qí huā zhī, tíng jiǔ wèng zhōng, shù rì chéng jiǔ. chū huò xiāng, chā zhī biàn shēng, yè rú dōu liáng, yǐ yì yī. guó yǒu qū bō děng huā shí yú zhǒng, dōng xià bù shuāi, rì zài shù shí chē huò zhī. qí huā, zào gèng fēn fù, yì mò wèi fěn, yǐ fù shēn yān.
顿逊国,梁时闻焉,(一曰典逊。)在海崎上,地方千里。有五王,并羁属扶南,北去扶南可三千馀里。其国之东界通交州,其西界接天竺、安息徼外诸国,贾人多至其国市焉。所以然者,顿逊回入海中千馀里,涨海无涯岸,船舶未曾得迳过也。其市东西交会,日有万馀人,珍物宝货无种不有。又有酒树,似安石榴,采其花汁,停酒瓮中,数日成酒。出藿香,插枝便生,叶如都梁,以裛衣。国有区拨等花十馀种,冬夏不衰,日载数十车货之。其花,燥更芬馥,亦末为粉,以傅身焉。
qí sú yòu duō niǎo zàng. jiāng sǐ, qīn bīn gē wǔ yú guō wài, yǒu niǎo rú é, kǒu shì yīng wǔ ér hóng sè, fēi lái wàn jì, jiā rén bì zhī, niǎo shí ròu jǐn nǎi qù, shāo qí gǔ shěn hǎi zhōng, yǐ wéi shàng xíng rén yě, bì shēng tiān. niǎo ruò huí xiáng bù shí, qí rén nǎi zì bēi, fù yǐ wéi jǐ yǒu huì, gèng jiù huǒ zàng, yǐ wéi cì xíng yě. ruò bù néng shēng rù huǒ, yòu bù bèi niǎo shí, yǐ wéi xià xíng yě.
其俗又多鸟葬。将死,亲宾歌舞於郭外,有鸟如鹅,口似鹦鹉而红色,飞来万计,家人避之,鸟食肉尽乃去,烧其骨沈海中,以为上行人也,必生天。鸟若回翔不食,其人乃自悲,复以为己有秽,更就火葬,以为次行也。若不能生入火,又不被鸟食,以为下行也。
pí qiān
毗骞
pí qiān guó, liáng shí wén yān, zài dùn xùn zhī wài dà hǎi zhōu zhōng, qù fú nán bā qiān lǐ. chuán qí wáng shēn cháng zhàng èr chǐ, tóu zhǎng sān chǐ, zì gǔ lái bù sǐ, mò zhī qí nián. qí wáng shén shèng, zhī jiāng lái shì, nán fāng hào yuē cháng tóu wáng. guó sú, yǒu shì wū yī fú, dàn jīng mǐ. qí rén yán yǔ xiǎo yì fú nán guó. bù shòu gū kè, yǒu wǎng zhě yì shā ér dàn zhī, shì yǐ shāng lǚ bù gǎn zhì. wáng cháng lóu jū, bù xuè shí, bù shì shén guǐ. qí zǐ sūn sǐ rú cháng rén.
毗骞国,梁时闻焉,在顿逊之外大海洲中,去扶南八千里。传其王身长丈二尺,头长三尺,自古来不死,莫知其年。其王神圣,知将来事,南方号曰长头王。国俗,有室屋衣服,啖粳米。其人言语小异扶南国。不受估客,有往者亦杀而啖之,是以商旅不敢至。王常楼居,不血食,不事神鬼。其子孙死如常人。
yòu chuán fú nán dōng jiè jí zhǎng hǎi, hǎi zhōng yǒu dà zhōu, zhōu shàng yǒu zhū báo guó, guó dōng yǒu mǎ wǔ zhōu. fù dōng xíng zhǎng hǎi qiān yú lǐ, yǒu rán huǒ zhōu. qí shàng yǒu shù shēng huǒ zhōng, zhōu zuǒ jìn rén bāo qǔ qí pí, fǎng jī zuò bù, jí de shù chǐ, yǐ wéi shǒu jīn, yǔ jiāo má wú yì ér sè wēi qīng hēi. ruò xiǎo yǒu gòu wū, zé tóu huǒ, fù gèng jīng jié.
又传扶南东界即涨海,海中有大洲,洲上有诸薄国,国东有马五洲。复东行涨海千馀里,有燃火洲。其上有树生火中,洲左近人剥取其皮,纺绩作布,极得数尺,以为手巾,与蕉麻无异而色微青黑。若小有垢汙,则投火,复更精洁。
gàn tuó lì
干陀利
gàn tuó lì guó, liáng shí tōng yān, zài nán hǎi zhōu shàng. qí sú yǔ lín yì fú nán lüè tóng. chū bān bù gǔ bèi bīng láng. bīng láng tè jīng hǎo, wèi zhū guó zhī jí. wǔ dì tiān jiàn zhōng, qiǎn shǐ gòng fāng wù.
干陀利国,梁时通焉,在南海洲上。其俗与林邑、扶南略同。出斑布、古贝、槟榔。槟榔特精好,为诸国之极。武帝天监中,遣使贡方物。
láng yá xiū
狼牙脩
láng yá xiū guó, liáng shí tōng yān, zài nán hǎi zhōng. qí jiè dōng xī sān shí rì xíng, nán běi èr shí rì xíng, běi qù guǎng zhōu èr wàn sì qiān lǐ. qí tǔ qì wù chǎn yǔ fú nán lüè tóng, piān duō zhàn shěn pó lǜ xiāng děng. qí sú, nán nǚ jiē tǎn ér pī fà, yǐ gǔ bèi bù wèi gàn màn. qí wáng jí guì chén nǎi jiā yún xiá bù fù bì, báo jì fǎn. yǐ jīn shéng wèi luò dài, jīn huán guàn ěr. nǚ zǐ zé pī bù, yǐ yīng luò rào shēn. qí guó lèi zhuān wèi chéng, zhòng mén lóu gé. wáng chū chéng xiàng, yǒu fān ěr qí gǔ, zhào bái gài, bīng wèi shén shè. wǔ dì tiān jiàn zhōng, qiǎn shǐ xiàn fāng wù. qí shǐ yún, lì guó yǐ lái sì bǎi yú nián.
