tí jiě jūn shì zhě, sān jūn zhī tǐ shì yě. qí zhuǎn yí xū shí qiáng ruò, quán zài yú jiāng. jiāng fēi xián néng bù kě, rèn zhī bù zhuān yì bù kě. jiāng xián ér rèn zhuān, sī jūn shì qiáng shí, ér zhàn wú bù lì yǐ. gài shàng piān yán dāng dé dí qíng, ruò wú xián jiāng yǐ zhì bīng, zé jūn shì xū ruò ér bù zhèn, suī dé qí qíng, yì nán yú qǔ shèng yě. gù yǐ jūn shì jì zhī wèi dì qī piān.
［題解］軍勢者，三軍之體勢也。其轉移虛實強弱，全在於將。將非賢能不可，任之不專亦不可。將賢而任專，斯軍勢強實，而戰無不力矣。蓋上篇言當得敵情，若無賢將以治兵，則軍勢虛弱而不振，雖得其情，亦難於取勝也。故以《軍勢》繼之為第七篇。

59 jiāng zhī yòng bīng, shí zé shèng, xū zé bài. xū shí zhī fēn, shèng bài zhī jī yě. shí ér xū, xū ér shí, shí shí ér xū xū, bù yǔ yān. shí shí xū xū, zhàn dào yě, fēi suǒ yǐ yán jūn shì yě. jūn zhī shì, yì guān yú qiáng ruò ér yǐ. rán qiáng bù qī shí ér zì shí, ruò bù qī xū ér zì xū. gù jí qiáng ruò ér xū shí kě zhī yě, jí xū shí ér shèng bài kě pàn yě. pī píng yǐ xū shí qiáng ruò yán shì, hé děng qīn qiè!
59、將之用兵，實則勝，虛則敗。虛實之分，勝敗之機也。實而虛，虛而實，實實而虛虛，不與焉。實實虛虛，戰道也，非所以言軍勢也。軍之勢，亦觀於強弱而已。然強不期實而自實，弱不期虛而自虛。故即強弱而虛實可知也，即虛實而勝敗可判也。［批評］以虛實、強弱言勢，何等親切！

yuán zhù cǐ xiān yǐ xū shí qiáng ruò lùn jūn shì. shí zé shèng sì jù, yǐ dìng tǐ yán shí ér xū sì jù, yǐ biàn huà yán. gài xū shí wú xíng, ér qiáng ruò yǒu jī. rán qiáng zì shí, ruò zì xū, yì bì rán zhī lǐ. gù yù zhī xū shí, dāng xiān guān qí qiáng ruò yě. dà dǐ xū shí yóu qiáng ruò ér shēng, shèng bài yīn xū shí ér jué. jí cǐ kě yǐ tuī bǐ, gù yuē kě zhī kě pàn.
［原注］此先以虛實強弱論軍勢。「實則勝」四句，以定體言；「實而虛」四句，以變化言。蓋虛實無形，而強弱有跡。然強自實，弱自虛，亦必然之理。故欲知虛實，當先觀其強弱也。大抵虛實由強弱而生，勝敗因虛實而決。即此可以推彼，故曰「可知」、「可判」。

60 qiě sān jūn zhī shì, rú rén yī shēn. dà jiāng, xīn yě shì zhòng, sì tǐ bǎi hái yě. jūn xū zī zhòng, yǐn shí yě. jiào liàn jì lǜ, tǐ xī shǎng fá, suǒ yǐ péi zhí yuán qì zhèn lì jīng shén yě. shì sān jūn zhī shì, mò zhòng yú jiāng, xuǎn jiāng zhī dào, bù kě bù shèn yě.
60、且三軍之勢，如人一身。大將，心也；士眾，四體百骸也。軍需輜重，飲食也。教練紀律，體悉賞罰，所以培植元氣、振勵精神也。是三軍之勢，莫重於將，選將之道，不可不慎也。

pī píng jiāng tǒng shì zú, rú xīn wèi yī shēn zhī zhǔ, xīn zhèng zé shēn ān, suǒ yǐ dāng zhòng.
［批評］將統士卒，如心為一身之主，心正則身安，所以當重。

yuán zhù cǐ yǐ rén shēn yù jūn shì, ér guī zhòng yú jiāng yě.
［原注］此以人身喻軍勢，而歸重於將也。

