strong biān fáng qī strong
边防七
xī róng sān
西戎三
xī róng zǒng xù
西戎总序
xī yù yǐ hàn xiào wǔ shí shǐ tōng, běn sān shí liù guó, jiē zài xiōng nú zhī xī, wū sūn zhī nán. nán běi yǒu dà shān, zhōng yāng yǒu hé, dōng xī liù qiān yú lǐ, nán běi qiān yú lǐ. dōng zé jiē hàn, è yǐ yù mén yáng guān, èr guān bìng zài jīn dūn huáng jùn. xī zé xiàn yǐ cōng lǐng. zhū guó dà shuài tǔ zhù, yǒu chéng guō tián chù, yǔ xiōng nú wū sūn yì sú, gù jiē yì shǔ xiōng nú. xiōng nú xī biān rì zhú wáng lǐng xī yù, fù shuì qǔ zú yān. qí nán shān, dōng chū jīn chéng, jīn jīn chéng huì níng ān xiāng xī píng děng jí hàn jīn chéng jùn dì. yǔ hàn nán shān shǔ yān. shǔ, lián yě. zì yù mén yáng guān chū xī yù, yǒu liǎng dào. cóng shàn shàn bàng nán shān běi, bēi hé xī xíng, xún hé yuē bēi. bǐ yì fǎn. shǐ jì yuē:" bēi shān tōng dào". zhì shā chē, wèi nán dào xī yú cōng lǐng, zé chū dà ròu zhī ān xī, shì yīn zhī. zì chē shī qián wáng tíng jīn jiāo hé jùn. suí běi shān, bēi hé xī xíng zhì shū lè, wèi běi dào. xī yú cōng lǐng, zé chū dà yuān kāng jū yǎn cài yān.
西域以汉孝武时始通,本三十六国,皆在匈奴之西,乌孙之南。南北有大山,中央有河,东西六千馀里,南北千馀里。东则接汉,阨以玉门、阳关,(二关并在今敦煌郡。)西则限以葱岭。诸国大率土著,有城郭田畜,与匈奴、乌孙异俗,故皆役属匈奴。匈奴西边日逐王领西域,赋税取足焉。其南山,东出金城,(今金城、会宁、安乡、西平等即汉金城郡地。)与汉南山属焉。(属,联也。)自玉门、阳关出西域,有两道。从鄯善傍南山北,陂河西行,(循河曰陂。彼义反。史记曰:“陂山通道”。)至莎车,为南道;西逾葱岭,则出大月氏、安息,(氏音支。)自车师前王庭(今交河郡。)随北山,陂河西行至疏勒,为北道。西逾葱岭,则出大宛、康居、奄蔡焉。
zì zhāng qiān kāi xī yù zhī jī, qí hòu huò qù bìng jī pò xiōng nú yòu dì, jiàng hún xié xiū tú wáng, tú yīn chú. suì kōng qí dì, shǐ zhù lìng jū yǐ xī, lìng yīn líng. xiàn míng, jīn xī píng jùn zhī xī běi. chū zhì jiǔ quán jùn, hòu shāo fā xǐ rén chōng shí zhī, fēn zhì wǔ wēi zhāng yè dūn huáng jiǔ quán sì jùn, dì bìng jīn jùn. jù liǎng guān yān. zì lǐ guǎng lì fá dà yuān zhī hòu, xī yù zhèn jù, duō qiǎn shǐ lái gòng xiàn. yú shì dōng zì dūn huáng, xī zhì yán zé, jí pú chāng hǎi, zài jīn jiāo hé běi tíng jiè zhōng. wǎng wǎng qǐ tíng zhàng.
自张骞开西域之迹,其后霍去病击破匈奴右地,降浑邪、休屠王,(屠音除。)遂空其地,始筑令居以西,(令音铃。县名,今西平郡之西北。)初置酒泉郡,后稍发徙人充实之,分置武威张掖敦煌酒泉四郡,(地并今郡。)据两关焉。自李广利伐大宛之后,西域震惧,多遣使来贡献。於是东自敦煌,西至盐泽,(即蒲昌海,在今交河、北庭界中。)往往起亭障。
shì shí jūn lǚ lián chū, shī xíng èr sān shí nián, hǎi nèi xū hào. zhēng hé zhōng, èr shī lǐ guǎng lì yǐ jūn jiàng xiōng nú. dì jì huǐ yuǎn zhēng fá, ér sōu sù dū wèi sāng hóng yáng yǔ chéng xiàng yù shǐ zòu yán:
是时军旅连出,师行二三十年,海内虚耗。征和中,贰师李广利以军降匈奴。帝既悔远征伐,而搜粟都尉桑弘羊与丞相御史奏言:
gù lún tái yǐ dōng jié zhī qú lí, jiē gù guó, dì lún tái qú lí, dì míng, jīn zài jiāo hé běi tíng jiè zhōng, qí dì xiāng lián. guǎng, ráo shuǐ cǎo, yǒu gài tián wǔ qiān qǐng yǐ shàng, chù wēn hé, tián měi, kě yì tōng gōu qú, zhǒng wǔ gǔ, yǔ zhōng guó tóng shí shú. tián yī suì, yǒu jī gǔ, mù rén zhuàng jiàn yǒu lèi zhòng gǎn xǐ zhě yì tián suǒ, lèi zhòng, wèi qī zǐ jiā shǔ. jiù chù jī wèi běn yè, yì kěn gài tián, shāo zhù liè tíng, lián chéng ér xī, yǐ wēi xī guó." dì nǎi xià zhào, shēn chén jì wǎng zhī huǐ, yuē:" qián yǒu sī zòu, yù yì rén fù sān shí zhù biān yòng, měi kǒu qǔ sān shí qián. shì zhòng kùn lǎo ruò gū dú yě. ér jīn yòu qǐng qiǎn zú tián lún tái. lún tái xī yú chē shī qiān yú lǐ, qián kāi líng hóu jī chē shī shí, kāi líng hóu, xiōng nú jiè hé wáng lái jiàng zhě yě. wēi xū yù lí lóu lán liù guó jiē fā chù shí yíng hàn jūn, yòu zì fā bīng, fán shù wàn rén, wáng gè zì jiāng, gòng wéi chē shī, jiàng qí wáng. zhū guó bīng biàn bà, lì bù néng fù zhì dào shàng shí hàn jūn. hàn jūn pò chéng, shí zhì duō, zhuàng shì zì zài bù zú yǐ jìng shī, suī gè zì zài liáng, ér zài dào yǐ jǐn, zhì guī tú, ér shàng kǔ fá shí, bù zhōng shī lǚ zhī shì. qiáng zhě jǐn shí xù chǎn, léi zhě dào sǐ shù qiān rén. zhèn fā jiǔ quán lǘ tuó tuó fù shí, chū yù mén yíng jūn. lì zú qǐ zhāng yè, bù shèn yuǎn, rán shàng zhǒng liú shén zhòng. zhǒng liú, yán shí qián hòu lí zhǒng, bù xiāng dǎi jí. zhǒng yīn sī. nǎng zhě, zhèn zhī bù míng, yǐ jūn hòu hóng shàng shū yán' xiōng nú fù mǎ zú, zhì chéng xià, chí yán" qín rén, wǒ qǐ ruò mǎ"', wèi zhōng guó rén wéi qín rén, xí gù yán yě. qǐ ruò yóu yán qǐ rǔ. qǐ yīn qì. yòu hàn shǐ zhě jiǔ liú bù hái, gù qiǎn èr shī jiāng jūn, yù yǐ wéi shǐ zhě wēi zhòng yě. gǔ zhě qīng dài fū yǔ móu, cān yǐ shī guī, bù jí bù xíng. wèi gòng qīng dài fū móu shì, shàng bù zhuān jué, yóu zá wèn shī guī. nǎi zhě, chéng xiàng yù shǐ èr qiān dàn zhū dài fū láng wéi wén xué zhě, jiē yán xiáng shàn, ér yì zhī guà dé dà guò, yáo zài jiǔ wǔ, qí yáo yuē" kū yáng shēng huá", xiàng yuē" kū yáng shēng huá, hé kě jiǔ yě", wèi xiōng nú pò bù jiǔ. xiōng nú kùn bài. gōng chē fāng shì tài shǐ lǐ xīng zhàn qì jí tài bo guī shī, jiē yǐ wéi jí, xiōng nú bì pò, shí bù kě de yě. jīn biàn lì zhī shí, hòu bù kě zài dé. guà zhū jiàng, èr shī zuì jí. bo qiǎn zhū jiàng, ér yú guà zhōng èr shī zuì dé jí. gù zhèn qīn fā èr shī. jīn jì móu guà zhào jiē fǎn móu. shī yī láng, zǒu qiān yáng. nǎi zhě èr shī bài, jūn shì sǐ lüè lí sàn, yán sǐ jí bèi lǔ lüě, bìng zì lí sàn. bēi tòng cháng zài zhèn xīn. jīn qǐng yuǎn tián lún tái, yù qǐ tíng suì, suì, yī shēn xiǎn zhī chù kāi háng dào. shì rǎo láo tiān xià, fēi suǒ yǐ yōu rén yě. zhèn bù rěn wén. qiě xiōng nú dé hàn jiàng zhě, cháng tí yē sōu suǒ, wèn yǐ suǒ wén. sōu suǒ zhě, kǒng qí huò sī jī wén shū. jīn biān sài wèi zhèng, lán chū bù jīn, zhāng hòu zhǎng lì shǐ zú liè shòu, yǐ pí ròu wèi lì, xīn kǔ ér fēng huǒ fá, shī yì shàng jí bù dé, wèi biān sài yǒu lán chū táo wáng zhī rén, ér zhǔ zhě bù jīn. yòu zhǎng lì lì yú pí ròu, duō shǐ zhāng hòu zhī zú liè shòu, gù lìng fēng huǒ yǒu fá. yòu qí rén láo kǔ, yīn zhì bēn wáng. fán yǒu cǐ shī, jiē bù jí yú suǒ shàng wén shū. hòu jiàng zhě lái, ruò bǔ shēng kǒu lǔ, nǎi zhī zhī. jì bù shàng wén shū, suǒ yǐ dāng shí bù zhī, zhì yǒu jiàng zhě lái, jí bǔ shēng kǒu, huò lǔ dé xiōng nú rén yán zhī, nǎi zhī cǐ shì. dāng jīn wù zài jìn kē bào, zhǐ shàn fù, lì běn nóng, xiū mǎ fù lìng, yīn yǎng mǎ yǐ miǎn yáo fù yě. fù, fāng mù fǎn. yǐ bǔ quē, wú fá wǔ bèi ér yǐ. jùn guó èr qiān dàn gè shàng jìn chù mǎ fāng lüè bǔ biān zhuàng, yǔ jì duì." yǔ shàng jì zhě tóng lái fù duì. yóu shì bù fù chū jūn. ér fēng chéng xiàng chē qiān qiū wèi fù rén hóu, yǐ míng xiū xī, sī fù yǎng rén yě.
