strong bīng yī strong
兵一
bīng xù
兵序
sān huáng wú wèi, tiān xià yǐ zhì. wǔ dì xíng jiào, bīng yóu shì xìng, suǒ wèi" dà xíng yòng jiǎ bīng, ér chén zhū yuán yě", yú shì yǒu bǔ suì zhī zhàn, bǎn quán zhī shī. ruò zhì dé qí yí zé zhì ān, shī qí yí zé luàn wēi.
三皇無為,天下以治。五帝行教,兵由是興,所謂"大刑用甲兵,而陳諸原野",於是有補遂之戰,阪泉之師。若製得其宜則治安,失其宜則亂危。
shāng zhōu yǐ qián, fēng jiàn wǔ děng, bīng biàn hǎi nèi, qiáng ruò xiāng bìng. qín shì xuē píng, bà hóu zhì shǒu, lì dài yīn xí, wěi zhèng jùn xiàn. miǎn xún zhì dù kě cǎi, wéi yǒu hàn shì zú zhēng: zhòng bīng xī zài jīng shī, sì biān dàn shè tíng zhàng yòu yí tiān xià háo zú, còu jū sān fǔ líng yì, yǐ wèi qiáng gàn ruò zhī zhī shì yě. huò yǒu sì yí qīn yì, zé cóng zhōng mìng jiāng, fā wǔ yíng qí shì, liù jùn liáng jiā. èr shī lóu chuán fú bō xià lài, xián yīn shì lì chēng, bì shì zé shěng. suī wèi huò zhī xūn gāo jī zhòng, shēn fèng cháo qǐng, bīng jiē sàn guī. sī chéng dé qí yí yě. qí hòu ruò wáng gāng jiě niǔ, zhǔ quán wài fēn, fān hàn jì chóng, zhòng lì zì shèng, wèn dǐng qīng zhòng, wú dài wú zhī, rú dōng hàn zhī dǒng zhuō yuán shào, jìn zhī wáng dūn huán xuán, sòng xiè huì liú yì xuān, qí chén dá wáng jìng zé, liáng hóu jǐng, chén huá jiǎo, hòu wèi ěr zhū róng gāo huān zhī lèi shì yǐ. sī chéng shī qí yí yě.
商周以前,封建五等,兵遍海內,強弱相併。秦氏削平,罷侯置守,歷代因襲,委政郡縣。緬尋制度可采,唯有漢氏足徵:重兵悉在京師,四邊但設亭障;又移天下豪族,輳居三輔陵邑,以為強幹弱枝之勢也。或有四夷侵軼,則從中命將,發五營騎士,六郡良家。貳師、樓船、伏波、下瀨,咸因事立稱,畢事則省。雖衛、霍之勛高績重,身奉朝請,兵皆散歸。斯誠得其宜也。其後若王綱解紐,主權外分,藩翰既崇,眾力自盛,問鼎輕重,無代無之,如東漢之董卓、袁紹,晉之王敦、桓玄,宋謝晦、劉義宣,齊陳達、王敬則,梁侯景,陳華皎,後魏爾朱榮、高歡之類是矣。斯誠失其宜也。
guó cháo lǐ jìng píng tū jué, lǐ jī miè gāo lì, hóu jūn jí fù gāo chāng, sū dìng fāng yí bǎi jì, lǐ jìng xuán wáng xiào jié lóu shī dé liú shěn lǐ jiē shì qīng xiàng, lǜ bīng yù róng, róng píng shī hái, bìng wú jiǔ zhèn. qí zài biān jìng, wéi míng fēng suì, shěn chì hòu, lì zhàng sāi, bèi bù yú ér yǐ. shí ān biān zhī liáng suàn, wèi guó jiā zhī yǒng tú. xuán zōng yù jí, chéng píng suì jiǔ, tiān xià yì ān, cái yīn lì shèng. kāi yuán èr shí nián yǐ hòu, yāo gōng zhī jiāng, wù huī fēng lüè, yǐ gān shàng xīn, jiāng yù dàng miè xī, qì dān, jiǎn chú mán tǔ bō, sàng shī zhě shī wàn ér yán yī, shèng dí zhě huò yī ér yán wàn, chǒng xī yún jí, jiāo jīn suì zēng. gē shū hàn tǒng xī fāng èr shī, ān lù shān tǒng dōng běi sān shī, jiàn gèng zhī zú, jù shòu guān míng jùn xiàn zhī jī, qìng wèi lù zhì. kāi yuán chū, měi suì biān fèi yuē yòng qián èr bǎi wàn guàn, kāi yuán mò yǐ zhì yī qiān wàn guàn, tiān bǎo mò gèng jiā sì wǔ bǎi wàn yǐ. àn bīng bù gé, pò dí zhàn gōng gè yǒu chà děng, qí shòu guān qiān cái yī èr. tiān bǎo yǐ hòu, biān shuài hù chǒng, biàn qǐng shǔ guān, yì zhōu suì chéng fǔ fāng zhōu ān tái fǔ bié jiāng guǒ yì zhī lèi, měi yī zhì zé tóng shòu qiān yú rén, qí yú kě zhī. suī zài háng xián, jǐn wú bái shēn zhě. guān fǔ jí shuò fāng hé lǒng sì shí yú jùn, hé běi sān shí yú jùn, měi jùn guān cāng sù duō zhě bǎi wàn shí, shǎo bù jiǎn wǔ shí wàn shí, gěi chōng xíng guān lù. jì tiān bǎo mò, wú bù qìng yǐ. mí hào tiān xià, ruò sī zhī shén. yú shì xiāo jiāng ruì shì shàn mǎ jīng jīn, kōng yú jīng shī, cuì yú èr tǒng. biān chuí shì qiáng jì rú cǐ, cháo tíng shì ruò yòu rú bǐ, jiān rén chéng biàn, lè huò jì yù, xié zhī yǐ hài, yòu zhī yǐ lì. lù shān chēng bīng nèi wǔ, wèi bì sù xù xiōng móu, shì gù dì bī zé shì yí, lì móu zé luàn qǐ, shì lǐ bù dé bù rán yě.
國朝李靖平突厥,李勣滅高麗,侯君集覆高昌,蘇定方夷百濟,李敬玄、王孝傑、婁師德、劉審禮皆是卿相,率兵御戎,戎平師還,並無久鎮。其在邊境,唯明烽燧,審斥候,立障塞,備不虞而已。實安邊之良算,為國家之永圖。玄宗御極,承平歲久,天下乂安,財殷力盛。開元二十年以後,邀功之將,務恢封略,以甘上心,將欲盪滅奚,契丹,翦除蠻、吐蕃,喪師者失萬而言一,勝敵者獲一而言萬,寵錫雲極,驕矜遂增。哥舒翰統西方二師,安祿山統東北三師,踐更之卒,俱授官名;郡縣之積,罄為祿秩。(開元初,每歲邊費約用錢二百萬貫,開元末已至一千萬貫,天寶末更加四五百萬矣。按兵部格,破敵戰功各有差等,其授官千才一二。天寶以後,邊帥怙寵,便請署官,易州遂城府、坊州安台府別將、果毅之類,每一制則同授千餘人,其餘可知。雖在行閒,僅無白身者。關輔及朔方、河、隴四十餘郡,河北三十餘郡,每郡官倉粟多者百萬石,少不減五十萬石,給充行官祿。暨天寶末,無不罄矣。麋耗天下,若斯之甚。)於是驍將銳士、善馬精金,空於京師,萃於二統。邊陲勢強既如此,朝庭勢弱又如彼,奸人乘便,樂禍覬欲,脅之以害,誘之以利。祿山稱兵內侮,未必素蓄凶謀,是故地逼則勢疑,力侔則亂起,事理不得不然也。
xī hàn zǔ fēn liè tǔ dì, fēng jiàn wáng hóu, wú ruì dú bēi ruò ér zhōng, hán péng jiē qiáng dà ér bèi. jiǎ yì dǔ qī guó zhī shèng, xiàn shū yún:" zhì tiān xià zhě, lìng hǎi nèi zhī shì, rú shēn zhī shǐ bì, bì zhī shǐ zhǐ, mò bù zhì cóng. ruò dàn ér bù néng gǎi zuò, mò dà běn xiǎo, zhōng wèi huò luàn." wén jǐng yīn xún mò gé, suì zhì zhū cuò zhī míng. xiàng shǐ zhì zhì dé qí shì yí, zhū hóu shú bù xìn shùn? jiān móu xié jì, xiāo yú xiōng huái, qǐ fù yǒu gàn jì zuò luàn zhī shì hū! yǔ yuē" cháo wèi yī zhōu, xī chéng jié zhí", xíng shì qū zhī ér zhì cǐ yǐ. yòu bīng fǎ yuē:" jiāng zhě, rén zhī sī mìng, guó jiā ān wēi zhī zhǔ." gù dāng xiān zhī yǐ zhōng hé, hòu zhī yǐ cái qì. huò wèi xún qí xìng, gǒu qiú qí yòng, shòu yǐ xiān rèn, wěi zhī zhuān zǎi, lì quán yī qù, wù qíng suí zhī, shì qí zhī yù, bù qí rán yǐ.
昔漢祖分裂土地,封建王侯,吳芮獨卑弱而忠,韓、彭皆強大而悖。賈誼睹七國之盛,獻書云:"治天下者,令海內之勢,如身之使臂,臂之使指,莫不制從。若憚而不能改作,末大本小,終為禍亂。"文景因循莫革,遂致誅錯之名。向使制置得其適宜,諸侯孰不信順?奸謀邪計,銷於胸懷,豈復有干紀作亂之事乎!語曰"朝為伊、周,夕成桀、跖",形勢驅之而至此矣。又兵法曰:"將者,人之司命,國家安危之主。"固當先之以中和,後之以材器。或未馴其性,苟求其用,授以銛刃,委之專宰,利權一去,物情隨之,噬臍之喻,不其然矣。
fū róng shì, yǒu guó zhī dà zhě. zì xī zhì néng zhī shì, jiē lì yán zuò xùn. qí shèng yě, huò yàn zhī fēng niǎo qī yào, huò cān yǐ yīn yáng rì chén qí jiào zhèn yě, huò mù yǐ tiān dì wǔ xíng, huò biàn wèi lóng shé niǎo shòu. rén zhī cōng yǐng, fāng liè xuān miǎn, zhī jí xiōng guān hūn zhī lǐ, xí qìng diào fǔ yǎng zhī róng, shāo huò fēi jīng, zé guāi cháng dù. gù zhòng ní rù miào, měi shì jiē wèn, shì bì bù miǎn yǒu suǒ shī yě. shěn qí wàn qiān jiè fū, chū zì lǘ jǐng, ruò shǐ xīn cún jìn tuì zhī lìng, ěr tīng jīn gǔ zhī shēng, shǒu qí jī cì zhī yí, zú qū é guàn zhī shì, suí dì xíng ér biàn zhèn, biāo chí diàn fā zhī jí, yīn wǒ biàn ér chéng dí, shèng fù qǐng kè zhī jiān, shì fán mù duō, yīng jī xún gǔ, dé bù lìng zhòng xīn xì míng shù ér wú xiá, ān néng fèn yǒng ruì ér zhēng lì zāi! yǐ yú guǎn kuī, tú yǒu qí shuō, zhǐ kǒng suī jiào yì nán bì chéng. rán qí xùn shì yě, dàn shǐ wén gǔ ér jìn, wén jīn ér zhǐ, zuò zuò jǔ cuò, zuǒ xuán yòu chōu, shí qí zhì zhǐ huī, xí qì xiè lì biàn, sī kě yǐ. qí fǔ zhòng yě, yǒu shǔn yōng zhī ēn, tóu láo zhī jūn, xié kuàng zhī gǎn, xíng lìng zhī bì, shǎng fá zhī mìng. sī kě yǐ. cǐ nǎi yòng wú ruò zú, zhàn wú jiān dí, ér kuàng yǐ zhí fá qū yǐ shùn tǎo nì zhě hū! ruò yǐ fēng niǎo kě zhēng, zé xiè ài xiāo míng yá qí ér kè má qiū, sòng wǔ huī zhé shěn shuǐ ér pò lú xún ruò yǐ rì chén kě píng, zé dèng yǔ yīn guǐ hài kè jié, hòu wèi chéng jiǎ zǐ shèng dí lüè jǔ yī èr, bù qí zhèng yú? shì xī xián nán qí dào, shén qí shì, lìng zhòng xīn zhī mò cè, bǐ zhǐ gù zhī jiē cóng.