狼牙脩国,梁时通焉,在南海中。其界东西三十日行,南北二十日行,北去广州二万四千里。其土气、物产与扶南略同,偏多栈、沈、婆律香等。其俗,男女皆袒而披发,以古贝布为干漫。其王及贵臣乃加云霞布覆髀,(薄计反。)以金绳为络带,金镮贯耳。女子则披布,以璎珞绕身。其国累塼为城,重门楼阁。王出乘象,有幡毦旗鼓,罩白盖,兵卫甚设。武帝天监中,遣使献方物。其使云,立国以来四百馀年。
pó lì
婆利
pó lì guó, liáng shí tōng yān, zài guǎng zhōu dōng nán hǎi zhōng zhōu shàng. zì jiāo zhǐ fú hǎi, nán guò chì tǔ dān dān guó, nǎi zhì qí guó, qù guǎng zhōu èr yuè rì xíng. guó jiè dōng xī wǔ shí rì xíng, nán běi èr shí rì xíng, yǒu bǎi sān shí liù jù. tǔ qì shǔ rè, rú zhōng guó zhī shèng xià, gǔ yī suì zài shú, cǎo mù cháng róng. hǎi chū wén luó zǐ bèi. yǒu shí míng hān huǒ tán fǎn bèi luó, chū cǎi zhī róu ruǎn, kè xuē wèi wù, bào gān zhī, suì jiān yìng. yǒu niǎo míng shè lì, jiě rén yǔ. qí guó rén jiē hēi sè, chuān ěr fù dāng, pī gǔ bèi rú pà, jí wèi dōu màn. wáng nǎi yòng bān sī zhě, yǐ yīng luò rào shēn, tóu zhe jīn zhǎng guān, gāo chǐ yú, xíng rú biàn, zhuì yǐ qī bǎo zhī shì, dài jīn zhuāng jiàn, piān zuò jīn gāo zuò, yǐ yín dēng zhī zú. shì nǚ jiē wèi jīn huā zá bǎo zhī shì, huò chí bái ěr fú jí kǒng què shàn. wáng chū, yǐ xiàng jià yú, shī yǔ gài zhū lián, qí dǎo cóng chuī luó jī gǔ. guó rén shàn tóu lún rèn, qí dà rú jìng, zhōng yǒu qiào, wài fēng rú jù, yuǎn yǐ tóu rén, wú bù zhōng. qí yú bīng qì yǔ zhōng guó lüè tóng.
婆利国,梁时通焉,在广州东南海中洲上。自交趾浮海,南过赤土、丹丹国,乃至其国,去广州二月日行。国界东西五十日行,南北二十日行,有百三十六聚。土气暑热,如中国之盛夏,穀一岁再熟,草木常荣。海出文螺、紫贝。有石名蚶(火谈反)贝罗,初采之柔软,刻削为物,暴乾之,遂坚硬。有鸟名舍利,解人语。其国人皆黑色,穿耳附珰,披古贝如帊,及为都漫。王乃用斑丝者,以璎珞绕身,头著金长冠,高尺馀,形如弁,缀以七宝之饰,带金装剑,偏坐金高座,以银蹬支足。侍女皆为金花杂宝之饰,或持白毦拂及孔雀扇。王出,以象驾舆,施羽盖珠帘,其导从吹螺击鼓。国人善投轮刃,其大如镜,中有窍,外锋如锯,远以投人,无不中。其馀兵器与中国略同。
sú lèi zhēn là, wù chǎn tóng yú lín yì. wáng xìng jiāo chén rú, zì gǔ wèi tōng zhōng guó. wǔ dì tiān jiàn zhōng lái gòng. suí dà yè zhōng, yòu qiǎn shǐ gòng xiàn. qí wáng xìng shā lì yé jiā. dà táng zhēn guān zhōng, yòu qiǎn shǐ cháo gòng.
俗类真腊,物产同於林邑。王姓娇陈如,自古未通中国。武帝天监中来贡。隋大业中,又遣使贡献。其王姓刹利耶伽。大唐贞观中,又遣使朝贡。
pán pán
槃槃
pán pán guó, liáng shí tōng yān, zài nán hǎi dà zhōu zhōng. běi yǔ lín yì gé xiǎo hǎi. zì jiāo zhōu chuán xíng sì shí rì, zhì qí guó. qí wáng yuē yáng lì chì. yīn chì. lì chì fù yuē yáng dé wǔ lián, yǐ shàng wú de ér jì. bǎi xìng duō yuán shuǐ ér jū. guó wú chéng, jiē shù mù wèi zhà. wáng zuò jīn lóng chuáng, měi zuò, zhū dà rén jiē liǎng shǒu jiāo bào jiān ér jì. jì jǐ fǎn. yòu qí guó duō yǒu pó luó mén, zì tiān zhú lái, jiù wáng qǐ cái wù. wáng shén zhòng zhī. qí dà chén yuē bèi zhǐ láng suǒ làn, cì yuē kūn lún dì yě, cì yuē kūn lún bèi zhǐ hé, hú wò fǎn. cì yuē kūn lún bèi zhǐ dì suǒ gān qiě. qí yán kūn lún gǔ lóng, shēng xiāng jìn, gù huò yǒu wèi wèi gǔ lóng zhě. qí zài wài chéng zhě yuē nà yán, yóu zhōng xià cì shǐ xiàn lìng. qí shǐ duō yǐ shí wèi zú, shuò zé yǐ tiě wèi rèn. yǒu sēng ní sì shí suǒ, sēng ní dú fó jīng, jiē ròu shí ér bù yǐn jiǔ. yì yǒu dào shì sì yī suǒ, dào shì bù yǐn shí jiǔ ròu, dú ā xiū luó wáng jīng, qí guó bù shèn zhòng zhī. sú jiē hū sēng wèi bǐ qiū, hū dào shì wèi tān. suí dà yè zhōng, yì qiǎn shǐ cháo gòng.
