wù yù, dōng dān wáng tū yù zi yě. tū yù bēn yú táng, wù yù liú bù cóng, hào yǒng kāng wáng. qì dān hǎo yǐn rén xuè, tū yù zuǒ yòu jī qiè, duō cì qí bì shǔn zhī, qí xiǎo guò zhé tiāo mù kuī zhuó, bù shèng qí dú. rán xǐ bīn kè, hǎo yǐn jiǔ, gōng huà, pō zhī shū. qí zì qì dān guī zhōng guó, zài shū shù qiān juǎn, shū mì shǐ zhào yán shòu měi jiǎ qí yì shū yī jīng, jiē zhōng guó suǒ wú zhě. míng zōng shí, zì huá zhōu cháo jīng shī, yáo lǐng wǔ xìn jūn jié dù shǐ, shí qí fèng, cì jiǎ dì yī qū, gōng nǚ shù rén. qì dān bīng zhù jìn yú tài yuán, táng fèi dì qiǎn huàn zhě qín jì mín huáng chéng shǐ lǐ yàn shēn shā tū yù yú qí dì. jìn gāo zǔ zhuī fēng tū yù wèi yàn wáng.
兀欲,东丹王突欲子也。突欲奔于唐,兀欲留不从,号永康王。契丹好饮人血, 突欲左右姬妾,多刺其臂吮之,其小过辄挑目、刲灼,不胜其毒。然喜宾客,好饮 酒,工画,颇知书。其自契丹归中国,载书数千卷,枢密使赵延寿每假其异书、医 经,皆中国所无者。明宗时,自滑州朝京师,遥领武信军节度使,食其俸,赐甲第 一区,宫女数人。契丹兵助晋于太原,唐废帝遣宦者秦继旻、皇城使李彦绅杀突欲 于其第。晋高祖追封突欲为燕王。
dé guāng miè jìn, wù yù cóng zhì jīng shī. dé guāng shā jì mín yàn shēn, jí qí jiā zī, xī yǐ cì wù yù. dé guāng sǐ luán chéng, wù yù yǔ zhào yán shòu jí zhū dà jiàng děng jù rù zhèn zhōu. yán shòu zì chēng quán zhī jūn guó shì, qiǎn rén qiú zhèn zhōu guǎn yào yú wù yù, wù yù bù yǔ. yán shòu zuǒ yòu yuē:" qì dān dà rén jù ér móu zhě xiōng xiōng, bì yǒu biàn, yí bèi zhī. jīn zhōng guó zhī bīng, yóu yǒu wàn rén, kě yǐ jī lǔ bù rán, shì bì bù chéng." yán shòu yóu yù bù jué. wù yù qī, yán shòu yǐ wéi mèi, wǔ yuè shuò dàn, wù yù zhào yán shòu jí zhāng lì lǐ sōng féng dào děng zhì jiǔ, jiǔ shù xíng, wù yù wèi yán shòu yuē:" mèi zì shàng guó lái, dāng yī jiàn zhī." yán shòu xīn rán yǔ wù yù jù rù. shí qǐng, wù yù chū zuò, xiào wèi lì děng yuē:" yàn wáng móu fǎn, suǒ zhī yǐ. zhū jūn kě wú lǜ yě." yòu yuē:" xiān dì zài biàn zhōu yǔ wǒ suàn zǐ yī jīng, xǔ wǒ zhī nán cháo jūn guó shì, zuó wén qǐn jí, wú yí mìng, yàn wáng ān dé zì shàn xié?" lì děng bà qù. wù yù zhào yán shòu tíng lì ér jí zhī, yán shòu bù néng duì. nǎi qiǎn rén jiān zhī, ér jí qí jiā zī. wù yù xuān dé guāng yí zhì yuē: " yǒng kāng wáng, dà shèng huáng dì zhī dí sūn, rén huáng wáng zhī zhǎng zǐ, kě yú zhōng jīng jí huáng dì wèi." zhōng jīng, qì dān wèi zhèn zhōu yě. qiǎn shǐ zhě gào āi yú zhū zhèn. xiāo hàn wén dé guāng sǐ, qì biàn zhōu ér běi, zhì zhèn zhōu, wù yù yǐ qù. hàn yǐ qí wéi zhāng lì zhái, zhí lì ér zé yuē:" rǔ jiào xiān dì wù yòng hú rén wéi jié dù shǐ, hé yě?" lì duì bù qū, hàn suǒ zhī. shì xī, lì zú.
