strong biān fáng bā strong
边防八
xī róng sì
西戎四
yān qí
焉耆
yān qí, hàn shí tōng yān. wáng lǐ yuán qú chéng, yuán, yú jūn fǎn. zài bái shān zhī nán qī shí lǐ, qù cháng ān qī qiān sān bǎi lǐ. hù sì qiān. xī nán zhì dū hù lǐ suǒ sì bǎi lǐ, nán qù yù lí bǎi lǐ, běi yǔ wū sūn jiē, dōng qù jiāo hé chéng jīn jùn jiǔ bǎi lǐ, xī qù qiū cí jiǔ bǎi lǐ, jiē shā qì. qí guó jìn hǎi shuǐ, duō yú yán pú wěi zhī lì. sì miàn yǒu dà shān, dào xiǎn è yì shǒu. hǎi shuǐ qū rù sì shān zhī nèi, zhōu zā qí chéng sān shí yú lǐ.
焉耆,汉时通焉。王理员渠城,(员,于君反。)在白山之南七十里,去长安七千三百里。户四千。西南至都护理所四百里,南去尉犁百里,北与乌孙接,东去交河城(今郡)九百里,西去龟兹九百里,皆沙碛。其国近海水,多鱼盐蒲苇之利。四面有大山,道险阨易守。海水曲入四山之内,周匝其城三十馀里。
hòu hàn míng dì yǒng píng mò, yǒu hù wàn wǔ qiān, yǔ qiū cí gòng gōng méi dū hù chén mù. zhì hé dì yǒng yuán liù nián, dū hù bān chāo fā zhū guó bīng tǎo zhī, shā qí wáng. chāo nǎi lì yān qí zuǒ hòu yuán mèng wèi wáng. zhì ān dì shí, xī yù bèi pàn. yán guāng zhōng, chāo zi yǒng wèi xī yù zhǎng shǐ, fù tǎo dìng zhī.
后汉明帝永平末,有户万五千,与龟兹共攻没都护陈睦。至和帝永元六年,都护班超发诸国兵讨之,杀其王。超乃立焉耆左候元孟为王。至安帝时,西域背叛。延光中,超子勇为西域长史,复讨定之。
zhì jìn wǔ dì tài kāng zhōng, qí wáng lóng ān qiǎn zi rù shì, ān fū rén mǐ céng hú zhī nǚ, mǐ céng, gǔ mài fǎn. rèn shēn shí èr yuè, pōu xié shēng zǐ, yuē huì, lì wèi shì zǐ. huì shǎo ér yǒng jié, ān bìng dǔ, wèi huì yuē:" wǒ cháng wèi qiū cí wáng bái shān suǒ rǔ, rǔ néng xuě zhī, nǎi wú zi yě." jí huì lì, xí miè bái shān, suì jù qí guó, qiǎn zi xī guī běn guó wèi wáng. huì yǒu dǎn qì chóu lüè, suì bà xī yù, cōng lǐng yǐ dōng mò bù lǜ fú.
至晋武帝太康中,其王龙安遣子入侍,安夫人〈米曾〉胡之女,(〈米曾〉,古迈反。)妊身十二月,剖胁生子,曰会,立为世子。会少而勇杰,安病笃,谓会曰:“我尝为龟兹王白山所辱,汝能雪之,乃吾子也。”及会立,袭灭白山,遂据其国,遣子熙归本国为王。会有胆气筹略,遂霸西域,葱岭以东莫不率服。
qí sú zhàng fū jiǎn fā, fù rén yī rú, zhe dà cōng. hūn yīn tóng huá xià. bīng yǒu gōng dāo jiǎ shuò. sǐ wáng zhě jiē fén ér hòu zàng, qí fú zhì mǎn qī rì zé chú zhī. sú shì tiān shén. qì hòu hán, tǔ tián liáng wò, gǔ yǒu dào sù shū mài, chù yǒu tuó mǎ niú yáng. yǎng cán bù yǐ wéi sī, wéi qǔ mián kuàng. sú shàng pú táo jiǔ, jiān ài yīn yuè.
其俗丈夫翦发,妇人衣襦,著大葱。婚姻同华夏。兵有弓、刀、甲、槊。死亡者皆焚而后葬,其服制满七日则除之。俗事天神。气候寒,土田良沃,穀有稻、粟、菽、麦,畜有驼、马、牛、羊。养蚕不以为丝,唯取绵纊。俗尚蒲萄酒,兼爱音乐。
qí hòu zhāng jùn qiǎn shā zhōu cì shǐ yáng xuān lǜ zhòng jiāng lǐ xī yù, xuān yǐ bù jiàng zhāng zhí wèi qián fēng, jūn cì qí guó, jìn tún tiě mén, wèi zhì shí yú lǐ, xī yòu lǜ zhòng xiān yào zhī yú zhē liú gǔ. zhí jiāng zhì, huò yuē:" hàn zǔ wèi yú bǎi rén, cén péng sǐ yú péng wáng, gǔ míng zhē liú, dài jiāng yǒu fú." dān qí cháng zhī, guǒ yǒu fú fā, zhí jī bài zhī, jìn jù yù lí, xī jiàng yú xuān. lǚ guāng tiě wèi, xī qiǎn zi rù shì.
其后张骏遣沙州刺史杨宣率众疆理西域,宣以部将张植为前锋,军次其国,进屯铁门,未至十馀里,熙又率众先要之於遮留谷。植将至,或曰:“汉祖畏於柏人,岑彭死於彭亡,谷名遮留,殆将有伏。”单骑尝之,果有伏发,植击败之,进据尉犁,熙降於宣。吕光僣位,熙遣子入侍。
zhì wèi, qiǎn chéng zhōu gōng wàn dù guī tǎo zhī, qí wáng jiū shī bēi nà zhòng dà kuì, dān qí zǒu rù shān zhōng. dù guī jìn tú qí chéng, sì bǐ zhū róng jiē xiáng fú. yān qí wèi guó, dǒu jué yī yú, bù luàn rì jiǔ, huò qí zhēn qí yì wán, shū fāng guǐ jué nán míng zhī wù, tuó tuó mǎ niú zá chù jù wàn yān. zhì hòu zhōu wǔ dì bǎo dìng sì nián, qí wáng qiǎn shǐ xiàn míng mǎ. yòu, suí yáng dì dà yè zhōng, qí wáng lóng tū qí qiǎn shǐ gòng fāng wù.
至魏,遣成周公万度归讨之,其王鸠尸卑那众大溃,单骑走入山中。度归进屠其城,四鄙诸戎皆降服。焉耆为国,斗绝一隅,不乱日久,获其珍奇异玩,殊方诡谲难名之物,橐驼、马、牛、杂畜巨万焉。至后周武帝保定四年,其王遣使献名马。又,隋炀帝大业中,其王龙突骑遣使贡方物。
dà táng zhēn guān liù nián zhēng yuè, yòu qiǎn shǐ gòng fāng wù. jīn qí wáng lóng xìng, jí tū qí zhī hòu. jǐn bìng yǒu hàn shí yù lí wēi xū shān guó sān guó zhī dì, bìng shàn shàn zhī běi jiè yǐ.
大唐贞观六年正月,又遣使贡方物。今其王龙姓,即突骑之后。尽并有汉时尉犁、危须、山国三国之地,并鄯善之北界矣。
yú tián
于阗
yú tián, hàn shí tōng yān. dōu cōng lǐng zhī běi èr bǎi yú lǐ, qù cháng ān jiǔ qiān qī bǎi lǐ. hù sān wàn èr qiān. dōng běi zhì dū hù lǐ suǒ sān qiān jiǔ bǎi lǐ. nán yǔ chuò qiāng jiē, běi yǔ gū mò jiē. dōng běi qù qiū cí qiān sì bǎi lǐ, dōng zhì shàn shàn qiān wǔ bǎi lǐ, xī tōng pí shān guó sì bǎi lǐ, qù zhū jù bō guó qiān lǐ, xī běi zhì shū lè guó qiān wǔ bǎi lǐ. qí guó zhī xī, shuǐ jiē xī liú, zhù xī hǎi. qí dōng, shuǐ dōng liú, zhù yán zé. jí pú chāng hǎi. guó yǒu ā nòu dá shān, jù hàn shū, hé yuán chū yān. míng shǒu bá hé, yì míng shù bá hé, huò yún jí huáng hé yě. běi liú qī bǎi lǐ, rù jì shù shuǐ, yī míng jì shǒu shuǐ, jí cōng lǐng nán hé, tóng rù yán zé. huò yún ā nòu dá jí kūn lún shān. nòu, nèi wū fǎn. fēng sú wù chǎn yǔ qiū cí lüè tóng.
于阗,汉时通焉。都葱岭之北二百馀里,去长安九千七百里。户三万二千。东北至都护理所三千九百里。南与婼羌接,北与姑墨接。东北去龟兹千四百里,东至鄯善千五百里,西通皮山国四百里,去朱俱波国千里,西北至疏勒国千五百里。其国之西,水皆西流,注西海。其东,水东流,注盐泽。(即蒲昌海。)国有阿耨达山,据汉书,河源出焉。(名首拔河,亦名树拔河,或云即黄河也。北流七百里,入计戍水,一名计首水,即葱岭南河,同入盐泽。或云阿耨达即昆仑山。耨,内屋反。)风俗物产与龟兹略同。
hòu hàn jiàn wǔ mò, shā chē wáng xián qiáng shèng, gōng bìng yú tián, xǐ qí zhǔ yú lín wèi lí guī wáng, yǐ shā chē jiāng jūn jū dé wèi yú tián wáng. míng dì yǒng píng zhōng, jū dé sǐ hòu, yú tián jiāng xiū mò bà zì lì wèi wáng. xiū mò bà sǐ, xiōng zi guǎng dé lì hòu, suì miè shā chē, qí guó zhuǎn qiáng shèng, cóng jīng jué xī běi zhì shū lè shí sān guó jiē fú cóng. ér shàn shàn wáng yì shǐ qiáng yān. zì shì nán dào zì cōng lǐng yǐ dōng, wéi cǐ èr guó wèi dà.
