liú fén
劉蕡

liú fén, zì qù huá, yōu zhōu chāng píng rén, kè liáng biàn jiān. míng chūn qiū, néng yán gǔ xìng wáng shì, shěn jiàn yú móu, hào rán yǒu jiù shì yì. zhuó jìn shì dì. yuán hé hòu, quán gāng chí qiān, shén cè zhōng wèi wáng shǒu chéng fù shì nì zuì, gèng èr dì bù néng tǎo, tiān xià fèn zhī. wén zōng jí wèi, sī xǐ yuán hé sù chǐ, jiāng jiǎn luò zhī dǎng. fāng huàn rén wò bīng, héng zhì hǎi nèi, hào yuē běi sī, xiōng chǒu péng shān, wài xié qún chén, nèi chè wǔ tiān zǐ, fén cháng tòng jí.
劉蕡，字去華，幽州昌平人，客梁、汴間。明《春秋》，能言古興亡事，沈健 於謀，浩然有救世意。擢進士第。元和後，權綱馳遷，神策中尉王守澄負弒逆罪， 更二帝不能討，天下憤之。文宗即位，思洗元和宿恥，將翦落支黨。方宦人握兵， 橫制海內，號曰「北司」，凶丑朋挻，外脅群臣，內掣侮天子，蕡常痛疾。

tài hé èr nián, jǔ xián liáng fāng zhèng néng zhí yán jí jiàn, dì yǐn zhū rú bǎi yú rén yú tíng, cè yuē:
太和二年，舉賢良方正能直言極諫，帝引諸儒百餘人於廷，策曰：

zhèn wén gǔ xiān zhé wáng zhī zhì yě, xuán mò wú wèi, duān gǒng sī qì, táo máng xīn yǐ jū jiǎn, níng rì yòng yú bù zǎi, hòu xià yǐ lì běn, tuī chéng ér jiàn zhōng, yáo shì tiān rén tōng, yīn yáng hé, sú jī rén shòu, wù wú cī lì. yī! shèng dé zhī suǒ zhēn, xiòng hū qí bù kě jí yǐ. sān dài lìng zhǔ, zhì wén dié jiù, bǎi shì zī chì, fēng liú jìn wēi, zì hàn yǐ jiàng, zú yán gài guǎ.
朕聞古先哲王之治也，玄默無為，端拱司契，陶氓心以居簡，凝日用於不宰， 厚下以立本，推誠而建中，繇是天人通，陰陽和，俗躋仁壽，物無疵癘。噫！盛德 之所臻，夐乎其不可及已。三代令主，質文迭救，百氏滋熾，風流浸微，自漢以降， 足言蓋寡。

zhèn gù wéi mèi dào, zhī hé pī gòu, fèng ruò mó xùn, bù gǎn dài huāng, rèn xián tì lì, xiāo yī gàn shí, jù zhuī sān wǔ zhī xiá guǐ, shù shào zǔ zōng zhī hóng xù. ér xīn yǒu wèi dá, xíng yǒu wèi fú, yóu zhōng jí wài, què zhèng sī guǎng. shì yǐ rén bù lǜ huà, qì huò yīn è, zāi hàn jìng suì, bō zhí qiān shí. guó lǐn hǎn xù, fá jiǔ nián zhī chǔ lì dào duō duān, wēi sān zài zhī jī. jīng shī, zhū xià zhī běn yě, jiāng yǐ guān zhì, ér háo huá yú jiǎn tài xué, míng jiào zhī yuán yě, qī yú biàn fēng, ér shēng tú duò yè. liè jùn zài hu bān tiáo, ér gàn jìn huò wèi jué bǎi gōng zài hu àn dù, ér yín qiǎo huò wèi xī. sú tián fēng mí, jī é chéng dù. qí zé guān jì zhì yě, tīng rén yǐ yán zé zhī yè nán biàn, yù xià yǐ fǎ zé chǐ gé bù xíng qí fù cái fā hào yě, shēng zhī guǎ ér shí zhī zhòng, fán yú lìng ér xiān yú zhì. sī suǒ yǐ jiū cǐ móu zhōu, zhì zhī zhì píng, zī xīn hào rán, ruò shè yuān bīng. gù qián zhào yǒu sī, bó yán qún yàn, zhù qǐ sù měng, jì zhēn shí yōng.
朕顧唯昧道，祗荷丕構，奉若謨訓，不敢怠荒，任賢惕厲，宵衣旰食，詎追三 五之遐軌，庶紹祖宗之鴻緒。而心有未達，行有未孚，由中及外，闕政斯廣。是以 人不率化，氣或堙厄，災旱竟歲，播植愆時。國廩罕蓄，乏九年之儲；吏道多端， 微三載之績。京師，諸夏之本也，將以觀治，而豪猾逾檢；太學，明教之源也，期 於變風，而生徒惰業。列郡在乎頒條，而干禁或未絕；百工在乎按度，而淫巧或未 息。俗恬風靡，積訛成蠹。其擇官濟治也，聽人以言則枝葉難辨，御下以法則恥格 不形；其阜財發號也，生之寡而食之眾，煩於令而鮮于治。思所以究此繆盩，致之 治平，茲心浩然，若涉淵冰。故前詔有司，博延群彥，佇啟宿懵，冀臻時雍。

zǐ dài fū jiē shí dá gǔ jīn, zhì zài kāng jì, zào tíng dài wèn, fù zhèn xū huái, bì dāng zhēn zhì zhī què, biàn zhèng zhī cī, míng gāng tiáo zhī zhì wěn, jī fù shù zhī suǒ jí. hé shī gé yú qián bì? hé zé huì yú xià tǔ? hé xiū ér zhì gǔ kě jìn? hé dào ér hé qì kè chōng? tuī zhī běn yuán, zhe yú tiáo duì. zhì ruò yí wú qīng zhòng zhī quán, shú fǔ yú zhì? yán yóu dǐ dìng zhī cè, shú yè yú shí? yuán kǎi zhī kǎo kè hé xiān? shū zǐ zhī kè píng hé wù? wéi cǐ guī jiàn, zé hū zhōng yōng, sī zài qià wén, zhèn jiāng qīn lǎn.
子大夫皆識達古今，志在康濟，造廷待問，副朕虛懷，必當箴治之闕，辨政之 疵，明綱條之致紊，稽富庶之所急。何施革於前弊？何澤惠於下土？何脩而治古可 近？何道而和氣克充？推之本源，著於條對。至若夷吾輕重之權，孰輔於治？嚴尤 底定之策，孰葉於時？元凱之考課何先？叔子之克平何務？惟此龜鑑，擇乎中庸， 斯在洽聞，朕將親覽。

fén duì yuē:
蕡對曰：

chén chéng bù nìng, yǒu zhèng guó zhì jūn zhī shù, wú wèi ér bù de xíng yǒu fàn yán gǎn jiàn zhī xīn, wú lù ér bù dé dá. huái fèn yù yì, sī yǒu shí ér fā. cháng yù yǔ shù rén yì yú dào shāng jiǎ bàng yú shì, dé tōng shàng tīng, yī wù zhǔ xīn, suī bèi ǎo yán zhī zuì wú suǒ huǐ. kuàng féng bì xià xún qiú guò què, zī fǎng jiā móu, zhì zhào zhōng wài, jǔ zhí yán jí jiàn. chén rǔ sī jǔ, zhuān chéng dà wèn, gǎn bù xī yì yǐ yán? zhì yú shàng suǒ jì, shí suǒ jìn, quán xìng suǒ huì è, yǒu sī suǒ yǔ duó, chén yú bù shí, fú wéi bì xià shǎo jiā yōu róng, bù shǐ shèng shí yǒu dǎng yán shòu lù zhě, tiān xià zhī xìng yě. jǐn mèi sǐ yǐ duì:
臣誠不佞，有正國致君之術，無位而不得行；有犯顏敢諫之心，無路而不得達。 懷憤鬱抑，思有時而發。常欲與庶人議於道、商賈謗於市，得通上聽，一悟主心， 雖被襖言之罪無所悔。況逢陛下詢求過闕，咨訪嘉謀，制詔中外，舉直言極諫。臣 辱斯舉，專承大問，敢不悉意以言？至於上所忌，時所禁，權幸所諱惡，有司所與 奪，臣愚不識，伏惟陛下少加優容，不使聖時有讜言受戮者，天下之幸也。謹昧死 以對：

