strong biān fáng shí wǔ strong
边防十五
běi dí liù
北狄六
tū jué xià
突厥下
xī tū jué dà luó biàn. mù gǎn kè hán zhī zǐ. chū, mù gǎn yǔ shā bō lüè kè hán yǒu xì, yīn fēn wéi èr. dà luó biàn jí ā bō kè hán. qí guó jū wū sūn zhī gù dì, dōng zhì tū jué guó, xī zhì léi zhù hǎi, nán zhì shū lè, běi zhì hàn hǎi, zài jīng shī xī běi qī qiān lǐ. zì yān qí guó xī běi qī rì xíng, zhì qí nán tíng zì nán tíng yòu zhèng běi bā rì xíng, zhì qí běi tíng. tiě lè qiū cí jí xī yù zhū guó, jiē guī fù zhī. qí rén zá yǒu dōu lù jí nǔ shǐ bì gé luó lù chù yuè chù mì yī wú děng zhū zhǒng. fēng sú dà dǐ yǔ tū jué tóng, wéi yán yǔ wēi yì. qí guān yǒu yè hù, yǒu shè, yǒu tè qín, cháng yǐ kè hán zǐ dì jí zōng zú wèi zhī yòu yǒu yǐ jīn qū lì chuài yán hóng dá xié lì fā tǔ tún qí jīn děng guān, jiē dài xí qí wèi.
西突厥大逻便。(木杆可汗之子。)初,木杆与沙钵略可汗有隙,因分为二。(大逻便即阿波可汗。)其国居乌孙之故地,东至突厥国,西至雷翥海,南至疏勒,北至瀚海,在京师西北七千里。自焉耆国西北七日行,至其南庭;自南庭又正北八日行,至其北庭。铁勒、龟兹及西域诸国,皆归附之。其人杂有都陆及弩矢毕、葛逻禄、处月、处密、伊吾等诸种。风俗大抵与突厥同,唯言语微异。其官有叶护,有设,有特勤,常以可汗子弟及宗族为之;又有乙斤屈利啜、阎洪达、颉利发、吐屯、俟斤等官,皆代袭其位。
dà luó biàn jì wèi chù luó biàn kè hán suǒ qín, qí guó lì yāng sù tè qín zhī zǐ, shì wèi ní lì kè hán. zhì qí zi dá màn, hào ní juē chù luó kè hán. jí dà luó biàn zhī zhǒng luò, yǔ běi tū jué chù luó kè hán hào tóng, fēi yī rén yě. qí mǔ xiàng shì, běn zhōng guó rén, shēng dá màn ér ní lì zú, ér xiàng shì yòu jià qí dì pó shí tè qín. suí kāi huáng mò, pó shí yǔ xiàng shì yì cháng ān. chù luó kè hán jū wú cháng chù, rán duō zài wū sūn gù dì. lì èr xiǎo kè hán, fēn tǒng suǒ bù. yī zài shí guó běi, yǐ zhì zhū hú yī jū qiū cí běi, qí dì míng yīng suō. měi wǔ yuè bā rì, xiāng jù jì shén, suì qiǎn zhòng chén xiàng qí xiān dài suǒ jū zhī kū zhì jì yān.
大逻便既为处罗便可汗所擒,其国立鞅素特勤之子,是为泥利可汗。至其子达漫,号泥撅处罗可汗。(即大逻便之种落,与北突厥处罗可汗号同,非一人也。)其母向氏,本中国人,生达漫而泥利卒,而向氏又嫁其弟婆实特勤。隋开皇末,婆实与向氏诣长安。处罗可汗居无常处,然多在乌孙故地。立二小可汗,分统所部。一在石国北,以制诸胡;一居龟兹北,其地名应娑。每五月八日,相聚祭神,岁遣重臣向其先代所居之窟致祭焉。
yáng dì dà yè liù nián, dì jiāng xī tǎo tǔ yù hún, qiǎn shì yù wéi jié zhào chù luó huì yú dà dǒu bá gǔ, qí guó rén bù cóng, chù luó xiè shǐ zhě, cí yǐ gù. shì huì qí qiú zhǎng shè kuì shǐ qiú hūn, péi jǔ yīn zòu yuē:" chù luó bù cháo, zì shì qiáng dà. chén qǐng yǐ jì ruò zhī, fēn liè qí guó, zé yì zhì yě. shè kuì zhě, dōu liù zhī zǐ, dá tóu zhī sūn, dá tóu jiù wèi xī miàn kè hán, chū yǔ shā bō lüè yǒu xì, suì fēn wéi bié bù, yīn dōng kè hán yōng yú lǘ sǐ hòu, zì lì wèi bù jiā kè hán. dá tóu sǐ hòu, qí sūn shè kuì wēi ruò, bù dé wèi kè hán. dài wéi kè hán, jūn lín xī miàn. jīn wén qí shī zhí, fù lì yú chù luó, gù qiǎn shǐ lái yǐ jié yuán ěr. yuàn hòu lǐ qí shǐ, bài wèi dà kè hán, tū jué shì fēn, liǎng cóng wǒ yǐ." dì cóng zhī, suì zhào qí shǐ zhě, yán chù luó bù shùn zhī yì, chēng shè kuì yǒu hǎo xīn, wú jiāng lì wèi dà kè hán, lìng fā bīng zhū chù luó, rán hòu dāng wèi hūn yě. dì qǔ táo zhú bái yǔ jiàn yī zhī yǐ cì shè kuì, yīn wèi zhī yuē:" cǐ shì yí sù jí rú jiàn yě." shǐ zhě fǎn, lù jīng chù luó, chù luó ài jiàn, jiāng liú zhī, shǐ zhě jué ér dé miǎn. shè kuì wén ér dà xǐ, xīng bīng xí zhī, chù luó dà bài, qì qī zǐ, jiāng zuǒ yòu shù qiān qí dōng zǒu, dùn yú gāo chāng dōng, bǎo shí luó màn shān. gāo chāng wáng qū bó yǎ shàng zhuàng, dì qiǎn péi jǔ jiāng xiàng shì qīn yào zuǒ yòu wǎng xiǎo yù zhī, suì rù cháo. zhào liú qí lèi ruò wàn yú kǒu, lìng qí dì quē dá shè mù chù huì níng jùn.
炀帝大业六年,帝将西讨吐谷浑,遣侍御韦节召处罗会於大斗拔谷,其国人不从,处罗谢使者,辞以故。適会其酋长射匮使求婚,裴矩因奏曰:“处罗不朝,自恃强大。臣请以计弱之,分裂其国,则易制也。射匮者,都六之子,达头之孙,(达头旧为西面可汗,初与沙钵略有隙,遂分为别部,因东可汗雍虞闾死后,自立为步迦可汗。达头死后,其孙射匮微弱,不得为可汗。)代为可汗,君临西面。今闻其失职,附隶於处罗,故遣使来以结援耳。愿厚礼其使,拜为大可汗,突厥势分,两从我矣。”帝从之,遂召其使者,言处罗不顺之意,称射匮有好心,吾将立为大可汗,令发兵诛处罗,然后当为婚也。帝取桃竹白羽箭一枝以赐射匮,因谓之曰:“此事宜速疾如箭也。”使者返,路经处罗,处罗爱箭,将留之,使者谲而得免。射匮闻而大喜,兴兵袭之,处罗大败,弃妻子,将左右数千骑东走,遁於高昌东,保时罗漫山。高昌王麹伯雅上状,帝遣裴矩将向氏亲要左右往晓谕之,遂入朝。诏留其累弱万馀口,令其弟阙达设牧畜会宁郡。
chù luó kè hán, suí yáng dì dà yè zhōng, yǔ tè qín dà nài rù cháo, réng cóng yáng dì zhēng gāo lí, cì hào wèi hé sà nà kè hán. yù jiāng dū zhī luàn, cóng yǔ wén huà jí zhì hé běi. huà jí bài, dà táng yǐ gé mìng, guī jīng shī, fēng guī yì jùn wáng. é gòng dà zhū yú gāo zǔ, shàng láo zhī yuē:" zhū xìn wèi bǎo, wáng dàn chì xīn, zhū wú suǒ yòng." bù shòu. zì chǔ luó cháo suí hòu, shè kuì suì yǒu qí dì. chù luó jì xiān yǔ shǐ bì yǒu xì, jí zài jīng shī, shǐ bì qiǎn shǐ qǐng shā zhī, gāo zǔ bù xǔ. qún chén jiàn yuē:" ruò bù yǔ, zé shì cún yī rén ér shī yī guó yě, hòu bì wéi huàn." chí huí jiǔ zhī, bù dé yǐ, nǎi yǐn hé sà nà kè hán yú nèi diàn, yǔ zòng jiǔ, jì ér sòng zhì zhōng shū mén xià shěng, zòng běi tū jué shǐ shā zhī. tài zōng jí wèi, lìng yǐ lǐ gǎi zàng.
处罗可汗,隋炀帝大业中,与特勤大奈入朝,仍从炀帝征高丽,赐号为曷萨那可汗。遇江都之乱,从宇文化及至河北。化及败,大唐已革命,归京师,封归义郡王。俄贡大珠於高祖,上劳之曰:“珠信为宝,王但赤心,珠无所用。”不受。自处罗朝隋后,射匮遂有其地。处罗既先与始毕有隙,及在京师,始毕遣使请杀之,高祖不许。群臣谏曰:“若不与,则是存一人而失一国也,后必为患。”迟回久之,不得已,乃引曷萨那可汗於内殿,与纵酒,既而送至中书门下省,纵北突厥使杀之。太宗即位,令以礼改葬。
quē dá shè chū jū yú huì níng, yǒu bù luò sān qiān yú qí. zhì suí mò, zì chēng quē dá kè hán. wǔ dé chū, qiǎn shǐ nèi shǔ, hòu jiā fǔ wèi. xún wèi lǐ guǐ suǒ miè.