德光灭晋,兀欲从至京师。德光杀继旻、彦绅,籍其家赀,悉以赐兀欲。德光 死栾城,兀欲与赵延寿及诸大将等俱入镇州。延寿自称权知军国事,遣人求镇州管 钥于兀欲,兀欲不与。延寿左右曰:“契丹大人聚而谋者汹汹,必有变,宜备之。 今中国之兵,犹有万人,可以击虏;不然,事必不成。”延寿犹豫不决。兀欲妻, 延寿以为妹,五月朔旦,兀欲召延寿及张砺、李崧、冯道等置酒,酒数行,兀欲谓 延寿曰:“妹自上国来,当一见之。”延寿欣然与兀欲俱入。食顷,兀欲出坐,笑 谓砺等曰:“燕王谋反,锁之矣。诸君可无虑也。”又曰:“先帝在汴州与我算子 一茎,许我知南朝军国事,昨闻寝疾,无遗命,燕王安得自擅邪?”砺等罢去。兀 欲召延寿廷立而诘之,延寿不能对。乃遣人监之,而籍其家赀。兀欲宣德光遗制曰: “永康王,大圣皇帝之嫡孙,人皇王之长子,可于中京即皇帝位。”中京,契丹谓 镇州也。遣使者告哀于诸镇。萧翰闻德光死,弃汴州而北,至镇州,兀欲已去。翰 以骑围张砺宅,执砺而责曰:“汝教先帝勿用胡人为节度使,何也?”砺对不屈, 翰锁之。是夕,砺卒。
wù yù wéi rén jùn wěi, yì gōng huà, néng yǐn jiǔ, hǎo lǐ shì, dé guāng cháng cì yǐ juàn shù qiān pǐ, wù yù sàn zhī, yī rì ér jǐn. wù yù yǐ lì, xiān qiǎn rén bào qí zǔ mǔ shù lǜ. shù lǜ nù yuē:" wǒ ér píng jìn qǔ tiān xià, yǒu dà gōng yè, qí zi zài wǒ cè zhě dāng lì, ér rén huáng wáng bèi wǒ guī zhōng guó, qí zi qǐ dé lì xié?" nǎi lǜ bīng nì wù yù, jiāng fèi zhī. wù yù liú qí jiāng má dá shǒu zhèn zhōu, jìn zhū jiàng xiāng suí dé guāng zài zhèn zhōu zhě jiē liú zhī ér qù. yǐ hàn lín xué shì xú tái fú lǐ hàn cóng xíng, yǔ qí zǔ mǔ shù lǜ xiāng jù yú shí qiáo. shù lǜ suǒ jiāng bīng duō wáng guī wù yù. wù yù nǎi yōu shù lǜ yú zǔ zhōu. zǔ zhōu, ā bǎo jī mù suǒ yě.
兀欲为人俊伟,亦工画,能饮酒,好礼士,德光尝赐以绢数千匹,兀欲散之, 一日而尽。兀欲已立,先遣人报其祖母述律。述律怒曰:“我兒平晋取天下,有大 功业,其子在我侧者当立,而人皇王背我归中国,其子岂得立邪?”乃率兵逆兀欲, 将废之。兀欲留其将麻答守镇州,晋诸将相随德光在镇州者皆留之而去。以翰林学 士徐台符、李汗从行,与其祖母述律相距于石桥。述律所将兵多亡归兀欲。兀欲乃 幽述律于祖州。祖州,阿保机墓所也。
shù lǜ wéi rén duō zhì ér rěn. ā bǎo jī sǐ, xī zhào cóng xíng dà jiàng děng qī, wèi yuē:" wǒ jīn wèi guǎ fù yǐ, rǔ děng qǐ yí yǒu fū." nǎi shā qí dà jiàng bǎi yú rén, yuē:" kě wǎng cóng xiān dì." zuǒ yòu yǒu guò zhě, duō sòng mù yè shān, shā yú ā bǎo jī mù duì zhōng, yuē:" wèi wǒ jiàn xiān dì yú dì xià." dà jiàng zhào sī wēn, běn zhōng guó rén yě, yǐ cái yǒng wèi ā bǎo jī suǒ chǒng, shù lǜ hòu yǐ shì nù zhī, shǐ sòng mù yè shān, sī wēn cí bù kěn xíng. shù lǜ yuē " ěr, xiān dì qīn xìn, ān dé bù wǎng jiàn zhī?" sī wēn duì yuē:" qīn mò rú hòu, hòu hé bù xíng?" shù lǜ yuē: " wǒ běn yù cóng xiān dì yú dì xià, yǐ zi yòu, guó zhōng duō gù, wèi néng yě. rán kě duàn wú yī bì yǐ sòng zhī." zuǒ yòu qiè jiàn zhī, nǎi duàn qí yī wàn, ér shì sī wēn bù shā. chū, dé guāng zhī jī jìn yě, shù lǜ cháng fēi zhī, yuē: " wú guó yòng yī hàn rén wéi zhǔ kě hū?" dé guāng yuē:" bù kě yě." shù lǜ yuē:" rán zé rǔ dé zhòng guó bù néng yǒu, hòu bì yǒu huò, huǐ wú jí yǐ." dé guāng sǐ, zài qí shī guī, shù lǜ bù kū ér fǔ qí shī yuē:" dài wǒ guó zhōng rén chù rú gù, rán hòu zàng rǔ." yǐ ér wù yù qiú zhī, hòu sǐ yú mù yè shān.