后汉建武末,莎车王贤强盛,攻并于阗,徙其主俞林为骊归王,以莎车将军居德为于阗王。明帝永平中,居德死后,于阗将休莫霸自立为王。休莫霸死,兄子广德立后,遂灭莎车,其国转强盛,从精绝西北至疏勒十三国皆服从。而鄯善王亦始强焉。自是南道自葱岭以东,唯此二国为大。
hòu hàn wèi hòu wèi liáng hòu zhōu suí dà táng zhēn guān zhōng, bìng qiǎn shǐ tōng yān. jīn wáng xìng yù chí. guó xī wǔ bǎi lǐ yǒu bǐ mó sì, sú yún shì lǎo zi huà hú chéng fó zhī suǒ. chū lǎo zi zhì cǐ, bái rì shēng tiān, yǔ qún hú cí jué, yán wǒ zàn yóu tiān shàng, xún dāng xià shēng. qí hòu chū tiān zhú guó, huà wéi hú wáng tài zǐ, zì chēng yuē fú, yīn lì cǐ sì yān. qí wáng jǐn mào, jīn shǔ guān, qī dài jīn huā. qí wáng fā bù lìng rén jiàn, sú yún ruò jiàn fā, nián bì jiǎn.
后汉、魏、后魏、梁、后周、隋、大唐贞观中,并遣使通焉。今王姓尉迟。(国西五百里有比摩寺,俗云是老子化胡成佛之所。初老子至此,白日昇天,与群胡辞诀,言我暂游天上,寻当下生。其后出天竺国,化为胡王太子,自称曰佛,因立此寺焉。)其王锦帽,金鼠冠,妻戴金花。其王发不令人见,俗云若见发,年必俭。
qí dì duō shuǐ lǎo shā shí. qì hòu wēn, tǔ liáng wò, yí dào mài, duō pú táo. yǒu shuǐ chū yù, yuē yù hé. guó rén shàn zhù tóng qì. qí jū yuē xī shān chéng, yǒu wū shì shì jǐng luǒ shū, yǔ zhōng guó tóng. luǒ, lì guǒ fǎn. wáng suǒ jū jiā yǐ zhū huà. qí rén gōng jìng, xiāng jiàn zé guì, qí guì yī xī zhì dì. shū zé yǐ mù wèi bǐ zhá, yǐ yù wèi yìn. guó rén dé shū, xiān dài yú shǒu, ér hòu kāi fēng. zì gāo chāng yǐ xī, zhū guó rén duō shēn mù gāo bí, wéi cǐ yī guó, mào bù shèn hú, pō lèi huá xià.
其地多水潦砂石。气候温,土良沃,宜稻麦,多蒲萄。有水出玉,曰玉河。国人善铸铜器。其居曰西山城,有屋室市井蓏蔬,与中国同。(蓏,力果反。)王所居加以朱画。其人恭敬,相见则跪,其跪一膝至地。书则以木为笔札,以玉为印。国人得书,先戴於首,而后开封。自高昌以西,诸国人多深目高鼻,惟此一国,貌不甚胡,颇类华夏。
zì hàn xiào wǔ dì zhì jīn, zhōng guó zhào lìng shū cè fú jié, xī dé chuán yǐ xiāng fù, jìng ér cún yān. jīn bìng yǒu hàn róng lú gān mí qú lēi pí shān jīng jué wǔ guó zhī dì.
自汉孝武帝至今,中国诏令、书册、符节,悉得传以相付,敬而存焉。今并有汉戎卢、杆弥、渠勒、皮山、精绝五国之地。
shū lè
疏勒
shū lè, hàn shí tōng yān. wáng lǐ shū lè chéng, qù cháng ān jiǔ qiān sān bǎi lǐ. hù qiān wǔ bǎi. dōu bái shān nán bǎi yú lǐ. dōng zhì dū wèi lǐ suǒ èr qiān èr bǎi lǐ. nán yǒu hé, xī dài cōng lǐng, yì míng xuě shān, zài guó xī běi bǎi yú lǐ, hé suǒ chū. dōng qù qiū cí qiān wǔ bǎi lǐ, xī qù bō hán guó bō hàn yī míng pàn hàn. qiān lǐ, dāng dà ròu zhī dà yuān kāng jū dào. nán qù shā chē wǔ liù bǎi lǐ, běi qù zhū jù bō bā jiǔ bǎi lǐ. suí shǐ yún:" dōng běi qù tū jué yá zhàng qiān yú lǐ, dōng nán qù guā zhōu sì qiān liù bǎi lǐ." zài yú tián guó běi qiān wǔ bǎi lǐ. tǔ duō dào sù zhè mài tóng tiě mián jǐn cí huáng.
疏勒,汉时通焉。王理疏勒城,去长安九千三百里。户千五百。都白山南百馀里。东至都尉理所二千二百里。南有河,西带葱岭,亦名雪山,在国西北百馀里,河所出。东去龟兹千五百里,西去拨汗国(拨汗一名判汗。)千里,当大月氏、大宛、康居道。南去莎车五六百里,北去朱俱波八九百里。(隋史云:“东北去突厥牙帐千馀里,东南去瓜州四千六百里。”)在于阗国北千五百里。土多稻、粟、蔗、麦、铜、铁、绵、锦、雌黄。
hòu hàn míng dì yǒng píng zhōng, qiū cí wáng jiàn gōng shā shū lè wáng chéng, zì yǐ qiū cí zuǒ hòu dōu tí wèi shū lè wáng. hàn qiǎn bān chāo jié fù dōu tí, ér lì chéng zhī xiōng zi zhōng wèi shū lè wáng. zhōng hòu fǎn pàn, chāo jī zhǎn zhī. gěng gōng wèi wù jǐ xiào wèi, tún chē shī hòu wáng jīn pú chéng, wèi xiōng nú suǒ gōng, gōng yǐn zhòng rù shū lè. chéng zhōng fá shuǐ, chuān jǐng shí wǔ zhàng bù dé shuǐ. gōng zhěng yì guān xiàng jǐng bài, bá dāo cì shān, fēi quán yǒng chū. zéi suì tuì. ān dì yuán chū zhōng, shū lè wáng ān guó sǐ, jiù chén pán lì wèi wáng, jiàn yǐ qiáng shèng, hù zhì èr wàn yī qiān. shùn dì yǒng jiàn èr nián, qiǎn shǐ fèng xiàn. zhì líng dì jiàn níng chū, wèi jì fù hé dé suǒ shā, zì lì wèi wáng. qí hòu lián xiāng shā hài, hàn bù néng fù jìn.
后汉明帝永平中,龟兹王建攻杀疏勒王成,自以龟兹左候兜题为疏勒王。汉遣班超劫缚兜题,而立成之兄子忠为疏勒王。忠后反叛,超击斩之。耿恭为戊己校尉,屯车师后王金蒲城,为匈奴所攻,恭引众入疏勒。城中乏水,穿井十五丈不得水。恭整衣冠向井拜,拔刀刺山,飞泉涌出。贼遂退。安帝元初中,疏勒王安国死,舅臣盘立为王,渐以强盛,户至二万一千。顺帝永建二年,遣使奉献。至灵帝建宁初,为季父和得所杀,自立为王。其后连相杀害,汉不能复禁。
zhì hòu wèi xiào wén mò, gòng xiàn, suí yáng dì dà yè zhōng yòu tōng yān. qí wáng shǒu zú jiē liù zhǐ, chǎn zǐ fēi liù zé bù yù. wáng dài jīn shī zi guān.
至后魏孝文末,贡献,隋炀帝大业中又通焉。其王手足皆六指,产子非六则不育。王戴金师子冠。
táng zhēn guān zhōng cháo gòng. jīn qí guó wáng xìng péi, bìng yǒu hàn shí shā chē juān dú xiū xún sān guó zhī dì, shì zi cháng zài jīng shī. dù huán jīng xíng jì yún:" bá hàn nà guó zài dá luó sī nán qiān lǐ, dōng gé shān, qù shū lè èr qiān yú lǐ, xī qù shí guó qiān yú lǐ. chéng yǒu shù shí, bīng yǒu shù wàn. dà táng tiān bǎo shí nián, jià hé yì gōng zhǔ yú cǐ. guó zhǔ yǒu bō luó lín, lín xià yǒu qiú chǎng. yòu yǒu yě shǔ, biàn yú shān gǔ. piān yí pú táo ān luó guǒ xiāng zǎo táo lǐ. cóng cǐ guó zhì xī hǎi, jǐn jū tǔ shì, yī yáng pí dié bù, nán zǐ fù rén jiē zhe xuē. fù rén bù shì qiān fěn, yǐ qīng dài tú yǎn ér yǐ." ān yīn ān.
唐贞观中朝贡。今其国王姓裴,并有汉时莎车、捐毒、休循三国之地,侍子常在京师。(杜环经行记云:“拔汗那国在怛逻斯南千里,东隔山,去疏勒二千馀里,西去石国千馀里。城有数十,兵有数万。大唐天宝十年,嫁和义公主於此。国主有波罗林,林下有球场。又有野鼠,遍於山谷。偏宜蒲陶、馣罗果、香枣、桃、李。从此国至西海,尽居土室,衣羊皮、叠布,男子妇人皆著鞾。妇人不饰铅粉,以青黛涂眼而已。”馣音谙。)
wū sūn
乌孙
wū sūn, hàn shí tōng yān. dà kūn mí lǐ chì gǔ chéng, wū sūn yú xī yù zhū róng qí xíng zuì yì. jīn zhī hú rén, qīng yǎn chì zī bìn, zhuàng lèi mí hóu zhě, běn qí zhǒng yě. qí guó wèi wáng yuē kūn mí, yì yuē kūn mò. qù cháng ān bā qiān jiǔ bǎi lǐ. hù shí èr wàn. dōng zhì dū hù lǐ suǒ qiān qī bǎi lǐ, xī zhì kāng jū fān nèi dì wǔ qiān lǐ. dì píng. duō yǔ, hán. shān duō sōng mán. qí xīn shì sōng. yīn wǔ yuán fǎn. bù tián zuò zhòng shù, shù, zhí yě. suí chù zhú shuǐ cǎo, yǔ xiōng nú tóng sú. guó duō mǎ, fù rén zhì sì wǔ qiān pǐ. dōng yǔ xiōng nú xī běi yǔ kāng jū xī yǔ dà yuān nán yǔ chéng guō zhū guó jiē. běn sāi dì yě, dà ròu zhī xī pò zǒu sāi wáng, sāi wáng nán yuè xuán dù, dà ròu zhī jū qí dì. hòu wū sūn kūn mò jī pò dà ròu zhī, dà ròu zhī xǐ xī, chén dà xià, ér wū sūn kūn mò jū zhī. kūn mò kūn mí, jiē wáng hào yě. gù wū sūn guó yǒu sāi zhǒng dà ròu zhī zhǒng yān.