61 fū jiāng yǒu rú jiāng, yǒu wǔ jiāng, yǒu dà jiāng. rú jiāng zhě, jué shèng miào táng zhě yě wǔ jiāng zhě, zhé chōng qiān lǐ zhě yě dà jiāng zhě, shēn míng tiān dì jiān zī wén wǔ zhě yě. fán cǐ sān zhě, guó zhī zhù shí, mín zhī sī mìng, ér fēi piān bì zhī xuǎn yě.
61、夫將有儒將，有武將，有大將。儒將者，決勝廟堂者也；武將者，折衝千里者也；大將者，深明天地、兼資文武者也。凡此三者，國之柱石，民之司命，而非偏裨之選也。

pī píng jiāng bì rú cǐ sān zhě, fāng wèi yǒu yì.
［批評］將必如此三者，方為有益。

yuán zhù cǐ yán jiāng yǒu sān děng, fēi piān bì kě bǐ yě. jué shèng miào táng, rú zhāng liáng yùn chóu wéi wò zhī zhōng, jué shèng qiān lǐ zhī wài. zhé chōng qiān lǐ, rú hán xìn lián bǎi wàn zhī zhòng, zhàn bì shèng, gōng bì qǔ. shēn míng tiān dì, rú sūn zi zhī zhī tiān zhī dì. jiān zī wén wǔ, rú jí fǔ zhī wàn bāng wèi xiàn. zhé, huǐ duàn yě. chōng, qí gān yě. zhé dí zhī chōng, yán quán shèng yě.
［原注］此言將有三等，非偏裨可比也。決勝廟堂，如張良運籌帷幄之中，決勝千里之外。折衝千里，如韓信連百萬之眾，戰必勝，攻必取。深明天地，如孫子之知天知地。兼資文武，如吉甫之萬邦為憲。折，毀斷也。沖，旗竿也。折敵之沖，言全勝也。

62 shèng wáng zhī xuǎn jiāng yě, bì zé shì cái ér yòng zhī. gǒu dé qí rén, shòu zhī zhuān kǔn, bù zhōng zhì, bù wài jiān, bù fēn quán, bù xìn chán. gù yǎng bīng zhě, zhǔ yě zhì bīng zhě, jiāng yě. bīng zhī quán, bù wò yú zhǔ ér wò yú jiāng, rán hòu jiāng dé yǐ jǐn qí cái.
62、聖王之選將也，必擇是材而用之。苟得其人，授之專閫，不中制，不外監，不分權，不信讒。故養兵者，主也；治兵者，將也。兵之權，不握於主而握於將，然後將得以盡其才。

pī píng yòng jiāng rú cǐ lǐ, hé huàn wú chéng gōng? xī hū, jīn zhī bù rán!
［批評］用將如此禮，何患無成功？惜乎，今之不然！

yuán zhù cǐ yán gǔ shèng wáng xuǎn rèn jiāng shuài zhī dào. zǒng shì shàng wéi yǎng bīng, ér bù qīn qí zhì bīng zhī quán, zé jiāng néng zhì bīng, kě jǐn qí pò dí zhī cái. bù fēn quán, rú hàn gāo yīn xiāo hé jiàn hán xìn, zhú tán jù lǐ, bài wèi dà jiāng ér rèn zhī sòng tài zǔ qiǎn cáo bīn xià jiāng nán, cì yǐ xiá jiàn, fù jiāng ér xià bù yòng mìng zhě zhǎn zhī. bù xìn chán, rú wèi wén hóu shǐ lè yáng fá zhōng shān, bàng shū yíng qiè ér bù wèn yàn zhāo wáng shǐ lè yì wéi lín zī, bàng yán rì zhì ér wú yí, cǐ suǒ yǐ jù néng chéng gōng. ruò táng xuán zōng dū gē shū hàn jìn zhàn, zé zhōng zhì yǐ yú cháo ēn wèi lǐ guāng bì jiān jūn, zé wài jiān yǐ, ān dé bù bài hū? zhēn kě wèi wàn shì zhī fǎ jiè.
［原注］此言古聖王選任將帥之道。總是上惟養兵，而不侵其治兵之權，則將能治兵，可盡其破敵之才。不分權，如漢高因蕭何薦韓信，築壇具禮，拜為大將而任之；宋太祖遣曹彬下江南，賜以匣劍，副將而下不用命者斬之。不信讒，如魏文侯使樂羊伐中山，謗書盈篋而不問；燕昭王使樂毅圍臨淄，謗言日至而無疑，此所以俱能成功。若唐玄宗督歌舒翰進戰，則中制矣；魚朝恩為李光弼監軍，則外監矣，安得不敗乎？真可為萬世之法戒。