述律为人多智而忍。阿保机死,悉召从行大将等妻,谓曰:“我今为寡妇矣, 汝等岂宜有夫。”乃杀其大将百余人,曰:“可往从先帝。”左右有过者,多送木 叶山,杀于阿保机墓队中,曰:“为我见先帝于地下。”大将赵思温,本中国人也, 以材勇为阿保机所宠,述律后以事怒之,使送木叶山,思温辞不肯行。述律曰; “尔,先帝亲信,安得不往见之?”思温对曰:“亲莫如后,后何不行?”述律曰: “我本欲从先帝于地下,以子幼,国中多故,未能也。然可断吾一臂以送之。”左 右切谏之,乃断其一腕,而释思温不杀。初,德光之击晋也,述律常非之,曰: “吾国用一汉人为主可乎?”德光曰:“不可也。”述律曰:“然则汝得中国不能 有,后必有祸,悔无及矣。”德光死,载其尸归,述律不哭而抚其尸曰:“待我国 中人畜如故,然后葬汝。”已而兀欲囚之,后死于木叶山。
wù yù gēng míng ruǎn, hào tiān shòu huáng dì, gǎi yuán yuē tiān lù. shì suì bā yuè, zàng dé guāng yú mù yè shān, qiǎn rén zhì zhèn zhōu zhào féng dào hé níng děng huì zàng. shǐ zhě zhì zhèn zhōu, zhèn zhōu jūn luàn, dà jiàng bái zài róng děng zhú chū má dá. jù dìng zhōu, yǐ ér xī qí zhòng yǐ běi. má dá zhě, dé guāng zhī cóng dì yě. dé guāng miè jìn, yǐ wéi xíng zhōu jié dù shǐ, wù yù lì, mìng shǒu zhèn zhōu. má dá yóu kù nüè, duō lüè zhōng guó rén, bō miàn, jué mù, bá fā, duàn wàn ér shā zhī, chū rù cháng yǐ qián záo tiāo gē zhī jù zì suí, qǐn chù qián hòu guà rén gān jìng shǒu zú, yán xiào zì ruò, zhèn dìng zhī rén bù shèng qí dú. má dá yǐ qù, féng dào děng nǎi nán guī.
兀欲更名阮,号天授皇帝,改元曰天禄。是岁八月,葬德光于木叶山,遣人至 镇州召冯道、和凝等会葬。使者至镇州,镇州军乱,大将白再荣等逐出麻答。据定 州,已而悉其众以北。麻答者,德光之从弟也。德光灭晋,以为邢州节度使,兀欲 立,命守镇州。麻答尤酷虐,多略中国人,剥面,抉目,拔发,断腕而杀之,出入 常以钳凿挑割之具自随,寝处前后挂人肝、胫、手、足,言笑自若,镇、定之人不 胜其毒。麻答已去,冯道等乃南归。
hàn gān yòu yuán nián, wù yù lǜ wàn qí gōng xíng zhōu, xiàn nèi qiū. qì dān rù kòu, cháng yǐ mǎ sī wèi hòu. qí lái yě, mǎ bù sī míng, ér máo jǐ yè yǒu guāng, yòu yuè shí, lǔ zhòng jiē jù, yǐ wéi xiōng, suī pò nèi qiū, ér rén mǎ shāng sǐ zhě tài bàn. wù yù lì wǔ nián, huì zhū bù qiú zhǎng, fù móu rù kòu, zhū bù dà rén jiē bù yù, wù yù qiáng zhī. yàn wáng shù yà yǔ tài níng wáng ǒu lǐ sēng děng lǜ bīng shā wù yù yú dà shén diàn. dé guāng zǐ qí wáng shù lǜ wén luàn, zǒu nán shān. qì dān jī shā shù yà ǒu lǐ sēng, ér yíng shù lǜ yǐ lì.