夫戎事,有國之大者。自昔智能之士,皆立言作訓。其勝也,或驗之風鳥七曜,或參以陰陽日辰;其教陣也,或目以天地五行,或變為龍蛇鳥獸。人之聰穎,方列軒冕,知吉凶冠婚之禮,習慶弔俯仰之容,稍或非精,則乖常度。故仲尼入廟,每事皆問,是必不免有所失也。矧其萬千介夫,出自閭井,若使心存進退之令,耳聽金鼓之聲,手俟擊刺之宜,足趨鵝鸛之勢,隨地形而變陣,飈馳電發之疾,因我便而乘敵,勝負頃刻之間,事繁目多,應機循古,得不令眾心系名數而無暇,安能奮勇銳而爭利哉!以愚管窺,徒有其說,只恐雖教亦難必成。然其訓士也,但使聞鼓而進,聞金而止,坐作舉措,左旋右抽,識旗幟指麾,習器械利便,斯可矣。其撫眾也,有吮癰之恩,投醪之均,挾纊之感,行令之必,(賞罰之命。)斯可矣。此乃用無弱卒,戰無堅敵,而況以直伐曲、以順討逆者乎!若以風鳥可徵,則謝艾梟鳴牙旗而克麻秋,宋武麾折瀋水而破盧循;若以日辰可憑,則鄧禹因癸亥克捷,後魏乘甲子勝敵;略舉一二,不其證歟?似昔賢難其道,神其事,令眾心之莫測,俾指顧之皆從。
yǔ yǒu zhī yuē:" tiān shí bù rú dì lì, dì lì bù rú rén hé." chéng wèi dé bīng shù zhī yào yě. yǐ wèi sūn wǔ suǒ zhe shí sān piān, zhǐ jí sī dào, gù zhī wǎng xī xíng shī zhì shèng, chéng dāng jiē jīng qí lǐ. jīn zhé jùn zhí yǔ sūn wǔ shū zhī yì xiāng xié, bìng pō xiāng lèi zhě zuǎn zhī, shù pī juàn zú jiàn chéng bài zài sī yǐ. fán bīng yǐ qí shèng, jiē yīn jī ér fā, dàn qǔ shì pō xiāng lèi, bù bì yī èr jiē tóng, lǎn zhī zhě xìng chá yān. qí yǔ sūn zi yì zhèng xiāng xié zhě, jí zhū shū qí mù pō xiāng lèi zhě, jí yǔ mò shū. qí fǎ zhì kě shì yú jīn zhī yòng zhě, yì fù zhī yú běn mù zhī mò.
語有之曰:"天時不如地利,地利不如人和。"誠謂得兵術之要也。以為孫武所著十三篇,旨極斯道,故知往昔行師制勝,誠當皆精其理。今輒捃摭與孫武書之義相協,並頗相類者纂之,庶披卷足見成敗在斯矣。(凡兵以奇勝,皆因機而發,但取事頗相類,不必一二皆同,覽之者幸察焉。其與孫子義正相協者,即朱書其目;頗相類者,即與墨書。其法制可適於今之用者,亦附之於本目之末。)
dì yī xù bīng shōu zhòng xuǎn zé fù lì jūn jīn zhì fù lùn jiāng sōu cái fù
第一 敘兵 收眾 選擇(附) 立軍 今制(附) 論將 搜才(附)
dì èr fǎ zhì zá jiào lìng fù
第二 法制 雜教令(附)
dì sān liào dí zhì shèng dí shí wǔ xíng shuài shí guò fù chá ér hòu dòng yàn xū shēng zhī wú shí dí jiàng shěn chá
第三 料敵制勝 敵十五形帥十過(附) 察而後動 驗虛聲知無實 敵降審察
dì sì jiān dié xíng shī xiān zài liàng lì bù kě qióng bīng lín dí yì jiāng jūn zhèng bù yī bì bài jūn wú zhèng lìng bài tuī chéng shì xìn shì yì
第四 間諜 行師先在量力不可窮兵 臨敵易將 軍政不一必敗 軍無政令敗 推誠 示信 示義
dì wǔ fǔ shì míng shǎng fá shǎng yàn bù jūn zhì bài xíng shǎng ān zhòng fēn shǎng qǔ dí xíng shǎng zhāo xiáng shì huì zhāo xiáng jūn shī zhì jiān bì shèng jūn jiāng jiāo bài dí lǚ shèng jiāo bù bèi kě bài jūn xíng zì biǎo yì zhì bài shī xíng zhòng bēi kǒng zé bài shēng gǎn rén fù shǒu zé yǒu yú shǒu jù fǎ fù
第五 撫士 明賞罰 賞宴不均致敗 行賞安眾 分賞取敵 行賞招降 示惠招降軍師志堅必勝 軍將驕敗 敵屢勝驕不備可敗 軍行自表異致敗 師行眾悲恐則敗 聲感人(附) 守則有餘 守拒法(附)
dì liù shì ruò shì qiè shì huǎn shēng yán jī dōng qí shí jī xī shì xíng zài bǐ ér gōng yú cǐ shì wú bèi shè fú qǔ zhī shì qiáng dí jūn gōng chéng jiǔ bù xià shī lǎo jī bài zhī
第六 示弱 示怯 示緩 聲言擊東其實擊西 示形在彼而攻於此 示無備設伏取之 示強 敵軍攻城久不下師老擊敗之
dì qī yáng bài yǐn tuì qǔ zhī wěi chēng bài dài dí qǔ zhī yǐn tuì shè fú qǔ zhī shēng yán tuì yòu dí pò zhī yǐn tuì shè fú qián bīng xí qí yíng shè fú yǐn dí dòu xí qí yíng shì tuì chéng xiè yǎn xí dí tuì zhuī bēn zòng dí tuì yú guī lù shè fú qǔ zhī bīng jī wù sù yǎn xí gān yán hòu bì chéng xiè xí zhī
第七 佯敗引退取之 偽稱敗怠敵取之 引退設伏取之 聲言退誘敵破之 引退設伏潛兵襲其營 設伏引敵斗襲其營 示退乘懈掩襲 敵退追奔 縱敵退於歸路設伏取之 兵機務速 掩襲 甘言厚幣乘懈襲之
dì bā bì ruì jiān bì chí jiǔ hòu xì pò zhī jiān bì cuò ruì bù zhàn cuò ruì dí jī yǐ chí jiǔ bì zhī yīn dí jī chéng qí bì ér qǔ zhī yīn dí sān gǔ qì shuāi bài zhī zhì dí lì pí jiā gōng bài zhī zhèn jiǔ pí zhì bài chū qí bù yì jī qí bù bèi gōng qí bù zhěng xiān shè bèi ér shèng
第八 避銳 堅壁持久候隙破之 堅壁挫銳 不戰挫銳 敵飢以持久弊之 因敵飢乘其弊而取之 因敵三鼓氣衰敗之 致敵力疲夾攻敗之 陣久疲致敗 出其不意 擊其不備 攻其不整 先設備而勝
dì jiǔ yǐ yì dài láo shī bù xí yuǎn ěr dí qǔ shèng jūn shèng lǔ lüè bèi zhuī xí duō bài chōu jūn fù bēi cí dài dí qǔ zhī chēng jiàng jí hé yīn xiè bài zhī liǎng jūn xiāng duì qǔ bèi pò zhī liǎng jūn xiāng duì jì qiǎn jūn zhù jí shèng bīng duō lì yǒu yú yí fēn jūn xiāng jì wǒ guǎ dí zhòng zì yuǎn zhì chéng pí bài zhī tiāo zhàn dí chù gāo wù gōng dí dǎng jí zhī zé hé huǎn zhī zé lí jiǎ tuō ān zhòng
第九 以逸待勞 師不襲遠 餌敵取勝 軍勝虜掠被追襲多敗 抽軍(附) 卑辭怠敵取之 稱降及和因懈敗之 兩軍相對取背破之 兩軍相對繼遣軍助即勝 兵多力有餘宜分軍相繼 我寡敵眾自遠至乘疲敗之 挑戰 敵處高勿攻 敵黨急之則合緩之則離 假託安眾
dì shí xíng jūn xià yíng shěn zé qí dì xiāng dǎo xià yíng chì hòu bìng fáng hàn jí fēn bù zhèn fù xiān jù yào dì jí shuǐ cǎo shí shuǐ quán gé shān qǔ shuǐ yuè shān dù xiǎn fù jù cāng lǐn
第十 行軍下營審擇其地 鄉導 下營斥候並防捍及分布陣(附) 先據要地及水草識水泉隔山取水越山度險(附) 據倉廩
dì shí yī gōng qí bì jiù xiān qǔ gēn běn tóng jūn shī fá guó ruò zhōng lù chéng dà bīng duō xū xià fāng guò bì gōng qí yì qīng yì zhì bài chéng dí luàn ér qǔ zhī fēn dí shì pò zhī shěn dí shì pò zhī fù bù zhèn dà shì fēn yì bài xī jūn shì lì shǎo fēn jūn bì bài
第十一 攻其必救(先取根本同) 軍師伐國若中路城大兵多須下方過 必攻其易輕易致敗 乘敵亂而取之 分敵勢破之 審敵勢破之(附) 布陣大勢分易敗惜軍勢 力少分軍必敗
dì shí èr àn dì xíng zhī shèng fù zì zhàn qí dì zé bài jù xiǎn ài sāi xiǎn zé shèng fǒu zé bài sǐ dì wù gōng zǒng lùn dì xíng fù lì shì jué zhàn zhòng guǎ shì bǎi xiāng xuán lì shì gōng qí shuài chéng zú chū ruì yòng zhī jī nù qí zhòng
第十二 按地形知勝負 自戰其地則敗 據險隘 塞險則勝否則敗 死地勿攻 總論地形(附) 勵士決戰 眾寡勢百相懸勵士攻其帥 乘卒初銳用之 激怒其眾
dì shí sān wéi dí wù zhōu wéi shī liàng wú wài jiù huǎn gōng qǔ zhī gōng chéng zhàn jù fù jué liáng dào jí zī zhòng huǒ gōng huǒ bīng huǒ shòu huǒ qín huǒ dào huǒ nǔ fù chéng fēng qǔ shèng shuǐ gōng shuǐ píng jí shuǐ zhàn jù fù dí bàn shè shuǐ jī bì shèng jūn xíng dù shuǐ fù yù dí shuǐ jūn jué xià liú bài zhī
第十三 圍敵勿周 圍師量無外救緩攻取之 攻城戰具(附) 絕糧道及輜重 火攻火兵火獸火禽火盜火弩(附) 乘風取勝 水攻 水平及水戰具(附) 敵半涉水擊必勝 軍行渡水(附) 禦敵水軍絕下流敗之
dì shí sì yīn jī shè quán duō fāng wù zhī xiān gōng qí xīn duó dí xīn jì
第十四 因機設權 多方誤之 先攻其心 奪敵心計
dì shí wǔ dí wú gù zhì kě qǔ zhī guī shī wù è dà zhèn dòng zé luàn yīn chéng zhī ér bài xiān shè fú chéng shì zhú dí bài zhī chéng shèng chéng shì xiān shēng hòu shí yīn dí jù suì qǔ zhī tuī rén shì pò zāi yì sàn zhòng fēng yún qì hòu zá zhàn
第十五 敵無固志可取之 歸師勿遏 大陣動則亂因乘之而敗 先設伏乘勢逐敵敗之 乘勝 乘勢先聲後實 因敵懼遂取之 推人事破災異 散眾 風雲氣候雜占
xù bīng
敘兵
