strong biān fáng bā strong
邊防八
xī róng sì
西戎四
yān qí
焉耆
yān qí, hàn shí tōng yān. wáng lǐ yuán qú chéng, yuán, yú jūn fǎn. zài bái shān zhī nán qī shí lǐ, qù zhǎng ān qī qiān sān bǎi lǐ. hù sì qiān. xī nán zhì dōu hù lǐ suǒ sì bǎi lǐ, nán qù yù lí bǎi lǐ, běi yǔ wū sūn jiē, dōng qù jiāo hé chéng jīn jùn jiǔ bǎi lǐ, xī qù guī zī jiǔ bǎi lǐ, jiē shā qì. qí guó jìn hǎi shuǐ, duō yú yán pú wěi zhī lì. sì miàn yǒu dà shān, dào xiǎn è yì shǒu. hǎi shuǐ qū rù sì shān zhī nèi, zhōu zā qí chéng sān shí yú lǐ.
焉耆,漢時通焉。王理員渠城,(員,於君反。)在白山之南七十里,去長安七千三百里。戶四千。西南至都護理所四百里,南去尉犁百里,北與烏孫接,東去交河城(今郡)九百里,西去龜茲九百里,皆沙磧。其國近海水,多魚鹽蒲葦之利。四面有大山,道險阨易守。海水曲入四山之內,周匝其城三十餘里。
hòu hàn míng dì yǒng píng mò, yǒu hù wàn wǔ qiān, yǔ guī zī gòng gōng méi dōu hù chén mù. zhì hé dì yǒng yuán liù nián, dōu hù bān chāo fā zhū guó bīng tǎo zhī, shā qí wáng. chāo nǎi lì yān qí zuǒ hòu yuán mèng wèi wáng. zhì ān dì shí, xī yù bèi pàn. yán guāng zhōng, chāo zi yǒng wèi xī yù zhǎng shǐ, fù tǎo dìng zhī.
後漢明帝永平末,有戶萬五千,與龜茲共攻沒都護陳睦。至和帝永元六年,都護班超發諸國兵討之,殺其王。超乃立焉耆左候元孟為王。至安帝時,西域背叛。延光中,超子勇為西域長史,復討定之。
zhì jìn wǔ dì tài kāng zhōng, qí wáng lóng ān qiǎn zi rù shì, ān fū rén mǐ céng hú zhī nǚ, mǐ céng, gǔ mài fǎn. rèn shēn shí èr yuè, pōu xié shēng zǐ, yuē huì, lì wèi shì zǐ. huì shǎo ér yǒng jié, ān bìng dǔ, wèi huì yuē: wǒ cháng wèi guī zī wáng bái shān suǒ rǔ, rǔ néng xuě zhī, nǎi wú zi yě. jí huì lì, xí miè bái shān, suì jù qí guó, qiǎn zi xī guī běn guó wèi wáng. huì yǒu dǎn qì chóu lüè, suì bà xī yù, cōng lǐng yǐ dōng mò bù lǜ fú.
至晉武帝太康中,其王龍安遣子入侍,安夫人〈米曾〉胡之女,(〈米曾〉,古邁反。)妊身十二月,剖脅生子,曰會,立為世子。會少而勇傑,安病篤,謂會曰:「我嘗為龜茲王白山所辱,汝能雪之,乃吾子也。」及會立,襲滅白山,遂據其國,遣子熙歸本國為王。會有膽氣籌略,遂霸西域,蔥嶺以東莫不率服。
qí sú zhàng fū jiǎn fā, fù rén yī rú, zhe dà cōng. hūn yīn tóng huá xià. bīng yǒu gōng dāo jiǎ shuò. sǐ wáng zhě jiē fén ér hòu zàng, qí fú zhì mǎn qī rì zé chú zhī. sú shì tiān shén. qì hòu hán, tǔ tián liáng wò, gǔ yǒu dào sù shū mài, chù yǒu tuó mǎ niú yáng. yǎng cán bù yǐ wèi sī, wéi qǔ mián kuàng. sú shàng pú táo jiǔ, jiān ài yīn lè.
其俗丈夫翦發,婦人衣襦,著大蔥。婚姻同華夏。兵有弓、刀、甲、槊。死亡者皆焚而後葬,其服制滿七日則除之。俗事天神。氣候寒,土田良沃,穀有稻、粟、菽、麥,畜有駝、馬、牛、羊。養蠶不以為絲,唯取綿纊。俗尚蒲萄酒,兼愛音樂。
qí hòu zhāng jùn qiǎn shā zhōu cì shǐ yáng xuān lǜ zhòng jiāng lǐ xī yù, xuān yǐ bù jiāng zhāng zhí wèi qián fēng, jūn cì qí guó, jìn tún tiě mén, wèi zhì shí yú lǐ, xī yòu lǜ zhòng xiān yào zhī yú zhē liú gǔ. zhí jiāng zhì, huò yuē: hàn zǔ wèi yú bǎi rén, cén péng sǐ yú péng wáng, gǔ míng zhē liú, dài jiāng yǒu fú. dān qí cháng zhī, guǒ yǒu fú fā, zhí jī bài zhī, jìn jù yù lí, xī jiàng yú xuān. lǚ guāng tiě wèi, xī qiǎn zi rù shì.
其後張駿遣沙州刺史楊宣率眾疆理西域,宣以部將張植為前鋒,軍次其國,進屯鐵門,未至十餘里,熙又率眾先要之於遮留谷。植將至,或曰:「漢祖畏於柏人,岑彭死於彭亡,谷名遮留,殆將有伏。」單騎嘗之,果有伏發,植擊敗之,進據尉犁,熙降於宣。呂光僣位,熙遣子入侍。
zhì wèi, qiǎn chéng zhōu gōng wàn dù guī tǎo zhī, qí wáng jiū shī bēi nà zhòng dà kuì, dān qí zǒu rù shān zhōng. dù guī jìn tú qí chéng, sì bǐ zhū róng jiē xiáng fú. yān qí wèi guó, dòu jué yī yú, bù luàn rì jiǔ, huò qí zhēn qí yì wán, shū fāng guǐ jué nán míng zhī wù, tuó tuó mǎ niú zá chù jù wàn yān. zhì hòu zhōu wǔ dì bǎo dìng sì nián, qí wáng qiǎn shǐ xiàn míng mǎ. yòu, suí yáng dì dà yè zhōng, qí wáng lóng tū qí qiǎn shǐ gòng fāng wù.
至魏,遣成周公萬度歸討之,其王鳩屍卑那眾大潰,單騎走入山中。度歸進屠其城,四鄙諸戎皆降服。焉耆為國,斗絕一隅,不亂日久,獲其珍奇異玩,殊方詭譎難名之物,橐駝、馬、牛、雜畜巨萬焉。至後周武帝保定四年,其王遣使獻名馬。又,隋煬帝大業中,其王龍突騎遣使貢方物。
dà táng zhēn guān liù nián zhēng yuè, yòu qiǎn shǐ gòng fāng wù. jīn qí wáng lóng xìng, jí tū qí zhī hòu. jǐn bìng yǒu hàn shí yù lí wēi xū shān guó sān guó zhī dì, bìng shàn shàn zhī běi jiè yǐ.
大唐貞觀六年正月,又遣使貢方物。今其王龍姓,即突騎之後。盡並有漢時尉犁、危須、山國三國之地,並鄯善之北界矣。
yú tián
于闐
yú tián, hàn shí tōng yān. dōu cōng lǐng zhī běi èr bǎi yú lǐ, qù zhǎng ān jiǔ qiān qī bǎi lǐ. hù sān wàn èr qiān. dōng běi zhì dōu hù lǐ suǒ sān qiān jiǔ bǎi lǐ. nán yǔ chuò qiāng jiē, běi yǔ gū mò jiē. dōng běi qù guī zī qiān sì bǎi lǐ, dōng zhì shàn shàn qiān wǔ bǎi lǐ, xī tōng pí shān guó sì bǎi lǐ, qù zhū jù bō guó qiān lǐ, xī běi zhì shū lè guó qiān wǔ bǎi lǐ. qí guó zhī xī, shuǐ jiē xī liú, zhù xī hǎi. qí dōng, shuǐ dōng liú, zhù yán zé. jí pú chāng hǎi. guó yǒu ā nòu dá shān, jù hàn shū, hé yuán chū yān. míng shǒu bá hé, yì míng shù bá hé, huò yún jí huáng hé yě. běi liú qī bǎi lǐ, rù jì shù shuǐ, yī míng jì shǒu shuǐ, jí cōng lǐng nán hé, tóng rù yán zé. huò yún ā nòu dá jí kūn lún shān. nòu, nèi wū fǎn. fēng sú wù chǎn yǔ guī zī lüè tóng.
于闐,漢時通焉。都蔥嶺之北二百餘里,去長安九千七百里。戶三萬二千。東北至都護理所三千九百里。南與婼羌接,北與姑墨接。東北去龜茲千四百里,東至鄯善千五百里,西通皮山國四百里,去朱俱波國千里,西北至疏勒國千五百里。其國之西,水皆西流,注西海。其東,水東流,注鹽澤。(即蒲昌海。)國有阿耨達山,據漢書,河源出焉。(名首拔河,亦名樹拔河,或雲即黃河也。北流七百里,入計戍水,一名計首水,即蔥嶺南河,同入鹽澤。或雲阿耨達即崑崙山。耨,內屋反。)風俗物產與龜茲略同。
hòu hàn jiàn wǔ mò, shā chē wáng xián qiáng shèng, gōng bìng yú tián, xǐ qí zhǔ yú lín wèi lí guī wáng, yǐ shā chē jiāng jūn jū dé wèi yú tián wáng. míng dì yǒng píng zhōng, jū dé sǐ hòu, yú tián jiāng xiū mò bà zì lì wèi wáng. xiū mò bà sǐ, xiōng zi guǎng dé lì hòu, suì miè shā chē, qí guó zhuǎn qiáng shèng, cóng jīng jué xī běi zhì shū lè shí sān guó jiē fú cóng. ér shàn shàn wáng yì shǐ qiáng yān. zì shì nán dào zì cōng lǐng yǐ dōng, wéi cǐ èr guó wèi dà.