fú yǐ shèng cè yǒu sī gǔ xiān zhī zhì, niàn xuán mò zhī huà, jiāng yù tōng tiān dì yǐ jì sú, hé yīn yáng yǐ xù wù, jiàn bì xià lǜ dào zhī shēn yě. chén yǐ wèi zhé wáng zhī zhì, qí zé bù yuǎn, wéi zhì zhī zhī dào hé rú ěr. fú yǐ shèng cè yǒu zhī hé pī gòu ér bù gǎn huāng níng, fèng ruò mó xùn ér wǎng yǒu dài hū, jiàn bì xià yōu láo zhī zhì yě. ruò fú rèn xián tì lì, xiāo yī gàn shí, yí chù zuǒ yòu zhī xiān nìng, jìn gǔ gōng zhī dà chén. ruò fú zhuī zōng sān wǔ, shào fù zǔ zōng, yí jiàn qián gǔ zhī xìng wáng, míng dāng dài zhī chéng bài. xīn yǒu wèi dá, yǐ xià qíng bì ér bù dé shàng tōng xíng yǒu wèi fú, yǐ shàng zé yōng ér bù dé xià jiā. yù rén zhī huà, zài xiū jǐ yǐ xiān zhī yù qì zhī hé, zài suì xìng yǐ dǎo zhī. jiù zāi hàn zài zhì jīng chéng, guǎng bō zhí zài shì shí lì. guó lǐn hǎn chù, běn hū rǒng shí shàng fán lì dào duō duān, běn hū xuǎn yòng shī dāng. háo huá yú jiǎn, yáo zhōng wài zhī fǎ shū shēng tú duò yè, yáo xué xiào zhī guān fèi liè jùn gàn jìn, yáo shòu rèn fēi rén bǎi gōng yín qiǎo, yáo zhì dù bù lì. fú yǐ shèng cè yǒu zé guān jì zhì zhī xīn, fù cái fā hào zhī tàn, jiàn bì xià jiào huà zhī běn yě. qiě jìn rén yǐ xíng, zé zhī yè ān yǒu nán biàn hū? fáng xià yǐ lǐ, zé chǐ gé ān yǒu bù xíng hū? niàn shēng guǎ ér shí zhòng, kě bà chì duò yóu niàn lìng fán ér zhì xiān, yào chá qí xíng fǒu. bó yán qún yàn, yuàn bì xià bì nà qí yán zào tíng dài wèn, zé xiǎo chén ān gǎn ài sǐ? fú yǐ shèng cè yǒu qiú xián zhēn què zhī yán, shěn zhèng biàn cī zhī lìng, jiàn bì xià zī fǎng zhī qín yě. suì xiǎo chén chì jiān háo zhī zhì, zé bì gé yú qián shǒu bì xià niàn kāng jì zhī xīn, zé huì fū yú xià. xié zhèng zhī dào fēn, ér zhì gǔ kě jìn lǐ lè zhī fāng zhe, ér hé qì kè chōng. zhì ruò yí wú zhī fǎ, fēi huáng wáng zhī quán yán yóu suǒ chén, wú zuì shàng zhī cè yuán kǎi zhī suǒ xiān, bù ruò táng yáo kǎo jī shū zǐ zhī suǒ wù, bù ruò yú shùn wǔ gàn. qiě fēi dà dé zhī zhōng yōng shàng shèng zhī guī jiàn, yòu hé zú wèi bì xià dào zhī zāi? huò yǒu yǐ xì ān wēi zhī jī zhào cún wáng zhī biàn zhě, chén qǐng pī gān dǎn wèi bì xià bié bái ér zhòng yán zhī.
伏以聖策有思古先之治，念玄默之化，將欲通天地以濟俗，和陰陽以煦物，見 陛下慮道之深也。臣以為哲王之治，其則不遠，惟致之之道何如耳。伏以聖策有祗 荷丕構而不敢荒寧，奉若謨訓而罔有怠忽，見陛下憂勞之至也。若夫任賢惕厲，宵 衣旰食，宜絀左右之纖佞，進股肱之大臣。若夫追蹤三五，紹復祖宗，宜鑒前古之 興亡，明當代之成敗。心有未達，以下情蔽而不得上通；行有未孚，以上澤壅而不 得下浹。欲人之化，在脩己以先之；欲氣之和，在遂性以導之。救災旱在致精誠， 廣播殖在視食力。國廩罕畜，本乎冗食尚繁；吏道多端，本乎選用失當。豪猾逾檢， 繇中外之法殊；生徒惰業，繇學校之官廢；列郡干禁，繇授任非人；百工淫巧，繇 制度不立。伏以聖策有擇官濟治之心，阜財發號之嘆，見陛下教化之本也。且進人 以行，則枝葉安有難辨乎？防下以禮，則恥格安有不形乎？念生寡而食眾，可罷斥 惰游；念令煩而治鮮，要察其行否。博延群彥，願陛下必納其言；造廷待問，則小 臣安敢愛死？伏以聖策有求賢箴闕之言，審政辨疵之令，見陛下咨訪之勤也。遂小 臣斥奸豪之志，則弊革於前；守陛下念康濟之心，則惠敷於下。邪正之道分，而治 古可近；禮樂之方著，而和氣克充。至若夷吾之法，非皇王之權；嚴尤所陳，無最 上之策；元凱之所先，不若唐堯考績；叔子之所務，不若虞舜舞干。且非大德之中 庸、上聖之龜鑑，又何足為陛下道之哉？或有以系安危之機、兆存亡之變者，臣請 披肝膽為陛下別白而重言之。

chén qián suǒ wèi zhé wáng zhī zhì, qí zé bù yuǎn zhě, zài bì xià shèn sī zhī lì xíng zhī shǐ zhōng bù xiè ér yǐ. jǐn àn chūn qiū: yuán zhě, qì zhī shǐ yě chūn zhě, suì zhī yuán yě. chūn qiū yǐ yuán jiā yú suì, yǐ chūn jiā yú wáng, míng wáng zhě dāng fèng ruò tiān dào, yǐ jǐn qí shǐ yě. yòu jǔ shí yǐ zhōng suì, jǔ yuè yǐ zhōng shí, chūn qiū suī wú shì, bì shū shǒu yuè yǐ cún shí, míng wáng zhě dāng chéng tiān zhī dào, yǐ jǐn qí zhōng yě. wáng zhě dòng zuò zhōng shǐ bì fǎ yú tiān zhě, yǐ qí yùn xíng bù xī yě. bì xià néng jǐn qí shǐ, yòu néng jǐn qí zhōng, mào ér xiū zhī, qín ér xíng zhī, zé zhí qì ér jū jiǎn, wú wèi ér bù zǎi, guǎng lì běn zhī dà yè, chóng jiàn zhōng zhī shèng dé, ān yǒu sān dài xún huán zhī bì, bǎi wěi zī chì zhī jiàn hū? chén gù yuē: wéi zhì zhī zhī dào hé rú ěr.
臣前所謂「哲王之治，其則不遠」者，在陛下慎思之、力行之、始終不懈而已。 謹按《春秋》：元者，氣之始也；春者，歲之元也。《春秋》以元加於歲，以春加 於王，明王者當奉若天道，以謹其始也。又舉時以終歲，舉月以終時，《春秋》雖 無事，必書首月以存時，明王者當承天之道，以謹其終也。王者動作終始必法於天 者，以其運行不息也。陛下能謹其始，又能謹其終，懋而脩之，勤而行之，則執契 而居簡，無為而不宰，廣立本之大業，崇建中之盛德，安有三代循環之弊，百偽滋 熾之漸乎？臣故曰：「唯致之之道何如耳。」

