tí jiě jūn shì zhě, sān jūn zhī tǐ shì yě. qí zhuǎn yí xū shí qiáng ruò, quán zài yú jiāng. jiāng fēi xián néng bù kě, rèn zhī bù zhuān yì bù kě. jiāng xián ér rèn zhuān, sī jūn shì qiáng shí, ér zhàn wú bù lì yǐ. gài shang piān yán dāng de dí qíng, ruò wú xián jiāng yǐ zhì bīng, zé jūn shì xū ruò ér bù zhèn, suī dé qí qíng, yì nán yú qǔ shèng yě. gù yǐ jūn shì jì zhī wèi dì qī piān.
[题解]军势者,三军之体势也。其转移虚实强弱,全在于将。将非贤能不可,任之不专亦不可。将贤而任专,斯军势强实,而战无不力矣。盖上篇言当得敌情,若无贤将以治兵,则军势虚弱而不振,虽得其情,亦难于取胜也。故以《军势》继之为第七篇。
59 jiāng zhī yòng bīng, shí zé shèng, xū zé bài. xū shí zhī fēn, shèng bài zhī jī yě. shí ér xū, xū ér shí, shí shí ér xū xū, bù yǔ yān. shí shí xū xū, zhàn dào yě, fēi suǒ yǐ yán jūn shì yě. jūn zhī shì, yì guān yú qiáng ruò ér yǐ. rán qiáng bù qī shí ér zì shí, ruò bù qī xū ér zì xū. gù jí qiáng ruò ér xū shí kě zhī yě, jí xū shí ér shèng bài kě pàn yě. pī píng yǐ xū shí qiáng ruò yán shì, hé děng qīn qiè!
59、将之用兵,实则胜,虚则败。虚实之分,胜败之机也。实而虚,虚而实,实实而虚虚,不与焉。实实虚虚,战道也,非所以言军势也。军之势,亦观于强弱而已。然强不期实而自实,弱不期虚而自虚。故即强弱而虚实可知也,即虚实而胜败可判也。[批评]以虚实、强弱言势,何等亲切!
yuán zhù cǐ xiān yǐ xū shí qiáng ruò lùn jūn shì." shí zé shèng" sì jù, yǐ dìng tǐ yán" shí ér xū" sì jù, yǐ biàn huà yán. gài xū shí wú xíng, ér qiáng ruò yǒu jī. rán qiáng zì shí, ruò zì xū, yì bì rán zhī lǐ. gù yù zhī xū shí, dāng xiān guān qí qiáng ruò yě. dà dǐ xū shí yóu qiáng ruò ér shēng, shèng bài yīn xū shí ér jué. jí cǐ kě yǐ tuī bǐ, gù yuē" kě zhī"" kě pàn".
[原注]此先以虚实强弱论军势。“实则胜”四句,以定体言;“实而虚”四句,以变化言。盖虚实无形,而强弱有迹。然强自实,弱自虚,亦必然之理。故欲知虚实,当先观其强弱也。大抵虚实由强弱而生,胜败因虚实而决。即此可以推彼,故曰“可知”、“可判”。
60 qiě sān jūn zhī shì, rú rén yī shēn. dà jiàng, xīn yě shì zhòng, sì tǐ bǎi hái yě. jūn xū zī zhòng, yǐn shí yě. jiào liàn jì lǜ, tǐ xī shǎng fá, suǒ yǐ péi zhí yuán qì zhèn lì jīng shén yě. shì sān jūn zhī shì, mò zhòng yú jiāng, xuǎn jiāng zhī dào, bù kě bù shèn yě.
60、且三军之势,如人一身。大将,心也;士众,四体百骸也。军需辎重,饮食也。教练纪律,体悉赏罚,所以培植元气、振励精神也。是三军之势,莫重于将,选将之道,不可不慎也。
pī píng jiāng tǒng shì zú, rú xīn wèi yī shēn zhī zhǔ, xīn zhèng zé shēn ān, suǒ yǐ dāng zhòng.
[批评]将统士卒,如心为一身之主,心正则身安,所以当重。
yuán zhù cǐ yǐ rén shēn yù jūn shì, ér guī zhòng yú jiāng yě.
[原注]此以人身喻军势,而归重于将也。
61 fū jiāng yǒu rú jiàng, yǒu wǔ jiàng, yǒu dà jiàng. rú jiàng zhě, jué shèng miào táng zhě yě wǔ jiàng zhě, zhé chōng qiān lǐ zhě yě dà jiàng zhě, shēn míng tiān dì jiān zī wén wǔ zhě yě. fán cǐ sān zhě, guó zhī zhù shí, mín zhī sī mìng, ér fēi piān bì zhī xuǎn yě.