後漢建武末,莎車王賢強盛,攻並于闐,徙其主俞林為驪歸王,以莎車將軍居德為于闐王。明帝永平中,居德死後,于闐將休莫霸自立為王。休莫霸死,兄子廣德立後,遂滅莎車,其國轉強盛,從精絕西北至疏勒十三國皆服從。而鄯善王亦始強焉。自是南道自蔥嶺以東,唯此二國為大。
hòu hàn wèi hòu wèi liáng hòu zhōu suí dà táng zhēn guān zhōng, bìng qiǎn shǐ tōng yān. jīn wáng xìng wèi chí. guó xī wǔ bǎi lǐ yǒu bǐ mó sì, sú yún shì lǎo zi huà hú chéng fó zhī suǒ. chū lǎo zi zhì cǐ, bái rì shēng tiān, yǔ qún hú cí jué, yán wǒ zàn yóu tiān shàng, xún dāng xià shēng. qí hòu chū tiān zhú guó, huà wèi hú wáng tài zǐ, zì chēng yuē fú, yīn lì cǐ sì yān. qí wáng jǐn mào, jīn shǔ guān, qī dài jīn huā. qí wáng fā bù lìng rén jiàn, sú yún ruò jiàn fā, nián bì jiǎn.
後漢、魏、後魏、梁、後周、隋、大唐貞觀中,並遣使通焉。今王姓尉遲。(國西五百里有比摩寺,俗雲是老子化胡成佛之所。初老子至此,白日昇天,與群胡辭訣,言我暫游天上,尋當下生。其後出天竺國,化為胡王太子,自稱曰佛,因立此寺焉。)其王錦帽,金鼠冠,妻戴金花。其王發不令人見,俗雲若見發,年必儉。
qí dì duō shuǐ lǎo shā shí. qì hòu wēn, tǔ liáng wò, yí dào mài, duō pú táo. yǒu shuǐ chū yù, yuē yù hé. guó rén shàn zhù tóng qì. qí jū yuē xī shān chéng, yǒu wū shì shì jǐng luǒ shū, yǔ zhōng guó tóng. luǒ, lì guǒ fǎn. wáng suǒ jū jiā yǐ zhū huà. qí rén gōng jìng, xiāng jiàn zé guì, qí guì yī xī zhì dì. shū zé yǐ mù wèi bǐ zhá, yǐ yù wèi yìn. guó rén dé shū, xiān dài yú shǒu, ér hòu kāi fēng. zì gāo chāng yǐ xī, zhū guó rén duō shēn mù gāo bí, wéi cǐ yī guó, mào bù shèn hú, pō lèi huá xià.
其地多水潦砂石。氣候溫,土良沃,宜稻麥,多蒲萄。有水出玉,曰玉河。國人善鑄銅器。其居曰西山城,有屋室市井蓏蔬,與中國同。(蓏,力果反。)王所居加以朱畫。其人恭敬,相見則跪,其跪一膝至地。書則以木為筆札,以玉為印。國人得書,先戴於首,而後開封。自高昌以西,諸國人多深目高鼻,惟此一國,貌不甚胡,頗類華夏。
zì hàn xiào wǔ dì zhì jīn, zhōng guó zhào lìng shū cè fú jié, xī dé chuán yǐ xiāng fù, jìng ér cún yān. jīn bìng yǒu hàn róng lú gān mí qú lēi pí shān jīng jué wǔ guó zhī dì.
自漢孝武帝至今,中國詔令、書冊、符節,悉得傳以相付,敬而存焉。今並有漢戎盧、杆彌、渠勒、皮山、精絕五國之地。
shū lè
疏勒
shū lè, hàn shí tōng yān. wáng lǐ shū lè chéng, qù zhǎng ān jiǔ qiān sān bǎi lǐ. hù qiān wǔ bǎi. dōu bái shān nán bǎi yú lǐ. dōng zhì dū wèi lǐ suǒ èr qiān èr bǎi lǐ. nán yǒu hé, xī dài cōng lǐng, yì míng xuě shān, zài guó xī běi bǎi yú lǐ, hé suǒ chū. dōng qù guī zī qiān wǔ bǎi lǐ, xī qù bō hàn guó bō hàn yī míng pàn hàn. qiān lǐ, dāng dà ròu zhī dà yuān kāng jū dào. nán qù shā chē wǔ liù bǎi lǐ, běi qù zhū jù bō bā jiǔ bǎi lǐ. suí shǐ yún: dōng běi qù tū jué yá zhàng qiān yú lǐ, dōng nán qù guā zhōu sì qiān liù bǎi lǐ. zài yú tián guó běi qiān wǔ bǎi lǐ. tǔ duō dào sù zhè mài tóng tiě mián jǐn cí huáng.
疏勒,漢時通焉。王理疏勒城,去長安九千三百里。戶千五百。都白山南百餘里。東至都尉理所二千二百里。南有河,西帶蔥嶺,亦名雪山,在國西北百餘里,河所出。東去龜茲千五百里,西去撥汗國(撥汗一名判汗。)千里,當大月氏、大宛、康居道。南去莎車五六百里,北去朱俱波八九百里。(隋史云:「東北去突厥牙帳千餘里,東南去瓜州四千六百里。」)在于闐國北千五百里。土多稻、粟、蔗、麥、銅、鐵、綿、錦、雌黃。
hòu hàn míng dì yǒng píng zhōng, guī zī wáng jiàn gōng shā shū lè wáng chéng, zì yǐ guī zī zuǒ hòu dōu tí wèi shū lè wáng. hàn qiǎn bān chāo jié fù dōu tí, ér lì chéng zhī xiōng zi zhōng wèi shū lè wáng. zhōng hòu fǎn pàn, chāo jī zhǎn zhī. gěng gōng wèi wù jǐ xiào wèi, tún chē shī hòu wáng jīn pú chéng, wèi xiōng nú suǒ gōng, gōng yǐn zhòng rù shū lè. chéng zhōng fá shuǐ, chuān jǐng shí wǔ zhàng bù dé shuǐ. gōng zhěng yì guān xiàng jǐng bài, bá dāo cì shān, fēi quán yǒng chū. zéi suì tuì. ān dì yuán chū zhōng, shū lè wáng ān guó sǐ, jiù chén pán lì wèi wáng, jiàn yǐ qiáng shèng, hù zhì èr wàn yī qiān. shùn dì yǒng jiàn èr nián, qiǎn shǐ fèng xiàn. zhì líng dì jiàn níng chū, wèi jì fù hé dé suǒ shā, zì lì wèi wáng. qí hòu lián xiāng shā hài, hàn bù néng fù jìn.
後漢明帝永平中,龜茲王建攻殺疏勒王成,自以龜茲左候兜題為疏勒王。漢遣班超劫縛兜題,而立成之兄子忠為疏勒王。忠後反叛,超擊斬之。耿恭為戊己校尉,屯車師後王金蒲城,為匈奴所攻,恭引眾入疏勒。城中乏水,穿井十五丈不得水。恭整衣冠向井拜,拔刀刺山,飛泉湧出。賊遂退。安帝元初中,疏勒王安國死,舅臣盤立為王,漸以強盛,戶至二萬一千。順帝永建二年,遣使奉獻。至靈帝建寧初,為季父和得所殺,自立為王。其後連相殺害,漢不能復禁。
zhì hòu wèi xiào wén mò, gòng xiàn, suí yáng dì dà yè zhōng yòu tōng yān. qí wáng shǒu zú jiē liù zhǐ, chǎn zi fēi liù zé bù yù. wáng dài jīn shī zi guān.
至後魏孝文末,貢獻,隋煬帝大業中又通焉。其王手足皆六指,產子非六則不育。王戴金師子冠。
táng zhēn guān zhōng cháo gòng. jīn qí guó wáng xìng péi, bìng yǒu hàn shí shā chē juān dú xiū xún sān guó zhī dì, shì zi cháng zài jīng shī. dù huán jīng xíng jì yún: bá hàn nà guó zài dá luó sī nán qiān lǐ, dōng gé shān, qù shū lè èr qiān yú lǐ, xī qù shí guó qiān yú lǐ. chéng yǒu shù shí, bīng yǒu shù wàn. dà táng tiān bǎo shí nián, jià hé yì gōng zhǔ yú cǐ. guó zhǔ yǒu bō luó lín, lín xià yǒu qiú chǎng. yòu yǒu yě shǔ, biàn yú shān gǔ. piān yí pú táo ān luó guǒ xiāng zǎo táo lǐ. cóng cǐ guó zhì xī hǎi, jǐn jū tǔ shì, yī yáng pí dié bù, nán zǐ fù rén jiē zhe xuē. fù rén bù shì qiān fěn, yǐ qīng dài tú yǎn ér yǐ. ān yīn ān.
唐貞觀中朝貢。今其國王姓裴,並有漢時莎車、捐毒、休循三國之地,侍子常在京師。(杜環經行記云:「拔汗那國在怛邏斯南千里,東隔山,去疏勒二千餘里,西去石國千餘里。城有數十,兵有數萬。大唐天寶十年,嫁和義公主於此。國主有波羅林,林下有球場。又有野鼠,遍於山谷。偏宜蒲陶、馣羅果、香棗、桃、李。從此國至西海,盡居土室,衣羊皮、疊布,男子婦人皆著鞾。婦人不飾鉛粉,以青黛塗眼而已。」馣音諳。)
wū sūn
烏孫
wū sūn, hàn shí tōng yān. dà kūn mí lǐ chì gǔ chéng, wū sūn yú xī yù zhū róng qí xíng zuì yì. jīn zhī hú rén, qīng yǎn chì zī bìn, zhuàng lèi mí hóu zhě, běn qí zhǒng yě. qí guó wèi wáng yuē kūn mí, yì yuē kūn mò. qù zhǎng ān bā qiān jiǔ bǎi lǐ. hù shí èr wàn. dōng zhì dōu hù lǐ suǒ qiān qī bǎi lǐ, xī zhì kāng jū fān nèi dì wǔ qiān lǐ. dì píng. duō yǔ, hán. shān duō sōng mán. qí xīn shì sōng. yīn wǔ yuán fǎn. bù tián zuò zhǒng shù, shù, zhí yě. suí chù zhú shuǐ cǎo, yǔ xiōng nú tóng sú. guó duō mǎ, fù rén zhì sì wǔ qiān pǐ. dōng yǔ xiōng nú xī běi yǔ kāng jū xī yǔ dà yuān nán yǔ chéng guō zhū guó jiē. běn sāi dì yě, dà ròu zhī xī pò zǒu sāi wáng, sāi wáng nán yuè xuán dù, dà ròu zhī jū qí dì. hòu wū sūn kūn mò jī pò dà ròu zhī, dà ròu zhī xǐ xī, chén dà xià, ér wū sūn kūn mò jū zhī. kūn mò kūn mí, jiē wáng hào yě. gù wū sūn guó yǒu sāi zhǒng dà ròu zhī zhǒng yān.