chén qián suǒ wèi ruò fú rèn xián tì lì, xiāo yī gàn shí, yí chù zuǒ yòu zhī xiān nìng, jìn gǔ gōng zhī dà chén, shí yǐ bì xià yōu láo zhī zhì yě. chén wén bù yí yōu ér yōu zhě, guó bì shuāi yí yōu ér bù yōu zhě, guó bì wēi. bì xià bù yǐ guó jiā cún wáng shè jì ān wēi zhī cè ér jiàng yú qīng wèn, chén wèi zhī bì xià yǐ bù yī zhī chén bù zú yǔ dìng dà jì yé? huò wàn jī zhī qín yǒu suǒ wèi zhì yě? bù rán, hé yí yōu ér bù yōu hū? chén yǐ wèi bì xià suǒ xiān yōu zhě, gōng wéi jiāng biàn, shè jì jiāng wēi, tiān xià jiāng qīng, sì hǎi jiāng luàn. cǐ sì zhě, guó jiā yǐ rán zhī zhào, gù chén wèi shèng lǜ yí xiān jí zhī. fū dì yè jiān nán ér chéng zhī, gù bù kě róng yì ér shǒu zhī. tài zǔ zhào qí jī, gāo zǔ qín qí jī, tài zōng dìng qí yè, xuán zōng jì qí míng, zhì yú bì xià, èr bǎi yú zài, qí jiān shèng míng xiāng yīn, rǎo luàn jì zuò, wèi yǒu bù yòng xián shì jìn zhèng rén ér néng xìng zhě. huò yī rì bù niàn, zé diān fù dà qì, zōng miào zhī chǐ, wàn gǔ wèi hèn. chén jǐn àn chūn qiū, rén jūn zhī dào, zài tǐ yuán yǐ jū zhèng. xī dǒng zhòng shū wèi hàn wǔ dì yán zhī lüè yǐ, yǒu wèi jǐn zhě, chén dé wèi bì xià bèi lùn zhī. fū jì gù bì shū jí wèi, suǒ yǐ zhèng qí shǐ yě zhōng bì shū suǒ zhōng zhī dì, suǒ yǐ zhèng qí zhōng yě. gù wèi jūn zhě, suǒ fā bì zhèng yán, suǒ lǚ bì zhèng dào, suǒ jū bì zhèng wèi, suǒ jìn bì zhèng rén. chūn qiū: hūn shì wú zi yú jì. shū qí míng, jī shū yuǎn xián shì, nì xíng rén, yǒu bù jūn zhī dào. fú wéi bì xià sī zǔ zōng kāi guó zhī qín, niàn chūn qiū jì gù zhī jiè. míng fǎ dù zhī duān, zé fā zhèng yán, lǚ zhèng dào dù cuàn shì zhī jiàn, zé jū zhèng wèi, jìn zhèng rén. yuǎn dāo jù zhī cán, qīn gǔ gěng zhī zhí, fǔ xiāng de yǐ zhuān qí rèn, shù liáo dé yǐ shǒu qí guān. nài hé yǐ xiè jìn wǔ liù rén zǒng tiān xià dà zhèng, wài zhuān bì xià zhī mìng, nèi qiè bì xià zhī quán, wēi shè cháo tíng, shì qīng hǎi nèi, qún chén mò gǎn zhǐ qí zhuàng, tiān zǐ bù dé zhì qí xīn, huò rěn xiāo qiáng, jiān shēng wéi wò, chén kǒng cáo jié hóu lǎn fù shēng yú jīn rì, cǐ gōng wéi jiāng biàn yě. chén jǐn àn chūn qiū: dìng gōng yuán nián chūn wáng. bù yán zhēng yuè zhě, chūn qiū yǐ wèi xiān jūn bù dé zhèng qí zhōng, zé hòu jūn bù dé zhèng qí shǐ, gù yuē dìng wú zhèng yě. jīn zhōng xián wú fù xīn zhī jì, hūn sì zhuān fèi lì zhī quán, xiàn xiān dì bù dé zhèng qí zhōng, zhì bì xià bù dé zhèng qí shǐ, kuàng tài zǐ wèi lì, jiāo sì wèi xiū, jiāng xiāng zhī zhí bù guī, míng qì zhī yí bù dìng, cǐ shè jì jiāng wēi yě. chén jǐn àn chūn qiū: wáng zhá zi shā zhào bó máo bó. chūn qiū zhī yì, liǎng xià xiāng shā bù shū. cǐ shū zhě, zhòng qí zhuān wáng mìng yě. fū tiān zhī suǒ shòu zhě zài mìng, jūn zhī suǒ cún zhě zài lìng. cāo qí mìng ér shī zhī zhě, shì bù jūn yě qīn qí mìng ér zhuān zhī zhě, shì bù chén yě. jūn bù jūn, chén bù chén, cǐ tiān xià suǒ yǐ jiāng qīng yě. chén jǐn àn chūn qiū, jìn zhào yāng yǐ jìn yáng zhī bīng pàn rù yú jìn, shū qí guī zhě, néng zhú jūn cè zhī è yǐ ān qí jūn, gù chūn qiū shàn zhī. jīn wēi bǐng líng yí, fān chén bá hù. yǒu bù dá rén chén dà jié, ér shǒu luàn zhě jiāng yǐ ān jūn wèi míng bù jiù chūn qiū zhī wēi, chēng bīng zhě zài zhú è wèi yì. zé diǎn xíng bù yáo tiān zǐ, zhēng fá bì zì zhū hóu, cǐ hǎi nèi zhī jiāng luàn yě. gù fán kuài pái tà ér xuě tì, yuán àng dāng chē ér kàng cí, jīng fáng fā fèn yǐ yǔn shēn, dòu wǔ bù gù ér bì mìng, cǐ jiē bì xià míng zhī zhī yǐ. chén jǐn àn chūn qiū, jìn hú shè gū shā yáng chù fù, shū xiāng gōng shā zhī zhě, yǐ qí jūn lòu yán yě. xiāng gōng bù néng gù yīn zhòng zhī jī, chù fù suǒ yǐ jí cán zéi zhī huò, gù chūn qiū fēi zhī. fū shàng lòu qí qíng, zé xià bù gǎn jǐn yì shàng xiè qí shì, zé xià bù gǎn jǐn yán. gù chuán yǒu zào xī guǐ cí zhī wén, yì yǒu shī shēn hài chéng zhī jiè. jīn gōng qīng dà chén, fēi bù yù wèi bì xià yán zhī, lǜ bì xià bù néng yòng yě. hū ér bù yòng, bì xiè qí yán, chén xià jì yán ér bù xíng, bì yīng qí huò shì zú qián zhí chén zhī kǒu, ér zhòng jiān chén zhī wēi. shì yǐ yù jǐn qí yán zé yǒu shī shēn zhī jù, yù jǐn qí yì zé yǒu hài chéng zhī yōu, péi huí yù sāi, yǐ xū bì xià gǎn wù, rán hòu jǐn qí qǐ wò. bì xià hé bù tīng cháo zhī yú, shí yù biàn diàn, zhào dāng shì xián xiāng lǎo chén, fǎng chí biàn fú wēi zhī móu, qiú dìng qīng jiù luàn zhī shù, sāi yīn xié zhī lù, píng xiè xiá zhī chén, zhì qīn líng pò xié zhī xīn, fù mén hù sǎo chú zhī yì, jiè qí suǒ yí jiè, yōu qí suǒ yí yōu. jì bù dé zhì qí qián, dāng zhì yú hòu bù dé zhèng qí shǐ, dāng zhèng qí zhōng. zé kě yǐ qián fèng diǎn mó, kè chéng pī gòu, zhōng rèn xián zhī xiào, wú xiāo gàn zhī yōu yǐ.
臣前所謂「若夫任賢惕厲，宵衣旰食，宜絀左右之纖佞，進股肱之大臣」，實 以陛下憂勞之至也。臣聞不宜憂而憂者，國必衰；宜憂而不憂者，國必危。陛下不 以國家存亡、社稷安危之策而降於清問，臣未知陛下以布衣之臣不足與定大計耶？ 或萬機之勤有所未至也？不然，何宜憂而不憂乎？臣以為陛下所先憂者，宮闈將變， 社稷將危，天下將傾，四海將亂。此四者，國家已然之兆，故臣謂聖慮宜先及之。 夫帝業艱難而成之，固不可容易而守之。太祖肇其基，高祖勤其績，太宗定其業， 玄宗繼其明，至於陛下，二百餘載，其間聖明相因，擾亂繼作，未有不用賢士、近 正人而能興者。或一日不念，則顛覆大器，宗廟之恥，萬古為恨。臣謹按《春秋》， 人君之道，在體元以居正。昔董仲舒為漢武帝言之略矣，有未盡者，臣得為陛下備 論之。夫繼故必書即位，所以正其始也；終必書所終之地，所以正其終也。故為君 者，所發必正言，所履必正道，所居必正位，所近必正人。《春秋》：「閽弒吳子 余祭。」書其名，譏疏遠賢士，昵刑人，有不君之道。伏惟陛下思祖宗開國之勤， 念《春秋》繼故之誡。明法度之端，則發正言，履正道；杜篡弒之漸，則居正位， 近正人。遠刀鋸之殘，親骨鯁之直，輔相得以顓其任，庶寮得以守其官。奈何以褻 近五六人總天下大政，外專陛下之命，內竊陛下之權，威懾朝廷，勢傾海內，群臣 莫敢指其狀，天子不得制其心，禍稔蕭牆，奸生帷幄，臣恐曹節、侯覽復生於今日， 此宮闈將變也。臣謹按《春秋》：「定公元年春王。」不言正月者，《春秋》以為 先君不得正其終，則後君不得正其始，故曰「定無正」也。今忠賢無腹心之寄，閽 寺專廢立之權，陷先帝不得正其終，致陛下不得正其始，況太子未立，郊祀未脩， 將相之職不歸，名器之宜不定，此社稷將危也。臣謹按《春秋》：「王札子殺召伯、 毛伯。」《春秋》之義，兩下相殺不書。此書者，重其顓王命也。夫天之所授者在 命，君之所存者在令。操其命而失之者，是不君也；侵其命而專之者，是不臣也。 君不君，臣不臣，此天下所以將傾也。臣謹按《春秋》，晉趙鞅以晉陽之兵叛入於 晉，書其歸者，能逐君側之惡以安其君，故《春秋》善之。今威柄陵夷，籓臣跋扈。 有不達人臣大節，而首亂者將以安君為名；不究《春秋》之微，稱兵者在逐惡為義。 則典刑不繇天子，征伐必自諸侯，此海內之將亂也。故樊噲排闥而雪涕，袁盎當車 而抗辭，京房發憤以殞身，竇武不顧而畢命，此皆陛下明知之矣。臣謹按《春秋》， 晉狐射姑殺陽處父，書襄公殺之者，以其君漏言也。襄公不能固陰重之機，處父所 以及殘賊之禍，故《春秋》非之。夫上漏其情，則下不敢盡意；上泄其事，則下不 敢盡言。故《傳》有造膝詭辭之文，《易》有失身害成之戒。今公卿大臣，非不欲 為陛下言之，慮陛下不能用也。忽而不用，必泄其言，臣下既言而不行，必嬰其禍； 適足鉗直臣之口，而重奸臣之威。是以欲盡其言則有失身之懼，欲盡其意則有害成 之憂，裴回鬱塞，以須陛下感悟，然後盡其啟沃。陛下何不聽朝之餘，時御便殿， 召當世賢相老臣，訪持變扶危之謀，求定傾救亂之術，塞陰邪之路，屏褻狎之臣， 制侵陵迫脅之心，復門戶掃除之役，戒其所宜戒，憂其所宜憂。既不得治其前，當 治於後；不得正其始，當正其終。則可以虔奉典謨，克承丕構，終任賢之效，無宵 旰之憂矣。

