strong bīng yī strong
兵一
bīng xù
兵序
sān huáng wú wéi, tiān xià yǐ zhì. wǔ dì xíng jiào, bīng yóu shì xìng, suǒ wèi" dà xíng yòng jiǎ bīng, ér chén zhū yuán yě", yú shì yǒu bǔ suì zhī zhàn, bǎn quán zhī shī. ruò zhì dé qí yí zé zhì ān, shī qí yí zé luàn wēi.
三皇无为,天下以治。五帝行教,兵由是兴,所谓"大刑用甲兵,而陈诸原野",於是有补遂之战,阪泉之师。若制得其宜则治安,失其宜则乱危。
shāng zhōu yǐ qián, fēng jiàn wǔ děng, bīng biàn hǎi nèi, qiáng ruò xiāng bìng. qín shì xuē píng, bà hóu zhì shǒu, lì dài yīn xí, wěi zhèng jùn xiàn. miǎn xún zhì dù kě cǎi, wéi yǒu hàn shì zú zhēng: zhòng bīng xī zài jīng shī, sì biān dàn shè tíng zhàng yòu yí tiān xià háo zú, còu jū sān fǔ líng yì, yǐ wéi qiáng gàn ruò zhī zhī shì yě. huò yǒu sì yí qīn yì, zé cóng zhōng mìng jiāng, fā wǔ yíng qí shì, liù jùn liáng jiā. èr shī lóu chuán fú bō xià lài, xián yīn shì lì chēng, bì shì zé shěng. suī wèi huò zhī xūn gāo jī zhòng, shēn fèng cháo qǐng, bīng jiē sàn guī. sī chéng dé qí yí yě. qí hòu ruò wáng gāng jiě niǔ, zhǔ quán wài fēn, fān hàn jì chóng, zhòng lì zì shèng, wèn dǐng qīng zhòng, wú dài wú zhī, rú dōng hàn zhī dǒng zhuō yuán shào, jìn zhī wáng dūn huán xuán, sòng xiè huì liú yì xuān, qí chén dá wáng jìng zé, liáng hóu jǐng, chén huá jiǎo, hòu wèi ěr zhū róng gāo huān zhī lèi shì yǐ. sī chéng shī qí yí yě.
商周以前,封建五等,兵遍海内,强弱相并。秦氏削平,罢侯置守,历代因袭,委政郡县。缅寻制度可采,唯有汉氏足徵:重兵悉在京师,四边但设亭障;又移天下豪族,辏居三辅陵邑,以为强幹弱枝之势也。或有四夷侵轶,则从中命将,发五营骑士,六郡良家。贰师、楼船、伏波、下濑,咸因事立称,毕事则省。虽卫、霍之勋高绩重,身奉朝请,兵皆散归。斯诚得其宜也。其后若王纲解纽,主权外分,藩翰既崇,众力自盛,问鼎轻重,无代无之,如东汉之董卓、袁绍,晋之王敦、桓玄,宋谢晦、刘义宣,齐陈达、王敬则,梁侯景,陈华皎,后魏尔朱荣、高欢之类是矣。斯诚失其宜也。
guó cháo lǐ jìng píng tū jué, lǐ jī miè gāo lí, hóu jūn jí fù gāo chāng, sū dìng fāng yí bǎi jì, lǐ jìng xuán wáng xiào jié lóu shī dé liú shěn lǐ jiē shì qīng xiàng, lǜ bīng yù róng, róng píng shī hái, bìng wú jiǔ zhèn. qí zài biān jìng, wéi míng fēng suì, shěn chì hòu, lì zhàng sāi, bèi bù yú ér yǐ. shí ān biān zhī liáng suàn, wèi guó jiā zhī yǒng tú. xuán zōng yù jí, chéng píng suì jiǔ, tiān xià yì ān, cái yīn lì shèng. kāi yuán èr shí nián yǐ hòu, yāo gōng zhī jiāng, wù huī fēng lüè, yǐ gān shàng xīn, jiāng yù dàng miè xī, qì dān, jiǎn chú mán tǔ bō, sàng shī zhě shī wàn ér yán yī, shèng dí zhě huò yī ér yán wàn, chǒng xī yún jí, jiāo jīn suì zēng. gē shū hàn tǒng xī fāng èr shī, ān lù shān tǒng dōng běi sān shī, jiàn gèng zhī zú, jù shòu guān míng jùn xiàn zhī jī, qìng wèi lù zhì. kāi yuán chū, měi suì biān fèi yuē yòng qián èr bǎi wàn guàn, kāi yuán mò yǐ zhì yī qiān wàn guàn, tiān bǎo mò gèng jiā sì wǔ bǎi wàn yǐ. àn bīng bù gé, pò dí zhàn gōng gè yǒu chà děng, qí shòu guān qiān cái yī èr. tiān bǎo yǐ hòu, biān shuài hù chǒng, biàn qǐng shǔ guān, yì zhōu suì chéng fǔ fāng zhōu ān tái fǔ bié jiāng guǒ yì zhī lèi, měi yī zhì zé tóng shòu qiān yú rén, qí yú kě zhī. suī zài háng xián, jǐn wú bái shēn zhě. guān fǔ jí shuò fāng hé lǒng sì shí yú jùn, hé běi sān shí yú jùn, měi jùn guān cāng sù duō zhě bǎi wàn dàn, shǎo bù jiǎn wǔ shí wàn dàn, gěi chōng xíng guān lù. jì tiān bǎo mò, wú bù qìng yǐ. mí hào tiān xià, ruò sī zhī shén. yú shì xiāo jiàng ruì shì shàn mǎ jīng jīn, kōng yú jīng shī, cuì yú èr tǒng. biān chuí shì qiáng jì rú cǐ, cháo tíng shì ruò yòu rú bǐ, jiān rén chéng biàn, lè huò jì yù, xié zhī yǐ hài, yòu zhī yǐ lì. lù shān chēng bīng nèi wǔ, wèi bì sù xù xiōng móu, shì gù dì bī zé shì yí, lì móu zé luàn qǐ, shì lǐ bù dé bù rán yě.
国朝李靖平突厥,李勣灭高丽,侯君集覆高昌,苏定方夷百济,李敬玄、王孝杰、娄师德、刘审礼皆是卿相,率兵御戎,戎平师还,并无久镇。其在边境,唯明烽燧,审斥候,立障塞,备不虞而已。实安边之良算,为国家之永图。玄宗御极,承平岁久,天下乂安,财殷力盛。开元二十年以后,邀功之将,务恢封略,以甘上心,将欲荡灭奚,契丹,翦除蛮、吐蕃,丧师者失万而言一,胜敌者获一而言万,宠锡云极,骄矜遂增。哥舒翰统西方二师,安禄山统东北三师,践更之卒,俱授官名;郡县之积,罄为禄秩。(开元初,每岁边费约用钱二百万贯,开元末已至一千万贯,天宝末更加四五百万矣。按兵部格,破敌战功各有差等,其授官千才一二。天宝以后,边帅怙宠,便请署官,易州遂城府、坊州安台府别将、果毅之类,每一制则同授千馀人,其馀可知。虽在行閒,仅无白身者。关辅及朔方、河、陇四十馀郡,河北三十馀郡,每郡官仓粟多者百万石,少不减五十万石,给充行官禄。暨天宝末,无不罄矣。麋耗天下,若斯之甚。)於是骁将锐士、善马精金,空於京师,萃於二统。边陲势强既如此,朝庭势弱又如彼,奸人乘便,乐祸觊欲,胁之以害,诱之以利。禄山称兵内侮,未必素蓄凶谋,是故地逼则势疑,力侔则乱起,事理不得不然也。
xī hàn zǔ fēn liè tǔ dì, fēng jiàn wáng hóu, wú ruì dú bēi ruò ér zhōng, hán péng jiē qiáng dà ér bèi. jiǎ yì dǔ qī guó zhī shèng, xiàn shū yún:" zhì tiān xià zhě, lìng hǎi nèi zhī shì, rú shēn zhī shǐ bì, bì zhī shǐ zhǐ, mò bù zhì cóng. ruò dàn ér bù néng gǎi zuò, mò dà běn xiǎo, zhōng wèi huò luàn." wén jǐng yīn xún mò gé, suì zhì zhū cuò zhī míng. xiàng shǐ zhì zhì dé qí shì yí, zhū hóu shú bù xìn shùn? jiān móu xié jì, xiāo yú xiōng huái, qǐ fù yǒu gàn jì zuò luàn zhī shì hū! yǔ yuē" cháo wèi yī zhōu, xī chéng jié zhí", xíng shì qū zhī ér zhì cǐ yǐ. yòu bīng fǎ yuē:" jiāng zhě, rén zhī sī mìng, guó jiā ān wēi zhī zhǔ." gù dāng xiān zhī yǐ zhōng hé, hòu zhī yǐ cái qì. huò wèi xún qí xìng, gǒu qiú qí yòng, shòu yǐ xiān rèn, wěi zhī zhuān zǎi, lì quán yī qù, wù qíng suí zhī, shì qí zhī yù, bù qí rán yǐ.
昔汉祖分裂土地,封建王侯,吴芮独卑弱而忠,韩、彭皆强大而悖。贾谊睹七国之盛,献书云:"治天下者,令海内之势,如身之使臂,臂之使指,莫不制从。若惮而不能改作,末大本小,终为祸乱。"文景因循莫革,遂致诛错之名。向使制置得其適宜,诸侯孰不信顺?奸谋邪计,销於胸怀,岂复有干纪作乱之事乎!语曰"朝为伊、周,夕成桀、跖",形势驱之而至此矣。又兵法曰:"将者,人之司命,国家安危之主。"固当先之以中和,后之以材器。或未驯其性,苟求其用,授以銛刃,委之专宰,利权一去,物情随之,噬脐之喻,不其然矣。
fū róng shì, yǒu guó zhī dà zhě. zì xī zhì néng zhī shì, jiē lì yán zuò xùn. qí shèng yě, huò yàn zhī fēng niǎo qī yào, huò cān yǐ yīn yáng rì chén qí jiào zhèn yě, huò mù yǐ tiān dì wǔ xíng, huò biàn wéi lóng shé niǎo shòu. rén zhī cōng yǐng, fāng liè xuān miǎn, zhī jí xiōng guān hūn zhī lǐ, xí qìng diào fǔ yǎng zhī róng, shāo huò fēi jīng, zé guāi cháng dù. gù zhòng ní rù miào, měi shì jiē wèn, shì bì bù miǎn yǒu suǒ shī yě. shěn qí wàn qiān jiè fū, chū zì lǘ jǐng, ruò shǐ xīn cún jìn tuì zhī lìng, ěr tīng jīn gǔ zhī shēng, shǒu qí jī cì zhī yí, zú qū é guàn zhī shì, suí dì xíng ér biàn zhèn, biāo chí diàn fà zhī jí, yīn wǒ biàn ér chéng dí, shèng fù qǐng kè zhī jiān, shì fán mù duō, yīng jī xún gǔ, dé bù lìng zhòng xīn xì míng shù ér wú xiá, ān néng fèn yǒng ruì ér zhēng lì zāi! yǐ yú guǎn kuī, tú yǒu qí shuō, zhǐ kǒng suī jiào yì nán bì chéng. rán qí xùn shì yě, dàn shǐ wén gǔ ér jìn, wén jīn ér zhǐ, zuò zuò jǔ cuò, zuǒ xuán yòu chōu, shí qí zhì zhǐ huī, xí qì xiè lì biàn, sī kě yǐ. qí fǔ zhòng yě, yǒu shǔn yōng zhī ēn, tóu láo zhī jūn, xié kuàng zhī gǎn, xíng lìng zhī bì, shǎng fá zhī mìng. sī kě yǐ. cǐ nǎi yòng wú ruò zú, zhàn wú jiān dí, ér kuàng yǐ zhí fá qū yǐ shùn tǎo nì zhě hū! ruò yǐ fēng niǎo kě zhēng, zé xiè ài xiāo míng yá qí ér kè má qiū, sòng wǔ huī zhé shěn shuǐ ér pò lú xún ruò yǐ rì chén kě píng, zé dèng yǔ yīn guǐ hài kè jié, hòu wèi chéng jiǎ zǐ shèng dí lüè jǔ yī èr, bù qí zhèng yú? shì xī xián nán qí dào, shén qí shì, lìng zhòng xīn zhī mò cè, bǐ zhǐ gù zhī jiē cóng.