烏孫,漢時通焉。大昆彌理赤谷城,(烏孫於西域諸戎其形最異。今之胡人,青眼赤髭鬢,狀類彌猴者,本其種也。其國謂王曰昆彌,亦曰昆莫。)去長安八千九百里。戶十二萬。東至都護理所千七百里,西至康居蕃內地五千里。地平。多雨,寒。山多松樠。(其心似松。音武元反。)不田作種樹,(樹,殖也。)隨畜逐水草,與匈奴同俗。國多馬,富人至四五千疋。東與匈奴、西北與康居、西與大宛、南與城郭諸國接。本塞地也,大月氏西破走塞王,塞王南越懸度,大月氏居其地。後烏孫昆莫擊破大月氏,大月氏徙西,臣大夏,而烏孫昆莫居之。昆莫、昆彌,皆王號也。故烏孫國有塞種、大月氏種焉。
shǐ zhāng qiān yán wū sūn běn yǔ dà ròu zhī gòng zài dūn huáng xián, jīn wū sūn qiáng dà, kě hòu lù zhāo, lìng dōng jū gù dì, qī yǐ gōng zhǔ, yǐ zhì xiōng nú. wǔ dì jí wèi, lìng qiān jī jīn bì wǎng, kūn mò yú shì shǐ xiàn mǎ, yuàn shàng gōng zhǔ. yuán fēng zhōng, qiǎn jiāng dū wáng jiàn nǚ xì jūn wèi gōng zhǔ, yǐ qī yān. gōng zhǔ bié lǐ gōng shì ér jū, suì shí yī zài yǔ kūn mò huì, zhì jiǔ yǐn shí, kūn mò nián lǎo, yǔ yán bù tōng, gōng zhǔ bēi chóu, zì zuò gē yǐ shù yì, tiān zǐ wén ér lián zhī. kūn mò sǐ, sūn cén zōu lì. cén zōu zhě, guān hào yě, míng jūn xū mí. gōng zhǔ sǐ, hàn fù yǐ chǔ wáng wù zhī sūn jiě yōu wèi gōng zhǔ, qī zhī. cén zōu sǐ, jì fù zǐ wēng guī mí lì, hào yuē féi wáng, fù shàng jiě yōu gōng zhǔ. xuān dì chū, gōng zhǔ jí kūn mí wēng guī mí shàng shū, yán xiōng nú lián suì qīn jī, yù fā guó bàn jīng bīng, zì gěi rén mǎ wǔ wàn qí, jǐn lì jī xiōng nú, wéi tiān zǐ chū bīng yǐ jiù. běn shǐ èr nián, hàn fā shí wǔ wàn qí, wǔ jiāng jūn fēn dào bìng chū. qiǎn xiào wèi cháng huì chí jié hù wū sūn bīng, kūn mí jiāng wǔ wàn qí cóng xī fāng rù, zhì xiōng nú yòu gǔ lí wáng tíng, gǔ yīn lù. lí yīn lí. huò sì wàn jí, mǎ niú yáng lǘ tuó tuó qī shí yú wàn.
始張騫言烏孫本與大月氏共在敦煌閒,今烏孫強大,可厚賂招,令東居故地,妻以公主,以制匈奴。武帝即位,令騫齎金幣往,昆莫於是始獻馬,願尚公主。元封中,遣江都王建女細君為公主,以妻焉。公主別理宮室而居,歲時一再與昆莫會,置酒飲食,昆莫年老,語言不通,公主悲愁,自作歌以述意,天子聞而憐之。昆莫死,孫岑陬立。岑陬者,官號也,名軍須靡。公主死,漢復以楚王戊之孫解憂為公主,妻之。岑陬死,季父子翁歸靡立,號曰肥王,復尚解憂公主。宣帝初,公主及昆彌翁歸靡上書,言」匈奴連歲侵擊,欲發國半精兵,自給人馬五萬騎,盡力擊匈奴,唯天子出兵以救」。本始二年,漢發十五萬騎,五將軍分道並出。遣校尉常惠持節護烏孫兵,昆彌將五萬騎從西方入,至匈奴右谷蠡王庭,(谷音鹿。蠡音黎。)獲四萬級,馬、牛、羊、驢、橐駝七十餘萬。
xuān dì shí, dōu hù zhèng jí qǐng fēn wū sūn wèi dà kūn mí xiǎo kūn mí. hòu duàn huì zōng wèi dōu hù shí, wū sūn bīng wéi, yì qí shàng shū, yuàn fā chéng guō dūn huáng bīng yǐ zì jiù. chéng xiàng wáng shāng dà jiāng jūn wáng fèng jí bǎi liáo yì shù rì, bù jué. shàng zhào chén tāng wèn. duì yuē: chén yǐ wèi cǐ bì wú kě yōu. fū hú bīng wǔ ér dāng hàn bīng yī. hé zhě? bīng rèn pǔ dùn, gōng nǔ bù lì. jīn wén pō dé hàn gōng, rán yóu sān ér dāng yī. yòu bīng fǎ yuē:' kè bèi ér zhǔ rén bàn rán hòu liào dí.' jīn wū sūn rén zhòng bù zú yǐ shèng huì zōng, wéi bì xià wù yōu. qiě bīng qīng xíng wǔ shí lǐ, chóng xíng sān shí lǐ, jīn huì zōng fā chéng guō dūn huáng, lì shí ér zhì, suǒ wèi bào chóu zhī bīng, fēi jiù jí zhī yòng yě. wū sūn wǎ hé, bù néng jiǔ gōng, bù guò wǔ rì, dāng yǒu jí yǔ wén. jū sì rì, jūn shū zhì, yán yǐ jiě. huì zōng zhāo hái wáng pàn, ān dìng zhī.
宣帝時,都護鄭吉請分烏孫為大昆彌、小昆彌。後段會宗為都護時,烏孫兵圍,驛騎上書,願發城郭、敦煌兵以自救。丞相王商、大將軍王鳳及百僚議數日,不決。上召陳湯問。對曰:「臣以為此必無可憂。夫胡兵五而當漢兵一。何者?兵刃樸鈍,弓弩不利。今聞頗得漢工,然猶三而當一。又兵法曰:'客倍而主人半然後料敵。'今烏孫人眾不足以勝會宗,惟陛下勿憂。且兵輕行五十里,重行三十里,今會宗發城郭、敦煌,歷時而至,所謂報讎之兵,非救急之用也。烏孫瓦合,不能久攻,不過五日,當有吉語聞。」居四日,軍書至,言已解。會宗招還亡畔,安定之。
guī mí sǐ, wū sūn guì rén gòng lì cén zōu zi ní mí, dài wèi kūn mí, hào kuáng wáng, fù shàng jiě yōu, shēng yī nán chī mí, wáng bù yǔ zhǔ hé, yòu bào è shī zhòng. hàn shǐ wèi sī mǎ wèi hé yì fù hòu rèn chāng sòng shì zi, gōng zhǔ yán kuáng wáng wèi wū sūn suǒ huàn kǔ, yì zhū yě. suì móu zhì jiǔ huì, bà, shǐ shì bá jiàn, páng xià, kuáng wáng shāng, shàng mǎ chí qù. qí zi xì shěn shòu huì bīng wéi hé yì chāng jí gōng zhǔ yú chì gǔ chéng. shù yuè, chéng zhōng kùn jí. dōu hù zhèng jí fā zhū guó bīng jiù zhī, nǎi jiě qù. chū, féi wáng wēng guī mí hú fù zi wū jiù tú, kuáng wáng shāng shí jīng, yǔ zhū yīn xī hóu jù qù, jū běi shān zhōng, yáng yán mǔ jiā xiōng nú bīng lái, gù zhòng guī zhī. hòu suì xí shā wáng, zì wèi kūn mí. xuān dì zhào lì féi wáng zhī zǐ yuán guì mí wèi dà kūn mí, wū jiù tú wèi xiǎo kūn mí. hòu yuán guì mí sūn cí lì mí lì, guó luàn, duàn huì zōng lì qí jì fù yī zhì mí wèi dà kūn mí. āi dì yuán shòu èr nián, yī zhì mí yǔ xiōng nú dān yú wū zhū liú, míng náng zhī yá sī, hū hán xié zhī zǐ. bìng rù cháo, hàn yǐ wèi róng. zì wū sūn fēn lì liǎng kūn mí hòu, hàn yòng yōu láo, qiě wú níng suì. yán huò zhèn fǔ, huò wēi zhì zhī, gù duō shì. qí hòu wú wén.
歸靡死,烏孫貴人共立岑陬子泥靡,代為昆彌,號狂王,復尚解憂,生一男鴟靡,王不與主和,又暴惡失眾。漢使衛司馬魏和意、副候任昌送侍子,公主言狂王為烏孫所患苦,易誅也。遂謀置酒會,罷,使士拔劍,旁下,狂王傷,上馬馳去。其子細沈瘦會兵圍和意、昌及公主於赤谷城。數月,城中困急。都護鄭吉發諸國兵救之,乃解去。初,肥王翁歸靡胡婦子烏就屠,狂王傷時驚,與諸(音翕)侯俱去,居北山中,揚言母家匈奴兵來,故眾歸之。後遂襲殺王,自為昆彌。宣帝詔立肥王之子元貴靡為大昆彌,烏就屠為小昆彌。後元貴靡孫雌栗靡立,國亂,段會宗立其季父伊秩靡為大昆彌。哀帝元壽二年,伊秩靡與匈奴單于(烏珠留,名囊知牙斯,呼韓邪之子。)併入朝,漢以為榮。自烏孫分立兩昆彌後,漢用憂勞,且無寧歲。(言或鎮撫,或威制之,故多事。)其後無聞。
zhì hòu wèi shí, yì cháo gòng. qí guó shù wèi rú rú suǒ qīn, xī xǐ cōng lǐng.
至後魏時,亦朝貢。其國數為蠕蠕所侵,西徙蔥嶺。
gū mò
姑墨
gū mò, hàn shí tōng yān. wáng lǐ nán chéng, qù zhǎng ān bā qiān yī bǎi lǐ. hù sān qiān wǔ bǎi. dōng zhì dōu hù lǐ suǒ èr qiān lǐ, nán zhì yú tián mǎ xíng shí wǔ rì, běi jiè jiē wū sūn. chū tóng tiě cí huáng. dōng tōng guī zī liù bǎi lǐ. wáng mǎng shí, qí wáng chéng shā wēn sù wáng, bìng qí guó. zhì hòu wèi shí, yì shǔ guī zī.