乌孙,汉时通焉。大昆弥理赤谷城,(乌孙於西域诸戎其形最异。今之胡人,青眼赤髭鬓,状类弥猴者,本其种也。其国谓王曰昆弥,亦曰昆莫。)去长安八千九百里。户十二万。东至都护理所千七百里,西至康居蕃内地五千里。地平。多雨,寒。山多松樠。(其心似松。音武元反。)不田作种树,(树,殖也。)随畜逐水草,与匈奴同俗。国多马,富人至四五千疋。东与匈奴、西北与康居、西与大宛、南与城郭诸国接。本塞地也,大月氏西破走塞王,塞王南越悬度,大月氏居其地。后乌孙昆莫击破大月氏,大月氏徙西,臣大夏,而乌孙昆莫居之。昆莫、昆弥,皆王号也。故乌孙国有塞种、大月氏种焉。
shǐ zhāng qiān yán wū sūn běn yǔ dà ròu zhī gòng zài dūn huáng xián, jīn wū sūn qiáng dà, kě hòu lù zhāo, lìng dōng jū gù dì, qī yǐ gōng zhǔ, yǐ zhì xiōng nú. wǔ dì jí wèi, lìng qiān jī jīn bì wǎng, kūn mò yú shì shǐ xiàn mǎ, yuàn shàng gōng zhǔ. yuán fēng zhōng, qiǎn jiāng dū wáng jiàn nǚ xì jūn wèi gōng zhǔ, yǐ qī yān. gōng zhǔ bié lǐ gōng shì ér jū, suì shí yī zài yǔ kūn mò huì, zhì jiǔ yǐn shí, kūn mò nián lǎo, yǔ yán bù tōng, gōng zhǔ bēi chóu, zì zuò gē yǐ shù yì, tiān zǐ wén ér lián zhī. kūn mò sǐ, sūn cén zōu lì. cén zōu zhě, guān hào yě, míng jūn xū mí. gōng zhǔ sǐ, hàn fù yǐ chǔ wáng wù zhī sūn jiě yōu wèi gōng zhǔ, qī zhī. cén zōu sǐ, jì fù zǐ wēng guī mí lì, hào yuē féi wáng, fù shàng jiě yōu gōng zhǔ. xuān dì chū, gōng zhǔ jí kūn mí wēng guī mí shàng shū, yán" xiōng nú lián suì qīn jī, yù fā guó bàn jīng bīng, zì jǐ rén mǎ wǔ wàn qí, jìn lì jī xiōng nú, wéi tiān zǐ chū bīng yǐ jiù". běn shǐ èr nián, hàn fā shí wǔ wàn qí, wǔ jiāng jūn fēn dào bìng chū. qiǎn xiào wèi cháng huì chí jié hù wū sūn bīng, kūn mí jiāng wǔ wàn qí cóng xī fāng rù, zhì xiōng nú yòu gǔ lí wáng tíng, gǔ yīn lù. lí yīn lí. huò sì wàn jí, mǎ niú yáng lǘ tuó tuó qī shí yú wàn.
始张骞言乌孙本与大月氏共在敦煌閒,今乌孙强大,可厚赂招,令东居故地,妻以公主,以制匈奴。武帝即位,令骞赍金币往,昆莫於是始献马,愿尚公主。元封中,遣江都王建女细君为公主,以妻焉。公主别理宫室而居,岁时一再与昆莫会,置酒饮食,昆莫年老,语言不通,公主悲愁,自作歌以述意,天子闻而怜之。昆莫死,孙岑陬立。岑陬者,官号也,名军须靡。公主死,汉复以楚王戊之孙解忧为公主,妻之。岑陬死,季父子翁归靡立,号曰肥王,复尚解忧公主。宣帝初,公主及昆弥翁归靡上书,言”匈奴连岁侵击,欲发国半精兵,自给人马五万骑,尽力击匈奴,唯天子出兵以救”。本始二年,汉发十五万骑,五将军分道并出。遣校尉常惠持节护乌孙兵,昆弥将五万骑从西方入,至匈奴右谷蠡王庭,(谷音鹿。蠡音黎。)获四万级,马、牛、羊、驴、橐驼七十馀万。
xuān dì shí, dū hù zhèng jí qǐng fēn wū sūn wèi dà kūn mí xiǎo kūn mí. hòu duàn huì zōng wèi dū hù shí, wū sūn bīng wéi, yì qí shàng shū, yuàn fā chéng guō dūn huáng bīng yǐ zì jiù. chéng xiàng wáng shāng dà jiàng jūn wáng fèng jí bǎi liáo yì shù rì, bù jué. shàng zhào chén tāng wèn. duì yuē:" chén yǐ wéi cǐ bì wú kě yōu. fū hú bīng wǔ ér dāng hàn bīng yī. hé zhě? bīng rèn pǔ dùn, gōng nǔ bù lì. jīn wén pō dé hàn gōng, rán yóu sān ér dāng yī. yòu bīng fǎ yuē:' kè bèi ér zhǔ rén bàn rán hòu liào dí.' jīn wū sūn rén zhòng bù zú yǐ shèng huì zōng, wéi bì xià wù yōu. qiě bīng qīng xíng wǔ shí lǐ, chóng xíng sān shí lǐ, jīn huì zōng fā chéng guō dūn huáng, lì shí ér zhì, suǒ wèi bào chóu zhī bīng, fēi jiù jí zhī yòng yě. wū sūn wǎ hé, bù néng jiǔ gōng, bù guò wǔ rì, dāng yǒu jí yǔ wén." jū sì rì, jūn shū zhì, yán yǐ jiě. huì zōng zhāo hái wáng pàn, ān dìng zhī.
宣帝时,都护郑吉请分乌孙为大昆弥、小昆弥。后段会宗为都护时,乌孙兵围,驿骑上书,愿发城郭、敦煌兵以自救。丞相王商、大将军王凤及百僚议数日,不决。上召陈汤问。对曰:“臣以为此必无可忧。夫胡兵五而当汉兵一。何者?兵刃朴钝,弓弩不利。今闻颇得汉工,然犹三而当一。又兵法曰:'客倍而主人半然后料敌。'今乌孙人众不足以胜会宗,惟陛下勿忧。且兵轻行五十里,重行三十里,今会宗发城郭、敦煌,历时而至,所谓报雠之兵,非救急之用也。乌孙瓦合,不能久攻,不过五日,当有吉语闻。”居四日,军书至,言已解。会宗招还亡畔,安定之。
guī mí sǐ, wū sūn guì rén gòng lì cén zōu zi ní mí, dài wéi kūn mí, hào kuáng wáng, fù shàng jiě yōu, shēng yī nán chī mí, wáng bù yǔ zhǔ hé, yòu bào è shī zhòng. hàn shǐ wèi sī mǎ wèi hé yì fù hòu rèn chāng sòng shì zi, gōng zhǔ yán kuáng wáng wèi wū sūn suǒ huàn kǔ, yì zhū yě. suì móu zhì jiǔ huì, bà, shǐ shì bá jiàn, páng xià, kuáng wáng shāng, shàng mǎ chí qù. qí zǐ xì shěn shòu huì bīng wéi hé yì chāng jí gōng zhǔ yú chì gǔ chéng. shù yuè, chéng zhōng kùn jí. dū hù zhèng jí fā zhū guó bīng jiù zhī, nǎi jiě qù. chū, féi wáng wēng guī mí hú fù zi wū jiù tú, kuáng wáng shāng shí jīng, yǔ zhū yīn xī hóu jù qù, jū běi shān zhōng, yáng yán mǔ jiā xiōng nú bīng lái, gù zhòng guī zhī. hòu suì xí shā wáng, zì wèi kūn mí. xuān dì zhào lì féi wáng zhī zǐ yuán guì mí wèi dà kūn mí, wū jiù tú wèi xiǎo kūn mí. hòu yuán guì mí sūn cí lì mí lì, guó luàn, duàn huì zōng lì qí jì fù yī zhì mí wèi dà kūn mí. āi dì yuán shòu èr nián, yī zhì mí yǔ xiōng nú chán yú wū zhū liú, míng náng zhī yá sī, hū hán xié zhī zǐ. bìng rù cháo, hàn yǐ wéi róng. zì wū sūn fēn lì liǎng kūn mí hòu, hàn yòng yōu láo, qiě wú níng suì. yán huò zhèn fǔ, huò wēi zhì zhī, gù duō shì. qí hòu wú wén.
归靡死,乌孙贵人共立岑陬子泥靡,代为昆弥,号狂王,复尚解忧,生一男鸱靡,王不与主和,又暴恶失众。汉使卫司马魏和意、副候任昌送侍子,公主言狂王为乌孙所患苦,易诛也。遂谋置酒会,罢,使士拔剑,旁下,狂王伤,上马驰去。其子细沈瘦会兵围和意、昌及公主於赤谷城。数月,城中困急。都护郑吉发诸国兵救之,乃解去。初,肥王翁归靡胡妇子乌就屠,狂王伤时惊,与诸(音翕)侯俱去,居北山中,扬言母家匈奴兵来,故众归之。后遂袭杀王,自为昆弥。宣帝诏立肥王之子元贵靡为大昆弥,乌就屠为小昆弥。后元贵靡孙雌栗靡立,国乱,段会宗立其季父伊秩靡为大昆弥。哀帝元寿二年,伊秩靡与匈奴单于(乌珠留,名囊知牙斯,呼韩邪之子。)并入朝,汉以为荣。自乌孙分立两昆弥后,汉用忧劳,且无宁岁。(言或镇抚,或威制之,故多事。)其后无闻。
zhì hòu wèi shí, yì cháo gòng. qí guó shù wèi rú rú suǒ qīn, xī xǐ cōng lǐng.
至后魏时,亦朝贡。其国数为蠕蠕所侵,西徙葱岭。
gū mò
姑墨
gū mò, hàn shí tōng yān. wáng lǐ nán chéng, qù cháng ān bā qiān yī bǎi lǐ. hù sān qiān wǔ bǎi. dōng zhì dū hù lǐ suǒ èr qiān lǐ, nán zhì yú tián mǎ xíng shí wǔ rì, běi jiè jiē wū sūn. chū tóng tiě cí huáng. dōng tōng qiū cí liù bǎi lǐ. wáng mǎng shí, qí wáng chéng shā wēn sù wáng, bìng qí guó. zhì hòu wèi shí, yì shǔ qiū cí.