故轮台以东捷枝、渠犁,皆故国,地(轮台、渠犁,地名,今在交河、北庭界中,其地相连。)广,饶水草,有溉田五千顷以上,处温和,田美,可益通沟渠,种五穀,与中国同时熟。田一岁,有积穀,募人壮健有累重敢徙者诣田所,(累重,谓妻子家属。)就畜积为本业,益垦溉田,稍筑列亭,连城而西,以威西国。”帝乃下诏,深陈既往之悔,曰:“前有司奏,欲益人赋三十助边用,(每口取三十钱。)是重困老弱孤独也。而今又请遣卒田轮台。轮台西於车师千馀里,前开陵侯击车师时,(开陵侯,匈奴介和王来降者也。)危须、尉犁、楼兰六国皆发畜食迎汉军,又自发兵,凡数万人,王各自将,共围车师,降其王。诸国兵便罢,力不能复至道上食汉军。汉军破城,食至多,壮士自载不足以竟师,(虽各自载粮,而在道已尽,至归涂,而尚苦乏食,不终师旅之事。)强者尽食畜产,羸者道死数千人。朕发酒泉驴、橐驼负食,出玉门迎军。吏卒起张掖,不甚远,然尚冢留甚众。(冢留,言食前后离冢,不相逮及。冢音斯。)曩者,朕之不明,以军候弘上书言'匈奴缚马足,置城下,驰言“秦人,我乞若马”',(谓中国人为秦人,习故言也。乞若犹言乞汝。乞音气。)又汉使者久留不还,故遣贰师将军,欲以为使者威重也。古者卿大夫与谋,参以蓍龟,不吉不行。(谓共卿大夫谋事,尚不专决,犹杂问蓍龟。)乃者,丞相御史二千石诸大夫郎为文学者,皆言祥善,而易之卦得大过,爻在九五,(其繇曰“枯杨生华”,象曰”枯杨生华,何可久也”,谓匈奴破不久。)匈奴困败。公车方士、太史理星占气及太卜龟蓍,皆以为吉,匈奴必破,时不可得也。(今便利之时,后不可再得。)卦诸将,贰师最吉。(卜遣诸将,而於卦中贰师最得吉。)故朕亲发贰师。今计谋卦兆皆反缪。失一狼,走千羊。乃者贰师败,军士死略离散,(言死及被虏掠,并自离散。)悲痛常在朕心。今请远田轮台,欲起亭隧,(隧,依深险之处开行道。)是扰劳天下,非所以优人也。朕不忍闻。且匈奴得汉降者,常提掖搜索,问以所闻。(搜索者,恐其或私赍文书。)今边塞未正,阑出不禁,鄣候长吏使卒猎兽,以皮肉为利,辛苦而烽火乏,失亦上集不得,(为边塞有阑出逃亡之人,而主者不禁。又长吏利於皮肉,多使鄣候之卒猎兽,故令烽火有乏。又其人劳苦,因致奔亡。凡有此失,皆不集於所上文书。)后降者来,若捕生口虏,乃知之。(既不上文书,所以当时不知,至有降者来,及捕生口,或虏得匈奴人言之,乃知此事。)当今务在禁苛暴,止擅赋,力本农,脩马复令,(因养马以免徭赋也。复,方目反。)以补缺,无乏武备而已。郡国二千石各上进畜马方略补边状,与计对。”(与上计者同来赴对。)由是不复出军。而封丞相车千秋为富人侯,以明休息,思富养人也。
zhāo dì shí, nǎi yòng sāng hóng yáng qián yì, yǐ gěi shǐ wài guó zhě.
昭帝时,乃用桑弘羊前议,以给使外国者。
zhì xuān dì, qiǎn wèi sī mǎ shǐ hù shàn shàn yǐ xī shù guó. jí pò gū shī, wèi jǐn tiǎn, fēn yǐ wéi chē shī qián hòu wáng jí shān běi liù guó. shí hàn dú hù nán dào, wèi néng jǐn bìng běi dào yě. shén jué sān nián, xiōng nú rì zhú wáng lái jiàng, hù shàn shàn yǐ xī shǐ zhě zhèng jí yíng zhī, nǎi yīn shǐ jí bìng hù běi dào, gù hào yuē dū hù. dū hù zhī qǐ, zì jí zhì yǐ. yóu cǐ xiōng nú yì ruò, bù dé jìn xī yù. yú shì xǐ tún tián, tián yú běi xū jiān, pī shā chē zhī dì, jiān, jū yán fǎn. pī, fēn yě. tún tián xiào wèi shǐ shǔ dū hù. dū hù dū chá wū sūn kāng jū zhū wài guó. dū hù lǐ wū lěi chéng, qù yáng guān èr qiān qī bǎi sì shí lǐ, yǔ qú lí tián guān xiāng jìn, tǔ dì féi ráo, yú xī yù wèi zhōng, gù lǐ yān.
至宣帝,遣卫司马使护鄯善以西数国。及破姑师,未尽殄,分以为车师前后王及山北六国。时汉独护南道,未能尽并北道也。神爵三年,匈奴日逐王来降,护鄯善以西使者郑吉迎之,乃因使吉并护北道,故号曰都护。都护之起,自吉置矣。由此匈奴益弱,不得近西域。於是徙屯田,田於北胥鞬,披莎车之地,(鞬,居言反。披,分也。)屯田校尉始属都护。都护督察乌孙、康居诸外国。都护理乌垒城,去阳关二千七百四十里,与渠犁田官相近,土地肥饶,於西域为中,故理焉。
zhì yuán dì, fù wù jǐ èr xiào wèi, tún tián yú chē shī qián wáng tíng. wù jǐ, zhōng yāng, zhèn fù sì fāng, yòu kāi qú bō zhǒng, yǐ wéi yàn shèng, gù chēng wù jǐ yān. āi píng xián, zì xiāng fēn gē wèi wǔ shí wǔ guó.
至元帝,复戊己二校尉,屯田於车师前王庭。(戊己,中央,镇覆四方,又开渠播种,以为厌胜,故称戊己焉。)哀平閒,自相分割为五十五国。
fán guó, zì yì cháng chéng zhǎng jūn jiān lì dà lù bǎi zhǎng qiān zhǎng dū wèi qiě zi yú fǎn qú dàng hù jiàng xiàng zhì hóu wáng, jiē pèi hàn yìn shòu, fán sān bǎi qī shí liù rén. ér kāng jū dà ròu zhī ān xī jì bīn wū yì zhī shǔ, jiē yǐ jué yuǎn, bù zài shù zhōng. qí lái gòng xiàn, zé yǔ xiāng bào, bù dū lù zǒng lǐng yě.
凡国,自译长、城长、君、监、吏、大禄、百长、千长、都尉、且(子馀反)渠、当户、将、相至侯、王,皆佩汉印绶,凡三百七十六人。而康居、大月氏、安息、罽宾、乌弋之属,皆以绝远,不在数中。其来贡献,则与相报,不督录总领也。
zhì wáng mǎng shí, sì biān rǎo luàn, yǔ zhōng guó suì jué, bìng fù yì shǔ xiōng nú.
至王莽时,四边扰乱,与中国遂绝,并复役属匈奴。
qián wǎng xī yù yǒu èr dào, zì yuán shǐ yǐ hòu yǒu sān dào. cóng yù mén guān xī chū, jīng chuò qiāng chuò, ér zhē fǎn. zhuǎn xī, yuè cōng lǐng, jīng xuán dù, rù dà ròu zhī, wèi nán dào. cóng yù mén guān xī chū, fā dū hù jǐng, huí sān lǒng shā běi tóu, jīng jū lú cāng, cóng shā xī jǐng zhuǎn xī běi, guò lóng duī, dào gù lóu lán, zhuǎn xī yì qiū cí, zhì cōng lǐng, wèi zhōng dào. cóng yù mén guān xī běi chū, jīng héng kēng, pì sān lǒng shā jí lóng duī, chū wǔ chuán běi, dào chē shī jiè wù jǐ xiào wèi suǒ lǐ gāo chāng, zhuǎn xī yǔ zhōng dào hé qiū cí, wèi xīn dào.
前往西域有二道,自元始以后有三道。从玉门关西出,经婼羌(婼,而遮反。)转西,越葱岭,经悬度,入大月氏,为南道。从玉门关西出,发都护井,回三陇沙北头,经居卢仓,从沙西井转西北,过龙堆,到故楼兰,转西诣龟兹,至葱岭,为中道。从玉门关西北出,经横坑,辟三陇沙及龙堆,出五船北,到车师界戊己校尉所理高昌,转西与中道合龟兹,为新道。
zhì hòu hàn yǒng píng zhōng, xiōng nú xié fú zhū guó, gòng kòu hé xī jùn xiàn, jīn wǔ wēi zhāng yè děng jùn zhī dì. chéng mén zhòu bì. míng dì nǎi mìng jiāng běi zhēng xiōng nú, qǔ yī wú lú dì, jīn yī wú xiàn. zhì yí hé dū wèi yǐ tún tián, suì tōng xī yù yú tián zhū guó. xī yù zì jué liù shí wǔ zài, nǎi fù tōng yān. míng nián, shǐ fù zhì dū hù wù jǐ xiào wèi. jí míng dì bēng, yān qí qiū cí gōng méi dū hù chén mù, xiōng nú chē shī wéi wù jǐ xiào wèi.
至后汉永平中,匈奴胁服诸国,共寇河西郡县,(今武威、张掖等郡之地。)城门昼闭。明帝乃命将北征匈奴,取伊吾卢地,(今伊吾县。)置宜禾都尉以屯田,遂通西域于阗诸国。西域自绝六十五载,乃复通焉。明年,始复置都护、戊己校尉。及明帝崩,焉耆、龟兹攻没都护陈睦,匈奴、车师围戊己校尉。
zhāng dì bù yù pí bì zhōng guó yǐ shì yí dí, nǎi yíng hái wù jǐ xiào wèi, bù fù qiǎn dū hù, fù bà tún tián, xiōng nú yīn qiǎn bīng shǒu yī wú dì. shí jūn sī mǎ bān chāo liú yú tián, suí jí zhū guó.