姑墨,漢時通焉。王理南城,去長安八千一百里。戶三千五百。東至都護理所二千里,南至于闐馬行十五日,北界接烏孫。出銅、鐵、雌黃。東通龜茲六百里。王莽時,其王丞殺溫宿王,並其國。至後魏時,役屬龜茲。
wēn sù
溫宿
wēn sù, hàn shí tōng yān. wáng lǐ wēn sù chéng, jīn jīng zhào fǔ lǐ quán xiàn běi yǒu shān míng wēn sù lǐng zhě, běn yīn hàn shí dé wēn sù guó rén lìng jū cǐ tián mù, yīn míng yě. qù zhǎng ān bā qiān sān bǎi yú lǐ. hù èr qiān èr bǎi. dōng zhì dōu hù lǐ suǒ èr qiān sān bǎi yú lǐ, xī zhì wèi tóu sān bǎi lǐ, běi zhì wū sūn chì gǔ liù bǎi yú lǐ. tǔ dì wù lèi suǒ yǒu yǔ shàn shàn zhū guó tóng. dōng tōng gū mò èr bǎi yú lǐ. zhì hòu wèi shí, yì yì shǔ guī zī.
溫宿,漢時通焉。王理溫宿城,(今京兆府醴泉縣北有山名溫宿嶺者,本因漢時得溫宿國人令居此田牧,因名也。)去長安八千三百餘里。戶二千二百。東至都護理所二千三百餘里,西至尉頭三百里,北至烏孫赤谷六百餘里。土地物類所有與鄯善諸國同。東通姑墨二百餘里。至後魏時,亦役屬龜茲。
wū chá
烏秅
wū chá, shàng yī jiā fǎn. xià zhí jiā fǎn. hàn shí tōng yān. wáng lǐ wū chá chéng, qù zhǎng ān wàn lǐ. hù wǔ bǎi. dōng běi zhì dōu hù lǐ suǒ sì qiān jiǔ bǎi lǐ, běi yǔ zi hé pú lí, xī yǔ nán dōu jiē. shān jū, tián shí xián. yǒu bái cǎo. lèi shí wèi shì. rén jiē shǒu yǐn. zì gāo shān xià xī jiàn zhōng yǐn shuǐ, gù jiē lián qí shǒu, rú yuán yǐn. chū xiǎo bù mǎ, xiǎo, xì yě. xì bù, yán qí néng dié zú, suǒ wèi bǎi bù qiān jī. yǒu lǘ wú niú. xī yǒu xuán dù, shí shān yě, xī gǔ bù tōng, yǐ shéng suǒ xiāng yǐn ér dù. qù yáng guān wǔ qiān jiǔ bǎi lǐ, qù dōu hù lǐ suǒ wǔ qiān lǐ. qí guó hòu wèi yòu tōng, wèi zhī yú mó guó.
烏秅,(上一加反。下直加反。)漢時通焉。王理烏秅城,去長安萬里。戶五百。東北至都護理所四千九百里,北與子合、蒲黎,西與難兜接。山居,田石閒。有白草。累石為室。人接手飲。(自高山下溪澗中飲水,故接連其手,如猿飲。)出小步馬,(小,細也。細步,言其能蹀足,所謂百步千跡。)有驢無牛。西有懸度,(石山也,溪谷不通,以繩索相引而渡。)去陽關五千九百里,去都護理所五千里。其國後魏又通,謂之於摩國。
nán dōu
難兜
nán dōu, hàn shí tōng yān. qù zhǎng ān wàn yī bǎi lǐ. hù wǔ qiān. dōng běi zhì dōu hù lǐ suǒ èr qiān bā bǎi lǐ, xī nán zhì jì bīn sān bǎi lǐ, nán yǔ chuò qiāng běi yǔ xiū xún xī yǔ dà ròu zhī jiē. zhǒng wǔ gǔ pú táo zhū guǒ. yǒu yín tóng tiě, zuò bīng yǔ zhū guó tóng. shǔ jì bīn.
難兜,漢時通焉。去長安萬一百里。戶五千。東北至都護理所二千八百里,西南至罽賓三百里,南與婼羌、北與休循、西與大月氏接。種五穀、蒲陶諸果。有銀、銅、鐵,作兵與諸國同。屬罽賓。
dà yuān
大宛
dà yuān, hàn shí tōng yān. wáng lǐ guì shān chéng, qù zhǎng ān wàn èr qiān wǔ bǎi lǐ. hù liù wàn. dōng zhì dōu hù lǐ suǒ sì qiān lǐ, běi zhì kāng jū bēi tián chéng qiān wǔ bǎi lǐ, xī nán zhì dà ròu zhī qī bǎi lǐ. běi yǔ kāng jū nán yǔ dà ròu zhī jiē. tǔ dì fēng qì wù lèi rén sú yǔ dà ròu zhī ān xī tóng.
大宛,漢時通焉。王理貴山城,去長安萬二千五百里。戶六萬。東至都護理所四千里,北至康居卑闐城千五百里,西南至大月氏七百里。北與康居、南與大月氏接。土地風氣物類人俗與大月氏、安息同。
dà yuān zuǒ yòu yǐ pú táo wèi jiǔ, fù rén cáng jiǔ zhì wàn yú shí, jiǔ zhě zhì shù shí nián bù bài. rén shì jiǔ, mǎ shì mù xu. duō shàn mǎ, hàn xuè, yán qí xiān tiān mǎ zi. dà yuān guó zhōng yǒu gāo shān, qí shàng yǒu mǎ, bù kě dé, yīn qǔ wǔ sè mǔ mǎ zhì qí xià yǔ jí, shēng jū, jiē hàn xuè, yīn hào yuē tiān mǎ zi. shǐ zhāng qiān wèi wǔ dì yán zhī, dì qiǎn shǐ zhě chí qiān jīn jí jīn mǎ, yǐ qǐng wǎn shàn mǎ. wǎn wáng yǐ hàn jué yuǎn, dà bīng bù néng zhì, suì shā hàn shǐ. yú shì tài chū yuán nián bài lǐ guǎng lì wèi èr shī jiāng jūn, qī zhì èr shī qǔ shàn mǎ. lǜ shù wàn rén zhì qí jìng, gōng yù chéng bù xià, yǐn hái. wǎng lái èr suì, zhì dūn huáng, shì zú cún zhě shí bù guò yī èr. dì nù qí bù kè, shǐ zhē yù mén bù xǔ rù, èr shī yīn liú tún dūn huáng. yòu qiǎn èr shī lǜ liù wàn rén, fù sī cóng zhě bù yǔ yān, niú shí wàn, mǎ sān wàn, lǘ tuó tuó wàn shù, tiān xià sāo rán. yì fā shù jiǎ zú shí bā wàn, zhì jū yán xiū tú jīn wǔ wēi zhāng yē jùn jiè yǐ wèi jiǔ quán. èr shī zhì wǎn, wǎn rén zhǎn wáng wú guǎ shǒu xiàn yān. hàn jūn qǔ qí shàn mǎ shù shí pǐ, zhōng mǎ yǐ xià pìn mǔ sān qiān pǐ, ér lì wǎn guì rén mèi cài wèi wáng, yuē suì xiàn mǎ èr pǐ, suì cǎi pú táo mù xu zhǒng ér guī. èr shī zài xíng, wǎng fǎn fán sì suì.
大宛左右以蒲陶為酒,富人藏酒至萬餘石,久者至數十年不敗。人嗜酒,馬嗜苜蓿。多善馬,汗血,言其先天馬子。(大宛國中有高山,其上有馬,不可得,因取五色母馬置其下與集,生駒,皆汗血,因號曰天馬子。)始張騫為武帝言之,帝遣使者持千金及金馬,以請宛善馬。宛王以漢絕遠,大兵不能至,遂殺漢使。於是太初元年拜李廣利為貳師將軍,期至貳師取善馬。率數萬人至其境,攻郁城不下,引還。往來二歲,至敦煌,士卒存者十不過一二。帝怒其不克,使遮玉門不許入,貳師因留屯敦煌。又遣貳師率六萬人,負私從者不與焉,牛十萬,馬三萬,驢橐駝萬數,天下騷然。益發戍甲卒十八萬,置居延、休屠(今武威、張掖郡界)以衛酒泉。貳師至宛,宛人斬王毋寡首獻焉。漢軍取其善馬數十匹,中馬以下牝牡三千匹,而立宛貴人昧蔡為王,約歲獻馬二匹,遂采蒲陶、苜蓿種而歸。貳師再行,往返凡四歲。
zì wǎn yǐ xī zhì ān xī, suī pō yì yán, rán dà tóng, zì xiāng xiǎo zhī yě. qí rén jiē shēn mù, duō zī rán. shàn jiǎ. qí sú guì nǚ zǐ, nǚ zǐ suǒ yán, zhàng fū nǎi jué zhèng. qí dì wú sī qī, bù zhī zhù tiě qì. jí hàn shǐ wáng zú jiàng, jiào zhù zuò bīng qì. hàn shǐ zhì qí guó jí wáng zú jiàng qí guó zhě, jiē jiào zhī.
自宛以西至安息,雖頗異言,然大同,自相曉知也。其人皆深目,多髭髯。善賈。其俗貴女子,女子所言,丈夫乃決正。其地無絲漆,不知鑄鐵器。及漢使亡卒降,教鑄作兵器。(漢使治其國及亡卒降其國者,皆教之。)
hòu hàn míng dì shí, wǎn yòu xiàn hàn xuè mǎ. zhì hòu wèi wén chéng dì hé píng liù nián, xiào wén tài hé sān nián, bìng qiǎn shǐ xiàn mǎ. suí shí sū duì shā nà guó, jí hàn dà yuān yě. sòng yīng yì wù zhì: dà yuān mǎ yǒu ròu jiǎo shù cùn, huò yǒu jiě rén yǔ jí zhī yīn wǔ yǔ gǔ jié xiāng yīng zhě. suí xī yù tú jì yún: qí mǎ, liú mǎ wū mǎ duō chì ěr, huáng mǎ chì mǎ duō hēi ěr. wéi ěr sè bié, zì yú máo sè yǔ cháng mǎ bù yì. yòu yún: wáng xìng sū sè nì, zì dǐ shī pán tuó, jī dài chéng xí bù jué. àn jīn wáng jí dǐ shī pán tuó zhī hòu yě.