夫戎事,有国之大者。自昔智能之士,皆立言作训。其胜也,或验之风鸟七曜,或参以阴阳日辰;其教阵也,或目以天地五行,或变为龙蛇鸟兽。人之聪颖,方列轩冕,知吉凶冠婚之礼,习庆吊俯仰之容,稍或非精,则乖常度。故仲尼入庙,每事皆问,是必不免有所失也。矧其万千介夫,出自闾井,若使心存进退之令,耳听金鼓之声,手俟击刺之宜,足趋鹅鹳之势,随地形而变阵,飚驰电发之疾,因我便而乘敌,胜负顷刻之间,事繁目多,应机循古,得不令众心系名数而无暇,安能奋勇锐而争利哉!以愚管窥,徒有其说,只恐虽教亦难必成。然其训士也,但使闻鼓而进,闻金而止,坐作举措,左旋右抽,识旗帜指麾,习器械利便,斯可矣。其抚众也,有吮痈之恩,投醪之均,挟纊之感,行令之必,(赏罚之命。)斯可矣。此乃用无弱卒,战无坚敌,而况以直伐曲、以顺讨逆者乎!若以风鸟可徵,则谢艾枭鸣牙旗而克麻秋,宋武麾折沈水而破卢循;若以日辰可凭,则邓禹因癸亥克捷,后魏乘甲子胜敌;略举一二,不其证欤?似昔贤难其道,神其事,令众心之莫测,俾指顾之皆从。
yǔ yǒu zhī yuē:" tiān shí bù rú dì lì, dì lì bù rú rén hé." chéng wèi dé bīng shù zhī yào yě. yǐ wéi sūn wǔ suǒ zhe shí sān piān, zhǐ jí sī dào, gù zhī wǎng xī xíng shī zhì shèng, chéng dāng jiē jīng qí lǐ. jīn zhé jùn zhí yǔ sūn wǔ shū zhī yì xiāng xié, bìng pō xiāng lèi zhě zuǎn zhī, shù pī juàn zú jiàn chéng bài zài sī yǐ. fán bīng yǐ qí shèng, jiē yīn jī ér fā, dàn qǔ shì pō xiāng lèi, bù bì yī èr jiē tóng, lǎn zhī zhě xìng chá yān. qí yǔ sūn zi yì zhèng xiāng xié zhě, jí zhū shū qí mù pō xiāng lèi zhě, jí yǔ mò shū. qí fǎ zhì kě shì yú jīn zhī yòng zhě, yì fù zhī yú běn mù zhī mò.
语有之曰:"天时不如地利,地利不如人和。"诚谓得兵术之要也。以为孙武所著十三篇,旨极斯道,故知往昔行师制胜,诚当皆精其理。今辄捃摭与孙武书之义相协,并颇相类者纂之,庶披卷足见成败在斯矣。(凡兵以奇胜,皆因机而发,但取事颇相类,不必一二皆同,览之者幸察焉。其与孙子义正相协者,即朱书其目;颇相类者,即与墨书。其法制可適於今之用者,亦附之於本目之末。)
dì yī xù bīng shōu zhòng xuǎn zé fù lì jūn jīn zhì fù lùn jiāng sōu cái fù
第一 叙兵 收众 选择(附) 立军 今制(附) 论将 搜才(附)
dì èr fǎ zhì zá jiào lìng fù
第二 法制 杂教令(附)
dì sān liào dí zhì shèng dí shí wǔ xíng shuài shí guò fù chá ér hòu dòng yàn xū shēng zhī wú shí dí jiàng shěn chá
第三 料敌制胜 敌十五形帅十过(附) 察而后动 验虚声知无实 敌降审察
dì sì jiàn dié xíng shī xiān zài liàng lì bù kě qióng bīng lín dí yì jiàng jūn zhèng bù yī bì bài jūn wú zhèng lìng bài tuī chéng shì xìn shì yì
第四 间谍 行师先在量力不可穷兵 临敌易将 军政不一必败 军无政令败 推诚 示信 示义
dì wǔ fǔ shì míng shǎng fá shǎng yàn bù jūn zhì bài xíng shǎng ān zhòng fēn shǎng qǔ dí xíng shǎng zhāo xiáng shì huì zhāo xiáng jūn shī zhì jiān bì shèng jūn jiāng jiāo bài dí lǚ shèng jiāo bù bèi kě bài jūn xíng zì biǎo yì zhì bài shī xíng zhòng bēi kǒng zé bài shēng gǎn rén fù shǒu zé yǒu yú shǒu jù fǎ fù
第五 抚士 明赏罚 赏宴不均致败 行赏安众 分赏取敌 行赏招降 示惠招降军师志坚必胜 军将骄败 敌屡胜骄不备可败 军行自表异致败 师行众悲恐则败 声感人(附) 守则有馀 守拒法(附)
dì liù shì ruò shì qiè shì huǎn shēng yán jī dōng qí shí jī xī shì xíng zài bǐ ér gōng yú cǐ shì wú bèi shè fú qǔ zhī shì qiáng dí jūn gōng chéng jiǔ bù xià shī lǎo jī bài zhī
第六 示弱 示怯 示缓 声言击东其实击西 示形在彼而攻於此 示无备设伏取之 示强 敌军攻城久不下师老击败之
dì qī yáng bài yǐn tuì qǔ zhī wěi chēng bài dài dí qǔ zhī yǐn tuì shè fú qǔ zhī shēng yán tuì yòu dí pò zhī yǐn tuì shè fú qián bīng xí qí yíng shè fú yǐn dí dòu xí qí yíng shì tuì chéng xiè yǎn xí dí tuì zhuī bēn zòng dí tuì yú guī lù shè fú qǔ zhī bīng jī wù sù yǎn xí gān yán hòu bì chéng xiè xí zhī
第七 佯败引退取之 伪称败怠敌取之 引退设伏取之 声言退诱敌破之 引退设伏潜兵袭其营 设伏引敌斗袭其营 示退乘懈掩袭 敌退追奔 纵敌退於归路设伏取之 兵机务速 掩袭 甘言厚币乘懈袭之
dì bā bì ruì jiān bì chí jiǔ hòu xì pò zhī jiān bì cuò ruì bù zhàn cuò ruì dí jī yǐ chí jiǔ bì zhī yīn dí jī chéng qí bì ér qǔ zhī yīn dí sān gǔ qì shuāi bài zhī zhì dí lì pí jiā gōng bài zhī zhèn jiǔ pí zhì bài chū qí bù yì jī qí bù bèi gōng qí bù zhěng xiān shè bèi ér shèng
第八 避锐 坚壁持久候隙破之 坚壁挫锐 不战挫锐 敌饥以持久弊之 因敌饥乘其弊而取之 因敌三鼓气衰败之 致敌力疲夹攻败之 阵久疲致败 出其不意 击其不备 攻其不整 先设备而胜
dì jiǔ yǐ yì dài láo shī bù xí yuǎn ěr dí qǔ shèng jūn shèng lǔ lüě bèi zhuī xí duō bài chōu jūn fù bēi cí dài dí qǔ zhī chēng jiàng jí hé yīn xiè bài zhī liǎng jūn xiāng duì qǔ bèi pò zhī liǎng jūn xiāng duì jì qiǎn jūn zhù jí shèng bīng duō lì yǒu yú yí fēn jūn xiāng jì wǒ guǎ dí zhòng zì yuǎn zhì chéng pí bài zhī tiǎo zhàn dí chù gāo wù gōng dí dǎng jí zhī zé hé huǎn zhī zé lí jiǎ tuō ān zhòng
第九 以逸待劳 师不袭远 饵敌取胜 军胜虏掠被追袭多败 抽军(附) 卑辞怠敌取之 称降及和因懈败之 两军相对取背破之 两军相对继遣军助即胜 兵多力有馀宜分军相继 我寡敌众自远至乘疲败之 挑战 敌处高勿攻 敌党急之则合缓之则离 假讬安众
dì shí xíng jūn xià yíng shěn zé qí dì xiāng dǎo xià yíng chì hòu bìng fáng hàn jí fēn bù zhèn fù xiān jù yào dì jí shuǐ cǎo shí shuǐ quán gé shān qǔ shuǐ yuè shān dù xiǎn fù jù cāng lǐn
第十 行军下营审择其地 乡导 下营斥候并防捍及分布阵(附) 先据要地及水草识水泉隔山取水越山度险(附) 据仓廪
dì shí yī gōng qí bì jiù xiān qǔ gēn běn tóng jūn shī fá guó ruò zhōng lù chéng dà bīng duō xū xià fāng guò bì gōng qí yì qīng yì zhì bài chéng dí luàn ér qǔ zhī fēn dí shì pò zhī shěn dí shì pò zhī fù bù zhèn dà shì fēn yì bài xī jūn shì lì shǎo fēn jūn bì bài
第十一 攻其必救(先取根本同) 军师伐国若中路城大兵多须下方过 必攻其易轻易致败 乘敌乱而取之 分敌势破之 审敌势破之(附) 布阵大势分易败惜军势 力少分军必败
dì shí èr àn dì xíng zhī shèng fù zì zhàn qí dì zé bài jù xiǎn ài sāi xiǎn zé shèng fǒu zé bài sǐ dì wù gōng zǒng lùn dì xíng fù lì shì jué zhàn zhòng guǎ shì bǎi xiāng xuán lì shì gōng qí shuài chéng zú chū ruì yòng zhī jī nù qí zhòng
第十二 按地形知胜负 自战其地则败 据险隘 塞险则胜否则败 死地勿攻 总论地形(附) 励士决战 众寡势百相悬励士攻其帅 乘卒初锐用之 激怒其众
dì shí sān wéi dí wù zhōu wéi shī liàng wú wài jiù huǎn gōng qǔ zhī gōng chéng zhàn jù fù jué liáng dào jí zī zhòng huǒ gōng huǒ bīng huǒ shòu huǒ qín huǒ dào huǒ nǔ fù chéng fēng qǔ shèng shuǐ gōng shuǐ píng jí shuǐ zhàn jù fù dí bàn shè shuǐ jī bì shèng jūn xíng dù shuǐ fù yù dí shuǐ jūn jué xià liú bài zhī
第十三 围敌勿周 围师量无外救缓攻取之 攻城战具(附) 绝粮道及辎重 火攻火兵火兽火禽火盗火弩(附) 乘风取胜 水攻 水平及水战具(附) 敌半涉水击必胜 军行渡水(附) 御敌水军绝下流败之
dì shí sì yīn jī shè quán duō fāng wù zhī xiān gōng qí xīn duó dí xīn jì
第十四 因机设权 多方误之 先攻其心 夺敌心计
dì shí wǔ dí wú gù zhì kě qǔ zhī guī shī wù è dà zhèn dòng zé luàn yīn chéng zhī ér bài xiān shè fú chéng shì zhú dí bài zhī chéng shèng chéng shì xiān shēng hòu shí yīn dí jù suì qǔ zhī tuī rén shì pò zāi yì sàn zhòng fēng yún qì hòu zá zhàn
第十五 敌无固志可取之 归师勿遏 大阵动则乱因乘之而败 先设伏乘势逐敌败之 乘胜 乘势先声后实 因敌惧遂取之 推人事破灾异 散众 风云气候杂占
xù bīng
叙兵