章帝不欲疲弊中国以事夷狄,乃迎还戊己校尉,不复遣都护,复罢屯田,匈奴因遣兵守伊吾地。时军司马班超留于阗,绥集诸国。
hé dì yǒng yuán chū, dòu xiàn dà pò xiōng nú, yīn qiǎn fù xiào wèi yán pán yǎn jī yī wú, pò zhī. sān nián, bān chāo suì dìng xī yù, yīn yǐ chāo wèi dū hù, jū qiū cí. fù zhì wù jǐ xiào wèi. yú shì wǔ shí yú guó xī nà zhì nèi shǔ. qí tiáo zhī ān xī zhū guó zhì yú hǎi bīn sì wàn lǐ wài, jiē chóng yì gòng xiàn. jiǔ nián, bān chāo qiǎn yuàn gān yīng qióng lín xī hǎi ér hái, jiē qián dài suǒ bù zhì, mò bù bèi qí fēng tǔ, chuán qí zhēn guài yān. jí chāo bèi zhēng, yǐ rèn shàng wèi dū hù, shàng wèi chāo yuē:" wěi chéng jūn hòu, yí yǐ huì zhī." chāo yuē:" sài wài lì shì, běn fēi xiào zǐ shùn sūn, jiē zuì guò xǐ bǔ biān tún. ér mán yí huái niǎo shòu zhī xīn, nán yǎng yì bài. jīn jūn xìng yán jí, shuǐ qīng wú dà yú, chá zhèng bù dé xià hé, yí dàng yì jiǎn yì, kuān xiǎo guò, zǒng dà gāng ér yǐ." chāo qù hòu, shàng sī wèi suǒ qīn yuē:" wǒ yǐ bān jūn dāng yǒu qí cè, jīn suǒ yán píng píng ěr." shàng zhì shù nián, ān dì chū, xī yù bèi pàn, rú chāo suǒ jiè. pín gōng wéi dū hù rèn shàng duàn xǐ děng, cháo tíng yǐ qí xiǎn yuǎn, nán xiāng yìng fù, zhào bà dū hù, yóu cǐ suì qì xī yù. běi xiōng nú jí fù shōu shǔ zhū guó, gòng wèi biān kòu shí yú suì. dūn huáng tài shǒu cáo zōng qǐng chū bīng jī xiōng nú, fù yù jìn qǔ xī yù. dèng tài hòu bù xǔ, dàn lìng zhì hù xī yù fù xiào wèi, jū dūn huáng, jī mí ér yǐ.
和帝永元初,窦宪大破匈奴,因遣副校尉阎盘掩击伊吾,破之。三年,班超遂定西域,因以超为都护,居龟兹。复置戊己校尉。於是五十馀国悉纳质内属。其条支、安息诸国至於海滨四万里外,皆重译贡献。九年,班超遣掾甘英穷临西海而还,皆前代所不至,莫不备其风土,传其珍怪焉。及超被徵,以任尚为都护,尚谓超曰:“猥承君后,宜以诲之。”超曰:“塞外吏士,本非孝子顺孙,皆罪过徙补边屯。而蛮夷怀鸟兽之心,难养易败。今君性严急,水清无大鱼,察政不得下和,宜荡佚简易,宽小过,总大纲而已。”超去后,尚私谓所亲曰:“我以班君当有奇策,今所言平平耳。”尚至数年,安帝初,西域背叛,如超所诫。频攻围都护任尚、段禧等,朝廷以其险远,难相应赴,诏罢都护,由此遂弃西域。北匈奴即复收属诸国,共为边寇十馀岁。敦煌太守曹宗请出兵击匈奴,复欲进取西域。邓太后不许,但令置护西域副校尉,居敦煌,羁縻而已。
qí hòu xiōng nú lián yǔ chē shī rù kòu hé xī, hàn bù néng jìn, yì zhě yīn yù bì yù mén yáng guān, yǐ jué qí huàn. shàng shū chén zhōng shàng shū yuē:" chén wén bā mán zhī kòu, mò shén běi lǔ. gāo zǔ jiǒng píng chéng zhī wéi, wén dì qū gòng fèng zhī chǐ. gù xiào wǔ fèn nù, shēn wéi jiǔ cháng zhī jì, mìng qiǎn wǔ chén, fú hé jué mò, qióng pò lǔ tíng. suì kāi hé xī sì jùn, yǐ gé jué nán qiāng, shōu sān shí liù guó, duàn xiōng nú yòu bì. shì yǐ chán yú gū tè, cuàn jī yuǎn cáng. yóu cǐ guān zhī, róng dí kě yǐ wēi fú, nán yǐ huà xiá. xī yù nèi fù rì jiǔ, qū qū dōng xiàng kòu guān zhě shù yǐ, cǐ qí bù lè xiōng nú mù hàn zhī xiào yě. jīn běi lǔ yǐ pò chē shī, shì bì nán gōng shàn shàn, qì ér bù jiù, zé zhū guó cóng yǐ. ruò rán, zé lǔ cái huì yì zēng, dǎn shì yì zhí, wēi lín nán qiāng, yǔ zhī jiāo lián. rú cǐ, hé xī sì jùn wēi yǐ. hé xī jì wēi, bù dé bù jiù, zé bǎi bèi zhī yì xìng, bù zī zhī fèi fā yǐ. yì zhě dàn niàn xī guó jué yuǎn, xù zhī fán fèi, bú jiàn xiān dài kǔ xīn qín láo zhī yì yě. chén yǐ wéi dūn huáng yí zhì xiào wèi, àn jiù zēng sì jùn tún bīng, yǐ xī fǔ zhū guó. shù zú zhé chōng wàn lǐ, zhèn bù xiōng nú." tài hòu yòu zhào bān chāo zhī zǐ yǒng wèn zhī. yǒng yì yuē:" xī zhě xiào wǔ huáng dì huàn xiōng nú qiáng shèng, kāi tōng xī yù, zhū lùn zhě yǐ wéi duó xiōng nú fǔ cáng, duàn qí yòu bì. zāo wáng mǎng cuàn dào, zhēng qiú wú yàn, hú yí fèn dú, suì yǐ bèi pàn. guāng wǔ zhōng xīng, wèi huáng wài shì, gù xiōng nú fù qiáng, qū lǜ zhū guó. jí zhì yǒng píng, zài gōng dūn huáng hé xī jùn, chéng mén zhòu bì. míng dì mìng wǔ chén chū zhēng xī yù, gù xiōng nú yuǎn dùn, biān jìng dé ān. jí zhì yǒng yuán, mò bù nèi shǔ. huì xián zhě qiāng luàn, xī yù fù jué, běi lǔ suì qiǎn zé zhū guó, bèi qí bū zū, gāo qí jià zhí, yán yǐ qī huì. shàn shàn chē shī jiē huái fèn nù, sī lè shì hàn, qí lù wú cóng. qián suǒ yǐ shí yǒu pàn zhě, jiē yóu mù yǎng shī yí, hái wèi qí hài. jiù dūn huáng jùn yǒu yíng bīng sān bǎi rén, yí fù zhī, fù zhì hù xī yù fù xiào wèi, jū yú dūn huáng, rú yǒng yuán gù shì. yòu yí qiǎn xī yù zhǎng shǐ jiāng wǔ bǎi rén tún lóu lán, xī dāng yān qí qiū cí jìng lù, nán qiáng shàn shàn yú tián xīn dǎn, běi gǎn xiōng nú, dōng jìn dūn huáng. rú cǐ chéng biàn." cháng lè wèi wèi tán xiǎn děng nán yuē:" cháo tíng qián suǒ yǐ qì xī yù zhě, yǐ qí wú yì yú zhōng guó ér fèi nán gōng yě. jīn chē shī yǐ shǔ xiōng nú, shàn shàn bù kě bǎo xìn, yī zhāo fǎn fù, bān jiāng jūn néng bǎo běi lǔ bù wéi biān hài hū?" yǒng duì yuē:" jīn zhōng guó zhì zhōu mù zhě, yǐ jìn jùn xiàn jiān huá dào zéi yě. ruò zhōu mù néng bǎo dào zéi bù qǐ zhě, chén yì yuàn yǐ yāo zhǎn bǎo xiōng nú zhī bù wéi biān hài yě. jīn tōng xī yù zé lǔ shì bì ruò, lǔ shì ruò zé wéi huàn wēi yǐ. shú yǔ guī qí fǔ cáng, xù qí yòu bì zāi! wèi zhì xiào wèi yǐ gǎn běi fǔ xī, shè zhǎng shǐ yǐ zhāo huái zhū guó, ruò qì ér bù lì, zé xī yù qū jiù běi lǔ, yuán biān zhī jùn jiāng shòu kùn kǔ, kǒng hé xī chéng mén fù yǒu zhòu bì zhī jǐng yǐ. jīn bù kuò kāi cháo tíng zhī dé, ér jū tún shù zhī fèi, ruò běi lǔ suì chì, qǐ ān biān jiǔ cháng zhī cè zāi!" dà wèi shǔ máo zhěn nán yuē:" jīn ruò zhì xiào wèi, zé xī yù luò yì qiǎn shǐ, qiú suǒ wú yàn, yǔ zhī zé fèi nán gōng, bù yǔ zé shī qí xīn. yī zhāo wèi xiōng nú suǒ pò, dāng fù qiú jiù, zé wèi yì dà yǐ." yǒng duì yuē:" jīn shè yǐ xī yù guī xiōng nú, ér shǐ qí yīn xī yù zū rù zhī ráo, bīng mǎ zhī zhòng, yǐ rǎo dòng yuán biān, shì wèi fù chóu chóu zhī cái, zēng bào yí zhī shì yě. zhì xiào wèi zhě, xuān wēi bù dé, yǐ xì zhū guó nèi xiàng zhī xīn, yǐ yí xiōng nú jì yú zhī qíng, ér wú fèi cái hào guó zhī lǜ yě. qiě xī yù zhī rén wú tā qiú suǒ, qí lái rù zhě, bù guò lǐn shí ér yǐ. jīn ruò jù jué, shì bì běi shǔ, yí lǔ bìng lì yǐ kòu bìng liáng, zé zhōng guó zhī fèi bù zhǐ shí yì." yú shì cóng zhōng yǒng yì. nǎi yǐ yǒng wèi xī yù zhǎng shǐ, jiāng wǔ bǎi rén xī tún liǔ zhōng. jīn jiāo hé jùn xiàn. yǒng suì pò píng chē shī. zì jiàn wǔ zhì yú yán guāng, xī yù sān jué fù tōng.