槃槃国,梁时通焉,在南海大洲中。北与林邑隔小海。自交州船行四十日,至其国。其王曰杨栗翨。(音翅。)栗翨父曰杨德武连,以上无得而纪。百姓多缘水而居。国无城,皆竖木为栅。王坐金龙床,每坐,诸大人皆两手交抱肩而跽。(暨几反。)又其国多有婆罗门,自天竺来,就王乞财物。王甚重之。其大臣曰〈孛夂〉郎索滥,次曰昆仑帝也,次曰昆仑〈孛夂〉和,(胡卧反。)次曰昆仑〈孛夂〉帝索甘且。其言昆仑、古龙,声相近,故或有谓为古龙者。其在外城者曰那延,犹中夏刺史、县令。其矢多以石为镞,槊则以铁为刃。有僧尼寺十所,僧尼读佛经,皆肉食而不饮酒。亦有道士寺一所,道士不饮食酒肉,读阿脩罗王经,其国不甚重之。俗皆呼僧为比丘,呼道士为贪。隋大业中,亦遣使朝贡。
chì tǔ
赤土
chì tǔ guó, suí shí tōng yān, fú nán zhī bié zhǒng yě. zhí yá zhōu zhī nán, dù hǎi shuǐ xíng, biàn fēng shí yú rì, jīng jī lóng dǎo zhì qí guó. suǒ dōu tǔ sè duō chì, yīn yǐ wéi hào. dōng bō luó chà guó, xī luó pó guó, nán hē luó qiě guó, běi jù dà hǎi, dì fāng shù qiān lǐ. wáng xìng qú tán shì, míng lì fù duō sāi, bù zhī yǒu guó jìn yuǎn. jū sēng qí chéng, yì yuē shī zǐ chéng, yǒu mén sān chóng, xiāng qù gè bǎi xǔ bù. wáng gōng zhū wū xī shì zhòng gé, běi miàn ér zuò, zuò sān chóng tà, yī zhāo xiá bù, guān jīn huā guān, chuí zá bǎo yīng luò. wáng tà hòu zuò yī mù kān, yǐ jīn yín wǔ xiāng mù zá diàn zhī. kān hòu xuán yī jīn guāng yàn, yuǎn shì rú xiàng hòu. qí guān, sà tuó jiā luó yī rén, tuó ná ná, nǚ chú fǎn. dá chā sān rén, jiā lì mì jiā sān rén, gòng zhǎng zhèng shì. jù luó mò dì yī rén, zhǎng xíng fǎ. měi chéng zhì nà yé jiā yī rén, bō dì yī rén. qí sú jiē chuān ěr jiǎn fā, wú guì bài zhī lǐ. yǐ xiāng yóu tú shēn. sú jìng fú, yóu zhòng pó luó mén. fù rén zuò jì yú xiàng hòu. nán nǚ tōng yǐ zhāo xiá zhāo yún zá sè bù wèi yī. háo fù zhī shì, zì yì huá mí, wéi jīn suǒ fēi wáng cì bù dé fú yòng. dōng xià cháng wēn, yǔ duō jì shǎo. zhòng zhí wú shí, tè yí dào jì yīn jì. bái dòu hēi má, zì yú wù chǎn duō tóng yú jiāo zhǐ. yǐ gān zhè zuò jiǔ, zá yǐ zǐ guā gēn. xì yǒu shuāng liù jī bo. dōng zhì zhī rì, yǐng zhí zài xià xià zhì rì, yǐng zài nán. hù jiē běi xiàng.
赤土国,隋时通焉,扶南之别种也。直崖州之南,渡海水行,便风十馀日,经鸡笼岛至其国。所都土色多赤,因以为号。东波罗刹国,西罗婆国,南诃罗且国,北拒大海,地方数千里。王姓瞿昙氏,名利富多塞,不知有国近远。居僧祇城,亦曰师子城,有门三重,相去各百许步。王宫诸屋悉是重阁,北面而坐,座三重榻,衣朝霞布,冠金花冠,垂杂宝璎珞。王榻后作一木龛,以金银五香木杂钿之。龛后悬一金光焰,远视如项后。其官,萨陀伽罗一人,陀拏(拏,女除反。)达叉三人,伽利蜜迦三人,共掌政事。俱罗末帝一人,掌刑法。每城置那耶迦一人,钵帝一人。其俗皆穿耳翦发,无跪拜之礼。以香油涂身。俗敬佛,尤重婆罗门。妇人作髻於项后。男女通以朝霞朝云杂色布为衣。豪富之室,恣意华靡,唯金锁非王赐不得服用。冬夏常温,雨多霁少。种植无时,特宜稻、穄、(音祭。)白豆、黑麻,自馀物产多同於交趾。以甘蔗作酒,杂以紫瓜根。戏有双六、鸡卜。冬至之日,影直在下;夏至日,影在南。户皆北向。
yáng dì shí, mù néng tōng jué yù. dà yè sān nián, tún tián zhǔ shì cháng jùn yú bù zhǔ shì wáng jūn zhèng děng yìng zhào. jùn děng zì nán hǎi jùn chéng zhōu, zhòu yè èr xún, měi zhí biàn fēng, zhì jiāo shí shān ér guò. dōng nán pō líng jiā bō bá duō zhōu, xī yǔ lín yì xiāng duì, shàng yǒu shén cí yān. yòu nán xíng, zhì shī zi shí, zì shì dǎo yǔ lián jiē. yòu xíng èr sān rì, xī jiàn láng yá xiū guó zhī shān, yú shì nán dá jī lóng dǎo, zhì yú chì tǔ zhī jiè, yuè yú zhì qí guó dū. jùn děng fèng zhào shū shàng gé, wáng yǐ xià zhì jiē zuò, xuān zhào qì, yǐn jùn děng rù yàn. wáng qián shè liǎng chuáng, shàng bìng shè cǎo yè pán, fāng zhàng wǔ chǐ, shàng yǒu huáng bái zǐ chì sì sè zhī fàn, niú yáng yú biē zhū dài mào zhī ròu bǎi yú pǐn. yán jùn shēng chuáng. cóng zhě zuò yú dì xí. jí hái, qiǎn nà yé jiā suí jùn gòng fāng wù. jì rù hǎi, jiàn lǜ yú qún fēi shuǐ shàng. fú hǎi shí yú rì, zhì lín yì, dōng nán bìng shān ér xíng. bìng yīn pú làng fǎn. qí hǎi shuǐ kuò qiān yú bù, sè huáng qì xīng, zhōu xíng shí rì bù jué, yún shì dà yú fèn yě. xún hǎi běi àn, dá yú jiāo zhǐ. liù nián, hái què dào zhōng guó yān.