63 fán bīng, jiǎ zhòu zhī bù jiān, tǎn xī yě qì xiè zhī bù lì, tú shǒu yě, qí fǎ sān bù dāng yī. xiāo fù yǐ dài dí, yóu bìng tǐ yě léi mǎ yǐ rù zhèn, yóu bìng zú yě, qí fǎ wǔ bù dāng yī. shǒu zú zhī bù biàn, yóu zhí fù yě xíng zhèn zhī bù xián, yóu jīng jí yě, qí fǎ shí bù dāng yī. shàng bù ài xià, xià bù qīn shàng, hòu shǎng zhī bù jī, ér kē fá zhī bù wèi, shì yóu xīn luàn ér zhī wěi yě, qí fǎ bǎi bù dāng yī.
63、凡兵，甲冑之不堅，袒裼也；器械之不利，徒手也，其法三不當一。枵腹以待敵，猶病體也；羸馬以入陣，猶病足也，其法五不當一。手足之不便，猶縶縛也；行陣之不閒，猶荊棘也，其法十不當一。上不愛下，下不親上，厚賞之不激，而苛罰之不畏，是猶心亂而肢痿也，其法百不當一。

pī píng cí jīng yì zhèng, yǎn rán jīn zhī bì yě!
［批評］詞精義正，儼然今之弊也！

yuán zhù cǐ yǔ xià jié, míng piān shǒu shí zé shèng, xū zé bài yì. cǐ zé yán jiāng bù néng zhì bīng, qí shì ruò ér nán yǐ dāng dí yě. sān bù dāng yī zhě, wú jiǎ zhòu qì xiè yě. wǔ bù dāng yī zhě, fá liáng chǔ chú mò yě. shí bù dāng yī zhě, mèi yú bù fá zhǐ qí yě. bǎi bù dāng yī zhě, shī yú gǔ wǔ zhèn zuò yě. cǐ jiàn bīng bù zhì ér shì ruò, qù dí zhì yú bǎi bèi rú cǐ, fēi xū ér hé? cǐ suǒ yǐ bài yě.
［原注］此與下節，明篇首「實則勝，虛則敗」意。此則言將不能治兵，其勢弱而難以當敵也。三不當一者，無甲冑器械也。五不當一者，乏糧儲芻秣也。十不當一者，昧於步伐止齊也。百不當一者，失於鼓舞振作也。此見兵不治而勢弱，去敵至於百倍如此，非虛而何？此所以敗也。

64 gù néng jiào jiè yú xiān, zé tǐng kě gé rèn, yǐ yī dāng shí zhī bīng yě. shǐ mín qīn qí shàng sǐ qí zhǎng, zé xīn xióng dí kài, yǐ yī dāng bǎi zhī bīng yě. yī dāng wǔ, yī dāng sān, wèi hé yán zāi!
64、故能教戒於先，則梃可格刃，以一當十之兵也。使民親其上、死其長，則心雄敵愾，以一當百之兵也。一當五，一當三，未何言哉！

pī píng cǐ zhèng shì shèng xián bǎo bāng xīn fǎ.
［批評］此正是聖賢保邦心法。

yuán zhù cǐ yán zhì zhī yǒu sù, zé jūn shì qiáng ér kě yǐ wú dí, yì yǔ shàng jié xiāng fǎn, yì zhì bǎi bèi, qiáng bì shí yǐ, cǐ suǒ yǐ shèng yě.
［原注］此言治之有素，則軍勢強而可以無敵，義與上節相反，亦至百倍，強必實矣，此所以勝也。

65 shì yǐ qí dào kě shù yān. zú qí chú liáng, bèi qí kǎi qì, xí qí jī cì, shú qí jìn zhǐ, míng qí fēn shù, ān qí qí gǔ, zhèng qí tǐ tǒng, yán qí hào lìng. wèi yǐ yě, yòu xù qí jī hán, yōu qí jí kǔ, bié qí gōng guò, gōng qí shǎng fá, jūn qí láo yì, shì qí yí èr. zé sān jūn zhī shì bù shāng, ér rì jiàn qiáng shí yǐ.
65、是以其道可數焉。足其芻糧，備其鎧器，習其擊刺，熟其進止，明其分數，諳其旗鼓，正其體統，嚴其號令。未已也，又恤其饑寒，憂其疾苦，別其功過，公其賞罰，均其勞佚，釋其疑貳。則三軍之勢不傷，而日漸強實矣。