其后匈奴连与车师入寇河西,汉不能禁,议者因欲闭玉门、阳关,以绝其患。尚书陈忠上疏曰:“臣闻八蛮之寇,莫甚北虏。高祖窘平城之围,文帝屈供奉之耻。故孝武愤怒,深惟久长之计,命遣武臣,浮河绝漠,穷破虏庭。遂开河西四郡,以隔绝南羌,收三十六国,断匈奴右臂。是以单于孤特,窜迹远藏。由此观之,戎狄可以威服,难以化狎。西域内附日久,区区东向扣关者数矣,此其不乐匈奴、慕汉之效也。今北虏已破车师,势必南攻鄯善,弃而不救,则诸国从矣。若然,则虏财贿益增,胆势益殖,威临南羌,与之交连。如此,河西四郡危矣。河西既危,不得不救,则百倍之役兴,不訾之费发矣。议者但念西国绝远,恤之烦费,不见先代苦心勤劳之意也。臣以为敦煌宜置校尉,按旧增四郡屯兵,以西抚诸国。庶足折冲万里,震怖匈奴。”太后又召班超之子勇问之。勇议曰:“昔者孝武皇帝患匈奴强盛,开通西域,诸论者以为夺匈奴府藏,断其右臂。遭王莽篡盗,徵求无厌,胡夷忿毒,遂以背叛。光武中兴,未遑外事,故匈奴负强,驱率诸国。及至永平,再攻敦煌、河西郡,城门昼闭。明帝命武臣出征西域,故匈奴远遁,边境得安。及至永元,莫不内属。会閒者羌乱,西域复绝,北虏遂遣责诸国,备其逋租,高其价直,严以期会。鄯善、车师皆怀忿怒,思乐事汉,其路无从。前所以时有叛者,皆由牧养失宜,还为其害。旧敦煌郡有营兵三百人,宜复之,复置护西域副校尉,居於敦煌,如永元故事。又宜遣西域长史将五百人屯楼兰,西当焉耆、龟兹径路,南强鄯善、于阗心胆,北扞匈奴,东近敦煌。如此诚便。”长乐卫尉谭显等难曰:“朝廷前所以弃西域者,以其无益於中国而费难供也。今车师已属匈奴,鄯善不可保信,一朝反覆,班将军能保北虏不为边害乎?”勇对曰:“今中国置州牧者,以禁郡县奸猾盗贼也。若州牧能保盗贼不起者,臣亦愿以腰斩保匈奴之不为边害也。今通西域则虏势必弱,虏势弱则为患微矣。孰与归其府藏,续其右臂哉!为置校尉以扞北抚西,设长史以招怀诸国,若弃而不立,则西域屈就北虏,缘边之郡将受困苦,恐河西城门复有昼闭之儆矣。今不廓开朝廷之德,而拘屯戍之费,若北虏遂炽,岂安边久长之策哉!”大尉属毛轸难曰:“今若置校尉,则西域络绎遣使,求索无厌,与之则费难供,不与则失其心。一朝为匈奴所迫,当复求救,则为役大矣。”勇对曰:“今设以西域归匈奴,而使其因西域租入之饶,兵马之众,以扰动缘边,是为富仇雠之财,增暴夷之势也。置校尉者,宣威布德,以系诸国内向之心,以疑匈奴觊觎之情,而无费财耗国之虑也。且西域之人无他求索,其来入者,不过廪食而已。今若拒绝,势必北属,夷虏并力以寇并、凉,则中国之费不止十亿。”於是从忠、勇议。乃以勇为西域长史,将五百人西屯柳中。(今交河郡县。)勇遂破平车师。自建武至於延光,西域三绝复通。
shùn dì yǒng jiàn èr nián, yǒng fù jī jiàng yān qí. yú shì qiū cí shū lè yú tián shā chē děng shí qī guó jiē lái fú cóng, ér wū sūn cōng lǐng yǐ xī suì jué. liù nián, dì yǐ yī wú jiù gāo yú zhī dì, bàng jìn xī yù, xiōng nú zī zhī yǐ wéi chāo bào, fù lìng kāi shè tún tián rú yǒng yuán shí shì, zhì yī wú sī mǎ yī rén. zì yáng jiā yǐ hòu, cháo wēi shāo sǔn, zhū guó jiāo fàng, zhuǎn xiāng líng fá yǐ.
顺帝永建二年,勇复击降焉耆。於是龟兹、疏勒、于阗、莎车等十七国皆来服从,而乌孙、葱岭以西遂绝。六年,帝以伊吾旧膏腴之地,傍近西域,匈奴资之以为抄暴,复令开设屯田如永元时事,置伊吾司马一人。自阳嘉以后,朝威稍损,诸国骄放,转相陵伐矣。
zì wèi jí jìn, zhōng yuán duō gù, xī yù cháo gòng bù guò sān shù guó yān.
自魏及晋,中原多故,西域朝贡不过三数国焉。
zhì hòu wèi tài wǔ dì, shǐ dǒng wǎn shǐ xī yù, hái, jù yán qí dì wèi sān yù: zì cōng lǐng yǐ dōng, liú shā yǐ xī wèi yī yù gū mò yǐ nán, ròu zhī yǐ běi wèi yī yù liǎng hǎi zhī jiān, shuǐ zé yǐ nán wèi yī yù. sān yù zhī nèi, zhū xiǎo qú zhǎng gài yǐ bǎi shù. qí chū xī yù, gèng wéi sì dào: zì yù mén dù liú shā, xī xíng èr qiān lǐ zhì shàn shàn, wèi yī dào zì yù mén dù liú shā, běi xíng èr qiān èr bǎi lǐ zhì chē shī, wèi yī dào cóng shā chē xī xíng yī bǎi lǐ zhì cōng lǐng, xī qiān sān bǎi lǐ zhì jiā bù, wèi yī dào zì shā chē xī nán wǔ bǎi lǐ zhì cōng lǐng, xī nán qiān sān bǎi lǐ zhì bō lù, wèi yī dào yān. yú shì gòng xiàn zhě shí yǒu liù guó.
至后魏太武帝,使董琬使西域,还,具言其地为三域:自葱岭以东,流沙以西为一域;姑墨以南,月氏以北为一域;两海之间,水泽以南为一域。三域之内,诸小渠长盖以百数。其出西域,更为四道:自玉门度流沙,西行二千里至鄯善,为一道;自玉门度流沙,北行二千二百里至车师,为一道;从莎车西行一百里至葱岭,西千三百里至伽部,为一道;自莎车西南五百里至葱岭,西南千三百里至波路,为一道焉。於是贡献者十有六国。
xiào wén yán xìng zhōng, shàng shū zòu yǐ dūn huáng yī zhèn, jiè yuǎn xī běi, kòu zéi lù chōng, lǜ huò bù gù, yù yí jiù liáng zhōu. qún guān huì yì. jǐ shì zhōng hán xiù yuē:" cǐ cù guó zhī shì, fēi pì tǔ zhī yí. yú wèi dūn huáng zhī lì, qí lái jiǔ yǐ. suī tǔ lín qiáng kòu, ér bīng rén sù xí, zòng yǒu jiān qiè, bù néng wéi hài, xún cháng zhì shù, zú yǐ zì quán, jìn duàn běi dí zhī chān tú, tuì sāi xī yí zhī kuī lù. ruò xǐ jiù gū zāng, lǜ rén huái yì yì, huò tān liú zhòng qiān, qíng bù yuàn xǐ, tuō yǐn kòu nèi qīn, shēn wèi guó huàn. qiě dūn huáng qù liáng sà jí qiān yú lǐ, shí yuǎn jiù jìn, fáng zhì yǒu quē. yī zhāo fèi zhì, shì qǐ róng xīn, zé yí dí jiāo gòu, hù xiāng lái wǎng. kǒng chǒu tú xié qì, qīn qiè liáng tǔ, biān yì fán xìng, jiān nán fāng shén." nǎi cóng xiù yì.
孝文延兴中,尚书奏以敦煌一镇,介远西北,寇贼路冲,虑或不固,欲移就凉州。群官会议。给事中韩秀曰:“此蹙国之事,非辟土之宜。愚谓敦煌之立,其来久矣。虽土邻强寇,而兵人素习,纵有奸窃,不能为害,循常置戍,足以自全,进断北狄之觇途,退塞西夷之闚路。若徙就姑臧,虑人怀异意,或贪留重迁,情不愿徙,脱引寇内侵,深为国患。且敦煌去凉卅及千馀里,拾远就近,防制有阙。一朝废置,是启戎心,则夷狄交构,互相来往。恐丑徒协契,侵窃凉土,边役繁兴,艰难方甚。”乃从秀议。
suí yáng dì shí, qiǎn shì yù shǐ wéi jié sī lì cóng shì dù xíng mǎn shǐ yú xī fān zhū guó. zhì jì bīn, dé mǎ nǎo bēi wáng shè chéng, dé fó jīng shǐ guó, dé shí wǔ nǚ shī zi pí huǒ shǔ máo ér hái. dì fù lìng péi jǔ yú wǔ wēi zhāng yè xián wǎng lái yǐ yǐn zhì zhī, jiē dàn yǐ hòu lì, lìng zhuǎn xiāng fěng yù. dà yè zhōng, xiāng shuài ér lái zhāo zhě sì shí yú guó, dì yīn zhì xī róng xiào wèi yǐ yìng jiē zhī. zì dūn huáng xī chū yù mén yáng guān, shè shàn shàn, běi tōng yī wú qiān lǐ. zì yī wú běi tōng chē shī qián bù gāo chāng bì qiān èr bǎi lǐ. zì gāo chāng bì běi tōng chē shī hòu bù jīn pú chéng jīn běi tíng fǔ xiàn. wǔ bǎi lǐ. cǐ qí xī yù zhī mén hù nèi dì, gù hàn wù jǐ xiào wèi gèng hù tún yān. yī wú dì yí wǔ gǔ sāng má pú táo, qí běi jí liǔ zhōng jiē gāo yú zhī dì. gù hàn dì yǔ xiōng nú zhēng chē shī yī wú, yǐ zhì xī yù. zhì suí, yǒu shāng hú zá jū, shèng bīng qiān yú rén, fù yú tiě lè, rén shén jiāo hàn, jué tián liáng wò. suí mò nèi shǔ, zhì yī wú jùn. shǔ tiān xià luàn, yòu chén tū jué.