阙达设初居於会宁,有部落三千馀骑。至隋末,自称阙达可汗。武德初,遣使内属,厚加抚慰。寻为李轨所灭。
tè qín dà nài, suí dà yè zhōng yǔ hé sà nà kè hán tóng guī zhōng guó. jí cóng yáng dì tǎo liáo dōng, yǐ gōng shòu jīn zǐ guāng lù dài fu. hòu fēn qí bù luò yú lóu fán. huì gāo zǔ jǔ bīng, dà nài lǜ qí zhòng yǐ cóng. suí jiāng sāng míng hé xí yì jūn yú yìn mǎ quán, zhū jūn duō yǐ bēn tuì, dà nài jiāng shù bǎi qí chū míng hé hòu, yǎn qí bù bèi, jī, dà pò zhī, zhū jūn fù zhèn. bài guāng lù dài fu. jí dìng jīng chéng, yǐ lì zhàn gōng, shǎng wù wǔ qiān duàn, cì xìng shǐ shì. wǔ dé chū, cóng tài zōng tǎo xuē jǔ, yòu cóng píng wáng chōng dòu jiàn dé liú hēi tà, bìng yǒu shū gōng. cì gōng nǚ sān rén, zá cǎi wàn yú duàn. zhēn guān sān nián, lèi qiān yòu wǔ wèi dà jiàng jūn jiǎn jiào fēng zhōu dū du, fēng dòu guó gōng, shí fēng sān bǎi hù. shí èr nián zú, zèng fǔ guó dà jiàng jūn.
特勤大奈,隋大业中与曷萨那可汗同归中国。及从炀帝讨辽东,以功授金紫光禄大夫。后分其部落於楼烦。会高祖举兵,大奈率其众以从。隋将桑明和袭义军於饮马泉,诸军多已奔退,大奈将数百骑出明和后,掩其不备,击,大破之,诸军复振。拜光禄大夫。及定京城,以力战功,赏物五千段,赐姓史氏。武德初,从太宗讨薛举,又从平王充、窦建德、刘黑闼,并有殊功。赐宫女三人,杂采万馀段。贞观三年,累迁右武卫大将军、检校丰州都督,封窦国公,实封三百户。十二年卒,赠辅国大将军。
chū, hé sà nà zhī cháo suí yě, wèi yáng dì suǒ liú, qí guó rén suì lì sà nà zhī shū fù shè kuì wèi kè hán, shǐ kāi tǔ yǔ, dōng zhì jīn shān, xī lín xī hǎi, zì yù mén yǐ xī zhū guó jiē yì shǔ zhī. suì yǔ běi tū jué wèi dí, nǎi jiàn tíng yú qiū cí běi sān mí shān. xún zú, dì tǒng yè hù kè hán dài lì.
初,曷萨那之朝隋也,为炀帝所留,其国人遂立萨那之叔父射匮为可汗,始开土宇,东至金山,西临西海,自玉门以西诸国皆役属之。遂与北突厥为敌,乃建庭於龟兹北三弥山。寻卒,弟统叶护可汗代立。
tǒng yè hù kè hán, yǒng ér yǒu móu, shàn gōng zhàn. suì běi bìng tiě lè, xī jù bō sī, nán jiē jì bīn, xī guī zhī, kòng xián shù shí wàn, bà yǒu xī yù, jù jiù wū sūn zhī dì. yòu yí tíng yú shí guó běi zhī qiān quán. qí xī yù zhū guó wáng xī shòu xié lì fā, bìng qiǎn tǔ tún yī rén jiān tǒng zhī, dū qí zhēng fù, xī róng zhī shèng wèi yǒu yě.
统叶护可汗,勇而有谋,善攻战。遂北并铁勒,西拒波斯,南接罽宾,悉归之,控弦数十万,霸有西域,据旧乌孙之地。又移庭於石国北之千泉。其西域诸国王悉授颉利发,并遣吐屯一人监统之,督其征赋,西戎之盛未有也。
wǔ dé sān nián, qiǎn shǐ gòng tiáo gǔ jù luǎn. shí běi tū jué zuò huàn, gāo zǔ hòu jiā fǔ jié, yǔ zhī bìng lì yǐ tú běi fān, tǒng yè hù xǔ yǐ wǔ nián dōng. dà jūn dāng fā, xié lì kè hán wén zhī dà jù, fù yǔ tǒng yè hù tōng hé, wú xiāng zhēng fá. tǒng yè hù xún qiǎn shǐ lái qǐng hūn, gāo zǔ wèi shì chén yuē:" xī tū jué qù wǒ xuán yuǎn, jí jí bù xiāng de lì, jīn lái qǐng hūn, jì jiāng ān zài?" fēng dé yí duì yuē:" dāng jīn zhī wù, mò ruò yuǎn jiāo ér jìn gōng, zhèng kě quán xǔ qí hūn, yǐ wēi běi dí. dài sān shù nián hòu, zhōng guó quán shèng, xú sī qí yí." gāo zǔ xǔ zhī hūn, lìng gāo píng wáng dào lì zhì qí guó, tǒng yè hù dà yuè. yù xié lì kè hán pín suì rù kòu, xī fān lù gěng, yóu shì wèi guǒ wèi hūn.
武德三年,遣使贡条古巨卵。时北突厥作患,高祖厚加抚结,与之并力以图北蕃,统叶护许以五年冬。大军当发,颉利可汗闻之大惧,复与统叶护通和,无相征伐。统叶护寻遣使来请婚,高祖谓侍臣曰:“西突厥去我悬远,急疾不相得力,今来请婚,计将安在?”封德彝对曰:“当今之务,莫若远交而近攻,正可权许其婚,以威北狄。待三数年后,中国全盛,徐思其宜。”高祖许之婚,令高平王道立至其国,统叶护大悦。遇颉利可汗频岁入寇,西蕃路梗,由是未果为婚。
zhēn guān yuán nián, qiǎn zhēn zhū tǒng qí jīn yǔ dào lì lái xiàn wàn dīng bǎo diàn jīn dài, mǎ wǔ qiān pǐ. shí tǒng yè hù zì fù qiáng shèng, wú ēn yú guó, bù luò xián yuàn, gé luó lù zhǒng duō pàn zhī. xié lì kè hán bù yù zhōng guó yǔ zhī hé qīn, shù qiǎn bīng rù kòu, yòu qiǎn rén wèi tǒng yè hù yuē:" rǔ ruò yíng táng jiā gōng zhǔ, yào xū jīng wǒ guó zhōng ér guò." tǒng yè hù huàn zhī, wèi kè hūn, wèi qí bó fù suǒ shā ér zì lì, shì wèi mò hè duō hóu qū lì qí pí kè hán. xiān fēn tǒng tū jué zhǒng lèi, wèi xiǎo kè hán, jí cǐ zì chēng dà kè hán, guó rén bù fù. nǔ shǐ bì bù gòng tuī ní shú mò hè shè wèi kè hán, ní shú bù cóng. shí tǒng yè hù zhī zǐ xì lì tè qín bì mò hè duō zhī nán, wáng zài kāng jū, ní shú suì yíng ér lì zhī, shì wèi yǐ pí bō luó sì yè hù kè hán. lián bīng bù xī, jù qiǎn shǐ lái zhāo, gè qǐng hūn yú wǒ. tài zōng bù xǔ, fěng lìng gè bǎo suǒ bù, wú xiāng zhēng fá. qí xī yù zhū guó jí tiě lè xiān yì shǔ yú xī tū jué zhě, xī pàn zhī, guó nèi xū hào.
贞观元年,遣真珠统俟斤与道立来献万钉宝钿金带,马五千匹。时统叶护自负强盛,无恩於国,部落咸怨,葛罗禄种多叛之。颉利可汗不欲中国与之和亲,数遣兵入寇,又遣人谓统叶护曰:“汝若迎唐家公主,要须经我国中而过。”统叶护患之,未克婚,为其伯父所杀而自立,是为莫贺咄侯屈利俟毗可汗。先分统突厥种类,为小可汗,及此自称大可汗,国人不附。弩矢毕部共推泥熟莫贺设为可汗,泥熟不从。时统叶护之子咥利特勤避莫贺咄之难,亡在康居,泥熟遂迎而立之,是为乙毗钵罗肆叶护可汗。连兵不息,俱遣使来朝,各请婚於我。太宗不许,讽令各保所部,无相征伐。其西域诸国及铁勒先役属於西突厥者,悉叛之,国内虚耗。
sì yè hù jì shì jiù zhǔ zhī zǐ, wèi zhòng xīn suǒ guī, qí xī miàn dōu lù kè hán jí mò hè duō kè hán èr bù háo shuài, duō lái fù zhī. yòu xīng bīng yǐ jī mò hè duō, mò hè duō dà bài, dùn yú jīn shān, xún wèi duō lù kè hán suǒ hài, guó rén nǎi fèng sì yè hù wèi dà kè hán. sì yè hù kè hán lì, dà fā bīng běi zhēng tiě lè, xuē yán tuó nì jī zhī, fǎn wèi suǒ bài. sì yè hù xìng cāi hěn xìn chán, wú tǒng yù zhī lüè. yǒu yǐ lì kè hán zhě, yú sì yè hù gōng zuì duō, yóu shì shòu xiǎo kè hán, yǐ fēi zuì zú miè zhī. qún xià zhèn hài, mò néng zì gù. sì yè hù sù dàn ní shú, ér yīn yù tú zhī, ní shú suì shì yān qí. qí hòu shè bēi dá guān yǔ tū jué nǔ shǐ bì èr bù háo shuài qián móu jī zhī, sì yè hù yǐ qīng qí dùn yú kāng jū, xún zú. guó rén yíng ní shú yú yān qí ér lì zhī, shì wèi duō lù kè hán.
