liú fén
刘蕡
liú fén, zì qù huá, yōu zhōu chāng píng rén, kè liáng biàn jiān. míng chūn qiū, néng yán gǔ xīng wáng shì, shěn jiàn yú móu, hào rán yǒu jiù shì yì. zhuó jìn shì dì. yuán hé hòu, quán gāng chí qiān, shén cè zhōng wèi wáng shǒu chéng fù shì nì zuì, gèng èr dì bù néng tǎo, tiān xià fèn zhī. wén zōng jí wèi, sī xǐ yuán hé sù chǐ, jiāng jiǎn luò zhī dǎng. fāng huàn rén wò bīng, héng zhì hǎi nèi, hào yuē" běi sī", xiōng chǒu péng shān, wài xié qún chén, nèi chè wǔ tiān zǐ, fén cháng tòng jí.
刘蕡,字去华,幽州昌平人,客梁、汴间。明《春秋》,能言古兴亡事,沈健 于谋,浩然有救世意。擢进士第。元和后,权纲驰迁,神策中尉王守澄负弑逆罪, 更二帝不能讨,天下愤之。文宗即位,思洗元和宿耻,将翦落支党。方宦人握兵, 横制海内,号曰“北司”,凶丑朋挻,外胁群臣,内掣侮天子,蕡常痛疾。
tài hé èr nián, jǔ xián liáng fāng zhèng néng zhí yán jí jiàn, dì yǐn zhū rú bǎi yú rén yú tíng, cè yuē:
太和二年,举贤良方正能直言极谏,帝引诸儒百余人于廷,策曰:
zhèn wén gǔ xiān zhé wáng zhī zhì yě, xuán mò wú wéi, duān gǒng sī qì, táo máng xīn yǐ jū jiǎn, níng rì yòng yú bù zǎi, hòu xià yǐ lì běn, tuī chéng ér jiàn zhōng, yáo shì tiān rén tōng, yīn yáng hé, sú jī rén shòu, wù wú cī lì. yī! shèng dé zhī suǒ zhēn, xiòng hū qí bù kě jí yǐ. sān dài lìng zhǔ, zhì wén dié jiù, bǎi shì zī chì, fēng liú jìn wēi, zì hàn yǐ jiàng, zú yán gài guǎ.
朕闻古先哲王之治也,玄默无为,端拱司契,陶氓心以居简,凝日用于不宰, 厚下以立本,推诚而建中,繇是天人通,阴阳和,俗跻仁寿,物无疵疠。噫!盛德 之所臻,夐乎其不可及已。三代令主,质文迭救,百氏滋炽,风流浸微,自汉以降, 足言盖寡。
zhèn gù wéi mèi dào, zhī hé pī gòu, fèng ruò mó xùn, bù gǎn dài huāng, rèn xián tì lì, xiāo yī gàn shí, jù zhuī sān wǔ zhī xiá guǐ, shù shào zǔ zōng zhī hóng xù. ér xīn yǒu wèi dá, xíng yǒu wèi fú, yóu zhōng jí wài, quē zhèng sī guǎng. shì yǐ rén bù lǜ huà, qì huò yīn è, zāi hàn jìng suì, bō zhí qiān shí. guó lǐn hǎn xù, fá jiǔ nián zhī chǔ lì dào duō duān, wēi sān zài zhī jī. jīng shī, zhū xià zhī běn yě, jiāng yǐ guān zhì, ér háo huá yú jiǎn tài xué, míng jiào zhī yuán yě, qī yú biàn fēng, ér shēng tú duò yè. liè jùn zài hu bān tiáo, ér gàn jìn huò wèi jué bǎi gōng zài hu àn dù, ér yín qiǎo huò wèi xī. sú tián fēng mǐ, jī é chéng dù. qí zé guān jì zhì yě, tīng rén yǐ yán zé zhī yè nán biàn, yù xià yǐ fǎ zé chǐ gé bù xíng qí fù cái fā hào yě, shēng zhī guǎ ér shí zhī zhòng, fán yú lìng ér xiān yú zhì. sī suǒ yǐ jiū cǐ móu zhōu, zhì zhī zhì píng, zī xīn hào rán, ruò shè yuān bīng. gù qián zhào yǒu sī, bó yán qún yàn, zhù qǐ sù měng, jì zhēn shí yōng.
朕顾唯昧道,祗荷丕构,奉若谟训,不敢怠荒,任贤惕厉,宵衣旰食,讵追三 五之遐轨,庶绍祖宗之鸿绪。而心有未达,行有未孚,由中及外,阙政斯广。是以 人不率化,气或堙厄,灾旱竟岁,播植愆时。国廪罕蓄,乏九年之储;吏道多端, 微三载之绩。京师,诸夏之本也,将以观治,而豪猾逾检;太学,明教之源也,期 于变风,而生徒惰业。列郡在乎颁条,而干禁或未绝;百工在乎按度,而淫巧或未 息。俗恬风靡,积讹成蠹。其择官济治也,听人以言则枝叶难辨,御下以法则耻格 不形;其阜财发号也,生之寡而食之众,烦于令而鲜于治。思所以究此缪盩,致之 治平,兹心浩然,若涉渊冰。故前诏有司,博延群彦,伫启宿懵,冀臻时雍。
zǐ dài fū jiē shí dá gǔ jīn, zhì zài kāng jì, zào tíng dài wèn, fù zhèn xū huái, bì dāng zhēn zhì zhī quē, biàn zhèng zhī cī, míng gāng tiáo zhī zhì wěn, jī fù shù zhī suǒ jí. hé shī gé yú qián bì? hé zé huì yú xià tǔ? hé xiū ér zhì gǔ kě jìn? hé dào ér hé qì kè chōng? tuī zhī běn yuán, zhe yú tiáo duì. zhì ruò yí wú qīng zhòng zhī quán, shú fǔ yú zhì? yán yóu dǐ dìng zhī cè, shú yè yú shí? yuán kǎi zhī kǎo kè hé xiān? shū zǐ zhī kè píng hé wù? wéi cǐ guī jiàn, zé hū zhōng yōng, sī zài qià wén, zhèn jiāng qīn lǎn.
子大夫皆识达古今,志在康济,造廷待问,副朕虚怀,必当箴治之阙,辨政之 疵,明纲条之致紊,稽富庶之所急。何施革于前弊?何泽惠于下土?何脩而治古可 近?何道而和气克充?推之本源,著于条对。至若夷吾轻重之权,孰辅于治?严尤 底定之策,孰叶于时?元凯之考课何先?叔子之克平何务?惟此龟鉴,择乎中庸, 斯在洽闻,朕将亲览。
fén duì yuē:
蕡对曰:
chén chéng bù nìng, yǒu zhèng guó zhì jūn zhī shù, wú wèi ér bù de xíng yǒu fàn yán gǎn jiàn zhī xīn, wú lù ér bù dé dá. huái fèn yù yì, sī yǒu shí ér fā. cháng yù yǔ shù rén yì yú dào shāng gǔ bàng yú shì, dé tōng shàng tīng, yī wù zhǔ xīn, suī bèi ǎo yán zhī zuì wú suǒ huǐ. kuàng féng bì xià xún qiú guò quē, zī fǎng jiā móu, zhì zhào zhōng wài, jǔ zhí yán jí jiàn. chén rǔ sī jǔ, zhuān chéng dà wèn, gǎn bù xī yì yǐ yán? zhì yú shàng suǒ jì, shí suǒ jìn, quán xìng suǒ huì è, yǒu sī suǒ yǔ duó, chén yú bù shí, fú wéi bì xià shǎo jiā yōu róng, bù shǐ shèng shí yǒu dǎng yán shòu lù zhě, tiān xià zhī xìng yě. jǐn mèi sǐ yǐ duì:
臣诚不佞,有正国致君之术,无位而不得行;有犯颜敢谏之心,无路而不得达。 怀愤郁抑,思有时而发。常欲与庶人议于道、商贾谤于市,得通上听,一悟主心, 虽被袄言之罪无所悔。况逢陛下询求过阙,咨访嘉谋,制诏中外,举直言极谏。臣 辱斯举,专承大问,敢不悉意以言?至于上所忌,时所禁,权幸所讳恶,有司所与 夺,臣愚不识,伏惟陛下少加优容,不使圣时有谠言受戮者,天下之幸也。谨昧死 以对:
fú yǐ shèng cè yǒu sī gǔ xiān zhī zhì, niàn xuán mò zhī huà, jiāng yù tōng tiān dì yǐ jì sú, hé yīn yáng yǐ xù wù, jiàn bì xià lǜ dào zhī shēn yě. chén yǐ wéi zhé wáng zhī zhì, qí zé bù yuǎn, wéi zhì zhī zhī dào hé rú ěr. fú yǐ shèng cè yǒu zhī hé pī gòu ér bù gǎn huāng níng, fèng ruò mó xùn ér wǎng yǒu dài hū, jiàn bì xià yōu láo zhī zhì yě. ruò fú rèn xián tì lì, xiāo yī gàn shí, yí chù zuǒ yòu zhī xiān nìng, jìn gǔ gōng zhī dà chén. ruò fú zhuī zōng sān wǔ, shào fù zǔ zōng, yí jiàn qián gǔ zhī xīng wáng, míng dāng dài zhī chéng bài. xīn yǒu wèi dá, yǐ xià qíng bì ér bù dé shàng tōng xíng yǒu wèi fú, yǐ shàng zé yōng ér bù dé xià jiā. yù rén zhī huà, zài xiū jǐ yǐ xiān zhī yù qì zhī hé, zài suì xìng yǐ dǎo zhī. jiù zāi hàn zài zhì jīng chéng, guǎng bō zhí zài shì shí lì. guó lǐn hǎn chù, běn hū rǒng shí shàng fán lì dào duō duān, běn hū xuǎn yòng shī dàng. háo huá yú jiǎn, yáo zhōng wài zhī fǎ shū shēng tú duò yè, yáo xué xiào zhī guān fèi liè jùn gàn jìn, yáo shòu rèn fēi rén bǎi gōng yín qiǎo, yáo zhì dù bù lì. fú yǐ shèng cè yǒu zé guān jì zhì zhī xīn, fù cái fā hào zhī tàn, jiàn bì xià jiào huà zhī běn yě. qiě jìn rén yǐ xíng, zé zhī yè ān yǒu nán biàn hū? fáng xià yǐ lǐ, zé chǐ gé ān yǒu bù xíng hū? niàn shēng guǎ ér shí zhòng, kě bà chì duò yóu niàn lìng fán ér zhì xiān, yào chá qí xíng fǒu. bó yán qún yàn, yuàn bì xià bì nà qí yán zào tíng dài wèn, zé xiǎo chén ān gǎn ài sǐ? fú yǐ shèng cè yǒu qiú xián zhēn quē zhī yán, shěn zhèng biàn cī zhī lìng, jiàn bì xià zī fǎng zhī qín yě. suì xiǎo chén chì jiān háo zhī zhì, zé bì gé yú qián shǒu bì xià niàn kāng jì zhī xīn, zé huì fū yú xià. xié zhèng zhī dào fēn, ér zhì gǔ kě jìn lǐ yuè zhī fāng zhe, ér hé qì kè chōng. zhì ruò yí wú zhī fǎ, fēi huáng wáng zhī quán yán yóu suǒ chén, wú zuì shàng zhī cè yuán kǎi zhī suǒ xiān, bù ruò táng yáo kǎo jī shū zǐ zhī suǒ wù, bù ruò yú shùn wǔ gàn. qiě fēi dà dé zhī zhōng yōng shàng shèng zhī guī jiàn, yòu hé zú wèi bì xià dào zhī zāi? huò yǒu yǐ xì ān wēi zhī jī zhào cún wáng zhī biàn zhě, chén qǐng pī gān dǎn wèi bì xià bié bái ér zhòng yán zhī.
伏以圣策有思古先之治,念玄默之化,将欲通天地以济俗,和阴阳以煦物,见 陛下虑道之深也。臣以为哲王之治,其则不远,惟致之之道何如耳。伏以圣策有祗 荷丕构而不敢荒宁,奉若谟训而罔有怠忽,见陛下忧劳之至也。若夫任贤惕厉,宵 衣旰食,宜绌左右之纤佞,进股肱之大臣。若夫追踪三五,绍复祖宗,宜鉴前古之 兴亡,明当代之成败。心有未达,以下情蔽而不得上通;行有未孚,以上泽壅而不 得下浃。欲人之化,在脩己以先之;欲气之和,在遂性以导之。救灾旱在致精诚, 广播殖在视食力。国廪罕畜,本乎冗食尚繁;吏道多端,本乎选用失当。豪猾逾检, 繇中外之法殊;生徒惰业,繇学校之官废;列郡干禁,繇授任非人;百工淫巧,繇 制度不立。伏以圣策有择官济治之心,阜财发号之叹,见陛下教化之本也。且进人 以行,则枝叶安有难辨乎?防下以礼,则耻格安有不形乎?念生寡而食众,可罢斥 惰游;念令烦而治鲜,要察其行否。博延群彦,愿陛下必纳其言;造廷待问,则小 臣安敢爱死?伏以圣策有求贤箴阙之言,审政辨疵之令,见陛下咨访之勤也。遂小 臣斥奸豪之志,则弊革于前;守陛下念康济之心,则惠敷于下。邪正之道分,而治 古可近;礼乐之方著,而和气克充。至若夷吾之法,非皇王之权;严尤所陈,无最 上之策;元凯之所先,不若唐尧考绩;叔子之所务,不若虞舜舞干。且非大德之中 庸、上圣之龟鉴,又何足为陛下道之哉?或有以系安危之机、兆存亡之变者,臣请 披肝胆为陛下别白而重言之。
chén qián suǒ wèi" zhé wáng zhī zhì, qí zé bù yuǎn" zhě, zài bì xià shèn sī zhī lì xíng zhī shǐ zhōng bù xiè ér yǐ. jǐn àn chūn qiū: yuán zhě, qì zhī shǐ yě chūn zhě, suì zhī yuán yě. chūn qiū yǐ yuán jiā yú suì, yǐ chūn jiā yú wáng, míng wáng zhě dāng fèng ruò tiān dào, yǐ jǐn qí shǐ yě. yòu jǔ shí yǐ zhōng suì, jǔ yuè yǐ zhōng shí, chūn qiū suī wú shì, bì shū shǒu yuè yǐ cún shí, míng wáng zhě dāng chéng tiān zhī dào, yǐ jǐn qí zhōng yě. wáng zhě dòng zuò zhōng shǐ bì fǎ yú tiān zhě, yǐ qí yùn xíng bù xī yě. bì xià néng jǐn qí shǐ, yòu néng jǐn qí zhōng, mào ér xiū zhī, qín ér xíng zhī, zé zhí qì ér jū jiǎn, wú wéi ér bù zǎi, guǎng lì běn zhī dà yè, chóng jiàn zhōng zhī shèng dé, ān yǒu sān dài xún huán zhī bì, bǎi wěi zī chì zhī jiàn hū? chén gù yuē:" wéi zhì zhī zhī dào hé rú ěr."