汉乾祐元年,兀欲率万骑攻邢州,陷内丘。契丹入寇,常以马嘶为候。其来也, 马不嘶鸣,而矛戟夜有光,又月食,虏众皆惧,以为凶,虽破内丘,而人马伤死者 太半。兀欲立五年,会诸部酋长,复谋入寇,诸部大人皆不欲,兀欲强之。燕王述 轧与太宁王呕里僧等率兵杀兀欲于大神淀。德光子齐王述律闻乱,走南山。契丹击 杀述轧、呕里僧,而迎述律以立。
shù lǜ lì, gǎi yuán qìng lì, hào tiān shùn huáng dì, hòu gēng míng jǐng. shù lǜ yǒu jí, bù néng jìn fù rén, zuǒ yòu gěi shì, duō yǐ huàn zhě. rán tián liè hǎo yǐn jiǔ, bù xù guó shì, měi hān yǐn, zì yè zhì dàn, zhòu zé cháng shuì, guó rén wèi zhī" shuì wáng".
述律立,改元庆历,号天顺皇帝,后更名璟。述律有疾,不能近妇人,左右给 事,多以宦者。然畋猎好饮酒,不恤国事,每酣饮,自夜至旦,昼则常睡,国人谓 之“睡王”。
chū, wù yù cháng qiǎn shǐ pìn hàn, shǐ zhě zhì zhōng guó ér zhōu tài zǔ rù lì. tài zǔ fù qiǎn jiàng jūn zhū xiàn bào pìn, xiàn hái ér wù yù sǐ. shù lǜ lì, suì bù fù nán kòu. xiǎn dé liù nián xià, shì zōng běi fá, yǐ bǎo dà jūn jié dù shǐ tián jǐng xián wèi yū kǒu guān bù shǔ, yòu shén wǔ tǒng jūn lǐ hóng xìn wèi hé liú kǒu bù shǔ, qián fèng xiáng jié dù shǐ wáng yàn wèi yì jīn guān bù shǔ shì wèi qīn jūn mǎ bù dōu yú hòu hán tōng wèi lù lù dōu bù shǔ. shì zōng zì gān níng jūn yù lóng zhōu, lóu chuán zhàn jiàn, shǒu wěi shù shí lǐ, zhì yì jīn guān, jiàng qí shǒu jiāng, ér hé lù jiàn xiá, zhōu bù néng jìn, nǎi shě zhōu lù xíng. wǎ qiáo yū kǒu guān yíng mò zhōu shǒu jiāng, jiē yíng jiàng. fāng xià lìng jìn gōng yōu zhōu, shì zōng yù jí, nǎi zhì xióng zhōu yú wǎ qiáo guān bà zhōu yú yì jīn guān ér hái. zhōu shī xià sān guān yíng mò, bīng bù xuè rèn. shù lǜ wén zhī, wèi qí guó rén yuē:" cǐ běn hàn dì, jīn yǐ huán hàn, yòu hé xī yé?" shù lǜ hòu wèi páo zhě yīn qí zuì ér shā zhī.