後漢明帝時,宛又獻汗血馬。至後魏文成帝和平六年,孝文太和三年,並遣使獻馬。隋時蘇對沙那國,即漢大宛也。(宋膺異物志:「大宛馬有肉角數寸,或有解人語及知音、舞與鼓節相應者。」隋西域圖記云:「其馬,騮馬、烏馬多赤耳,黃馬、赤馬多黑耳。唯耳色別,自餘毛色與常馬不異。」又云:「王姓蘇色匿,字底失槃陀,積代承襲不絕。」按今王即底失槃陀之後也。)
shā chē
莎車
shā chē, hàn shí tōng yān. wáng lǐ shā chē chéng, qù zhǎng ān jiǔ qiān jiǔ bǎi lǐ. hù èr qiān sān bǎi. dōng běi zhì dōu hù lǐ suǒ sì qiān qī bǎi lǐ, xī zhì shū lè wǔ bǎi lǐ, xī nán zhì pú lí qī bǎi lǐ. yǒu tiě shān, chū qīng yù.
莎車,漢時通焉。王理莎車城,去長安九千九百里。戶二千三百。東北至都護理所四千七百里,西至疏勒五百里,西南至蒲犁七百里。有鐵山,出青玉。
xuān dì shí, shā chē wáng hū tú zhēng shā hàn shǐ zhě, yuē zhū guó pàn hàn. huì wèi hòu féng fèng shì shǐ dà yuān, yǐ pián yí fā zhū guó bīng jī shā zhī, chuán qí shǒu yì zhǎng ān, zhū guó xī píng, wēi zhèn xī yù. fèng shì zhì dà yuān, wǎn wén qí zhǎn shā chē wáng, jìng zhī yì yú tā shǐ, dé qí míng mǎ xiàng lóng ér hái. mǎ xíng sì lóng. dì shén shuō, xià yì fēng fèng shì. shào fǔ xiāo wàng zhī yǐ fèng shì shàn zhì fā zhū guó bīng, suī yǒu gōng xiào, bù kě yǐ wèi hòu fǎ, jí fēng fèng shì guān nèi hóu, hòu fèng shǐ zhě lì yǐ fèng shì wèi bǐ, zhēng zhú fā bīng, yāo gōng wàn lǐ zhī wài, wèi guó jiā shēng shì yú yí dí, jiàn bù kě zhǎng, bù yí shòu fēng. dì shàn qí yì, yǐ fèng shì wèi guāng lù dài fū.
宣帝時,莎車王呼屠徵殺漢使者,約諸國叛漢。會衛候馮奉世使大宛,以便宜發諸國兵擊殺之,傳其首詣長安,諸國悉平,威振西域。奉世至大宛,宛聞其斬莎車王,敬之異於他使,得其名馬象龍而還。(馬形似龍。)帝甚說,下議封奉世。少府蕭望之以奉世擅制發諸國兵,雖有功效,不可以為後法,即封奉世關內侯,後奉使者利以奉世為比,爭逐發兵,要功萬里之外,為國家生事於夷狄,漸不可長,不宜授封。帝善其議,以奉世為光祿大夫。
yuán dì shí, fèng shì sǐ hòu èr nián, xī yù dōu hù gān yán shòu yǐ zhū zhì yīn zhì zhī dān yú fēng wèi liè hóu. yú shì dù qīn shàng shū, zhuī sòng fèng shì qián gōng yuē: qián shā chē wáng shā hàn shǐ zhě, yuē zhū guó bèi pàn, ér fèng shì yǐ pián yí fā bīng zhū shā chē wáng, cè dìng chéng guō, gōng shī biān jìng. yì zhě yǐ fèng shì fèng shǐ yǒu zhǐ, chūn qiū zhī yì wáng suì shì, hàn jiā zhī fǎ yǒu jiǎo zhì, gù bù dé hóu. jīn xiōng nú zhì zhī dān yú shā hàn shǐ zhě, wáng bǎo kāng jū, dōu hù yán shòu fā chéng guō bīng tún tián lì shì sì wàn yú rén yǐ zhū zhǎn zhī, fēng wèi liè hóu. chén yú yǐ wèi bǐ zuì zé zhì zhī báo, liàng dí zé shā chē zhòng, yòng shī zé fèng shì guǎ, jì shèng zé fèng shì wèi gōng yú biān jìng ān, lǜ bài zé yán shòu wèi huò yú guó jiā shēn. qí wéi mìng ér shàn shēng shì tóng, yán shòu zé gē dì fēng, ér fèng shì dú bù lù. chén wén gōng tóng shǎng yì zé láo chén yí, yuàn xià yǒu sī yì. dì yǐ xiān dì shí shì, bù fù lù. hòu hàn xún yuè lùn yuē: chéng qí gōng, yì zú fēng, zhuī lù qián shì kě yě. chūn qiū zhī yì, huǐ quán tái zé è zhī, shě zhōng jūn zé shàn zhī, gè yóu qí yí yě. fū jiǎo zhì zhī shì, xiān wáng zhī suǒ shèn yě, bù dé yǐ ér xíng zhī. ruò jiǎo dà ér gōng xiǎo, yǒu fá kě yě jiǎo xiǎo ér gōng dà, yǒu shǎng kě yě gōng guò xiāng dí, rú sī ér yǐ kě yě. quán qí qīng zhòng ér wèi zhì yí.
元帝時,奉世死後二年,西域都護甘延壽以誅郅(音質)支單于封為列侯。於是杜欽上疏,追訟奉世前功曰:「前莎車王殺漢使者,約諸國背叛,而奉世以便宜發兵誅莎車王,冊定城郭,功施邊境。議者以奉世奉使有指,春秋之義亡遂事,漢家之法有矯制,故不得侯。今匈奴郅支單于殺漢使者,亡保康居,都護延壽發城郭兵屯田吏士四萬餘人以誅斬之,封為列侯。臣愚以為比罪則郅支薄,量敵則莎車眾,用師則奉世寡,計勝則奉世為功於邊境安,慮敗則延壽為禍於國家深。其違命而擅生事同,延壽則割地封,而奉世獨不錄。臣聞功同賞異則勞臣疑,願下有司議。」帝以先帝時事,不復錄。(後漢荀悅論曰:「成其功,義足封,追錄前事可也。春秋之義,毀泉台則惡之,舍中軍則善之,各由其宜也。夫矯制之事,先王之所慎也,不得已而行之。若矯大而功小,有罰可也;矯小而功大,有賞可也;功過相敵,如斯而已可也。權其輕重而為制宜。」)
zhì wáng mǎng shí luàn, xiōng nú lüè yǒu xī yù, wéi shā chē bù fù shǔ.
至王莽時亂,匈奴略有西域,唯莎車不附屬。
hòu hàn guāng wǔ jiàn wǔ wǔ nián, hé xī dà jiāng jūn dòu róng nǎi chéng zhì lì qí wáng kāng wèi hàn shā chē jiàn gōng huái dé wáng xī yù dà dū wèi, wǔ shí wǔ guó jiē shǔ yān. kāng sǐ, dì xián dài lì. xián gōng pò jū mí xī yè guó, jiē shā qí wáng, ér lì qí xiōng kāng liǎng zi wèi jū mí xī yè wáng. yú shì xī yù shǐ tōng, cōng lǐng yǐ dōng zhū guó jiē shǔ xián, zhū guó hào xián wèi dān yú. xián hòu gōng shā guī zī wáng, suì jiān qí guó. guī sāi wáng zì yǐ guó yuǎn, suì shā xián shǐ, xián jī miè zhī, lì qí guó guì rén sì jiān wèi guī sāi wáng. jiān, jiǎn yán fǎn. sāi, sū dé fǎn. xián yòu zì lì qí zi zé luó wèi guī zī wáng. qí wū lěi dà yuān yú tián gū mò zǐ hé děng guó, xī bèi xián gǎi yì qí wáng. shā chē xiāng qiě yùn děng qiě, zi yú fǎn. xià tóng. huàn xián jiāo bào, mì móu fǎn chéng jiàng yú tián. fǎn yīn fān. yú tián wáng guǎng dé nǎi jiāng zhū guó bīng sān wàn rén gōng shā chē. xián nǎi qīng qí chū, guǎng dé suì zhí xián, shā zhī. xiōng nú wén guǎng dé miè shā chē, qiǎn bīng jiāng xián zhì zi bù jū zhēng lì wèi shā chē wáng. zhāng dì shí, zhǎng shǐ bān chāo fā zhū guó bīng jī pò zhī, yóu shì suì jiàng hàn.
後漢光武建武五年,河西大將軍竇融乃承制立其王康為漢莎車建功懷德王、西域大都尉,五十五國皆屬焉。康死,弟賢代立。賢攻破拘彌、西夜國,皆殺其王,而立其兄康兩子為拘彌、西夜王。於是西域始通,蔥嶺以東諸國皆屬賢,諸國號賢為單于。賢后攻殺龜茲王,遂兼其國。媯塞王自以國遠,遂殺賢使,賢擊滅之,立其國貴人駟鞬為媯塞王。(鞬,檢言反。塞,蘇得反。)賢又自立其子則羅為龜茲王。其烏壘、大宛、于闐、姑墨、子合等國,悉被賢改易其王。莎車相且運等(且,子餘反。下同。)患賢驕暴,密謀反城降于闐。(反音幡。)于闐王廣德乃將諸國兵三萬人攻莎車。賢乃輕騎出,廣德遂執賢,殺之。匈奴聞廣德滅莎車,遣兵將賢質子不居徵立為莎車王。章帝時,長史班超發諸國兵擊破之,由是遂降漢。
bān gù lùn yuē: xiào wǔ zhī dài, tú zhì xiōng nú, huàn qí jiān cóng xī guó, jié dǎng nán qiāng, nǎi biǎo hé xī, liè sì jùn, kāi yù mén, tōng xī yù, yǐ duàn xiōng nú yòu bì, gé jué nán qiāng ròu zhī. dān yú shī yuán, zì shì yuǎn dùn, ér mù nán wú wáng tíng. yīn wén jǐng xuán mò, yǎng rén wǔ dài, tiān xià yīn fù, cái lì yǒu yú, shì mǎ qiáng shèng, gù néng dǔ xī bù dài mào zé jiàn zhū yá qī jùn, gǎn jǔ yīn jǔ jiàng zhú zhàng zé kāi zāng kē yuè guī, wén tiān mǎ pú táo zé tōng dà yuān ān xī. zì shì zhī hòu, wàn lǐ xiāng fèng, shī lǚ zhī fèi, bù kě shèng jì. zhì yú yòng dù bù zú, nǎi què jiǔ gū, guǎn yán tiě, zhù bái jīn, zào pí bì, suàn zhì chē chuán, zū jí liù chù, rén lì qū, cái huò jié, qū yīn qí wù fǎn. yīn zhī yǐ xiōng nián, qún dào bìng qǐ. shì yǐ mò nián, suì qì lún tái zhī dì, ér xià āi tòng zhī zhào, qǐ fēi rén shèng zhī suǒ huǐ zāi! qiě tōng xī yù, jìn yǒu lóng duī, yuǎn zé cōng lǐng, shēn rè tóu tòng xuán dù zhī è. huái nán dù qīn yáng xióng zhī lùn, jiē yǐ wèi cǐ tiān dì suǒ yǐ jiè bié qū yù jué wài nèi yě. shū yún' xī róng jí xù', yǔ gòng zhī cí. xù, cì yě. yǔ jiù ér xù zhī, fēi shàng wēi fú zhì qí gòng wù yě. xī yù zhū guó, gè yǒu jūn zhǎng, bīng zhòng fēn ruò, wú suǒ tǒng yī, suī shǔ xiōng nú, bù xiāng qīn fù. xiōng nú néng dé qí mǎ chù zhān jì, ér bù néng tǒng lǜ yǔ zhī jìn tuì. yǔ hàn gé jué, dào lǐ yòu yuǎn, dé zhī bù wèi yì, qì zhī bù wèi sǔn. shèng dé zài wǒ, wú qǔ yú bǐ. gù zì jiàn wǔ yǐ lái, xī yù sī hàn wēi dé, xián lè nèi shǔ. wéi qí xiǎo yì shàn shàn chē shī, jiè pò xiōng nú, shàng wèi suǒ jū. ér qí dà guó shā chē yú tián zhī shǔ, shù qiǎn shǐ zhì zhì, yuàn qǐng dōu hù. shèng shàng yuǎn lǎn gǔ jīn, yīn shí zhī yí, jī mí bù jué, cí ér wèi xǔ. suī dà yǔ zhī xù xī róng, zhōu gōng zhī ràng bái zhì, tài zōng zhī què zǒu mǎ, yì jiān zhī yǐ, yì hé yǐ shàng zī!