臣前所谓“哲王之治,其则不远”者,在陛下慎思之、力行之、始终不懈而已。 谨按《春秋》:元者,气之始也;春者,岁之元也。《春秋》以元加于岁,以春加 于王,明王者当奉若天道,以谨其始也。又举时以终岁,举月以终时,《春秋》虽 无事,必书首月以存时,明王者当承天之道,以谨其终也。王者动作终始必法于天 者,以其运行不息也。陛下能谨其始,又能谨其终,懋而脩之,勤而行之,则执契 而居简,无为而不宰,广立本之大业,崇建中之盛德,安有三代循环之弊,百伪滋 炽之渐乎?臣故曰:“唯致之之道何如耳。”
chén qián suǒ wèi" ruò fú rèn xián tì lì, xiāo yī gàn shí, yí chù zuǒ yòu zhī xiān nìng, jìn gǔ gōng zhī dà chén", shí yǐ bì xià yōu láo zhī zhì yě. chén wén bù yí yōu ér yōu zhě, guó bì shuāi yí yōu ér bù yōu zhě, guó bì wēi. bì xià bù yǐ guó jiā cún wáng shè jì ān wēi zhī cè ér jiàng yú qīng wèn, chén wèi zhī bì xià yǐ bù yī zhī chén bù zú yǔ dìng dà jì yé? huò wàn jī zhī qín yǒu suǒ wèi zhì yě? bù rán, hé yí yōu ér bù yōu hū? chén yǐ wéi bì xià suǒ xiān yōu zhě, gōng wéi jiāng biàn, shè jì jiāng wēi, tiān xià jiāng qīng, sì hǎi jiāng luàn. cǐ sì zhě, guó jiā yǐ rán zhī zhào, gù chén wèi shèng lǜ yí xiān jí zhī. fū dì yè jiān nán ér chéng zhī, gù bù kě róng yì ér shǒu zhī. tài zǔ zhào qí jī, gāo zǔ qín qí jī, tài zōng dìng qí yè, xuán zōng jì qí míng, zhì yú bì xià, èr bǎi yú zài, qí jiān shèng míng xiāng yīn, rǎo luàn jì zuò, wèi yǒu bù yòng xián shì jìn zhèng rén ér néng xìng zhě. huò yī rì bù niàn, zé diān fù dà qì, zōng miào zhī chǐ, wàn gǔ wèi hèn. chén jǐn àn chūn qiū, rén jūn zhī dào, zài tǐ yuán yǐ jū zhèng. xī dǒng zhòng shū wèi hàn wǔ dì yán zhī lüè yǐ, yǒu wèi jǐn zhě, chén dé wèi bì xià bèi lùn zhī. fū jì gù bì shū jí wèi, suǒ yǐ zhèng qí shǐ yě zhōng bì shū suǒ zhōng zhī dì, suǒ yǐ zhèng qí zhōng yě. gù wèi jūn zhě, suǒ fā bì zhèng yán, suǒ lǚ bì zhèng dào, suǒ jū bì zhèng wèi, suǒ jìn bì zhèng rén. chūn qiū:" hūn shì wú zǐ yú jì." shū qí míng, jī shū yuǎn xián shì, nì xíng rén, yǒu bù jūn zhī dào. fú wéi bì xià sī zǔ zōng kāi guó zhī qín, niàn chūn qiū jì gù zhī jiè. míng fǎ dù zhī duān, zé fā zhèng yán, lǚ zhèng dào dù cuàn shì zhī jiàn, zé jū zhèng wèi, jìn zhèng rén. yuǎn dāo jù zhī cán, qīn gǔ gěng zhī zhí, fǔ xiāng de yǐ zhuān qí rèn, shù liáo dé yǐ shǒu qí guān. nài hé yǐ xiè jìn wǔ liù rén zǒng tiān xià dà zhèng, wài zhuān bì xià zhī mìng, nèi qiè bì xià zhī quán, wēi shè cháo tíng, shì qīng hǎi nèi, qún chén mò gǎn zhǐ qí zhuàng, tiān zǐ bù dé zhì qí xīn, huò rěn xiāo qiáng, jiān shēng wéi wò, chén kǒng cáo jié hóu lǎn fù shēng yú jīn rì, cǐ gōng wéi jiāng biàn yě. chén jǐn àn chūn qiū:" dìng gōng yuán nián chūn wáng." bù yán zhēng yuè zhě, chūn qiū yǐ wéi xiān jūn bù dé zhèng qí zhōng, zé hòu jūn bù dé zhèng qí shǐ, gù yuē" dìng wú zhèng" yě. jīn zhōng xián wú fù xīn zhī jì, hūn sì zhuān fèi lì zhī quán, xiàn xiān dì bù dé zhèng qí zhōng, zhì bì xià bù dé zhèng qí shǐ, kuàng tài zǐ wèi lì, jiāo sì wèi xiū, jiàng xiàng zhī zhí bù guī, míng qì zhī yí bù dìng, cǐ shè jì jiāng wēi yě. chén jǐn àn chūn qiū:" wáng zhá zi shā zhào bó máo bó." chūn qiū zhī yì, liǎng xià xiāng shā bù shū. cǐ shū zhě, zhòng qí zhuān wáng mìng yě. fū tiān zhī suǒ shòu zhě zài mìng, jūn zhī suǒ cún zhě zài lìng. cāo qí mìng ér shī zhī zhě, shì bù jūn yě qīn qí mìng ér zhuān zhī zhě, shì bù chén yě. jūn bù jūn, chén bù chén, cǐ tiān xià suǒ yǐ jiāng qīng yě. chén jǐn àn chūn qiū, jìn zhào yāng yǐ jìn yáng zhī bīng pàn rù yú jìn, shū qí guī zhě, néng zhú jūn cè zhī è yǐ ān qí jūn, gù chūn qiū shàn zhī. jīn wēi bǐng líng yí, fān chén bá hù. yǒu bù dá rén chén dà jié, ér shǒu luàn zhě jiāng yǐ ān jūn wéi míng bù jiù chūn qiū zhī wēi, chēng bīng zhě zài zhú è wèi yì. zé diǎn xíng bù yáo tiān zǐ, zhēng fá bì zì zhū hóu, cǐ hǎi nèi zhī jiāng luàn yě. gù fán kuài pái tà ér xuě tì, yuán àng dāng chē ér kàng cí, jīng fáng fā fèn yǐ yǔn shēn, dòu wǔ bù gù ér bì mìng, cǐ jiē bì xià míng zhī zhī yǐ. chén jǐn àn chūn qiū, jìn hú shè gū shā yáng chù fù, shū xiāng gōng shā zhī zhě, yǐ qí jūn lòu yán yě. xiāng gōng bù néng gù yīn zhòng zhī jī, chù fù suǒ yǐ jí cán zéi zhī huò, gù chūn qiū fēi zhī. fū shàng lòu qí qíng, zé xià bù gǎn jìn yì shàng xiè qí shì, zé xià bù gǎn jìn yán. gù chuán yǒu zào xī guǐ cí zhī wén, yì yǒu shī shēn hài chéng zhī jiè. jīn gōng qīng dà chén, fēi bù yù wèi bì xià yán zhī, lǜ bì xià bù néng yòng yě. hū ér bù yòng, bì xiè qí yán, chén xià jì yán ér bù xíng, bì yīng qí huò shì zú qián zhí chén zhī kǒu, ér zhòng jiān chén zhī wēi. shì yǐ yù jǐn qí yán zé yǒu shī shēn zhī jù, yù jǐn qí yì zé yǒu hài chéng zhī yōu, péi huí yù sè, yǐ xū bì xià gǎn wù, rán hòu jǐn qí qǐ wò. bì xià hé bù tīng cháo zhī yú, shí yù biàn diàn, zhào dāng shì xián xiàng lǎo chén, fǎng chí biàn fú wēi zhī móu, qiú dìng qīng jiù luàn zhī shù, sāi yīn xié zhī lù, píng xiè xiá zhī chén, zhì qīn líng pò xié zhī xīn, fù mén hù sǎo chú zhī yì, jiè qí suǒ yí jiè, yōu qí suǒ yí yōu. jì bù dé zhì qí qián, dāng zhì yú hòu bù dé zhèng qí shǐ, dāng zhèng qí zhōng. zé kě yǐ qián fèng diǎn mó, kè chéng pī gòu, zhōng rèn xián zhī xiào, wú xiāo gàn zhī yōu yǐ.