初,兀欲常遣使聘汉,使者至中国而周太祖入立。太祖复遣将军硃宪报聘,宪 还而兀欲死。述律立,遂不复南寇。显德六年夏,世宗北伐,以保大军节度使田景 咸为淤口关部署,右神武统军李洪信为合流口部署,前凤翔节度使王晏为益津关部 署、侍卫亲军马步都虞候韩通为陆路都部署。世宗自乾宁军御龙舟,艛船战舰,首 尾数十里,至益津关,降其守将,而河路渐狭,舟不能进,乃舍舟陆行。瓦桥淤口 关、瀛莫州守将,皆迎降。方下令进攻幽州,世宗遇疾,乃置雄州于瓦桥关、霸州 于益津关而还。周师下三关、瀛、莫,兵不血刃。述律闻之,谓其国人曰:“此本 汉地,今以还汉,又何惜耶?”述律后为庖者因其醉而杀之。
wū hū! zì gǔ yí dí fú pàn, suī bù xì zhōng guó zhī shèng shuāi, ér zhōng guó zhī zhì yí dí, zé bì yīn qí qiáng ruò. yǔ dú zhōu rì lì, jiàn shì zōng qǔ yíng mò dìng sān guān, bīng bù xuè rèn, ér shǐ guān jī qí yǐ wáng zhě zhī shī, chí qiān lǐ ér xí rén, qīng wàn shèng zhī zhòng yú huán wěi zhī jiān, yǐ jiǎo xìng yī shèng. fū bīng fǎ, jué jī yīn shì, yǒu bù kě shī zhī shí. shì zōng nán píng huái diān, běi fá qì dān, chéng qí shèng wēi, jī qí hūn dài, shì tú jiàn zhōu shī zhī chū hé sù, ér bù zhī shù lǜ yǒu kě qǔ zhī jī yě. shì shí, shù lǜ yǐ wèi zhōu zhī suǒ qǔ, jiē hàn gù dì, bù zú gù yě. rán zé shí sì zhōu zhī gù dì, jiē kě zhǐ huī ér qǔ yǐ. bù xìng shì zōng yù jí, gōng zhì bù jiù. rán yíng mò sān guān, suì dé fù wèi zhōng guó zhī rén, ér shí sì zhōu zhī sú, zhì jīn xiàn yú yí dí. bǐ qí wèi zhì qǐ bù kě xī, ér qí gōng bù yì zhuàng zāi! fū bīng zhī biàn huà qū shēn, qǐ qū qū shǒu cháng tán zhě suǒ kě shí yě!
呜呼!自古夷狄服叛,虽不系中国之盛衰,而中国之制夷狄,则必因其强弱。 予读周《日历》,见世宗取瀛、莫、定三关,兵不血刃,而史官讥其以王者之师, 驰千里而袭人,轻万乘之重于萑苇之间,以侥倖一胜。夫兵法,决机因势,有不可 失之时。世宗南平淮甸,北伐契丹,乘其胜威,击其昏殆,世徒见周师之出何速, 而不知述律有可取之机也。是时,述律以谓周之所取,皆汉故地,不足顾也。然则 十四州之故地,皆可指麾而取矣。不幸世宗遇疾,功志不就。然瀛、莫、三关,遂 得复为中国之人,而十四州之俗,至今陷于夷狄。彼其为志岂不可惜,而其功不亦 壮哉!夫兵之变化屈伸,岂区区守常谈者所可识也!
chū, xiāo hàn wén dé guāng sǐ, běi guī, yǒu tóng zhōu hé yáng xiàn lìng hú jiào wèi hàn zhǎng shū jì, suí rù qì dān. ér hàn qī zhēng shí, gào hàn móu fǎn, hàn jiàn shā, jiào wú suǒ yī, jū lǔ zhōng qī nián. dāng zhōu guǎng shùn sān nián, wáng guī zhōng guó, lüè néng dào qí suǒ jiàn. yún:" zì yōu zhōu xī běi rù jū yōng guān, míng rì, yòu xī běi rù shí mén guān, guān lù yá xiá, yī fū kě yǐ dāng bǎi, cǐ zhōng guó kòng è qì dān zhī xiǎn yě. yòu sān rì, zhì kè hán zhōu, nán wàng wǔ tái shān, qí yī fēng zuì gāo zhě, dōng tái yě. yòu sān rì, zhì xīn wǔ zhōu, xī běi xíng wǔ shí lǐ yǒu jī míng shān, yún táng tài zōng běi fá wén jī míng yú cǐ, yīn yǐ míng shān. míng rì, rù yǒng dìng guān, cǐ táng gù guān yě. yòu sì rì, zhì guī huà zhōu. yòu sān rì, dēng tiān lǐng, lǐng dōng xī lián