chén qián suǒ wèi zhuī zōng sān wǔ, shào fù zǔ zōng, yí jiàn qián gǔ zhī xìng wáng, míng dāng shí zhī chéng bài zhě. chén wén yáo yǔ zhī wèi jūn ér tiān xià dà zhì zhě, yǐ néng rèn jiǔ guān sì yuè shí èr mù, bù shī qí jǔ, bù èr qí yè, bù qīn qí zhí, jū guān wéi qí néng, zuǒ yòu wéi qí xián, yuán kǎi zài xià suī wēi ér bì jǔ, sì xiōng zài cháo suī qiáng ér bì zhū, kǎo qí ān wēi, míng qí qǔ shě. zhì qín èr shì hàn yuán chéng, xián yuàn cuò guó rú táng yú, zhì shēn rú yáo shùn, ér zhōng bài wáng zhě, yǐ qí bù jiàn ān wēi zhī jī, bù zhī qǔ shě zhī dào, bù rèn dà chén, bù biàn jiān rén, bù qīn zhōng liáng, bù yuǎn chán nìng yě. fú wéi bì xià chá táng yú zhī suǒ yǐ xìng, ér jǐng xíng yú qián jiàn qín hàn zhī suǒ yǐ wáng, ér jiè jù yú hòu. bì xià wú wèi miào táng wú xián xiāng, shù guān wú xián shì, jīn jì gāng wèi jué, diǎn xíng yóu zài, rén shuí bù yù zhì shēn wèi wáng chén, zhì shí wèi shēng píng? bì xià hé hū ér bù yòng xié? yòu yǒu jū guān fēi qí néng, zuǒ yòu fēi qí xián, è rú sì xiōng, zhà rú zhào gāo, jiān rú gōng xiǎn, bì xià hé dàn ér bù qù xié? shén qì gù yǒu guī, tiān mìng gù yǒu fèn, zǔ zōng gù yǒu líng, zhōng chén gù yǒu xīn, bì xià qí niàn zhī zāi! xī qín zhī wáng yě, shī yú qiáng bào hàn zhī wáng yě, shī yú wēi ruò. qiáng bào zé jiān chén wèi sǐ ér hài shàng, wēi ruò zé qiáng chén qiè quán ér zhèn zhǔ. chén fú jiàn jìng zōng bù yú wáng qín zhī huò, bù jiǎn qí méng. fú wéi bì xià shēn zhěn wáng hàn zhī yōu, yǐ dù qí jiàn, zé zǔ zōng zhī hóng yè kě shào, sān wǔ zhī xiá guǐ kě zhuī yǐ.
臣前所謂「追蹤三五，紹復祖宗，宜鑒前古之興亡，明當時之成敗」者。臣聞 堯、禹之為君而天下大治者，以能任九官、四岳、十二牧，不失其舉，不貳其業， 不侵其職，居官唯其能，左右唯其賢，元凱在下雖微而必舉，四凶在朝雖強而必誅， 考其安危，明其取捨。至秦二世、漢元成，咸願措國如唐、虞，致身如堯、舜，而 終敗亡者，以其不見安危之機，不知取捨之道，不任大臣，不辨奸人，不親忠良， 不遠讒佞也。伏惟陛下察唐、虞之所以興，而景行於前；鑒秦、漢之所以亡，而戒 懼於後。陛下無謂廟堂無賢相，庶官無賢士，今紀綱未絕，典刑猶在，人誰不欲致 身為王臣，致時為昇平？陛下何忽而不用邪？又有居官非其能，左右非其賢，惡如 四凶，詐如趙高，奸如恭、顯，陛下何憚而不去邪？神器固有歸，天命固有分，祖 宗固有靈，忠臣固有心，陛下其念之哉！昔秦之亡也，失於強暴；漢之亡也，失於 微弱。強暴則奸臣畏死而害上，微弱則強臣竊權而震主。臣伏見敬宗不虞亡秦之禍， 不翦其萌。伏惟陛下深軫亡漢之憂，以杜其漸，則祖宗之洪業可紹，三五之遐軌可 追矣。