姑墨,汉时通焉。王理南城,去长安八千一百里。户三千五百。东至都护理所二千里,南至于阗马行十五日,北界接乌孙。出铜、铁、雌黄。东通龟兹六百里。王莽时,其王丞杀温宿王,并其国。至后魏时,役属龟兹。
wēn sù
温宿
wēn sù, hàn shí tōng yān. wáng lǐ wēn sù chéng, jīn jīng zhào fǔ lǐ quán xiàn běi yǒu shān míng wēn sù lǐng zhě, běn yīn hàn shí dé wēn sù guó rén lìng jū cǐ tián mù, yīn míng yě. qù cháng ān bā qiān sān bǎi yú lǐ. hù èr qiān èr bǎi. dōng zhì dū hù lǐ suǒ èr qiān sān bǎi yú lǐ, xī zhì wèi tóu sān bǎi lǐ, běi zhì wū sūn chì gǔ liù bǎi yú lǐ. tǔ dì wù lèi suǒ yǒu yǔ shàn shàn zhū guó tóng. dōng tōng gū mò èr bǎi yú lǐ. zhì hòu wèi shí, yì yì shǔ qiū cí.
温宿,汉时通焉。王理温宿城,(今京兆府醴泉县北有山名温宿岭者,本因汉时得温宿国人令居此田牧,因名也。)去长安八千三百馀里。户二千二百。东至都护理所二千三百馀里,西至尉头三百里,北至乌孙赤谷六百馀里。土地物类所有与鄯善诸国同。东通姑墨二百馀里。至后魏时,亦役属龟兹。
wū chá
乌秅
wū chá, shàng yī jiā fǎn. xià zhí jiā fǎn. hàn shí tōng yān. wáng lǐ wū chá chéng, qù cháng ān wàn lǐ. hù wǔ bǎi. dōng běi zhì dū hù lǐ suǒ sì qiān jiǔ bǎi lǐ, běi yǔ zi hé pú lí, xī yǔ nán dōu jiē. shān jū, tián shí xián. yǒu bái cǎo. lèi shí wèi shì. rén jiē shǒu yǐn. zì gāo shān xià xī jiàn zhōng yǐn shuǐ, gù jiē lián qí shǒu, rú yuán yǐn. chū xiǎo bù mǎ, xiǎo, xì yě. xì bù, yán qí néng dié zú, suǒ wèi bǎi bù qiān jī. yǒu lǘ wú niú. xī yǒu xuán dù, shí shān yě, xī gǔ bù tōng, yǐ shéng suǒ xiāng yǐn ér dù. qù yáng guān wǔ qiān jiǔ bǎi lǐ, qù dū hù lǐ suǒ wǔ qiān lǐ. qí guó hòu wèi yòu tōng, wèi zhī yú mó guó.
乌秅,(上一加反。下直加反。)汉时通焉。王理乌秅城,去长安万里。户五百。东北至都护理所四千九百里,北与子合、蒲黎,西与难兜接。山居,田石閒。有白草。累石为室。人接手饮。(自高山下溪涧中饮水,故接连其手,如猿饮。)出小步马,(小,细也。细步,言其能蹀足,所谓百步千迹。)有驴无牛。西有悬度,(石山也,溪谷不通,以绳索相引而渡。)去阳关五千九百里,去都护理所五千里。其国后魏又通,谓之於摩国。
nán dōu
难兜
nán dōu, hàn shí tōng yān. qù cháng ān wàn yī bǎi lǐ. hù wǔ qiān. dōng běi zhì dū hù lǐ suǒ èr qiān bā bǎi lǐ, xī nán zhì jì bīn sān bǎi lǐ, nán yǔ chuò qiāng běi yǔ xiū xún xī yǔ dà ròu zhī jiē. zhǒng wǔ gǔ pú táo zhū guǒ. yǒu yín tóng tiě, zuò bīng yǔ zhū guó tóng. shǔ jì bīn.
难兜,汉时通焉。去长安万一百里。户五千。东北至都护理所二千八百里,西南至罽宾三百里,南与婼羌、北与休循、西与大月氏接。种五穀、蒲陶诸果。有银、铜、铁,作兵与诸国同。属罽宾。
dà yuān
大宛
dà yuān, hàn shí tōng yān. wáng lǐ guì shān chéng, qù cháng ān wàn èr qiān wǔ bǎi lǐ. hù liù wàn. dōng zhì dū hù lǐ suǒ sì qiān lǐ, běi zhì kāng jū bēi tián chéng qiān wǔ bǎi lǐ, xī nán zhì dà ròu zhī qī bǎi lǐ. běi yǔ kāng jū nán yǔ dà ròu zhī jiē. tǔ dì fēng qì wù lèi rén sú yǔ dà ròu zhī ān xī tóng.
大宛,汉时通焉。王理贵山城,去长安万二千五百里。户六万。东至都护理所四千里,北至康居卑阗城千五百里,西南至大月氏七百里。北与康居、南与大月氏接。土地风气物类人俗与大月氏、安息同。
dà yuān zuǒ yòu yǐ pú táo wèi jiǔ, fù rén cáng jiǔ zhì wàn yú shí, jiǔ zhě zhì shù shí nián bù bài. rén shì jiǔ, mǎ shì mù xu. duō shàn mǎ, hàn xuè, yán qí xiān tiān mǎ zǐ. dà yuān guó zhōng yǒu gāo shān, qí shàng yǒu mǎ, bù kě dé, yīn qǔ wǔ sè mǔ mǎ zhì qí xià yǔ jí, shēng jū, jiē hàn xuè, yīn hào yuē tiān mǎ zǐ. shǐ zhāng qiān wèi wǔ dì yán zhī, dì qiǎn shǐ zhě chí qiān jīn jí jīn mǎ, yǐ qǐng wǎn shàn mǎ. wǎn wáng yǐ hàn jué yuǎn, dà bīng bù néng zhì, suì shā hàn shǐ. yú shì tài chū yuán nián bài lǐ guǎng lì wèi èr shī jiāng jūn, qī zhì èr shī qǔ shàn mǎ. lǜ shù wàn rén zhì qí jìng, gōng yù chéng bù xià, yǐn hái. wǎng lái èr suì, zhì dūn huáng, shì zú cún zhě shí bù guò yī èr. dì nù qí bù kè, shǐ zhē yù mén bù xǔ rù, èr shī yīn liú tún dūn huáng. yòu qiǎn èr shī lǜ liù wàn rén, fù sī cóng zhě bù yǔ yān, niú shí wàn, mǎ sān wàn, lǘ tuó tuó wàn shù, tiān xià sāo rán. yì fā shù jiǎ zú shí bā wàn, zhì jū yán xiū tú jīn wǔ wēi zhāng yè jùn jiè yǐ wèi jiǔ quán. èr shī zhì wǎn, wǎn rén zhǎn wáng wú guǎ shǒu xiàn yān. hàn jūn qǔ qí shàn mǎ shù shí pǐ, zhōng mǎ yǐ xià pìn mǔ sān qiān pǐ, ér lì wǎn guì rén mèi cài wèi wáng, yuē suì xiàn mǎ èr pǐ, suì cǎi pú táo mù xu zhǒng ér guī. èr shī zài xíng, wǎng fǎn fán sì suì.
大宛左右以蒲陶为酒,富人藏酒至万馀石,久者至数十年不败。人嗜酒,马嗜苜蓿。多善马,汗血,言其先天马子。(大宛国中有高山,其上有马,不可得,因取五色母马置其下与集,生驹,皆汗血,因号曰天马子。)始张骞为武帝言之,帝遣使者持千金及金马,以请宛善马。宛王以汉绝远,大兵不能至,遂杀汉使。於是太初元年拜李广利为贰师将军,期至贰师取善马。率数万人至其境,攻郁城不下,引还。往来二岁,至敦煌,士卒存者十不过一二。帝怒其不克,使遮玉门不许入,贰师因留屯敦煌。又遣贰师率六万人,负私从者不与焉,牛十万,马三万,驴橐驼万数,天下骚然。益发戍甲卒十八万,置居延、休屠(今武威、张掖郡界)以卫酒泉。贰师至宛,宛人斩王毋寡首献焉。汉军取其善马数十匹,中马以下牝牡三千匹,而立宛贵人昧蔡为王,约岁献马二匹,遂采蒲陶、苜蓿种而归。贰师再行,往返凡四岁。
zì wǎn yǐ xī zhì ān xī, suī pō yì yán, rán dà tóng, zì xiāng xiǎo zhī yě. qí rén jiē shēn mù, duō zī rán. shàn jiǎ. qí sú guì nǚ zǐ, nǚ zǐ suǒ yán, zhàng fū nǎi jué zhèng. qí dì wú sī qī, bù zhī zhù tiě qì. jí hàn shǐ wáng zú jiàng, jiào zhù zuò bīng qì. hàn shǐ zhì qí guó jí wáng zú jiàng qí guó zhě, jiē jiào zhī.
自宛以西至安息,虽颇异言,然大同,自相晓知也。其人皆深目,多髭髯。善贾。其俗贵女子,女子所言,丈夫乃决正。其地无丝漆,不知铸铁器。及汉使亡卒降,教铸作兵器。(汉使治其国及亡卒降其国者,皆教之。)
hòu hàn míng dì shí, wǎn yòu xiàn hàn xuè mǎ. zhì hòu wèi wén chéng dì hé píng liù nián, xiào wén tài hé sān nián, bìng qiǎn shǐ xiàn mǎ. suí shí sū duì shā nà guó, jí hàn dà yuān yě. sòng yīng yì wù zhì:" dà yuān mǎ yǒu ròu jiǎo shù cùn, huò yǒu jiě rén yǔ jí zhī yīn wǔ yǔ gǔ jié xiāng yìng zhě." suí xī yù tú jì yún:" qí mǎ, liú mǎ wū mǎ duō chì ěr, huáng mǎ chì mǎ duō hēi ěr. wéi ěr sè bié, zì yú máo sè yǔ cháng mǎ bù yì." yòu yún:" wáng xìng sū sè nì, zì dǐ shī pán tuó, jī dài chéng xí bù jué." àn jīn wáng jí dǐ shī pán tuó zhī hòu yě.