隋炀帝时,遣侍御史韦节、司隶从事杜行满使於西蕃诸国。至罽宾,得玛瑙杯;王舍城,得佛经;史国,得十舞女、师子皮、火鼠毛而还。帝复令裴矩於武威、张掖閒往来以引致之,皆啗以厚利,令转相讽谕。大业中,相率而来朝者四十馀国,帝因置西戎校尉以应接之。自敦煌西出玉门、阳关,涉鄯善,北通伊吾千里。自伊吾北通车师前部高昌壁千二百里。自高昌壁北通车师后部金蒲城(今北庭府县。)五百里。此其西域之门户内地,故汉戊己校尉更互屯焉。伊吾地宜五穀、桑、麻、蒲萄,其北及柳中皆膏腴之地。故汉帝与匈奴争车师、伊吾,以制西域。至隋,有商胡杂居,胜兵千馀人,附於铁勒,人甚骄悍,厥田良沃。隋末内属,置伊吾郡。属天下乱,又臣突厥。
dà táng zhēn guān sì nián, yǐ xié lì pò miè, suì jǔ qí shǔ qī chéng lái jiàng, yīn liè qí dì wèi xī yī zhōu, tóng yú biān hù. zhì wǔ tài hòu rú yì chū, wǔ wēi jūn zǒng guǎn wáng xiào jié dà pò tǔ fān, fù qiū cí yú tián shū lè suì yè sì zhèn, zì shì zhū guó cháo gòng, móu yú qián dài yǐ. shén lóng yǐ hòu, hēi yī dà shí qiáng shèng, jiàn bìng zhū guó, zhì yú xī hǎi, fēn bīng zhèn shǒu yān. zú zi huán suí zhèn xī jié dù shǐ gāo xiān zhī xī zhēng, tiān bǎo shí zài zhì xī hǎi, bǎo yìng chū, yīn jiǎ shāng chuán bó zì guǎng zhōu ér huí, zhe jīng xíng jì. jīn zhī suǒ zuǎn, qí xiǎo guó wú yì wén zhě, zé bù xiá lù yān. zhū jiā zuǎn xī yù shì, jiē duō yǐn zhū sēng yóu lì zhuàn jì, rú fǎ míng yóu tiān zhú jì zhī sēng zài wài guó shì fǎ shèng lì zhū guó chuán dào ān xī yù zhì. wéi fó guó jì tán yǒng wài guó chuán zhì měng wài guó chuán zhī tán dì wū shān míng fān jīng fǎ shī wài guó chuán zhī lèi, jiē shèng lùn shì shì guǐ yì qí jī, cān yǐ tā shū, zé jiē pī miù, gù duō lüè yān.
大唐贞观四年,以颉利破灭,遂举其属七城来降,因列其地为西伊州,同於编户。至武太后如意初,武威军总管王孝杰大破吐番,复龟兹、于阗、疏勒、碎叶四镇,自是诸国朝贡,侔於前代矣。神龙以后,黑衣大食强盛,渐并诸国,至於西海,分兵镇守焉。(族子环随镇西节度使高仙芝西征,天宝十载至西海,宝应初,因贾商船舶自广州而回,著经行记。)今之所纂,其小国无异闻者,则不暇录焉。(诸家纂西域事,皆多引诸僧游历传记,如法明游天竺记、支僧载外国事、法盛历诸国传、道安西域志。惟佛国记、昙勇外国传、智猛外国传、支昙谛乌山铭、翻经法师外国传之类,皆盛论释氏诡异奇迹,参以他书,则皆纰谬,故多略焉。)
lóu lán
楼兰
lóu lán, zài chuò qiāng xī běi, hàn shí tōng yān. wáng lǐ yū ní chéng, qù yáng guān qiān liù bǎi lǐ, dōng qù cháng ān liù qiān yī bǎi lǐ. hù qiān wǔ bǎi. xī běi qù dū hù lǐ suǒ qiān bā bǎi lǐ, zhì shān guó qiān sān bǎi yú lǐ, cǐ guó shān jū, gù míng shān guó. xī běi zhì chē shī qiān jiǔ bǎi lǐ. dì shā lǔ, jì tián yǎng gǔ páng guó. guó duō chū jiā wěi chēng liǔ hú tóng bái cǎo. bái cǎo, niú mǎ suǒ shì yě. hú tóng shì tóng, chóng shí qí shù ér mò xià liú chū zhě, sú míng wéi hú tóng lèi, yán shì yǎn lèi yě. kě yǐ hàn jīn yín. rén suí xù mù zhú shuǐ cǎo, yǒu lǘ mǎ, duō tuó tuó. néng zuò bīng qì, yǔ chuò qiāng tóng.
楼兰,在婼羌西北,汉时通焉。王理扜泥城,去阳关千六百里,东去长安六千一百里。户千五百。西北去都护理所千八百里,至山国千三百馀里,(此国山居,故名山国。)西北至车师千九百里。地沙卤,寄田仰穀旁国。国多出葭苇、檉柳、胡桐、白草。(白草,牛马所嗜也。胡桐似桐,虫食其树而沫下流出者,俗名为胡桐泪,言似眼泪也。可以汗金银。)人随畜牧逐水草,有驴马,多橐驼。能作兵器,与婼羌同。
chū, hàn wǔ dì yīn zhāng qiān zhī yán, gān xīn yù tōng dà yuān zhū guó, shǐ zhě yī suì zhōng duō zhì shí yú bèi. lóu lán gū shī dāng dào, kǔ zhī, měi gōng jǐ shǐ zhě, shòu qí láo fèi, gù yàn kǔ yě. gōng jié hàn shǐ wáng huī děng. hàn jiāng zhào pò nú lǜ shǔ guó qí wèi zhū wài guó shǔ hàn zhě. jí jùn bīng jī zhī, lǔ lóu lán wáng, suì pò gū shī, yú shì liè tíng zhàng zhì yù mén yǐ. lóu lán jì xiáng fú gòng xiàn, xiōng nú wén, fā bīng jī zhī. yú shì lóu lán qiǎn yī zi zhì xiōng nú, yī zi zhì hàn. hòu èr shī jiāng jūn jī dà yuān, biàn dào yǐn bīng bǔ lóu lán wáng. jiāng yì quē, bù zé wáng, duì yuē:" xiǎo guó zài dà guó xián, bù liǎng shǔ wú yǐ zì ān, yuàn xǐ guó rù yú hàn dì." shàng zhí qí yán, qiǎn guī guó. lóu lán wáng sǐ, hòu wáng lì. lóu lán guó zuì zài dōng chuí, jìn hàn, dāng bái lóng duī, fá shuǐ cǎo, cháng zhǔ fā dào, fù shuǐ dān liáng, sòng yíng hàn shǐ, yòu shù wèi lì zú suǒ kòu, chéng ài bù biàn yǔ hàn tōng. ài dú yuē yì. hòu fù wèi xiōng nú fǎn xián, shù zhē hàn shǐ. zhāo dì qiǎn píng lè jiān fù jiè zǐ wǎng cì qí wáng, xuán shǒu běi què xià. nǎi lì qí dì wèi tú qí wèi wáng, gēng míng qí guó wèi shàn shàn. wáng zì qǐng tiān zǐ yuē:" shēn zài hàn jiǔ, jīn guī, dān ruò, ér qián wáng yǒu zi zài, kǒng wèi suǒ jù. guó zhōng yǒu yī xún chéng, qí dì féi měi, yuàn hàn qiǎn yī jiāng tún tián jī gǔ, lìng chén dé yī qí wēi zhòng." yú shì hàn qiǎn sī mǎ yī rén, lì shì sì shí rén, tián yī xún yǐ zhèn fǔ zhī. qí hòu zhì dū wèi, yī xún guān zhì shǐ cǐ yǐ. shàn shàn dāng hàn dào chōng, xī tōng qiě mò qiě, cǐ yú fǎn. qī bǎi èr shí lǐ. zì qiě mò yǐ wǎng jiē zhǒng wǔ gǔ, tǔ dì cǎo mù chǎn chù zuò bīng, lüè yǔ hàn tóng. zì hòu wú wén.
初,汉武帝因张骞之言,甘心欲通大宛诸国,使者一岁中多至十馀辈。楼兰、姑师当道,苦之,(每供给使者,受其劳费,故厌苦也。)攻劫汉使王恢等。汉将赵破奴率属国骑(谓诸外国属汉者。)及郡兵击之,虏楼兰王,遂破姑师,於是列亭障至玉门矣。楼兰既降服贡献,匈奴闻,发兵击之。於是楼兰遣一子质匈奴,一子质汉。后贰师将军击大宛,便道引兵捕楼兰王。将诣阙,簿责王,对曰:“小国在大国閒,不两属无以自安,愿徙国入於汉地。”上直其言,遣归国。楼兰王死,后王立。楼兰国最在东垂,近汉,当白龙堆,乏水草,常主发道,负水担粮,送迎汉使,又数为吏卒所寇,惩艾不便与汉通。(艾读曰乂。)后复为匈奴反閒,数遮汉使。昭帝遣平乐监傅介子往刺其王,悬首北阙下。乃立其弟尉屠耆为王,更名其国为鄯善。王自请天子曰:“身在汉久,今归,单弱,而前王有子在,恐为所拒。国中有伊循城,其地肥美,愿汉遣一将屯田积穀,令臣得依其威重。”於是汉遣司马一人,吏士四十人,田伊循以镇抚之。其后置都尉,伊循官置始此矣。鄯善当汉道冲,西通且末(且,此余反。)七百二十里。自且末以往皆种五穀,土地、草木、产畜、作兵,略与汉同。自后无闻。
zhì hòu wèi tài wǔ shí, qí guó wèi jǔ qú ān zhōu suǒ gōng, qí wáng xī bēn qiě mò, ér qiě mò yì shǔ zhī. xī wèi dà tǒng bā nián, qí wáng xiōng shàn lái lǜ zhòng nèi fù.
至后魏太武时,其国为沮渠安周所攻,其王西奔且末,而且末役属之。西魏大统八年,其王兄鄯来率众内附。
qiě mò
且末
qiě mò guó, hàn shí tōng yān. wáng zhì qiě mò chéng, qù cháng ān liù qiān bā bǎi lǐ. hù èr bǎi sān shí. xī běi zhì dū hù lǐ suǒ èr qiān èr bǎi lǐ, běi jiē yù lí dīng líng, dōng jiē bái tí, xī jiē bō sī jīng jué, nán zhì xiǎo wǎn kě sān rì xíng. dì yǒu pú táo zhū guǒ. rén jiē jiǎn fā, zhe zhān mào, xiǎo xiù yī, wèi shān zé kāi jǐng ér fèng qián. duō niú yáng luó lǘ. qí wáng ān mò shēn pán, liáng wǔ dì pǔ tōng wǔ nián, qiǎn shǐ gòng xiàn, wèi zhī mò guó. liáng shǐ yún jí qiě mò. qí guó xī běi yǒu liú shā shù bǎi lǐ, xià yuè yǒu rè fēng, wèi xíng lǚ zhī huàn. fēng zhī yù zhì, lǎo tuó xiān zhī, jí míng ér jù lì, mái kǒu bí yú shā zhōng, rén měi yǐ wéi hòu, jí jiāng zhān yōng bì bí kǒu. qí fēng xùn shǐ, sī xū guò jǐn, ruò bù fáng zhě, bì zhì wēi bì.