肆叶护既是旧主之子,为众心所归,其西面都陆可汗及莫贺咄可汗二部豪帅,多来附之。又兴兵以击莫贺咄,莫贺咄大败,遁於金山,寻为咄陆可汗所害,国人乃奉肆叶护为大可汗。肆叶护可汗立,大发兵北征铁勒,薛延陀逆击之,反为所败。肆叶护性猜狠信谗,无统驭之略。有乙利可汗者,於肆叶护功最多,由是授小可汗,以非罪族灭之。群下震骇,莫能自固。肆叶护素惮泥熟,而阴欲图之,泥熟遂適焉耆。其后设卑达官与突厥弩矢毕二部豪帅潜谋击之,肆叶护以轻骑遁於康居,寻卒。国人迎泥熟於焉耆而立之,是为咄陆可汗。
duō lù kè hán zhě, yì chēng dà dù kè hán. fù mò hè shè, běn lì tǒng yè hù. wǔ dé zhōng, cháng zhì jīng shī. shí tài zōng jū fān, wù jiā huái jí, yǔ zhī jié méng wèi xiōng dì. jì bèi tuī wèi kè hán, qiǎn shǐ yì quē qǐng xiáng, tài zōng cì yǐ míng hào jí gǔ dào. zhēn guān qī nián, qiǎn hóng lú sì shǎo qīng liú shàn yīn zhì qí guó, cè shòu wèi tūn ā lóu bá xī lì bì duō lù kè hán.
咄陆可汗者,亦称大度可汗。父莫贺设,本隶统叶护。武德中,尝至京师。时太宗居藩,务加怀辑,与之结盟为兄弟。既被推为可汗,遣使诣阙请降,太宗赐以名号及鼓纛。贞观七年,遣鸿胪寺少卿刘善因至其国,册授为吞阿娄拔奚利邲咄陆可汗。
míng nián, ní shú zú, qí dì tóng é shè lì, shì wèi shā bō luó xì lì shī kè hán. xì, tú jié fǎn. yǐ zhēn guān jiǔ nián shàng biǎo qǐng hūn, xiàn mǎ wǔ bǎi pǐ. cháo tíng wéi hòu jiā fǔ wèi, wèi xǔ qí hūn. é ér qí guó fēn wéi shí bù, měi bù lìng yī rén tǒng zhī, hào wèi shí shè. měi shè cì yǐ yī jiàn, gù chēng shí jiàn yān. yòu fēn shí jiàn wèi zuǒ yòu xiāng, yī xiāng gè zhì wǔ jiàn. qí zuǒ xiāng hào wèi wǔ duō lù bù luò, zhì wǔ dà chuài, yī chuài guǎn yī jiàn yòu xiāng hào wèi wǔ nǔ shǐ bì, zhì wǔ dà qí jīn, yī qí jīn guǎn yī jiàn. qí hòu huò chēng yī jiàn wèi yī bù luò, dà jiàn tóu wèi dà shǒu lǐng. wǔ duō lù bù luò jū suì yè yǐ dōng, wǔ nǔ shǐ bì bù luò jū yú suì yè yǐ xī, zì shì dōu hào wèi shí xìng bù luò. xì lì shī jì bù wéi zhòng suǒ guī, bù zhòng xié èr, wèi qí tǒng tǔ tún suǒ xí, huī xià wáng sàn. xì lì shī yǐ zuǒ yòu bǎi yú qí jù zhī, zhàn shù hé, tǒng tǔ tún bù lì ér qù. xì lì shī bēn qí dì bù lì shè, yǔ bǎo yān qí. qí ā xī jí quē qí jīn yǔ tǒng tǔ tún děng zhào guó rén, jiāng lì yù gǔ shè wèi dà kè hán, yǐ xì lì shī wèi xiǎo kè hán. tǒng tǔ tún wéi rén suǒ shā, yù gǔ shè bīng yòu wèi qí qí jīn suǒ pò, xì lì shī fù dé gù dì, nǔ shǐ bì chù yuè chù mì děng bìng guī xì lì shī. shí èr nián, xī bù jìng lì yù gǔ shè wèi yǐ pí duō lù kè hán. yǐ pí duō lù kè hán yǔ xì lì shī zhōng fēn, zì yī liè hé yǐ xī shǔ duō lù, yǐ dōng shǔ xì lì shī. duō lù kè hán yòu jiàn tíng yú wū zú hé shān xī, wèi zhī běi tíng. zì jué yuè shī bá xī mí bó mǎ jié gǔ huǒ xún chù mù kūn zhū guó jiē chén zhī. shí sān nián, xì lì shī wèi tǔ tún qí lì fā yǔ yù gǔ shè tōng móu zuò nán, xì lì shī qióng cù, bēn yú hàn ér sǐ.
明年,泥熟卒,其弟同娥设立,是为沙钵罗咥利失可汗。(咥,徒结反。)以贞观九年上表请婚,献马五百匹。朝廷唯厚加抚慰,未许其婚。俄而其国分为十部,每部令一人统之,号为十设。每设赐以一箭,故称十箭焉。又分十箭为左右厢,一箱各置五箭。其左厢号为五咄陆部落,置五大啜,一啜管一箭;右厢号为五弩矢毕,置五大俟斤,一俟斤管一箭。其后或称一箭为一部落,大箭头为大首领。五咄陆部落居碎叶以东,五弩矢毕部落居於碎叶以西,自是都号为十姓部落。咥利失既不为众所归,部众携贰,为其统吐屯所袭,麾下亡散。咥利失以左右百馀骑拒之,战数合,统吐屯不利而去。咥利失奔其弟步利设,与保焉耆。其阿悉吉阙俟斤与统吐屯等召国人,将立欲谷设为大可汗,以咥利失为小可汗。统吐屯为人所杀,欲谷设兵又为其俟斤所破,咥利失复得故地,弩矢毕、处月、处密等并归咥利失。十二年,西部竟立欲谷设为乙毗咄陆可汗。乙毗咄陆可汗与咥利失中分,自伊列河以西属咄陆,以东属咥利失。咄陆可汗又建庭於乌镞曷山西,谓之北庭。自厥越失、拔悉弥、駮马、结骨、火燖、触木昆诸国皆臣之。十三年,咥利失为吐屯俟利发与欲谷设通谋作难,咥利失穷蹙,奔於汗而死。
nǔ shǐ bì bù luò qiú shuài yíng xì lì shī dì jiā nà zhī zǐ báo bù tè qín ér lì zhī, shì wèi yǐ pí shā bō luó yè hù kè hán. yǐ pí kè hán jì lì, jiàn tíng yú suī hé shuǐ běi, wèi zhī nán tíng. dōng yǐ yī liè hé wèi jiè, zì qiū cí shàn shàn qiě mò tǔ huǒ luó yān qí shí guó shǐ guó hé guó mù guó kāng guó, jiē shòu qí jié dù. lèi qiǎn shǐ cháo gòng, tài zōng jiàng xǐ shū wèi miǎn. zhēn guān shí wǔ nián, lìng zuǒ lǐng jūn jiāng jūn zhāng dà shī cè shòu yān, cì yǐ gǔ dào. yú shí duō lù kè hán yǔ yè hù pín xiāng gōng jī. huì duō lù qiǎn shǐ yì quē, tài zōng yù yǐ dūn mù zhī dào. duō lù bīng zhòng jiàn qiáng, xī yù zhū guó fù lái guī fù. wèi jǐ, duō lù qiǎn shí guó tǔ tún gōng yè hù, qín zhī, sòng yú duō lù, xún wèi suǒ shā.
弩矢毕部落酋帅迎咥利失弟伽那之子薄布特勤而立之,是为乙毗沙钵罗叶护可汗。乙毗可汗既立,建庭於虽合水北,谓之南庭。东以伊列河为界,自龟兹、鄯善、且末、吐火罗、焉耆、石国、史国、何国、穆国、康国,皆受其节度。累遣使朝贡,太宗降玺书慰勉。贞观十五年,令左领军将军张大师册授焉,赐以鼓纛。於时咄陆可汗与叶护频相攻击。会咄陆遣使诣阙,太宗谕以敦睦之道。咄陆兵众渐强,西域诸国复来归附。未几,咄陆遣石国吐屯攻叶护,擒之,送於咄陆,寻为所杀。
duō lù kè hán jì bìng qí guó, nǔ shǐ bì zhū xìng bù fú duō lù, jiē pàn zhī. duō lù fù lǜ bīng jī tǔ huǒ luó, pò zhī. qiǎn bīng kòu yī zhōu, ān xī dū hù guō kè lǜ qīng qí èr qiān zì wū gǔ yāo jī, bài zhī. duō lù yòu qiǎn chù yuè chù mì děng wéi tiān shān xiàn, guō kè yòu jī zǒu zhī. kè chéng shèng jìn jù chù yuè qí jīn suǒ jū zhī chéng, zhuī bēn jí yú è suǒ shān, zhǎn shǒu qiān yú jí, jiàng qí chù mì zhī zhòng ér guī. duō lù chū yǐ ní shú chuài zì shàn qǔ suǒ bù wù, zhǎn zhī yǐ xùn, xún wèi ní shú chuài bù jiàng hú lù wū suǒ xí, zhòng duō wáng yì, qí guó dà luàn.
咄陆可汗既并其国,弩矢毕诸姓不服咄陆,皆叛之。咄陆复率兵击吐火罗,破之。遣兵寇伊州,安西都护郭恪率轻骑二千自乌骨邀击,败之。咄陆又遣处月、处密等围天山县,郭恪又击走之。恪乘胜进据处月俟斤所居之城,追奔及於遏索山,斩首千馀级,降其处密之众而归。咄陆初以泥熟啜自擅取所部物,斩之以徇,寻为泥熟啜部将胡录屋所袭,众多亡逸,其国大乱。
zhēn guān shí wǔ nián, bù xià qū lì chuài děng móu yù fèi duō lù, gè qiǎn shǐ yì quē, qǐng lì kè hán. tài zōng qiǎn shǐ jī xǐ shū lì mò hè duō yǐ pí kè hán zhī zǐ, shì wèi yǐ pí shè kuì kè hán. yǐ pí lì, nǎi fā nǔ shǐ bì bīng jiù bái shuǐ jī duō lù, dà bài zhī. duō lù zì zhī bù wéi zhòng suǒ fù, nǎi xī zǒu tǔ huǒ luó guó. zhōng guó shǐ rén xiān wèi duō lù suǒ jū zhě, shè kuì xī yǐ lǐ zī sòng guī cháng ān, fù qiǎn shǐ gòng fāng wù, qǐng cì hūn. tài zōng xǔ zhī, lìng gē qiū cí yú tián shū lè zhū jù bō cōng lǐng děng wǔ guó yǐ chōng pìn lǐ. jí tài zōng bēng, hè lǔ fǎn pàn, shè kuì bù luò wèi qí suǒ bìng.