后汉明帝时,宛又献汗血马。至后魏文成帝和平六年,孝文太和三年,并遣使献马。隋时苏对沙那国,即汉大宛也。(宋膺异物志:“大宛马有肉角数寸,或有解人语及知音、舞与鼓节相应者。”隋西域图记云:“其马,骝马、乌马多赤耳,黄马、赤马多黑耳。唯耳色别,自馀毛色与常马不异。”又云:“王姓苏色匿,字底失槃陀,积代承袭不绝。”按今王即底失槃陀之后也。)
shā chē
莎车
shā chē, hàn shí tōng yān. wáng lǐ shā chē chéng, qù cháng ān jiǔ qiān jiǔ bǎi lǐ. hù èr qiān sān bǎi. dōng běi zhì dū hù lǐ suǒ sì qiān qī bǎi lǐ, xī zhì shū lè wǔ bǎi lǐ, xī nán zhì pú lí qī bǎi lǐ. yǒu tiě shān, chū qīng yù.
莎车,汉时通焉。王理莎车城,去长安九千九百里。户二千三百。东北至都护理所四千七百里,西至疏勒五百里,西南至蒲犁七百里。有铁山,出青玉。
xuān dì shí, shā chē wáng hū tú zhēng shā hàn shǐ zhě, yuē zhū guó pàn hàn. huì wèi hòu féng fèng shì shǐ dà yuān, yǐ pián yí fā zhū guó bīng jī shā zhī, chuán qí shǒu yì cháng ān, zhū guó xī píng, wēi zhèn xī yù. fèng shì zhì dà yuān, wǎn wén qí zhǎn shā chē wáng, jìng zhī yì yú tā shǐ, dé qí míng mǎ xiàng lóng ér hái. mǎ xíng sì lóng. dì shén shuō, xià yì fēng fèng shì. shào fǔ xiāo wàng zhī yǐ fèng shì shàn zhì fā zhū guó bīng, suī yǒu gōng xiào, bù kě yǐ wéi hòu fǎ, jí fēng fèng shì guān nèi hóu, hòu fèng shǐ zhě lì yǐ fèng shì wèi bǐ, zhēng zhú fā bīng, yāo gōng wàn lǐ zhī wài, wèi guó jiā shēng shì yú yí dí, jiàn bù kě zhǎng, bù yí shòu fēng. dì shàn qí yì, yǐ fèng shì wèi guāng lù dài fu.
宣帝时,莎车王呼屠徵杀汉使者,约诸国叛汉。会卫候冯奉世使大宛,以便宜发诸国兵击杀之,传其首诣长安,诸国悉平,威振西域。奉世至大宛,宛闻其斩莎车王,敬之异於他使,得其名马象龙而还。(马形似龙。)帝甚说,下议封奉世。少府萧望之以奉世擅制发诸国兵,虽有功效,不可以为后法,即封奉世关内侯,后奉使者利以奉世为比,争逐发兵,要功万里之外,为国家生事於夷狄,渐不可长,不宜授封。帝善其议,以奉世为光禄大夫。
yuán dì shí, fèng shì sǐ hòu èr nián, xī yù dū hù gān yán shòu yǐ zhū zhì yīn zhì zhī chán yú fēng wèi liè hóu. yú shì dù qīn shàng shū, zhuī sòng fèng shì qián gōng yuē:" qián shā chē wáng shā hàn shǐ zhě, yuē zhū guó bèi pàn, ér fèng shì yǐ pián yí fā bīng zhū shā chē wáng, cè dìng chéng guō, gōng shī biān jìng. yì zhě yǐ fèng shì fèng shǐ yǒu zhǐ, chūn qiū zhī yì wáng suì shì, hàn jiā zhī fǎ yǒu jiǎo zhì, gù bù dé hóu. jīn xiōng nú zhì zhī chán yú shā hàn shǐ zhě, wáng bǎo kāng jū, dū hù yán shòu fā chéng guō bīng tún tián lì shì sì wàn yú rén yǐ zhū zhǎn zhī, fēng wèi liè hóu. chén yú yǐ wéi bǐ zuì zé zhì zhī báo, liàng dí zé shā chē zhòng, yòng shī zé fèng shì guǎ, jì shèng zé fèng shì wèi gōng yú biān jìng ān, lǜ bài zé yán shòu wèi huò yú guó jiā shēn. qí wéi mìng ér shàn shēng shì tóng, yán shòu zé gē dì fēng, ér fèng shì dú bù lù. chén wén gōng tóng shǎng yì zé láo chén yí, yuàn xià yǒu sī yì." dì yǐ xiān dì shí shì, bù fù lù. hòu hàn xún yuè lùn yuē:" chéng qí gōng, yì zú fēng, zhuī lù qián shì kě yě. chūn qiū zhī yì, huǐ quán tái zé è zhī, shě zhōng jūn zé shàn zhī, gè yóu qí yí yě. fū jiǎo zhì zhī shì, xiān wáng zhī suǒ shèn yě, bù dé yǐ ér xíng zhī. ruò jiǎo dà ér gōng xiǎo, yǒu fá kě yě jiǎo xiǎo ér gōng dà, yǒu shǎng kě yě gōng guò xiāng dí, rú sī ér yǐ kě yě. quán qí qīng zhòng ér wèi zhì yí."
元帝时,奉世死后二年,西域都护甘延寿以诛郅(音质)支单于封为列侯。於是杜钦上疏,追讼奉世前功曰:“前莎车王杀汉使者,约诸国背叛,而奉世以便宜发兵诛莎车王,册定城郭,功施边境。议者以奉世奉使有指,春秋之义亡遂事,汉家之法有矫制,故不得侯。今匈奴郅支单于杀汉使者,亡保康居,都护延寿发城郭兵屯田吏士四万馀人以诛斩之,封为列侯。臣愚以为比罪则郅支薄,量敌则莎车众,用师则奉世寡,计胜则奉世为功於边境安,虑败则延寿为祸於国家深。其违命而擅生事同,延寿则割地封,而奉世独不录。臣闻功同赏异则劳臣疑,愿下有司议。”帝以先帝时事,不复录。(后汉荀悦论曰:“成其功,义足封,追录前事可也。春秋之义,毁泉台则恶之,舍中军则善之,各由其宜也。夫矫制之事,先王之所慎也,不得已而行之。若矫大而功小,有罚可也;矫小而功大,有赏可也;功过相敌,如斯而已可也。权其轻重而为制宜。”)
zhì wáng mǎng shí luàn, xiōng nú lüè yǒu xī yù, wéi shā chē bù fù shǔ.
至王莽时乱,匈奴略有西域,唯莎车不附属。
hòu hàn guāng wǔ jiàn wǔ wǔ nián, hé xī dà jiàng jūn dòu róng nǎi chéng zhì lì qí wáng kāng wèi hàn shā chē jiàn gōng huái dé wáng xī yù dà dū wèi, wǔ shí wǔ guó jiē shǔ yān. kāng sǐ, dì xián dài lì. xián gōng pò jū mí xī yè guó, jiē shā qí wáng, ér lì qí xiōng kāng liǎng zi wèi jū mí xī yè wáng. yú shì xī yù shǐ tōng, cōng lǐng yǐ dōng zhū guó jiē shǔ xián, zhū guó hào xián wèi chán yú. xián hòu gōng shā qiū cí wáng, suì jiān qí guó. guī sāi wáng zì yǐ guó yuǎn, suì shā xián shǐ, xián jī miè zhī, lì qí guó guì rén sì jiān wèi guī sāi wáng. jiān, jiǎn yán fǎn. sāi, sū dé fǎn. xián yòu zì lì qí zi zé luó wèi qiū cí wáng. qí wū lěi dà yuān yú tián gū mò zǐ hé děng guó, xī bèi xián gǎi yì qí wáng. shā chē xiāng qiě yùn děng qiě, zi yú fǎn. xià tóng. huàn xián jiāo bào, mì móu fǎn chéng jiàng yú tián. fǎn yīn fān. yú tián wáng guǎng dé nǎi jiāng zhū guó bīng sān wàn rén gōng shā chē. xián nǎi qīng qí chū, guǎng dé suì zhí xián, shā zhī. xiōng nú wén guǎng dé miè shā chē, qiǎn bīng jiāng xián zhì zǐ bù jū zhēng lì wèi shā chē wáng. zhāng dì shí, zhǎng shǐ bān chāo fā zhū guó bīng jī pò zhī, yóu shì suì jiàng hàn.
后汉光武建武五年,河西大将军窦融乃承制立其王康为汉莎车建功怀德王、西域大都尉,五十五国皆属焉。康死,弟贤代立。贤攻破拘弥、西夜国,皆杀其王,而立其兄康两子为拘弥、西夜王。於是西域始通,葱岭以东诸国皆属贤,诸国号贤为单于。贤后攻杀龟兹王,遂兼其国。妫塞王自以国远,遂杀贤使,贤击灭之,立其国贵人驷鞬为妫塞王。(鞬,检言反。塞,苏得反。)贤又自立其子则罗为龟兹王。其乌垒、大宛、于阗、姑墨、子合等国,悉被贤改易其王。莎车相且运等(且,子馀反。下同。)患贤骄暴,密谋反城降于阗。(反音幡。)于阗王广德乃将诸国兵三万人攻莎车。贤乃轻骑出,广德遂执贤,杀之。匈奴闻广德灭莎车,遣兵将贤质子不居徵立为莎车王。章帝时,长史班超发诸国兵击破之,由是遂降汉。
bān gù lùn yuē:" xiào wǔ zhī dài, tú zhì xiōng nú, huàn qí jiān cóng xī guó, jié dǎng nán qiāng, nǎi biǎo hé xī, liè sì jùn, kāi yù mén, tōng xī yù, yǐ duàn xiōng nú yòu bì, gé jué nán qiāng ròu zhī. chán yú shī yuán, zì shì yuǎn dùn, ér mù nā mó wáng tíng. yīn wén jǐng xuán mò, yǎng rén wǔ dài, tiān xià yīn fù, cái lì yǒu yú, shì mǎ qiáng shèng, gù néng dǔ xī bù dài mào zé jiàn zhū yá qī jùn, gǎn jǔ yīn jǔ jiàng zhú zhàng zé kāi zāng kē yuè guī, wén tiān mǎ pú táo zé tōng dà yuān ān xī. zì shì zhī hòu, wàn lǐ xiāng fèng, shī lǚ zhī fèi, bù kě shèng jì. zhì yú yòng dù bù zú, nǎi què jiǔ gū, guǎn yán tiě, zhù bái jīn, zào pí bì, suàn zhì chē chuán, zū jí liù chù, rén lì qū, cái huò jié, qū yīn qí wù fǎn. yīn zhī yǐ xiōng nián, qún dào bìng qǐ. shì yǐ mò nián, suì qì lún tái zhī dì, ér xià āi tòng zhī zhào, qǐ fēi rén shèng zhī suǒ huǐ zāi! qiě tōng xī yù, jìn yǒu lóng duī, yuǎn zé cōng lǐng, shēn rè tóu tòng xuán dù zhī è. huái nán dù qīn yáng xióng zhī lùn, jiē yǐ wéi cǐ tiān dì suǒ yǐ jiè bié qū yù jué wài nèi yě. shū yún' xī róng jí xù', yǔ gòng zhī cí. xù, cì yě. yǔ jiù ér xù zhī, fēi shàng wēi fú zhì qí gòng wù yě. xī yù zhū guó, gè yǒu jūn zhǎng, bīng zhòng fēn ruò, wú suǒ tǒng yī, suī shǔ xiōng nú, bù xiāng qīn fù. xiōng nú néng dé qí mǎ chù zhān jì, ér bù néng tǒng shuài yǔ zhī jìn tuì. yǔ hàn gé jué, dào lǐ yòu yuǎn, dé zhī bù wéi yì, qì zhī bù wéi sǔn. shèng dé zài wǒ, wú qǔ yú bǐ. gù zì jiàn wǔ yǐ lái, xī yù sī hàn wēi dé, xián lè nèi shǔ. wéi qí xiǎo yì shàn shàn chē shī, jiè pò xiōng nú, shàng wèi suǒ jū. ér qí dà guó shā chē yú tián zhī shǔ, shù qiǎn shǐ zhì zhì, yuàn qǐng dū hù. shèng shàng yuǎn lǎn gǔ jīn, yīn shí zhī yí, jī mí bù jué, cí ér wèi xǔ. suī dà yǔ zhī xù xī róng, zhōu gōng zhī ràng bái zhì, tài zōng zhī què zǒu mǎ, yì jiān zhī yǐ, yì hé yǐ shàng zī!"