sūn zǐ yuē:" bīng zhě, guó zhī dà shì, sǐ shēng zhī dì, cún wáng zhī dào, bù kě bù chá. gù jīng zhī yǐ wǔ, xiào zhī jì ér suǒ qí qíng: wèi xià wǔ shì, bǐ wǒ zhī qíng. yī yuē dào, dé huà. èr yuē tiān, huì fù. sān yuē dì, cí ài. sì yuē jiāng, jīng lüè. wǔ yuē fǎ. zhì zuò. dào zhě, lìng rén yǔ shàng tóng yì yě, wèi dǎo zhī yǐ zhèng lìng, qí zhī yǐ lǐ jiào yě. gù kě yǔ zhī sǐ, yǔ zhī shēng, ér rén bù guǐ. guǐ zhě, yí yě. shàng yǒu rén shī, xià néng zhì mìng yě. gù yǔ chù cún wáng zhī nán, bù wèi qīng wēi zhī bài. ruò jìn yáng zhī wéi, shěn zào shēng wā, rén wú pàn yí xīn yǐ. tiān zhě, yīn yáng hán shǔ shí zhì yě. dì zhě, yuǎn jìn xiǎn yì guǎng xiá sǐ shēng yě. yán yǐ dì xíng shì bù tóng, yīn shí zhì dù. fū wèi zhàn ér miào suàn shèng zhě, de suàn duō yě wèi zhàn ér miào suàn bù shèng zhě, de suàn shǎo yě. duō suàn shèng, shǎo suàn bù shèng, ér kuàng wú suàn hū! wú yǐ cǐ guān zhī, shèng fù yì jiàn yě. fán yòng bīng zhī fǎ, rì fèi qiān jīn, rán hòu shí wàn zhī zhòng jǔ yǐ. jiǔ bào shī zé guó yòng bù zú. fū dùn bīng cuò ruì, lì qū huò dān, zé zhū hóu chéng qí bì ér qǐ, suī yǒu zhì zhě, bù néng shàn qí hòu yě. suī dāng shí yǒu yòng bīng zhī shù, bù néng fáng qí hòu huàn. bīng wén zhuō sù, suī zhuō, yǒu yǐ sù shèng. wèi dǔ qiǎo zhī jiǔ zhě yě. yán qí wú yě. gù shàn yòng bīng zhě, yì bù zài jí, liáng bù sān zài jí, yóu fù yě. yán chū fù rén biàn qǔ shèng, bù fù guī guó fā bīng yě. shǐ zài liáng, suì yīn shí yú dí, hái fāng rù guó. yīn xìn ér dòng, jiān xī rén lì, zhōu chē zhī yùn, bù zhì yú sān yě. qǔ yòng yú guó, yīn liáng yú dí, gù jūn shí kě zú. bīng jiǎ zhàn jù, qǔ yòng guó zhōng, liáng shí yīn dí yě. qǔ zī yòng yú wǒ guó, yīn liáng shí yú dí jiā yě. jìn shī guǎn gǔ yú chǔ shì yě. bīng jiǔ ér guó lì zhě, wèi zhī yǒu yě. yán bīng zhě xiōng qì, jiǔ zé shēng biàn. ruò zhì bó wéi zhào, yú nián bù guī, zú wèi xiāng zi suǒ qín, shēn sǐ guó fēn. gù xīn xù chuán yuē:" hào zhàn qióng wǔ, wèi yǒu bù wáng zhě yě." bù jìn zhī yòng bīng zhī hài zhě, bù néng de yòng bīng zhī lì yě. yán móu guó dòng jūn xíng shī, bù xiān lǜ wēi wáng zhī huò, zé bù zú shǐ lì yě. ruò qín bó jiàn xí zhèng zhī lì, bù gù xiáo hán zhī bài wú wáng jīn fá qí zhī gōng, ér wàng gū sū zhī huò. fán yòng bīng zhī fǎ, quán guó wèi shàng, pò guó cì zhī dí guó lái fú wèi shàng, yǐ bīng jī pò wèi cì. quán jūn wèi shàng, pò jūn cì zhī wàn èr qiān wǔ bǎi rén wéi jūn. quán zú wèi shàng, pò zú cì zhī yī xiào xià zhì bǎi rén. quán wǔ wèi shàng, pò wǔ cì zhī. bǎi rén yǐ xià zhì wǔ rén yě. bǎi zhàn bǎi shèng, fēi shàn zhī shàn zhě bù zhàn ér qū rén zhī bīng, shàn zhī shàn zhě. wèi zhàn ér dí zì qū fú. gù jūn zhī suǒ yǐ huàn yú jūn zhě sān: bù zhī jūn zhī bù kě yǐ jìn ér wèi zhī jìn, bù zhī jūn zhī bù kě yǐ tuì ér wèi zhī tuì shì wèi zhī mí jūn. mí, yù yě. mí wèi fǎn. jūn bù zhī jūn zhī xíng shì, ér yù cóng zhōng yù yě. gù tài gōng yuē:" guó bù kě yǐ cóng wài zhì, bīng bù kě yǐ cóng zhōng yù." bù zhī jūn zhōng zhī shì, ér yù tóng jūn zhōng zhī zhèng, zé jūn shì huò yǐ jūn róng bù rù guó, guó lǐ bù kě yǐ zhì bīng yě. fū zhì guó shàng lǐ ràng, bīng guì yú quán zhà, xíng shì gè yì, jiào huà bù tóng. ér jūn bù zhī qí biàn, jūn guó yī zhèng, yǐ yòng zhì mín, zé jūn shì yí huò, bù zhī suǒ cuò. gù bīng jīng yuē" zài guó yǐ xìn, zài jūn yǐ zhà" yě. bù zhī sān jūn zhī quán, ér yù tóng sān jūn zhī rèn, zé jūn shì yí yǐ. bù dé qí rén zhī yì zhì zhī zhī. jūn jì àn yú yòng chén, bù zhī quán biàn, ér miù yǐ wéi shì wèi, shòu fēi qí rén, zé jǔ cuò shī suǒ, jūn fù bài yě. ruò zhào bù yòng guǎng wǔ jūn, ér rèn chéng ān jūn. sān jūn jì huò qiě yí, zé zhū hóu zhī nán zhì yǐ." sān jūn zhī zhòng, yí qí suǒ rèn, huò qí suǒ wéi, zé lín guó zhū hóu, yīn qí guāi cuò, zuò nán ér zhì yě. gù tài gōng yuē" yí zhì bù kě yǐ yìng dí" yě.
孙子曰:"兵者,国之大事,死生之地,存亡之道,不可不察。故经之以五,校之计而索其情:(谓下五事,彼我之情。)一曰道,(德化。)二曰天,(惠覆。)三曰地,(慈爱。)四曰将,(经略。)五曰法。(制作。)道者,令人与上同意也,(谓导之以政令,齐之以礼教也。)故可与之死,与之生,而人不佹。(佹者,疑也。上有仁施,下能致命也。故与处存亡之难,不畏倾危之败。若晋阳之围,沈灶生蛙,人无叛疑心矣。)天者,阴阳、寒暑、时制也。地者,远近、险易、广狭、死生也。(言以地形势不同,因时制度。)夫未战而庙算胜者,得算多也;未战而庙算不胜者,得算少也。多算胜,少算不胜,而况无算乎!吾以此观之,胜负易见也。凡用兵之法,日费千金,然后十万之众举矣。久暴师则国用不足。夫顿兵挫锐,力屈货殚,则诸侯乘其弊而起,虽有智者,不能善其后也。(虽当时有用兵之术,不能防其后患。)兵闻拙速,(虽拙,有以速胜。)未睹巧之久者也。(言其无也。)故善用兵者,役不再藉,粮不三载;(藉,犹赋也。言初赋人便取胜,不复归国发兵也。始载粮,遂因食於敌,还方入国。因衅而动,兼惜人力,舟车之运,不至於三也。)取用於国,因粮於敌,故军食可足。(兵甲战具,取用国中,粮食因敌也。取资用於我国,因粮食於敌家也。晋师馆穀於楚是也。)兵久而国利者,未之有也。(言兵者凶器,久则生变。若智伯围赵,逾年不归,卒为襄子所擒,身死国分。故新序传曰:"好战穷武,未有不亡者也。")不尽知用兵之害者,不能得用兵之利也。(言谋国动军行师,不先虑危亡之祸,则不足使利也。若秦伯见袭郑之利,不顾崤函之败;吴王矜伐齐之功,而忘姑苏之祸。)凡用兵之法,全国为上,破国次之;(敌国来服为上,以兵击破为次。)全军为上,破军次之;(万二千五百人为军。)全卒为上,破卒次之;(一校下至百人。)全伍为上,破伍次之。(百人以下至五人也。)百战百胜,非善之善者;不战而屈人之兵,善之善者。(未战而敌自屈服。)故君之所以患於军者三:不知军之不可以进而谓之进,不知军之不可以退而谓之退;是谓之縻军。(縻,御也。縻为反。君不知军之形势,而欲从中御也。故太公曰:"国不可以从外治,兵不可以从中御。")不知军中之事,而欲同军中之政,则军士惑矣;(军容不入国,国礼不可以治兵也。夫治国尚礼让,兵贵於权诈,形势各异,教化不同。而君不知其变,军国一政,以用治民,则军士疑惑,不知所措。故兵经曰"在国以信,在军以诈"也。)不知三军之权,而欲同三军之任,则军士疑矣。(不得其人之意志知之。君既闇於用臣,不知权变,而谬以为势位,授非其人,则举措失所,军覆败也。若赵不用广武君,而任成安君。)三军既惑且疑,则诸侯之难至矣。"(三军之众,疑其所任,惑其所为,则邻国诸侯,因其乖错,作难而至也。故太公曰"疑志不可以应敌"也。)
jiǎ bīng zhī yòng, qí lái shàng yǐ. zhōu yīn jǐng tián, yǐ dìng bīng fù. xià guān sī mǎ zhǎng jūn róng, tiān zǐ liù jūn, zhū hóu dà guó sān jūn, cì guó èr jūn, xiǎo guó yī jūn. jǐng tián zhī zhì dì fāng yī lǐ wèi jǐng, jǐng shí wèi tōng, tōng shí wèi chéng, chéng fāng shí lǐ chéng shí wèi zhōng, zhōng shí wèi tóng, tóng fāng bǎi lǐ tóng shí wèi fēng, fēng shí wèi jī, jī fāng qiān lǐ. yǒu shuì yǒu fù, shuì yǐ zú shí, fù yǐ zú bīng. gù sì jǐng wèi yì, sì yì wèi qiū. qiū, shí liù jǐng yě, yǒu róng mǎ yī pǐ, niú sān tóu. sì qiū wèi diān. diān, liù shí sì jǐng yě, yǒu róng mǎ sì pǐ, bīng chē yī chéng, niú shí èr tóu, jiǎ shì sān rén, bù zú qī shí èr rén, gān gē bèi jù, shì wèi chéng mǎ zhī fǎ. yī tóng bǎi lǐ, tí fēng wàn jǐng, chú shān chuān shěn chì chéng chí yì jū yuán yòu shù lù sān qiān liù bǎi jǐng, dìng chū fù liù qiān sì bǎi jǐng, róng mǎ sì bǎi pǐ, bīng chē bǎi chéng, cǐ qīng dài fū cǎi dì zhī dà zhě yě. yī fēng sān bǎi yī shí liù lǐ, tí fēng shí wàn jǐng, dìng chū fù liù wàn sì qiān jǐng, róng mǎ sì qiān pǐ, bīng chē qiān shèng, cǐ, zhū hóu zhī dà zhě. tiān zǐ jī fāng qiān lǐ, tí fēng bǎi wàn jǐng, dìng chū fù liù shí sì wàn jǐng, róng mǎ sì wàn pǐ, bīng chē wàn shèng. yú shì róng mǎ chē tú gān gē sù jù yǐ. shù yīn suì. chūn sōu, xià miáo, qiū xiǎn, dōng shòu, jiǎng wǔ xí yì, wú quē yú shí. jù jūn lǐ piān. lì dài jiē tóng. yǐ jiǔ fá zhī fǎ zhèng bāng guó: píng ruò fàn guǎ zé shěng zhī, shěng, yóu shòu, sì miàn xuē qí dì. zéi xián hài mín zé fá zhī, bào nèi líng wài zé tán zhī, tán, dú wéi shàn. wèi zhì zhī kōng shàn zhī dì, chū qí jūn, gèng lì qí cì xián yě. yě huāng mín sàn zé xuē zhī, fù gù bù fú zé qīn zhī, zéi shā qí qīn zé zhèng zhī, zhí zhì qí zuì. fàng shì qí jūn zé cán zhī, cán miè zhī. fàn lìng líng zhèng zé dù zhī, dù sè, shǐ bù dé yǔ lín guó jiāo tōng. wài nèi luàn, niǎo shòu xíng, zé miè zhī. wèi yǒu qín shòu zhī xíng. cǐ jìn bào jìng mín zhī dà lüè yě.