臣前所谓“若夫任贤惕厉,宵衣旰食,宜绌左右之纤佞,进股肱之大臣”,实 以陛下忧劳之至也。臣闻不宜忧而忧者,国必衰;宜忧而不忧者,国必危。陛下不 以国家存亡、社稷安危之策而降于清问,臣未知陛下以布衣之臣不足与定大计耶? 或万机之勤有所未至也?不然,何宜忧而不忧乎?臣以为陛下所先忧者,宫闱将变, 社稷将危,天下将倾,四海将乱。此四者,国家已然之兆,故臣谓圣虑宜先及之。 夫帝业艰难而成之,固不可容易而守之。太祖肇其基,高祖勤其绩,太宗定其业, 玄宗继其明,至于陛下,二百余载,其间圣明相因,扰乱继作,未有不用贤士、近 正人而能兴者。或一日不念,则颠覆大器,宗庙之耻,万古为恨。臣谨按《春秋》, 人君之道,在体元以居正。昔董仲舒为汉武帝言之略矣,有未尽者,臣得为陛下备 论之。夫继故必书即位,所以正其始也;终必书所终之地,所以正其终也。故为君 者,所发必正言,所履必正道,所居必正位,所近必正人。《春秋》:“阍弑吴子 余祭。”书其名,讥疏远贤士,昵刑人,有不君之道。伏惟陛下思祖宗开国之勤, 念《春秋》继故之诫。明法度之端,则发正言,履正道;杜篡弑之渐,则居正位, 近正人。远刀锯之残,亲骨鲠之直,辅相得以颛其任,庶寮得以守其官。奈何以亵 近五六人总天下大政,外专陛下之命,内窃陛下之权,威慑朝廷,势倾海内,群臣 莫敢指其状,天子不得制其心,祸稔萧墙,奸生帷幄,臣恐曹节、侯览复生于今日, 此宫闱将变也。臣谨按《春秋》:“定公元年春王。”不言正月者,《春秋》以为 先君不得正其终,则后君不得正其始,故曰“定无正”也。今忠贤无腹心之寄,阍 寺专废立之权,陷先帝不得正其终,致陛下不得正其始,况太子未立,郊祀未脩, 将相之职不归,名器之宜不定,此社稷将危也。臣谨按《春秋》:“王札子杀召伯、 毛伯。”《春秋》之义,两下相杀不书。此书者,重其颛王命也。夫天之所授者在 命,君之所存者在令。操其命而失之者,是不君也;侵其命而专之者,是不臣也。 君不君,臣不臣,此天下所以将倾也。臣谨按《春秋》,晋赵鞅以晋阳之兵叛入于 晋,书其归者,能逐君侧之恶以安其君,故《春秋》善之。今威柄陵夷,籓臣跋扈。 有不达人臣大节,而首乱者将以安君为名;不究《春秋》之微,称兵者在逐恶为义。 则典刑不繇天子,征伐必自诸侯,此海内之将乱也。故樊哙排闼而雪涕,袁盎当车 而抗辞,京房发愤以殒身,窦武不顾而毕命,此皆陛下明知之矣。臣谨按《春秋》, 晋狐射姑杀阳处父,书襄公杀之者,以其君漏言也。襄公不能固阴重之机,处父所 以及残贼之祸,故《春秋》非之。夫上漏其情,则下不敢尽意;上泄其事,则下不 敢尽言。故《传》有造膝诡辞之文,《易》有失身害成之戒。今公卿大臣,非不欲 为陛下言之,虑陛下不能用也。忽而不用,必泄其言,臣下既言而不行,必婴其祸; 适足钳直臣之口,而重奸臣之威。是以欲尽其言则有失身之惧,欲尽其意则有害成 之忧,裴回郁塞,以须陛下感悟,然后尽其启沃。陛下何不听朝之余,时御便殿, 召当世贤相老臣,访持变扶危之谋,求定倾救乱之术,塞阴邪之路,屏亵狎之臣, 制侵陵迫胁之心,复门户扫除之役,戒其所宜戒,忧其所宜忧。既不得治其前,当 治于后;不得正其始,当正其终。则可以虔奉典谟,克承丕构,终任贤之效,无宵 旰之忧矣。
chén qián suǒ wèi" zhuī zōng sān wǔ, shào fù zǔ zōng, yí jiàn qián gǔ zhī xīng wáng, míng dāng shí zhī chéng bài" zhě. chén wén yáo yǔ zhī wèi jūn ér tiān xià dà zhì zhě, yǐ néng rèn jiǔ guān sì yuè shí èr mù, bù shī qí jǔ, bù èr qí yè, bù qīn qí zhí, jū guān wéi qí néng, zuǒ yòu wéi qí xián, yuán kǎi zài xià suī wēi ér bì jǔ, sì xiōng zài cháo suī qiáng ér bì zhū, kǎo qí ān wēi, míng qí qǔ shě. zhì qín èr shì hàn yuán chéng, xián yuàn cuò guó rú táng yú, zhì shēn rú yáo shùn, ér zhōng bài wáng zhě, yǐ qí bú jiàn ān wēi zhī jī, bù zhī qǔ shě zhī dào, bù rèn dà chén, bù biàn jiān rén, bù qīn zhōng liáng, bù yuǎn chán nìng yě. fú wéi bì xià chá táng yú zhī suǒ yǐ xìng, ér jǐng xíng yú qián jiàn qín hàn zhī suǒ yǐ wáng, ér jiè jù yú hòu. bì xià wú wèi miào táng wú xián xiàng, shù guān wú xián shì, jīn jì gāng wèi jué, diǎn xíng yóu zài, rén shuí bù yù zhì shēn wéi wáng chén, zhì shí wéi shēng píng? bì xià hé hū ér bù yòng xié? yòu yǒu jū guān fēi qí néng, zuǒ yòu fēi qí xián, è rú sì xiōng, zhà rú zhào gāo, jiān rú gōng xiǎn, bì xià hé dàn ér bù qù xié? shén qì gù yǒu guī, tiān mìng gù yǒu fèn, zǔ zōng gù yǒu líng, zhōng chén gù yǒu xīn, bì xià qí niàn zhī zāi! xī qín zhī wáng yě, shī yú qiáng bào hàn zhī wáng yě, shī yú wēi ruò. qiáng bào zé jiān chén wèi sǐ ér hài shàng, wēi ruò zé qiáng chén qiè quán ér zhèn zhǔ. chén fú jiàn jìng zōng bù yú wáng qín zhī huò, bù jiǎn qí méng. fú wéi bì xià shēn zhěn wáng hàn zhī yōu, yǐ dù qí jiàn, zé zǔ zōng zhī hóng yè kě shào, sān wǔ zhī xiá guǐ kě zhuī yǐ.
臣前所谓“追踪三五,绍复祖宗,宜鉴前古之兴亡,明当时之成败”者。臣闻 尧、禹之为君而天下大治者,以能任九官、四岳、十二牧,不失其举,不贰其业, 不侵其职,居官唯其能,左右唯其贤,元凯在下虽微而必举,四凶在朝虽强而必诛, 考其安危,明其取舍。至秦二世、汉元成,咸愿措国如唐、虞,致身如尧、舜,而 终败亡者,以其不见安危之机,不知取舍之道,不任大臣,不辨奸人,不亲忠良, 不远谗佞也。伏惟陛下察唐、虞之所以兴,而景行于前;鉴秦、汉之所以亡,而戒 惧于后。陛下无谓庙堂无贤相,庶官无贤士,今纪纲未绝,典刑犹在,人谁不欲致 身为王臣,致时为升平?陛下何忽而不用邪?又有居官非其能,左右非其贤,恶如 四凶,诈如赵高,奸如恭、显,陛下何惮而不去邪?神器固有归,天命固有分,祖 宗固有灵,忠臣固有心,陛下其念之哉!昔秦之亡也,失于强暴;汉之亡也,失于 微弱。强暴则奸臣畏死而害上,微弱则强臣窃权而震主。臣伏见敬宗不虞亡秦之祸, 不翦其萌。伏惟陛下深轸亡汉之忧,以杜其渐,则祖宗之洪业可绍,三五之遐轨可 追矣。
chén qián suǒ wèi bì xià" xīn yǒu suǒ wèi dá, yǐ xià qíng sāi ér bù néng shàng tōng xíng yǒu suǒ wèi fú, yǐ shàng zé yōng ér bù dé xià jiā" qiě bǎi xìng yǒu tú tàn zhī kǔ, bì xià wú yáo ér zhī bì xià yǒu zǐ huì zhī xīn, bǎi xìng wú yáo ér xìn. chén jǐn àn chūn qiū shū" liáng wáng" bù shū" qǔ" zhě, liáng zì wáng yě, yǐ qí sī lǜ hūn ér ěr mù sāi, shàng chū è zhèng, rén wéi kòu dào, jiē bù zhī qí suǒ yǐ, zhōng zì qǔ qí miè wáng yě. chén wén guó jūn zhī suǒ yǐ zūn zhě, zhòng qí shè jì yě shè jì zhī suǒ yǐ zhòng zhě, cún qí bǎi xìng yě. gǒu bǎi xìng bù cún, zé suī shè jì bù dé gù qí zhòng shè jì bù zhòng, zé rén jūn bù dé bǎo qí zūn. gù zhì tiān xià zhě, bù kě bù zhī bǎi xìng zhī qíng. fū bǎi xìng zhě, bì xià zhī chì zǐ, bì xià yí lìng cí rén zhě shì yù zhī, rú bǎo fù yān, rú rǔ bǔ yān, rú shī zhī jiào dǎo yān. gù rén zhī yú shàng yě, gōng zhī rú shén míng, ài zhī rú fù mǔ. jīn huò bù rán, bì xià qīn jìn guì xìng, fēn cáo jiàn shǔ, bǔ chú zú lì, zhào zhì bīn kè, yīn qí huò huì, jiǎ yǐ shēng shì dà zhě tǒng fān fāng, xiǎo zhě wèi shǒu mù, jū shàng wú qīng huì zhī zhèng ér yǒu tāo tiè zhī hài, jū xià wú zhōng chéng zhī jié ér yǒu jiān qī zhī zuì. gù rén zhī yú shàng yě, wèi zhī rú chái láng, è zhī rú chóu dí. jīn hǎi nèi kùn qióng, chǔ chù liú sàn, jī zhě bù dé shí, hán zhě bù dé yī, guān guǎ gū dú bù dé cún, lǎo yòu jí bìng bù dé yǎng, jiā yǐ guó quán bīng bǐng zhuān yú zuǒ yòu, tān chén jù liǎn yǐ gù chǒng, jiān lì yīn yuán ér nòng fǎ, yuān tòng zhī shēng, shàng dá yú jiǔ tiān, xià rù yú jiǔ quán, guǐ shén wèi zhī yuàn nù, yīn yáng wèi zhī qiān cuò. jūn mén wàn zhòng, bù dé gào sù, shì rén wú suǒ guī huà, bǎi xìng wú suǒ guī mìng. guān luàn rén pín, dào zéi bìng qǐ, tǔ bēng zhī shì, yōu zài dàn xī. jí bù xìng yīn zhī yǐ bìng lì, jì zhī yǐ xiōng huāng, chén shèng wú guǎng bù dú qǐ yú qín, chì méi huáng jīn bù dú shēng yú hàn, chén suǒ yǐ wèi bì xià fā fèn è wàn tòng xīn qì xuè yě. rú cǐ zé bǎi xìng yǒu tú tàn zhī kǔ, bì xià hé yáo ér zhī zhī hū? bì xià yǒu zǐ huì zhī xīn, bǎi xìng ān dé ér xìn zhī hū? shǐ bì xià xíng yǒu suǒ wèi fú, xīn yǒu suǒ wèi dá, gù qí rán yě. chén wén hàn yuán dì jí wèi zhī chū, gèng zhì qī shí yú shì, qí xīn shén chéng, qí chēng shén měi. rán jì gāng rì wěn, guó zuò rì shuāi, jiān guǐ rì qiáng, lí yuán rì kùn, yáo bù néng zé xián míng ér rèn zhī, shī qí cāo bǐng yě. zì bì xià jí wèi, yōu qín zhào shù, lǚ jiàng dé yīn, sì hǎi zhī nèi, mò bù kàng shǒu ér zhǎng xī, zì xǐ fù shēng yú sǐ wáng zhī zhōng yě. fú wéi bì xià shèn zhōng rú shǐ, yǐ sāi sì fāng zhī wàng. chéng néng jiē guó bǐng yǐ guī yú xiāng, chí bīng bǐng yǐ guī yú jiāng, qù tān chén jù liǎn zhī zhèng, chú jiān lì yīn yuán zhī hài, wéi zhōng xián shì jìn, wéi zhèng zhí shì yòng, nèi chǒng biàn pì wú suǒ tīng yān. xuǎn qīng shèn zhī guān, zé rén huì zhī zhǎng, mǐn zhī yǐ lì, xù zhī yǐ hé, jiào zhī yǐ xiào cí, dǎo zhī yǐ dé yì, qù ěr mù zhī sāi, tōng shàng xià zhī qíng, bǐ wàn guó huān kāng, zhào shù sū xī, jí xīn wú bù dá, ér xíng wú bù fú yǐ.