班固论曰:“孝武之代,图制匈奴,患其兼从西国,结党南羌,乃表河西,列四郡,开玉门,通西域,以断匈奴右臂,隔绝南羌、月氏。单于失援,自是远遁,而幕南无王庭。因文景玄默,养人五代,天下殷富,财力有馀,士马强盛,故能睹犀布、玳瑁则建珠崖七郡,感蒟(音矩)酱、竹杖则开牂牁、越巂,闻天马、蒲陶则通大宛、安息。自是之后,万里相奉,师旅之费,不可胜计。至於用度不足,乃搉酒酤,筦盐铁,铸白金,造皮币,筭至车船,租及六畜,人力屈,财货竭,(屈音其物反。)因之以凶年,群盗并起。是以末年,遂弃轮台之地,而下哀痛之诏,岂非仁圣之所悔哉!且通西域,近有龙堆,远则葱岭,身热、头痛、悬度之阨。淮南、杜钦、杨雄之论,皆以为此天地所以界别区域、绝外内也。书云'西戎即序',(禹贡之辞。序,次也。)禹就而序之,非上威服致其贡物也。西域诸国,各有君长,兵众分弱,无所统一,虽属匈奴,不相亲附。匈奴能得其马畜旃罽,而不能统率与之进退。与汉隔绝,道里又远,得之不为益,弃之不为损。盛德在我,无取於彼。故自建武以来,西域思汉威德,咸乐内属。唯其小邑鄯善、车师,界迫匈奴,尚为所拘。而其大国莎车、于阗之属,数遣使置质,愿请都护。圣上远览古今,因时之宜,羁縻不绝,辞而未许。虽大禹之序西戎,周公之让白雉,太宗之卻走马,义兼之矣,亦何以尚兹!”
jì bīn
罽宾
jì bīn zài xuán dù shān xī, hàn shí tōng yān. wáng lǐ xún xiān chéng, qù cháng ān wàn èr qiān èr bǎi lǐ. bù shǔ dū hù. hù kǒu shèng bīng duō, dà guó yě. dōng běi zhì dū hù lǐ suǒ liù qiān bā bǎi lǐ, dōng zhì wū chá guó èr qiān èr bǎi lǐ, dōng běi zhì nán dōu guó jiǔ rì xíng, xī běi yǔ dà ròu zhī xī nán yǔ wū yì shān lí jiē. xī xiōng nú pò dà ròu zhī, dà ròu zhī xī jūn dà xià, ér sāi wáng nán jūn jì bīn. sāi zhǒng fēn sǎn, wǎng wǎng wéi shù guó. zì shū lè yǐ xī běi, xiū tú juān dú zhī shǔ, jiē gù sāi zhǒng yě. yán shī gǔ yuē, jí shì zhǒng yě.
罽宾在悬度山西,汉时通焉。王理循鲜城,去长安万二千二百里。不属都护。户口胜兵多,大国也。东北至都护理所六千八百里,东至乌秅国二千二百里,东北至难兜国九日行,西北与大月氏、西南与乌弋山离接。昔匈奴破大月氏,大月氏西君大夏,而塞王南君罽宾。塞种分散,往往为数国。自疏勒以西北,休屠、捐毒之属,皆故塞种也。(颜师古曰,即释种也。)
jì bīn dì píng, wēn hé, yǒu mù xu, zá cǎo qí mù, tán huái zǐ zhú qī. huái yīn huái, huái zhī lèi, yè dà ér hēi. zhǒng wǔ gǔ pú táo zhū guǒ, fèn lǐ yuán tián. dì xià shī, shēng dào, dōng shí shēng cài. qí mín qiǎo, diāo wén kè lòu, lǐ gōng shì, zhī jì, cì wén xiù, hǎo lǐ shí. yǒu jīn yín tóng xī, yǐ wéi qì. shì liè. shì yǒu liè sì, rú zhōng guó. jīn yín wèi qián, wén wèi qí mǎ, mù wéi rén miàn. qián wén miàn zuò qí mǎ xíng, màn miàn zuò rén miàn mù yě. jīn suǒ hū mù pí, wèi qí píng ér wú wén yě. chū fēng niú shuǐ niú xiàng dà gǒu mù hóu kǒng què fēng niú, xiàng shàng gāo qǐ. dà gǒu, rú lǘ, chì sè. zhū jī shān hú hǔ pò bì liú lí. liú lí, qīng sè rú yù. wèi lüè" dà qín guó chū chì bái hēi huáng qīng lǜ piāo gàn hóng zǐ shí zhǒng liú lí". mèng kāng yán qīng sè, bù bó tōng yě. cǐ zì rán zhī wù, cǎi zé guāng rùn, yú yú zhòng yù, qí sè bù cháng. jīn sú suǒ yòng, jiē xiāo yě shí zhī, yǐ zhòng yào guàn ér wèi zhī, yóu xū cuì bù zhēn, shí fēi qí wù yě. tā chù yǔ zhū guó tóng.
罽宾地平,温和,有苜蓿,杂草奇木,檀、櫰、梓、竹、漆。(櫰音怀,槐之类,叶大而黑。)种五穀、蒲陶诸果,粪理园田。地下湿,生稻,冬食生菜。其民巧,雕文刻镂,理宫室,织罽,刺文绣,好理食。有金银铜锡,以为器。市列。(市有列肆,如中国。)金银为钱,文为骑马,幕为人面。(钱文面作骑马形,漫面作人面目也。今所呼幕皮,谓其平而无文也。)出犎牛、水牛、象、大狗、沐猴、孔雀、(犎牛,项上高起。大狗,如驴,赤色。)珠玑、珊瑚、琥珀、璧琉璃。(琉璃,青色如玉。魏略”大秦国出赤、白、黑、黄、青、绿、缥、绀、红、紫十种琉璃”。孟康言青色,不博通也。此自然之物,彩泽光润,逾於众玉,其色不常。今俗所用,皆销冶石汁,以众药灌而为之,尤虚脆不贞,实非其物也。)他畜与诸国同。
zì hàn wǔ dì shí shǐ tōng, qí wáng zì yǐ jué yuǎn, dà bīng bù zhì, suī qiǎn shǐ gòng xiàn, lǚ shā hàn shǐ. zhì chéng dì shí, yòu qiǎn shǐ zhě fèng xiàn. hàn yù qiǎn shǐ zhě bào sòng qí shǐ, dù qīn shuō dà jiàng jūn wáng fèng yuē:" fán zhōng guó suǒ yǐ wéi tōng hòu mán yí qiè xīn kuài qí qiú zhě, wèi rǎng bǐ ér wèi kòu yě. bǐ, jìn yě. wèi qí tǔ rǎng jiē jìn, néng wéi kòu yě. qiè xīn yīn kǔ jiá fǎn. jīn xuán dù zhī è, fēi jì bīn suǒ néng yuè yě. qí xiāng mù, bù zú yǐ ān xī yù suī bù fù, bù néng wēi chéng guō. chéng guō, zǒng wèi xī yù zhū guó yě. jīn qiǎn shǐ jiē xíng jiǎ jiàn rén, yù tōng huò shì mǎi, yǐ cháo xiàn wéi míng, gù fán shǐ zhě sòng zhì xuán dù, kǒng shī shí jiàn qī. fán qiǎn shǐ sòng kè zhě, yù fáng hù kòu hài yě. qǐ pí shān nán, gèng bù shǔ hàn zhī guó sì wǔ, yán jīng lì bù shǔ hàn zhě fán sì wǔ guó. chì hòu shì bǎi yú rén, wǔ fēn yè jī diāo dǒu zì shǒu, shàng shí wéi suǒ qīn dào. lǘ chù fù liáng, xū zhū guó lǐn shí, dé yǐ zì shàn. guó huò pín xiǎo bù néng shí, huò jié xiá bù kěn gěi, yōng qiáng hàn zhī jié, něi shān gǔ zhī jiān, lí yī èr xún zé rén chù qì juān kuàng yě ér bù fǎn. yòu lì dà tóu tòng xiǎo tóu tòng zhī shān, chì tǔ shēn rè zhī bǎn, lìng rén shēn rè wú sè, tóu tòng ǒu tù, lǘ chù jìn rán. yòu yǒu sān chí pán shí bǎn, dào xiá zhě chǐ liù qī cùn, zhǎng zhě jìng sān shí lǐ. lín zhēng róng bù cè zhī shēn, xíng zhě qí bù xiāng chí, shéng suǒ xiāng yǐn, èr qiān yú lǐ nǎi dào xuán dù. xiǎn zǔ wēi è, bù kě shèng yán. shèng wáng fēn jiǔ zhōu, zhì wǔ fú, wù shèng nèi, bù qiú wài. jīn qiǎn shǐ zhě chéng zhì zūn zhī mìng, sòng mán yí zhī jiǎ, láo lì shì zhī zhòng, shè wēi nàn zhī lù, bà bì suǒ shì yǐ shì wú yòng, fēi jiǔ cháng jì yě." yú shì fèng bái cóng qīn yán. jì bīn shí lì shǎng cì jiǎ shì, qí shǐ shù nián ér yī zhì. zì hòu wú wén.