pī píng xiū bǎo jūn shì, wú chū yú cǐ.
［批評］修保軍勢，無出於此。

yuán zhù cǐ yán zhì bīng zhī dào. zú qí chú liáng, zé wú xiāo fù léi mǎ yǐ. bèi qí kǎi qì, zé wú tǎn xī tú shǒu yǐ. xí jī cì, shú jìn zhǐ, míng fēn shù, ān qí gǔ, zhèng tǐ tǒng, yán hào lìng, zé jiào jiè yú xiān, ér wú zhí fù jīng jí zhī huàn yǐ. xù jī hán, yōu jí kǔ, bié gōng guò, gōng shǎng fá, jūn láo yì, shì yí èr, zé rén jiē qīn shàng sǐ zhǎng, ér wú bù ài bù qīn bù jī bù wèi zhī bì yǐ. cǐ sān jūn zhī shì, suǒ yǐ wú shāng ér rì jiàn qiáng, qiáng zì shí yě.
［原注］此言治兵之道。足其芻糧，則無枵腹羸馬矣。備其鎧器，則無袒裼徒手矣。習擊刺，熟進止，明分數，諳旗鼓，正體統，嚴號令，則教戒於先，而無縶縛荊棘之患矣。恤饑寒，憂疾苦，別功過，公賞罰，均勞佚，釋疑貳，則人皆親上死長，而無不愛不親、不激不畏之弊矣。此三軍之勢，所以無傷而日漸強，強自實也。

66 rán bīng bù kě shǐ jiāo, jiāo zé nán zhì bù kě shǐ wán, wán zé nán yòng. gù shàn yòng bīng zhě, tǐ bèi shàng shí sì shì ér shí chū zhī. xiān zhī yǐ shēn ér fēi xiè yě, jiā zhī yǐ hé ér fēi nuò yě, fǔ zhī yǐ rén ér fēi gū xī yě, duàn zhī yǐ xíng ér fēi cán rěn yě, lì zhī yǐ yì ér bù shǎng zì quàn yě, jiào zhī yǐ lǐ ér bù nù zì wēi yě. fū rán hòu jiāo wán bù zuò. sān jūn zhī shì, rú shān zhī zhòng rú huǒ zhī liè rú léi tíng zhī xùn sù rú jiāng hàn zhī bù jié zhě, qiáng shí yě.
66、然兵不可使驕，驕則難制；不可使玩，玩則難用。故善用兵者，體備上十四事而時出之。先之以身而非褻也，浹之以和而非懦也，撫之以仁而非姑息也，斷之以刑而非殘忍也，勵之以義而不賞自勸也，教之以禮而不怒自威也。夫然後驕玩不作。三軍之勢，如山之重、如火之烈、如雷霆之迅速、如江漢之不竭者，強實也。

pī píng jiāo wán fēi yī rì suǒ chéng, shàn bīng zhě, bì wú cǐ bì. jūn shì zhì cǐ, zhēn kě wú dí yú tiān xià!
［批評］驕玩非一日所成，善兵者，必無此弊。軍勢至此，真可無敵於天下！

yuán zhù cǐ yì zhì zhī zhī fāng, suǒ yǐ zú shàng jié zhī yì. jiāo zhě, xiá ēn shì ài yě. wán zhě, fèi shí miǎo shì yě. shàn bīng zhě zhī zhī, gù néng zhì. xiān zhī yǐ shēn liù jù, zhèng shì zhì zhī shì. shì yǐ jūn shì qiáng shí, ér bù liú yú jiāo zhī nán zhì wán zhī nán yòng yě. rú shān chí zhòng, yù qí mò néng dòng rú huǒ néng liè, yù qí mò néng dāng rú léi tíng xùn sù, yù qí bù kě yù rú jiāng hàn bù jié, yù qí bù kě zhǐ. jūn shì zhì cǐ, yī dāng hū bǎi, fēi xián jiāng hé yǐ néng zhī? fēi shèng wáng xuǎn zhī jīng rèn zhī zhuān, hé yǐ zhì zhī? xìn hū, lùn jūn zhī shì zhě, xiān yú tǒng jūn chí shì zhī běn, qiú zhī sī shàn ěr!
［原注］此亦治之之方，所以足上節之義。驕者，狎恩恃愛也。玩者，廢時藐視也。善兵者知之，故能治。「先之以身」六句，正是治之事。是以軍勢強實，而不流於驕之難制、玩之難用也。如山持重，喻其莫能動；如火能烈，喻其莫能當；如雷霆迅速，喻其不可御；如江漢不竭，喻其不可止。軍勢至此，一當乎百，非賢將何以能之？非聖王選之精、任之專，何以致之？信乎，論軍之勢者，先於統軍持勢之本，求之斯善耳！