且末国,汉时通焉。王治且末城,去长安六千八百里。户二百三十。西北至都护理所二千二百里,北接尉犁、丁零,东接白提,西接波斯、精绝,南至小宛可三日行。地有蒲萄诸果。人皆翦发,著毡帽,小袖衣,为衫则开颈而缝前。多牛羊骡驴。其王安末深盘,梁武帝普通五年,遣使贡献,谓之末国。(梁史云即且末。)其国西北有流沙数百里,夏月有热风,为行旅之患。风之欲至,老驼先知,即鸣而聚立,埋口鼻於沙中,人每以为候,即将毡拥蔽鼻口。其风迅驶,斯须过尽,若不防者,必至危毙。
yú mí
杅弥
yú mí, hàn shí tōng yān. wáng lǐ yú mí chéng, qù cháng ān jiǔ qiān sān bǎi lǐ. hù sān qiān sān bǎi. dōng běi zhì dū hù lǐ suǒ sān qiān wǔ bǎi lǐ, nán yǔ qú lēi dōng běi yǔ qiū cí xī běi yǔ gū mò jiē, xī tōng yú tián sì bǎi lǐ. hòu hàn gǎi qí guó yuē jū mí, jū níng mí chéng, yì yuē níng mí chéng guó. shùn dì yǒng jiàn zhōng, wèi yú tián wáng fàng qián pò shā qí wáng xìng. yáng jiā chū, dūn huáng tài shǒu xú yóu qiǎn shū lè fā bīng jī pò yú tián, suì gèng lì jū mí wáng. líng dì xī píng zhōng, yòu wèi yú tián suǒ pò, shā lüě dài jìn, zhòng cái qiān kǒu.
杅弥,汉时通焉。王理杅弥城,去长安九千三百里。户三千三百。东北至都护理所三千五百里,南与渠勒、东北与龟兹、西北与姑墨接,西通于阗四百里。后汉改其国曰拘弥,居宁弥城,亦曰宁弥城国。顺帝永建中,为于阗王放前破杀其王兴。阳嘉初,敦煌太守徐由遣疏勒发兵击破于阗,遂更立拘弥王。灵帝熹平中,又为于阗所破,杀掠殆尽,众才千口。
chē shī gāo chāng fù
车师(高昌附)
chē shī qián wáng hòu wáng, bìng hàn shí tōng yān. qián wáng guó yī yuē qián bù, lǐ jiāo hé chéng. jīn jiāo hé jùn. shuǐ fèn liú rào chéng xià, gù wèi hào. qù cháng ān bā qiān yī bǎi lǐ. hù qiān wǔ bǎi. xī nán zhì dū hù lǐ suǒ qiān bā bǎi lǐ. xī yù zhǎng shǐ jí wù jǐ xiào wèi bìng lǐ yú cǐ. qù dūn huáng shí sān rì xíng. qí dì dōng xī sān bǎi lǐ, nán běi wǔ bǎi lǐ, sì miàn duō dà shān. hòu wáng guó lǐ wù tú gǔ, jí jīn pú chéng, jīn běi tíng fǔ pú lèi xiàn yě. qù cháng ān bā qiān jiǔ bǎi lǐ. hù liù bǎi. xī nán zhì dū hù lǐ suǒ yī qiān èr bǎi sān shí yú lǐ, běi yǔ xiōng nú jiē.
车师前王、后王,并汉时通焉。前王国一曰前部,理交河城。(今交河郡。)水分流绕城下,故为号。去长安八千一百里。户千五百。西南至都护理所千八百里。西域长史及戊己校尉并理於此。去敦煌十三日行。其地东西三百里,南北五百里,四面多大山。后王国理务涂谷,(即今蒲城,今北庭府蒲类县也。)去长安八千九百里。户六百。西南至都护理所一千二百三十馀里,北与匈奴接。
chū hàn wǔ dì zhēng hé sì nián zhōng, qiǎn chóng hé hóu mǎ tōng jiāng zhū guó zhī bīng, gòng wéi chē shī, chē shī wáng xiáng fú. hòu qí wáng wū guì yǔ xiōng nú jié qīn, suì jiào zhī zhē hàn dào tōng wū sūn zhě. xuān dì dì jié èr nián, qiǎn shì láng zhèng jí xiào wèi sī mǎ xī yīn xǔ lì fǎn. jiāng miǎn xíng zuì rén tián qú lí, jī gǔ, yù yǐ gōng chē shī. zhì qiū shōu gǔ, jí xī fā chéng guō zhū guó bīng gòng jī chē shī, gōng jiāo hé chéng, pò zhī. wáng shàng zài běi shí chéng zhōng, wèi dé, huì jí shí jǐn, guī qú lí tián. qiū shōu hòu, gèng wǎng gōng shí chéng. wáng nǎi qīng qí bēn wū sūn yān. jí hái tián qú lí jí chē shī, yì jī gǔ yǐ ān xī guó, qīn xiōng nú. xiōng nú dà chén jiē yuē:" chē shī dì féi měi, jìn xiōng nú, shǐ hàn dé zhī, duō tián jī gǔ, bì hài wǒ guó, bù kě bù zhēng yě." qiǎn qí lái jī jí, jí jiāng tián shì zú bǎo chē shī chéng. xiōng nú wéi chéng shù rì nǎi jiě. jí shàng shū:" chē shī qù qú lí qiān yú lǐ, xián yǐ shān hé, běi jìn xiōng nú, hàn bīng zài qú lí zhě shì bù néng xiāng jiù, yuàn yì tián zú." yú shì zhào gù chē shī tài zǐ jūn sù zài yān qí zhě, lì yǐ wéi wáng, jǐn xǐ chē shī guó rén lìng jū qú lí, suì yǐ chē shī gù dì yǔ xiōng nú. chē shī wáng dé jìn hàn tián guān, yǔ xiōng nú jué, yì ān lè qīn hàn. qí hòu zhì wù jǐ xiào wèi, tún tián chē shī gù dì. jí jīn jiāo hé jùn. hàn qǔ zhī, yǐ zhì xiào wèi.
初汉武帝征和四年中,遣重合侯马通将诸国之兵,共围车师,车师王降服。后其王乌贵与匈奴结亲,遂教之遮汉道通乌孙者。宣帝地节二年,遣侍郎郑吉、校尉司马憙(音许吏反。)将免刑罪人田渠犁,积穀,欲以攻车师。至秋收穀,吉、憙发城郭诸国兵共击车师,攻交河城,破之。王尚在北石城中,未得,会吉食尽,归渠犁田。秋收后,更往攻石城。王乃轻骑奔乌孙焉。吉还田渠犁及车师,益积穀以安西国,侵匈奴。匈奴大臣皆曰:“车师地肥美,近匈奴,使汉得之,多田积穀,必害我国,不可不争也。”遣骑来击吉,吉将田士卒保车师城。匈奴围城数日乃解。吉上书:“车师去渠犁千馀里,閒以山河,北近匈奴,汉兵在渠犁者势不能相救,愿益田卒。”於是召故车师太子军宿在焉耆者,立以为王,尽徙车师国人令居渠犁,遂以车师故地与匈奴。车师王得近汉田官,与匈奴绝,亦安乐亲汉。其后置戊己校尉,屯田车师故地。(即今交河郡。汉取之,以置校尉。)
píng dì yuán shǐ zhōng, chē shī hòu wáng guó yǒu xīn dào, chū wǔ chuán běi, tōng yù mén guān, wǎng lái chà jìn, wù jǐ xiào wèi xú pǔ yù kāi yǐ shěng dào lǐ, bì bái lóng duī zhī è. chē shī hòu wáng gū jù yīn gōu yǐ dào tōng dāng wèi zhǔ zhì, xīn bù biàn yě. zhǔ, zhī zhǔ yě. yán yǒu suǒ zhì lì, ér zhī zhǔ yú jǐ, gù xīn bù biàn yě. zhǔ yīn zhú yǔ fǎn. dì yòu pō yǔ xiōng nú nán jiāng jūn dì jiē, qí hòu jǔ guó jiàng xiōng nú. jǐn jǔ yī guó zhī zhòng. shì shí, wáng mǎng yì xiōng nú chán yú xǐ, chán yú nù, dà jī běi biān, ér xī yù yì wǎ jiě. yān qí guó jìn xiōng nú, xiān pàn, shā dū hù dàn qīn, mǎng bù néng tǎo, xī yù yīn jué.
平帝元始中,车师后王国有新道,出五船北,通玉门关,往来差近,戊己校尉徐普欲开以省道里,避白龙堆之阨。车师后王姑句(音钩)以道通当为拄置,心不便也。(拄,支拄也。言有所置立,而支拄於己,故心不便也。拄音竹禹反。)地又颇与匈奴南将军地接,其后举国降匈奴。(尽举一国之众。)是时,王莽易匈奴单于玺,单于怒,大击北边,而西域亦瓦解。焉耆国近匈奴,先叛,杀都护但钦,莽不能讨,西域因绝。
zhì hòu hàn hé dì yǒng yuán èr nián, dà jiàng jūn dòu xiàn pò běi xiōng nú, chē shī zhèn shè, zhī shè fǎn. qián hòu wáng gè qiǎn zi rù shì. qí hòu lǚ pàn. zhì ān dì yán guāng sì nián, zhǎng shǐ bān yǒng jī qí hòu wáng jūn jiù, dà pò, zhǎn zhī. huán dì yǒng xīng chū, hòu bù wáng ā luó duō gōng wéi hàn tún tián qiě gù chéng, shā shāng lì shì. hòu bù hòu tàn zhē lǐng yú rén pàn ā luó duō, yì hàn jiàng. ā luó duō cóng bǎi yú qí wáng zǒu běi xiōng nú zhōng. hàn lì hòu bù gù wáng jūn jiù zhì zǐ bēi jūn wèi hòu bù wáng. ā luó duō fù cóng xiōng nú zhōng lái jiàng, yú shì gèng lì ā luó duō wèi wáng, jiāng bēi jūn hái dūn huáng, yǐ hòu bù rén sān bǎi zhàng bié shǔ yì zhī. shí qí shuì. zhàng zhě, yóu zhōng guó hù zhī shù.