chén qián suǒ wèi bì xià xīn yǒu suǒ wèi dá, yǐ xià qíng sāi ér bù néng shàng tōng xíng yǒu suǒ wèi fú, yǐ shàng zé yōng ér bù dé xià jiā qiě bǎi xìng yǒu tú tàn zhī kǔ, bì xià wú yáo ér zhī bì xià yǒu zǐ huì zhī xīn, bǎi xìng wú yáo ér xìn. chén jǐn àn chūn qiū shū liáng wáng bù shū qǔ zhě, liáng zì wáng yě, yǐ qí sī lǜ hūn ér ěr mù sāi, shàng chū è zhèng, rén wèi kòu dào, jiē bù zhī qí suǒ yǐ, zhōng zì qǔ qí miè wáng yě. chén wén guó jūn zhī suǒ yǐ zūn zhě, zhòng qí shè jì yě shè jì zhī suǒ yǐ zhòng zhě, cún qí bǎi xìng yě. gǒu bǎi xìng bù cún, zé suī shè jì bù dé gù qí zhòng shè jì bù zhòng, zé rén jūn bù dé bǎo qí zūn. gù zhì tiān xià zhě, bù kě bù zhī bǎi xìng zhī qíng. fū bǎi xìng zhě, bì xià zhī chì zǐ, bì xià yí lìng cí rén zhě shì yù zhī, rú bǎo fù yān, rú rǔ bǔ yān, rú shī zhī jiào dǎo yān. gù rén zhī yú shàng yě, gōng zhī rú shén míng, ài zhī rú fù mǔ. jīn huò bù rán, bì xià qīn jìn guì xìng, fēn cáo jiàn shǔ, bǔ chú zú lì, zhào zhì bīn kè, yīn qí huò huì, jiǎ yǐ shēng shì dà zhě tǒng fān fāng, xiǎo zhě wèi shǒu mù, jū shàng wú qīng huì zhī zhèng ér yǒu tāo tiè zhī hài, jū xià wú zhōng chéng zhī jié ér yǒu jiān qī zhī zuì. gù rén zhī yú shàng yě, wèi zhī rú chái láng, è zhī rú chóu dí. jīn hǎi nèi kùn qióng, chù chù liú sàn, jī zhě bù dé shí, hán zhě bù dé yī, guān guǎ gū dú bù dé cún, lǎo yòu jí bìng bù dé yǎng, jiā yǐ guó quán bīng bǐng zhuān yú zuǒ yòu, tān chén jù liǎn yǐ gù chǒng, jiān lì yīn yuán ér nòng fǎ, yuān tòng zhī shēng, shàng dá yú jiǔ tiān, xià rù yú jiǔ quán, guǐ shén wèi zhī yuàn nù, yīn yáng wèi zhī qiān cuò. jūn mén wàn zhòng, bù dé gào sù, shì rén wú suǒ guī huà, bǎi xìng wú suǒ guī mìng. guān luàn rén pín, dào zéi bìng qǐ, tǔ bēng zhī shì, yōu zài dàn xī. jí bù xìng yīn zhī yǐ bìng lì, jì zhī yǐ xiōng huāng, chén shèng wú guǎng bù dú qǐ yú qín, chì méi huáng jīn bù dú shēng yú hàn, chén suǒ yǐ wèi bì xià fā fèn è wàn tòng xīn qì xuè yě. rú cǐ zé bǎi xìng yǒu tú tàn zhī kǔ, bì xià hé yáo ér zhī zhī hū? bì xià yǒu zǐ huì zhī xīn, bǎi xìng ān dé ér xìn zhī hū? shǐ bì xià xíng yǒu suǒ wèi fú, xīn yǒu suǒ wèi dá, gù qí rán yě. chén wén hàn yuán dì jí wèi zhī chū, gèng zhì qī shí yú shì, qí xīn shén chéng, qí chēng shén měi. rán jì gāng rì wěn, guó zuò rì shuāi, jiān guǐ rì qiáng, lí yuán rì kùn, yáo bù néng zé xián míng ér rèn zhī, shī qí cāo bǐng yě. zì bì xià jí wèi, yōu qín zhào shù, lǚ jiàng dé yīn, sì hǎi zhī nèi, mò bù kàng shǒu ér zhǎng xī, zì xǐ fù shēng yú sǐ wáng zhī zhōng yě. fú wéi bì xià shèn zhōng rú shǐ, yǐ sāi sì fāng zhī wàng. chéng néng jiē guó bǐng yǐ guī yú xiāng, chí bīng bǐng yǐ guī yú jiāng, qù tān chén jù liǎn zhī zhèng, chú jiān lì yīn yuán zhī hài, wéi zhōng xián shì jìn, wéi zhèng zhí shì yòng, nèi chǒng biàn pì wú suǒ tīng yān. xuǎn qīng shèn zhī guān, zé rén huì zhī zhǎng, mǐn zhī yǐ lì, xù zhī yǐ hé, jiào zhī yǐ xiào cí, dǎo zhī yǐ dé yì, qù ěr mù zhī sāi, tōng shàng xià zhī qíng, bǐ wàn guó huān kāng, zhào shù sū xī, jí xīn wú bù dá, ér xíng wú bù fú yǐ.
臣前所謂陛下「心有所未達，以下情塞而不能上通；行有所未孚，以上澤壅而 不得下浹」；且百姓有塗炭之苦，陛下無繇而知；陛下有子惠之心，百姓無繇而信。 臣謹按《春秋》書「梁亡」不書「取」者，梁自亡也，以其思慮昏而耳目塞，上出 惡政，人為寇盜，皆不知其所以，終自取其滅亡也。臣聞國君之所以尊者，重其社 稷也；社稷之所以重者，存其百姓也。苟百姓不存，則雖社稷不得固其重；社稷不 重，則人君不得保其尊。故治天下者，不可不知百姓之情。夫百姓者，陛下之赤子， 陛下宜令慈仁者視育之，如保傅焉，如乳哺焉，如師之教導焉。故人之於上也，恭 之如神明，愛之如父母。今或不然，陛下親近貴幸，分曹建署，補除卒吏，召致賓 客，因其貨賄，假以聲勢；大者統籓方，小者為守牧，居上無清惠之政而有饕餮之 害，居下無忠誠之節而有奸欺之罪。故人之於上也，畏之如豺狼，惡之如仇敵。今 海內困窮，處處流散，飢者不得食，寒者不得衣，鰥寡孤獨不得存，老幼疾病不得 養，加以國權兵柄顓於左右，貪臣聚斂以固寵，奸吏因緣而弄法，冤痛之聲，上達 於九天，下入於九泉，鬼神為之怨怒，陰陽為之愆錯。君門萬重，不得告訴，士人 無所歸化，百姓無所歸命。官亂人貧，盜賊並起，土崩之勢，憂在旦夕。即不幸因 之以病癘，繼之以凶荒，陳勝、吳廣不獨起於秦，赤眉、黃巾不獨生於漢，臣所以 為陛下發憤扼腕、痛心泣血也。如此則百姓有塗炭之苦，陛下何繇而知之乎？陛下 有子惠之心，百姓安得而信之乎？使陛下行有所未孚，心有所未達，固其然也。臣 聞漢元帝即位之初，更制七十餘事，其心甚誠，其稱甚美。然紀綱日紊，國祚日衰， 奸宄日強，黎元日困，繇不能擇賢明而任之，失其操柄也。自陛下即位，憂勤兆庶， 屢降德音，四海之內，莫不抗首而長息，自喜復生於死亡之中也。伏惟陛下慎終如 始，以塞四方之望。誠能揭國柄以歸於相，持兵柄以歸於將，去貪臣聚斂之政，除 奸吏因緣之害，惟忠賢是近，惟正直是用，內寵便僻無所聽焉。選清慎之官，擇仁 惠之長，敏之以利，煦之以和，教之以孝慈，導之以德義，去耳目之塞，通上下之 情，俾萬國歡康，兆庶蘇息，即心無不達，而行無不孚矣。

chén qián suǒ wèi yù rén zhī huà yě, zài xiū jǐ yǐ xiān zhī, chén wén dé yǐ xiū jǐ, jiào yǐ dǎo rén. xiū zhī yě, zé rén bù quàn ér zì lì dǎo zhī yě, zé rén bù jiào ér lǜ cóng. jūn zǐ yù zhèng zhī bì xíng yě, gù yǐ shēn xiān zhī yù rén zhī cóng huà yě, gù yǐ dào yù zhī. jīn bì xià xiān zhī yǐ shēn ér zhèng wèi bì xíng, yù zhī yǐ dào ér rén wèi cóng huà, qǐ lì jiào zhī zhǐ wèi jǐn qí fāng xié? fū lì jiào zhī fāng, zài hu jūn yǐ míng zhì zhī, chén yǐ zhōng xíng zhī. jūn yǐ zhī rén wèi míng, chén yǐ zhèng shí wèi zhōng. zhī rén zài rèn xián ér qù xié, zhèng shí zé gù běn ér shǒu fǎ. xián bù rèn zé zhòng shǎng bù zú yǐ quàn shàn, xié bù qù zé yán xíng bù zú yǐ jìn fēi, běn bù gù zé rén liú, fǎ bù shǒu zé zhèng sàn, ér yù jiào zhī bì zhì, huà zhī bì xíng, bù kě de yě. bì xià néng chì jiān xié ér bù sī qí zuǒ yòu, jǔ xián zhèng ér bù yí qí shū yuǎn, zé huà jiā cháo tíng yǐ. ài rén ér dūn běn, fēn zhí ér fèng fǎ, xiū qí shēn yǐ jí qí rén, shǐ yú zhōng ér chéng yú wài, zé huà xíng tiān xià yǐ.
臣前所謂「欲人之化也，在脩己以先之」，臣聞德以脩己，教以導人。脩之也， 則人不勸而自立；導之也，則人不教而率從。君子欲政之必行也，故以身先之；欲 人之從化也，故以道御之。今陛下先之以身而政未必行，御之以道而人未從化，豈 立教之旨未盡其方邪？夫立教之方，在乎君以明制之，臣以忠行之。君以知人為明， 臣以正時為忠。知人在任賢而去邪，正時則固本而守法。賢不任則重賞不足以勸善， 邪不去則嚴刑不足以禁非，本不固則人流，法不守則政散，而欲教之必至，化之必 行，不可得也。陛下能斥奸邪而不私其左右，舉賢正而不遺其疏遠，則化浹朝廷矣。 愛人而敦本，分職而奉法，脩其身以及其人，始於中而成於外，則化行天下矣。

chén qián suǒ wèi yù qì zhī hé yě, zài suì qí xìng yǐ dǎo zhī zhě, dāng nà rén yú rén shòu yě. fū yù rén zhī rén shòu yě, zài lì zhì dù, xiū jiào huà. fū zhì dù lì zé cái yòng shěng, cái yòng shěng zé fù liǎn qīng, fù liǎn qīng zé rén fù yǐ jiào huà xiū zé zhēng jìng xī, zhēng jìng xī zé xíng fá qīng, xíng fá qīng zé rén ān yǐ. jì fù yǐ, zé rén yì xìng yān jì ān yǐ, zé shòu kǎo zhì yān. rén yì zhī xīn gǎn yú xià, hé píng zhī qì yīng yú shàng, gù zāi hài bù zuò, xiū xiáng cún zhēn, sì fāng dǐ níng, wàn wù xián suì yǐ.
臣前所謂「欲氣之和也，在遂其性以導之」者，當納人於仁壽也。夫欲人之仁 壽也，在立制度，脩教化。夫制度立則財用省，財用省則賦斂輕，賦斂輕則人富矣； 教化脩則爭競息，爭競息則刑罰清，刑罰清則人安矣。既富矣，則仁義興焉；既安 矣，則壽考至焉。仁義之心感於下，和平之氣應於上，故災害不作，休祥存臻，四 方底寧，萬物咸遂矣。