甲兵之用,其来尚矣。周因井田,以定兵赋。夏官司马掌军戎,天子六军,诸侯大国三军,次国二军,小国一军。(井田之制;地方一里为井,井十为通,通十为成,成方十里;成十为终,终十为同,同方百里;同十为封,封十为畿,畿方千里。有税有赋,税以足食,赋以足兵。故四井为邑,四邑为丘。丘,十六井也,有戎马一疋,牛三头。四丘为甸。甸,六十四井也,有戎马四疋,兵车一乘,牛十二头,甲士三人,步卒七十二人,干戈备具,是谓乘马之法。一同百里,提封万井,除山川沈斥、城池邑居、园囿术路三千六百井,定出赋六千四百井,戎马四百疋,兵车百乘,此卿大夫采地之大者也。一封三百一十六里,提封十万井,定出赋六万四千井,戎马四千疋,兵车千乘,此,诸侯之大者。天子畿方千里,提封百万井,定出赋六十四万井,戎马四万疋,兵车万乘。於是戎马、车徒、干戈素具矣。术音遂。)春蒐,夏苗,秋狝,冬狩,讲武习艺,无阙於时。(具军礼篇。历代皆同。)以九伐之法正邦国:凭弱犯寡则眚之,(眚,犹瘦,四面削其地。)贼贤害民则伐之,暴内陵外则坛之,(坛,读为墠。谓置之空墠之地,出其君,更立其次贤也。)野荒民散则削之,负固不服则侵之,贼杀其亲则正之,(执治其罪。)放弑其君则残之,(残灭之。)犯令陵政则杜之,(杜塞,使不得与邻国交通。)外内乱,鸟兽行,则灭之。(谓有禽兽之行。)此禁暴靖民之大略也。
jì zhōu shuāi, qí jìn wú chǔ dié wèi bà guó, gèng xiāng tūn miè, yǐ zhì qī xióng. bān mèng jiān yǒu yán yuē:" dàng shì shí yě, wú yǒu sūn wǔ, qí yǒu sūn bìn, wèi yǒu wú qǐ, qín yǒu shāng yāng, jiē qín dí lì shèng, chuí zhe piān jí. gù qí mǐn yǐ jì jī qiáng, bīng jiā zhī jì qiǎo, xí shǒu zú, biàn qì xiè, jī jī guān, yǐ lì gōng shǒu zhī shèng. wèi huì yǐ wǔ zú fèn, fèn, shèng qǐ yě. qín zhāo yǐ ruì shì shèng. ruì, yǒng lì yě. ruò qí zhī jì jī, dé yī shǒu zé shòu cì jīn. shì xiǎo dí cuì, zé tōu kě yòng yě tōu, wèi gǒu qiě. shì jù dí jiān, zé huàn rán lí yǐ. jù, dà yě. huàn rán, sàn mào. shì wáng guó zhī bīng yě. wèi shì wǔ zú, yī sān shǔ zhī jiǎ, shàng shēn yī, bì kūn yī, jiǎo yī, fán sān shǔ yě. shǔ, lián yě. cāo shí èr shí zhī nǔ, fù shǐ wǔ shí gè, zhì gē qí shàng, guān zhòu dài jiàn, yíng sān rì zhī liáng, zhòu, dōu móu yě. guān zhòu dài jiàn zhě, guān dōu móu ér yòu dài jiàn yě. yíng, wèi dān fù yě. rì zhōng ér qū bǎi lǐ, yī rì zhī zhōng yě. zhōng shì zé fù qí hù, lì qí tián zhái. shì zhī ér zhōng kē tiáo yě. fù, wèi miǎn qí fù shuì yě. lì tián zhái zhě, gěi qí biàn lì zhī chù yě. zhōng, zhú zhòng fǎn. fù, fāng mù fǎn. rú cǐ, qí dì suī guǎng, qí shuì bì guǎ, qí qì lì shù nián ér shuāi. shì wēi guó zhī bīng yě. qín rén, qí shēng mín yě xiá è, qí shǐ rén yě kù liè. xiá, dì xiǎo yě. xiá, gù yě. kù, zhòng hòu yě. liè, měng wēi yě. niǔ zhī yǐ shǎng qìng, dǎo zhī yǐ xíng fá, niǔ, chuàn xí yě. shǐ qí mín suǒ yǐ yào lì yú shàng zhě, fēi zhàn wú yóu yě. gōng shǎng xiāng cháng, wǔ jiǎ shǒu ér lì wǔ jiā, néng dé zhe jiǎ zhě wǔ rén shǒu, shǐ de lì yì wǔ jiā, shì wèi xiāng jūn zhǎng yě. shì zuì wéi yǒu shù, gù néng sì dài shèng yú tiān xià. rán jiē gàn shǎng dǎo lì zhī bīng ěr, wèi yǒu ān zhì jīn jié zhī lǐ yě. jīn, chí yě. suī dì guǎng bīng jiàng, sāi sāi cháng kǒng tiān xià zhī yī hé ér gòng yà jǐ yě. sāi, jù mào yě. yà, jiàn lì yě. sāi yīn xiān sì fǎn. yà yīn yú xiá fǎn. rán zé qí huán jìn wén zhī bīng, kě wèi rù qí yù ér yǒu jié zhì yǐ, rù wáng bīng zhī yù, ér wèi jǐn shàn yě. yóu wèi běn rén yì zhī dà tǒng yě. gù qí zhī jì jī bù kě yǐ yù wèi zhī wǔ zú, wèi zhī wǔ zú bù kě yǐ zhí qín zhī ruì shì, zhí, yì dāng yě. qín zhī ruì shì bù kě yǐ dāng huán wén zhī jié zhì, huán wén zhī jié zhì bù kě yǐ dí tāng wǔ zhī rén yì. lǎo shì yuē:' shàn shī zhě bù chén, shàn chén zhě bù zhàn, shàn zhàn zhě bù bài, shàn bài zhě bù wáng.' ruò fú shùn xiū bǎi liáo, jiù yáo zuò shì, mìng yǐ' mán yí huá xià, kòu zéi jiān guǐ', xíng wú suǒ yòng, suǒ wèi shàn shī bù chén zhě yě. tāng wǔ zhēng fá, chén shī shì zhòng, ér fàng qín jié zhòu, suǒ wèi shàn chén bù zhàn zhě yě. qí huán nán fú jiàng chǔ, shǐ gòng zhōu shì, běi fá shān róng, wèi yàn kāi lù, cún wáng jì jué, gōng wèi bó shǒu, suǒ wèi shàn zhàn bù bài zhě yě. chǔ zhāo wáng zāo hé lú zhī huò, guó miè chū wáng, fù lǎo sòng zhī. wáng yuē:' fù lǎo fǎn yǐ! hé huàn wú jūn?' fù lǎo yuē:' yǒu jūn rú shì qí xián yě!' xiāng yǔ cóng zhī. huò bēn zǒu fù qín, hào kū qǐng jiù, qín rén wéi zhī chū bīng, zhāo wáng fǎn guó, suǒ wèi shàn bài bù wáng zhě yě. ruò qín yīn sì dài zhī shèng, jù hé shān zhī zǔ, rèn yòng bái qǐ wáng jiǎn chái láng zhī tú, fèn qí zhǎo yá, qín liè liù guó, yǐ bìng tiān xià. qióng wǔ jí zhà, shì mín bù fù, zú lì zhī tú, hái wèi chóu dí, biāo qǐ yún hé, guǒ gòng yà zhī. sī wéi xià yǐ." biāo yīn biāo.
洎周衰,齐、晋、吴、楚迭为霸国,更相吞灭,以至七雄。班孟坚有言曰:"当是时也,吴有孙武,齐有孙膑,魏有吴起,秦有商鞅,皆擒敌立胜,垂著篇籍。故齐愍以技击强,(兵家之技巧,习手足,便器械,积机关,以立攻守之胜。)魏惠以武卒奋,(奋,盛起也。)秦昭以锐士胜。(锐,勇利也。)若齐之技击,得一首则受赐金。事小敌脆,则偷可用也;(偷,谓苟且。)事钜敌坚,则涣然离矣。(钜,大也。涣然,散貌。)是亡国之兵也。魏氏武卒,衣三属之甲,(上身一,髀裈一,缴一,凡三属也。属,联也。)操十二石之弩,负矢五十个,置戈其上,冠胄带剑,赢三日之粮,(胄,兜鍪也。冠胄带剑者,冠兜鍪而又带剑也。赢,谓担负也。)日中而趋百里,(一日之中也。)中试则复其户,利其田宅。(试之而中科条也。复,谓免其赋税也。利田宅者,给其便利之处也。中,竹仲反。复,方目反。)如此,其地虽广,其税必寡,其气力数年而衰。是危国之兵也。秦人,其生民也陿阨,其使人也酷烈。(陿,地小也。陿,固也。酷,重厚也。烈,猛威也。)狃之以赏庆,导之以刑罚,(狃,串习也。)使其民所以要利於上者,非战无由也。功赏相长,五甲首而隶五家,(能得著甲者五人首,使得隶役五家,是为相君长也。)是最为有数,故能四代胜於天下。然皆干赏蹈利之兵耳,未有安制矜节之理也。(矜,持也。)虽地广兵彊,鳃鳃常恐天下之一合而共轧己也。(鳃,惧貌也。轧,践轹也。鳃音先祀反。轧音於黠反。)然则齐桓、晋文之兵,可谓入其域而有节制矣,(入王兵之域,而未尽善也。)犹未本仁义之大统也。故齐之技击不可以遇魏之武卒,魏之武卒不可以直秦之锐士,(直,亦当也。)秦之锐士不可以当桓、文之节制,桓、文之节制不可以敌汤、武之仁义。老氏曰:'善师者不陈,善陈者不战,善战者不败,善败者不亡。'若夫舜脩百僚,咎繇作士,命以'蛮夷猾夏,寇贼奸宄',刑无所用,所谓善师不陈者也。汤、武征伐,陈师誓众,而放擒桀、纣,所谓善陈不战者也。齐桓南服彊楚,使贡周室,北伐山戎,为燕开路,存亡继绝,功为伯首,所谓善战不败者也。楚昭王遭阖庐之祸,国灭出亡,父老送之。王曰:'父老返矣!何患无君?'父老曰:'有君如是其贤也!'相与从之。或奔走赴秦,号哭请救,秦人为之出兵,昭王返国,所谓善败不亡者也。若秦因四代之胜,据河山之阻,任用白起、王翦豺狼之徒,奋其爪牙,禽猎六国,以并天下。穷武极诈,士民不附,卒隶之徒,还为雠敌,猋起云合,果共轧之。斯为下矣。"(猋音标。)
guǎn zǐ yuē:" fū wèi bīng zhī shù, cún hū jù cái, lùn gōng, zào jūn qì. zhì qì, bīng qì. xuǎn shì, zhèng jiào, jūn zhōng hào lìng. fú xí, wèi biàn xí wǔ yì. biàn zhī tiān xià, wèi biàn zhī qí dì xíng ài yì, zhǔ jiàng gōng zhuō, shì zú yǒng qiè yě. míng yú jī shù. cǐ bā zhě, jiē xū wú dí. gù bīng wèi chū jìng, ér wú dí zhě bā xī bèi, rán hòu néng zhèng tiān xià." yòu yuē:" fán rén zhī suǒ yǐ shǒu zhàn zhì sǐ ér bù dé qí shàng zhě, huò shǒu huò zhàn, suī fù zhì sǐ, bù gǎn shì zhī yǐ dé yú shàng, zé yǒu shù cún yān yú qí xián, gù zhì yú cǐ yě. yuē: dà zhě, qīn qī fén mù zhī suǒ zài yě, yī biàn. tián zhái fù hòu zú jū yě èr biàn. bù rán, zé zhōu dǎng yǔ zōng zú zú huái lè yě sān biàn. bù rán, zé shàng zhī jiào xùn xí sú cí ài zhī yú mín yě hòu, wú suǒ wǎng dé zhī yě jūn zhī ēn hòu, jiē zài yú mín, wú suǒ tā wǎng, gù dé mín zhì sǐ. sì biàn yě. bù rán, zé shān lín zé gǔ zhī lì zú shēng yě wǔ biàn. bù rán, dì xíng xiǎn zǔ, yì shǒu ér nán gōng yě liù biàn. bù rán, zé fá yán ér kě wèi yě, shǎng míng ér zú quàn yě qī biàn. bù rán, zé yǒu shēn yuàn yú dí rén yě bā biàn. bù rán, zé yǒu hòu gōng yú shàng yě. gōng hòu zé lù duō, gù yì zì wèi zhàn, ér bù dé yú jūn. jiǔ biàn. jīn shì bù xìn zhī rén, ér qiú yǐ lì yòng bù shǒu zhī mín, ér yù yǐ gù jiāng bù zhàn zhī zú, ér xìng yǐ shèng, cǐ bīng zhī sān àn."