至后汉和帝永元二年,大将军窦宪破北匈奴,车师震慴,(之涉反。)前后王各遣子入侍。其后屡叛。至安帝延光四年,长史班勇击其后王军就,大破,斩之。桓帝永兴初,后部王阿罗多攻围汉屯田且固城,杀伤吏士。后部候炭遮领馀人叛阿罗多,诣汉降。阿罗多从百馀骑亡走北匈奴中。汉立后部故王军就质子卑君为后部王。阿罗多复从匈奴中来降,於是更立阿罗多为王,将卑君还敦煌,以后部人三百帐别属役之。(食其税。帐者,犹中国户之数。)
zhì wèi shí, cì qí wáng yī duō lí shǒu wèi shì zhōng, hào dà dū wèi. jìn yǐ jiāo hé chéng wèi gāo chāng jùn. gài yīn qí dì gāo chǎng rén shù chāng shèng lì míng. huò yún xī hàn wǔ dì qiǎn bīng xī tǎo, shī lǚ dùn bì zhě yīn zhù yān, yǒu hàn shí gāo chāng lěi gù yě. zhāng guǐ lǚ guāng jǔ qú méng xùn zài hé xī, jiē zhì tài shǒu yǐ tǒng zhī.
至魏时,赐其王壹多离守魏侍中,号大都尉。晋以交河城为高昌郡。(盖因其地高敞、人庶昌盛立名。或云昔汉武帝遣兵西讨,师旅顿弊者因住焉,有汉时高昌垒故也。)张轨、吕光、沮渠蒙逊在河西,皆置太守以统之。
hòu wèi tài wǔ shí, qí qián bù wáng wèi jǔ qú wú huì suǒ gōng, qiǎn shǐ shàng biǎo yún:" bù néng zì quán, suì shě guó dōng bēn, sān fēn miǎn yī, zài yān qí dōng jiè, xìng chuí zhèn jiù." wèi shǐ fǔ wèi, kāi yān qí cāng gěi zhī. wén chéng dì mò, qí dì yòu wèi rú rú suǒ bìng, lì hǎn bó zhōu wèi wáng. gāo chāng chēng wáng zì cǐ shǐ. hǎn, kǔ làn fǎn. xiào wén tài hé wǔ nián, gāo chē wáng ā fú zhì luó shā hǎn wáng, yǐ dūn huáng rén zhāng mèng míng wèi gāo chāng wáng. tài hé èr nián, mèng míng wèi guó rén suǒ shā, lì mǎ rú wèi wáng, yǐ gǒng gù lǐ qū jiā wèi zuǒ yòu zhǎng shǐ. rú yòu tōng shǐ hòu wèi, qǐng nèi shǔ. rén jiē liàn tǔ, bù yuàn dōng qiān, xiāng yǔ shā rú, lì jiā wèi wáng. qū jiā zì líng fèng, jīn chéng jùn yú zhōng rén. jīn jùn dì. jì lì wèi wáng, huì yān qí wèi yè dā suǒ pò, zhòng bù néng zì lì, qǐng zhǔ yú jiā. jiā qiǎn qí dì èr zi wèi yān qí wáng, yóu shì shǐ dà, yì wèi guó rén suǒ fú.
后魏太武时,其前部王为沮渠无讳所攻,遣使上表云:“不能自全,遂舍国东奔,三分免一,在焉耆东界,幸垂赈救。”魏使抚慰,开焉耆仓给之。文成帝末,其地又为蠕蠕所并,立阚伯周为王。(高昌称王自此始。阚,苦滥反。)孝文太和五年,高车王阿伏至罗杀阚王,以敦煌人张孟明为高昌王。太和二年,孟明为国人所杀,立马儒为王,以巩顾礼、麹嘉为左右长史。儒又通使后魏,请内属。人皆恋土,不愿东迁,相与杀儒,立嘉为王。麹嘉字灵凤,金城郡榆中人。(今郡地。)既立为王,会焉耆为嚈哒所破,众不能自立,请主於嘉。嘉遣其第二子为焉耆王,由是始大,益为国人所服。
qí dū chéng zhōu huí qiān bā bǎi sì shí bù, yú zuò shì huà lǔ āi gōng wèn zhèng yú kǒng zǐ zhī xiàng. guó nèi yǒu chéng shí bā, zhì sì shí liù zhèn. guān yǒu lìng yǐn, yǒu jiāo hé gōng, tián dì gōng, jiē qí wáng zǐ yě. yú guān duō tóng zhōng guó. dà shì jué zhī yú wáng, xiǎo shì zé tài zǐ jí èr gōng suí zhuàng duàn. píng zhāng lù jì, shì qì jí chú, jí shū zhī wài, wú jiǔ zhǎng wén àn. guān rén suī yǒu liè wèi, bìng wú cáo fǔ, wéi měi cháo jí yú yá mén, píng yì zhòng shì. zhū chéng gè yǒu hù cáo shuǐ cáo tián cáo. měi chéng qiǎn sī mǎ shì láng xiāng jiān jiǎn jiào, míng wéi chéng lìng. fú shì, zhàng fū cóng hú fǎ, fù rén lüè tóng huá xià. bīng qì yǒu gōng jiàn dāo dùn jiǎ shuò. wén zì yì tóng huá xià, jiān yòng hú shū. yǒu máo shī lún yǔ xiào jīng lì dài zi shǐ, jí xué guān dì zǐ, yǐ xiāng jiào shòu. suī xí dú zhī, ér jiē wèi hú yǔ. fù shuì zé jì tián shū yín, wú zhě shū má bù. qí xíng fǎ fēng sú hūn yīn sāng zàng yǔ huá xià dà tóng. qí rén miàn mào lèi gāo lí, biàn fā shī zhī yú bèi, nǚ zǐ tóu fà biàn ér chuí. qí dì gāo zào, duō shí qì, qì hòu wēn nuǎn, yǔ yì zhōu xiāng sì. gǔ mài zài shú, yí cán, duō wǔ guǒ. yǒu cǎo míng wéi yáng cì, qí shàng shēng mì, ér wèi shèn jiā. chì yán rú zhū, bái yán rú yù. duō pú táo jiǔ. sú shì tiān shén, jiān xìn fó fǎ. guó zhōng yáng mǎ mù yú yǐn pì, yǐ bì wài kòu, fēi guì rén bù zhī qí suǒ. yòu yǒu cǎo shí rú jiǎn, zhōng sī rú xì lú, míng wéi bái dié zi, guó rén qǔ zhī yǐ wéi bù, jiāo shì yòng yān. qí guó běi yǒu chì shí shān, shān běi qī shí lǐ yǒu tān hàn shān, xià yǒu jī xuě. cǐ shān zhī běi, tiě lè jiè yě. cóng wǔ wēi xī běi yǒu jié lù, dù shā qì yī qiān yú lǐ, sì miàn máng rán, wú yǒu xī jìng. yù wǎng zhě, bù kě zhǔn jì, wéi yǐ rén chù hái gǔ jí tuó fèn wèi yàn. lù zhōng huò wén gē kū zhī shēng, xíng rén xún zhī, duō zhì wáng shī, gài chī mèi wǎng liǎng yě. gù shāng lǚ wǎng lái, duō qǔ yī wú lù.
其都城周回千八百四十步,於坐室画鲁哀公问政於孔子之像。国内有城十八,置四十六镇。官有令尹,有交河公,田地公,皆其王子也。馀官多同中国。大事决之於王,小事则太子及二公随状断。平章录纪,事讫即除,籍书之外,无久掌文案。官人虽有列位,并无曹府,唯每朝集於衙门,评议众事。诸城各有户曹、水曹、田曹。每城遣司马、侍郎相监检校,名为城令。服饰,丈夫从胡法,妇人略同华夏。兵器有弓、箭、刀、楯、甲、槊。文字亦同华夏,兼用胡书。有毛诗、论语、孝经、历代子史,集学官弟子,以相教授。虽习读之,而皆为胡语。赋税则计田输银,无者输麻布。其刑法、风俗、婚姻、丧葬与华夏大同。其人面貌类高丽,辫发施之於背,女子头发辫而垂。其地高燥,多石碛,气候温暖,与益州相似。穀麦再熟,宜蚕,多五果。有草名为羊刺,其上生蜜,而味甚佳。赤盐如朱,白盐如玉。多蒲萄酒。俗事天神,兼信佛法。国中羊马牧於隐僻,以避外寇,非贵人不知其所。又有草实如茧,中丝如细纑,名为白叠子,国人取织以为布,交市用焉。其国北有赤石山,山北七十里有贪汗山,夏有积雪。此山之北,铁勒界也。从武威西北有捷路,度沙碛一千馀里,四面茫然,无有蹊径。欲往者,不可准记,唯以人畜骸骨及驼粪为验。路中或闻歌哭之声,行人寻之,多致亡失,盖魑魅魍魉也。故商旅往来,多取伊吾路。
xiào míng dì zhèng guāng zhōng, jiā qiǎn shǐ qiú jiè wǔ jīng zhū shǐ, bìng qǐng guó zǐ zhù jiào liú xiè yǐ wéi bó shì.
孝明帝正光中,嘉遣使求借五经、诸史,并请国子助教刘燮以为博士。
suí wén dì kāi huáng zhōng, tū jué pò qí sì chéng, yǒu èr qiān rén lái guī zhōng guó. jiā sūn bó yǎ lì, qí dà mǔ běn tū jué kè hán nǚ, qí fù sǐ, tū jué lìng yī qí sú, bó yǎ bù cóng zhě jiǔ zhī. tū jué bī zhī, bù dé yǐ ér cóng. yáng dì dà yè wǔ nián, bó yǎ lái zhāo, yīn cóng jī gāo lí. hái, shàng zōng nǚ huá róng gōng zhǔ. bā nián, guī fān.
隋文帝开皇中,突厥破其四城,有二千人来归中国。嘉孙伯雅立,其大母本突厥可汗女,其父死,突厥令依其俗,伯雅不从者久之。突厥逼之,不得已而从。炀帝大业五年,伯雅来朝,因从击高丽。还,尚宗女华容公主。八年,归蕃。
zhì dà táng wǔ dé zhōng, qiǎn shǐ xiàn gǒu, cí xióng gè yī, gāo liù cùn, zhǎng chǐ yú, xìng shén huì, néng qiān mǎ xián zhú, yún běn shēng fú lǐn guó. qí hòu bù gòng zhí gòng. zhēn guān sì nián, qí wáng wén tài lái zhāo. bó yǎ zi. hòu yǔ xī tū jué lián jié, zhū guó cháo gòng zhě, jiē lù chū gāo chāng, wén tài shāo yōng jué zhī. zhì shí sān nián, tài zōng wèi qí shǐ yuē:" gāo chāng shù nián lái zhāo gòng tuō lüè. wǒ shǐ rén zhì bǐ, wén tài yún:' yīng fēi yú tiān, zhì cuàn yú hāo, māo yóu yú táng, shǔ ān yú xué, gè dé qí suǒ, qǐ bù kuài yé!' míng nián dāng fā bīng, yǐ jī rǔ guó." shí sì nián bā yuè, jiāo hé dào héng jūn dà zǒng guǎn hóu jūn jí píng gāo chāng guó, xià qí jùn sān xiàn wǔ chéng sān shí èr, hù bā qiān sì shí liù, kǒu wàn qī qiān qī bǎi sān shí, mǎ sì qiān sān bǎi pǐ. tài zōng yǐ qí dì wèi xī zhōu, yǐ jiāo hé chéng wèi jiāo hé xiàn, shǐ chāng chéng wèi tiān shān xiàn, tián dì chéng wèi liǔ zhōng xiàn, dōng zhèn chéng wèi pú chāng xiàn, gāo chāng chéng wèi gāo chāng xiàn. chū, xī tū jué qiǎn qí yè hù tún bīng yú kè hán fú tú chéng, yǔ gāo chāng wèi yǐng xiǎng, zhì shì jù ér lái jiàng, yǐ qí dì wèi tíng zhōu, bìng zhì pú lèi xiàn, měi suì diào nèi dì gèng fā qiān rén zhèn è yān.