炀帝时,募能通绝域。大业三年,屯田主事常骏、虞部主事王君政等应召。骏等自南海郡乘舟,昼夜二旬,每值便风,至焦石山而过。东南泊陵伽钵拔多洲,西与林邑相对,上有神祠焉。又南行,至师子石,自是岛屿连接。又行二三日,西见狼牙脩国之山,於是南达鸡笼岛,至於赤土之界,月馀至其国都。骏等奉诏书上阁,王以下至皆坐,宣诏讫,引骏等入宴。王前设两床,上并设草叶盘,方丈五尺,上有黄白紫赤四色之飰,牛、羊、鱼、鳖、猪、玳瑁之肉百馀品。延骏升床。从者坐於地席。及还,遣那耶迦随骏贡方物。既入海,见绿鱼群飞水上。浮海十馀日,至林邑,东南并山而行。(并音蒲浪反。)其海水阔千馀步,色黄气腥,舟行十日不绝,云是大鱼粪也。循海北岸,达於交趾。六年,还卻到中国焉。
zhēn là
真腊
zhēn là guó, suí shí tōng yān, zài lín yì xī nán, běn fú nán zhī shǔ guó yě. qù rì nán jùn zhōu xíng liù shí rì ér zhì, nán jiē chē qú guó, xī yǒu zhū jiāng guó. wáng xìng shā lì, zì qí zǔ jiàn yǐ qiáng shèng, zhì qí wáng zhì duō sī nà, suì jiān fú nán ér yǒu zhī. sǐ, zi yī shē nà xiān dài lì. dà yè zhōng, qiǎn shǐ cháo gòng. jū yú yī shē nà chéng, guō xià èr wàn yú jiā. chéng zhōng yǒu dà táng, shì qí wáng tīng zhèng zhī suǒ. dài chéng sān shí suǒ, chéng yǒu shù qiān jiā, gè yǒu bù shuài, guān míng yǔ lín yì tóng. qí wáng zuò wǔ xiāng qī bǎo chuáng, shī bǎo zhàng, yǐ wén mù wèi gān, xiàng yá jīn diàn wèi bì, zhuàng rú xiǎo wū, xuán jīn guāng yàn, yǒu tóng yú chì tǔ. yǒu wǔ dà chén jí zhū xiǎo chén. cháo yú wáng zhě, zhé yú jiē xià sān qǐ shǒu. wáng huàn shàng jiē zé guì, yǐ liǎng shǒu bào bó, rào wáng huán zuò, yì zhèng shì qì, guì fú ér qù.
真腊国,隋时通焉,在林邑西南,本扶南之属国也。去日南郡舟行六十日而至,南接车渠国,西有朱江国。王姓刹利,自其祖渐以强盛,至其王质多斯那,遂兼扶南而有之。死,子伊奢那先代立。大业中,遣使朝贡。居於伊奢那城,郭下二万馀家。城中有大堂,是其王听政之所。大城三十所,城有数千家,各有部帅,官名与林邑同。其王坐五香七宝床,施宝帐,以文木为竿,象牙金钿为壁,状如小屋,悬金光焰,有同於赤土。有五大臣及诸小臣。朝於王者,辄於阶下三稽首。王唤上阶则跪,以两手抱膊,绕王环坐,议政事讫,跪伏而去。
qí guó yǔ cān bàn zhū jiāng èr guó hé qīn, shù yǔ lín yì tuó huán èr guó zhàn zhēng. wáng chū lì zhī rì, suǒ yǒu xiōng dì bìng xíng cán zhī, huò qù yī zhǐ, huò yì qí bí, bié chù gōng jǐ, bù dé shì jìn. rén xíng xiǎo ér sè hēi, fù rén yì yǒu bái zhě, xī quán fā chuí ěr, xìng qì jié jìn. jū chǔ qì wù pō lèi chì tǔ. yǐ yòu shǒu wèi jìng, zuǒ shǒu wèi huì. yǐn shí duō sū lào shā táng kāng sù mǐ bǐng. yù shí zhī shí, xiān qǔ zá ròu gēng yǔ fàn xiāng hè, shǒu chuāi ér shí zhī.
其国与参半、朱江二国和亲,数与林邑、陀洹二国战争。王初立之日,所有兄弟并刑残之,或去一指,或劓其鼻,别处供给,不得仕进。人形小而色黑,妇人亦有白者,悉拳发垂耳,性气捷劲。居处器物颇类赤土。以右手为净,左手为秽。饮食多酥酪、沙糖、粇粟、米饼。欲食之时,先取杂肉羹与饭相和,手揣而食之。
qí guó běi duō shān fù, nán yǒu shuǐ zé, dì qì yóu rè. yǒu pó nà suō shù, wú huā, yè shì shì, shí shì dōng guā. ān luó shù, huā yè shì zǎo, shí shì lǐ. pí yě shù, huā shì mù guā, yè shì xìng, shí shì chǔ. pó tián luó shù, huā yè shí bìng shì zǎo ér xiǎo yì. gē bì tuó shù, huā shì lín qín, yè shì yú ér hòu dà, shí shì lǐ, qí dà rú shēng. zì yú duō tóng jiǔ zhēn. hǎi zhōng yǒu yú míng jiàn tóng, sì zú, wú lín, qí bí rú xiàng, xī shuǐ shàng pēn, gāo wǔ liù shí chǐ. yǒu fú hú yú, qí xíng sì yú qiě, zī rú yīng wǔ, yǒu bā zú. duō dà yú, bàn shēn chū shuǐ, dǔ zhī rú shān. měi wǔ liù yuè zhōng, dú qì liú xíng, jí yǐ bái zhū bái niú bái yáng yú chéng xī mén wài cí zhī bù rán zhě, wǔ gǔ bù dēng, liù chù duō sǐ, rén zhòng jí yì. dōng yǒu shén míng pó duō lì, jì yòng rén ròu. qí wáng nián bié shā rén, yǐ yè cí dǎo, yǒu shǒu wèi zhě qiān rén. qí jìng guǐ rú cǐ. duō fèng fó fǎ, yóu xìn dào shì, fú jí dào shì lì xiàng yú guǎn. dà táng wǔ dé liù nián, qiǎn shǐ xiàn fāng wù.