管子曰:"夫为兵之数,存乎聚财,论工,(造军器。)制器,(兵器。)选士,政教,(军中号令。)服习,(谓便习武艺。)遍知天下,(谓遍知其地形隘易,主将工拙,士卒勇怯也。)明於机数。此八者,皆须无敌。故兵未出境,而无敌者八悉备,然后能正天下。"又曰:"凡人之所以守战至死而不德其上者,(或守或战,虽复至死,不敢恃之以德於上,则有数存焉於其閒,故至於此也。)曰:大者,亲戚坟墓之所在也,(一变。)田宅富厚足居也;(二变。)不然,则州党与宗族足怀乐也;(三变。)不然,则上之教训习俗慈爱之於民也厚,无所往得之也;(君之恩厚,皆在於民,无所他往,故得民致死。四变也。)不然,则山林泽谷之利足生也;(五变。)不然,地形险阻,易守而难攻也;(六变。)不然,则罚严而可畏也,赏明而足劝也;(七变。)不然,则有深怨於敌人也;(八变。)不然,则有厚功於上也。(功厚则禄多,故亦自为战,而不德於君。九变。)今恃不信之人,而求以利用不守之民,而欲以固将不战之卒,而幸以胜,此兵之三闇。"
hàn wén dì shí, xiōng nú lǚ rù kòu, cháo cuò shàng shū lùn bèi biān zhī yào. qí lüè yuē:" zhàng wǔ zhī gōu, jiàn chē zhī shuǐ, jiàn yīn zi lián fǎn. líng fù qí qū, jī shí xiāng jiē, cǐ bù bīng zhī dì, chē qí èr bù dàng yī. píng yuán guǎng zé, màn yǎn xiāng shǔ, cǐ chē qí zhī dì, bù bīng shí bù dàng yī. hòu shì xiāng jí, chuān gǔ fēn xiàn, cǐ gōng nǔ zhī dì, duǎn bīng bǎi bù dàng yī. liǎng zhèn xiāng jìn, píng dì qiǎn cǎo, cǐ cháng jǐ zhī dì, dāo dùn sān bù dàng yī. cǎo mù méng lóng, zhī yè wèi mào, cǐ máo chán zhī dì, cháng jǐ èr bù dàng yī. qióng chóng xiǎn ài, zǔ è xiāng shì, cǐ dāo dùn zhī dì, gōng nǔ sān bù dàng yī." wèi gōng lǐ jìng yuē:" wēi bǎn gāo líng, xī gǔ zǔ nàn, zé yòng bù zú. píng yuán guǎng yǎn, cǎo qiǎn dì jiān, zé yòng chē. zhuī bēn zhú běi, chéng xū liè sàn, fǎn fù bǎi lǐ, zé yòng qí. gù bù wèi fù xīn, chē wèi yǔ yì, qí wèi ěr mù, sān zhě xiāng dài, cān hé nǎi xíng." jù biān fáng xiōng nú piān.
汉文帝时,匈奴屡入寇,晁错上书论备边之要。其略曰:"丈五之沟,渐车之水,(渐音子廉反。)陵阜崎岖,积石相接,此步兵之地,车骑二不当一。平原广泽,漫衍相属,此车骑之地,步兵十不当一。候视相及,川谷分限,此弓弩之地,短兵百不当一。两阵相近,平地浅草,此长戟之地,刀楯三不当一。草木蒙茏,枝叶蔚茂,此矛鋋之地,长戟二不当一。穹崇险隘,阻阨相视,此刀楯之地,弓弩三不当一。"(卫公李靖曰:"危阪高陵,谿谷阻难,则用步卒。平原广衍,草浅地坚,则用车。追奔逐北,乘虚猎散,反覆百里,则用骑。故步为腹心,车为羽翼,骑为耳目,三者相待,参合迺行。"具边防匈奴篇。)
sòng wén dì yuán jiā zhōng, měi suì wèi hòu wèi qīn jìng, lìng cháo chén bó yì. hé chéng tiān chén bèi biān zhī yào, qí dà lüè: yī yuē yí yuǎn jiù jìn, yǐ shí nèi dì èr yuē jùn fù chéng huáng, yǐ zēng zǔ fáng sān yuē zuǎn ǒu chē niú, yǐ chì róng xiè sì yuē jì dīng kè zhàng, wù shǐ yǒu quē. jù biān fáng tuò bá shì piān.
宋文帝元嘉中,每岁为后魏侵境,令朝臣博议。何承天陈备边之要,其大略:一曰移远就近,以实内地;二曰浚复城隍,以增阻防;三曰纂偶车牛,以饬戎械;四曰计丁课仗,勿使有阙。(具边防拓跋氏篇。)
shōu zhòng
收众
hòu hàn jiàn ān zhōng, liú biǎo wèi jīng zhōu mù, jīn jiāng líng jùn. liú bèi shí zài jīng zhōu, zhòng lì shàng shǎo. zhū gě liàng yuē:" jīng zhōu fēi shǎo rén yě, ér zhe jí zhě guǎ, píng jū fā diào, jí rén xīn bù yuè. kě yǔ liú jīng zhōu, lìng fán yǒu yóu hù, jiē shǐ zì shí, yīn lù yǐ yì zhòng kě yě." bèi yán qí jì, gù biǎo zhòng suì qiáng.
后汉建安中,刘表为荆州牧,(今江陵郡。)刘备时在荆州,众力尚少。诸葛亮曰:"荆州非少人也,而著籍者寡,平居发调,即人心不悦。可语刘荆州,令凡有游户,皆使自实,因录以益众可也。"备言其计,故表众遂强。
xuǎn zé fù
选择(附)
dà táng wèi gōng lǐ jìng bīng fǎ yuē:" zhū bīng shì jiāng zhàn, shēn mào wāng ruò, bù shèng yì jiǎ. yòu róng jù suǒ shī, lǐ xū jiān jìn, xū jiǎn qǔ qiáng bīng, bìng lìng shì liàn qì zhàng. bīng xū shèng jǔ yì jiǎ, qì zhàng xū chè zhá xiàn jiān. xū qǔ jiǎ, shì lìng zhuó shè, rán shǐ qǔ zhōng."
大唐卫公李靖兵法曰:"诸兵士将战,身貌尫弱,不胜衣甲。又戎具所施,理须坚劲,须简取强兵,并令试练器仗。兵须胜举衣甲,器仗须彻札陷坚。须取甲,试令斫射,然始取中。"
lì jūn
立军
zhōu zhì: wàn èr qiān wǔ bǎi rén wéi jūn, jūn jiāng jiē mìng qīng èr qiān wǔ bǎi rén wéi shī, shī shuài jiē zhōng dài fū wǔ bǎi rén wéi lǚ, lǚ shuài jiē xià dài fū bǎi rén wéi zú, zú zhǎng jiē shàng shì èr shí wǔ rén wéi liǎng, liǎng sī mǎ jiē zhōng shì wǔ rén wéi wǔ, wǔ jiē yǒu zhǎng. jūn shī lǚ zú liǎng wǔ, jiē zhòng míng. wǔ yī bǐ, liǎng yī lǘ, zú yī zú, lǚ yī dǎng, shī yī zhōu, jūn yī xiāng, jiā suǒ chū rén yě. àn sī mǎ fǎ, èr shí wǔ rén wéi liǎng, sì liǎng wèi zú, bǎi rén yě wǔ zú wèi lǚ, wǔ bǎi rén yě wǔ lǚ wèi shī, èr qiān wǔ bǎi rén yě wǔ shī wèi jūn, wàn èr qiān wǔ bǎi rén yě. wàn èr qiān xiàng shí èr yuè, wǔ bǎi xiàng rùn yě.
周制:万二千五百人为军,军将皆命卿;二千五百人为师,师帅皆中大夫;五百人为旅,旅帅皆下大夫;百人为卒,卒长皆上士;二十五人为两,两司马皆中士;五人为伍,伍皆有长。(军、师、旅、卒、两、伍,皆众名。伍一比,两一闾,卒一族,旅一党,师一州,军一乡,家所出人也。按司马法,二十五人为两,四两为卒,百人也;五卒为旅,五百人也;五旅为师,二千五百人也;五师为军,万二千五百人也。万二千象十二月,五百象闰也。)
guǎn zǐ yán yú qí huán gōng yuē:" yù zhèng zú wǔ, xiū jiǎ bīng, zé dà guó yì jiāng wèi zhī. jūn yǒu zhēng zhàn zhī shì, zé xiǎo guó yǒu shǒu yǔ zhī bèi yǐ. gōng yù sù dé yì yú tiān xià zhū hóu, zé shì yǒu suǒ yǐn ér zhèng yǒu suǒ yù. bù míng xí qí bīng shì, gù yuē shì yǒu suǒ yǐn. jūn zhèng yù zhī tián liè, gù yuē zhèng yǒu suǒ yù. gōng zuò nèi zhèng ér yù jūn lìng yān: sān fēn qí guó, wèi gāo zi zhī lǐ, wèi guó zǐ zhī lǐ, wèi gōng zhī lǐ, yǐ wéi sān jūn. zé qí xián rén, shǐ wèi lǐ jūn. měi lǐ jiē shǐ xián zhě wèi jūn. xiāng yǒu háng wǔ zú zhǎng, zé qí zhì lìng, qiě yǐ tián liè, yīn yǐ shǎng fá, yīn tián liè zhī gōng guò, jì xíng shǎng fá. zé bǎi xìng tōng yú jūn shì yǐ." yú shì nǎi zhì wǔ jiā yǐ wéi guǐ, guǐ wèi zhī zhǎng shí guǐ wèi lǐ, lǐ yǒu sī sì lǐ wèi lián, lián wèi zhī zhǎng shí lián wèi xiāng, xiāng yǒu liáng rén, yǐ wéi jūn lìng. shì gù wǔ jiā wèi guǐ, gù wǔ rén wéi wǔ, guǐ zhǎng lǜ zhī shí guǐ wèi lǐ, gù wǔ shí rén wéi xiǎo róng, lǐ yǒu sī lǜ zhī sì lǐ wèi lián, gù èr bǎi rén wéi zú, lián cháng lǜ zhī shí lián wèi xiāng, gù èr qiān rén wéi lǚ, xiāng liáng rén lǜ zhī wǔ xiāng yī shuài, gù wàn rén wéi yī jūn, wǔ xiāng zhī shuài lǜ zhī. sān jūn: gù yǒu zhōng jūn zhī gǔ, zhōng jūn, zé gōng zhī lǐ lǜ yě. yǒu gāo zi zhī gǔ, yǒu guó zǐ zhī gǔ. chūn yǐ tián, yuē sōu zhèn lǚ yīn yù jūn zhèng, ér qiě zhěng lǚ. qiū yǐ tián, yuē xiǎn zhì bīng. shùn shā qì, yīn zhì bīng. shì gù zú wǔ zhèng dìng yú lǐ, jūn lǚ zhèng dìng yú jiāo, nèi jiào jì chéng, lìng bù dé qiān xǐ. gù zú wǔ zhī rén, rén yú rén xiāng bǎo, jiā yǔ jiā xiāng shòu. shǎo tóng jū, zhǎng tóng yóu, jì sì tóng fú, sǐ sàng tóng xù, huò fú tóng yōu, jū chǔ tóng lè, xíng zuò tóng hé, kū qì tóng āi. shì gù yè zhàn, qí shēng xiāng wén, zú yǐ wú luàn zhòu zhàn, qí mù xiāng jiàn, zú yǐ xiāng shí, huān xīn zú yǐ xiāng sǐ. shì gù yǐ shǒu zé gù, yǐ zhàn zé shèng. jūn yǒu cǐ jiào shì sān wàn rén, yǐ héng xíng yú tiān xià. jiào shì, wèi xiān jiào xí zhī shì.