贞观十五年,部下屈利啜等谋欲废咄陆,各遣使诣阙,请立可汗。太宗遣使赍玺书立莫贺咄乙毗可汗之子,是为乙毗射匮可汗。乙毗立,乃发弩矢毕兵就白水击咄陆,大败之。咄陆自知不为众所附,乃西走吐火罗国。中国使人先为咄陆所拘者,射匮悉以礼资送归长安,复遣使贡方物,请赐婚。太宗许之,令割龟兹、于阗、疏勒、朱俱波、葱岭等五国以充聘礼。及太宗崩,贺鲁反叛,射匮部落为其所并。
ā shǐ nà hè lǔ zhě, yè bù lì shè shè kuì tè qín zhī zǐ yě. ā shǐ nà bù zhēn jì lái guī guó, duō lù kè hán nǎi lì hè lǔ wèi yè hù, yǐ jì bù zhēn, jū yú duō luó sī chuān, zài xī zhōu zhí běi qiān wǔ bǎi lǐ, tǒng chù yuè chù mì gū sū gé luó lù nǔ shǐ bì wǔ xìng zhī zhòng. qí hòu, duō lù xī zǒu tǔ huǒ luó guó, shè kuì kè hán qiǎn bīng pò zhú, hè lǔ bù cháng jué jū. zhēn guān èr shí sān nián, nǎi lǜ qí bù luò nèi shǔ, zhào jū tíng zhōu. xún shòu zuǒ xiāo wèi jiāng jūn yáo chí dū du. yǒng huī èr nián, yǔ qí zi xì yùn lǜ zhòng xī dùn, jù duō lù kè hán zhī dì, zǒng yǒu xī yù zhū bù, jiàn yá yú shuāng hé jí qiān quán, zì hào shā bō luó kè hán, tǒng shè duō lù nǔ shǐ bì shí xìng. qí duō lù yǒu wǔ chuài, nǔ shǐ bì yǒu wǔ qí jīn, gè yǒu suǒ bù, shèng bīng shù shí wàn, bìng jī shǔ hè lǔ. qí duō lù yǒu wǔ chuài: yī yuē chù mù kūn lǜ chuài èr yuē hú lù wū quē chuài, hè lǔ yǐ nǚ qī zhī sān yuē shè shě tí tūn chuài sì yuē tū qí shī hè luó shī chuài wǔ yuē shǔ ní shī chù bàn chuài. nǔ shǐ bì yǒu wǔ qí jīn: yī yuē ā xī jié quē qí jīn, zuì wéi qiáng shèng èr yuē gē shū quē qí jīn sān yuē bá sāi gàn tūn shā bō qí jīn sì yuē ā xī jié ní shú qí jīn wǔ yuē gē shū chù bàn qí jīn. xī yù zhū guó, yì duō fù lì yān. hè lǔ xún lì xì yùn wèi mò hè duō yè hù, shù qīn rǎo xī fān zhū bù, yòu jìn kòu tíng zhōu. sān nián, zhào qiǎn zuǒ wǔ hòu dà jiàng jūn liáng jiàn fāng yòu xiāo wèi dà jiàng jūn qì bì hé lì lǜ yàn rán dū hù suǒ bù huí hé bīng wǔ wàn qí tǎo zhī, qián hòu zhǎn shǒu jiǔ qiān jí, lǔ qú shuài liù shí yú rén. sì nián, duō lù kè hán sǐ, qí zǐ zhēn zhū yè hù yǔ wǔ nǔ shǐ bì qǐng jī hè lǔ, pò qí yá zhàng, zhǎn shǒu qiān yú jí. xiǎn qìng èr nián, qiǎn zuǒ tún wèi jiāng jūn sū dìng fāng, yàn rán dū hù rèn yǎ xiàng, fù dū hù xiāo sì yè, zuǒ xiāo wèi dà jiàng jūn hàn hǎi dū du huí hé pó rùn děng lǜ shī tǎo jī, réng shǐ yòu wǔ wèi dà jiàng jūn ā shǐ nà mí shè zuǒ tún wèi dà jiàng jūn ā shǐ nà bù zhēn chí jié wèi ān fǔ dà shǐ. dìng fāng zhì yè xì hé xī, hè lǔ lǜ hú lù wū quē chuài děng èr wàn yú qí liè zhèn ér dài. dìng fāng lǜ fù zǒng guǎn rèn yǎ xiàng yǔ zhī jiāo zhàn, zéi zhòng dà bài, zhǎn qí dà shǒu lǐng hù dōu dā tǔ dā fǎn dá guān děng èr bǎi yú rén. hè lǔ jí quē chuài qīng qí bēn cuàn, dù yī lì hé, bīng mǎ nì sǐ zhě shén zhòng. sì yè zhì qiān quán hè lǔ jiàn yá zhī chù, mí shè jìn jūn yī lí shuǐ, chù mì chù yuè bù luò lǜ zhòng lái jiàng. mí shè jìn cì shuāng hé, hè lǔ xiān shǐ bù shī dá guān jiū jí sàn zú, jù zhà jù zhàn. mí shè bù zhēn gōng zhī, dà kuì yòu yǔ sū dìng fāng gōng hè lǔ yú suì yè shuǐ, dà pò zhī. hè lǔ yǔ xì yùn yù tóu shǔ nòu shè, zhì shí guó zhī sū duō chéng bàng, rén mǎ jī fá, chéng zhǔ yī jǔ dá guān zhà jiāng jiǔ shí chū yíng, hè lǔ xìn qí yán rù chéng, fǎn bèi jū zhí. xiāo sì yè jì zhì shí guó, shǔ nòu shè nǎi yǐ hè lǔ shǔ zhī. fú zhì jīng shī, lìng xiàn yú zhāo líng jí tài shè, gāo zōng tè miǎn sǐ. fēn qí zhǒng luò zhì kūn líng méng chí èr dū hù fǔ, qí suǒ yì shǔ zhū hú guó, jiē fēn zhì zhōu fǔ, xī jǐn yú bō sī, bìng lì ān xī dū hù fǔ. sì nián, hè lǔ zú, zhào zàng yú xié lì mù cè, kè shí yǐ jì qí shì.
阿史那贺鲁者,曳步利设射匮特勤之子也。阿史那步真既来归国,咄陆可汗乃立贺鲁为叶护,以继步真,居於多逻斯川,在西州直北千五百里,统处月、处密、姑苏、葛逻禄、弩矢毕五姓之众。其后,咄陆西走吐火罗国,射匮可汗遣兵迫逐,贺鲁不常厥居。贞观二十三年,乃率其部落内属,诏居庭州。寻授左骁卫将军、瑶池都督。永徽二年,与其子咥运率众西遁,据咄陆可汗之地,总有西域诸部,建牙於双河及千泉,自号沙钵罗可汗,统摄咄陆、弩矢毕十姓。其咄陆有五啜,弩矢毕有五俟斤,各有所部,胜兵数十万,并羁属贺鲁。(其咄陆有五啜:一曰处木昆律啜;二曰胡禄屋阙啜,贺鲁以女妻之;三曰摄舍提暾啜;四曰突骑施贺罗施啜;五曰鼠泥施处半啜。弩矢毕有五俟斤:一曰阿悉结阙俟斤,最为强盛;二曰哥舒阙俟斤;三曰拔塞幹暾沙钵俟斤;四曰阿悉结泥熟俟斤;五曰哥舒处半俟斤。)西域诸国,亦多附隶焉。贺鲁寻立咥运为莫贺咄叶护,数侵扰西蕃诸部,又进寇庭州。三年,诏遣左武候大将军梁建方、右骁卫大将军契苾何力率燕然都护所部回纥兵五万骑讨之,前后斩首九千级,虏渠帅六十馀人。四年,咄陆可汗死,其子真珠叶护与五弩矢毕请击贺鲁,破其牙帐,斩首千馀级。显庆二年,遣左屯卫将军苏定方,燕然都护任雅相,副都护萧嗣业,左骁卫大将军、瀚海都督回纥婆闰等率师讨击,仍使右武卫大将军阿史那弥射、左屯卫大将军阿史那步真持节为安抚大使。定方至曳咥河西,贺鲁率胡禄屋阙啜等二万馀骑列阵而待。定方率副总管任雅相与之交战,贼众大败,斩其大首领护都搭(吐荅反)达官等二百馀人。贺鲁及阙啜轻骑奔窜,渡伊丽河,兵马溺死者甚众。嗣业至千泉贺鲁建牙之处,弥射进军伊丽水,处密、处月部落率众来降。弥射进次双河,贺鲁先使步失达官鸠集散卒,据栅拒战。弥射、步真攻之,大溃;又与苏定方攻贺鲁於碎叶水,大破之。贺鲁与咥运欲投鼠耨设,至石国之苏咄城傍,人马饥乏,城主伊沮达官诈将酒食出迎,贺鲁信其言入城,反被拘执。萧嗣业既至石国,鼠耨设乃以贺鲁属之。俘至京师,令献於昭陵及太社,高宗特免死。分其种落置昆陵、濛池二都护府,其所役属诸胡国,皆分置州府,西尽於波斯,并隶安西都护府。四年,贺鲁卒,诏葬於颉利墓侧,刻石以纪其事。