sūn zǐ yuē:" bīng zhě, guó zhī dà shì, sǐ shēng zhī dì, cún wáng zhī dào, bù kě bù chá. gù jīng zhī yǐ wǔ, xiào zhī jì ér suǒ qí qíng: wèi xià wǔ shì, bǐ wǒ zhī qíng. yī yuē dào, dé huà. èr yuē tiān, huì fù. sān yuē dì, cí ài. sì yuē jiāng, jīng lüè. wǔ yuē fǎ. zhì zuò. dào zhě, lìng rén yǔ shàng tóng yì yě, wèi dǎo zhī yǐ zhèng lìng, qí zhī yǐ lǐ jiào yě. gù kě yǔ zhī sǐ, yǔ zhī shēng, ér rén bù guǐ. guǐ zhě, yí yě. shàng yǒu rén shī, xià néng zhì mìng yě. gù yǔ chù cún wáng zhī nán, bù wèi qīng wēi zhī bài. ruò jìn yáng zhī wéi, shěn zào shēng wā, rén wú pàn yí xīn yǐ. tiān zhě, yīn yáng hán shǔ shí zhì yě. dì zhě, yuǎn jìn xiǎn yì guǎng xiá sǐ shēng yě. yán yǐ dì xíng shì bù tóng, yīn shí zhì dù. fū wèi zhàn ér miào suàn shèng zhě, de suàn duō yě wèi zhàn ér miào suàn bù shèng zhě, de suàn shǎo yě. duō suàn shèng, shǎo suàn bù shèng, ér kuàng wú suàn hū! wú yǐ cǐ guān zhī, shèng fù yì jiàn yě. fán yòng bīng zhī fǎ, rì fèi qiān jīn, rán hòu shí wàn zhī zhòng jǔ yǐ. jiǔ bào shī zé guó yòng bù zú. fū dùn bīng cuò ruì, lì qū huò dān, zé zhū hóu chéng qí bì ér qǐ, suī yǒu zhì zhě, bù néng shàn qí hòu yě. suī dāng shí yǒu yòng bīng zhī shù, bù néng fáng qí hòu huàn. bīng wén zhuō sù, suī zhuō, yǒu yǐ sù shèng. wèi dǔ qiǎo zhī jiǔ zhě yě. yán qí wú yě. gù shàn yòng bīng zhě, yì bù zài jí, liáng bù sān zài jí, yóu fù yě. yán chū fù rén biàn qǔ shèng, bù fù guī guó fā bīng yě. shǐ zài liáng, suì yīn shí yú dí, hái fāng rù guó. yīn xìn ér dòng, jiān xī rén lì, zhōu chē zhī yùn, bù zhì yú sān yě. qǔ yòng yú guó, yīn liáng yú dí, gù jūn shí kě zú. bīng jiǎ zhàn jù, qǔ yòng guó zhōng, liáng shí yīn dí yě. qǔ zī yòng yú wǒ guó, yīn liáng shí yú dí jiā yě. jìn shī guǎn gǔ yú chǔ shì yě. bīng jiǔ ér guó lì zhě, wèi zhī yǒu yě. yán bīng zhě xiōng qì, jiǔ zé shēng biàn. ruò zhì bó wéi zhào, yú nián bù guī, zú wèi xiāng zi suǒ qín, shēn sǐ guó fēn. gù xīn xù chuán yuē:" hǎo zhàn qióng wǔ, wèi yǒu bù wáng zhě yě." bù jǐn zhī yòng bīng zhī hài zhě, bù néng de yòng bīng zhī lì yě. yán móu guó dòng jūn xíng shī, bù xiān lǜ wēi wáng zhī huò, zé bù zú shǐ lì yě. ruò qín bó jiàn xí zhèng zhī lì, bù gù xiáo hán zhī bài wú wáng jīn fá qí zhī gōng, ér wàng gū sū zhī huò. fán yòng bīng zhī fǎ, quán guó wèi shàng, pò guó cì zhī dí guó lái fú wèi shàng, yǐ bīng jī pò wèi cì. quán jūn wèi shàng, pò jūn cì zhī wàn èr qiān wǔ bǎi rén wèi jūn. quán zú wèi shàng, pò zú cì zhī yī xiào xià zhì bǎi rén. quán wǔ wèi shàng, pò wǔ cì zhī. bǎi rén yǐ xià zhì wǔ rén yě. bǎi zhàn bǎi shèng, fēi shàn zhī shàn zhě bù zhàn ér qū rén zhī bīng, shàn zhī shàn zhě. wèi zhàn ér dí zì qū fú. gù jūn zhī suǒ yǐ huàn yú jūn zhě sān: bù zhī jūn zhī bù kě yǐ jìn ér wèi zhī jìn, bù zhī jūn zhī bù kě yǐ tuì ér wèi zhī tuì shì wèi zhī mí jūn. mí, yù yě. mí wèi fǎn. jūn bù zhī jūn zhī xíng shì, ér yù cóng zhōng yù yě. gù tài gōng yuē:" guó bù kě yǐ cóng wài zhì, bīng bù kě yǐ cóng zhōng yù." bù zhī jūn zhōng zhī shì, ér yù tóng jūn zhōng zhī zhèng, zé jūn shì huò yǐ jūn róng bù rù guó, guó lǐ bù kě yǐ zhì bīng yě. fū zhì guó shàng lǐ ràng, bīng guì yú quán zhà, xíng shì gè yì, jiào huà bù tóng. ér jūn bù zhī qí biàn, jūn guó yī zhèng, yǐ yòng zhì mín, zé jūn shì yí huò, bù zhī suǒ cuò. gù bīng jīng yuē" zài guó yǐ xìn, zài jūn yǐ zhà" yě. bù zhī sān jūn zhī quán, ér yù tóng sān jūn zhī rèn, zé jūn shì yí yǐ. bù dé qí rén zhī yì zhì zhī zhī. jūn jì àn yú yòng chén, bù zhī quán biàn, ér miù yǐ wèi shì wèi, shòu fēi qí rén, zé jǔ cuò shī suǒ, jūn fù bài yě. ruò zhào bù yòng guǎng wǔ jūn, ér rèn chéng ān jūn. sān jūn jì huò qiě yí, zé zhū hóu zhī nán zhì yǐ." sān jūn zhī zhòng, yí qí suǒ rèn, huò qí suǒ wèi, zé lín guó zhū hóu, yīn qí guāi cuò, zuò nán ér zhì yě. gù tài gōng yuē" yí zhì bù kě yǐ yīng dí" yě.
孫子曰:"兵者,國之大事,死生之地,存亡之道,不可不察。故經之以五,校之計而索其情:(謂下五事,彼我之情。)一曰道,(德化。)二曰天,(惠覆。)三曰地,(慈愛。)四曰將,(經略。)五曰法。(製作。)道者,令人與上同意也,(謂導之以政令,齊之以禮教也。)故可與之死,與之生,而人不佹。(佹者,疑也。上有仁施,下能致命也。故與處存亡之難,不畏傾危之敗。若晉陽之圍,沈灶生蛙,人無叛疑心矣。)天者,陰陽、寒暑、時制也。地者,遠近、險易、廣狹、死生也。(言以地形勢不同,因時制度。)夫未戰而廟算勝者,得算多也;未戰而廟算不勝者,得算少也。多算勝,少算不勝,而況無算乎!吾以此觀之,勝負易見也。凡用兵之法,日費千金,然後十萬之眾舉矣。久暴師則國用不足。夫頓兵挫銳,力屈貨殫,則諸侯乘其弊而起,雖有智者,不能善其後也。(雖當時有用兵之術,不能防其後患。)兵聞拙速,(雖拙,有以速勝。)未睹巧之久者也。(言其無也。)故善用兵者,役不再藉,糧不三載;(藉,猶賦也。言初賦人便取勝,不復歸國發兵也。始載糧,遂因食於敵,還方入國。因釁而動,兼惜人力,舟車之運,不至於三也。)取用於國,因糧於敵,故軍食可足。(兵甲戰具,取用國中,糧食因敵也。取資用於我國,因糧食於敵家也。晉師館穀於楚是也。)兵久而國利者,未之有也。(言兵者兇器,久則生變。若智伯圍趙,逾年不歸,卒為襄子所擒,身死國分。故新序傳曰:"好戰窮武,未有不亡者也。")不盡知用兵之害者,不能得用兵之利也。(言謀國動軍行師,不先慮危亡之禍,則不足使利也。若秦伯見襲鄭之利,不顧崤函之敗;吳王矜伐齊之功,而忘姑蘇之禍。)凡用兵之法,全國為上,破國次之;(敵國來服為上,以兵擊破為次。)全軍為上,破軍次之;(萬二千五百人為軍。)全卒為上,破卒次之;(一校下至百人。)全伍為上,破伍次之。(百人以下至五人也。)百戰百勝,非善之善者;不戰而屈人之兵,善之善者。(未戰而敵自屈服。)故君之所以患於軍者三:不知軍之不可以進而謂之進,不知軍之不可以退而謂之退;是謂之縻軍。(縻,御也。縻為反。君不知軍之形勢,而欲從中御也。故太公曰:"國不可以從外治,兵不可以從中御。")不知軍中之事,而欲同軍中之政,則軍士惑矣;(軍容不入國,國禮不可以治兵也。夫治國尚禮讓,兵貴於權詐,形勢各異,教化不同。而君不知其變,軍國一政,以用治民,則軍士疑惑,不知所措。故兵經曰"在國以信,在軍以詐"也。)不知三軍之權,而欲同三軍之任,則軍士疑矣。(不得其人之意志知之。君既闇於用臣,不知權變,而謬以為勢位,授非其人,則舉措失所,軍覆敗也。若趙不用廣武君,而任成安君。)三軍既惑且疑,則諸侯之難至矣。"(三軍之眾,疑其所任,惑其所為,則鄰國諸侯,因其乖錯,作難而至也。故太公曰"疑志不可以應敵"也。)
jiǎ bīng zhī yòng, qí lái shàng yǐ. zhōu yīn jǐng tián, yǐ dìng bīng fù. xià guān sī mǎ zhǎng jūn róng, tiān zǐ liù jūn, zhū hóu dà guó sān jūn, cì guó èr jūn, xiǎo guó yī jūn. jǐng tián zhī zhì dì fāng yī lǐ wèi jǐng, jǐng shí wèi tōng, tōng shí wèi chéng, chéng fāng shí lǐ chéng shí wèi zhōng, zhōng shí wèi tóng, tóng fāng bǎi lǐ tóng shí wèi fēng, fēng shí wèi jī, jī fāng qiān lǐ. yǒu shuì yǒu fù, shuì yǐ zú shí, fù yǐ zú bīng. gù sì jǐng wèi yì, sì yì wèi qiū. qiū, shí liù jǐng yě, yǒu róng mǎ yī pǐ, niú sān tóu. sì qiū wèi diān. diān, liù shí sì jǐng yě, yǒu róng mǎ sì pǐ, bīng chē yī chéng, niú shí èr tóu, jiǎ shì sān rén, bù zú qī shí èr rén, gān gē bèi jù, shì wèi chéng mǎ zhī fǎ. yī tóng bǎi lǐ, tí fēng wàn jǐng, chú shān chuān shěn chì chéng chí yì jū yuán yòu shù lù sān qiān liù bǎi jǐng, dìng chū fù liù qiān sì bǎi jǐng, róng mǎ sì bǎi pǐ, bīng chē bǎi chéng, cǐ qīng dài fū cǎi dì zhī dà zhě yě. yī fēng sān bǎi yī shí liù lǐ, tí fēng shí wàn jǐng, dìng chū fù liù wàn sì qiān jǐng, róng mǎ sì qiān pǐ, bīng chē qiān shèng, cǐ, zhū hóu zhī dà zhě. tiān zǐ jī fāng qiān lǐ, tí fēng bǎi wàn jǐng, dìng chū fù liù shí sì wàn jǐng, róng mǎ sì wàn pǐ, bīng chē wàn chéng. yú shì róng mǎ chē tú gān gē sù jù yǐ. shù yīn suì. chūn sōu, xià miáo, qiū xiǎn, dōng shòu, jiǎng wǔ xí yì, wú què yú shí. jù jūn lǐ piān. lì dài jiē tóng. yǐ jiǔ fá zhī fǎ zhèng bāng guó: píng ruò fàn guǎ zé shěng zhī, shěng, yóu shòu, sì miàn xuē qí dì. zéi xián hài mín zé fá zhī, bào nèi líng wài zé tán zhī, tán, dú wèi shàn. wèi zhì zhī kōng shàn zhī dì, chū qí jūn, gèng lì qí cì xián yě. yě huāng mín sàn zé xuē zhī, fù gù bù fú zé qīn zhī, zéi shā qí qīn zé zhèng zhī, zhí zhì qí zuì. fàng shì qí jūn zé cán zhī, cán miè zhī. fàn lìng líng zhèng zé dù zhī, dù sè, shǐ bù dé yǔ lín guó jiāo tōng. wài nèi luàn, niǎo shòu xíng, zé miè zhī. wèi yǒu qín shòu zhī xíng. cǐ jìn bào jìng mín zhī dà lüè yě.