管子言於齐桓公曰:"欲正卒伍,脩甲兵,则大国亦将为之。君有征战之事,则小国有守圉之备矣。公欲速得意於天下诸侯,则事有所隐而政有所寓。(不明习其兵事,故曰事有所隐。军政寓之田猎,故曰政有所寓。)公作内政而寓军令焉:三分齐国,为高子之里,为国子之里,为公之里,以为三军。择其贤人,使为里君。(每里皆使贤者为君。)乡有行伍卒长,则其制令,且以田猎,因以赏罚,(因田猎之功过,寄行赏罚。)则百姓通於军事矣。"於是乃制五家以为轨,轨为之长;十轨为里,里有司;四里为连,连为之长;十连为乡,乡有良人,以为军令。是故五家为轨,故五人为伍,轨长率之;十轨为里,故五十人为小戎,里有司率之;四里为连,故二百人为卒,连长率之;十连为乡,故二千人为旅,乡良人率之;五乡一帅,故万人为一军,五乡之帅率之。三军:故有中军之鼓,(中军,则公之里率也。)有高子之鼓,有国子之鼓。春以田,曰蒐振旅;(因寓军政,而且整旅。)秋以田,曰狝治兵。(顺杀气,因治兵。)是故卒伍政定於里,军旅政定於郊,内教既成,令不得迁徙。故卒伍之人,人与人相保,家与家相受。少同居,长同游,祭祀同福,死丧同恤,祸福同忧,居处同乐,行作同和,哭泣同哀。是故夜战,其声相闻,足以无乱;昼战,其目相见,足以相识,欢欣足以相死。是故以守则固,以战则胜。君有此教士三万人,以横行於天下。(教士,谓先教习之士。)
sī mǎ ráng jū yuē:" wǔ rén wéi wǔ, shí wǔ wèi duì, yī jūn fán èr bǎi wǔ shí duì, yú qí wèi wò qí. gù yī jūn yǐ sān qiān qī bǎi wǔ shí rén, wèi qí bīng duì qī shí yǒu wǔ, yǐ wéi zhōng lěi, shǒu dì liù qiān chǐ, jī chǐ dé sì lǐ, yǐ zhōng lěi sì miàn chéng zhī, yī miàn de dì sān bǎi bù, lěi nèi yǒu dì sān qǐng, yú bǎi bā shí bù. zhèng mén wèi wò qí, dà jiàng jūn jū zhī, liù dào wǔ huī jīn gǔ fǔ cáng zī jī jiē zhōng lěi. wài yú bā qiān qī bǎi wǔ shí rén, duì bǎi qī shí wǔ, fēn wéi bā chén, liù chén gè yǒu qiān jiǔ shí sì rén, liù chén gè jiǎn yī rén, yǐ wéi yī chén zhī bù shǔ. jǔ yī jūn zé qiān jūn kě zhī." fán bīng zhě, yǒu sì zhèng sì qí, huò hé ér wéi yī, huò lí ér wèi bā, shì yuē bā chén. gù yǐ zhèng hé wéi qí shèng yě.
司马穰苴曰:"五人为伍,十伍为队,一军凡二百五十队,馀奇为握奇。故一军以三千七百五十人,为奇兵队七十有五,以为中垒,守地六千尺,积尺得四里,以中垒四面乘之,一面得地三百步,垒内有地三顷,馀百八十步。正门为握奇,大将军居之,六纛、五麾、金鼓、府藏、辎积皆中垒。外馀八千七百五十人,队百七十五,分为八陈,六陈各有千九十四人,六陈各减一人,以为一陈之部署。举一军则千军可知。"(凡兵者,有四正四奇,或合而为一,或离而为八,是曰八陈。故以正合为奇胜也。)
yī shuō:" fán lì jūn, yī rén yuē dú, èr rén yuē bǐ, sān rén yuē cān, bǐ cān yuē wǔ, wǔ rén wéi liè, liè yǒu tóu. èr liè wèi huǒ, shí rén, yǒu zhǎng, lì huǒ zi. wǔ huǒ wèi duì, wǔ shí rén, yǒu tóu. èr duì wèi guān, bǎi rén, lì zhǎng. èr guān wèi qū, èr bǎi rén, lì hòu. èr qǔ wèi bù, sì bǎi rén, lì sī mǎ. èr bù wèi xiào, bā bǎi rén, lì wèi. èr xiào wèi bì, qiān liù bǎi rén, lì jiāng jūn. èr bì wèi jūn." sān qiān èr bǎi rén, yǒu jiāng jūn fù jiāng jūn yě.
一说:"凡立军,一人曰独,二人曰比,三人曰参,比参曰伍,五人为烈,(烈有头。)二烈为火,(十人,有长,立火子。)五火为队,(五十人,有头。)二队为官,(百人,立长。)二官为曲,(二百人,立候。)二曲为部,(四百人,立司马。)二部为校,(八百人,立尉。)二校为裨,(千六百人,立将军。)二裨为军。"(三千二百人,有将军、副将军也。)
dà táng wèi gōng lǐ jìng bīng fǎ yuē:
大唐卫公李靖兵法曰:
zhū dà jiàng chū zhēng, qiě yuē shòu bīng èr wàn rén, jí fēn wéi qī jūn. rú huò shǎo, lín shí gēng dìng. dà shuài shí fēn zhī zhōng, yǐ sān fēn wéi qí bīng. zhōng jūn sì qiān rén, nèi qǔ zhàn bīng èr qiān bā bǎi rén, wǔ shí rén wéi yī duì. jì wǔ shí liù duì. zhàn bīng nèi, nǔ shǒu sì bǎi rén, gōng shǒu sì bǎi rén, mǎ jūn qiān rén, tiào dàng wǔ bǎi rén, qí bīng wǔ bǎi rén. zuǒ yòu yú hòu gè yī jūn, měi jūn gè èr qiān bā bǎi rén, nèi gè qǔ zhàn bīng qiān jiǔ bǎi rén, gòng jì qī shí liù duì. zhàn bīng nèi, měi jūn nǔ shǒu sān bǎi rén, gōng shǒu sān bǎi rén, mǎ jūn wǔ bǎi rén, tiào dàng sì bǎi rén, qí bīng sì bǎi rén. zuǒ yòu xiāng gè èr jūn, jūn gè èr qiān liù bǎi rén, gè qǔ zhàn bīng qiān bā bǎi wǔ shí rén. zhàn bīng nèi, měi jūn nǔ shǒu èr bǎi wǔ shí rén, gōng shǒu sān bǎi rén, mǎ jūn wǔ bǎi rén, tiào dàng sì bǎi rén, qí bīng sì bǎi rén. mǎ bù tōng jì, zǒng dāng wàn sì qiān, gòng èr bǎi bā shí duì dāng zhàn, yú liù qiān rén shǒu zī zhòng.
诸大将出征,且约授兵二万人,即分为七军。如或少,临时更定。(大率十分之中,以三分为奇兵。)中军四千人,内取战兵二千八百人,(五十人为一队。)计五十六队。战兵内,弩手四百人,弓手四百人,马军千人,跳荡五百人,奇兵五百人。左右虞候各一军,每军各二千八百人,内各取战兵千九百人,共计七十六队。战兵内,每军弩手三百人,弓手三百人,马军五百人,跳荡四百人,奇兵四百人。左右厢各二军,军各二千六百人,各取战兵千八百五十人。战兵内,每军弩手二百五十人,弓手三百人,马军五百人,跳荡四百人,奇兵四百人。马步通计,总当万四千,共二百八十队当战,馀六千人守辎重。
zhū wéi sān jìng yī, chǐ cùn gòng zhī, fù zào mù, chǐ zhàng yǐ dìng. qiě yǐ èr wàn rén wéi jūn, sì qiān rén wéi yíng zài zhōng xīn, zuǒ yòu yú hòu zuǒ yòu xiāng sì jūn gòng liù zǒng guǎn, gè yī qiān rén wéi yíng, bīng duō wài miàn, zhú zhǎng èr shí qī kǒu mù, héng liè shí bā, liù miàn yuán zhōng jūn. liù zǒng guǎn xià, gè gèng yǒu liǎng yíng. qí yú hòu liǎng yíng, bīng duō wài miàn, zhú zhǎng èr shí qī kǒu mù, héng liè shí bā kǒu mù. sì zǒng guǎn yǒu yíng, wài miàn zhú zhǎng èr shí èr kǒu mù, héng liè gè shí bā kǒu mù, sì bù xià, jì dāng qiān yī bǎi sān shí liù bù. yòu yǒu shí èr yíng jiē, gè bié kuò shí wǔ bù, jì dāng bǎi bā shí bù, tōng qián dāng qiān sān bǎi shí liù bù. yǐ wéi sān jìng yī qǔ zhōng xīn shù jìng, dāng sì bǎi èr shí jiǔ bù yǐ xià. xià yíng zhī shí, xiān dìng zhōng xīn, jí xiàng nán běi dōng xī gè bù èr bǎi shí sì bù, bìng lìng nán běi dōng xī jí zhōng xīn biāo duān. sì miàn jì dìng, jí xié jiǎo gèng ān sì biāo, zhǔn nán běi lìng duān. cóng cǐ yǐ hòu, fēn bāi pèi yíng jí yì. jì èr wàn bīng, chú shǒu zī zhòng liù qiān rén, mǎ jūn sì qiān rén, bù bīng lìng dāng èr bǎi duì, bié qǔ liù bù sān chǐ èr cùn dì, bìng chōng sāi zǒng jǐn. ruò dì tǔ kuān guǎng, bù zài zéi tíng, jí wǔ bù yǐ shàng xià mù zhǔn suàn zhé ruò dì xiá, ān zhì bù dé, jí xū zhú jiǎo zhǎng xié suàn jì chǐ cùn, yī yī xià yíng fǎ.
诸围三径一,尺寸共知,复造幕,尺丈已定。且以二万人为军,四千人为营在中心,左右虞候、左右厢四军共六总管,各一千人为营,兵多外面,逐长二十七口幕,横列十八,六面援中军。六总管下,各更有两营。其虞候两营,兵多外面,逐长二十七口幕,横列十八口幕。四总管有营,外面逐长二十二口幕,横列各十八口幕,四步下,计当千一百三十六步。又有十二营街,各别阔十五步,计当百八十步,通前当千三百十六步。以围三径一取中心竖径,当四百二十九步以下。下营之时,先定中心,即向南北东西各步二百十四步,并令南北东西及中心标端。四面既定,即斜角更安四标,准南北令端。从此以后,分擘配营极易。计二万兵,除守辎重六千人,马军四千人,步兵令当二百队,别取六步三尺二寸地,并冲塞总尽。若地土宽广,不在贼庭,即五步以上下幕准算折;若地狭,安置不得,即须逐角长斜算计尺寸,一依下营法。
fán yǐ wǔ shí rén wéi duì, qí duì nèi bīng shì, xū jié qí xīn. měi sān rén zì xiāng de yì zhě, jié wèi yī xiǎo duì yòu hé sān xiǎo duì dé yì zhě, jié wèi yī zhōng duì yòu hé wǔ zhōng duì wèi yī dà duì. yú qiàn wǔ rén: yā guān yī rén, duì tóu zhí qí yī rén, fù duì tóu yī rén, zuǒ yòu qiàn qí èr rén, jí chōng wǔ shí. zhì yú xíng lì qián què, dāng duì bìng xū zì xiāng yī fù, rú sān rén duì shī yī rén zhě, jiǔ rén duì shī xiǎo duì èr rén zhě, lín chén rì yǎng yā guān duì tóu biàn zhǎn bù jiù rén. chén sàn, jì huì duì nèi shǎo zhě, kān bù jiù suǒ yóu, zhǎn.
凡以五十人为队,其队内兵士,须结其心。每三人自相得意者,结为一小队;又合三小队得意者,结为一中队;又合五中队为一大队。馀欠五人:押官一人,队头执旗一人,副队头一人,左右傔旗二人,即充五十。至於行立前卻,当队并须自相依附,如三人队失一人者,九人队失小队二人者,临陈日仰押官、队头便斩不救人。陈散,计会队内少者,勘不救所由,斩。
jīn zhì fù
今制(附)
měi jūn: dà jiàng yī rén, bié zòu bā rén, qiàn shí liù rén. fù èr rén, fēn zhǎng jūn wù. zòu qiàn jiǎn dà jiàng bàn. pàn guān èr rén, diǎn sì rén, zǒng guǎn sì rén, èr zhǔ zuǒ yòu yú hòu, èr zhǔ zuǒ yòu yā yá. qiàn gè wǔ rén. zǐ jiāng bā rén, wěi qí fēn háng chén, biàn jīn gǔ jí bù shǔ. qiàn gè èr rén. zhí gǔ shí èr rén, chuī jiǎo shí èr rén, sī bīng sī cāng sī qí sī zhòu chéng jú gè yī rén. měi duì wǔ shí rén: yā guān yī rén, duì tóu yī rén, fù èr rén, qí tóu yī rén, fù èr rén, huǒ zhǎng wǔ rén. liù fēn zhī jiǎ, bā fēn zhī tóu móu, sì fēn zhī jǐ, yī fēn zhī nǔ, yī fēn zhī bàng, sān fēn zhī gōng jiàn, yī fēn zhī qiāng, yī fēn zhī pái, bā fēn zhī pèi dāo.