自汉武帝时始通,其王自以绝远,大兵不至,虽遣使贡献,屡杀汉使。至成帝时,又遣使者奉献。汉欲遣使者报送其使,杜钦说大将军王凤曰:“凡中国所以为通厚蛮夷、{匧心}快其求者,为壤比而为寇也。(比,近也。为其土壤接近,能为寇也。{匧心}音苦颊反。)今悬度之阨,非罽宾所能越也。其乡慕,不足以安西域;虽不附,不能危城郭。(城郭,总谓西域诸国也。)今遣使皆行贾贱人,欲通货市买,以朝献为名,故烦使者送至悬度,恐失实见欺。凡遣使送客者,欲防护寇害也。起皮山南,更不属汉之国四五,(言经历不属汉者凡四五国。)斥候士百馀人,五分夜击刁斗自守,尚时为所侵盗。驴畜负粮,须诸国廪食,得以自赡。国或贫小不能食,或桀黠不肯给,拥强汉之节,馁山谷之间,离一二旬则人畜弃捐旷野而不反。又历大头痛、小头痛之山,赤土、身热之阪,令人身热无色,头痛呕吐,驴畜尽然。又有三池、盘石阪,道陿者尺六七寸,长者径三十里。临峥嵘不测之深,行者骑步相持,绳索相引,二千馀里乃到悬度。险阻危阨,不可胜言。圣王分九州,制五服,务盛内,不求外。今遣使者承至尊之命,送蛮夷之贾,劳吏士之众,涉危难之路,罢弊所恃以事无用,非久长计也。”於是凤白从钦言。罽宾实利赏赐贾市,其使数年而一至。自后无闻。
zhì hòu wèi shǐ tōng zhī, dōu shàn jiàn chéng.
至后魏始通之,都善见城。
zhì suí shí, wèi zhī cáo guó, zài cōng lǐng zhī xī nán. suí shǐ yuē" jí hàn shí jì bīn guó" qí wáng xìng zhāo wǔ, kāng guó zhī zōng zú. shèng bīng wàn yú rén. guó fǎ yán zhěng, shā rén jí zéi dào jiē sǐ. qí sú yín sì. cōng lǐng shān yǒu shùn tiān shén zhě, yí zhì jí huá, jīn yín yè wèi wū, yǐ yín wèi dì. cí qián yī yú jǐ gǔ, qí kǒng zhōng tōng, mǎ qí chū rù. guó wáng dài jīn yú tóu guān, zuò jīn mǎ zuò. tǔ duō dào sù dòu mài, ráo xiàng, mǎ, fēng niú, jīn, yín, bīn yīn bīn tiě, qú sǒu máo, shǐ lú fǎn. zhū shā, qīng dài ān xī qīng mù děng xiāng, shí mì, bàn mì, hēi yán, ā wèi, mò yào, bái fù zǐ. běi qù fān yán qī bǎi lǐ, dōng qù jié guó liù bǎi lǐ, dōng běi qù guā zhōu liù qiān liù bǎi lǐ. dà yè zhōng, qiǎn shǐ gòng wù.
至隋时,谓之漕国,在葱岭之西南。(隋史曰“即汉时罽宾国”)其王姓昭武,康国之宗族。胜兵万馀人。国法严整,杀人及贼盗皆死。其俗淫祀。葱岭山有顺天神者,仪制极华,金银鍱为屋,以银为地。祠前一鱼脊骨,其孔中通,马骑出入。国王戴金鱼头冠,坐金马座。土多稻、粟、豆、麦,饶象,马,犎牛,金,银,镔(音宾)铁,氍〈叟毛〉,(始卢反。)朱砂,青黛、安息、青木等香,石蜜,半蜜,黑盐,阿魏,没药,白附子。北去帆延七百里,东去劫国六百里,东北去瓜州六千六百里。大业中,遣使贡物。
dà táng zhēn guān shí yī nián, qí guó qiǎn shǐ, yòu hào jì bīn, xiàn jù wù tóu huā, dān zǐ xiāng xián, qí xiāng yuǎn wén.
大唐贞观十一年,其国遣使,又号罽宾,献俱物头花,丹紫相閒,其香远闻。
wū yì shān lí
乌弋山离
wū yì shān lí, hàn shí tōng yān. qù cháng ān wàn èr qiān èr bǎi lǐ. bù shǔ dū hù. hù kǒu duō, dà guó yě. dōng běi zhì dū hù lǐ suǒ liù shí rì xíng, dōng yǔ jì bīn běi yǔ pū táo xī yǔ lí jiān tiáo zhī jiē. lí jiān, jí dà qín yě. lí dú yǔ lí tóng. qián, jù lián fǎn. xíng kě bǎi yú rì, nǎi dào tiáo zhī. wèi shí qí guó míng pái chí.
乌弋山离,汉时通焉。去长安万二千二百里。不属都护。户口多,大国也。东北至都护理所六十日行,东与罽宾、北与扑桃、西与犁靬、条支接。(犁靬,即大秦也。犁读与骊同。靬,巨连反。)行可百馀日,乃到条支。(魏时其国名排持。)
tiáo zhī
条支
tiáo zhī, hàn shí tōng yān. qù yáng guān èr wàn èr qiān yī bǎi lǐ, zài cōng lǐng zhī xī. chéng zài shān zhī shàng, zhōu huí sì shí yú lǐ. lín xī hǎi, hǎi shuǐ qū huán qí nán jí dōng běi, sān miàn lù jué, wéi xī běi yú tōng lù dào. tǔ dì shǔ rè xià shī, tián yí dào. chū fēng niú kǒng què, yǒu dà niǎo, luǎn rú wèng. rén zhòng shén duō. wǎng wǎng yǒu xiǎo jūn zhǎng, ān xī yì shǔ zhī, yǐ wéi wài guó. ān xī yǐ tiáo zhī wèi wài guó, rú yán fān guó. shàn xuàn.
条支,汉时通焉。去阳关二万二千一百里,在葱岭之西。城在山之上,周回四十馀里。临西海,海水曲环其南及东、北,三面路绝,唯西北隅通陆道。土地暑热下湿,田宜稻。出犎牛、孔雀,有大鸟,卵如瓮。人众甚多。往往有小君长,安息役属之,以为外国。(安息以条支为外国,如言蕃国。)善眩。
qí cǎo mù xù chǎn wǔ gǔ guǒ cài shí yǐn gōng shì shì liè qián huò bīng qì jīn zhū zhī shǔ jiē yǔ jì bīn tóng, ér yǒu táo bá shī zi xī niú. táo bá, yī míng fú bá, shì lù, cháng máo, yī jiǎo zhě huò wèi tiān lù, liǎng jiǎo zhě huò wèi bì xié. shī zi shì dà chóng, zhèng huáng yǒu rǎn yè nài, wěi duān róng máo dà rú dòu. ěr yǎ yì wèi zhī suān ní. bá yīn bù gé fǎn. nài, yì jiá páng máo yě. rán yīn ér zhàn fǎn. nài yīn ér. qí qián dú wén wéi rén tóu, mù wèi qí mǎ. jué yuǎn, hàn shǐ xī zhì. zì yù mén yáng guān chū nán dào, lì shàn shàn ér nán xíng, zhì wū yì shān lí, nán dào jí yǐ. zhuǎn běi ér dōng, fù mǎ xíng liù shí yú rì zhì ān xī.
其草木、畜产、五穀、果菜、食饮、宫室、市列、钱货、兵器、金珠之属皆与罽宾同,而有桃拔、狮子、犀牛。(桃拔,一名符拔,似鹿,长毛,一角者或为天鹿,两角者或为辟邪。师子似大虫,正黄有〈冉页〉耏,尾端茸毛大如斗。尔雅亦谓之狻猊。拔音步葛反。耏,亦颊旁毛也。髯音而占反。耏音而。)其钱独文为人头,幕为骑马。绝远,汉使希至。自玉门、阳关出南道,历鄯善而南行,至乌弋山离,南道极矣。转北而东,复马行六十馀日至安息。
hòu hé dì yǒng yuán zhōng, bān chāo qiǎn yuàn gān yīng shǐ dà qín, dǐ tiáo zhī, lín dà hǎi yù dù, ér ān xī xī jiè chuán rén wèi yīng yuē:" hǎi shuǐ guǎng dà, wǎng lái zhě féng shàn fēng, sān yuè nǎi dé dù, ruò yù è fēng yǔ, yì yǒu sān suì zhě." yīng wén ér zhǐ.
后和帝永元中,班超遣掾甘英使大秦,抵条支,临大海欲渡,而安息西界船人谓英曰:“海水广大,往来者逢善风,三月乃得渡,若遇恶风雨,亦有三岁者。”英闻而止。
ān xī
安息
ān xī guó, hàn shí tōng yān. wáng lǐ fān dōu chéng, fān yīn pán. qù cháng ān wàn yī qiān liù bǎi lǐ, zài cōng lǐng zhī xī, dà yuān zhī xī kě shǔ qiān lǐ, bù shǔ dū hù. běi yǔ kāng jū dōng yǔ wū yì shān lí xī yǔ tiáo zhī jiē.
安息国,汉时通焉。王理番兜城,(番音盘。)去长安万一千六百里,在葱岭之西,大宛之西可数千里,不属都护。北与康居、东与乌弋山离、西与条支接。
tǔ dì fēng qì wù lèi rén sú yǔ wū yì jì bīn tóng. yì yǐ yín wèi qián, wén dú wèi wáng miàn, mù wèi fū rén miàn, wáng sǐ zhé gèng zhù qián. yǒu dà mǎ dà jué. dà jué, jǐng jí yīng shēn tí shì tuó tuó, sè cāng, jǔ tóu gāo bā jiǔ chǐ, zhāng chì zhàng yú, shí dà mài. dì fāng shù qiān lǐ, zuì dà zhū guó. dì lín guī shuǐ, jīn wèi wū hǔ hé. shāng gǔ chē chuán xíng páng guó. shū gé, páng xíng wéi shū jì. jīn xī fāng hú shū jiē héng xíng, bù zhí xià. gé wèi pí bù róu zhě.