甲兵之用,其來尚矣。周因井田,以定兵賦。夏官司馬掌軍戎,天子六軍,諸侯大國三軍,次國二軍,小國一軍。(井田之制;地方一里為井,井十為通,通十為成,成方十里;成十為終,終十為同,同方百里;同十為封,封十為畿,畿方千里。有稅有賦,稅以足食,賦以足兵。故四井為邑,四邑為丘。丘,十六井也,有戎馬一疋,牛三頭。四丘為甸。甸,六十四井也,有戎馬四疋,兵車一乘,牛十二頭,甲士三人,步卒七十二人,干戈備具,是謂乘馬之法。一同百里,提封萬井,除山川沈斥、城池邑居、園囿術路三千六百井,定出賦六千四百井,戎馬四百疋,兵車百乘,此卿大夫采地之大者也。一封三百一十六里,提封十萬井,定出賦六萬四千井,戎馬四千疋,兵車千乘,此,諸侯之大者。天子畿方千里,提封百萬井,定出賦六十四萬井,戎馬四萬疋,兵車萬乘。於是戎馬、車徒、干戈素具矣。術音遂。)春蒐,夏苗,秋獮,冬狩,講武習藝,無闕於時。(具軍禮篇。歷代皆同。)以九伐之法正邦國:憑弱犯寡則眚之,(眚,猶瘦,四面削其地。)賊賢害民則伐之,暴內陵外則壇之,(壇,讀為墠。謂置之空墠之地,出其君,更立其次賢也。)野荒民散則削之,負固不服則侵之,賊殺其親則正之,(執治其罪。)放弒其君則殘之,(殘滅之。)犯令陵政則杜之,(杜塞,使不得與鄰國交通。)外內亂,鳥獸行,則滅之。(謂有禽獸之行。)此禁暴靖民之大略也。
jì zhōu shuāi, qí jìn wú chǔ dié wèi bà guó, gèng xiāng tūn miè, yǐ zhì qī xióng. bān mèng jiān yǒu yán yuē:" dāng shì shí yě, wú yǒu sūn wǔ, qí yǒu sūn bìn, wèi yǒu wú qǐ, qín yǒu shāng yāng, jiē qín dí lì shèng, chuí zhe piān jí. gù qí mǐn yǐ jì jī qiáng, bīng jiā zhī jì qiǎo, xí shǒu zú, biàn qì xiè, jī jī guān, yǐ lì gōng shǒu zhī shèng. wèi huì yǐ wǔ zú fèn, fèn, shèng qǐ yě. qín zhāo yǐ ruì shì shèng. ruì, yǒng lì yě. ruò qí zhī jì jī, dé yī shǒu zé shòu cì jīn. shì xiǎo dí cuì, zé tōu kě yòng yě tōu, wèi gǒu qiě. shì jù dí jiān, zé huàn rán lí yǐ. jù, dà yě. huàn rán, sàn mào. shì wáng guó zhī bīng yě. wèi shì wǔ zú, yī sān shǔ zhī jiǎ, shàng shēn yī, bì kūn yī, jiǎo yī, fán sān shǔ yě. shǔ, lián yě. cāo shí èr shí zhī nǔ, fù shǐ wǔ shí gè, zhì gē qí shàng, guān zhòu dài jiàn, yíng sān rì zhī liáng, zhòu, dōu móu yě. guān zhòu dài jiàn zhě, guān dōu móu ér yòu dài jiàn yě. yíng, wèi dān fù yě. rì zhōng ér qū bǎi lǐ, yī rì zhī zhōng yě. zhōng shì zé fù qí hù, lì qí tián zhái. shì zhī ér zhōng kē tiáo yě. fù, wèi miǎn qí fù shuì yě. lì tián zhái zhě, gěi qí biàn lì zhī chù yě. zhōng, zhú zhòng fǎn. fù, fāng mù fǎn. rú cǐ, qí dì suī guǎng, qí shuì bì guǎ, qí qì lì shù nián ér shuāi. shì wēi guó zhī bīng yě. qín rén, qí shēng mín yě xiá è, qí shǐ rén yě kù liè. xiá, dì xiǎo yě. xiá, gù yě. kù, zhòng hòu yě. liè, měng wēi yě. niǔ zhī yǐ shǎng qìng, dǎo zhī yǐ xíng fá, niǔ, chuàn xí yě. shǐ qí mín suǒ yǐ yào lì yú shàng zhě, fēi zhàn wú yóu yě. gōng shǎng xiāng zhǎng, wǔ jiǎ shǒu ér lì wǔ jiā, néng dé zhe jiǎ zhě wǔ rén shǒu, shǐ de lì yì wǔ jiā, shì wèi xiāng jūn zhǎng yě. shì zuì wèi yǒu shù, gù néng sì dài shèng yú tiān xià. rán jiē gàn shǎng dǎo lì zhī bīng ěr, wèi yǒu ān zhì jīn jié zhī lǐ yě. jīn, chí yě. suī dì guǎng bīng jiàng, sāi sāi cháng kǒng tiān xià zhī yī hé ér gòng yà jǐ yě. sāi, jù mào yě. yà, jiàn lì yě. sāi yīn xiān sì fǎn. yà yīn yú xiá fǎn. rán zé qí huán jìn wén zhī bīng, kě wèi rù qí yù ér yǒu jié zhì yǐ, rù wáng bīng zhī yù, ér wèi jǐn shàn yě. yóu wèi běn rén yì zhī dà tǒng yě. gù qí zhī jì jī bù kě yǐ yù wèi zhī wǔ zú, wèi zhī wǔ zú bù kě yǐ zhí qín zhī ruì shì, zhí, yì dāng yě. qín zhī ruì shì bù kě yǐ dāng huán wén zhī jié zhì, huán wén zhī jié zhì bù kě yǐ dí tāng wǔ zhī rén yì. lǎo shì yuē:' shàn shī zhě bù chén, shàn chén zhě bù zhàn, shàn zhàn zhě bù bài, shàn bài zhě bù wáng.' ruò fú shùn xiū bǎi liáo, jiù yáo zuò shì, mìng yǐ' mán yí huá xià, kòu zéi jiān guǐ', xíng wú suǒ yòng, suǒ wèi shàn shī bù chén zhě yě. tāng wǔ zhēng fá, chén shī shì zhòng, ér fàng qín jié zhòu, suǒ wèi shàn chén bù zhàn zhě yě. qí huán nán fú jiàng chǔ, shǐ gòng zhōu shì, běi fá shān róng, wèi yàn kāi lù, cún wáng jì jué, gōng wèi bó shǒu, suǒ wèi shàn zhàn bù bài zhě yě. chǔ zhāo wáng zāo hé lú zhī huò, guó miè chū wáng, fù lǎo sòng zhī. wáng yuē:' fù lǎo fǎn yǐ! hé huàn wú jūn?' fù lǎo yuē:' yǒu jūn rú shì qí xián yě!' xiāng yǔ cóng zhī. huò bēn zǒu fù qín, hào kū qǐng jiù, qín rén wèi zhī chū bīng, zhāo wáng fǎn guó, suǒ wèi shàn bài bù wáng zhě yě. ruò qín yīn sì dài zhī shèng, jù hé shān zhī zǔ, rèn yòng bái qǐ wáng jiǎn chái láng zhī tú, fèn qí zhǎo yá, qín liè liù guó, yǐ bìng tiān xià. qióng wǔ jí zhà, shì mín bù fù, zú lì zhī tú, hái wèi chóu dí, biāo qǐ yún hé, guǒ gòng yà zhī. sī wèi xià yǐ." biāo yīn biāo.
洎周衰,齊、晉、吳、楚迭為霸國,更相吞滅,以至七雄。班孟堅有言曰:"當是時也,吳有孫武,齊有孫臏,魏有吳起,秦有商鞅,皆擒敵立勝,垂著篇籍。故齊愍以技擊強,(兵家之技巧,習手足,便器械,積機關,以立攻守之勝。)魏惠以武卒奮,(奮,盛起也。)秦昭以銳士勝。(銳,勇利也。)若齊之技擊,得一首則受賜金。事小敵脆,則偷可用也;(偷,謂苟且。)事鉅敵堅,則渙然離矣。(鉅,大也。渙然,散貌。)是亡國之兵也。魏氏武卒,衣三屬之甲,(上身一,髀褌一,繳一,凡三屬也。屬,聯也。)操十二石之弩,負矢五十個,置戈其上,冠胄帶劍,贏三日之糧,(胄,兜鍪也。冠胄帶劍者,冠兜鍪而又帶劍也。贏,謂擔負也。)日中而趨百里,(一日之中也。)中試則復其戶,利其田宅。(試之而中科條也。復,謂免其賦稅也。利田宅者,給其便利之處也。中,竹仲反。復,方目反。)如此,其地雖廣,其稅必寡,其氣力數年而衰。是危國之兵也。秦人,其生民也陿阨,其使人也酷烈。(陿,地小也。陿,固也。酷,重厚也。烈,猛威也。)狃之以賞慶,導之以刑罰,(狃,串習也。)使其民所以要利於上者,非戰無由也。功賞相長,五甲首而隸五家,(能得著甲者五人首,使得隸役五家,是為相君長也。)是最為有數,故能四代勝於天下。然皆干賞蹈利之兵耳,未有安制矜節之理也。(矜,持也。)雖地廣兵彊,鰓鰓常恐天下之一合而共軋己也。(鰓,懼貌也。軋,踐轢也。鰓音先祀反。軋音於黠反。)然則齊桓、晉文之兵,可謂入其域而有節制矣,(入王兵之域,而未盡善也。)猶未本仁義之大統也。故齊之技擊不可以遇魏之武卒,魏之武卒不可以直秦之銳士,(直,亦當也。)秦之銳士不可以當桓、文之節制,桓、文之節制不可以敵湯、武之仁義。老氏曰:'善師者不陳,善陳者不戰,善戰者不敗,善敗者不亡。'若夫舜脩百僚,咎繇作士,命以'蠻夷猾夏,寇賊奸宄',刑無所用,所謂善師不陳者也。湯、武征伐,陳師誓眾,而放擒桀、紂,所謂善陳不戰者也。齊桓南服彊楚,使貢周室,北伐山戎,為燕開路,存亡繼絕,功為伯首,所謂善戰不敗者也。楚昭王遭闔廬之禍,國滅出亡,父老送之。王曰:'父老返矣!何患無君?'父老曰:'有君如是其賢也!'相與從之。或奔走赴秦,號哭請救,秦人為之出兵,昭王返國,所謂善敗不亡者也。若秦因四代之勝,據河山之阻,任用白起、王翦豺狼之徒,奮其爪牙,禽獵六國,以並天下。窮武極詐,士民不附,卒隸之徒,還為讎敵,猋起雲合,果共軋之。斯為下矣。"(猋音標。)
guǎn zǐ yuē:" fū wèi bīng zhī shù, cún hū jù cái, lùn gōng, zào jūn qì. zhì qì, bīng qì. xuǎn shì, zhèng jiào, jūn zhōng hào lìng. fú xí, wèi biàn xí wǔ yì. biàn zhī tiān xià, wèi biàn zhī qí dì xíng ài yì, zhǔ jiāng gōng zhuō, shì zú yǒng qiè yě. míng yú jī shù. cǐ bā zhě, jiē xū wú dí. gù bīng wèi chū jìng, ér wú dí zhě bā xī bèi, rán hòu néng zhèng tiān xià." yòu yuē:" fán rén zhī suǒ yǐ shǒu zhàn zhì sǐ ér bù dé qí shàng zhě, huò shǒu huò zhàn, suī fù zhì sǐ, bù gǎn shì zhī yǐ dé yú shàng, zé yǒu shù cún yān yú qí xián, gù zhì yú cǐ yě. yuē: dà zhě, qīn qī fén mù zhī suǒ zài yě, yī biàn. tián zhái fù hòu zú jū yě èr biàn. bù rán, zé zhōu dǎng yǔ zōng zú zú huái lè yě sān biàn. bù rán, zé shàng zhī jiào xùn xí sú cí ài zhī yú mín yě hòu, wú suǒ wǎng dé zhī yě jūn zhī ēn hòu, jiē zài yú mín, wú suǒ tā wǎng, gù dé mín zhì sǐ. sì biàn yě. bù rán, zé shān lín zé gǔ zhī lì zú shēng yě wǔ biàn. bù rán, dì xíng xiǎn zǔ, yì shǒu ér nán gōng yě liù biàn. bù rán, zé fá yán ér kě wèi yě, shǎng míng ér zú quàn yě qī biàn. bù rán, zé yǒu shēn yuàn yú dí rén yě bā biàn. bù rán, zé yǒu hòu gōng yú shàng yě. gōng hòu zé lù duō, gù yì zì wèi zhàn, ér bù dé yú jūn. jiǔ biàn. jīn shì bù xìn zhī rén, ér qiú yǐ lì yòng bù shǒu zhī mín, ér yù yǐ gù jiāng bù zhàn zhī zú, ér xìng yǐ shèng, cǐ bīng zhī sān àn."