其国北多山阜,南有水泽,地气尤热。有婆那娑树,无花,叶似柿,实似冬瓜。菴罗树,花叶似枣,实似李。毗野树,花似木瓜,叶似杏,实似楮。婆田罗树,花叶实并似枣而小异。歌毕佗树,花似林檎,叶似榆而厚大,实似李,其大如升。自馀多同九真。海中有鱼名建同,四足,无鳞,其鼻如象,吸水上喷,高五六十尺。有浮湖鱼,其形似〈鱼且〉,觜如鹦鹉,有八足。多大鱼,半身出水,睹之如山。每五六月中,毒气流行,即以白猪、白牛、白羊於城西门外祠之;不然者,五穀不登,六畜多死,人众疾疫。东有神名婆多利,祭用人肉。其王年别杀人,以夜祠祷,有守卫者千人。其敬鬼如此。多奉佛法,尤信道士,佛及道士立像於馆。大唐武德六年,遣使献方物。
luó chà
罗刹
luó chà guó zài pó lì zhī dōng. qí rén jí lòu, zhū fā hēi shēn, shòu yá yīng zhǎo. shí yǔ lín yì rén zuò shì, zhé yǐ yè, zhòu rì zé yǎn qí miàn. suí yáng dì dà yè sān nián, qiǎn shǐ cháng jùn děng shǐ chì tǔ guó, zhì luó chà.
罗刹国在婆利之东。其人极陋,朱发黑身,兽牙鹰爪。时与林邑人作市,辄以夜,昼日则掩其面。隋炀帝大业三年,遣使常骏等使赤土国,至罗刹。
tóu hé
投和
tóu hé guó, suí shí wén yān, zài hǎi nán dà zhōu zhōng, zhēn là zhī nán. zì guǎng zhōu xī nán shuǐ xíng bǎi rì, zhì qí guó. wáng xìng tóu hé luó, míng pú xié qǐ yáo, lǐ shù chéng. fù wū yǐ wǎ, bìng wèi gé ér jū. wū bì jiē yǐ cǎi huà zhī. chéng nèi jiē wáng gōng shì, chéng wài rén jū kě wàn yú jiā. wáng sù wèi zhī shì bǎi yú rén. měi lín cháo, zé yī zhāo xiá, guān jīn guān, ěr guà jīn huán, jǐng guà jīn xián yī, xián, xù lián fǎn zú lǚ bǎo zhuāng pí lǚ. guān shǔ yǒu zhāo qǐng jiāng jūn, zǒng zhī guó zhèng. yòu yǒu cān jūn gōng cáo zhǔ bù chéng jú jīn wēi jiāng jūn zàn lǐ zàn fǔ děng guān, fēn lǐ wén wǔ. yòu yǒu zhōu jí jùn xiàn. zhōu yǒu cān jūn, jùn yǒu jīn wēi jiāng jūn, xiàn yǒu chéng jú, wèi qí zhǎng guān, chū zhì, gè xuǎn guān liáo zhù lǐ zhèng shì. xíng fǎ: dào zéi duō zhě sǐ, qīng zhě chuān ěr jí bí bìng zuān bìn, sī zhù yín qián zhě jié wàn. guó wú fù shuì, jù suí yì gòng fèng, wú duō shǎo zhī xiàn. duō yǐ nóng shāng wèi yè. guó rén chéng xiàng jí mǎ. yī guó zhī zhōng, mǎ bù guò qiān pǐ, yòu wú ān pèi, wéi yǐ shéng chuān jiá wèi zhī jié zhì. yīn yuè zé chuī lí jī gǔ. sǐ sàng zé cí sì kū qì, yòu fén shī yǐ yīng shèng zhī, shěn yú shuǐ zhōng. ruò fù mǔ zhī sàng, zé jié fā wèi xiào. qí guó shì liù suǒ, mào yì jiē yòng yín qián, xiǎo rú yú jiá. yǒu fú dào, yǒu xué xiào, wén zì yǔ zhōng xià bù tóng. xùn qí qí lǎo, yún: wáng wú xìng, míng qí zhàng mó. qí wū yǐ cǎo fù zhī. wáng suǒ zuò tǎ, yuán shì fó tǎ, yǐ jīn shì zhī, mén jiē dōng kāi, zuò yì dōng xiàng.
投和国,隋时闻焉,在海南大洲中,真腊之南。自广州西南水行百日,至其国。王姓投和罗,名脯邪乞遥,理数城。覆屋以瓦,并为阁而居。屋壁皆以彩画之。城内皆王宫室,城外人居可万馀家。王宿卫之士百馀人。每临朝,则衣朝霞,冠金冠,耳挂金环,颈挂金涎衣,(涎,叙连反)足履宝装皮履。官属有朝请将军,总知国政。又有参军、功曹、主簿、城局、金威将军、赞理、赞府等官,分理文武。又有州及郡、县。州有参军,郡有金威将军,县有城局,为其长官,初至,各选官僚助理政事。刑法:盗贼多者死,轻者穿耳及鼻并钻鬓,私铸银钱者截腕。国无赋税,俱随意贡奉,无多少之限。多以农商为业。国人乘象及马。一国之中,马不过千匹,又无鞍辔,唯以绳穿颊为之节制。音乐则吹蠡、击鼓。死丧则祠祀哭泣,又焚尸以甖盛之,沈於水中。若父母之丧,则截发为孝。其国市六所,贸易皆用银钱,小如榆荚。有佛道,有学校,文字与中夏不同。讯其耆老,云:王无姓,名齐杖摩。其屋以草覆之。王所坐塔,圆似佛塔,以金饰之,门皆东开,坐亦东向。
dà táng zhēn guān zhōng, qiǎn shǐ fèng biǎo, yǐ jīn hán shèng zhī. yòu xiàn jīn kē kǔ hé fǎn. jīn suǒ bǎo dài xī xiàng hǎi wù děng shù shí pǐn.