臣前所谓陛下“心有所未达,以下情塞而不能上通;行有所未孚,以上泽壅而 不得下浃”;且百姓有涂炭之苦,陛下无繇而知;陛下有子惠之心,百姓无繇而信。 臣谨按《春秋》书“梁亡”不书“取”者,梁自亡也,以其思虑昏而耳目塞,上出 恶政,人为寇盗,皆不知其所以,终自取其灭亡也。臣闻国君之所以尊者,重其社 稷也;社稷之所以重者,存其百姓也。苟百姓不存,则虽社稷不得固其重;社稷不 重,则人君不得保其尊。故治天下者,不可不知百姓之情。夫百姓者,陛下之赤子, 陛下宜令慈仁者视育之,如保傅焉,如乳哺焉,如师之教导焉。故人之于上也,恭 之如神明,爱之如父母。今或不然,陛下亲近贵幸,分曹建署,补除卒吏,召致宾 客,因其货贿,假以声势;大者统籓方,小者为守牧,居上无清惠之政而有饕餮之 害,居下无忠诚之节而有奸欺之罪。故人之于上也,畏之如豺狼,恶之如仇敌。今 海内困穷,处处流散,饥者不得食,寒者不得衣,鳏寡孤独不得存,老幼疾病不得 养,加以国权兵柄颛于左右,贪臣聚敛以固宠,奸吏因缘而弄法,冤痛之声,上达 于九天,下入于九泉,鬼神为之怨怒,阴阳为之愆错。君门万重,不得告诉,士人 无所归化,百姓无所归命。官乱人贫,盗贼并起,土崩之势,忧在旦夕。即不幸因 之以病疠,继之以凶荒,陈胜、吴广不独起于秦,赤眉、黄巾不独生于汉,臣所以 为陛下发愤扼腕、痛心泣血也。如此则百姓有涂炭之苦,陛下何繇而知之乎?陛下 有子惠之心,百姓安得而信之乎?使陛下行有所未孚,心有所未达,固其然也。臣 闻汉元帝即位之初,更制七十余事,其心甚诚,其称甚美。然纪纲日紊,国祚日衰, 奸宄日强,黎元日困,繇不能择贤明而任之,失其操柄也。自陛下即位,忧勤兆庶, 屡降德音,四海之内,莫不抗首而长息,自喜复生于死亡之中也。伏惟陛下慎终如 始,以塞四方之望。诚能揭国柄以归于相,持兵柄以归于将,去贪臣聚敛之政,除 奸吏因缘之害,惟忠贤是近,惟正直是用,内宠便僻无所听焉。选清慎之官,择仁 惠之长,敏之以利,煦之以和,教之以孝慈,导之以德义,去耳目之塞,通上下之 情,俾万国欢康,兆庶苏息,即心无不达,而行无不孚矣。
chén qián suǒ wèi" yù rén zhī huà yě, zài xiū jǐ yǐ xiān zhī", chén wén dé yǐ xiū jǐ, jiào yǐ dǎo rén. xiū zhī yě, zé rén bù quàn ér zì lì dǎo zhī yě, zé rén bù jiào ér lǜ cóng. jūn zǐ yù zhèng zhī bì xíng yě, gù yǐ shēn xiān zhī yù rén zhī cóng huà yě, gù yǐ dào yù zhī. jīn bì xià xiān zhī yǐ shēn ér zhèng wèi bì xíng, yù zhī yǐ dào ér rén wèi cóng huà, qǐ lì jiào zhī zhǐ wèi jǐn qí fāng xié? fū lì jiào zhī fāng, zài hu jūn yǐ míng zhì zhī, chén yǐ zhōng xíng zhī. jūn yǐ zhī rén wéi míng, chén yǐ zhèng shí wéi zhōng. zhī rén zài rèn xián ér qù xié, zhèng shí zé gù běn ér shǒu fǎ. xián bù rèn zé zhòng shǎng bù zú yǐ quàn shàn, xié bù qù zé yán xíng bù zú yǐ jìn fēi, běn bù gù zé rén liú, fǎ bù shǒu zé zhèng sàn, ér yù jiào zhī bì zhì, huà zhī bì xíng, bù kě de yě. bì xià néng chì jiān xié ér bù sī qí zuǒ yòu, jǔ xián zhèng ér bù yí qí shū yuǎn, zé huà jiā cháo tíng yǐ. ài rén ér dūn běn, fēn zhí ér fèng fǎ, xiū qí shēn yǐ jí qí rén, shǐ yú zhōng ér chéng yú wài, zé huà xíng tiān xià yǐ.
臣前所谓“欲人之化也,在脩己以先之”,臣闻德以脩己,教以导人。脩之也, 则人不劝而自立;导之也,则人不教而率从。君子欲政之必行也,故以身先之;欲 人之从化也,故以道御之。今陛下先之以身而政未必行,御之以道而人未从化,岂 立教之旨未尽其方邪?夫立教之方,在乎君以明制之,臣以忠行之。君以知人为明, 臣以正时为忠。知人在任贤而去邪,正时则固本而守法。贤不任则重赏不足以劝善, 邪不去则严刑不足以禁非,本不固则人流,法不守则政散,而欲教之必至,化之必 行,不可得也。陛下能斥奸邪而不私其左右,举贤正而不遗其疏远,则化浃朝廷矣。 爱人而敦本,分职而奉法,脩其身以及其人,始于中而成于外,则化行天下矣。
chén qián suǒ wèi" yù qì zhī hé yě, zài suì qí xìng yǐ dǎo zhī" zhě, dāng nà rén yú rén shòu yě. fū yù rén zhī rén shòu yě, zài lì zhì dù, xiū jiào huà. fū zhì dù lì zé cái yòng shěng, cái yòng shěng zé fù liǎn qīng, fù liǎn qīng zé rén fù yǐ jiào huà xiū zé zhēng jìng xī, zhēng jìng xī zé xíng fá qīng, xíng fá qīng zé rén ān yǐ. jì fù yǐ, zé rén yì xīng yān jì ān yǐ, zé shòu kǎo zhì yān. rén yì zhī xīn gǎn yú xià, hé píng zhī qì yīng yú shàng, gù zāi hài bù zuò, xiū xiáng cún zhēn, sì fāng dǐ níng, wàn wù xián suì yǐ.