gèn, yǒu lù běi xià, sì gù míng rán, huáng yún bái cǎo, bù kě qióng jí. qì dān wèi jiào yuē: ' cǐ cí xiāng lǐng yě, kě yī nán wàng ér wèi yǒng jué.' tóng háng zhě jiē tòng kū, wǎng wǎng jué ér fù sū. yòu xíng sān sì rì, zhì hēi yú lín, shí qī yuè, hán rú shēn dōng. yòu míng rì, rù xié gǔ, gǔ zhǎng wǔ shí lǐ, gāo yá jùn gǔ, yǎng bú jiàn rì, ér hán yóu shén. yǐ chū gǔ, dé píng dì, qì shāo wēn. yòu xíng èr rì, dù huáng shuǐ. yòu míng rì, dù hēi shuǐ. yòu èr rì, zhì tāng chéng diàn, dì qì zuì wēn, qì dān ruò dà hán, zé jiù wēn yú cǐ. qí shuǐ quán qīng lěng, cǎo ruǎn rú rōng, kě jiè yǐ qǐn. ér duō yì huā, jì qí èr zhǒng: yī yuē hàn jīn, dà rú zhǎng, jīn sè shuò rén yī yuē qīng náng, rú zhōng guó jīn dēng, ér sè lèi lán kě ài. yòu èr rì, zhì yí kūn zhōu, dù shè xiāng hé. zì yōu zhōu zhì cǐ wú lǐ hòu, qí suǒ xiàng bù zhī wèi nán běi. yòu èr rì, zhì chì yá. hàn yǔ wù yù xiāng jí, suì jí shù lǜ zhàn yú shā hé. shù lǜ bīng bài ér běi, wù yù zhuī zhì dú shù dù, suì qiú shù lǜ yú pū mǎ shān. yòu xíng sān rì, suì zhì shàng jīng, suǒ wèi xī lóu yě. xī lóu yǒu yì wū shì sì, jiāo yì wú qián ér yòng bù. yǒu líng jǐn zhū gōng zuò huàn zhě hàn lín jì shù jiào fāng jiǎo dǐ xiù cái sēng ní dào shì děng, jiē zhōng guó rén, ér bìng fén yōu jì zhī rén yóu duō. zì shàng jīng dōng qù sì shí lǐ, zhì zhēn zhū zhài, shǐ shí cài. míng rì, dōng xíng, dì shì jiàn gāo, xī wàng píng dì sōng lín yù rán shù shí lǐ. suì rù píng chuān, duō cǎo mù, shǐ shí xī guā, yún qì dān pò huí hé dé cǐ zhǒng, yǐ niú fèn fù péng ér zhǒng, dà rú zhōng guó dōng guā ér wèi gān. yòu dōng xíng, zhì niǎo tán, shǐ yǒu liǔ, ér shuǐ cǎo fēng měi, yǒu xī jī cǎo yóu měi, ér běn dà, mǎ shí bù guò shí běn ér bǎo. zì niǎo tán rù dà shān, xíng shí yú rì ér chū, guò yī dà lín, zhǎng èr sān lǐ, jiē wú tí, zhī yè yǒu máng cì rú jiàn yǔ, qí dì jiē wú cǎo. wù yù shí zhuō zhàng yú cǐ, huì zhū bù rén zàng dé guāng. zì cǐ xī nán xíng, rì liù shí lǐ, xíng qī rì, zhì dà shān mén, liǎng gāo shān xiāng qù yī lǐ, ér cháng sōng fēng cǎo, zhēn qín yě huì, yǒu wū shì bēi shí, yuē:' líng suǒ yě.' wù yù rù jì, zhū bù dà rén wéi zhí jì qì zhě dé rù. rù ér mén hé. míng rì kāi mén, yuē' pāo zhǎn', lǐ bì. wèn qí lǐ, jiē mì bù kěn yán." jiào suǒ mù jiàn qiú shù lǜ zàng dé guāng děng shì, yǔ zhōng guó suǒ jì chā yì.