大唐贞观中,遣使奉表,以金函盛之。又献金榼、(苦盍反。)金锁、宝带、犀、象、海物等数十品。
dān dān
丹丹
dān dān guó, suí shí wén yān, zài duō luó mó luó guó xī běi, zhèn zhōu dōng nán. zhèn zhōu jīn yán dé jùn, zhū yá tóng dǎo shàng. wáng xìng shā lì, míng shī líng jiā, lǐ suǒ kě èr wàn yú jiā, yì zhì zhōu xiàn yǐ xiāng tǒng lǐng. wáng měi chén xī èr shí lín cháo. qí dà chén bā rén, hào yuē bā zuò, bìng yǐ pó luó mén wèi zhī. wáng měi yǐ xiāng fěn tú shēn, guān tōng tiān guān, guà zá bǎo yīng luò, shēn yī zhāo xiá, zú lǚ pí jù, jìn zé shèng yú, yuǎn zé yù xiàng. qí gōng fá zé chuī lí jī gǔ, jiān yǒu fān qí. qí xíng fǎ, dào zéi wú duō shǎo jiē shā zhī. tǔ chū jīn yín bái tán sū fāng mù bīng láng. qí gǔ wéi dào. chù yǒu shā niú gǔ yáng zhū jī é yā zhāng lù, niǎo yǒu yuè niǎo kǒng què, guǒ luǒ lì guǒ fǎn yǒu pú táo shí liú guā hù líng lián, cài yǒu cōng suàn màn qīng.
丹丹国,隋时闻焉,在多罗磨罗国西北,振州东南。(振州今延德郡,珠崖同岛上。)王姓刹利,名尸陵伽,理所可二万馀家,亦置州县以相统领。王每晨夕二时临朝。其大臣八人,号曰八座,并以婆罗门为之。王每以香粉涂身,冠通天冠,挂杂宝璎珞,身衣朝霞,足履皮屦,近则乘舆,远则驭象。其攻伐则吹蠡击鼓,兼有幡旗。其刑法,盗贼无多少皆杀之。土出金银、白檀、苏方木、槟榔。其穀唯稻。畜有沙牛、羖羊、猪、鸡、鹅、鸭、獐、鹿,鸟有越鸟、孔雀,果蓏(力果反)有蒲桃、石榴、瓜、瓠、菱、莲,菜有葱、蒜、蔓青。
biān dòu
边斗
biān dòu guó yī yún bān dòu. dōu kūn guó yī yún dōu jūn. jū lì guó yī yún jiǔ lí. bǐ sōng guó, bìng suí shí wén yān. fú nán dù jīn lín dà wān nán xíng sān qiān lǐ, yǒu cǐ sì guó. qí nóng zuò yǔ jīn lín tóng. qí rén duō bái sè. dōu kūn chū hǎo zhàn xiāng huò xiāng jí liú huáng. qí huò xiāng shù shēng qiān suì, gēn běn shén dà, fá zhī, sì wǔ nián mù jiē xiǔ bài, wéi zhōng jié jiān gù, fēn xiāng dú cún, qǔ yǐ wéi xiāng.
边斗国、(一云班斗。)都昆国、(一云都军。)拘利国、(一云九离。)比嵩国,并隋时闻焉。扶南度金邻大湾南行三千里,有此四国。其农作与金邻同。其人多白色。都昆出好栈香、藿香及流黄。其藿香树生千岁,根本甚大,伐之,四五年木皆朽败,唯中节坚固,芬香独存,取以为香。
dù báo
杜薄
dù báo guó, suí shí wén yān, zài fú nán dōng zhǎng hǎi zhōng, zhí dù hǎi shù shí rì ér zhì. qí guó rén mào bái xī, jiē yǒu yī fú. guó yǒu dào tián. nǚ zǐ zuò bái dié huá bù. chū jīn yín tiě, yǐ jīn wèi qián. chū jī shé xiāng, kě hán, yǐ xiāng bù rù yī fú. jī shé qí wèi mù yě, qì xīn ér xìng lì, qín shòu bù néng zhì, gù wèi yǒu shí qí shù zhě. huá shú zì líng, suí shuǐ ér chū, fāng dé zhī. dù báo zhōu yǒu shí yú guó, chéng jiē chēng wáng.
杜薄国,隋时闻焉,在扶南东涨海中,直渡海数十日而至。其国人貌白皙,皆有衣服。国有稻田。女子作白叠华布。出金、银、铁,以金为钱。出鸡舌香,可含,以香不入衣服。鸡舌其为木也,气辛而性厉,禽兽不能至,故未有识其树者。华熟自零,随水而出,方得之。杜薄洲有十馀国,城皆称王。
báo lá
薄剌
báo lá guó, suí shí wén yān, zài jū lì nán hǎi wān zhōng. qí rén sè hēi ér chǐ bái, yǎn zhèng chì, nán nǚ bìng wú yī fú.