chén qián suǒ wèi jiù zāi hàn zài hu zhì jīng chéng zhě. chén jǐn àn chūn qiū, lǔ xī gōng yī nián zhī zhōng, sān shū bù yǔ zhě, yǐ qí rén jūn yǒu xù rén zhī zhì yě wén gōng sān nián zhī zhōng, yī shū bù yǔ zhě, yǐ qí rén jūn wú mǐn rén zhī xīn yě. gù xī zhì chéng ér hàn bù hài wù, wén wú xù mǐn ér biàn zé chéng zāi. bì xià yǒu mǐn rén zhī zhì, zé wú chéng zāi zhī biàn yǐ.
臣前所謂「救災旱在乎致精誠」者。臣謹按《春秋》，魯僖公一年之中，三書 「不雨」者，以其人君有恤人之志也；文公三年之中，一書「不雨」者，以其人君 無閔人之心也。故僖致誠而旱不害物，文無恤閔而變則成災。陛下有閔人之志，則 無成災之變矣。

chén qián suǒ wèi guǎng bō zhí zài hu shì shí lì zhě. chén jǐn àn chūn qiū: jūn rén zhě bì shí shì mín zhī suǒ qín. rén qín yú lì zé gōng zhú hǎn, rén qín yú cái zé gòng fù shǎo, rén qín yú shí zé bǎi shì fèi. jīn cái shí yǔ lì jiē qín yǐ, yuàn bì xià fèi bǎi shì zhī yòng, yǐ guǎng sān shí zhī wù, zé bō zhí bù qiān yǐ.
臣前所謂「廣播殖在乎視食力」者。臣謹按《春秋》：「君人者必時視民之所 勤。人勤於力則功築罕，人勤於財則貢賦少，人勤於食則百事廢。」今財食與力皆 勤矣，願陛下廢百事之用，以廣三時之務，則播植不愆矣。

chén qián suǒ wèi guó lǐn hǎn xù, běn hū rǒng shí shàng fán zhě. chén jǐn àn chūn qiū: zāng sūn chén gào dí yú qí. chūn qiū jī qí wú jiǔ nián zhī xù, yī nián bù dēng ér bǎi xìng jī. chén yuàn chì yóu duò zhī rén yǐ dǔ gēng zhí, shěng bù jí zhī fèi yǐ shàn lí yuán, zé lǐn xù bù fá yǐ.
臣前所謂「國廩罕蓄，本乎冗食尚繁」者。臣謹按《春秋》：「臧孫辰告糴於 齊。」《春秋》譏其無九年之蓄，一年不登而百姓飢。臣願斥游惰之人以篤耕殖， 省不急之費以贍黎元，則廩蓄不乏矣。

chén qián suǒ wèi lì dào duō duān, běn hū xuǎn yòng shī dāng zhě, yáo guó jiā qǔ rén bù jǐn qí cái rèn rén bù míng qí yào gù yě. jīn bì xià zhī yòng rén yě, qiú qí shēng ér bù qiú qí shí, gù rén zhī qū jìn yě, wù qí mò ér bù wù qí běn. chén yuàn hé kǎo kè zhī shí, dìng qiān xù zhī zhì, zé duō duān zhī lì xī yǐ.
臣前所謂「吏道多端，本乎選用失當」者，繇國家取人不盡其材、任人不明其 要故也。今陛下之用人也，求其聲而不求其實，故人之趨進也，務其末而不務其本。 臣願核考課之實，定遷序之制，則多端之吏息矣。

chén qián suǒ wèi háo huá yú jiǎn, yáo zhōng wài zhī fǎ shū zhě, yǐ qí guān jìn bù yī yě. chén jǐn àn chūn qiū, qí huán gōng méng zhū hóu bù rì, ér kuí qiū zhī méng tè yǐ rì zhě, měi qí néng xuān míng tiān zǐ zhī jìn, lǜ fèng wáng guān zhī fǎ, gù chūn qiū bèi ér shū zhī. rán zé guān zhě, wǔ dì sān wáng zhī suǒ jiàn yě fǎ zhě, gāo zǔ tài zōng zhī suǒ zhì yě. fǎ yí huà yī, guān yí zhèng míng. jīn yòu fèn wài guān zhōng guān zhī yuán, lì nán sī běi sī zhī jú, huò fàn jìn yú nán zé wáng mìng yú běi, huò zhèng xíng yú wài zé pò lǜ yú zhōng, fǎ chū duō mén, rén wú suǒ cuò, yáo bīng nóng shì yì, ér zhōng wài fǎ shū yě. chén wén gǔ zhě yīn jǐng tián yǐ zhì jūn fù, jiān nóng shì yǐ xiū wǔ bèi, tí fēng yuē zú chéng zhī shù, mìng jiāng zài gōng qīng zhī liè, gù bīng nóng yī zhì, ér wén wǔ tóng fāng, yǐ bǎo yì bāng jiā, shì è luàn lüè. tài zōng zhì fǔ bīng tái shěng jūn wèi, wén wǔ cān zhǎng, xián suì zé tuó gōng lì sè, yǒu shì zé shì lěi hé gē, suǒ yǐ xiū fù gǔ zhì, bù fèi jiù wù. jīn zé bù rán. xià guān bù zhī bīng jí, zhǐ yú fèng cháo qǐng liù jūn bù zhǔ wǔ shì, zhǐ yú yǎng jiē xūn. jūn róng hé zhōng guān zhī zhèng, róng lǜ fù nèi chén zhī zhí. shǒu yī dài wǔ biàn, jí wén lì rú chóu chóu zú yī dǎo jūn mén, shì nóng fū rú cǎo jiè. móu bù zú yǐ jiǎn chú jiān xiōng, ér zhà zú yǐ yì yáng wēi fú yǒng bù zú yǐ zhèn wèi shè jì, ér bào zú yǐ qīn hài lǘ lǐ. jī xiè fān chén, gàn líng zǎi fǔ, huī liè wáng dù, gǔ luàn cháo jīng. zhāng wǔ fū zhī wēi, shàng yǐ zhì jūn fù jiǎ tiān zǐ zhī mìng, xià yǐ yù yīng háo. yǒu cáng jiān guān xìn zhī xīn, wú fú jié sǐ nán zhī yì. qǐ xiān wáng jīng wén wěi wǔ zhī zhǐ xié! chén yuàn bì xià guàn wén wǔ zhī dào, jūn bīng nóng zhī gōng, zhèng guì jiàn zhī míng, yī zhōng wài zhī fǎ, hái jūn wèi zhī zhí, xiū shěng shǔ zhī guān jìn chóng zhēn guān zhī fēng, yuǎn fù chéng zhōu zhī zhì: zì bāng jī yǐ xíng xià guó, shǐ tiān zǐ ér dá zhū hóu, kě yǐ zhì huá jiān zhī qiáng, wú yú jiǎn zhī huàn yǐ.
臣前所謂「豪猾逾檢，繇中外之法殊」者，以其官禁不一也。臣謹按《春秋》， 齊桓公盟諸侯不日，而葵丘之盟特以日者，美其能宣明天子之禁，率奉王官之法， 故《春秋》備而書之。然則官者，五帝、三王之所建也；法者，高祖、太宗之所制 也。法宜畫一，官宜正名。今又分外官、中官之員，立南司、北司之局，或犯禁於 南則亡命於北，或正刑於外則破律於中，法出多門，人無所措，繇兵農勢異，而中 外法殊也。臣聞古者因井田以制軍賦，間農事以脩武備，提封約卒乘之數，命將在 公卿之列，故兵農一致，而文武同方，以保乂邦家，式遏亂略。太宗置府兵台省軍 衛，文武參掌，閒歲則橐弓力穡，有事則釋耒荷戈，所以脩復古制，不廢舊物。今 則不然。夏官不知兵籍，止於奉朝請；六軍不主武事，止於養階勛。軍容合中官之 政，戎律附內臣之職。首一戴武弁，疾文吏如仇讎；足一蹈軍門，視農夫如草芥。 謀不足以翦除奸凶，而詐足以抑揚威福；勇不足以鎮衛社稷，而暴足以侵害閭里。 羈紲籓臣，干陵宰輔，隳裂王度，汩亂朝經。張武夫之威，上以制君父；假天子之 命，下以御英豪。有藏奸觀釁之心，無伏節死難之誼。豈先王經文緯武之旨邪！臣 願陛下貫文武之道，均兵農之功，正貴賤之名，一中外之法，還軍衛之職，脩省署 之官；近崇貞觀之風，遠復成周之制：自邦畿以刑下國，始天子而達諸侯，可以制 猾奸之強，無逾檢之患矣。