臣前所谓“欲气之和也,在遂其性以导之”者,当纳人于仁寿也。夫欲人之仁 寿也,在立制度,脩教化。夫制度立则财用省,财用省则赋敛轻,赋敛轻则人富矣; 教化脩则争竞息,争竞息则刑罚清,刑罚清则人安矣。既富矣,则仁义兴焉;既安 矣,则寿考至焉。仁义之心感于下,和平之气应于上,故灾害不作,休祥存臻,四 方底宁,万物咸遂矣。
chén qián suǒ wèi" jiù zāi hàn zài hu zhì jīng chéng" zhě. chén jǐn àn chūn qiū, lǔ xī gōng yī nián zhī zhōng, sān shū " bù yǔ" zhě, yǐ qí rén jūn yǒu xù rén zhī zhì yě wén gōng sān nián zhī zhōng, yī shū" bù yǔ" zhě, yǐ qí rén jūn wú mǐn rén zhī xīn yě. gù xī zhì chéng ér hàn bù hài wù, wén wú xù mǐn ér biàn zé chéng zāi. bì xià yǒu mǐn rén zhī zhì, zé wú chéng zāi zhī biàn yǐ.
臣前所谓“救灾旱在乎致精诚”者。臣谨按《春秋》,鲁僖公一年之中,三书 “不雨”者,以其人君有恤人之志也;文公三年之中,一书“不雨”者,以其人君 无闵人之心也。故僖致诚而旱不害物,文无恤闵而变则成灾。陛下有闵人之志,则 无成灾之变矣。
chén qián suǒ wèi" guǎng bō zhí zài hu shì shí lì" zhě. chén jǐn àn chūn qiū:" jūn rén zhě bì shí shì mín zhī suǒ qín. rén qín yú lì zé gōng zhù hǎn, rén qín yú cái zé gòng fù shǎo, rén qín yú shí zé bǎi shì fèi." jīn cái shí yǔ lì jiē qín yǐ, yuàn bì xià fèi bǎi shì zhī yòng, yǐ guǎng sān shí zhī wù, zé bō zhí bù qiān yǐ.
臣前所谓“广播殖在乎视食力”者。臣谨按《春秋》:“君人者必时视民之所 勤。人勤于力则功筑罕,人勤于财则贡赋少,人勤于食则百事废。”今财食与力皆 勤矣,愿陛下废百事之用,以广三时之务,则播植不愆矣。
chén qián suǒ wèi" guó lǐn hǎn xù, běn hū rǒng shí shàng fán" zhě. chén jǐn àn chūn qiū:" zāng sūn chén gào dí yú qí." chūn qiū jī qí wú jiǔ nián zhī xù, yī nián bù dēng ér bǎi xìng jī. chén yuàn chì yóu duò zhī rén yǐ dǔ gēng zhí, shěng bù jí zhī fèi yǐ shàn lí yuán, zé lǐn xù bù fá yǐ.
臣前所谓“国廪罕蓄,本乎冗食尚繁”者。臣谨按《春秋》:“臧孙辰告籴于 齐。”《春秋》讥其无九年之蓄,一年不登而百姓饥。臣愿斥游惰之人以笃耕殖, 省不急之费以赡黎元,则廪蓄不乏矣。
chén qián suǒ wèi" lì dào duō duān, běn hū xuǎn yòng shī dàng" zhě, yáo guó jiā qǔ rén bù jìn qí cái rèn rén bù míng qí yào gù yě. jīn bì xià zhī yòng rén yě, qiú qí shēng ér bù qiú qí shí, gù rén zhī qū jìn yě, wù qí mò ér bù wù qí běn. chén yuàn hé kǎo kè zhī shí, dìng qiān xù zhī zhì, zé duō duān zhī lì xī yǐ.
臣前所谓“吏道多端,本乎选用失当”者,繇国家取人不尽其材、任人不明其 要故也。今陛下之用人也,求其声而不求其实,故人之趋进也,务其末而不务其本。 臣愿核考课之实,定迁序之制,则多端之吏息矣。
chén qián suǒ wèi" háo huá yú jiǎn, yáo zhōng wài zhī fǎ shū" zhě, yǐ qí guān jìn bù yī yě. chén jǐn àn chūn qiū, qí huán gōng méng zhū hóu bù rì, ér kuí qiū zhī méng tè yǐ rì zhě, měi qí néng xuān míng tiān zǐ zhī jìn, lǜ fèng wáng guān zhī fǎ, gù chūn qiū bèi ér shū zhī. rán zé guān zhě, wǔ dì sān wáng zhī suǒ jiàn yě fǎ zhě, gāo zǔ tài zōng zhī suǒ zhì yě. fǎ yí huà yī, guān yí zhèng míng. jīn yòu fèn wài guān zhōng guān zhī yuán, lì nán sī běi sī zhī jú, huò fàn jìn yú nán zé wáng mìng yú běi, huò zhèng xíng yú wài zé pò lǜ yú zhōng, fǎ chū duō mén, rén wú suǒ cuò, yáo bīng nóng shì yì, ér zhōng wài fǎ shū yě. chén wén gǔ zhě yīn jǐng tián yǐ zhì jūn fù, jiān nóng shì yǐ xiū wǔ bèi, tí fēng yuē zú chéng zhī shù, mìng jiāng zài gōng qīng zhī liè, gù bīng nóng yī zhì, ér wén wǔ tóng fāng, yǐ bǎo yì bāng jiā, shì è luàn lüè. tài zōng zhì fǔ bīng tái shěng jūn wèi, wén wǔ cān zhǎng, xián suì zé tuó gōng lì sè, yǒu shì zé shì lěi hé gē, suǒ yǐ xiū fù gǔ zhì, bù fèi jiù wù. jīn zé bù rán. xià guān bù zhī bīng jí, zhǐ yú fèng cháo qǐng liù jūn bù zhǔ wǔ shì, zhǐ yú yǎng jiē xūn. jūn róng hé zhōng guān zhī zhèng, róng lǜ fù nèi chén zhī zhí. shǒu yī dài wǔ biàn, jí wén lì rú chóu chóu zú yī dǎo jūn mén, shì nóng fū rú cǎo jiè. móu bù zú yǐ jiǎn chú jiān xiōng, ér zhà zú yǐ yì yáng wēi fú yǒng bù zú yǐ zhèn wèi shè jì, ér bào zú yǐ qīn hài lǘ lǐ. jī xiè fān chén, gàn líng zǎi fǔ, huī liè wáng dù, gǔ luàn cháo jīng. zhāng wǔ fū zhī wēi, shàng yǐ zhì jūn fù jiǎ tiān zǐ zhī mìng, xià yǐ yù yīng háo. yǒu cáng jiān guān xìn zhī xīn, wú fú jié sǐ nàn zhī yì. qǐ xiān wáng jīng wén wěi wǔ zhī zhǐ xié! chén yuàn bì xià guàn wén wǔ zhī dào, jūn bīng nóng zhī gōng, zhèng guì jiàn zhī míng, yī zhōng wài zhī fǎ, hái jūn wèi zhī zhí, xiū shěng shǔ zhī guān jìn chóng zhēn guān zhī fēng, yuǎn fù chéng zhōu zhī zhì: zì bāng jī yǐ xíng xià guó, shǐ tiān zǐ ér dá zhū hóu, kě yǐ zhì huá jiān zhī qiáng, wú yú jiǎn zhī huàn yǐ.
臣前所谓“豪猾逾检,繇中外之法殊”者,以其官禁不一也。臣谨按《春秋》, 齐桓公盟诸侯不日,而葵丘之盟特以日者,美其能宣明天子之禁,率奉王官之法, 故《春秋》备而书之。然则官者,五帝、三王之所建也;法者,高祖、太宗之所制 也。法宜画一,官宜正名。今又分外官、中官之员,立南司、北司之局,或犯禁于 南则亡命于北,或正刑于外则破律于中,法出多门,人无所措,繇兵农势异,而中 外法殊也。臣闻古者因井田以制军赋,间农事以脩武备,提封约卒乘之数,命将在 公卿之列,故兵农一致,而文武同方,以保乂邦家,式遏乱略。太宗置府兵台省军 卫,文武参掌,闲岁则橐弓力穑,有事则释耒荷戈,所以脩复古制,不废旧物。今 则不然。夏官不知兵籍,止于奉朝请;六军不主武事,止于养阶勋。军容合中官之 政,戎律附内臣之职。首一戴武弁,疾文吏如仇雠;足一蹈军门,视农夫如草芥。 谋不足以翦除奸凶,而诈足以抑扬威福;勇不足以镇卫社稷,而暴足以侵害闾里。 羁绁籓臣,干陵宰辅,隳裂王度,汩乱朝经。张武夫之威,上以制君父;假天子之 命,下以御英豪。有藏奸观衅之心,无伏节死难之谊。岂先王经文纬武之旨邪!臣 愿陛下贯文武之道,均兵农之功,正贵贱之名,一中外之法,还军卫之职,脩省署 之官;近崇贞观之风,远复成周之制:自邦畿以刑下国,始天子而达诸侯,可以制 猾奸之强,无逾检之患矣。
chén qián suǒ wèi" shēng tú duò yè, yáo xué xiào zhī guān fèi" zhě, gài guó jiā guì qí lù, jiàn qí néng, xiān qí shì, hòu qí xíng, gù shù guān fá tōng jīng zhī xué, zhū shēng wú xiū yè zhī xīn yǐ.