61、夫将有儒将,有武将,有大将。儒将者,决胜庙堂者也;武将者,折冲千里者也;大将者,深明天地、兼资文武者也。凡此三者,国之柱石,民之司命,而非偏裨之选也。
pī píng jiāng bì rú cǐ sān zhě, fāng wèi yǒu yì.
[批评]将必如此三者,方为有益。
yuán zhù cǐ yán jiāng yǒu sān děng, fēi piān bì kě bǐ yě. jué shèng miào táng, rú zhāng liáng yùn chóu wéi wò zhī zhōng, jué shèng qiān lǐ zhī wài. zhé chōng qiān lǐ, rú hán xìn lián bǎi wàn zhī zhòng, zhàn bì shèng, gōng bì qǔ. shēn míng tiān dì, rú sūn zi zhī zhī tiān zhī dì. jiān zī wén wǔ, rú jí fǔ zhī wàn bāng wèi xiàn. zhé, huǐ duàn yě. chōng, qí gān yě. zhé dí zhī chōng, yán quán shèng yě.
[原注]此言将有三等,非偏裨可比也。决胜庙堂,如张良运筹帷幄之中,决胜千里之外。折冲千里,如韩信连百万之众,战必胜,攻必取。深明天地,如孙子之知天知地。兼资文武,如吉甫之万邦为宪。折,毁断也。冲,旗竿也。折敌之冲,言全胜也。
62 shèng wáng zhī xuǎn jiāng yě, bì zé shì cái ér yòng zhī. gǒu dé qí rén, shòu zhī zhuān kǔn, bù zhōng zhì, bù wài jiān, bù fēn quán, bù xìn chán. gù yǎng bīng zhě, zhǔ yě zhì bīng zhě, jiāng yě. bīng zhī quán, bù wò yú zhǔ ér wò yú jiāng, rán hòu jiāng dé yǐ jǐn qí cái.
62、圣王之选将也,必择是材而用之。苟得其人,授之专阃,不中制,不外监,不分权,不信谗。故养兵者,主也;治兵者,将也。兵之权,不握于主而握于将,然后将得以尽其才。
pī píng yòng jiāng rú cǐ lǐ, hé huàn wú chéng gōng? xī hū, jīn zhī bù rán!
[批评]用将如此礼,何患无成功?惜乎,今之不然!
yuán zhù cǐ yán gǔ shèng wáng xuǎn rèn jiàng shuài zhī dào. zǒng shì shàng wéi yǎng bīng, ér bù qīn qí zhì bīng zhī quán, zé jiāng néng zhì bīng, kě jǐn qí pò dí zhī cái. bù fēn quán, rú hàn gāo yīn xiāo hé jiàn hán xìn, zhù tán jù lǐ, bài wèi dà jiàng ér rèn zhī sòng tài zǔ qiǎn cáo bīn xià jiāng nán, cì yǐ xiá jiàn, fù jiāng ér xià bù yòng mìng zhě zhǎn zhī. bù xìn chán, rú wèi wén hóu shǐ lè yáng fá zhōng shān, bàng shū yíng qiè ér bù wèn yàn zhāo wáng shǐ lè yì wéi lín zī, bàng yán rì zhì ér wú yí, cǐ suǒ yǐ jù néng chéng gōng. ruò táng xuán zōng dū gē shū hàn jìn zhàn, zé zhōng zhì yǐ yú cháo ēn wèi lǐ guāng bì jiān jūn, zé wài jiān yǐ, ān dé bù bài hū? zhēn kě wèi wàn shì zhī fǎ jiè.
[原注]此言古圣王选任将帅之道。总是上惟养兵,而不侵其治兵之权,则将能治兵,可尽其破敌之才。不分权,如汉高因萧何荐韩信,筑坛具礼,拜为大将而任之;宋太祖遣曹彬下江南,赐以匣剑,副将而下不用命者斩之。不信谗,如魏文侯使乐羊伐中山,谤书盈箧而不问;燕昭王使乐毅围临淄,谤言日至而无疑,此所以俱能成功。若唐玄宗督歌舒翰进战,则中制矣;鱼朝恩为李光弼监军,则外监矣,安得不败乎?真可为万世之法戒。
63 fán bīng, jiǎ zhòu zhī bù jiān, tǎn xī yě qì xiè zhī bù lì, tú shǒu yě, qí fǎ sān bù dàng yī. xiāo fù yǐ dài dí, yóu bìng tǐ yě léi mǎ yǐ rù zhèn, yóu bìng zú yě, qí fǎ wǔ bù dàng yī. shǒu zú zhī bù biàn, yóu zhí fù yě xíng zhèn zhī bù xián, yóu jīng jí yě, qí fǎ shí bù dàng yī. shàng bù ài xià, xià bù qīn shàng, hòu shǎng zhī bù jī, ér kē fá zhī bù wèi, shì yóu xīn luàn ér zhī wěi yě, qí fǎ bǎi bù dàng yī.