管子曰:"夫為兵之數,存乎聚財,論工,(造軍器。)制器,(兵器。)選士,政教,(軍中號令。)服習,(謂便習武藝。)遍知天下,(謂遍知其地形隘易,主將工拙,士卒勇怯也。)明於機數。此八者,皆須無敵。故兵未出境,而無敵者八悉備,然後能正天下。"又曰:"凡人之所以守戰至死而不德其上者,(或守或戰,雖復至死,不敢恃之以德於上,則有數存焉於其閒,故至於此也。)曰:大者,親戚墳墓之所在也,(一變。)田宅富厚足居也;(二變。)不然,則州黨與宗族足懷樂也;(三變。)不然,則上之教訓習俗慈愛之於民也厚,無所往得之也;(君之恩厚,皆在於民,無所他往,故得民致死。四變也。)不然,則山林澤谷之利足生也;(五變。)不然,地形險阻,易守而難攻也;(六變。)不然,則罰嚴而可畏也,賞明而足勸也;(七變。)不然,則有深怨於敵人也;(八變。)不然,則有厚功於上也。(功厚則祿多,故亦自為戰,而不德於君。九變。)今恃不信之人,而求以利用不守之民,而欲以固將不戰之卒,而幸以勝,此兵之三闇。"
hàn wén dì shí, xiōng nú lǚ rù kòu, cháo cuò shàng shū lùn bèi biān zhī yào. qí lüè yuē:" zhàng wǔ zhī gōu, jiàn chē zhī shuǐ, jiàn yīn zi lián fǎn. líng fù qí qū, jī shí xiāng jiē, cǐ bù bīng zhī dì, chē qí èr bù dāng yī. píng yuán guǎng zé, màn yǎn xiāng shǔ, cǐ chē qí zhī dì, bù bīng shí bù dāng yī. hòu shì xiāng jí, chuān gǔ fēn xiàn, cǐ gōng nǔ zhī dì, duǎn bīng bǎi bù dāng yī. liǎng zhèn xiāng jìn, píng dì qiǎn cǎo, cǐ zhǎng jǐ zhī dì, dāo dùn sān bù dāng yī. cǎo mù méng lóng, zhī yè wèi mào, cǐ máo chán zhī dì, zhǎng jǐ èr bù dāng yī. qióng chóng xiǎn ài, zǔ è xiāng shì, cǐ dāo dùn zhī dì, gōng nǔ sān bù dāng yī." wèi gōng lǐ jìng yuē:" wēi bǎn gāo líng, xī gǔ zǔ nán, zé yòng bù zú. píng yuán guǎng yǎn, cǎo qiǎn dì jiān, zé yòng chē. zhuī bēn zhú běi, chéng xū liè sàn, fǎn fù bǎi lǐ, zé yòng qí. gù bù wèi fù xīn, chē wèi yǔ yì, qí wèi ěr mù, sān zhě xiāng dài, cān hé nǎi xíng." jù biān fáng xiōng nú piān.
漢文帝時,匈奴屢入寇,晁錯上書論備邊之要。其略曰:"丈五之溝,漸車之水,(漸音子廉反。)陵阜崎嶇,積石相接,此步兵之地,車騎二不當一。平原廣澤,漫衍相屬,此車騎之地,步兵十不當一。候視相及,川谷分限,此弓弩之地,短兵百不當一。兩陣相近,平地淺草,此長戟之地,刀楯三不當一。草木蒙蘢,枝葉蔚茂,此矛鋋之地,長戟二不當一。穹崇險隘,阻阨相視,此刀楯之地,弓弩三不當一。"(衛公李靖曰:"危阪高陵,谿谷阻難,則用步卒。平原廣衍,草淺地堅,則用車。追奔逐北,乘虛獵散,反覆百里,則用騎。故步為腹心,車為羽翼,騎為耳目,三者相待,參合迺行。"具邊防匈奴篇。)
sòng wén dì yuán jiā zhōng, měi suì wèi hòu wèi qīn jìng, lìng cháo chén bó yì. hé chéng tiān chén bèi biān zhī yào, qí dà lüè: yī yuē yí yuǎn jiù jìn, yǐ shí nèi dì èr yuē jùn fù chéng huáng, yǐ zēng zǔ fáng sān yuē zuǎn ǒu chē niú, yǐ chì róng xiè sì yuē jì dīng kè zhàng, wù shǐ yǒu què. jù biān fáng tuò bá shì piān.
宋文帝元嘉中,每歲為後魏侵境,令朝臣博議。何承天陳備邊之要,其大略:一曰移遠就近,以實內地;二曰浚復城隍,以增阻防;三曰纂偶車牛,以飭戎械;四曰計丁課仗,勿使有闕。(具邊防拓跋氏篇。)
shōu zhòng
收眾
hòu hàn jiàn ān zhōng, liú biǎo wèi jīng zhōu mù, jīn jiāng líng jùn. liú bèi shí zài jīng zhōu, zhòng lì shàng shǎo. zhū gé liàng yuē:" jīng zhōu fēi shǎo rén yě, ér zhe jí zhě guǎ, píng jū fā diào, jí rén xīn bù yuè. kě yǔ liú jīng zhōu, lìng fán yǒu yóu hù, jiē shǐ zì shí, yīn lù yǐ yì zhòng kě yě." bèi yán qí jì, gù biǎo zhòng suì qiáng.
後漢建安中,劉表為荊州牧,(今江陵郡。)劉備時在荊州,眾力尚少。諸葛亮曰:"荊州非少人也,而著籍者寡,平居發調,即人心不悅。可語劉荊州,令凡有游戶,皆使自實,因錄以益眾可也。"備言其計,故表眾遂強。
xuǎn zé fù
選擇(附)
dà táng wèi gōng lǐ jìng bīng fǎ yuē:" zhū bīng shì jiāng zhàn, shēn mào wāng ruò, bù shèng yì jiǎ. yòu róng jù suǒ shī, lǐ xū jiān jìn, xū jiǎn qǔ qiáng bīng, bìng lìng shì liàn qì zhàng. bīng xū shèng jǔ yì jiǎ, qì zhàng xū chè zhá xiàn jiān. xū qǔ jiǎ, shì lìng zhuó shè, rán shǐ qǔ zhōng."
大唐衛公李靖兵法曰:"諸兵士將戰,身貌尫弱,不勝衣甲。又戎具所施,理須堅勁,須簡取強兵,並令試練器仗。兵須勝舉衣甲,器仗須徹札陷堅。須取甲,試令斫射,然始取中。"
lì jūn
立軍
zhōu zhì: wàn èr qiān wǔ bǎi rén wèi jūn, jūn jiāng jiē mìng qīng èr qiān wǔ bǎi rén wèi shī, shī shuài jiē zhōng dài fū wǔ bǎi rén wèi lǚ, lǚ shuài jiē xià dài fū bǎi rén wèi zú, zú zhǎng jiē shàng shì èr shí wǔ rén wèi liǎng, liǎng sī mǎ jiē zhōng shì wǔ rén wèi wǔ, wǔ jiē yǒu zhǎng. jūn shī lǚ zú liǎng wǔ, jiē zhòng míng. wǔ yī bǐ, liǎng yī lǘ, zú yī zú, lǚ yī dǎng, shī yī zhōu, jūn yī xiāng, jiā suǒ chū rén yě. àn sī mǎ fǎ, èr shí wǔ rén wèi liǎng, sì liǎng wèi zú, bǎi rén yě wǔ zú wèi lǚ, wǔ bǎi rén yě wǔ lǚ wèi shī, èr qiān wǔ bǎi rén yě wǔ shī wèi jūn, wàn èr qiān wǔ bǎi rén yě. wàn èr qiān xiàng shí èr yuè, wǔ bǎi xiàng rùn yě.
周制:萬二千五百人為軍,軍將皆命卿;二千五百人為師,師帥皆中大夫;五百人為旅,旅帥皆下大夫;百人為卒,卒長皆上士;二十五人為兩,兩司馬皆中士;五人為伍,伍皆有長。(軍、師、旅、卒、兩、伍,皆眾名。伍一比,兩一閭,卒一族,旅一黨,師一州,軍一鄉,家所出人也。按司馬法,二十五人為兩,四兩為卒,百人也;五卒為旅,五百人也;五旅為師,二千五百人也;五師為軍,萬二千五百人也。萬二千象十二月,五百象閏也。)
guǎn zǐ yán yú qí huán gōng yuē:" yù zhèng zú wǔ, xiū jiǎ bīng, zé dà guó yì jiāng wèi zhī. jūn yǒu zhēng zhàn zhī shì, zé xiǎo guó yǒu shǒu yǔ zhī bèi yǐ. gōng yù sù dé yì yú tiān xià zhū hóu, zé shì yǒu suǒ yǐn ér zhèng yǒu suǒ yù. bù míng xí qí bīng shì, gù yuē shì yǒu suǒ yǐn. jūn zhèng yù zhī tián liè, gù yuē zhèng yǒu suǒ yù. gōng zuò nèi zhèng ér yù jūn lìng yān: sān fēn qí guó, wèi gāo zi zhī lǐ, wèi guó zi zhī lǐ, wèi gōng zhī lǐ, yǐ wèi sān jūn. zé qí xián rén, shǐ wèi lǐ jūn. měi lǐ jiē shǐ xián zhě wèi jūn. xiāng yǒu háng wǔ zú zhǎng, zé qí zhì lìng, qiě yǐ tián liè, yīn yǐ shǎng fá, yīn tián liè zhī gōng guò, jì xíng shǎng fá. zé bǎi xìng tōng yú jūn shì yǐ." yú shì nǎi zhì wǔ jiā yǐ wèi guǐ, guǐ wèi zhī zhǎng shí guǐ wèi lǐ, lǐ yǒu sī sì lǐ wèi lián, lián wèi zhī zhǎng shí lián wèi xiāng, xiāng yǒu liáng rén, yǐ wèi jūn lìng. shì gù wǔ jiā wèi guǐ, gù wǔ rén wèi wǔ, guǐ zhǎng lǜ zhī shí guǐ wèi lǐ, gù wǔ shí rén wèi xiǎo róng, lǐ yǒu sī lǜ zhī sì lǐ wèi lián, gù èr bǎi rén wèi zú, lián zhǎng lǜ zhī shí lián wèi xiāng, gù èr qiān rén wèi lǚ, xiāng liáng rén lǜ zhī wǔ xiāng yī shuài, gù wàn rén wèi yī jūn, wǔ xiāng zhī shuài lǜ zhī. sān jūn: gù yǒu zhōng jūn zhī gǔ, zhōng jūn, zé gōng zhī lǐ lǜ yě. yǒu gāo zi zhī gǔ, yǒu guó zi zhī gǔ. chūn yǐ tián, yuē sōu zhèn lǚ yīn yù jūn zhèng, ér qiě zhěng lǚ. qiū yǐ tián, yuē xiǎn zhì bīng. shùn shā qì, yīn zhì bīng. shì gù zú wǔ zhèng dìng yú lǐ, jūn lǚ zhèng dìng yú jiāo, nèi jiào jì chéng, lìng bù dé qiān xǐ. gù zú wǔ zhī rén, rén yǔ rén xiāng bǎo, jiā yǔ jiā xiāng shòu. shǎo tóng jū, zhǎng tóng yóu, jì sì tóng fú, sǐ sàng tóng xù, huò fú tóng yōu, jū chù tóng lè, xíng zuò tóng hé, kū qì tóng āi. shì gù yè zhàn, qí shēng xiāng wén, zú yǐ wú luàn zhòu zhàn, qí mù xiāng jiàn, zú yǐ xiāng shí, huān xīn zú yǐ xiāng sǐ. shì gù yǐ shǒu zé gù, yǐ zhàn zé shèng. jūn yǒu cǐ jiào shì sān wàn rén, yǐ héng xíng yú tiān xià. jiào shì, wèi xiān jiào xí zhī shì.