ā shǐ nà mí shè zhě, shì xiá mì kè hán wǔ dài sūn yě. chū, shì xiá mì cóng chán yú tǒng lǐng shí dà shǒu lǐng, yǒu bīng shí wàn zhòng, wǎng píng xī yù zhū hú guó, zì lì wèi kè hán, hào shí xìng bù luò, shì tǒng qí zhòng. mí shè zài běn fān wèi mò hè duō yè hù, yǔ zú xiōng bù zhēn yǒu xì, yǐ zhēn guān shí sān nián lǜ suǒ bù chù yuè chù mì děng rù cháo, shòu yòu jiān mén dà jiàng jūn. qí hòu bù zhēn suì zì lì wèi duō lù yè hù, qí bù luò duō bù fú, wěi zhī dùn qù. bù zhēn fù xié jiā shǔ rù cháo, shòu zuǒ tún wèi dà jiàng jūn. mí shè cóng tài zōng zhēng gāo lí yǒu gōng, fēng píng xiāng xiàn bó. xiǎn qìng èr nián, zhuǎn zuǒ wǔ wèi dà jiàng jūn. jí tǎo píng hè lǔ, nǎi cè lì mí shè wèi xìng xī wáng kè hán jiān zuǒ wèi dà jiàng jūn kūn líng dū hù, fēn yā hè lǔ xià wǔ duō lù bù luò bù zhēn shòu jì wǎng jué kè hán jiān yòu wèi dà jiàng jūn méng chí dū hù, réng fēn yā wǔ nǔ shǐ bì bù luò, yīn lìng yǔ lú chéng qìng děng zhǔn qí bù luò dà xiǎo, zhí wèi gāo xià, jié jí shòu cì shǐ yǐ xià guān. lóng shuò zhōng, yòu lìng mí shè bù zhēn jù lǜ suǒ bù cóng yú bì fǎn hǎi dào dà zǒng guǎn sū hǎi zhèng tǎo qiū cí. bù zhēn cháng yù bìng mí shè bù luò, suì mì gào hǎi zhèng yún:" mí shè yù móu fǎn, qǐng yǐ jì zhū zhī." shí hǎi zhèng bīng cái shù qiān, xuán shī zài mí shè jìng nèi, suì jí jūn lì ér móu yuē:" mí shè ruò fǎn, wǒ bèi jí wú jiào lèi. jīn yí xiān jǔ shì, zé kě kè jié." nǎi wěi chēng yǒu chì, lìng dà zǒng guǎn jī wù shù bǎi wàn duàn fēn cì kè hán zhū shǒu lǐng. yóu shì mí shè lǜ qí huī xià, suí lì qǐng wù, hǎi zhèng jǐn shōu zhǎn zhī. qí hòu xī fān xián yán mí shè fēi fǎn, wèi bù zhēn suǒ wū, ér hǎi zhèng bù néng shěn chá, làn xíng zhū lù. wǔ tài hòu lín cháo, yǐ shí xìng wú zhǔ shù nián, bù luò duō sàn, chuí gǒng chū, suì zhuó shòu mí shè zi zuǒ bào tāo wèi yì fǔ zhōng láng jiàng yuán qìng wèi zuǒ yù qián wèi jiāng jūn jiān kūn líng dū hù, lìng xí xìng xī wáng kè hán, yā wǔ duō lù bù luò bù zhēn zǐ hú sè luó wèi yòu yù qián wèi jiāng jūn jiān méng chí dū hù, yā wǔ nǔ shǐ bì bù luò. xún jìn shòu yuán qìng yòu wèi dà jiàng jūn. rú yì yuán nián, wèi lái jùn chén wū gòu móu fǎn bèi hài. qí zi xiàn, pèi liú yá zhōu. cháng ān sān nián, zhào hái, lèi shòu yòu xiāo wèi dà jiàng jūn, xí fù xìng xī wáng kè hán, chōng ān fǔ zhāo wèi shí xìng dà shǐ. xiàn běn fān jiàn wèi mò chuài jí wū zhì lēi suǒ qīn, suì bù gǎn hái guó. kāi yuán zhōng, lèi qiān yòu jīn wú dà jiàng jūn. zú yú cháng ān.
阿史那弥射者,室黠密可汗五代孙也。初,室黠密从单于统领十大首领,有兵十万众,往平西域诸胡国,自立为可汗,号十姓部落,世统其众。弥射在本蕃为莫贺咄叶护,与族兄步真有隙,以贞观十三年率所部处月、处密等入朝,授右监门大将军。其后步真遂自立为咄陆叶护,其部落多不服,委之遁去。步真复携家属入朝,授左屯卫大将军。弥射从太宗征高丽有功,封平襄县伯。显庆二年,转左武卫大将军。及讨平贺鲁,乃册立弥射为兴昔亡可汗兼左卫大将军、昆陵都护,分押贺鲁下五咄陆部落;步真授继往绝可汗兼右卫大将军、濛池都护,仍分押五弩矢毕部落,因令与卢承庆等准其部落大小,职位高下,节级授刺史以下官。龙朔中,又令弥射、步真俱率所部从(於毕反)海道大总管苏海政讨龟兹。步真常欲并弥射部落,遂密告海政云:“弥射欲谋反,请以计诛之。”时海政兵才数千,悬师在弥射境内,遂集军吏而谋曰:“弥射若反,我辈即无噍类。今宜先举事,则可克捷。”乃伪称有敕,令大总管赍物数百万段分赐可汗诸首领。由是弥射率其麾下,随例请物,海政尽收斩之。其后西蕃咸言弥射非反,为步真所诬,而海政不能审察,滥行诛戮。武太后临朝,以十姓无主数年,部落多散,垂拱初,遂擢授弥射子左豹韬卫翊府中郎将元庆为左玉钤卫将军兼昆陵都护,令袭兴昔亡可汗,押五咄陆部落;步真子斛瑟罗为右玉钤卫将军兼濛池都护,押五弩矢毕部落。寻进授元庆右卫大将军。如意元年,为来俊臣诬构谋反被害。其子献,配流崖州。长安三年,召还,累授右骁卫大将军,袭父兴昔亡可汗,充安抚招慰十姓大使。献本蕃渐为默啜及乌质勒所侵,遂不敢还国。开元中,累迁右金吾大将军。卒於长安。
ā shǐ nà bù zhēn zhě, zài běn fān shòu yòu tún wèi dà jiàng jūn, yǔ mí shè tǎo píng hè lǔ, jiā shòu piào qí dà jiàng jūn xíng yòu wèi dà jiàng jūn méng chí dū hù jì wǎng jué kè hán, yā wǔ nǔ shǐ bì bù luò. xún zú. qí zi hú sè luó, běn fān wèi bù lì shè, chuí gǒng chū, shòu yòu yù qián wèi jiāng jūn jiān méng chí dū hù, xí jì wǎng jué kè hán, yā wǔ nǔ shǐ bì bù luò. tiān shòu yuán nián, bài zuǒ wèi dà jiàng jūn, gǎi fēng jié zhōng shì zhǔ kè hán, réng jiān méng chí dū hù. xún zú. zi huái dào, shén lóng zhōng lèi shòu yòu tún wèi dà jiàng jūn guāng lù qīng, zhuǎn tài pú jiān méng chí dū hù shí xìng kè hán. zì chuí gǒng yǐ hòu, shí xìng bù luò pín bèi tū jué mò chuài qīn lüè, sǐ sàn dài jìn. nǎi suí hú sè luó tǒng liù qī wàn rén, xǐ jū nèi dì, xī tū jué ā shǐ nà shì yú shì suì jué.
阿史那步真者,在本蕃授右屯卫大将军,与弥射讨平贺鲁,加授骠骑大将军、行右卫大将军、濛池都护、继往绝可汗,押五弩矢毕部落。寻卒。其子斛瑟罗,本蕃为步利设,垂拱初,授右玉钤卫将军兼濛池都护,袭继往绝可汗,押五弩矢毕部落。天授元年,拜左卫大将军,改封竭忠事主可汗,仍兼濛池都护。寻卒。子怀道,神龙中累授右屯卫大将军、光禄卿,转太仆兼濛池都护、十姓可汗。自垂拱以后,十姓部落频被突厥默啜侵掠,死散殆尽。乃随斛瑟罗统六七万人,徙居内地,西突厥阿史那氏於是遂绝。
tū qí shī wū zhì lēi zhě, xī tū jué zhī bié zhǒng yě. chū lì zài hú sè luó xià, hào wèi mò hè dá gàn. hòu yǐ hú sè luó yòng fǎ yán kù, yōng zhòng bèi zhī, yóu néng fǔ xù qí bù luò, yóu shì wèi yuǎn jìn zhū hú suǒ guī fù. qí xià zhì bù dū èr shí yuán, gè tǒng bīng qī qiān rén. cháng tún jù suì yè xī běi jiè, hòu jiàn gōng xiàn suì yè, xǐ qí yá zhàng jū zhī. dōng běi yǔ tū jué wèi lín, xī nán yǔ zhū hú guó xiāng jiē, dōng nán zhì xī tíng zhōu. hú sè luó yǐ bù zhòng xuē ruò, zì wǔ tài hòu shí rù cháo, bù gǎn hái fān, qí dì bìng wèi wū zhì lēi suǒ bìng. jí zú, qí zhǎng zǐ suō gé dài tǒng qí zhòng, zhào shǐ lì suō gé wèi jīn hé jùn wáng, réng cì yǐ gōng nǚ sì rén. chū, suō gé dài fù tǒng bīng, wū zhì lēi xià bù jiàng quē chuài zhōng jié shén jì zhī, yǐ bīng bù shàng shū zōng chǔ kè dāng cháo rèn shì, mì qiǎn shǐ jī jīn qī bǎi liǎng yǐ lù chǔ kè, qǐng tíng suō gé tǒng bīng. chǔ kè nǎi qiǎn yù shǐ zhōng chéng féng jiā bīn chōng shǐ zhì qí jìng, yīn yǔ zhōng jié chóu qí shì, bìng zì zhì shū yǐ shēn yì. zài lù wèi suō gé yóu bīng suǒ huò, suì zhǎn jiā bīn, réng jìn bīng gōng xiàn huǒ shāo děng chéng, qiǎn shǐ shàng biǎo yǐ suǒ chǔ kè tóu. jǐng lóng sān nián, suō gé dì zhē nǔ hèn suǒ fēn bù luò shǎo yú qí xiōng, suì pàn rù tū jué, qǐng wèi xiāng dǎo, yǐ tǎo suō gé. mò chuài nǎi liú zhē nǔ, qiǎn bīng èr wàn rén yǔ qí zuǒ yòu lái tǎo suō gé, qín zhī, yǔ suō gé jù shā zhī. mò chuài bīng hái, suō gé xià bù jiàng sū lù jiū jí yú zhòng, zì lì wèi kè hán.