土地、风气、物类、人俗与乌弋、罽宾同。亦以银为钱,文独为王面,幕为夫人面,王死辄更铸钱。有大马大爵。(大爵,颈及膺身、蹄似橐驼,色苍,举头高八九尺,张翅丈馀,食大麦。)地方数千里,最大诸国。地临妫水,(今谓乌浒河。)商贾车船行旁国。书革,旁行为书记。(今西方胡书皆横行,不直下。革谓皮不柔者。)
wǔ dì shǐ qiǎn shǐ zhì ān xī, qí wáng lìng qí yíng yú dōng jiè mù lù chéng, hào wèi xiǎo ān xī, qù wáng dōu shù qiān lǐ, xíng bǐ zhì, guò shù shí chéng, rén hù xiāng shǔ. shǔ, lián yě. yīn fā shǐ suí hàn shǐ, yǐ dà niǎo luǎn jí lí jiān xuàn rén xiàn. zhì hòu hàn zhāng dì shí, lǐ hé dú chéng. qiǎn shǐ xiàn shī zi fú bá. fú bá xíng sì lín ér wú jiǎo.
武帝始遣使至安息,其王令骑迎於东界木鹿城,号为小安息,去王都数千里,行比至,过数十城,人户相属。(属,连也。)因发使随汉使,以大鸟卵及犁靬眩人献。至后汉章帝时,理和犊城。遣使献师子、符拔。符拔形似麟而无角。
zì ān xī xī xíng sān qiān sì bǎi lǐ zhì ā mán guó. cóng ā mán xī xíng sān qiān liù bǎi lǐ zhì sī bīn guó. cóng sī bīn nán xíng dù hé, yòu xī nán zhì yú luó guó jiǔ bǎi liù shí lǐ, ān xī xī jiè jí yǐ. zì cǐ nán chéng hǎi, nǎi tōng dà qín, qí tǔ duō hǎi xī zhēn qí yì wù.
自安息西行三千四百里至阿蛮国。从阿蛮西行三千六百里至斯宾国。从斯宾南行渡河,又西南至于罗国九百六十里,安息西界极矣。自此南乘海,乃通大秦,其土多海西珍奇异物。
zhì hòu zhōu wǔ dì tiān hé èr nián, qí wáng lǐ wèi sōu chéng, qiǎn shǐ gòng xiàn.
至后周武帝天和二年,其王理蔚搜城,遣使贡献。
zhì suí dà yè wǔ nián, ān xī guó qiǎn shǐ cháo gòng. suí shǐ yún, jí hàn shí ān xī guó, wáng xìng zhāo wǔ, yǔ kāng guó wáng tóng zú. dōu zài nà mì shuǐ nán, chéng yǒu wǔ zhòng, huán yǐ liú shuǐ. gōng diàn jiē wèi píng tóu. wáng zuò jīn tuó zuò, gāo qī bā chǐ. fēng sú tóng yú kāng guó, wéi qī qí zǐ mèi, jí mǔ zǐ dì xiāng qín shòu, cǐ wèi yì yě.
至隋大业五年,安息国遣使朝贡。(隋史云,即汉时安息国,)王姓昭武,与康国王同族。都在那密水南,城有五重,环以流水。宫殿皆为平头。王坐金驼座,高七八尺。风俗同於康国,唯妻其姊妹,及母子递相禽兽,此为异也。
dà xià
大夏
dà xià, hàn shí tōng yān. zài dà yuān xī nán èr qiān yú lǐ, guī shuǐ nán. qí sú tǔ zhù, yǒu chéng wū, yǔ dà yuān tóng sú. qù hàn wàn èr qiān lǐ, jū hàn xī nán. běn wú dà jūn zhǎng, chéng yì wǎng wǎng zhì xiǎo jūn zhǎng. qí bīng ruò, wèi zhàn. shàn jiǎ shì. jí dà ròu zhī xī xǐ, gōng bài zhī, jiē chén chù, gòng bǐng hàn shǐ zhě. tóng shòu jié dù. dà xià rén duō, kě bǎi yú wàn, yǒu shì fàn jiǎ zhū wù. qí dōng nán jiē shēn dú guó, jiē shǔ dà ròu zhī.
大夏,汉时通焉。在大宛西南二千馀里,妫水南。其俗土著,有城屋,与大宛同俗。去汉万二千里,居汉西南。本无大君长,城邑往往置小君长。其兵弱,畏战。善贾市。及大月氏西徙,攻败之,皆臣畜,共禀汉使者。(同受节度。)大夏人多,可百馀万,有市贩贾诸物。其东南接身毒国,皆属大月氏。
dà ròu zhī
大月氏
dà ròu zhī, hàn shí tōng yān. lǐ lán shì chéng, zài dà yuān xī kě èr sān qiān lǐ, jū guī shuǐ běi, qí nán zé dà xià, xī jiē ān xī sì shí jiǔ rì xíng, běi zé kāng jū, qù cháng ān wàn yī qiān liù bǎi lǐ. bù shǔ dū hù. hù shí wàn. dōng qù zhǎng shǐ suǒ jū liù qiān wǔ bǎi lǐ. tǔ dì qì hòu wù lèi fēng sú qián huò yǔ ān xī tóng. chū yī fēng tuó tuó. jí shàng gāo qǐ.
大月氏,汉时通焉。理蓝氏城,在大宛西可二三千里,居妫水北,其南则大夏,西接安息四十九日行,北则康居,去长安万一千六百里。不属都护。户十万。东去长史所居六千五百里。土地、气候、物类、风俗、钱货与安息同。出一封橐驼。(脊上高起。)
qí guó běn háng guó yě, suí chù yí xǐ, yǔ xiōng nú tóng sú. kòng xián shí yú wàn, gù shì qiáng qīng xiōng nú. běn jū dūn huáng qí lián xián, qí lián zài jīn zhāng yè jùn zhī xī běi. zhì mò dú chán yú gōng ròu zhī, ér lǎo shàng chán yú shā ròu zhī wáng, yǐ qí tóu wèi yǐn qì, nǎi yuǎn qù, guò dà yuān, xī jī dà xià ér chén zhī, dōu guī shuǐ běi wèi wáng tíng. qí yú xiǎo zhòng bù néng qù zhě bǎo nán shān qiāng, hào xiǎo ròu zhī. yú dà xià fēn qí guó wǔ bù xī hóu. hòu bǎi yú suì, guì shuāng xī gǔ xī zì hóu qiū jiù què gōng miè sì xī hóu, zì lì wèi wáng, yīn hào guì shuāng wáng. yòu miè pū dá jì bīn, xī yǒu qí guó. fù miè tiān zhú. ròu zhī zì cǐ zhī hòu, zuì wéi fù shèng.
其国本行国也,随畜移徙,与匈奴同俗。控弦十馀万,故恃强轻匈奴。本居敦煌、祁连閒,(祁连在今张掖郡之西北。)至冒顿单于攻月氏,而老上单于杀月氏王,以其头为饮器,乃远去,过大宛,西击大夏而臣之,都妫水北为王庭。其馀小众不能去者保南山羌,号小月氏。於大夏分其国五部翕侯。后百馀岁,贵霜翕(古翕字)侯丘就卻攻灭四翕侯,自立为王,因号贵霜王。又灭仆达、罽宾,悉有其国。复灭天竺。月氏自此之后,最为富盛。
zhì hòu wèi dài, běi yǔ rú rú jiē, shù wèi suǒ qīn, suì xī xǐ dōu báo luó chéng, qù fú dí shā èr qiān yī bǎi lǐ. fú dí shā zài lán shì chéng dōng. hòu qí wáng jì duō luó yǒng wǔ, suì xīng shī yuè dà shān, nán qīn běi tiān zhú, zì gān tuó luó yǐ běi wǔ guó jǐn yì shǔ zhī. guó rén chéng sì lún chē, huò sì niú liù niú bā niú wǎn zhī, zài chē dà xiǎo ér yǐ. tài wǔ shí, qí guó rén shāng fàn dào jīng shī, zì yún néng zhù shí wèi wǔ sè liú lí, yú shì cǎi kuàng shān zhōng, yú jīng shī zhù zhī. jì chéng, guāng zé měi yú xī fāng lái zhě. nǎi zhào wèi xíng diàn, róng bǎi yú rén, guāng sè yìng chè, guān zhě jīng yǐ wéi shén míng suǒ zuò. zì cǐ liú lí suì jiàn, rén bù fù zhēn zhī. xuán zhōng jì:" mǎ nǎo chū dà ròu zhī. yòu yǒu niú míng wéi rì jí, jīn rì qǔ qí ròu, míng rì chuāng yù." sòng yīng yì wù zhì yún:" ròu zhī guó yǒu yáng, wěi zhòng shí jīn, gē zhī gōng shí, xún shēng rú gù."
至后魏代,北与蠕蠕接,数为所侵,遂西徙都薄罗城,去弗敌沙二千一百里。(弗敌沙在蓝氏城东。)后其王寄多罗勇武,遂兴师越大山,南侵北天竺,自乾陀罗以北五国尽役属之。国人乘四轮车,或四牛、六牛、八牛輓之,在车大小而已。太武时,其国人商贩到京师,自云能铸石为五色琉璃,於是采矿山中,於京师铸之。既成,光泽美於西方来者。乃诏为行殿,容百馀人,光色映澈,观者惊以为神明所作。自此琉璃遂贱,人不复珍之。(玄中记:“玛瑙出大月氏。又有牛名为日及,今日取其肉,明日疮愈。”宋膺异物志云:“月氏国有羊,尾重十斤,割之供食,寻生如故。”)
xiǎo ròu zhī
小月氏
xiǎo ròu zhī, lǐ fù lóu shā chéng. qí wáng běn dà ròu zhī wáng jì duō luó zi yě. jì duō luó wèi rú rú suǒ zhú, xī xǐ, hòu lìng qí zi shǒu cǐ chéng, yīn hào xiǎo ròu zhī yān. zài bō lù xī nán. hòu wèi shǐ yún, qù hàn wàn liù qiān liù bǎi lǐ. xiān jū xī píng zhāng yè zhī jiān, bìng jīn jùn. bèi fú pō yǔ qiāng tóng. qí sú yǐ jīn yín qián wèi huò. suí xù mù yí xǐ, yì lèi běi dí.
小月氏,理富楼沙城。其王本大月氏王寄多罗子也。寄多罗为蠕蠕所逐,西徙,后令其子守此城,因号小月氏焉。在波路西南。(后魏史云,去汉万六千六百里。)先居西平、张掖之间,(并今郡。)被服颇与羌同。其俗以金银钱为货。随畜牧移徙,亦类北狄。