管子言於齊桓公曰:"欲正卒伍,脩甲兵,則大國亦將為之。君有征戰之事,則小國有守圉之備矣。公欲速得意於天下諸侯,則事有所隱而政有所寓。(不明習其兵事,故曰事有所隱。軍政寓之田獵,故曰政有所寓。)公作內政而寓軍令焉:三分齊國,為高子之里,為國子之里,為公之里,以為三軍。擇其賢人,使為里君。(每里皆使賢者為君。)鄉有行伍卒長,則其制令,且以田獵,因以賞罰,(因田獵之功過,寄行賞罰。)則百姓通於軍事矣。"於是乃制五家以為軌,軌為之長;十軌為里,里有司;四里為連,連為之長;十連為鄉,鄉有良人,以為軍令。是故五家為軌,故五人為伍,軌長率之;十軌為里,故五十人為小戎,里有司率之;四里為連,故二百人為卒,連長率之;十連為鄉,故二千人為旅,鄉良人率之;五鄉一帥,故萬人為一軍,五鄉之帥率之。三軍:故有中軍之鼓,(中軍,則公之里率也。)有高子之鼓,有國子之鼓。春以田,曰蒐振旅;(因寓軍政,而且整旅。)秋以田,曰獮治兵。(順殺氣,因治兵。)是故卒伍政定於里,軍旅政定於郊,內教既成,令不得遷徙。故卒伍之人,人與人相保,家與家相受。少同居,長同游,祭祀同福,死喪同恤,禍福同憂,居處同樂,行作同和,哭泣同哀。是故夜戰,其聲相聞,足以無亂;晝戰,其目相見,足以相識,歡欣足以相死。是故以守則固,以戰則勝。君有此教士三萬人,以橫行於天下。(教士,謂先教習之士。)
sī mǎ ráng jū yuē:" wǔ rén wèi wǔ, shí wǔ wèi duì, yī jūn fán èr bǎi wǔ shí duì, yú qí wèi wò qí. gù yī jūn yǐ sān qiān qī bǎi wǔ shí rén, wèi qí bīng duì qī shí yǒu wǔ, yǐ wèi zhōng lěi, shǒu dì liù qiān chǐ, jī chǐ dé sì lǐ, yǐ zhōng lěi sì miàn chéng zhī, yī miàn de dì sān bǎi bù, lěi nèi yǒu dì sān qǐng, yú bǎi bā shí bù. zhèng mén wèi wò qí, dà jiāng jūn jū zhī, liù dào wǔ huī jīn gǔ fǔ cáng zī jī jiē zhōng lěi. wài yú bā qiān qī bǎi wǔ shí rén, duì bǎi qī shí wǔ, fēn wèi bā chén, liù chén gè yǒu qiān jiǔ shí sì rén, liù chén gè jiǎn yī rén, yǐ wèi yī chén zhī bù shǔ. jǔ yī jūn zé qiān jūn kě zhī." fán bīng zhě, yǒu sì zhèng sì qí, huò hé ér wèi yī, huò lí ér wèi bā, shì yuē bā chén. gù yǐ zhèng hé wèi qí shèng yě.
司馬穰苴曰:"五人為伍,十伍為隊,一軍凡二百五十隊,餘奇為握奇。故一軍以三千七百五十人,為奇兵隊七十有五,以為中壘,守地六千尺,積尺得四里,以中壘四面乘之,一面得地三百步,壘內有地三頃,餘百八十步。正門為握奇,大將軍居之,六纛、五麾、金鼓、府藏、輜積皆中壘。外餘八千七百五十人,隊百七十五,分為八陳,六陳各有千九十四人,六陳各減一人,以為一陳之部署。舉一軍則千軍可知。"(凡兵者,有四正四奇,或合而為一,或離而為八,是曰八陳。故以正合為奇勝也。)
yī shuō:" fán lì jūn, yī rén yuē dú, èr rén yuē bǐ, sān rén yuē cān, bǐ cān yuē wǔ, wǔ rén wèi liè, liè yǒu tóu. èr liè wèi huǒ, shí rén, yǒu zhǎng, lì huǒ zi. wǔ huǒ wèi duì, wǔ shí rén, yǒu tóu. èr duì wèi guān, bǎi rén, lì zhǎng. èr guān wèi qū, èr bǎi rén, lì hòu. èr qǔ wèi bù, sì bǎi rén, lì sī mǎ. èr bù wèi xiào, bā bǎi rén, lì wèi. èr xiào wèi bì, qiān liù bǎi rén, lì jiāng jūn. èr bì wèi jūn." sān qiān èr bǎi rén, yǒu jiāng jūn fù jiāng jūn yě.
一說:"凡立軍,一人曰獨,二人曰比,三人曰參,比參曰伍,五人為烈,(烈有頭。)二烈為火,(十人,有長,立火子。)五火為隊,(五十人,有頭。)二隊為官,(百人,立長。)二官為曲,(二百人,立候。)二曲為部,(四百人,立司馬。)二部為校,(八百人,立尉。)二校為裨,(千六百人,立將軍。)二裨為軍。"(三千二百人,有將軍、副將軍也。)
dà táng wèi gōng lǐ jìng bīng fǎ yuē:
大唐衛公李靖兵法曰:
zhū dà jiāng chū zhēng, qiě yuē shòu bīng èr wàn rén, jí fēn wèi qī jūn. rú huò shǎo, lín shí gēng dìng. dà shuài shí fēn zhī zhōng, yǐ sān fēn wèi qí bīng. zhōng jūn sì qiān rén, nèi qǔ zhàn bīng èr qiān bā bǎi rén, wǔ shí rén wèi yī duì. jì wǔ shí liù duì. zhàn bīng nèi, nǔ shǒu sì bǎi rén, gōng shǒu sì bǎi rén, mǎ jūn qiān rén, tiào dàng wǔ bǎi rén, qí bīng wǔ bǎi rén. zuǒ yòu yú hòu gè yī jūn, měi jūn gè èr qiān bā bǎi rén, nèi gè qǔ zhàn bīng qiān jiǔ bǎi rén, gòng jì qī shí liù duì. zhàn bīng nèi, měi jūn nǔ shǒu sān bǎi rén, gōng shǒu sān bǎi rén, mǎ jūn wǔ bǎi rén, tiào dàng sì bǎi rén, qí bīng sì bǎi rén. zuǒ yòu xiāng gè èr jūn, jūn gè èr qiān liù bǎi rén, gè qǔ zhàn bīng qiān bā bǎi wǔ shí rén. zhàn bīng nèi, měi jūn nǔ shǒu èr bǎi wǔ shí rén, gōng shǒu sān bǎi rén, mǎ jūn wǔ bǎi rén, tiào dàng sì bǎi rén, qí bīng sì bǎi rén. mǎ bù tōng jì, zǒng dāng wàn sì qiān, gòng èr bǎi bā shí duì dāng zhàn, yú liù qiān rén shǒu zī zhòng.
諸大將出征,且約授兵二萬人,即分為七軍。如或少,臨時更定。(大率十分之中,以三分為奇兵。)中軍四千人,內取戰兵二千八百人,(五十人為一隊。)計五十六隊。戰兵內,弩手四百人,弓手四百人,馬軍千人,跳蕩五百人,奇兵五百人。左右虞候各一軍,每軍各二千八百人,內各取戰兵千九百人,共計七十六隊。戰兵內,每軍弩手三百人,弓手三百人,馬軍五百人,跳蕩四百人,奇兵四百人。左右廂各二軍,軍各二千六百人,各取戰兵千八百五十人。戰兵內,每軍弩手二百五十人,弓手三百人,馬軍五百人,跳蕩四百人,奇兵四百人。馬步通計,總當萬四千,共二百八十隊當戰,餘六千人守輜重。
zhū wéi sān jìng yī, chǐ cùn gòng zhī, fù zào mù, chǐ zhàng yǐ dìng. qiě yǐ èr wàn rén wèi jūn, sì qiān rén wèi yíng zài zhōng xīn, zuǒ yòu yú hòu zuǒ yòu xiāng sì jūn gòng liù zǒng guǎn, gè yī qiān rén wèi yíng, bīng duō wài miàn, zhú zhǎng èr shí qī kǒu mù, héng liè shí bā, liù miàn yuán zhōng jūn. liù zǒng guǎn xià, gè gèng yǒu liǎng yíng. qí yú hòu liǎng yíng, bīng duō wài miàn, zhú zhǎng èr shí qī kǒu mù, héng liè shí bā kǒu mù. sì zǒng guǎn yǒu yíng, wài miàn zhú zhǎng èr shí èr kǒu mù, héng liè gè shí bā kǒu mù, sì bù xià, jì dāng qiān yī bǎi sān shí liù bù. yòu yǒu shí èr yíng jiē, gè bié kuò shí wǔ bù, jì dāng bǎi bā shí bù, tōng qián dāng qiān sān bǎi shí liù bù. yǐ wéi sān jìng yī qǔ zhōng xīn shù jìng, dāng sì bǎi èr shí jiǔ bù yǐ xià. xià yíng zhī shí, xiān dìng zhōng xīn, jí xiàng nán běi dōng xī gè bù èr bǎi shí sì bù, bìng lìng nán běi dōng xī jí zhōng xīn biāo duān. sì miàn jì dìng, jí xié jiǎo gèng ān sì biāo, zhǔn nán běi lìng duān. cóng cǐ yǐ hòu, fēn bāi pèi yíng jí yì. jì èr wàn bīng, chú shǒu zī zhòng liù qiān rén, mǎ jūn sì qiān rén, bù bīng lìng dāng èr bǎi duì, bié qǔ liù bù sān chǐ èr cùn dì, bìng chōng sāi zǒng jǐn. ruò dì tǔ kuān guǎng, bù zài zéi tíng, jí wǔ bù yǐ shàng xià mù zhǔn suàn zhé ruò dì xiá, ān zhì bù dé, jí xū zhú jiǎo zhǎng xié suàn jì chǐ cùn, yī yī xià yíng fǎ.
諸圍三徑一,尺寸共知,復造幕,尺丈已定。且以二萬人為軍,四千人為營在中心,左右虞候、左右廂四軍共六總管,各一千人為營,兵多外面,逐長二十七口幕,橫列十八,六面援中軍。六總管下,各更有兩營。其虞候兩營,兵多外面,逐長二十七口幕,橫列十八口幕。四總管有營,外面逐長二十二口幕,橫列各十八口幕,四步下,計當千一百三十六步。又有十二營街,各別闊十五步,計當百八十步,通前當千三百十六步。以圍三徑一取中心豎徑,當四百二十九步以下。下營之時,先定中心,即向南北東西各步二百十四步,並令南北東西及中心標端。四面既定,即斜角更安四標,准南北令端。從此以後,分擘配營極易。計二萬兵,除守輜重六千人,馬軍四千人,步兵令當二百隊,別取六步三尺二寸地,並沖塞總盡。若地土寬廣,不在賊庭,即五步以上下幕准算折;若地狹,安置不得,即須逐角長斜算計尺寸,一依下營法。
fán yǐ wǔ shí rén wèi duì, qí duì nèi bīng shì, xū jié qí xīn. měi sān rén zì xiāng de yì zhě, jié wèi yī xiǎo duì yòu hé sān xiǎo duì dé yì zhě, jié wèi yī zhōng duì yòu hé wǔ zhōng duì wèi yī dà duì. yú qiàn wǔ rén: yā guān yī rén, duì tóu zhí qí yī rén, fù duì tóu yī rén, zuǒ yòu qiàn qí èr rén, jí chōng wǔ shí. zhì yú xíng lì qián què, dāng duì bìng xū zì xiāng yī fù, rú sān rén duì shī yī rén zhě, jiǔ rén duì shī xiǎo duì èr rén zhě, lín chén rì yǎng yā guān duì tóu biàn zhǎn bù jiù rén. chén sàn, jì huì duì nèi shǎo zhě, kān bù jiù suǒ yóu, zhǎn.
凡以五十人為隊,其隊內兵士,須結其心。每三人自相得意者,結為一小隊;又合三小隊得意者,結為一中隊;又合五中隊為一大隊。餘欠五人:押官一人,隊頭執旗一人,副隊頭一人,左右傔旗二人,即充五十。至於行立前卻,當隊並須自相依附,如三人隊失一人者,九人隊失小隊二人者,臨陳日仰押官、隊頭便斬不救人。陳散,計會隊內少者,勘不救所由,斬。
jīn zhì fù
今制(附)
měi jūn: dà jiāng yī rén, bié zòu bā rén, qiàn shí liù rén. fù èr rén, fēn zhǎng jūn wù. zòu qiàn jiǎn dà jiāng bàn. pàn guān èr rén, diǎn sì rén, zǒng guǎn sì rén, èr zhǔ zuǒ yòu yú hòu, èr zhǔ zuǒ yòu yā yá. qiàn gè wǔ rén. zi jiāng bā rén, wěi qí fēn háng chén, biàn jīn gǔ jí bù shǔ. qiàn gè èr rén. zhí gǔ shí èr rén, chuī jiǎo shí èr rén, sī bīng sī cāng sī qí sī zhòu chéng jú gè yī rén. měi duì wǔ shí rén: yā guān yī rén, duì tóu yī rén, fù èr rén, qí tóu yī rén, fù èr rén, huǒ zhǎng wǔ rén. liù fēn zhī jiǎ, bā fēn zhī tóu móu, sì fēn zhī jǐ, yī fēn zhī nǔ, yī fēn zhī bàng, sān fēn zhī gōng jiàn, yī fēn zhī qiāng, yī fēn zhī pái, bā fēn zhī pèi dāo.