班固論曰:「孝武之代,圖制匈奴,患其兼從西國,結黨南羌,乃表河西,列四郡,開玉門,通西域,以斷匈奴右臂,隔絕南羌、月氏。單于失援,自是遠遁,而幕南無王庭。因文景玄默,養人五代,天下殷富,財力有餘,士馬強盛,故能睹犀布、玳瑁則建珠崖七郡,感蒟(音矩)醬、竹杖則開牂牁、越巂,聞天馬、蒲陶則通大宛、安息。自是之後,萬里相奉,師旅之費,不可勝計。至於用度不足,乃搉酒酤,筦鹽鐵,鑄白金,造皮幣,筭至車船,租及六畜,人力屈,財貨竭,(屈音其物反。)因之以凶年,群盜並起。是以末年,遂棄輪台之地,而下哀痛之詔,豈非仁聖之所悔哉!且通西域,近有龍堆,遠則蔥嶺,身熱、頭痛、懸度之阨。淮南、杜欽、楊雄之論,皆以為此天地所以界別區域、絕外內也。書雲'西戎即序',(禹貢之辭。序,次也。)禹就而序之,非上威服致其貢物也。西域諸國,各有君長,兵眾分弱,無所統一,雖屬匈奴,不相親附。匈奴能得其馬畜旃罽,而不能統率與之進退。與漢隔絕,道里又遠,得之不為益,棄之不為損。盛德在我,無取於彼。故自建武以來,西域思漢威德,咸樂內屬。唯其小邑鄯善、車師,界迫匈奴,尚為所拘。而其大國莎車、于闐之屬,數遣使置質,願請都護。聖上遠覽古今,因時之宜,羈縻不絕,辭而未許。雖大禹之序西戎,周公之讓白雉,太宗之卻走馬,義兼之矣,亦何以尚茲!」
jì bīn
罽賓
jì bīn zài xuán dù shān xī, hàn shí tōng yān. wáng lǐ xún xiān chéng, qù zhǎng ān wàn èr qiān èr bǎi lǐ. bù shǔ dōu hù. hù kǒu shèng bīng duō, dà guó yě. dōng běi zhì dōu hù lǐ suǒ liù qiān bā bǎi lǐ, dōng zhì wū chá guó èr qiān èr bǎi lǐ, dōng běi zhì nán dōu guó jiǔ rì xíng, xī běi yǔ dà ròu zhī xī nán yǔ wū yì shān lí jiē. xī xiōng nú pò dà ròu zhī, dà ròu zhī xī jūn dà xià, ér sāi wáng nán jūn jì bīn. sāi zhǒng fēn sǎn, wǎng wǎng wèi shù guó. zì shū lè yǐ xī běi, xiū tú juān dú zhī shǔ, jiē gù sāi zhǒng yě. yán shī gǔ yuē, jí shì zhǒng yě.
罽賓在懸度山西,漢時通焉。王理循鮮城,去長安萬二千二百里。不屬都護。戶口勝兵多,大國也。東北至都護理所六千八百里,東至烏秅國二千二百里,東北至難兜國九日行,西北與大月氏、西南與烏弋山離接。昔匈奴破大月氏,大月氏西君大夏,而塞王南君罽賓。塞種分散,往往為數國。自疏勒以西北,休屠、捐毒之屬,皆故塞種也。(顏師古曰,即釋種也。)
jì bīn dì píng, wēn hé, yǒu mù xu, zá cǎo qí mù, tán huái zǐ zhú qī. huái yīn huái, huái zhī lèi, yè dà ér hēi. zhǒng wǔ gǔ pú táo zhū guǒ, fèn lǐ yuán tián. dì xià shī, shēng dào, dōng shí shēng cài. qí mín qiǎo, diāo wén kè lòu, lǐ gōng shì, zhī jì, cì wén xiù, hǎo lǐ shí. yǒu jīn yín tóng xī, yǐ wèi qì. shì liè. shì yǒu liè sì, rú zhōng guó. jīn yín wèi qián, wén wèi qí mǎ, mù wèi rén miàn. qián wén miàn zuò qí mǎ xíng, màn miàn zuò rén miàn mù yě. jīn suǒ hū mù pí, wèi qí píng ér wú wén yě. chū fēng niú shuǐ niú xiàng dà gǒu mù hóu kǒng què fēng niú, xiàng shàng gāo qǐ. dà gǒu, rú lǘ, chì sè. zhū jī shān hú hǔ pò bì liú lí. liú lí, qīng sè rú yù. wèi lüè dà qín guó chū chì bái hēi huáng qīng lǜ piǎo gàn hóng zǐ shí zhǒng liú lí. mèng kāng yán qīng sè, bù bó tōng yě. cǐ zì rán zhī wù, cǎi zé guāng rùn, yú yú zhòng yù, qí sè bù cháng. jīn sú suǒ yòng, jiē xiāo yě shí zhī, yǐ zhòng yào guàn ér wèi zhī, yóu xū cuì bù zhēn, shí fēi qí wù yě. tā chù yǔ zhū guó tóng.
罽賓地平,溫和,有苜蓿,雜草奇木,檀、櫰、梓、竹、漆。(櫰音懷,槐之類,葉大而黑。)種五穀、蒲陶諸果,糞理園田。地下濕,生稻,冬食生菜。其民巧,雕文刻鏤,理宮室,織罽,刺文繡,好理食。有金銀銅錫,以為器。市列。(市有列肆,如中國。)金銀為錢,文為騎馬,幕為人面。(錢文面作騎馬形,漫面作人面目也。今所呼幕皮,謂其平而無文也。)出犎牛、水牛、象、大狗、沐猴、孔雀、(犎牛,項上高起。大狗,如驢,赤色。)珠璣、珊瑚、琥珀、璧琉璃。(琉璃,青色如玉。魏略」大秦國出赤、白、黑、黃、青、綠、縹、紺、紅、紫十種琉璃」。孟康言青色,不博通也。此自然之物,彩澤光潤,逾於眾玉,其色不常。今俗所用,皆銷冶石汁,以眾藥灌而為之,尤虛脆不貞,實非其物也。)他畜與諸國同。
zì hàn wǔ dì shí shǐ tōng, qí wáng zì yǐ jué yuǎn, dà bīng bù zhì, suī qiǎn shǐ gòng xiàn, lǚ shā hàn shǐ. zhì chéng dì shí, yòu qiǎn shǐ zhě fèng xiàn. hàn yù qiǎn shǐ zhě bào sòng qí shǐ, dù qīn shuō dà jiāng jūn wáng fèng yuē: fán zhōng guó suǒ yǐ wèi tōng hòu mán yí qiè xīn kuài qí qiú zhě, wèi rǎng bǐ ér wèi kòu yě. bǐ, jìn yě. wèi qí tǔ rǎng jiē jìn, néng wèi kòu yě. qiè xīn yīn kǔ jiá fǎn. jīn xuán dù zhī è, fēi jì bīn suǒ néng yuè yě. qí xiāng mù, bù zú yǐ ān xī yù suī bù fù, bù néng wēi chéng guō. chéng guō, zǒng wèi xī yù zhū guó yě. jīn qiǎn shǐ jiē xíng jiǎ jiàn rén, yù tōng huò shì mǎi, yǐ cháo xiàn wèi míng, gù fán shǐ zhě sòng zhì xuán dù, kǒng shī shí jiàn qī. fán qiǎn shǐ sòng kè zhě, yù fáng hù kòu hài yě. qǐ pí shān nán, gèng bù shǔ hàn zhī guó sì wǔ, yán jīng lì bù shǔ hàn zhě fán sì wǔ guó. chì hòu shì bǎi yú rén, wǔ fēn yè jī diāo dǒu zì shǒu, shàng shí wèi suǒ qīn dào. lǘ chù fù liáng, xū zhū guó lǐn shí, dé yǐ zì shàn. guó huò pín xiǎo bù néng shí, huò jié xiá bù kěn gěi, yōng qiáng hàn zhī jié, něi shān gǔ zhī jiān, lí yī èr xún zé rén chù qì juān kuàng yě ér bù fǎn. yòu lì dà tóu tòng xiǎo tóu tòng zhī shān, chì tǔ shēn rè zhī bǎn, lìng rén shēn rè wú sè, tóu tòng ǒu tǔ, lǘ chù jǐn rán. yòu yǒu sān chí pán shí bǎn, dào xiá zhě chǐ liù qī cùn, zhǎng zhě jìng sān shí lǐ. lín zhēng róng bù cè zhī shēn, xíng zhě qí bù xiāng chí, shéng suǒ xiāng yǐn, èr qiān yú lǐ nǎi dào xuán dù. xiǎn zǔ wēi è, bù kě shèng yán. shèng wáng fēn jiǔ zhōu, zhì wǔ fú, wù shèng nèi, bù qiú wài. jīn qiǎn shǐ zhě chéng zhì zūn zhī mìng, sòng mán yí zhī jiǎ, láo lì shì zhī zhòng, shè wēi nán zhī lù, bà bì suǒ shì yǐ shì wú yòng, fēi jiǔ zhǎng jì yě. yú shì fèng bái cóng qīn yán. jì bīn shí lì shǎng cì jiǎ shì, qí shǐ shù nián ér yī zhì. zì hòu wú wén.