每军:大将一人,(别奏八人,傔十六人。)副二人,(分掌军务。奏、傔减大将半。)判官二人,典四人,总管四人,(二主左右虞候,二主左右押衙。傔各五人。)子将八人,(委其分行陈,辨金鼓及部署。傔各二人。)执鼓十二人,吹角十二人,司兵、司仓、司骑、司胄、城局各一人。每队五十人:押官一人,队头一人,副二人,旗头一人,副二人,火长五人。(六分支甲,八分支头牟,四分支戟,一分支弩,一分支棒,三分支弓箭,一分支枪,一分支排,八分支佩刀。)
dào, dà jiàng liù kǒu, zhōng yíng jiàn, chū yǐn. jūn mén qí èr kǒu, sè hóng, bā fú, chū qián liè. mén qiāng èr gēn, yǐ bào wěi wèi rèn kē, kǔ hé fǎn. chū jū hóng qí hòu, zhǐ jū zhàng mén qián zuǒ yòu. wǔ fāng qí wǔ kǒu, zhōng yíng jiàn, chū suí liù dào hòu, zài yíng yì yú dào hòu, suí fāng ér jiàn. yán jǐng gǔ shí èr miàn, yíng qián zuǒ yòu xíng duì liè gè liù miàn, zài liù dào hòu. jiǎo shí èr jù, yú gǔ zuǒ yòu gè liè liù jù, yǐ dài jīn. duì qí èr bǎi wǔ shí kǒu, shàng sè tú qín shòu yǔ běn chén tóng. wǔ fú rèn qí èr bǎi wǔ shí kǒu, shàng sè tú qín shòu yǔ zhū duì bù tóng, gè zì wèi zhì rèn, chū jū duì hòu, kǒng shì zú jiāo zá. chén jiàng mén qí, gè rèn suǒ sè, bù dé yǐ hóng, kǒng luàn dà jiàng chén. jiāng gǔ bǎi èr shí wǔ miàn, kǒng shè yí jǐng dí yòng. měi duì lǘ liù tóu, mù wǔ kǒu. měi huǒ guō yī. gān liáng chǎo dài yǐ pí wèi zhī, bù rán, mǎ yú, dāo zi, cuò zi, qián zi, zuān zi, yào dài, huǒ shí dài, yán dài yòng jiā bó, jiě jié zhuī, cōng nú, mò é, liù dài mào zi, zhān mào zi, tān zi, gé hū gé méng gé hū, mò hū fǎn. gé méng yīn kǒng, jù, záo: gè èr fēn. lián sì fēn, qiè cǎo dāo èr fēn, xíng bù cáo yī fēn, dà xiǎo piáo èr fēn. mǎ jūn: ān pèi gé dài pī zhān bèi mǎ zhān jiē èr, bàn chā qián, měi mǎ yī pǐ, wéi pí tiáo gè jiē sān. qián yīn jiàn.
纛,大将六口,中营建,出引。军门旗二口,色红,八幅,出前列。门鎗二根,以豹尾为刃榼,(苦盍反。)出居红旗后,止居帐门前左右。五方旗五口,中营建,出随六纛后,在营亦於纛后,随方而建。严警鼓十二面,营前左右行队列各六面,在六纛后。角十二具,於鼓左右各列六具,以代金。队旗二百五十口,尚色图禽兽与本陈同。五幅认旗二百五十口,尚色图禽兽与诸队不同,各自为志认,出居队后,恐士卒交杂。陈将门旗,各任所色,不得以红,恐乱大将陈。将鼓百二十五面,恐设疑警敌用。(每队驴六头,幕五口。每火锅一。乾粮麨袋(以皮为之),不然,马盂,刀子,错子,钳子,钻子,药袋,火石袋,盐袋(用夹帛),解结锥,葱奴,抹额,六带帽子,毡帽子,摊子,〈革忽〉〈革蒙〉(〈革忽〉,莫忽反。〈革蒙〉音孔),锯,凿:各二分。镰四分,切草刀二分,行布槽一分,大小瓢二分。马军:鞍辔、革带、披毡、被马毡皆二,绊、插、揵,每马一疋,韦皮条各皆三。揵音健。)
lùn jiāng
论将
sūn zǐ yuē:" jiāng zhě, zhì xìn rén yǒng yán yě. gù zhī bīng zhī jiāng, rén zhī' sī mìng', guó jiā ān wēi zhī zhǔ yě. jiāng zhě, guó zhī fǔ. fǔ zhōu zé guó bì qiáng, jiāng zhōu mì, móu bù xiè. fǔ xì zé guó bì ruò. xíng jiàn wài yě.
孙子曰:"将者,智、信、仁、勇、严也。故知兵之将,人之'司命',国家安危之主也。将者,国之辅。辅周则国必强,将周密,谋不洩。辅隙则国必弱。(形见外也。)
chūn qiū shí, chǔ wéi sòng, jìn hóu jiāng jiù zhī. yú shì hū sōu yú bèi lú, zuò sān jūn, móu yuán shuài. zhōng jūn shuài yě. zhào shuāi yuē:" xì hú kě. shuāi, chū wēi fǎn. chén jí wén qí yán yǐ, shuō lǐ yuè ér dūn shī shū. shī shū, yì zhī fǔ yě lǐ yuè, dé zhī zé yě dé yì, lì zhī běn yě. xià shū yuē:' fù nà yǐ yán, míng shì yǐ gōng, chē fú yǐ yōng.' shàng shū yú xià shū yě. fù nà yǐ yán, guān qí zhì yě míng shì yǐ gōng, kǎo qí shì yě chē fú yǐ yōng, bào qí láo yě. fù, yóu qǔ yě. yōng, gōng yě. jūn qí shì zhī!" nǎi shǐ xì hú jiāng zhōng jūn, xì qín zuǒ zhī. hú máo jiāng shàng jūn, hú yǎn zuǒ zhī. hú máo, yǎn zhī xiōng yě. luán zhī jiāng xià jūn, xiān zhěn zuǒ zhī. xún lín fù yù róng, wèi chōu wèi yòu. xún lín fù, zhōng xíng huán zi yě. chōu, chì zhōu fǎn. zhōng shèng chǔ yú chéng pú.
春秋时,楚围宋,晋侯将救之。於是乎蒐於被庐,作三军,谋元帅。(中军帅也。)赵衰曰:"郤縠可。(衰,初危反。)臣亟闻其言矣,说礼乐而敦诗书。诗书,义之府也;礼乐,德之则也;德义,利之本也。夏书曰:'赋纳以言,明试以功,车服以庸。'(尚书虞夏书也。赋纳以言,观其志也;明试以功,考其事也;车服以庸,报其劳也。赋,犹取也。庸,功也。)君其试之!"乃使郤縠将中军,郤溱佐之。狐毛将上军,狐偃佐之。(狐毛,偃之兄也。)栾枝将下军,先轸佐之。荀林父御戎,魏犨为右。(荀林父,中行桓子也。犨,赤周反。)终胜楚於城濮。
zhàn guó qín yǔ zhào bīng xiāng jù cháng píng, zhào xiào chéng wáng shǐ zhào shē zhī zǐ wèi jiāng. lìn xiàng rú yuē:" wáng yǐ míng shǐ rén, ruò jiāo zhù ér gǔ sè ěr. cǐ zi tú néng dú qí fù shē shū chuán, bù zhī hé biàn yě." zhào wáng bù tīng. shē zi zì shǎo shí xué bīng fǎ, yán bīng shì, yǐ tiān xià mò néng dāng. cháng yǔ qí fù yán bīng shì, shē bù néng nán, rán bù wèi shàn. qí mǔ wèn shē, shē yuē:" bīng, sǐ dì yě, ér nǎi yì yán zhī. zhào ruò yǐ wéi jiāng, pò zhào jūn zhě bì shì ér yě." jí shì, qí mǔ shàng shū jù yán bù kě, yuē:" shǐ qiè shì qí fù, shí wéi jiāng, dài wáng jí zōng shì suǒ shǎng cì zhě, jǐn yǐ yǔ jūn lì shì dài fū, shòu mìng zhī rì, bù wèn jiā shì. jīn cǐ ér wèi jiāng, dōng xiàng ér cháo, jūn lì wú gǎn yǎng shì zhě, wáng suǒ cì jīn bó, guī cáng yú jiā, ér rì shì biàn lì tián zhái mǎi zhī. wáng yǐ wéi hé rú qí fù? qiě fù zǐ yì xīn, yuàn wáng wù qiǎn." wáng yuē:" wú yǐ jué yǐ." qí mǔ yīn yuē:" jí yǒu bù chēng, qiè dé wú suí zuì hū?" wáng xǔ nuò zhī. suì yǔ qín jūn zhàn, sǐ, jūn bài, shù shí wàn zhòng jiàng qín, qín xī kēng zhī.
战国秦与赵兵相距长平,赵孝成王使赵奢之子为将。蔺相如曰:"王以名使人,若胶柱而鼓瑟耳。此子徒能读其父奢书传,不知合变也。"赵王不听。奢子自少时学兵法,言兵事,以天下莫能当。尝与其父言兵事,奢不能难,然不谓善。其母问奢,奢曰:"兵,死地也,而乃易言之。赵若以为将,破赵军者必是儿也。"及是,其母上书具言不可,曰:"始妾事其父,时为将,大王及宗室所赏赐者,尽以予军吏士大夫,受命之日,不问家事。今此儿为将,东向而朝,军吏无敢仰视者,王所赐金帛,归藏於家,而日视便利田宅买之。王以为何如其父?且父子异心,愿王勿遣。"王曰:"吾已决矣。"其母因曰:"即有不称,妾得无随罪乎?"王许诺之。遂与秦军战,死,军败,数十万众降秦,秦悉坑之。
hàn wén dì shí, xiōng nú dà rù cháo nà, shā běi dì dū wèi áng. dì yǐ wèn féng táng:" ān dé lián pō lǐ mù wèi jiāng yě?" táng duì yuē:" chén wén shàng gǔ wáng zhě zhī qiǎn jiàng yě, guì ér tuī gǔ, yuē:' kǔn yǐ nèi zhě, guǎ rén zhì zhī kǔn yǐ wài zhě, jiāng jūn zhì zhī. jūn gōng jué shǎng, jiē jué yú wài, guī ér zòu zhī.' cǐ fēi xū yán yě. chén dà fù yán, lǐ mù zhī wèi zhào jiāng jū biān, jūn shì zhī zū jiē zì yòng xiǎng shì, shǎng cì jué yú wài, bù cóng zhōng yù yě. wěi rèn ér zé chéng gōng, gù lǐ mù nǎi dé jǐn qí zhì néng, xuǎn chē qiān sān bǎi chéng, gòu qí wàn sān qiān pǐ, bǎi jīn zhī shì shí wàn, shì yǐ běi zhú chán yú, pò dōng hú, miè dàn lín, xī yì qiáng qín, nán zhī hán wèi. dàng shì zhī shí, zhào jǐ bà. huì zhào wáng qiān, qí mǔ chàng yě. wáng qiān lì, nǎi yòng guō kāi chán, zú zhū lǐ mù, lìng yán jù dài zhī. shì yǐ bīng pò shì běi, wèi qín suǒ miè. jīn chén qiè wén wèi shàng wèi yún zhōng shǒu, qí jūn shì zū jǐn yǐ gěi shì zú, chū sī yǎng qián, wǔ rì yī chuí niú, xiǎng bīn kè jūn lì shè rén, shì yǐ xiōng nú yuǎn bì, bù jìn yún zhōng zhī sāi. lǔ céng yī rù, shàng lǜ chē qí jī zhī, suǒ shā shén zhòng. fū shì zú jǐn jiā rén zǐ, qǐ tián zhōng cóng jūn, ān zhī chǐ jí wǔ fú. zhōng rì lì zhàn, zhǎn shǒu bǔ lǔ, shàng gōng mù fǔ, yī yán bù xiāng yìng, wén lì yǐ fǎ shéng zhī. qí shǎng bù xíng, ér lì fèng fǎ bì yòng. chén yú, yǐ wèi bì xià fǎ tài míng, shǎng tài qīng, fá tài zhòng. qiě yún zhōng shǒu wèi shàng zuò shàng gōng shǒu lǔ chà liù jí, bì xià xià zhī lì, xuē qí jué, fá zuò zhī. yóu cǐ yán zhī, bì xià suī dé lián pō lǐ mù, bù néng yòng." wén dì yuè. shì rì lìng féng táng chí jié shè wèi shàng, fù yǐ wéi yún zhōng shǒu, ér bài táng wèi chē qí dū wèi.