每軍:大將一人,(別奏八人,傔十六人。)副二人,(分掌軍務。奏、傔減大將半。)判官二人,典四人,總管四人,(二主左右虞候,二主左右押衙。傔各五人。)子將八人,(委其分行陳,辨金鼓及部署。傔各二人。)執鼓十二人,吹角十二人,司兵、司倉、司騎、司胄、城局各一人。每隊五十人:押官一人,隊頭一人,副二人,旗頭一人,副二人,火長五人。(六分支甲,八分支頭牟,四分支戟,一分支弩,一分支棒,三分支弓箭,一分支槍,一分支排,八分支佩刀。)
dào, dà jiāng liù kǒu, zhōng yíng jiàn, chū yǐn. jūn mén qí èr kǒu, sè hóng, bā fú, chū qián liè. mén qiāng èr gēn, yǐ bào wěi wèi rèn kē, kǔ hé fǎn. chū jū hóng qí hòu, zhǐ jū zhàng mén qián zuǒ yòu. wǔ fāng qí wǔ kǒu, zhōng yíng jiàn, chū suí liù dào hòu, zài yíng yì yú dào hòu, suí fāng ér jiàn. yán jǐng gǔ shí èr miàn, yíng qián zuǒ yòu xíng duì liè gè liù miàn, zài liù dào hòu. jiǎo shí èr jù, yú gǔ zuǒ yòu gè liè liù jù, yǐ dài jīn. duì qí èr bǎi wǔ shí kǒu, shàng sè tú qín shòu yǔ běn chén tóng. wǔ fú rèn qí èr bǎi wǔ shí kǒu, shàng sè tú qín shòu yǔ zhū duì bù tóng, gè zì wèi zhì rèn, chū jū duì hòu, kǒng shì zú jiāo zá. chén jiāng mén qí, gè rèn suǒ sè, bù dé yǐ hóng, kǒng luàn dà jiāng chén. jiāng gǔ bǎi èr shí wǔ miàn, kǒng shè yí jǐng dí yòng. měi duì lǘ liù tóu, mù wǔ kǒu. měi huǒ guō yī. gān liáng chǎo dài yǐ pí wèi zhī, bù rán, mǎ yú, dāo zi, cuò zi, qián zi, zuān zi, yào dài, huǒ shí dài, yán dài yòng jiā bó, jiě jié zhuī, cōng nú, mǒ é, liù dài mào zi, zhān mào zi, tān zi, gé hū gé méng gé hū, mò hū fǎn. gé méng yīn kǒng, jù, záo: gè èr fēn. lián sì fēn, qiè cǎo dāo èr fēn, xíng bù cáo yī fēn, dà xiǎo piáo èr fēn. mǎ jūn: ān pèi gé dài pī zhān bèi mǎ zhān jiē èr, bàn chā qián, měi mǎ yī pǐ, wéi pí tiáo gè jiē sān. qián yīn jiàn.
纛,大將六口,中營建,出引。軍門旗二口,色紅,八幅,出前列。門鎗二根,以豹尾為刃榼,(苦盍反。)出居紅旗後,止居帳門前左右。五方旗五口,中營建,出隨六纛後,在營亦於纛後,隨方而建。嚴警鼓十二面,營前左右行隊列各六面,在六纛後。角十二具,於鼓左右各列六具,以代金。隊旗二百五十口,尚色圖禽獸與本陳同。五幅認旗二百五十口,尚色圖禽獸與諸隊不同,各自為志認,出居隊後,恐士卒交雜。陳將門旗,各任所色,不得以紅,恐亂大將陳。將鼓百二十五面,恐設疑警敵用。(每隊驢六頭,幕五口。每火鍋一。乾糧麨袋(以皮為之),不然,馬盂,刀子,錯子,鉗子,鑽子,藥袋,火石袋,鹽袋(用夾帛),解結錐,蔥奴,抹額,六帶帽子,氈帽子,攤子,〈革忽〉〈革蒙〉(〈革忽〉,莫忽反。〈革蒙〉音孔),鋸,鑿:各二分。鐮四分,切草刀二分,行布槽一分,大小瓢二分。馬軍:鞍轡、革帶、披氈、被馬氈皆二,絆、插、揵,每馬一疋,韋皮條各皆三。揵音健。)
lùn jiāng
論將
sūn zǐ yuē:" jiāng zhě, zhì xìn rén yǒng yán yě. gù zhī bīng zhī jiāng, rén zhī' sī mìng', guó jiā ān wēi zhī zhǔ yě. jiāng zhě, guó zhī fǔ. fǔ zhōu zé guó bì qiáng, jiāng zhōu mì, móu bù xiè. fǔ xì zé guó bì ruò. xíng jiàn wài yě.
孫子曰:"將者,智、信、仁、勇、嚴也。故知兵之將,人之'司命',國家安危之主也。將者,國之輔。輔周則國必強,將周密,謀不洩。輔隙則國必弱。(形見外也。)
chūn qiū shí, chǔ wéi sòng, jìn hóu jiāng jiù zhī. yú shì hū sōu yú bèi lú, zuò sān jūn, móu yuán shuài. zhōng jūn shuài yě. zhào shuāi yuē:" xì hú kě. shuāi, chū wēi fǎn. chén jí wén qí yán yǐ, shuō lǐ lè ér dūn shī shū. shī shū, yì zhī fǔ yě lǐ lè, dé zhī zé yě dé yì, lì zhī běn yě. xià shū yuē:' fù nà yǐ yán, míng shì yǐ gōng, chē fú yǐ yōng.' shàng shū yú xià shū yě. fù nà yǐ yán, guān qí zhì yě míng shì yǐ gōng, kǎo qí shì yě chē fú yǐ yōng, bào qí láo yě. fù, yóu qǔ yě. yōng, gōng yě. jūn qí shì zhī!" nǎi shǐ xì hú jiāng zhōng jūn, xì qín zuǒ zhī. hú máo jiāng shàng jūn, hú yǎn zuǒ zhī. hú máo, yǎn zhī xiōng yě. luán zhī jiāng xià jūn, xiān zhěn zuǒ zhī. xún lín fù yù róng, wèi chōu wèi yòu. xún lín fù, zhōng xíng huán zi yě. chōu, chì zhōu fǎn. zhōng shèng chǔ yú chéng pú.
春秋時,楚圍宋,晉侯將救之。於是乎蒐於被廬,作三軍,謀元帥。(中軍帥也。)趙衰曰:"郤縠可。(衰,初危反。)臣亟聞其言矣,說禮樂而敦詩書。詩書,義之府也;禮樂,德之則也;德義,利之本也。夏書曰:'賦納以言,明試以功,車服以庸。'(尚書虞夏書也。賦納以言,觀其志也;明試以功,考其事也;車服以庸,報其勞也。賦,猶取也。庸,功也。)君其試之!"乃使郤縠將中軍,郤溱佐之。狐毛將上軍,狐偃佐之。(狐毛,偃之兄也。)欒枝將下軍,先軫佐之。荀林父御戎,魏犨為右。(荀林父,中行桓子也。犨,赤周反。)終勝楚於城濮。
zhàn guó qín yǔ zhào bīng xiāng jù zhǎng píng, zhào xiào chéng wáng shǐ zhào shē zhī zǐ wèi jiāng. lìn xiàng rú yuē:" wáng yǐ míng shǐ rén, ruò jiāo zhù ér gǔ sè ěr. cǐ zi tú néng dú qí fù shē shū chuán, bù zhī hé biàn yě." zhào wáng bù tīng. shē zi zì shǎo shí xué bīng fǎ, yán bīng shì, yǐ tiān xià mò néng dāng. cháng yǔ qí fù yán bīng shì, shē bù néng nán, rán bù wèi shàn. qí mǔ wèn shē, shē yuē:" bīng, sǐ dì yě, ér nǎi yì yán zhī. zhào ruò yǐ wèi jiāng, pò zhào jūn zhě bì shì ér yě." jí shì, qí mǔ shàng shū jù yán bù kě, yuē:" shǐ qiè shì qí fù, shí wèi jiāng, dài wáng jí zōng shì suǒ shǎng cì zhě, jǐn yǐ yǔ jūn lì shì dài fū, shòu mìng zhī rì, bù wèn jiā shì. jīn cǐ ér wèi jiāng, dōng xiàng ér cháo, jūn lì wú gǎn yǎng shì zhě, wáng suǒ cì jīn bó, guī cáng yú jiā, ér rì shì biàn lì tián zhái mǎi zhī. wáng yǐ wèi hé rú qí fù? qiě fù zǐ yì xīn, yuàn wáng wù qiǎn." wáng yuē:" wú yǐ jué yǐ." qí mǔ yīn yuē:" jí yǒu bù chēng, qiè dé wú suí zuì hū?" wáng xǔ nuò zhī. suì yǔ qín jūn zhàn, sǐ, jūn bài, shù shí wàn zhòng jiàng qín, qín xī kēng zhī.
戰國秦與趙兵相距長平,趙孝成王使趙奢之子為將。藺相如曰:"王以名使人,若膠柱而鼓瑟耳。此子徒能讀其父奢書傳,不知合變也。"趙王不聽。奢子自少時學兵法,言兵事,以天下莫能當。嘗與其父言兵事,奢不能難,然不謂善。其母問奢,奢曰:"兵,死地也,而乃易言之。趙若以為將,破趙軍者必是兒也。"及是,其母上書具言不可,曰:"始妾事其父,時為將,大王及宗室所賞賜者,盡以予軍吏士大夫,受命之日,不問家事。今此兒為將,東向而朝,軍吏無敢仰視者,王所賜金帛,歸藏於家,而日視便利田宅買之。王以為何如其父?且父子異心,願王勿遣。"王曰:"吾已決矣。"其母因曰:"即有不稱,妾得無隨罪乎?"王許諾之。遂與秦軍戰,死,軍敗,數十萬眾降秦,秦悉坑之。
hàn wén dì shí, xiōng nú dà rù cháo nà, shā běi dì dū wèi áng. dì yǐ wèn féng táng:" ān dé lián pō lǐ mù wèi jiāng yě?" táng duì yuē:" chén wén shàng gǔ wáng zhě zhī qiǎn jiāng yě, guì ér tuī gǔ, yuē:' kǔn yǐ nèi zhě, guǎ rén zhì zhī kǔn yǐ wài zhě, jiāng jūn zhì zhī. jūn gōng jué shǎng, jiē jué yú wài, guī ér zòu zhī.' cǐ fēi xū yán yě. chén dà fù yán, lǐ mù zhī wèi zhào jiāng jū biān, jūn shì zhī zū jiē zì yòng xiǎng shì, shǎng cì jué yú wài, bù cóng zhōng yù yě. wěi rèn ér zé chéng gōng, gù lǐ mù nǎi dé jǐn qí zhì néng, xuǎn chē qiān sān bǎi chéng, gòu qí wàn sān qiān pǐ, bǎi jīn zhī shì shí wàn, shì yǐ běi zhú dān yú, pò dōng hú, miè dàn lín, xī yì qiáng qín, nán zhī hán wèi. dāng shì zhī shí, zhào jǐ bà. huì zhào wáng qiān, qí mǔ chàng yě. wáng qiān lì, nǎi yòng guō kāi chán, zú zhū lǐ mù, lìng yán jù dài zhī. shì yǐ bīng pò shì běi, wèi qín suǒ miè. jīn chén qiè wén wèi shàng wèi yún zhōng shǒu, qí jūn shì zū jǐn yǐ gěi shì zú, chū sī yǎng qián, wǔ rì yī chuí niú, xiǎng bīn kè jūn lì shè rén, shì yǐ xiōng nú yuǎn bì, bù jìn yún zhōng zhī sāi. lǔ céng yī rù, shàng lǜ chē qí jī zhī, suǒ shā shén zhòng. fū shì zú jǐn jiā rén zǐ, qǐ tián zhōng cóng jūn, ān zhī chǐ jí wǔ fú. zhōng rì lì zhàn, zhǎn shǒu bǔ lǔ, shàng gōng mù fǔ, yī yán bù xiāng yīng, wén lì yǐ fǎ shéng zhī. qí shǎng bù xíng, ér lì fèng fǎ bì yòng. chén yú, yǐ wèi bì xià fǎ tài míng, shǎng tài qīng, fá tài zhòng. qiě yún zhōng shǒu wèi shàng zuò shàng gōng shǒu lǔ chà liù jí, bì xià xià zhī lì, xuē qí jué, fá zuò zhī. yóu cǐ yán zhī, bì xià suī dé lián pō lǐ mù, bù néng yòng." wén dì yuè. shì rì lìng féng táng chí jié shè wèi shàng, fù yǐ wèi yún zhōng shǒu, ér bài táng wèi chē qí dū wèi.