自漢武帝時始通,其王自以絕遠,大兵不至,雖遣使貢獻,屢殺漢使。至成帝時,又遣使者奉獻。漢欲遣使者報送其使,杜欽說大將軍王鳳曰:「凡中國所以為通厚蠻夷、{匧心}快其求者,為壤比而為寇也。(比,近也。為其土壤接近,能為寇也。{匧心}音苦頰反。)今懸度之阨,非罽賓所能越也。其鄉慕,不足以安西域;雖不附,不能危城郭。(城郭,總謂西域諸國也。)今遣使皆行賈賤人,欲通貨市買,以朝獻為名,故煩使者送至懸度,恐失實見欺。凡遣使送客者,欲防護寇害也。起皮山南,更不屬漢之國四五,(言經歷不屬漢者凡四五國。)斥候士百餘人,五分夜擊刁斗自守,尚時為所侵盜。驢畜負糧,須諸國廩食,得以自贍。國或貧小不能食,或桀黠不肯給,擁強漢之節,餒山谷之間,離一二旬則人畜棄捐曠野而不反。又歷大頭痛、小頭痛之山,赤土、身熱之阪,令人身熱無色,頭痛嘔吐,驢畜盡然。又有三池、盤石阪,道陿者尺六七寸,長者徑三十里。臨崢嶸不測之深,行者騎步相持,繩索相引,二千餘里乃到懸度。險阻危阨,不可勝言。聖王分九州,制五服,務盛內,不求外。今遣使者承至尊之命,送蠻夷之賈,勞吏士之眾,涉危難之路,罷弊所恃以事無用,非久長計也。」於是鳳白從欽言。罽賓實利賞賜賈市,其使數年而一至。自後無聞。
zhì hòu wèi shǐ tōng zhī, dōu shàn jiàn chéng.
至後魏始通之,都善見城。
zhì suí shí, wèi zhī cáo guó, zài cōng lǐng zhī xī nán. suí shǐ yuē jí hàn shí jì bīn guó qí wáng xìng zhāo wǔ, kāng guó zhī zōng zú. shèng bīng wàn yú rén. guó fǎ yán zhěng, shā rén jí zéi dào jiē sǐ. qí sú yín sì. cōng lǐng shān yǒu shùn tiān shén zhě, yí zhì jí huá, jīn yín yè wèi wū, yǐ yín wèi dì. cí qián yī yú jǐ gǔ, qí kǒng zhōng tōng, mǎ qí chū rù. guó wáng dài jīn yú tóu guān, zuò jīn mǎ zuò. tǔ duō dào sù dòu mài, ráo xiàng, mǎ, fēng niú, jīn, yín, bīn yīn bīn tiě, qú sǒu máo, shǐ lú fǎn. zhū shā, qīng dài ān xī qīng mù děng xiāng, shí mì, bàn mì, hēi yán, ā wèi, méi yào, bái fù zǐ. běi qù fān yán qī bǎi lǐ, dōng qù jié guó liù bǎi lǐ, dōng běi qù guā zhōu liù qiān liù bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng wù.
至隋時,謂之漕國,在蔥嶺之西南。(隋史曰「即漢時罽賓國」)其王姓昭武,康國之宗族。勝兵萬餘人。國法嚴整,殺人及賊盜皆死。其俗淫祀。蔥嶺山有順天神者,儀制極華,金銀鍱為屋,以銀為地。祠前一魚脊骨,其孔中通,馬騎出入。國王戴金魚頭冠,坐金馬座。土多稻、粟、豆、麥,饒象,馬,犎牛,金,銀,鑌(音賓)鐵,氍〈叟毛〉,(始盧反。)硃砂,青黛、安息、青木等香,石蜜,半蜜,黑鹽,阿魏,沒藥,白附子。北去帆延七百里,東去劫國六百里,東北去瓜州六千六百里。大業中,遣使貢物。
dà táng zhēn guān shí yī nián, qí guó qiǎn shǐ, yòu hào jì bīn, xiàn jù wù tóu huā, dān zǐ xiāng xián, qí xiāng yuǎn wén.
大唐貞觀十一年,其國遣使,又號罽賓,獻俱物頭花,丹紫相閒,其香遠聞。
wū yì shān lí
烏弋山離
wū yì shān lí, hàn shí tōng yān. qù zhǎng ān wàn èr qiān èr bǎi lǐ. bù shǔ dōu hù. hù kǒu duō, dà guó yě. dōng běi zhì dōu hù lǐ suǒ liù shí rì xíng, dōng yǔ jì bīn běi yǔ pū táo xī yǔ lí jiān tiáo zhī jiē. lí jiān, jí dà qín yě. lí dú yǔ lí tóng. qián, jù lián fǎn. xíng kě bǎi yú rì, nǎi dào tiáo zhī. wèi shí qí guó míng pái chí.
烏弋山離,漢時通焉。去長安萬二千二百里。不屬都護。戶口多,大國也。東北至都護理所六十日行,東與罽賓、北與撲桃、西與犁靬、條支接。(犁靬,即大秦也。犁讀與驪同。靬,巨連反。)行可百餘日,乃到條支。(魏時其國名排持。)
tiáo zhī
條支
tiáo zhī, hàn shí tōng yān. qù yáng guān èr wàn èr qiān yī bǎi lǐ, zài cōng lǐng zhī xī. chéng zài shān zhī shàng, zhōu huí sì shí yú lǐ. lín xī hǎi, hǎi shuǐ qū huán qí nán jí dōng běi, sān miàn lù jué, wéi xī běi yú tōng lù dào. tǔ dì shǔ rè xià shī, tián yí dào. chū fēng niú kǒng què, yǒu dà niǎo, luǎn rú wèng. rén zhòng shén duō. wǎng wǎng yǒu xiǎo jūn zhǎng, ān xī yì shǔ zhī, yǐ wèi wài guó. ān xī yǐ tiáo zhī wèi wài guó, rú yán fān guó. shàn xuàn.
條支,漢時通焉。去陽關二萬二千一百里,在蔥嶺之西。城在山之上,周回四十餘里。臨西海,海水曲環其南及東、北,三面路絕,唯西北隅通陸道。土地暑熱下濕,田宜稻。出犎牛、孔雀,有大鳥,卵如瓮。人眾甚多。往往有小君長,安息役屬之,以為外國。(安息以條支為外國,如言蕃國。)善眩。
qí cǎo mù chù chǎn wǔ gǔ guǒ cài shí yǐn gōng shì shì liè qián huò bīng qì jīn zhū zhī shǔ jiē yǔ jì bīn tóng, ér yǒu táo bá shī zi xī niú. táo bá, yī míng fú bá, shì lù, zhǎng máo, yī jiǎo zhě huò wèi tiān lù, liǎng jiǎo zhě huò wèi bì xié. shī zi shì dà chóng, zhèng huáng yǒu rǎn yè nài, wěi duān róng máo dà rú dòu. ěr yǎ yì wèi zhī suān ní. bá yīn bù gé fǎn. nài, yì jiá páng máo yě. rán yīn ér zhàn fǎn. nài yīn ér. qí qián dú wén wèi rén tóu, mù wèi qí mǎ. jué yuǎn, hàn shǐ xī zhì. zì yù mén yáng guān chū nán dào, lì shàn shàn ér nán xíng, zhì wū yì shān lí, nán dào jí yǐ. zhuǎn běi ér dōng, fù mǎ xíng liù shí yú rì zhì ān xī.
其草木、畜產、五穀、果菜、食飲、宮室、市列、錢貨、兵器、金珠之屬皆與罽賓同,而有桃拔、獅子、犀牛。(桃拔,一名符拔,似鹿,長毛,一角者或為天鹿,兩角者或為辟邪。師子似大蟲,正黃有〈冉頁〉耏,尾端茸毛大如斗。爾雅亦謂之狻猊。拔音步葛反。耏,亦頰旁毛也。髯音而占反。耏音而。)其錢獨文為人頭,幕為騎馬。絕遠,漢使希至。自玉門、陽關出南道,歷鄯善而南行,至烏弋山離,南道極矣。轉北而東,復馬行六十餘日至安息。
hòu hé dì yǒng yuán zhōng, bān chāo qiǎn yuàn gān yīng shǐ dà qín, dǐ tiáo zhī, lín dà hǎi yù dù, ér ān xī xī jiè chuán rén wèi yīng yuē: hǎi shuǐ guǎng dà, wǎng lái zhě féng shàn fēng, sān yuè nǎi dé dù, ruò yù è fēng yǔ, yì yǒu sān suì zhě. yīng wén ér zhǐ.
後和帝永元中,班超遣掾甘英使大秦,抵條支,臨大海欲渡,而安息西界船人謂英曰:「海水廣大,往來者逢善風,三月乃得渡,若遇惡風雨,亦有三歲者。」英聞而止。
ān xī
安息
ān xī guó, hàn shí tōng yān. wáng lǐ fān dōu chéng, fān yīn pán. qù zhǎng ān wàn yī qiān liù bǎi lǐ, zài cōng lǐng zhī xī, dà yuān zhī xī kě shù qiān lǐ, bù shǔ dōu hù. běi yǔ kāng jū dōng yǔ wū yì shān lí xī yǔ tiáo zhī jiē.
安息國,漢時通焉。王理番兜城,(番音盤。)去長安萬一千六百里,在蔥嶺之西,大宛之西可數千里,不屬都護。北與康居、東與烏弋山離、西與條支接。
tǔ dì fēng qì wù lèi rén sú yǔ wū yì jì bīn tóng. yì yǐ yín wèi qián, wén dú wèi wáng miàn, mù wèi fū rén miàn, wáng sǐ zhé gèng zhù qián. yǒu dà mǎ dà jué. dà jué, jǐng jí yīng shēn tí shì tuó tuó, sè cāng, jǔ tóu gāo bā jiǔ chǐ, zhāng chì zhàng yú, shí dà mài. dì fāng shù qiān lǐ, zuì dà zhū guó. dì lín guī shuǐ, jīn wèi wū hǔ hé. shāng jiǎ chē chuán xíng páng guó. shū gé, páng xíng wèi shū jì. jīn xī fāng hú shū jiē héng xíng, bù zhí xià. gé wèi pí bù róu zhě.