至大唐武德中,遣使献狗,雌雄各一,高六寸,长尺馀,性甚惠,能牵马衔烛,云本生拂菻国。其后不供职贡。贞观四年,其王文泰来朝。(伯雅子。)后与西突厥连结,诸国朝贡者,皆路出高昌,文泰稍拥绝之。至十三年,太宗谓其使曰:“高昌数年来朝贡脱略。我使人至彼,文泰云:'鹰飞於天,雉窜於蒿,猫游於堂,鼠安於穴,各得其所,岂不快耶!'明年当发兵,以击汝国。”十四年八月,交河道行军大总管侯君集平高昌国,下其郡三、县五、城三十二,户八千四十六,口万七千七百三十,马四千三百疋。太宗以其地为西州,以交河城为交河县,始昌城为天山县,田地城为柳中县,东镇城为蒲昌县,高昌城为高昌县。初,西突厥遣其叶护屯兵於可汗浮图城,与高昌为影响,至是惧而来降,以其地为庭州,并置蒲类县,每岁调内地更发千人镇遏焉。
huáng mén shì láng chǔ suì liáng shàng shū yuē:" chén wén gǔ zhě zhé hòu, bì xiān huá xià ér hòu róng dí, wù guǎng dé huà, bù shì xiá huāng. shì yǐ zhōu xuān báo fá, zhì jìng ér zhǐ shǐ huáng yuǎn sāi, zhōng guó fēn lí. hàn wǔ fù wén jǐng zhī jù cái, wán shì mǎ zhī yú lì, shǐ tōng xī yù, jiāng sān shí nián. fù dé tiān mǎ yú wǎn chéng, cǎi pú táo yú ān xī. ér hǎi nèi kōng jié, shēng rén wù gù, suǒ yǐ zū zhì liù chù, suàn zhì zhōu chē, yīn zhī nián xiōng, dào zéi bìng qǐ. sōu sù dū wèi sāng hóng yáng fù xī zhǔ yì, qǐng qiǎn shì zú yuǎn tián lún tái, zhù chéng yǐ wēi xī yù. wǔ dì fān rán zhuī huǐ, qì lún tái zhī yě, xià āi tòng zhī zhào, rén shén gǎn yuè, hǎi nèi yì kāng. xiàng shǐ bù rán, shēng líng jǐn yǐ. shì yǐ guāng wǔ zhōng xīng, bù yú cōng lǐng xiào zhāng jí wèi, dū hù lái guī. jīn zhū miè gāo chāng, wēi jiā xī yù, shōu qí jīng ní, yǐ wéi zhōu xiàn. rán zé wáng shī chū fā zhī suì, hé xī gōng yì zhī nián, fēi chú wǎn sù, shí shì jiǔ kōng, shù jùn xiāo rán, wǔ nián bù fù. bì xià suì qiǎn qiān yú rén yuǎn shì tún shù, zhōng nián lí bié, wàn lǐ sī guī. qù zhě zī zhuāng, zì xū yíng bàn, jì mài shū sù, qīng qí jī zhù. jīng tú sǐ wáng, fù zài yán wài. jiān qiǎn zuì rén, zēng qí fáng è. bǐ zuì rén zhě, shēng yú fàn sì, zhōng cháo duò yè, fàn jìn wéi gōng, bì néng rǎo yú biān chéng, wú yì yú xíng zhèn. suǒ qiǎn zhī nèi, fù yǒu táo wáng, guān sī bǔ zhuō, wèi guó shēng shì. shè lìng zhāng yè chén fēi, jiǔ quán fēng jǔ, qǐ néng dé gāo chāng yī rén dòu sù ér jí shì hū? zhōng xū qǐ fā lǒng yòu zhū zhōu, xīng chí diàn jī. yóu sī ér yán, cǐ hé xī zhě fāng jǐ fù xīn, bǐ gāo chāng zhě tā rén shǒu zú, qǐ dé mí fèi zhōng huá, yǐ shì wú yòng. shū yuē' bù zuò wú yì hài yǒu yì', cǐ zhī wèi yě. bì xià píng xié lì yǐ shā sāi, miè tǔ hún yú xī hǎi, tū jué yú zhòng, wèi lì kè hán, tǔ hún yí méng, gèng shù jūn zhǎng. fù lì gāo chāng, fēi wú qián lì, cǐ suǒ wèi yǒu zuì ér zhū zhī, jì fú ér lì zhī. sì hǎi bǎi mán, shuí bù wén jiàn, rú dòng huái shēng, wèi wēi mù dé. yí zé gāo chāng kě lì zhě ér lì zhī, zhēng gěi shǒu lǐng, jiān huán běn guó, fù dài hàn ēn, zhǎng wèi fān hàn. zhōng guó bù rǎo, jì fù qiě níng, chuán zhī zǐ sūn, yǐ yí yǒng dài yǐ." bù cóng.
黄门侍郎褚遂良上疏曰:“臣闻古者哲后,必先华夏而后戎狄,务广德化,不事遐荒。是以周宣薄伐,至境而止;始皇远塞,中国分离。汉武负文景之聚财,玩士马之馀力,始通西域,将三十年。复得天马於宛城,采蒲萄於安息。而海内空竭,生人物故,所以租至六畜,算至舟车,因之年凶,盗贼并起。搜粟都尉桑弘羊复希主意,请遣士卒远田轮台,筑城以威西域。武帝翻然追悔,弃轮台之野,下哀痛之诏,人神感悦,海内乂康。向使不然,生灵尽矣。是以光武中兴,不逾葱岭;孝章即位,都护来归。今诛灭高昌,威加西域,收其鲸鲵,以为州县。然则王师初发之岁,河西供役之年,飞刍輓粟,十室九空,数郡萧然,五年不复。陛下岁遣千馀人远事屯戍,终年离别,万里思归。去者资装,自须营办,既卖菽粟,倾其机杼。经途死亡,复在言外。兼遣罪人,增其防遏。彼罪人者,生於贩肆,终朝惰业,犯禁违公,必能扰於边城,无益於行阵。所遣之内,复有逃亡,官司捕捉,为国生事。设令张掖尘飞,酒泉烽举,岂能得高昌一人斗粟而及事乎?终须起发陇右诸州,星驰电击。由斯而言,此河西者方己腹心,彼高昌者他人手足,岂得麋费中华,以事无用。书曰'不作无益害有益',此之谓也。陛下平颉利以沙塞,灭吐浑於西海,突厥馀众,为立可汗,吐浑遗萌,更树君长。复立高昌,非无前例,此所谓有罪而诛之,既伏而立之。四海百蛮,谁不闻见,蠕动怀生,畏威慕德。宜择高昌可立者而立之,徵给首领,兼还本国,负戴汉恩,长为藩翰。中国不扰,既富且宁,传之子孙,以贻永代矣。”不从。
qiū cí
龟兹
qiū cí, yī yuē qiū zī, yòu yuē qū cí. hàn shí tōng yān. wáng lǐ yán chéng, jīn míng yī luó lú chéng. dōu bái shān zhī nán èr bǎi lǐ, suí xī yù tú jì yún:" bái shān yī míng ā jié shān, cháng yǒu huǒ jí yān, jí shì chū náo shā zhī chù." dōng qù cháng ān qī qiān wǔ bǎi lǐ. hù qī qiān. nán yǔ jīng jué dōng nán yǔ qiě mò xī nán yǔ yú mí běi yǔ wū sūn xī yǔ gū mò jiē. néng zhù yě. sú yǒu chéng guō. dōng zhì dū hù lǐ suǒ wū lěi chéng sì bǎi lǐ. wū lěi hù bǎi shí. yǔ dū hù tóng lǐ. qí nán sān bǎi lǐ zhì qú lí. qú lí, chéng dū wèi yī rén, hù bǎi sān shí. dōng běi yǔ yù lí dōng nán yǔ qiě mò nán yǔ jīng jué jiē. zhāo dì tián lún tái, yǔ qú lí dì jiē xiāng lián yě. xuān dì shí, wū sūn gōng zhǔ qiǎn nǚ. dōng yǒu dà hé dōng liú, hào jì shù shuǐ, jù hàn shū zé huáng hé yě. qí zhēn huáng hé yě, jiàn yōng zhōu xī píng jùn piān.
龟兹,(一曰丘兹,又曰屈茨。)汉时通焉。王理延城,(今名伊逻卢城。)都白山之南二百里,(隋西域图记云:“白山一名阿羯山,常有火及烟,即是出硇砂之处。”)东去长安七千五百里。户七千。南与精绝、东南与且末、西南与杅弥、北与乌孙、西与姑墨接。能铸冶。俗有城郭。东至都护理所乌垒城四百里。乌垒户百十。与都护同理。其南三百里至渠犁。渠犁,城都尉一人,户百三十。东北与尉犁、东南与且末、南与精绝接。昭帝田轮台,与渠犁地皆相连也。宣帝时,乌孙公主遣女。东有大河东流,号计戍水,据汉书则黄河也。(其真黄河也,见雍州西平郡篇。)
dà táng zhēn guān èr shí sān nián, jiāng jūn ā shǐ nà shè ěr fá qiū cí, lǔ qí wáng ér guī, lì sì zǐ sù jī wèi wáng. jīn ān xī dōu fǔ suǒ lǐ, zé qiū cí chéng yě. jīn wáng zé zhèn zhī hòu yě. jīn bìng yǒu hàn shí gū mò wēn sù wèi tóu sān guó zhī dì.
大唐贞观二十三年,将军阿史那社尔伐龟兹,虏其王而归,立嗣子素稽为王。今安西都府所理,则龟兹城也。今王则震之后也。今并有汉时姑墨、温宿、尉头三国之地。