薄剌国,隋时闻焉,在拘利南海湾中。其人色黑而齿白,眼正赤,男女并无衣服。
bèi zhǐ fén
〈孛夂〉焚
bèi zhǐ fén zhōu, bào piáo zi yún: bèi zhǐ fén zhōu zài nán hǎi zhōng, xūn lǜ shuǐ jiāo suǒ chū, jiāo rú fēng zhī yǐ, suǒ yǐ bù kě duō de zhě, zhǐ huàn jí quǎn qū shàng yīn jí, xià yīn qū. shòu dàn rén. cǐ shòu dà zhě zhòng shí jīn, zhuàng rú shuǐ tǎ, qí tóu shēn jí tā chǔ liǎo wú máo, wéi cóng bí shàng yǐ jìng jí zhì wěi shàng yǒu máo, guǎng yī cùn xǔ, qīng máo zhǎng sān sì fēn xǔ, qí wú máo chù zé rú wéi náng. rén zhāng bǔ dé zhī, zhǎn cì bù shāng, jī xīn liè huǒ, fù yǐ tóu huǒ zhōng, xīn jǐn ér cǐ shòu bù jiāo. xū yǐ dà zhàng dǎ zhī, pí bù shāng ér gǔ suì dōu jǐn, nǎi sǐ ěr.
〈孛夂〉焚洲,抱朴子云:〈孛夂〉焚洲在南海中,薰绿水胶所出,胶如枫脂矣,所以不可多得者,止患狤犭屈(上音吉,下音屈。)兽啖人。此兽大者重十斤,状如水獭,其头身及他处了无毛,唯从鼻上以竟脊至尾上有毛,广一寸许,青毛长三四分许,其无毛处则如韦囊。人张捕得之,斩刺不伤,积薪烈火,缚以投火中,薪尽而此兽不焦。须以大杖打之,皮不伤而骨碎都尽,乃死耳。
huǒ shān
火山
huǒ shān guó, suí shí wén yān, qù zhū báo dōng wǔ qiān lǐ. guó zhōng shān jiē yǒu huǒ, suī yǔ bù xī. huǒ zhōng yǒu bái shǔ. fú nán tǔ sú chuán yún: huǒ zhōu zài mǎ wǔ zhōu zhī dōng kě qiān yú lǐ. chūn yuè lín yǔ, yǔ zhǐ zé huǒ rán zhōu shàng, lín mù dé yǔ zé pí hēi, dé huǒ zé pí bái. zhū zuǒ yòu zhōu rén, yǐ chūn yuè qǔ qí mù pí, jī yǐ wéi bù, huò zuò dēng zhù bù. ruò xiǎo huì, tóu zhī huǒ zhōng biàn jié.
火山国,隋时闻焉,去诸薄东五千里。国中山皆有火,虽雨不息。火中有白鼠。扶南土俗传云:火洲在马五洲之东可千馀里。春月霖雨,雨止则火燃洲上,林木得雨则皮黑,得火则皮白。诸左右洲人,以春月取其木皮,绩以为布,或作灯炷布。若小秽,投之火中便洁。
yòu yǒu jiā yíng guó běi zhū báo guó xī shān zhōu sān bǎi lǐ, cóng sì yuè huǒ shēng, zhēng yuè huǒ miè. huǒ rán zé cǎo mù yè luò, rú zhōng guó hán shí. rén yǐ sān yuè zhì cǐ shān, qǔ mù pí jī wèi huǒ huàn bù.
又有加营国北、诸薄国西山周三百里,从四月火生,正月火灭。火燃则草木叶落,如中国寒时。人以三月至此山,取木皮绩为火浣布。
wú lùn
无论
wú lùn guó, suí shí wén yān, zài fú nán xī èr qiān yú lǐ. qí guó dà dào zuǒ yòu jiā zhǒng pí pá shù jí zhū huá guǒ, xíng qí xià cháng yǒu xuán yīn. shí lǐ yī tíng, tíng jiē yǒu jǐng. shí mài fàn, yǐn pú táo jiǔ, rú jiāo, ruò yǐn, jí yǐ shuǐ hé zhī, wèi shén gān měi.
无论国,隋时闻焉,在扶南西二千馀里。其国大道左右夹种枇杷树及诸华果,行其下常有玄阴。十里一亭,亭皆有井。食麦饭,饮蒲桃酒,如胶,若饮,即以水和之,味甚甘美。
pó dēng
婆登
pó dēng guó zài lín yì nán, hǎi xíng èr yuè, dōng yǔ hē líng, xī yǔ mí lí chē jiē, běi lín dà hǎi. fēng sú yǔ hē líng tóng. zhǒng dào měi yuè yī shú. yǒu wén zì, shū yú bèi duō yè. qí sǐ zhě, kǒu shí yǐ jīn, yòu yǐ jīn chuàn guàn yú sì zhī, rán hòu jiā yǐ pó lǜ gāo jí tán shěn lóng nǎo děng xiāng, jī xīn yǐ fán zhī. dà táng zhēn guān èr shí yī nián, qiǎn shǐ cháo gòng.
婆登国在林邑南,海行二月,东与诃陵,西与迷黎车接,北邻大海。风俗与诃陵同。种稻每月一熟。有文字,书於贝多叶。其死者,口实以金,又以金钏贯於四支,然后加以婆律膏及檀、沈、龙脑等香,积薪以燔之。大唐贞观二十一年,遣使朝贡。
wū dǔ
乌笃
wū dǔ guó zài zhōng tiān zhú nán, yī míng wū fú nà. dì fāng wǔ qiān yú lǐ. bǎi xìng yīn shí, rén xìng nuò ruò, pō guǐ zhà, yóu gōng jìn shù, dǔ xìn fó fǎ. wén zì lǐ yí lüè tóng tiān zhú. zì gǔ bù tōng zhōng guó. dà táng zhēn guān zhōng, qí wáng dá mó yīn tuó hē sī qiǎn shǐ xiàn lóng nǎo xiāng.
乌笃国在中天竺南,一名乌伏那。地方五千馀里。百姓殷实,人性懦弱,颇诡诈,尤工禁术,笃信佛法。文字礼仪略同天竺。自古不通中国。大唐贞观中,其王达摩因陀诃斯遣使献龙脑香。
tuó huán
陀洹
tuó huán guó zài duò hé luó xī běi. dà táng zhēn guān zhōng, qiǎn shǐ xiàn yīng wǔ, máo yǔ hào sù, tóu shàng yǒu hóng máo shù shí jīng, yǔ chì qí.