chén qián suǒ wèi shēng tú duò yè, yáo xué xiào zhī guān fèi zhě, gài guó jiā guì qí lù, jiàn qí néng, xiān qí shì, hòu qí xíng, gù shù guān fá tōng jīng zhī xué, zhū shēng wú xiū yè zhī xīn yǐ.
臣前所謂「生徒惰業，繇學校之官廢」者，蓋國家貴其祿，賤其能，先其事， 後其行，故庶官乏通經之學，諸生無脩業之心矣。

chén qián suǒ wèi liè jùn gàn jìn, yáo shòu rèn fēi rén zhě, chén yǐ wèi cì shǐ zhī rèn, zhì luàn zhī gēn běn xì yān, cháo tíng zhī fǎ zhì zài yān, quán kě yǐ yù háo qiáng, ēn kě yǐ huì gū guǎ, qiáng kě yǐ yù jiān kòu, zhèng kě yǐ yí fēng sú. qí jiāng xiào céng gèng zhàn zhèn, jí gōng chén zǐ dì, qǐng suí yí chóu shǎng. gǒu wú zhì rén zhī shù zhě, bù dāng rèn cǐ guān, jí jué gàn jìn zhī huàn yǐ.
臣前所謂「列郡干禁，繇授任非人」者，臣以為刺史之任，治亂之根本系焉， 朝廷之法制在焉，權可以御豪強，恩可以惠孤寡，強可以御奸寇，政可以移風俗。 其將校曾更戰陣，及功臣子弟，請隨宜酬賞。苟無治人之術者，不當任此官，即絕 干禁之患矣。

chén qián suǒ wèi bǎi gōng yín qiǎo, yáo zhì dù bù lì zhě, chén qǐng yǐ guān wèi lù zhì zhì qí qì yòng chē fú, jìn yǐ jīn yín zhū yù, jǐn xiù diāo lòu. bù xù yú sī shì, zé wú dàng xīn zhī qiǎo yǐ.
臣前所謂「百工淫巧，繇制度不立」者，臣請以官位祿秩制其器用車服，禁以 金銀珠玉，錦繡雕鏤。不蓄於私室，則無盪心之巧矣。

chén qián suǒ wèi biàn xiào yè zhě, yáo kǎo yán yǐ xún xíng yě chén qián suǒ wèi xíng yú chǐ gé zhě, yáo dào dé ér qí lǐ yě chén qián suǒ wèi niàn shēng guǎ ér shí zhòng, kě bà chì duò yóu zhě, yǐ bèi yú qián yǐ. chén qián suǒ wèi lìng fán ér zhì xiān, yào chá qí xíng fǒu zhě, chén wén hào lìng zhě, zhì guó zhī jù yě. jūn shěn ér chū zhī, chén fèng ér xíng zhī, huò kuī yì zhǐ liú, zuì zài bù shè. jīn bì xià lìng fán ér zhì xiān, dé fēi chí zhī zhě yǒu suǒ bì qī hū?
臣前所謂「辨校葉」者，繇考言以詢行也；臣前所謂「形於恥格」者，繇道德 而齊禮也；臣前所謂「念生寡而食眾，可罷斥惰游」者，已備於前矣。臣前所謂 「令煩而治鮮，要察其行否」者，臣聞號令者，治國之具也。君審而出之，臣奉而 行之，或虧益止留，罪在不赦。今陛下令煩而治鮮，得非持之者有所蔽欺乎？

chén qián wèi bó yán qún yàn, yuàn bì xià bì nà qí yán zào tíng dài wèn, zé xiǎo chén qí gǎn ài sǐ zhě. xī cháo cuò wèi hàn xuē zhū hóu, fēi bù zhī huò zhī jiāng zhì, zhōng chén zhī xīn, zhuàng fū zhī jié, gǒu lì shè jì, sǐ wú huǐ yān. chén fēi bù zhī yán fā ér huò yīng, jì xíng ér shēn lù, gài tòng shè jì zhī wēi, āi shēng rén zhī huǐ, qǐ rěn gū xī shí jì, qiè bì xià yī mìng zhī chǒng zāi? xī lóng páng sǐ ér qǐ shāng, bǐ gān sǐ ér qǐ zhōu, hán fēi sǐ ér qǐ hàn, chén fān sǐ ér qǐ wèi. jīn chén zhī lái yě, yǒu sī huò bù gǎn jiàn chén zhī yán, bì xià yòu wú yǐ chá chén zhī xīn, tuì bì lù yú quán chén zhī shǒu, chén xìng de cóng sì zǐ yóu yú dì xià, gù chén zhī yuàn yě. suǒ bù zhī shā chén zhě, chén sǐ zhī hòu, jiāng shú wèi qǐ zhī zāi!
臣前謂「博延群彥，願陛下必納其言；造廷待問，則小臣其敢愛死」者。昔晁 錯為漢削諸侯，非不知禍之將至，忠臣之心，壯夫之節，苟利社稷，死無悔焉。臣 非不知言發而禍應，計行而身僇，蓋痛社稷之危，哀生人之悔，豈忍姑息時忌，竊 陛下一命之寵哉？昔龍逄死而啟商，比乾死而啟周，韓非死而啟漢，陳蕃死而啟魏。 今臣之來也，有司或不敢薦臣之言，陛下又無以察臣之心，退必戮於權臣之手，臣 幸得從四子游於地下，固臣之願也。所不知殺臣者，臣死之後，將孰為啟之哉！

zhì rú rén zhǔ zhī què, zhèng jiào zhī cī, qián rì zhī bì, chén jì yán zhī yǐ. ruò nǎi liú xià tǔ zhī huì xiū jìn gǔ zhī zhì ér zhì hé píng zhě, zài bì xià xíng zhī ér yǐ. rán shàng zhī suǒ chén zhě, shí yǐ chén qīn chéng shèng wèn, gǎn bù tiáo duì. suī chén zhī yú, yǐ wèi wèi jí jiào huà zhī dà duān huáng wáng zhī yào dào. fú wéi bì xià shì tiān dì yǐ jiào rén gōng, fèng zōng miào yǐ jiào rén xiào, yǎng gāo nián yǐ jiào rén tì zhǎng, zì bǎi xìng yǐ jiào rén cí yòu, diào yuán qì yǐ xù yù, shàn dà hé yǐ rén shòu, kě yǐ xiāo yáo wú wèi, chuí gǒng chéng huà. zhì ruò niàn táo jūn zhī dào, zài zé zǎi xiàng yǐ rèn zhī, shǐ quán zào huà zhī bǐng niàn bǎo dìng zhī gōng, zài zé jiāng shuài yǐ rèn zhī, shǐ xiū kǔn wài zhī jì niàn bǎi dù zhī qiú zhèng, zài zé shù guān miàn rèn zhī, shǐ zhuān zhí yè zhī shǒu niàn bǎi xìng zhī yuàn tòng, zài zé liáng lì yǐ rèn zhī, shǐ míng huì yǎng zhī shù. zì rán yán zú yǐ wèi tiān xià jiào, dòng zú yǐ wèi tiān xià fǎ, rén zú yǐ quàn shàn, yì zú yǐ jìn fēi, yòu hé bì xiāo yī gàn shí, láo shén tì lǜ, rán hòu zhì zhì zāi!
至如人主之闕，政教之疵，前日之弊，臣既言之矣。若乃流下土之惠、脩近古 之治而致和平者，在陛下行之而已。然上之所陳者，實以臣親承聖問，敢不條對。 雖臣之愚，以為未極教化之大端、皇王之要道。伏惟陛下事天地以教人恭，奉宗廟 以教人孝，養高年以教人悌長，字百姓以教人慈幼，調元氣以煦育，扇大和以仁壽， 可以消搖無為，垂拱成化。至若念陶鈞之道，在擇宰相以任之，使權造化之柄；念 保定之功，在擇將帥以任之，使脩閫外之寄；念百度之求正，在擇庶官面任之，使 顓職業之守；念百姓之怨痛，在擇良吏以任之，使明惠養之術。自然言足以為天下 教，動足以為天下法，仁足以勸善，義足以禁非，又何必宵衣旰食，勞神惕慮，然 後致治哉！

shì shí, dì cè guān zuǒ sàn qí cháng shì féng sù tài cháng shǎo qīng jiǎ sù kù bù láng zhōng páng yán jiàn fén duì jiē fú, yǐ wèi guò gǔ cháo dǒng, ér wèi zhōng guān zì yá, bù gǎn qǔ. shì rén dú qí cí, zhì gǎn gài liú tì zhě. jiàn guān yù shǐ jiāo zhāng lùn qí zhí.
是時，第策官左散騎常侍馮宿、太常少卿賈餗、庫部郎中龐嚴見蕡對嗟伏，以 為過古晁、董，而畏中官眥睚，不敢取。士人讀其辭，至感概流涕者。諫官御史交 章論其直。