63、凡兵,甲胄之不坚,袒裼也;器械之不利,徒手也,其法三不当一。枵腹以待敌,犹病体也;羸马以入阵,犹病足也,其法五不当一。手足之不便,犹絷缚也;行阵之不闲,犹荆棘也,其法十不当一。上不爱下,下不亲上,厚赏之不激,而苛罚之不畏,是犹心乱而肢痿也,其法百不当一。
pī píng cí jīng yì zhèng, yǎn rán jīn zhī bì yě!
[批评]词精义正,俨然今之弊也!
yuán zhù cǐ yǔ xià jié, míng piān shǒu" shí zé shèng, xū zé bài" yì. cǐ zé yán jiāng bù néng zhì bīng, qí shì ruò ér nán yǐ dāng dí yě. sān bù dàng yī zhě, wú jiǎ zhòu qì xiè yě. wǔ bù dàng yī zhě, fá liáng chǔ chú mò yě. shí bù dàng yī zhě, mèi yú bù fá zhǐ qí yě. bǎi bù dàng yī zhě, shī yú gǔ wǔ zhèn zuò yě. cǐ jiàn bīng bù zhì ér shì ruò, qù dí zhì yú bǎi bèi rú cǐ, fēi xū ér hé? cǐ suǒ yǐ bài yě.
[原注]此与下节,明篇首“实则胜,虚则败”意。此则言将不能治兵,其势弱而难以当敌也。三不当一者,无甲胄器械也。五不当一者,乏粮储刍秣也。十不当一者,昧于步伐止齐也。百不当一者,失于鼓舞振作也。此见兵不治而势弱,去敌至于百倍如此,非虚而何?此所以败也。
64 gù néng jiào jiè yú xiān, zé tǐng kě gé rèn, yǐ yī dāng shí zhī bīng yě. shǐ mín qīn qí shàng sǐ qí zhǎng, zé xīn xióng dí kài, yǐ yī dāng bǎi zhī bīng yě. yī dāng wǔ, yī dāng sān, wèi hé yán zāi!
64、故能教戒于先,则梃可格刃,以一当十之兵也。使民亲其上、死其长,则心雄敌忾,以一当百之兵也。一当五,一当三,未何言哉!
pī píng cǐ zhèng shì shèng xián bǎo bāng xīn fǎ.
[批评]此正是圣贤保邦心法。
yuán zhù cǐ yán zhì zhī yǒu sù, zé jūn shì qiáng ér kě yǐ wú dí, yì yǔ shàng jié xiāng fǎn, yì zhì bǎi bèi, qiáng bì shí yǐ, cǐ suǒ yǐ shèng yě.
[原注]此言治之有素,则军势强而可以无敌,义与上节相反,亦至百倍,强必实矣,此所以胜也。
65 shì yǐ qí dào kě shǔ yān. zú qí chú liáng, bèi qí kǎi qì, xí qí jī cì, shú qí jìn zhǐ, míng qí fēn shù, ān qí qí gǔ, zhèng qí tǐ tǒng, yán qí hào lìng. wèi yǐ yě, yòu xù qí jī hán, yōu qí jí kǔ, bié qí gōng guò, gōng qí shǎng fá, jūn qí láo yì, shì qí yí èr. zé sān jūn zhī shì bù shāng, ér rì jiàn qiáng shí yǐ.
65、是以其道可数焉。足其刍粮,备其铠器,习其击刺,熟其进止,明其分数,谙其旗鼓,正其体统,严其号令。未已也,又恤其饥寒,忧其疾苦,别其功过,公其赏罚,均其劳佚,释其疑贰。则三军之势不伤,而日渐强实矣。
pī píng xiū bǎo jūn shì, wú chū yú cǐ.