臣前所谓“生徒惰业,繇学校之官废”者,盖国家贵其禄,贱其能,先其事, 后其行,故庶官乏通经之学,诸生无脩业之心矣。
chén qián suǒ wèi" liè jùn gàn jìn, yáo shòu rèn fēi rén" zhě, chén yǐ wéi cì shǐ zhī rèn, zhì luàn zhī gēn běn xì yān, cháo tíng zhī fǎ zhì zài yān, quán kě yǐ yù háo qiáng, ēn kě yǐ huì gū guǎ, qiáng kě yǐ yù jiān kòu, zhèng kě yǐ yí fēng sú. qí jiàng xiào céng gèng zhàn zhèn, jí gōng chén zǐ dì, qǐng suí yí chóu shǎng. gǒu wú zhì rén zhī shù zhě, bù dàng rèn cǐ guān, jí jué gàn jìn zhī huàn yǐ.
臣前所谓“列郡干禁,繇授任非人”者,臣以为刺史之任,治乱之根本系焉, 朝廷之法制在焉,权可以御豪强,恩可以惠孤寡,强可以御奸寇,政可以移风俗。 其将校曾更战阵,及功臣子弟,请随宜酬赏。苟无治人之术者,不当任此官,即绝 干禁之患矣。
chén qián suǒ wèi" bǎi gōng yín qiǎo, yáo zhì dù bù lì" zhě, chén qǐng yǐ guān wèi lù zhì zhì qí qì yòng chē fú, jìn yǐ jīn yín zhū yù, jǐn xiù diāo lòu. bù xù yú sī shì, zé wú dàng xīn zhī qiǎo yǐ.
臣前所谓“百工淫巧,繇制度不立”者,臣请以官位禄秩制其器用车服,禁以 金银珠玉,锦绣雕镂。不蓄于私室,则无荡心之巧矣。
chén qián suǒ wèi" biàn xiào yè" zhě, yáo kǎo yán yǐ xún xíng yě chén qián suǒ wèi" xíng yú chǐ gé" zhě, yáo dào dé ér qí lǐ yě chén qián suǒ wèi" niàn shēng guǎ ér shí zhòng, kě bà chì duò yóu" zhě, yǐ bèi yú qián yǐ. chén qián suǒ wèi " lìng fán ér zhì xiān, yào chá qí xíng fǒu" zhě, chén wén hào lìng zhě, zhì guó zhī jù yě. jūn shěn ér chū zhī, chén fèng ér xíng zhī, huò kuī yì zhǐ liú, zuì zài bù shè. jīn bì xià lìng fán ér zhì xiān, dé fēi chí zhī zhě yǒu suǒ bì qī hū?
臣前所谓“辨校叶”者,繇考言以询行也;臣前所谓“形于耻格”者,繇道德 而齐礼也;臣前所谓“念生寡而食众,可罢斥惰游”者,已备于前矣。臣前所谓 “令烦而治鲜,要察其行否”者,臣闻号令者,治国之具也。君审而出之,臣奉而 行之,或亏益止留,罪在不赦。今陛下令烦而治鲜,得非持之者有所蔽欺乎?
chén qián wèi" bó yán qún yàn, yuàn bì xià bì nà qí yán zào tíng dài wèn, zé xiǎo chén qí gǎn ài sǐ" zhě. xī cháo cuò wèi hàn xuē zhū hóu, fēi bù zhī huò zhī jiāng zhì, zhōng chén zhī xīn, zhuàng fū zhī jié, gǒu lì shè jì, sǐ wú huǐ yān. chén fēi bù zhī yán fā ér huò yīng, jì xíng ér shēn lù, gài tòng shè jì zhī wēi, āi shēng rén zhī huǐ, qǐ rěn gū xī shí jì, qiè bì xià yī mìng zhī chǒng zāi? xī lóng páng sǐ ér qǐ shāng, bǐ gàn sǐ ér qǐ zhōu, hán fēi sǐ ér qǐ hàn, chén fān sǐ ér qǐ wèi. jīn chén zhī lái yě, yǒu sī huò bù gǎn jiàn chén zhī yán, bì xià yòu wú yǐ chá chén zhī xīn, tuì bì lù yú quán chén zhī shǒu, chén xìng de cóng sì zǐ yóu yú dì xià, gù chén zhī yuàn yě. suǒ bù zhī shā chén zhě, chén sǐ zhī hòu, jiāng shú wèi qǐ zhī zāi!
臣前谓“博延群彦,愿陛下必纳其言;造廷待问,则小臣其敢爱死”者。昔晁 错为汉削诸侯,非不知祸之将至,忠臣之心,壮夫之节,苟利社稷,死无悔焉。臣 非不知言发而祸应,计行而身僇,盖痛社稷之危,哀生人之悔,岂忍姑息时忌,窃 陛下一命之宠哉?昔龙逄死而启商,比干死而启周,韩非死而启汉,陈蕃死而启魏。 今臣之来也,有司或不敢荐臣之言,陛下又无以察臣之心,退必戮于权臣之手,臣 幸得从四子游于地下,固臣之愿也。所不知杀臣者,臣死之后,将孰为启之哉!
zhì rú rén zhǔ zhī quē, zhèng jiào zhī cī, qián rì zhī bì, chén jì yán zhī yǐ. ruò nǎi liú xià tǔ zhī huì xiū jìn gǔ zhī zhì ér zhì hé píng zhě, zài bì xià xíng zhī ér yǐ. rán shàng zhī suǒ chén zhě, shí yǐ chén qīn chéng shèng wèn, gǎn bù tiáo duì. suī chén zhī yú, yǐ wéi wèi jí jiào huà zhī dà duān huáng wáng zhī yào dào. fú wéi bì xià shì tiān dì yǐ jiào rén gōng, fèng zōng miào yǐ jiào rén xiào, yǎng gāo nián yǐ jiào rén tì zhǎng, zì bǎi xìng yǐ jiào rén cí yòu, diào yuán qì yǐ xù yù, shàn dà hé yǐ rén shòu, kě yǐ xiāo yáo wú wéi, chuí gǒng chéng huà. zhì ruò niàn táo jūn zhī dào, zài zé zǎi xiàng yǐ rèn zhī, shǐ quán zào huà zhī bǐng niàn bǎo dìng zhī gōng, zài zé jiàng shuài yǐ rèn zhī, shǐ xiū kǔn wài zhī jì niàn bǎi dù zhī qiú zhèng, zài zé shù guān miàn rèn zhī, shǐ zhuān zhí yè zhī shǒu niàn bǎi xìng zhī yuàn tòng, zài zé liáng lì yǐ rèn zhī, shǐ míng huì yǎng zhī shù. zì rán yán zú yǐ wéi tiān xià jiào, dòng zú yǐ wéi tiān xià fǎ, rén zú yǐ quàn shàn, yì zú yǐ jìn fēi, yòu hé bì xiāo yī gàn shí, láo shén tì lǜ, rán hòu zhì zhì zāi!
至如人主之阙,政教之疵,前日之弊,臣既言之矣。若乃流下土之惠、脩近古 之治而致和平者,在陛下行之而已。然上之所陈者,实以臣亲承圣问,敢不条对。 虽臣之愚,以为未极教化之大端、皇王之要道。伏惟陛下事天地以教人恭,奉宗庙 以教人孝,养高年以教人悌长,字百姓以教人慈幼,调元气以煦育,扇大和以仁寿, 可以消摇无为,垂拱成化。至若念陶钧之道,在择宰相以任之,使权造化之柄;念 保定之功,在择将帅以任之,使脩阃外之寄;念百度之求正,在择庶官面任之,使 颛职业之守;念百姓之怨痛,在择良吏以任之,使明惠养之术。自然言足以为天下 教,动足以为天下法,仁足以劝善,义足以禁非,又何必宵衣旰食,劳神惕虑,然 后致治哉!
shì shí, dì cè guān zuǒ sàn qí cháng shì féng sù tài cháng shǎo qīng jiǎ sù kù bù láng zhōng páng yán jiàn fén duì jiē fú, yǐ wèi guò gǔ cháo dǒng, ér wèi zhōng guān zì yá, bù gǎn qǔ. shì rén dú qí cí, zhì gǎn gài liú tì zhě. jiàn guān yù shǐ jiāo zhāng lùn qí zhí.