陀洹国在堕和罗西北。大唐贞观中,遣使献鹦鹉,毛羽皓素,头上有红毛数十茎,与翅齐。
hē líng
诃陵
hē líng guó zài zhēn là zhī nán. dà táng zhēn guān zhōng, qiǎn shǐ xiàn jīn huā děng wù. wáng zhī suǒ jū, shù mù wèi chéng, zào dà wū zhòng gé, fù yǐ zōng lǘ pí. lǘ yīn lǘ. suǒ zuò chuáng xī yǐ xiàng yá wèi zhī. yì yǐ xiàng yá wèi xí. shí yǐ shǒu huàn zhī. huàn, gǔ huàn fǎn. yòu yǐ yē shù huā wèi jiǔ, yǐn zhī yì zuì. yǒu shān xué, měi yǒng ér chū yán, guó rén qǔ zhī yǐ shí.
诃陵国在真腊之南。大唐贞观中,遣使献金花等物。王之所居,竖木为城,造大屋重阁,覆以椶榈皮。(榈音闾。)所座床悉以象牙为之。亦以象牙为席。食以手擐之。(擐,古患反。)又以椰树花为酒,饮之亦醉。有山穴,每涌而出盐,国人取之以食。
qí guó bié yǒu dú rén, yǔ cháng rén tóng zhǐ sù, zé lìng shēn shàng shēng chuāng yǔ zhī jiāo hé, biàn jí zhì sǐ. ruò xián yè zhān zhe cǎo mù, jí kū. qí rén shēn sǐ, bù làn bù chòu.
其国别有毒人,与常人同止宿,则令身上生疮;与之交合,便即致死。若涎液霑著草木,即枯。其人身死,不烂不臭。
duō miè
多蔑
duō miè guó, dà táng zhēn guān zhōng tōng yān, zài nán hǎi biān, guó jiè zhōu huí kě yī yuè xíng. nán zǔ dà hǎi, xī jù yóu guó, běi bō lá guó, dōng zhēn tuó huán guó. hù kǒu jí duō. zhì sān shí zhōu, bù yì shǔ tā guó. yǒu chéng guō gōng diàn lóu lǔ, bìng yòng wǎ mù. yǐ shí èr yuè wèi suì shǒu. qí wù chǎn yǒu jīn yín tóng tiě xiàng yá xī jiǎo, zhāo xiá zhāo yún děng bù. qí sú jiāo yì yòng jīn yín zhāo xiá děng yī fú. bǎi xìng èr shí ér shuì yī. wǔ gǔ shū cài yǔ zhōng guó bù shū.
多蔑国,大唐贞观中通焉,在南海边,国界周回可一月行。南阻大海,西俱游国,北波剌国,东真陀桓国。户口极多。置三十州,不役属他国。有城郭、宫殿、楼橹,并用瓦木。以十二月为岁首。其物产有金、银、铜、铁、象牙、犀角,朝霞、朝云等布。其俗交易用金、银、朝霞等衣服。百姓二十而税一。五穀、蔬菜与中国不殊。
duō mó zhǎng
多摩长
duō mó zhǎng guó jū yú hǎi dǎo, dōng yǔ pó fèng, xī yǔ duō lóng, nán yǔ bàn zhī bá, huá yán" wǔ shān" yě, běi yǔ hē líng děng guó jiē. qí guó jiè dōng xī kě yī yuè xíng, nán běi kě èr shí wǔ rì xíng. qí wáng zhī xiān, lóng zǐ yě, míng gǔ lì. gǔ lì dé dà niǎo luǎn, pōu zhī dé yī nǚ zǐ, róng sè shū miào, jí yǐ wéi qī. qí wáng shī luó qú yōng yī shuō, jí qí hòu yě. dà táng xiǎn qìng zhōng, qiǎn shǐ gòng xiàn.
多摩长国居於海岛,东与婆凤,西与多隆,南与半支跋,华言“五山”也,北与诃陵等国接。其国界东西可一月行,南北可二十五日行。其王之先,龙子也,名骨利。骨利得大鸟卵,剖之得一女子,容色殊妙,即以为妻。其王尸罗劬佣伊说,即其后也。大唐显庆中,遣使贡献。
qí sú wú xìng. wáng jū yǐ zhà wèi chéng, yǐ bǎn wèi wū, zuò shī zi zuò, dōng miàn zuò. yī wù yǔ lín yì tóng. shèng bīng èr wàn yú rén. wú mǎ, yǒu gōng dāo jiǎ shuò. hūn yīn wú tóng xìng zhī bié. qí shí qì yǒu tóng tiě jīn yín. suǒ shí shàng sū rǔ lào shā táng shí mì. qí jiā chù yǒu gǔ yáng shuǐ niú, yě shòu yǒu zhāng lù děng. sǐ wáng wú sāng fú zhī zhì, yǐ huǒ fén qí shī. qí yīn yuè lüè tóng tiān zhú. yǒu bō nà pó zhái hù zhē ān mó shí liú děng guǒ, duō gān zhè. cóng qí guó jīng xuē lú dōu sī hē lú jūn nà lú lín yì děng guó, dá yú jiāo zhōu.
其俗无姓。王居以栅为城,以板为屋,坐师子座,东面坐。衣物与林邑同。胜兵二万馀人。无马,有弓、刀、甲、槊。婚姻无同姓之别。其食器有铜、铁、金、银。所食尚酥、乳酪、沙糖、石蜜。其家畜有羖羊、水牛,野兽有獐、鹿等。死亡无丧服之制,以火焚其尸。其音乐略同天竺。有波那婆、宅护遮、菴磨、石榴等果,多甘蔗。从其国经薛卢都、思诃卢、君那卢、林邑等国,达於交州。
gē luó shě fēn
哥罗舍分
gē luó shě fēn zài nán hǎi zhī nán. qí guó dì jiē duò hé luó guó. shèng bīng èr wàn rén. qí wáng pú yuè jiā mó, dà táng xiǎn qìng wǔ nián, qiǎn shǐ cháo gòng.
哥罗舍分在南海之南。其国地接堕和罗国。胜兵二万人。其王蒲越伽摩,大唐显庆五年,遣使朝贡。