土地、風氣、物類、人俗與烏弋、罽賓同。亦以銀為錢,文獨為王面,幕為夫人面,王死輒更鑄錢。有大馬大爵。(大爵,頸及膺身、蹄似橐駝,色蒼,舉頭高八九尺,張翅丈餘,食大麥。)地方數千里,最大諸國。地臨媯水,(今謂烏滸河。)商賈車船行旁國。書革,旁行為書記。(今西方胡書皆橫行,不直下。革謂皮不柔者。)
wǔ dì shǐ qiǎn shǐ zhì ān xī, qí wáng lìng qí yíng yú dōng jiè mù lù chéng, hào wèi xiǎo ān xī, qù wáng dōu shù qiān lǐ, xíng bǐ zhì, guò shù shí chéng, rén hù xiāng shǔ. shǔ, lián yě. yīn fā shǐ suí hàn shǐ, yǐ dà niǎo luǎn jí lí jiān xuàn rén xiàn. zhì hòu hàn zhāng dì shí, lǐ hé dú chéng. qiǎn shǐ xiàn shī zi fú bá. fú bá xíng sì lín ér wú jiǎo.
武帝始遣使至安息,其王令騎迎於東界木鹿城,號為小安息,去王都數千里,行比至,過數十城,人戶相屬。(屬,連也。)因發使隨漢使,以大鳥卵及犁靬眩人獻。至後漢章帝時,理和犢城。遣使獻師子、符拔。符拔形似麟而無角。
zì ān xī xī xíng sān qiān sì bǎi lǐ zhì ā mán guó. cóng ā mán xī xíng sān qiān liù bǎi lǐ zhì sī bīn guó. cóng sī bīn nán xíng dù hé, yòu xī nán zhì yú luó guó jiǔ bǎi liù shí lǐ, ān xī xī jiè jí yǐ. zì cǐ nán chéng hǎi, nǎi tōng dà qín, qí tǔ duō hǎi xī zhēn qí yì wù.
自安息西行三千四百里至阿蠻國。從阿蠻西行三千六百里至斯賓國。從斯賓南行渡河,又西南至於羅國九百六十里,安息西界極矣。自此南乘海,乃通大秦,其土多海西珍奇異物。
zhì hòu zhōu wǔ dì tiān hé èr nián, qí wáng lǐ wèi sōu chéng, qiǎn shǐ gòng xiàn.
至後周武帝天和二年,其王理蔚搜城,遣使貢獻。
zhì suí dà yè wǔ nián, ān xī guó qiǎn shǐ cháo gòng. suí shǐ yún, jí hàn shí ān xī guó, wáng xìng zhāo wǔ, yǔ kāng guó wáng tóng zú. dōu zài nà mì shuǐ nán, chéng yǒu wǔ zhòng, huán yǐ liú shuǐ. gōng diàn jiē wèi píng tóu. wáng zuò jīn tuó zuò, gāo qī bā chǐ. fēng sú tóng yú kāng guó, wéi qī qí zǐ mèi, jí mǔ zǐ dì xiāng qín shòu, cǐ wèi yì yě.
至隋大業五年,安息國遣使朝貢。(隋史雲,即漢時安息國,)王姓昭武,與康國王同族。都在那密水南,城有五重,環以流水。宮殿皆為平頭。王坐金駝座,高七八尺。風俗同於康國,唯妻其姊妹,及母子遞相禽獸,此為異也。
dà xià
大夏
dà xià, hàn shí tōng yān. zài dà yuān xī nán èr qiān yú lǐ, guī shuǐ nán. qí sú tǔ zhù, yǒu chéng wū, yǔ dà yuān tóng sú. qù hàn wàn èr qiān lǐ, jū hàn xī nán. běn wú dà jūn zhǎng, chéng yì wǎng wǎng zhì xiǎo jūn zhǎng. qí bīng ruò, wèi zhàn. shàn jiǎ shì. jí dà ròu zhī xī xǐ, gōng bài zhī, jiē chén chù, gòng bǐng hàn shǐ zhě. tóng shòu jié dù. dà xià rén duō, kě bǎi yú wàn, yǒu shì fàn jiǎ zhū wù. qí dōng nán jiē shēn dú guó, jiē shǔ dà ròu zhī.
大夏,漢時通焉。在大宛西南二千餘里,媯水南。其俗土著,有城屋,與大宛同俗。去漢萬二千里,居漢西南。本無大君長,城邑往往置小君長。其兵弱,畏戰。善賈市。及大月氏西徙,攻敗之,皆臣畜,共稟漢使者。(同受節度。)大夏人多,可百餘萬,有市販賈諸物。其東南接身毒國,皆屬大月氏。
dà ròu zhī
大月氏
dà ròu zhī, hàn shí tōng yān. lǐ lán shì chéng, zài dà yuān xī kě èr sān qiān lǐ, jū guī shuǐ běi, qí nán zé dà xià, xī jiē ān xī sì shí jiǔ rì xíng, běi zé kāng jū, qù zhǎng ān wàn yī qiān liù bǎi lǐ. bù shǔ dōu hù. hù shí wàn. dōng qù zhǎng shǐ suǒ jū liù qiān wǔ bǎi lǐ. tǔ dì qì hòu wù lèi fēng sú qián huò yǔ ān xī tóng. chū yī fēng tuó tuó. jí shàng gāo qǐ.
大月氏,漢時通焉。理藍氏城,在大宛西可二三千里,居媯水北,其南則大夏,西接安息四十九日行,北則康居,去長安萬一千六百里。不屬都護。戶十萬。東去長史所居六千五百里。土地、氣候、物類、風俗、錢貨與安息同。出一封橐駝。(脊上高起。)
qí guó běn háng guó yě, suí chù yí xǐ, yǔ xiōng nú tóng sú. kòng xián shí yú wàn, gù shì qiáng qīng xiōng nú. běn jū dūn huáng qí lián xián, qí lián zài jīn zhāng yē jùn zhī xī běi. zhì mào dùn dān yú gōng ròu zhī, ér lǎo shàng dān yú shā ròu zhī wáng, yǐ qí tóu wèi yǐn qì, nǎi yuǎn qù, guò dà yuān, xī jī dà xià ér chén zhī, dōu guī shuǐ běi wèi wáng tíng. qí yú xiǎo zhòng bù néng qù zhě bǎo nán shān qiāng, hào xiǎo ròu zhī. yú dà xià fēn qí guó wǔ bù xī hóu. hòu bǎi yú suì, guì shuāng xī gǔ xī zì hóu qiū jiù què gōng miè sì xī hóu, zì lì wèi wáng, yīn hào guì shuāng wáng. yòu miè pū dá jì bīn, xī yǒu qí guó. fù miè tiān zhú. ròu zhī zì cǐ zhī hòu, zuì wèi fù shèng.
其國本行國也,隨畜移徙,與匈奴同俗。控弦十餘萬,故恃強輕匈奴。本居敦煌、祁連閒,(祁連在今張掖郡之西北。)至冒頓單于攻月氏,而老上單于殺月氏王,以其頭為飲器,乃遠去,過大宛,西擊大夏而臣之,都媯水北為王庭。其餘小眾不能去者保南山羌,號小月氏。於大夏分其國五部翕侯。後百餘歲,貴霜翕(古翕字)侯丘就卻攻滅四翕侯,自立為王,因號貴霜王。又滅仆達、罽賓,悉有其國。復滅天竺。月氏自此之後,最為富盛。
zhì hòu wèi dài, běi yǔ rú rú jiē, shù wèi suǒ qīn, suì xī xǐ dōu báo luó chéng, qù fú dí shā èr qiān yī bǎi lǐ. fú dí shā zài lán shì chéng dōng. hòu qí wáng jì duō luó yǒng wǔ, suì xìng shī yuè dà shān, nán qīn běi tiān zhú, zì gān tuó luó yǐ běi wǔ guó jǐn yì shǔ zhī. guó rén chéng sì lún chē, huò sì niú liù niú bā niú wǎn zhī, zài chē dà xiǎo ér yǐ. tài wǔ shí, qí guó rén shāng fàn dào jīng shī, zì yún néng zhù shí wèi wǔ sè liú lí, yú shì cǎi kuàng shān zhōng, yú jīng shī zhù zhī. jì chéng, guāng zé měi yú xī fāng lái zhě. nǎi zhào wèi xíng diàn, róng bǎi yú rén, guāng sè yìng chè, guān zhě jīng yǐ wèi shén míng suǒ zuò. zì cǐ liú lí suì jiàn, rén bù fù zhēn zhī. xuán zhōng jì: mǎ nǎo chū dà ròu zhī. yòu yǒu niú míng wèi rì jí, jīn rì qǔ qí ròu, míng rì chuāng yù. sòng yīng yì wù zhì yún: ròu zhī guó yǒu yáng, wěi zhòng shí jīn, gē zhī gōng shí, xún shēng rú gù.
至後魏代,北與蠕蠕接,數為所侵,遂西徙都薄羅城,去弗敵沙二千一百里。(弗敵沙在藍氏城東。)後其王寄多羅勇武,遂興師越大山,南侵北天竺,自乾陀羅以北五國盡役屬之。國人乘四輪車,或四牛、六牛、八牛輓之,在車大小而已。太武時,其國人商販到京師,自雲能鑄石為五色琉璃,於是採礦山中,於京師鑄之。既成,光澤美於西方來者。乃詔為行殿,容百餘人,光色映澈,觀者驚以為神明所作。自此琉璃遂賤,人不復珍之。(玄中記:「瑪瑙出大月氏。又有牛名為日及,今日取其肉,明日瘡愈。」宋膺異物志云:「月氏國有羊,尾重十斤,割之供食,尋生如故。」)
xiǎo ròu zhī
小月氏
xiǎo ròu zhī, lǐ fù lóu shā chéng. qí wáng běn dà ròu zhī wáng jì duō luó zi yě. jì duō luó wèi rú rú suǒ zhú, xī xǐ, hòu lìng qí zi shǒu cǐ chéng, yīn hào xiǎo ròu zhī yān. zài bō lù xī nán. hòu wèi shǐ yún, qù hàn wàn liù qiān liù bǎi lǐ. xiān jū xī píng zhāng yē zhī jiān, bìng jīn jùn. bèi fú pō yǔ qiāng tóng. qí sú yǐ jīn yín qián wèi huò. suí xù mù yí xǐ, yì lèi běi dí.
小月氏,理富樓沙城。其王本大月氏王寄多羅子也。寄多羅為蠕蠕所逐,西徙,後令其子守此城,因號小月氏焉。在波路西南。(後魏史雲,去漢萬六千六百里。)先居西平、張掖之間,(並今郡。)被服頗與羌同。其俗以金銀錢為貨。隨畜牧移徙,亦類北狄。