是时,第策官左散骑常侍冯宿、太常少卿贾餗、库部郎中庞严见蕡对嗟伏,以 为过古晁、董,而畏中官眦睚,不敢取。士人读其辞,至感概流涕者。谏官御史交 章论其直。
yú shí, bèi xuǎn zhě èr shí yǒu sān rén, suǒ yán jiē rǒng chuò cháng wù, lèi dé yōu diào. hé nán fǔ cān jūn shì lǐ hé yuē: " fén zhú wǒ liú, wú yán qí hòu xié!" nǎi shàng shū yuē:" bì xià yù zhèng diàn qiú zhí yán, shǐ rén dé zì fèn. chén cái zhì nuò liè, bù néng zhì jīn gǔ shì fēi, shǐ bì xià wén wèi wén zhī yán, xíng wèi xíng zhī shì, hū hū nèi sī, kuì xiū shén míng. jīn fén suǒ duì, gǎn kōng yì jìn yán, zhì huáng wáng zhī chéng bài, bì xià suǒ fáng xián, shí zhèng zhī ān wēi, bù sī suǒ liào, yòu yǐn chūn qiū wèi jù, hàn wèi yǐ lái, wú yǔ fén bǐ. yǒu sī yǐ yán shè jié wǔ, bù gǎn wén. zì zhào shū xià, wàn kǒu jí jí, tàn qí chéng gěng, zhì yú chuí qì, wèi fén zhǐ qiè zuǒ yòu, wèi jìn chén xián nù, biàn xìng fēi cháng, cháo yě zhuì xī, chéng kǒng zhōng liáng dào qióng, gāng jì suì jué, jì hàn zhī luàn, fù xīng yú jīn. yǐ bì xià rén shèng, jìn chén gù wú hài zhōng liáng zhī móu yǐ zōng miào wēi yán, jìn chén gù wú sù bài wáng zhī huò. zhǐ shì qǔ yàn, hé jù zhí yán? qiě bì xià yǐ zhí yán zhào tiān xià shì, fén yǐ zhí yán fù bì xià suǒ wèn, suī jié bì róng, suī guò dāng jiǎng, shū yú shǐ cè, qiān gǔ guāng míng. shǐ wàn yǒu yī fén bù xìng sǐ, tiān xià bì yuē bì xià yīn shā dǎng zhí, jié chóu hǎi nèi, zhōng yì zhī shì, jiē dàn zhū yí, rén xīn yī yáo, wú yǐ zì jiě. kuàng chén suǒ duì, bù jí fén yuǎn shén, nèi huái kuì chǐ, zì wèi xián liáng, nài rén yán hé! qǐ huí chén suǒ shòu, yǐ jīng fén zhí. chén táo gǒu qiě zhī cán, cháo yǒu gōng zhèng zhī lù, bì xià miǎn tiān xià zhī yí, gù bù měi zāi!" dì bù nà. hé zì zi xuán, hòu lì hè zhōu cì shǐ.
于时,被选者二十有三人,所言皆冗龊常务,类得优调。河南府参军事李郃曰: “蕡逐我留,吾颜其厚邪!”乃上疏曰:“陛下御正殿求直言,使人得自奋。臣才 志懦劣,不能质今古是非,使陛下闻未闻之言,行未行之事,忽忽内思,愧羞神明。 今蕡所对,敢空臆尽言,至皇王之成败,陛下所防闲,时政之安危,不私所料,又 引《春秋》为据,汉、魏以来,无与蕡比。有司以言涉讦忤,不敢闻。自诏书下, 万口籍籍,叹其诚鲠,至于垂泣,谓蕡指切左右,畏近臣衔怒,变兴非常,朝野惴 息,诚恐忠良道穷,纲纪遂绝,季汉之乱,复兴于今。以陛下仁圣,近臣故无害忠 良之谋;以宗庙威严,近臣故无速败亡之祸。指事取验,何惧直言?且陛下以直言 召天下士,蕡以直言副陛下所问,虽讦必容,虽过当奖,书于史策,千古光明。使 万有一蕡不幸死,天下必曰陛下阴杀谠直,结雠海内,忠义之士,皆惮诛夷,人心 一摇,无以自解。况臣所对,不及蕡远甚,内怀愧耻,自谓贤良,奈人言何!乞回 臣所授,以旌蕡直。臣逃苟且之惭,朝有公正之路,陛下免天下之疑,顾不美哉!” 帝不纳。郃字子玄,后历贺州刺史。
fén duì hòu qī nián, yǒu gān lù zhī nán. líng hú chǔ niú sēng rú jié dù shān nán dōng xī dào, jiē biǎo fén mù fǔ, shòu mì shū láng, yǐ shī lǐ lǐ zhī. ér huàn rén shēn jí fén, wū yǐ zuì, biǎn liǔ zhōu sī hù cān jūn, zú.
蕡对后七年,有甘露之难。令狐楚、牛僧孺节度山南东西道,皆表蕡幕府,授 秘书郎,以师礼礼之。而宦人深嫉蕡,诬以罪,贬柳州司户参军,卒。
shǐ, dì gōng jiǎn qiú zhì, zhì chú xiōng rén, rán nuò ér bù ruì, chén xià wèi huò bù gǎn yán, gù fén duì jí chén jìn xiāng gōng shā yáng chù fù yǐ jiè dì, yòu yǐn hūn shì wú zǐ, yīn zàn dì jué. dì hòu yǔ sòng shēn xī móu zhū shǒu chéng bù kè, shǒu chéng fèi dì dì zhāng wáng ér chì shēn xī, dì yī wéi qí jiān, bù gǎn zhǔ yě. jiǎ sù yǔ wáng yá lǐ xùn shū yuán yú wèi zǎi xiàng, yǐ móu bài, jiē wèi zhōng guān yí qí zōng, ér huàn zhě yì héng, dì yǐ yōu bēng.
始,帝恭俭求治,志除凶人,然懦而不睿,臣下畏祸不敢言,故蕡对极陈晋襄 公杀阳处父以戒帝,又引阍弑吴子,阴赞帝决。帝后与宋申锡谋诛守澄不克,守澄 废帝弟漳王而斥申锡,帝依违其间,不敢主也。贾餗与王涯、李训、舒元舆位宰相, 以谋败,皆为中官夷其宗,而宦者益横,帝以忧崩。
jí zhāo zōng zhū hán quán huì děng, zuǒ shí yí luó gǔn shàng yán:" fén dāng tài hé shí, huàn guān shǐ chì, yīn zhí yán cè qǐng duó jué tǔ, fù sǎo chú zhī yì, suì lí qiǎn zhú, shēn sǐ yì tǔ, liù shí yú nián, zhèng rén yì fū qiè chǐ yǐn qì. bǐ bì xià yōu dōng nèi, xìng xī zhōu, wáng shì jǐ sàng. shǐ fén cè zǎo yòng, zé dù jiàn fáng méng, nì jié kě xiāo, níng yīn yōu duō nàn, yuǎn jí shèng shì yé! jīn tiān dì fǎn zhèng, wǎng pò fèn zì, yǒu wàng yú bì xià." dì gǎn wù, zèng fén zuǒ jiàn yì dài fū, fǎng zǐ sūn shòu yǐ guān yún.
及昭宗诛韩全诲等,左拾遗罗衮上言:“蕡当太和时,宦官始炽,因直言策请 夺爵土,复扫除之役,遂罹谴逐,身死异土,六十余年,正人义夫切齿饮泣。比陛 下幽东内,幸西州,王室几丧。使蕡策早用,则杜渐防萌,逆节可消,宁殷忧多难, 远及圣世耶!今天地反正,枉魄愤胔,有望于陛下。”帝感悟,赠蕡左谏议大夫, 访子孙授以官云。
zàn yuē: hàn wǔ dì sān cè dǒng zhòng shū, zhòng shū suǒ duì, chén tiān rén dà gài, huǎn ér bù qiè yě. fén yǔ zhū rú xié jìn, dú jī qiè huàn guān, rán yì tài shū zhí yǐ. jiè dì lòu yán, ér shēn sòng yǔ yú tíng, hé xié? qí hòu sòng shēn xī yǐ móu xiè biǎn, lǐ xùn yǐ jì bù zāng sǐ, huàn zhě suì qiáng, kě bù jiè zāi! yì fén zhī xián, dāng xiān yǐ zhōng jié shàng, hòu wèi dì móu tiān xià suǒ yǐ ān wēi zhě, shù qí shū huàn yé!
赞曰:汉武帝三策董仲舒,仲舒所对,陈天人大概,缓而不切也。蕡与诸儒偕 进,独讥切宦官,然亦太疏直矣。戒帝漏言,而身诵语于廷,何邪?其后宋申锡以 谋泄贬,李训以计不臧死,宦者遂强,可不戒哉!意蕡之贤,当先以忠结上,后为 帝谋天下所以安危者,庶其纾患耶!