突骑施乌质勒者,西突厥之别种也。初隶在斛瑟罗下,号为莫贺达干。后以斛瑟罗用法严酷,拥众背之,尤能抚恤其部落,由是为远近诸胡所归附。其下置部督二十员,各统兵七千人。常屯聚碎叶西北界,后渐攻陷碎叶,徙其牙帐居之。东北与突厥为邻,西南与诸胡国相接,东南至西、庭州。斛瑟罗以部众削弱,自武太后时入朝,不敢还蕃,其地并为乌质勒所并。及卒,其长子娑葛代统其众,诏使立娑葛为金河郡王,仍赐以宫女四人。初,娑葛代父统兵,乌质勒下部将阙啜忠节甚忌之,以兵部尚书宗楚客当朝任势,密遣使赍金七百两以赂楚客,请停娑葛统兵。楚客乃遣御史中丞冯嘉宾充使至其境,阴与忠节筹其事,并自致书以申意。在路为娑葛游兵所获,遂斩嘉宾,仍进兵攻陷火烧等城,遣使上表以索楚客头。景龙三年,娑葛弟遮弩恨所分部落少於其兄,遂叛入突厥,请为乡导,以讨娑葛。默啜乃留遮弩,遣兵二万人与其左右来讨娑葛,擒之,与娑葛俱杀之。默啜兵还,娑葛下部将苏禄鸠集馀众,自立为可汗。
sū lù zhě, tū qí shī bié zhǒng yě. pō shàn suí fǔ, shí xìng bù luò jiàn guī fù zhī, yǒu zhòng èr shí wàn, suì xióng xī yù zhī dì, xún qiǎn shǐ lái zhāo. kāi yuán sān nián, zhì shòu sū lù wèi zuǒ yǔ lín wèi dà jiàng jūn jīn fāng dào jīng lüè dà shǐ, tè qiǎn shì yù shǐ jiě zhōng shùn jī xǐ shū cè lì wèi zhōng shùn kè hán. zì shì měi nián qiǎn shǐ cháo xiàn, shàng nǎi lì shǐ huái dào nǚ wèi jīn hé gōng zhǔ yǐ qī zhī. shí dù xiān wèi ān xī dū hù, gōng zhǔ qiǎn yá guān jī mǎ qiān pǐ yì ān xī hù shì, shǐ zhě xuān gōng zhǔ jiào yǔ xiān, xiān yuē:" ā shǐ nà shì nǚ, qǐ hé xuān jiào yǔ wú jié dù shǐ yé!" zhàng qí shǐ zhě, liú ér bù qiǎn, qí mǎ jīng hán xuě, jǐn sǐ. sū lù dà nù, fā bīng fēn kòu sì zhèn. huì xiān rù wèi xiāng, zhào yí zhēn dài wéi ān xī dū hù, chéng shǒu jiǔ zhī, yóu shì sì zhèn zhù jī jí rén chù bìng wèi sū lù suǒ lüè ér qù, ān xī jǐn quán. é yòu qiǎn shǐ rù cháo xiàn fāng wù. shí bā nián, sū lù shǐ zhì jīng shī, shàng yù dān fèng lóu shè yàn. shí tū jué xiān qiǎn shǐ rù cháo, shì rì yì lái tóng yàn, yǔ sū lù shǐ zhēng zhǎng. tū jué shǐ yuē:" tū qí shī guó xiǎo, běn shì tū jué zhī chén, bù yí jū shàng." sū lù shǐ yuē:" jīn rì cǐ yàn, nǎi wèi wǒ shè, bù hé jū xià." zhōng shū mén xià jí bǎi liáo yì, suì yú dōng xī mù xià liǎng chǔ fèn zuò, tū jué shǐ zài dōng, tū qí shī shǐ zài xī, yàn qì hòu lài ér qiǎn. sū lù xìng yóu qīng jiǎn, měi zhàn fá, yǒu suǒ kè huò, jǐn fēn yǔ jiàng shì jí zhū bù luò. qí xià ài zhī, shèn wéi qí yòng. qián yòu qiǎn shǐ nán tōng tǔ bō, dōng fù tū jué. tū jué jí tǔ bō yì jià nǚ yǔ zhī. sū lù jì yǐ sān guó nǚ wèi kě dūn, yòu fēn lì shù zi wèi yè hù, fèi yòng jiàn guǎng, xiān jì bù wéi jī zhù, wǎn nián chāo lüè suǒ de zhě, liú bù fēn zhī, yòu yīn fēng bìng, yī shǒu luán suō, qí xià zhū bù, xīn shǐ xié èr.
苏禄者,突骑施别种也。颇善绥抚,十姓部落渐归附之,有众二十万,遂雄西域之地,寻遣使来朝。开元三年,制授苏禄为左羽林卫大将军、金方道经略大使,特遣侍御史解忠顺赍玺书册立为忠顺可汗。自是每年遣使朝献,上乃立史怀道女为金河公主以妻之。时杜暹为安西都护,公主遣牙官赍马千匹诣安西互市,使者宣公主教与暹,暹曰:“阿史那氏女,岂合宣教与吾节度使耶!”杖其使者,留而不遣,其马经寒雪,尽死。苏禄大怒,发兵分寇四镇。会暹入为相,赵颐贞代为安西都护,城守久之,由是四镇贮积及人畜并为苏禄所掠而去,安西仅全。俄又遣使入朝献方物。十八年,苏禄使至京师,上御丹凤楼设宴。时突厥先遣使入朝,是日亦来同宴,与苏禄使争长。突厥使曰:”突骑施国小,本是突厥之臣,不宜居上。”苏禄使曰:“今日此宴,乃为我设,不合居下。”中书门下及百僚议,遂於东西幕下两处分坐,突厥使在东,突骑施使在西,宴讫厚赉而遣。苏禄性尤清俭,每战伐,有所克获,尽分与将士及诸部落。其下爱之,甚为其用。潜又遣使南通吐蕃,东附突厥。突厥及吐蕃亦嫁女与之。苏禄既以三国女为可敦,又分立数子为叶护,费用渐广,先既不为积贮,晚年抄掠所得者,留不分之,又因风病,一手挛缩,其下诸部,心始携贰。
yǒu dà shǒu lǐng mò hè dá gàn dōu mó dù liǎng bù luò, zuì wéi qiáng shèng. bǎi xìng yòu fēn wéi huáng xìng hēi xìng liǎng zhǒng, hù xiāng cāi zǔ. èr shí liù nián, mò hè dá gàn lè bīng yè gōng sū lù, shā zhī. dōu mó dù chū yǔ mò hè dá gān lián móu, é yòu xiāng bèi, lì sū lù zhī zǐ tǔ huǒ xiān wèi kè hán, yǐ jí qí yú zhòng, yǔ mò hè dá gàn zì xiāng gōng jī. mò hè dá gàn qiǎn shǐ gào ān xī dū hù gài jiā yùn, jiā yùn lǜ bīng tǎo zhī, dà pò dōu mó dù zhī zhòng, lín zhèn qín tǔ huǒ xiān, bìng shōu de jīn hé gōng zhǔ ér hái. yòu yù lì shǐ huái dào zhī zǐ xīn wèi kè hán yǐ zhèn fǔ zhī, mò hè dá gàn bù xǔ, yuē:" tǎo píng sū lù, běn shì wǒ zhī yuán móu, ruò lì shǐ xīn wéi zhǔ, zé guó jiā hé yǐ shǎng yú wǒ?" nǎi bù lì shǐ xīn, biàn lìng mò hè dá gàn tǒng zhòng. èr shí qī nián, jiā yùn lǜ jiàng shì yì quē xiàn fú, shàng yù huā è lóu yǐ yàn zhī, réng mìng jiāng tǔ huǒ xiān xiàn yú tài miào. é yòu huáng xìng hēi xìng zì xiāng tú shā, gè qiǎn shǐ jiàng fù.