yú shí, bèi xuǎn zhě èr shí yǒu sān rén, suǒ yán jiē rǒng chuò cháng wù, lèi dé yōu diào. hé nán fǔ cān jūn shì lǐ hé yuē: fén zhú wǒ liú, wú yán qí hòu xié! nǎi shàng shū yuē: bì xià yù zhèng diàn qiú zhí yán, shǐ rén dé zì fèn. chén cái zhì nuò liè, bù néng zhì jīn gǔ shì fēi, shǐ bì xià wén wèi wén zhī yán, xíng wèi xíng zhī shì, hū hū nèi sī, kuì xiū shén míng. jīn fén suǒ duì, gǎn kōng yì jǐn yán, zhì huáng wáng zhī chéng bài, bì xià suǒ fáng xián, shí zhèng zhī ān wēi, bù sī suǒ liào, yòu yǐn chūn qiū wèi jù, hàn wèi yǐ lái, wú yǔ fén bǐ. yǒu sī yǐ yán shè jié wǔ, bù gǎn wén. zì zhào shū xià, wàn kǒu jí jí, tàn qí chéng gěng, zhì yú chuí qì, wèi fén zhǐ qiè zuǒ yòu, wèi jìn chén xián nù, biàn xìng fēi cháng, cháo yě zhuì xī, chéng kǒng zhōng liáng dào qióng, gāng jì suì jué, jì hàn zhī luàn, fù xìng yú jīn. yǐ bì xià rén shèng, jìn chén gù wú hài zhōng liáng zhī móu yǐ zōng miào wēi yán, jìn chén gù wú sù bài wáng zhī huò. zhǐ shì qǔ yàn, hé jù zhí yán? qiě bì xià yǐ zhí yán zhào tiān xià shì, fén yǐ zhí yán fù bì xià suǒ wèn, suī jié bì róng, suī guò dāng jiǎng, shū yú shǐ cè, qiān gǔ guāng míng. shǐ wàn yǒu yī fén bù xìng sǐ, tiān xià bì yuē bì xià yīn shā dǎng zhí, jié chóu hǎi nèi, zhōng yì zhī shì, jiē dàn zhū yí, rén xīn yī yáo, wú yǐ zì jiě. kuàng chén suǒ duì, bù jí fén yuǎn shén, nèi huái kuì chǐ, zì wèi xián liáng, nài rén yán hé! qǐ huí chén suǒ shòu, yǐ jīng fén zhí. chén táo gǒu qiě zhī cán, cháo yǒu gōng zhèng zhī lù, bì xià miǎn tiān xià zhī yí, gù bù měi zāi! dì bù nà. hé zì zi xuán, hòu lì hè zhōu cì shǐ.
於時，被選者二十有三人，所言皆冗齪常務，類得優調。河南府參軍事李郃曰： 「蕡逐我留，吾顏其厚邪！」乃上疏曰：「陛下御正殿求直言，使人得自奮。臣才 志懦劣，不能質今古是非，使陛下聞未聞之言，行未行之事，忽忽內思，愧羞神明。 今蕡所對，敢空臆盡言，至皇王之成敗，陛下所防閒，時政之安危，不私所料，又 引《春秋》為據，漢、魏以來，無與蕡比。有司以言涉訐忤，不敢聞。自詔書下， 萬口籍籍，嘆其誠鯁，至於垂泣，謂蕡指切左右，畏近臣銜怒，變興非常，朝野惴 息，誠恐忠良道窮，綱紀遂絕，季漢之亂，復興於今。以陛下仁聖，近臣故無害忠 良之謀；以宗廟威嚴，近臣故無速敗亡之禍。指事取驗，何懼直言？且陛下以直言 召天下士，蕡以直言副陛下所問，雖訐必容，雖過當獎，書於史策，千古光明。使 萬有一蕡不幸死，天下必曰陛下陰殺讜直，結讎海內，忠義之士，皆憚誅夷，人心 一搖，無以自解。況臣所對，不及蕡遠甚，內懷愧恥，自謂賢良，奈人言何！乞回 臣所授，以旌蕡直。臣逃苟且之慚，朝有公正之路，陛下免天下之疑，顧不美哉！」 帝不納。郃字子玄，後歷賀州刺史。

fén duì hòu qī nián, yǒu gān lù zhī nán. líng hú chǔ niú sēng rú jié dù shān nán dōng xī dào, jiē biǎo fén mù fǔ, shòu mì shū láng, yǐ shī lǐ lǐ zhī. ér huàn rén shēn jí fén, wū yǐ zuì, biǎn liǔ zhōu sī hù cān jūn, zú.
蕡對後七年，有甘露之難。令狐楚、牛僧孺節度山南東西道，皆表蕡幕府，授 秘書郎，以師禮禮之。而宦人深嫉蕡，誣以罪，貶柳州司戶參軍，卒。

shǐ, dì gōng jiǎn qiú zhì, zhì chú xiōng rén, rán nuò ér bù ruì, chén xià wèi huò bù gǎn yán, gù fén duì jí chén jìn xiāng gōng shā yáng chù fù yǐ jiè dì, yòu yǐn hūn shì wú zi, yīn zàn dì jué. dì hòu yǔ sòng shēn xī móu zhū shǒu chéng bù kè, shǒu chéng fèi dì dì zhāng wáng ér chì shēn xī, dì yī wéi qí jiān, bù gǎn zhǔ yě. jiǎ sù yǔ wáng yá lǐ xùn shū yuán yú wèi zǎi xiàng, yǐ móu bài, jiē wèi zhōng guān yí qí zōng, ér huàn zhě yì héng, dì yǐ yōu bēng.
始，帝恭儉求治，志除凶人，然懦而不睿，臣下畏禍不敢言，故蕡對極陳晉襄 公殺陽處父以戒帝，又引閽弒吳子，陰贊帝決。帝後與宋申錫謀誅守澄不克，守澄 廢帝弟漳王而斥申錫，帝依違其間，不敢主也。賈餗與王涯、李訓、舒元輿位宰相， 以謀敗，皆為中官夷其宗，而宦者益橫，帝以憂崩。

jí zhāo zōng zhū hán quán huì děng, zuǒ shí yí luó gǔn shàng yán: fén dāng tài hé shí, huàn guān shǐ chì, yīn zhí yán cè qǐng duó jué tǔ, fù sǎo chú zhī yì, suì lí qiǎn zhú, shēn sǐ yì tǔ, liù shí yú nián, zhèng rén yì fū qiè chǐ yǐn qì. bǐ bì xià yōu dōng nèi, xìng xī zhōu, wáng shì jǐ sàng. shǐ fén cè zǎo yòng, zé dù jiàn fáng méng, nì jié kě xiāo, níng yīn yōu duō nán, yuǎn jí shèng shì yé! jīn tiān dì fǎn zhèng, wǎng pò fèn zì, yǒu wàng yú bì xià. dì gǎn wù, zèng fén zuǒ jiàn yì dài fū, fǎng zi sūn shòu yǐ guān yún.
及昭宗誅韓全誨等，左拾遺羅袞上言：「蕡當太和時，宦官始熾，因直言策請 奪爵土，復掃除之役，遂罹譴逐，身死異土，六十餘年，正人義夫切齒飲泣。比陛 下幽東內，幸西州，王室幾喪。使蕡策早用，則杜漸防萌，逆節可消，寧殷憂多難， 遠及聖世耶！今天地反正，枉魄憤胔，有望於陛下。」帝感悟，贈蕡左諫議大夫， 訪子孫授以官雲。

zàn yuē: hàn wǔ dì sān cè dǒng zhòng shū, zhòng shū suǒ duì, chén tiān rén dà gài, huǎn ér bù qiè yě. fén yǔ zhū rú xié jìn, dú jī qiè huàn guān, rán yì tài shū zhí yǐ. jiè dì lòu yán, ér shēn sòng yǔ yú tíng, hé xié? qí hòu sòng shēn xī yǐ móu xiè biǎn, lǐ xùn yǐ jì bù zāng sǐ, huàn zhě suì qiáng, kě bù jiè zāi! yì fén zhī xián, dāng xiān yǐ zhōng jié shàng, hòu wèi dì móu tiān xià suǒ yǐ ān wēi zhě, shù qí shū huàn yé!
贊曰：漢武帝三策董仲舒，仲舒所對，陳天人大概，緩而不切也。蕡與諸儒偕 進，獨譏切宦官，然亦太疏直矣。戒帝漏言，而身誦語於廷，何邪？其後宋申錫以 謀泄貶，李訓以計不臧死，宦者遂強，可不戒哉！意蕡之賢，當先以忠結上，後為 帝謀天下所以安危者，庶其紓患耶！