[批评]修保军势,无出于此。
yuán zhù cǐ yán zhì bīng zhī dào. zú qí chú liáng, zé wú xiāo fù léi mǎ yǐ. bèi qí kǎi qì, zé wú tǎn xī tú shǒu yǐ. xí jī cì, shú jìn zhǐ, míng fēn shù, ān qí gǔ, zhèng tǐ tǒng, yán hào lìng, zé jiào jiè yú xiān, ér wú zhí fù jīng jí zhī huàn yǐ. xù jī hán, yōu jí kǔ, bié gōng guò, gōng shǎng fá, jūn láo yì, shì yí èr, zé rén jiē qīn shàng sǐ zhǎng, ér wú bù ài bù qīn bù jī bù wèi zhī bì yǐ. cǐ sān jūn zhī shì, suǒ yǐ wú shāng ér rì jiàn qiáng, qiáng zì shí yě.
[原注]此言治兵之道。足其刍粮,则无枵腹羸马矣。备其铠器,则无袒裼徒手矣。习击刺,熟进止,明分数,谙旗鼓,正体统,严号令,则教戒于先,而无絷缚荆棘之患矣。恤饥寒,忧疾苦,别功过,公赏罚,均劳佚,释疑贰,则人皆亲上死长,而无不爱不亲、不激不畏之弊矣。此三军之势,所以无伤而日渐强,强自实也。
66 rán bīng bù kě shǐ jiāo, jiāo zé nán zhì bù kě shǐ wán, wán zé nán yòng. gù shàn yòng bīng zhě, tǐ bèi shàng shí sì shì ér shí chū zhī. xiān zhī yǐ shēn ér fēi xiè yě, jiā zhī yǐ hé ér fēi nuò yě, fǔ zhī yǐ rén ér fēi gū xī yě, duàn zhī yǐ xíng ér fēi cán rěn yě, lì zhī yǐ yì ér bù shǎng zì quàn yě, jiào zhī yǐ lǐ ér bù nù zì wēi yě. fū rán hòu jiāo wán bù zuò. sān jūn zhī shì, rú shān zhī zhòng rú huǒ zhī liè rú léi tíng zhī xùn sù rú jiāng hàn zhī bù jié zhě, qiáng shí yě.
66、然兵不可使骄,骄则难制;不可使玩,玩则难用。故善用兵者,体备上十四事而时出之。先之以身而非亵也,浃之以和而非懦也,抚之以仁而非姑息也,断之以刑而非残忍也,励之以义而不赏自劝也,教之以礼而不怒自威也。夫然后骄玩不作。三军之势,如山之重、如火之烈、如雷霆之迅速、如江汉之不竭者,强实也。
pī píng jiāo wán fēi yī rì suǒ chéng, shàn bīng zhě, bì wú cǐ bì. jūn shì zhì cǐ, zhēn kě wú dí yú tiān xià!
[批评]骄玩非一日所成,善兵者,必无此弊。军势至此,真可无敌于天下!
yuán zhù cǐ yì zhì zhī zhī fāng, suǒ yǐ zú shàng jié zhī yì. jiāo zhě, xiá ēn shì ài yě. wán zhě, fèi shí miǎo shì yě. shàn bīng zhě zhī zhī, gù néng zhì." xiān zhī yǐ shēn" liù jù, zhèng shì zhì zhī shì. shì yǐ jūn shì qiáng shí, ér bù liú yú jiāo zhī nán zhì wán zhī nán yòng yě. rú shān chí zhòng, yù qí mò néng dòng rú huǒ néng liè, yù qí mò néng dāng rú léi tíng xùn sù, yù qí bù kě yù rú jiāng hàn bù jié, yù qí bù kě zhǐ. jūn shì zhì cǐ, yī dāng hū bǎi, fēi xián jiāng hé yǐ néng zhī? fēi shèng wáng xuǎn zhī jīng rèn zhī zhuān, hé yǐ zhì zhī? xìn hū, lùn jūn zhī shì zhě, xiān yú tǒng jūn chí shì zhī běn, qiú zhī sī shàn ěr!
[原注]此亦治之之方,所以足上节之义。骄者,狎恩恃爱也。玩者,废时藐视也。善兵者知之,故能治。“先之以身”六句,正是治之事。是以军势强实,而不流于骄之难制、玩之难用也。如山持重,喻其莫能动;如火能烈,喻其莫能当;如雷霆迅速,喻其不可御;如江汉不竭,喻其不可止。军势至此,一当乎百,非贤将何以能之?非圣王选之精、任之专,何以致之?信乎,论军之势者,先于统军持势之本,求之斯善耳!