有大首领莫贺达干、都摩度两部落,最为强盛。百姓又分为黄姓、黑姓两种,互相猜阻。二十六年,莫贺达干勒兵夜攻苏禄,杀之。都摩度初与莫贺达干连谋,俄又相背,立苏禄之子吐火仙为可汗,以辑其馀众,与莫贺达干自相攻击。莫贺达干遣使告安西都护盖嘉运,嘉运率兵讨之,大破都摩度之众,临阵擒吐火仙,并收得金河公主而还。又欲立史怀道之子昕为可汗以镇抚之,莫贺达干不许,曰:“讨平苏禄,本是我之元谋,若立史昕为主,则国家何以赏於我?”乃不立史昕,便令莫贺达干统众。二十七年,嘉运率将士诣阙献俘,上御花萼楼以宴之,仍命将吐火仙献於太庙。俄又黄姓、黑姓自相屠杀,各遣使降附。
tiě lè
铁勒
tiě lè zhī xiān, xiōng nú zhī miáo yì yě, zhǒng lèi zuì duō. zì xī hǎi zhī dōng, yī jù shān gǔ, wǎng wǎng bù jué. dú luò hé běi yǒu pū gǔ tóng luó wéi gē bá yě gǔ fù luó, bìng hào qí jīn, méng chén tǔ rú gē sī jié hún hú xuē děng zhū xìng, shèng bīng kě èr wàn. yī wú yǐ xī, yān qí zhī běi, bàng bái shān, zé yǒu qì bì báo luò zhí yǐ xì sū pó nà hé wū hù gē gǔ yě xì yú ní hù děng, shèng bīng kě èr wàn. jīn shān xī nán yǒu xuē yán tuó xì lēi ér shí pán dá qì děng wàn yú bīng. kāng guó běi, bàng ā dé shuǐ, zé yǒu hē xì hé zá bō hū bǐ gàn jù hǎi hé bǐ xī ā cuó sū bá yě wèi kě dá děng sān wàn yú bīng. bàng yí hǎi dōng xī, yǒu sū lù jié sān suǒ yàn miè cù xuē hū děng zhū xìng, yàn, yīn jié fǎn. bā qiān yú bīng. fú lǐn dōng zé yǒu ēn qū ā lán běi rù jiǔ lí fú wà hūn děng, wà, wū méi fǎn. jìn èr wàn rén. běi hǎi nán zé dōu bō děng. suī xìng shì gè bié, zǒng wèi wèi tiě lè. bìng wú jūn zhǎng, shǔ dōng xī liǎng tū jué. suí shuǐ cǎo liú yí. rén xìng xiōng rěn, shàn yú qí shè, tān lán yóu shén, yǐ kòu lüè wéi shēng. jìn xī biān zhě, pō wéi yì zhí, duō niú yáng ér shǎo mǎ. zì tū jué yǒu guó, dōng xī zhēng tǎo, jiē zī qí yòng, yǐ zhì běi huāng. shí liù guó mù róng chuí shí sài běi hòu wèi mò hé xī bìng yún yǒu chì lēi bù, tiě lè gài yán é yě.
铁勒之先,匈奴之苗裔也,种类最多。自西海之东,依据山谷,往往不绝。独洛河北有仆骨、同罗、韦纥、拔野古、覆罗,并号俟斤,蒙陈、吐如纥、斯结、浑、斛薛等诸姓,胜兵可二万。伊吾以西,焉耆之北,傍白山,则有契弊、薄落职、乙咥、苏婆、那曷、乌护、纥骨、也咥、於尼护等,胜兵可二万。金山西南有薛延陀、咥勒儿、十槃、达契等万馀兵。康国北,傍阿得水,则有诃咥、曷嶻、拨忽、比干、具海、曷比悉、阿嵯苏、拔也未、渴达等三万馀兵。傍嶷海东西,有苏路羯、三索咽、蔑促、薛忽等诸姓,(咽,因结反。)八千馀兵。拂菻东则有恩屈、阿兰、北褥、九离、伏嗢昏等,(嗢,乌没反。)近二万人。北海南则都波等。虽姓氏各别,总谓为铁勒。并无君长,属东西两突厥。随水草流移。人性凶忍,善於骑射,贪婪尤甚,以寇掠为生。近西边者,颇为艺植,多牛羊而少马。自突厥有国,东西征讨,皆资其用,以制北荒。十六国慕容垂时塞北、后魏末河西并云有敕勒部,铁勒盖言讹也。
suí dà yè yuán nián, tū jué chù luó kè hán jī tiě lè zhū bù, hòu qí shuì liǎn, yòu cāi jì xuē yán tuó děng, kǒng wèi biàn, suì jí qí kuí shuài shù bǎi rén, jǐn zhū zhī. yóu shì yī shí fǎn pàn, jù chù luó, suì lì qí lì fā qí jīn qì bì gē léng wèi yì wù zhēn mò hé kè hán, jū tān hàn shān, fù lì xuē yán tuó nèi qí jīn zì yě xì wèi xiǎo kè hán. chù luó jì bài, mò hé shǐ dà yān, shén dé zhòng xīn, wèi lín guó suǒ dàn, yī wú gāo chāng yān qí zhū guó xī fù zhī.
隋大业元年,突厥处罗可汗击铁勒诸部,厚其税敛,又猜忌薛延陀等,恐为变,遂集其魁帅数百人,尽诛之。由是一时反叛,拒处罗,遂立俟利发、俟斤契弊歌楞为易勿真莫何可汗,居贪汗山,复立薛延陀内俟斤字也咥为小可汗。处罗既败,莫何始大焉,甚得众心,为邻国所惮,伊吾、高昌、焉耆诸国悉附之。
qí sú dà dǐ yǔ tū jué tóng, wéi zhàng fū hūn bì, biàn jiù qī jiā, dài chǎn rǔ nán nǚ rán hòu guī, cǐ qí yì yě.
其俗大抵与突厥同,唯丈夫婚毕,便就妻家,待产乳男女然后归,此其异也。
xuē yán tuó
薛延陀
xuē yán tuó, tiě lè zhī bié bù yě, qián yān mù róng jùn shí, xiōng nú chán yú hè lá tóu lǜ bù sān wàn wǔ qiān lái jiàng, yán tuó gài qí hòu. yǔ xuē bù zá jū, yīn hào xuē yán tuó. kè hán xìng yī lì tǔ shì, dài wéi qiáng zú. chū rú rú zhī miè yě, bìng shǔ yú tū jué, ér bù luò zhōng fēn, zài yù dū jūn shān zhě, dōng shǔ yú shǐ bì zài tān hàn shān zhě, xī shǔ yú yè hù, qí zhǔ yí nán, yú dà táng zhēn guān zhōng qiǎn shǐ cháo pìn, fēng wèi pí jiā kè hán, jū dà mò zhī běi, jù lún shuǐ nán, qù cháng ān wàn sì qiān yú lǐ. hòu tiě lè pū gǔ tóng luó gòng jī xuē yán tuó, dà bài zhī. tài zōng yǐ qí pò wáng, qiǎn jiāng xià wáng dào zōng zuǒ wèi dà jiàng jūn ā shǐ nà shè ěr wèi hàn hǎi dào ān fǔ shǐ.
薛延陀,铁勒之别部也,(前燕慕容俊时,匈奴单于贺剌头率部三万五千来降,延陀盖其后。)与薛部杂居,因号薛延陀。可汗姓壹利吐氏,代为强族。初蠕蠕之灭也,并属於突厥,而部落中分,在郁督军山者,东属於始毕;在贪汗山者,西属於叶护,其主夷男,於大唐贞观中遣使朝聘,封为毗伽可汗,居大漠之北,俱沦水南,去长安万四千馀里。后铁勒仆骨、同罗共击薛延陀,大败之。太宗以其破亡,遣江夏王道宗、左卫大将军阿史那社尔为瀚海道安抚使。
chū, xuē yán tuó zhēn zhū pí jiā kè hán qiǎn shǐ qǐng hūn, tài zōng xǔ yǐ nǚ qī zhī, zhēng kè hán bèi qīn yíng zhī lǐ, zhào xìng líng zhōu yǔ zhī lǐ huì. yán tuó xiān wú fǔ cáng, diào liǎn qí guó, qiě xíng wàn lǐ, jì shè shā qì, wú shuǐ cǎo, ér yáng mǎ duō sǐ, suì hòu qī. tài zōng yú shì tíng xìng líng zhōu. jì ér pìn yáng mǎ sǔn hào jiāng bàn, yú shì fǎn qí shǐ zhě. qún chén huò yún, xǔ gōng zhǔ yǐ qī yán tuó, biān jìng dé yǐ xiū xī, nà qí xiàn pìn, bù kě shī xìn yú fān rén, yí zài sù chéng. tài zōng yuē:" jūn děng zhī gǔ ér bù zhī jīn. xī hàn jiā xiōng nú qiáng ér zhōng guó ruò, suǒ yǐ hòu shì zǐ nǚ, jià yǔ chán yú. jīn zhōng guó qiáng ér běi dí ruò, hàn bīng qiān rén kān jī qí shù wàn. yán tuó suǒ yǐ fú fú jī sǎng zì wǒ suǒ wéi bù gǎn jiāo màn zhě, yǐ xīn dé lì wèi jūn zhǎng, zá jū fēi qí běn shǔ, jiāng yǐ dà guó, yòng fú qí zhòng. bǐ tóng luó pū gǔ děng shí yú bù luò, bīng gè shù wàn, zú zhì yán tuó suǒ yǐ bù gǎn fā zhě, yǐ yán tuó wèi wǒ suǒ lì, jù zhōng guó yě. ruò jīn yǐ nǚ qī zhī, dà guó zǐ xù, zēng chóng qí lǐ, shēn jié dǎng yuán, zá xìng bù luò, gèng zūn fú zhī. yí dí rén qǐ zhī ēn yì, wēi bù dé yì, lè bīng nán xià, suǒ wèi yǎng shòu zì shì yě. jīn bù yǔ qí nǚ, shǐ mìng pō jiǎn, zhū xìng bù luò zhī wú qì zhī, qí zhēng jī yán tuó bì yǐ." jì ér lǐ sī mó shù qīn lüè zhī. yán tuó fù shǐ tū lì shī kòu dìng xiāng, lüè bǎi xìng, tài zōng qiǎn yīng guó gōng lǐ jī yuán zhī, lǔ yǐ chū sài ér hái. tài zōng yǐ xǐ shū zé ràng zhī, kè hán nǎi qiǎn shǐ zhì xiè, fù qǐng fā bīng zhù jūn, tài zōng yōu zhào dá ér zhǐ yān.