汉文帝时,匈奴大入朝那,杀北地都尉卬。帝以问冯唐:"安得廉颇、李牧为将也?"唐对曰:"臣闻上古王者之遣将也,跪而推毂,曰:'阃以内者,寡人制之;阃以外者,将军制之。军功爵赏,皆决於外,归而奏之。'此非虚言也。臣大父言,李牧之为赵将居边,军市之租皆自用飨士,赏赐决於外,不从中御也。委任而责成功,故李牧乃得尽其智能,选车千三百乘,彀骑万三千疋,百金之士十万,是以北逐单于,破东胡,灭澹林,西抑强秦,南支韩、魏。当是之时,赵几霸。会赵王迁,其母倡也。王迁立,乃用郭开谗,卒诛李牧,令颜聚代之。是以兵破士北,为秦所灭。今臣窃闻魏尚为云中守,其军市租尽以给士卒,出私养钱,五日一椎牛,飨宾客军吏舍人,是以匈奴远避,不近云中之塞。虏曾一入,尚率车骑击之,所杀甚众。夫士卒尽家人子,起田中从军,安知尺籍伍符。终日力战,斩首捕虏,上功幕府,一言不相应,文吏以法绳之。其赏不行,而吏奉法必用。臣愚,以谓陛下法太明,赏太轻,罚太重。且云中守魏尚坐上功首虏差六级,陛下下之吏,削其爵,罚作之。由此言之,陛下虽得廉颇、李牧,不能用。"文帝悦。是日令冯唐持节赦魏尚,复以为云中守,而拜唐为车骑都尉。
hàn wǔ dì yǐ lǐ guǎng wéi wèi yāng wèi wèi, ér chéng bù shí yì wèi cháng lè wèi wèi. bù shí gù yǔ guǎng jù cháng tún biān, ér guǎng xíng wú bù wǔ xíng chén, jiù shàn shuǐ cǎo tún zhǐ, rén rén zì biàn, bù jī diāo dǒu yǐ zì wèi, yǐ tóng zuò jiāo qì, shòu yī dòu, zhòu qǔ yǐn shí, yè jī chí xíng, míng yuē diāo dǒu. jiāo yīn qiáo, xíng rú xuān. xuān yīn huǒ xuán fǎn, jí yáo yě. sú hū tóng yáo, yīn tiāo. mù fǔ shěng yuē shù wén jí shì, rán yì yuǎn chì hòu, wèi cháng yù hài. chéng bù shí zhèng bù qǔ háng wǔ yíng chén, jī diāo dǒu, shì lì zhì jūn bù zhì míng, jūn bù dé xiū xī, rán yì wèi cháng yù hài. bù shí yuē:" lǐ guǎng jūn jí jiǎn yì, rán lǔ zú fàn zhī, ér wú yǐ jìn qí shì zú yì yì lè, xián wèi zhī sǐ. wǒ jūn suī fán rǎo, rán lǔ yì bù dé fàn wǒ." shì shí hàn biān jùn lǐ guǎng chéng bù shí jiē wéi míng jiāng, rán xiōng nú wèi guǎng zhī lüè, shì zú yì duō lè cóng guǎng ér kǔ chéng bù shí.
汉武帝以李广为未央卫尉,而程不识亦为长乐卫尉。不识故与广俱尝屯边,而广行无部伍行陈,就善水草屯止,人人自便,不击刁斗以自卫,(以铜作鐎器,受一斗,昼取饮食,夜击持行,名曰刁斗。鐎音谯,形如鋗。鋗音火玄反,即銚也。俗呼铜銚,音挑。)幕府省约束文籍事,然亦远斥候,未尝遇害。程不识正部曲行伍营陈,击刁斗,士吏治军簿至明,军不得休息,然亦未尝遇害。不识曰:"李广军极简易,然虏卒犯之,而无以禁;其士卒亦佚乐,咸为之死。我军虽烦扰,然虏亦不得犯我。"是时汉边郡李广、程不识皆为名将,然匈奴畏广之略,士卒亦多乐从广而苦程不识。
hòu hàn mò, cáo gōng zhēng zhāng lǔ yú hàn zhōng, shǐ zhāng liáo yǔ lè jìn lǐ diǎn děng jiāng qī qiān yú rén shǒu hé féi, jiào yǔ hù jūn xuē tì, shǔ hán biān yuē" zéi zhì nǎi fā". é ér wú zhǔ sūn quán lǜ shí wàn zhòng wéi hé féi, nǎi gòng fā, jiào yún:" ruò sūn quán zhì zhě, zhāng lǐ jiāng jūn chū zhàn lè jiāng jūn shǒu, hù jūn wù dé yǔ zhàn." zhū jiàng jiē yí. liáo yuē:" gōng zhēng zài wài, bǐ jiù zhì, bǐ pò wǒ bì yǐ. shì yǐ jiào zhǐ jí qí wèi hé nì jī zhī, zhé qí shèng shì, yǐ ān zhòng xīn, rán hòu kě shǒu. chéng bài zhī jī, zài cǐ yī zhàn, zhū jūn hé yí?" lǐ diǎn yì yǔ liáo tóng. yú shì liáo yè mù gǎn sǐ zhī shì, dé bā bǎi rén, chuí niú xiǎng jiàng shì, míng rì dà zhàn. píng míng, liáo bèi jiǎ chí jǐ, xiān dēng xiàn zhèn, shā shù shí rén, zhǎn èr jiāng, dà hū zì míng, chōng lěi rù, zhì quán huī xià, quán dà jīng, zhòng bù zhī suǒ wéi, zǒu dēng gāo zhǒng, yǐ cháng jǐ zì shǒu. liáo chì quán, quán bù gǎn dòng, yáo jiàn suǒ jiāng zhòng shǎo, nǎi jù wéi liáo shù zhòng. liáo zuǒ yòu huī wéi, zhí qián jí jī, wéi kāi, liáo jiāng huī xià shù shí rén dé chū, yú zhòng hào hū yuē:" jiāng jūn qì wǒ hū!" liáo fù huán tū wéi, bá chū yú zhòng. quán rén mǎ jiē pī mǐ, wú gǎn dāng zhě. zì cháo zhàn zhì rì zhōng, wú rén duó qì. hái xiū shǒu bèi, zhòng xīn nǎi ān, zhū jiàng xián fú. quán gōng hé féi shí yú rì, chéng bù kě bá, nǎi yǐn tuì. liáo lǜ zhū jūn zhuī jī zhī, jǐ fù huò quán. sūn shèng yuē:" fū bīng gù guǐ dào, qí zhèng xiāng zī, ruò qún shuài bù hé, zé qì shī zhī dào yě. zhì yú hé féi zhī shǒu, xuán ruò wú yuán, zhuān rèn yǒng zhě zé hào zhàn shēng huàn, zhuān rèn qiè zhě zé jù xīn nán bǎo. qiě bǐ zhòng wǒ guǎ, bì huái tān duò yǐ zhì mìng zhī bīng, jī tān duò zhī zú, qí shì bì shèng. shèng ér hòu shǒu, zé bì gù. shì yǐ wèi wǔ zá xuǎn wǔ lì, cān yǐ tóng yì, wèi zhī mì jiào, jí xuān qí yòng, shì zhì ér yīng, ruò hé fú qì yǐ."
后汉末,曹公征张鲁於汉中,使张辽与乐进、李典等将七千馀人守合肥,教与护军薛悌,署函边曰"贼至乃发"。俄而吴主孙权率十万众围合肥,乃共发,教云:"若孙权至者,张、李将军出战;乐将军守,护军勿得与战。"诸将皆疑。辽曰:"公征在外,比救至,彼破我必矣。是以教指及其未合逆击之,折其盛势,以安众心,然后可守。成败之机,在此一战,诸君何疑?"李典亦与辽同。於是辽夜募敢死之士,得八百人,椎牛飨将士,明日大战。平明,辽被甲持戟,先登陷阵,杀数十人,斩二将,大呼自名,冲垒入,至权麾下,权大惊,众不知所为,走登高冢,以长戟自守。辽叱权,权不敢动,遥见所将众少,乃聚围辽数重。辽左右麾围,直前急击,围开,辽将麾下数十人得出,馀众号呼曰:"将军弃我乎!"辽复还突围,拔出馀众。权人马皆披靡,无敢当者。自朝战至日中,吴人夺气。还修守备,众心乃安,诸将咸服。权攻合肥十馀日,城不可拔,乃引退。辽率诸军追击之,几复获权。(孙盛曰:"夫兵固诡道,奇正相资,若群帅不和,则弃师之道也。至於合淝之守,悬弱无援,专任勇者则好战生患,专任怯者则惧心难保。且彼众我寡,必怀贪惰;以致命之兵,击贪惰之卒,其势必胜。胜而后守,则必固。是以魏武杂选武力,参以同异,为之密教,即宣其用,事至而应,若合符契矣。")
sōu cái
○搜才
fù fán wèi jiāng tǒng róng, zài zhī shì zhī qì jú. dāng shè kē mù, chà děng yōu yì, yīng jī ér rèn, yǐ shōu qí xiào.
(附 凡为将统戎,在知士之器局。当设科目,差等优异,应机而任,以收其效。)
xuǎn shì zhī kē: shěn móu mì lüè chū rén zhě cí biàn zòng héng, néng yí duó rén zhī xìng qíng, kān biàn shuō zhě néng wǎng lái tīng yán yǔ, lǎn shì sì fāng zhī shì, jūn zhōng zhī qíng wěi, rì liè yú qián zhě néng dé dí zhī zhǔ zuǒ mén lú qǐng yè zhī qíng, kān jiàn dié zhě néng zhī shān chuān xiǎn yì, xíng zhǐ xíng shì, lì hài yuǎn jìn, jǐng quán shuǐ cǎo, jìng lù yū zhí, kān xiāng dǎo zhě qiǎo sī chū rén, zhì zào wǔ bīng jí gōng shǒu qì xiè zhě yǐn jiàng chè zhá, gē dìng jiàn jǐ, biàn yú lì yòng, tǐng shēn bǔ lǔ, qiān qí zhǎn jiàng, kān xiàn chén zhě qiáo jié ruò fēi, yú chéng yuè qiàn, chū rù wú xíng, kān kuī chān zhě qiáo, qǐ jiāo fǎn. chān, shì yàn fǎn. wǎng fǎn sān bǎi lǐ bù jí mù zhì zhě pò gé shū gōu, huò fù liù bǎi jīn xíng wǔ shí bù, sì bǎi jīn xíng bǎi bù zhě tuī bù wǔ xíng, zhān fēng yún qì hòu zhuǎn shì, duō yán tiān dào, guǐ shuō yīn yáng zhě cǐ suī fēi bīng jiā běn shì, suǒ yào zī quán jué yǐ qǔ shèng ěr. zuì fàn zhě fù zǐ xiōng dì yù zhí chóu zhě pín qióng fèn nù, jiāng yù kuài qí zhì zhě gù zhuì xù rén lǔ, yù zhāo jī yáng míng zhě. zhuì yīn zhāng ruì fǎn.
选士之科:沈谋密略出人者;词辩纵横,能移夺人之性情,堪辩说者;能往来听言语,览视四方之事,军中之情伪,日列於前者;能得敌之主佐、门庐、请谒之情,堪间谍者;能知山川险易,行止形势,利害远近,井泉水草,迳路迂直,堪乡导者;巧思出人,制造五兵及攻守器械者;引彊彻札,戈铤剑戟,便於利用,挺身捕虏,搴旗斩将,堪陷陈者;趫捷若飞,逾城越堑,出入无形,堪窥觇者;(趫,起娇反。觇,世厌反。)往返三百里不及暮至者;破格舒钩,或负六百斤行五十步,四百斤行百步者;推步五行,瞻风云气候转式,多言天道,诡说阴阳者;(此虽非兵家本事,所要资权谲以取胜耳。)罪犯者;父子兄弟欲执仇者;贫穷忿怒,将欲快其志者;故赘婿人虏,欲昭迹扬名者。(赘音章锐反。)