漢文帝時,匈奴大入朝那,殺北地都尉卬。帝以問馮唐:"安得廉頗、李牧為將也?"唐對曰:"臣聞上古王者之遣將也,跪而推轂,曰:'閫以內者,寡人制之;閫以外者,將軍制之。軍功爵賞,皆決於外,歸而奏之。'此非虛言也。臣大父言,李牧之為趙將居邊,軍市之租皆自用饗士,賞賜決於外,不從中御也。委任而責成功,故李牧乃得盡其智能,選車千三百乘,彀騎萬三千疋,百金之士十萬,是以北逐單于,破東胡,滅澹林,西抑強秦,南支韓、魏。當是之時,趙幾霸。會趙王遷,其母倡也。王遷立,乃用郭開讒,卒誅李牧,令顏聚代之。是以兵破士北,為秦所滅。今臣竊聞魏尚為雲中守,其軍市租盡以給士卒,出私養錢,五日一椎牛,饗賓客軍吏舍人,是以匈奴遠避,不近雲中之塞。虜曾一入,尚率車騎擊之,所殺甚眾。夫士卒盡家人子,起田中從軍,安知尺籍伍符。終日力戰,斬首捕虜,上功幕府,一言不相應,文吏以法繩之。其賞不行,而吏奉法必用。臣愚,以謂陛下法太明,賞太輕,罰太重。且雲中守魏尚坐上功首虜差六級,陛下下之吏,削其爵,罰作之。由此言之,陛下雖得廉頗、李牧,不能用。"文帝悅。是日令馮唐持節赦魏尚,復以為雲中守,而拜唐為車騎都尉。
hàn wǔ dì yǐ lǐ guǎng wèi wèi yāng wèi wèi, ér chéng bù shí yì wèi zhǎng lè wèi wèi. bù shí gù yǔ guǎng jù cháng tún biān, ér guǎng xíng wú bù wǔ xíng chén, jiù shàn shuǐ cǎo tún zhǐ, rén rén zì biàn, bù jī diāo dǒu yǐ zì wèi, yǐ tóng zuò jiāo qì, shòu yī dòu, zhòu qǔ yǐn shí, yè jī chí xíng, míng yuē diāo dǒu. jiāo yīn qiào, xíng rú xuān. xuān yīn huǒ xuán fǎn, jí yáo yě. sú hū tóng yáo, yīn tiāo. mù fǔ shěng yuē shù wén jí shì, rán yì yuǎn chì hòu, wèi cháng yù hài. chéng bù shí zhèng bù qǔ háng wǔ yíng chén, jī diāo dǒu, shì lì zhì jūn bù zhì míng, jūn bù dé xiū xī, rán yì wèi cháng yù hài. bù shí yuē:" lǐ guǎng jūn jí jiǎn yì, rán lǔ zú fàn zhī, ér wú yǐ jìn qí shì zú yì yì lè, xián wèi zhī sǐ. wǒ jūn suī fán rǎo, rán lǔ yì bù dé fàn wǒ." shì shí hàn biān jùn lǐ guǎng chéng bù shí jiē wèi míng jiāng, rán xiōng nú wèi guǎng zhī lüè, shì zú yì duō lè cóng guǎng ér kǔ chéng bù shí.
漢武帝以李廣為未央衛尉,而程不識亦為長樂衛尉。不識故與廣俱嘗屯邊,而廣行無部伍行陳,就善水草屯止,人人自便,不擊刁斗以自衛,(以銅作鐎器,受一斗,晝取飲食,夜擊持行,名曰刁斗。鐎音譙,形如鋗。鋗音火玄反,即銚也。俗呼銅銚,音挑。)幕府省約束文籍事,然亦遠斥候,未嘗遇害。程不識正部曲行伍營陳,擊刁斗,士吏治軍簿至明,軍不得休息,然亦未嘗遇害。不識曰:"李廣軍極簡易,然虜卒犯之,而無以禁;其士卒亦佚樂,咸為之死。我軍雖煩擾,然虜亦不得犯我。"是時漢邊郡李廣、程不識皆為名將,然匈奴畏廣之略,士卒亦多樂從廣而苦程不識。
hòu hàn mò, cáo gōng zhēng zhāng lǔ yú hàn zhōng, shǐ zhāng liáo yǔ lè jìn lǐ diǎn děng jiāng qī qiān yú rén shǒu hé féi, jiào yǔ hù jūn xuē tì, shǔ hán biān yuē" zéi zhì nǎi fā". é ér wú zhǔ sūn quán lǜ shí wàn zhòng wéi hé féi, nǎi gòng fā, jiào yún:" ruò sūn quán zhì zhě, zhāng lǐ jiāng jūn chū zhàn lè jiāng jūn shǒu, hù jūn wù dé yǔ zhàn." zhū jiāng jiē yí. liáo yuē:" gōng zhēng zài wài, bǐ jiù zhì, bǐ pò wǒ bì yǐ. shì yǐ jiào zhǐ jí qí wèi hé nì jī zhī, zhé qí shèng shì, yǐ ān zhòng xīn, rán hòu kě shǒu. chéng bài zhī jī, zài cǐ yī zhàn, zhū jūn hé yí?" lǐ diǎn yì yǔ liáo tóng. yú shì liáo yè mù gǎn sǐ zhī shì, dé bā bǎi rén, chuí niú xiǎng jiāng shì, míng rì dà zhàn. píng míng, liáo bèi jiǎ chí jǐ, xiān dēng xiàn zhèn, shā shù shí rén, zhǎn èr jiāng, dà hū zì míng, chōng lěi rù, zhì quán huī xià, quán dà jīng, zhòng bù zhī suǒ wèi, zǒu dēng gāo zhǒng, yǐ zhǎng jǐ zì shǒu. liáo chì quán, quán bù gǎn dòng, yáo jiàn suǒ jiāng zhòng shǎo, nǎi jù wéi liáo shù zhòng. liáo zuǒ yòu huī wéi, zhí qián jí jī, wéi kāi, liáo jiāng huī xià shù shí rén dé chū, yú zhòng hào hū yuē:" jiāng jūn qì wǒ hū!" liáo fù hái tū wéi, bá chū yú zhòng. quán rén mǎ jiē pī mǐ, wú gǎn dāng zhě. zì cháo zhàn zhì rì zhōng, wú rén duó qì. hái xiū shǒu bèi, zhòng xīn nǎi ān, zhū jiāng xián fú. quán gōng hé féi shí yú rì, chéng bù kě bá, nǎi yǐn tuì. liáo lǜ zhū jūn zhuī jī zhī, jǐ fù huò quán. sūn shèng yuē:" fū bīng gù guǐ dào, qí zhèng xiāng zī, ruò qún shuài bù hé, zé qì shī zhī dào yě. zhì yú hé féi zhī shǒu, xuán ruò wú yuán, zhuān rèn yǒng zhě zé hǎo zhàn shēng huàn, zhuān rèn qiè zhě zé jù xīn nán bǎo. qiě bǐ zhòng wǒ guǎ, bì huái tān duò yǐ zhì mìng zhī bīng, jī tān duò zhī zú, qí shì bì shèng. shèng ér hòu shǒu, zé bì gù. shì yǐ wèi wǔ zá xuǎn wǔ lì, cān yǐ tóng yì, wèi zhī mì jiào, jí xuān qí yòng, shì zhì ér yīng, ruò hé fú qì yǐ."
後漢末,曹公征張魯於漢中,使張遼與樂進、李典等將七千餘人守合肥,教與護軍薛悌,署函邊曰"賊至乃發"。俄而吳主孫權率十萬眾圍合肥,乃共發,教云:"若孫權至者,張、李將軍出戰;樂將軍守,護軍勿得與戰。"諸將皆疑。遼曰:"公征在外,比救至,彼破我必矣。是以教指及其未合逆擊之,折其盛勢,以安眾心,然後可守。成敗之機,在此一戰,諸君何疑?"李典亦與遼同。於是遼夜募敢死之士,得八百人,椎牛饗將士,明日大戰。平明,遼被甲持戟,先登陷陣,殺數十人,斬二將,大呼自名,沖壘入,至權麾下,權大驚,眾不知所為,走登高冢,以長戟自守。遼叱權,權不敢動,遙見所將眾少,乃聚圍遼數重。遼左右麾圍,直前急擊,圍開,遼將麾下數十人得出,餘眾號呼曰:"將軍棄我乎!"遼復還突圍,拔出餘眾。權人馬皆披靡,無敢當者。自朝戰至日中,吳人奪氣。還修守備,眾心乃安,諸將咸服。權攻合肥十餘日,城不可拔,乃引退。遼率諸軍追擊之,幾復獲權。(孫盛曰:"夫兵固詭道,奇正相資,若群帥不和,則棄師之道也。至於合淝之守,懸弱無援,專任勇者則好戰生患,專任怯者則懼心難保。且彼眾我寡,必懷貪惰;以致命之兵,擊貪惰之卒,其勢必勝。勝而後守,則必固。是以魏武雜選武力,參以同異,為之密教,即宣其用,事至而應,若合符契矣。")
sōu cái
○搜才
fù fán wèi jiāng tǒng róng, zài zhī shì zhī qì jú. dāng shè kē mù, chà děng yōu yì, yīng jī ér rèn, yǐ shōu qí xiào.
(附 凡為將統戎,在知士之器局。當設科目,差等優異,應機而任,以收其效。)
xuǎn shì zhī kē: shěn móu mì lüè chū rén zhě cí biàn zòng héng, néng yí duó rén zhī xìng qíng, kān biàn shuō zhě néng wǎng lái tīng yán yǔ, lǎn shì sì fāng zhī shì, jūn zhōng zhī qíng wěi, rì liè yú qián zhě néng dé dí zhī zhǔ zuǒ mén lú qǐng yè zhī qíng, kān jiān dié zhě néng zhī shān chuān xiǎn yì, xíng zhǐ xíng shì, lì hài yuǎn jìn, jǐng quán shuǐ cǎo, jìng lù yū zhí, kān xiāng dǎo zhě qiǎo sī chū rén, zhì zào wǔ bīng jí gōng shǒu qì xiè zhě yǐn jiàng chè zhá, gē dìng jiàn jǐ, biàn yú lì yòng, tǐng shēn bǔ lǔ, qiān qí zhǎn jiāng, kān xiàn chén zhě qiáo jié ruò fēi, yú chéng yuè qiàn, chū rù wú xíng, kān kuī chān zhě qiáo, qǐ jiāo fǎn. chān, shì yàn fǎn. wǎng fǎn sān bǎi lǐ bù jí mù zhì zhě pò gé shū gōu, huò fù liù bǎi jīn xíng wǔ shí bù, sì bǎi jīn xíng bǎi bù zhě tuī bù wǔ xíng, zhān fēng yún qì hòu zhuǎn shì, duō yán tiān dào, guǐ shuō yīn yáng zhě cǐ suī fēi bīng jiā běn shì, suǒ yào zī quán jué yǐ qǔ shèng ěr. zuì fàn zhě fù zǐ xiōng dì yù zhí chóu zhě pín qióng fèn nù, jiāng yù kuài qí zhì zhě gù zhuì xù rén lǔ, yù zhāo jī yáng míng zhě. zhuì yīn zhāng ruì fǎn.
選士之科:沈謀密略出人者;詞辯縱橫,能移奪人之性情,堪辯說者;能往來聽言語,覽視四方之事,軍中之情偽,日列於前者;能得敵之主佐、門廬、請謁之情,堪間諜者;能知山川險易,行止形勢,利害遠近,井泉水草,逕路迂直,堪鄉導者;巧思出人,製造五兵及攻守器械者;引彊徹札,戈鋌劍戟,便於利用,挺身捕虜,搴旗斬將,堪陷陳者;趫捷若飛,逾城越塹,出入無形,堪窺覘者;(趫,起嬌反。覘,世厭反。)往返三百里不及暮至者;破格舒鈎,或負六百斤行五十步,四百斤行百步者;推步五行,瞻風雲氣候轉式,多言天道,詭說陰陽者;(此雖非兵家本事,所要資權譎以取勝耳。)罪犯者;父子兄弟欲執仇者;貧窮忿怒,將欲快其志者;故贅婿人虜,欲昭跡揚名者。(贅音章銳反。)