初,薛延陀真珠毗伽可汗遣使请婚,太宗许以女妻之,徵可汗备亲迎之礼,诏幸灵州与之礼会。延陀先无府藏,调敛其国,且行万里,既涉沙碛,无水草,而羊马多死,遂后期。太宗於是停幸灵州。既而聘羊马损耗将半,於是反其使者。群臣或云,许公主以妻延陀,边境得以休息,纳其献聘,不可失信於蕃人,宜在速成。太宗曰:“君等知古而不知今。昔汉家匈奴强而中国弱,所以厚饰子女,嫁与单于。今中国强而北狄弱,汉兵千人堪击其数万。延陀所以扶服稽颡、恣我所为、不敢骄慢者,以新得立为君长,杂居非其本属,将倚大国,用服其众。彼同罗、仆骨等十馀部落,兵各数万,足制延陀;所以不敢发者,以延陀为我所立,惧中国也。若今以女妻之,大国子婿,增崇其礼,深结党援,杂姓部落,更尊服之。夷狄人岂知恩义,微不得意,勒兵南下,所谓养兽自噬也。今不与其女,使命颇简,诸姓部落知吾弃之,其争击延陀必矣。”既而李思摩数侵掠之。延陀复使突利失寇定襄,掠百姓,太宗遣英国公李勣援之,虏已出塞而还。太宗以玺书责让之,可汗乃遣使致谢,复请发兵助军,太宗优诏答而止焉。
pū gǔ
仆骨
pū gǔ, tiě lè zhī bié bù, xí sú yǔ tū jué lüè tóng. zài duō làn gé dōng jìng, shèng bīng wàn yú, yǔ tóng luó sù dūn lín hǎo, zuì jū běi piān. xiān chén yú xié lì, kǔ xié lì luàn zhèng, hòu fù xuē yán tuó. dà táng zhēn guān zhōng, qiǎn shǐ cháo gòng. jí yán tuó zhī miè yě, qí dà qiú pó fú qí lì fā gē lán fú yán yì quē nèi fù.
仆骨,铁勒之别部,习俗与突厥略同。在多滥葛东境,胜兵万馀,与同罗宿敦邻好,最居北偏。先臣於颉利,苦颉利乱政,后附薛延陀。大唐贞观中,遣使朝贡。及延陀之灭也,其大酋婆匐、俟利发歌蓝伏延诣阙内附。
tóng luó
同罗
tóng luó zhě, tiě lè zhī bié bù yě. zài xuē yán tuó zhī běi, qù cháng ān wàn qī qiān wǔ bǎi lǐ, hù wàn wǔ qiān, sú yǔ tū jué lüè tóng. chū chén tū jué, kǔ xié lì zhī zhèng luàn, tài zōng shí, qí qiú qí lì fā shí jiàn chuài qiǎn shǐ nèi fù. zhōng xián wú wén. jì tiān bǎo chū, qí qiú shuài ā bù sī yǐ wàn yú zhàng lái jiàng, chù zhī shuò fāng hé nán zhī dì, gěi qí lǐn shí, měi suì réng fèi zēng xù shù shí wàn duàn, qí hé qū jùn xiàn cāng lǐn wèi zhī kōng xū. zhì shí nián bèi pàn, jié lüè zhū xìng bù luò, suì hái mò běi. xún wèi huí hé suǒ pò, dǎng zhòng lí sàn. ā bù sī hòu bēn gé luó lù, běi tíng jié dù chéng qiān lǐ gòu zhī yǐ xiàn, lù yú jīng shī.
同罗者,铁勒之别部也。在薛延陀之北,去长安万七千五百里,户万五千,俗与突厥略同。初臣突厥,苦颉利之政乱,太宗时,其酋俟利发时健啜遣使内附。中閒无闻。洎天宝初,其酋帅阿布思以万馀帐来降,处之朔方河南之地,给其廪食,每岁仍费缯絮数十万段,其河曲郡县仓廪为之空虚。至十年背叛,劫掠诸姓部落,遂还漠北。寻为回纥所破,党众离散。阿布思后奔葛逻禄,北庭节度程千里购之以献,戮於京师。
dōu bō
都波
dōu bō zhě, tiě lè bié zhǒng. nán qù huí hé shí sān rì xíng. fēn wéi sān bù, zì xiāng tǒng shè. jié cǎo wèi lú, wú niú yáng, bù zhī gēng jià. tǔ duō bǎi hé cǎo, qǔ qí gēn yǐ wéi liáng, jiān bǔ yú shè liè wèi shí, ér yī diāo lù zhī pí, pín zhě jī niǎo yǔ yǐ wéi fú. hūn yīn, fù zhě yǐ mǎ, pín yòng lù pí jí cǎo gēn wèi pìn lǐ. sǐ wáng yǐ mù guì shèng shī, zhì shān zhōng, huò xuán yú shù shàng, sòng zàng kū qì lüè yǔ tū jué lèi. mò zhī sì shí zhī hòu. guó wú xíng fá, tōu dào bèi zhēng qí zāng. dà táng zhēn guān èr shí yī nián, qiǎn shǐ cháo gòng.
都波者,铁勒别种。南去回纥十三日行。分为三部,自相统摄。结草为庐,无牛羊,不知耕稼。土多百合草,取其根以为粮,兼捕鱼射猎为食,而衣貂、鹿之皮,贫者缉鸟羽以为服。婚姻,富者以马,贫用鹿皮及草根为聘礼。死亡以木柜盛尸,置山中,或悬於树上,送葬哭泣略与突厥类。莫知四时之候。国无刑罚,偷盗倍徵其赃。大唐贞观二十一年,遣使朝贡。
bá yě gǔ
拔野古
bá yě gǔ zhě, yì tiě lè zhī bié bù. zài pū gǔ dōng jìng, shèng bīng wàn yú. qí dì fēng cǎo, rén jiē yīn fù. qí qiú qí lì fā qū lì shī, zhēn guān èr shí yī nián jǔ qí bù lái jiàng. qí dì dōng běi qiān yú lǐ yuē kāng gàn hé, yǒu sōng mù rù shuǐ, èr nián nǎi huà wéi shí, qí sè qīng, yǒu guó rén jū zhù, qí rén wèi zhī" kāng gàn shí". qí sōng wèi shí yǐ hòu, réng shì sōng wén. rén jiē zhe mù jiǎo, bīng shàng zhú lù. yǐ gēng zhòng shè liè wèi yè. guó duō hǎo mǎ, yòu chū tiě. fēng sú yǔ tiě lè tóng, yán yǔ shāo bié.
拔野古者,亦铁勒之别部。在仆骨东境,胜兵万馀。其地丰草,人皆殷富。其酋俟利发屈利失,贞观二十一年举其部来降。其地东北千馀里曰康干河,有松木入水,二年乃化为石,其色青,有国人居住,其人谓之”康干石”。其松为石以后,仍似松文。人皆著木脚,冰上逐鹿。以耕种射猎为业。国多好马,又出铁。风俗与铁勒同,言语稍别。
duō làn gé
多滥葛
duō làn gé zài xuē yán tuó dōng jiè, jū jìn tóng luó shuǐ, shèng bīng wàn rén. zì gǔ wèi tōng zhōng guó. qí dà qiú qí jīn duō làn gé gòng lǜ suǒ bù cháo jiàn.
多滥葛在薛延陀东界,居近同罗水,胜兵万人。自古未通中国。其大酋、俟斤多滥葛共率所部朝见。
hú xuē
斛薛
hú xuē, yì tiě lè zhī bié bù, zài duō làn gé běi jìng, liǎng xìng hé jū, shèng bīng qī qiān.
斛薛,亦铁勒之别部,在多滥葛北境,两姓合居,胜兵七千。
ā diē
阿跌
ā diē, yì tiě lè zhī bié bù, zài duō làn gé xī běi, shèng bīng qiān qī bǎi. suí dài hào hē xì bù shì yě. qiān xǐ wú cháng suǒ.
阿跌,亦铁勒之别部,在多滥葛西北,胜兵千七百。隋代号诃咥部是也。迁徙无常所。
qì bì yǔ
契苾羽
qì bì yǔ zài duō làn gé nán, liǎng xìng hé jū, shèng bīng èr qiān.
契苾羽在多滥葛南,两姓合居,胜兵二千。
jū guó
鞠国
jū guó zài bá yě gǔ dōng běi wǔ bǎi lǐ, liù rì xíng. qí guó yǒu shù wú cǎo, dàn yǒu dì tái. wú yáng mǎ, jiā chù lù rú zhōng guó niú mǎ. shǐ lù qiān chē, kě shèng sān sì rén. rén yī lù pí, shí dì tái. qí guó sú jù mù wèi wū, zūn bēi gòng jū qí zhōng.
鞠国在拔野古东北五百里,六日行。其国有树无草,但有地苔。无羊马,家畜鹿如中国牛马。使鹿牵车,可胜三四人。人衣鹿皮,食地苔。其国俗聚木为屋,尊卑共居其中。
yú mù jiè
俞〈木介〉
yú mù jiè guó zài jū guó dōng shí wǔ rì xíng. qí tǔ dì kuān dà, bǎi xìng zhòng duō. fēng sú yǔ bá yě gǔ tóng. shǎo niú mǎ, duō diāo shǔ gǔ duō yě.
俞〈木介〉国在鞠国东十五日行。其土地宽大,百姓众多。风俗与拔野古同。少牛马,多貂鼠骨咄也。
dà mò
大漠
dà mò guó zài jū guó běi, ráo yáng mǎ. rén jí zhǎng dà, zhǎng zhě zhì zhàng sān sì chǐ. wèn qí guó yún, běi yǒu gǔ shī guó, gòng dà mò xiāng jiē.
大漠国在鞠国北,饶羊马。人极长大,长者至丈三四尺。问其国云,北有骨师国,共大漠相接。
bái xí
白霫
bái xí, zài bá yě gǔ dōng, shèng bīng sān qiān rén. qí qú shuài gè lǜ suǒ bù guī fù, liè dì wèi zhōu, jí qí qiú zhǎng wèi cì shǐ. zì jū guó yǐ xià zhū guó, bìng zhēn guān èr shí yī nián tōng.
白霫,在拔野古东,胜兵三千人。其渠帅各率所部归附,列地为州,即其酋长为刺史。自鞠国以下诸国,并贞观二十一年通。