初,萧翰闻德光死,北归,有同州郃阳县令胡峤为翰掌书记,随入契丹。而翰 妻争石,告翰谋反,翰见杀,峤无所依,居虏中七年。当周广顺三年,亡归中国, 略能道其所见。云:“自幽州西北入居庸关,明日,又西北入石门关,关路崖狭, 一夫可以当百,此中国控扼契丹之险也。又三日,至可汗州,南望五台山,其一峰 最高者,东台也。又三日,至新武州,西北行五十里有鸡鸣山,云唐太宗北伐闻鸡 鸣于此,因以名山。明日,入永定关,此唐故关也。又四日,至归化州。又三日, 登天岭,岭东西连亘,有路北下,四顾冥然,黄云白草,不可穷极。契丹谓峤曰: ‘此辞乡岭也,可一南望而为永诀。’同行者皆恸哭,往往绝而复苏。又行三四日, 至黑榆林,时七月,寒如深冬。又明日,入斜谷,谷长五十里,高崖峻谷,仰不见 日,而寒尤甚。已出谷,得平地,气稍温。又行二日,渡湟水。又明日,渡黑水。 又二日,至汤城淀,地气最温,契丹若大寒,则就温于此。其水泉清冷,草软如茸, 可藉以寝。而多异花,记其二种:一曰旱金,大如掌,金色烁人;一曰青囊,如中 国金灯,而色类蓝可爱。又二日,至仪坤州,渡麝香河。自幽州至此无里候,其所 向不知为南北。又二日,至赤崖。翰与兀欲相及,遂及述律战于沙河。述律兵败而 北,兀欲追至独树渡,遂囚述律于扑马山。又行三日,遂至上京,所谓西楼也。西 楼有邑屋市肆,交易无钱而用布。有绫锦诸工作、宦者、翰林、伎术、教坊、角牴、 秀才、僧、尼、道士等,皆中国人,而并、汾、幽、蓟之人尤多。自上京东去四十 里,至真珠寨,始食菜。明日,东行,地势渐高,西望平地松林郁然数十里。遂入 平川,多草木,始食西瓜,云契丹破回纥得此种,以牛粪覆棚而种,大如中国冬瓜 而味甘。又东行,至褭潭,始有柳,而水草丰美,有息鸡草尤美,而本大,马食不 过十本而饱。自褭潭入大山,行十余日而出,过一大林,长二三里,皆芜荑,枝叶 有芒刺如箭羽,其地皆无草。兀欲时卓帐于此,会诸部人葬德光。自此西南行,日 六十里,行七日,至大山门,两高山相去一里,而长松丰草,珍禽野卉,有屋室碑 石,曰:‘陵所也。’兀欲入祭,诸部大人惟执祭器者得入。入而门阖。明日开门, 曰‘抛盏’,礼毕。问其礼,皆秘不肯言。”峤所目见囚述律、葬德光等事,与中 国所记差异。
yǐ ér hàn dé zuì bèi suǒ, jiào yǔ bù qǔ dōng zhī fú zhōu. fú zhōu, hàn suǒ zhì yě. jiào děng dōng xíng, guò yī shān, míng shí sān shān, yún cǐ xī nán qù yōu zhōu èr qiān lǐ. yòu dōng xíng, shù rì, guò wèi zhōu, yǒu jū rén sān shí yú jiā, gài qì dān suǒ lǔ zhōng guó wèi zhōu rén, zhù chéng ér jū zhī. jiào zhì fú zhōu ér qì dān duō lián jiào, jiào qí táo guī, jiào yīn dé qí zhū guó zhǒng lèi yuǎn jìn. yún:" jù qì dān guó dōng zhì yú hǎi, yǒu tiě diān, qí zú yě jū pí zhàng, ér rén gāng yǒng. qí dì shǎo cǎo mù, shuǐ xián zhuó, sè rú xuè, chéng zhī jiǔ ér hòu kě yǐn. yòu dōng, nǚ zhēn, shàn shè, duō niú lù yě gǒu. qí rén wú dìng jū, xíng yǐ niú fù wù, yù yǔ zé zhāng gé wèi wū. cháng zuò lù míng, hū lù ér shè zhī, shí qí shēng ròu. néng niàng mí wèi jiǔ, zuì zé fù zhī ér shuì, xǐng ér hòu jiě, bù rán, zé shā rén. yòu dōng nán, bó hǎi, yòu dōng, liáo guó, jiē yǔ qì dān lüè tóng. qí nán hǎi qǔ, yǒu yú yán zhī lì. yòu nán, xī, yǔ qì dān lüè tóng, ér rén hǎo shā lù. yòu nán zhì yú yú guān yǐ, xī nán zhì rú zhōu, jiē gù hàn dì. xī zé tū jué huí hé. xī běi zhì yù jué lǜ, qí rén zhǎng dà, máo tóu, qiú zhǎng quán qí fā, shèng yǐ zǐ náng. dì kǔ hán, shuǐ chū dà yú, qì dān yǎng shí. yòu duō hēi bái huáng diāo shǔ pí, běi fāng zhū guó jiē yǎng zú. qí rén zuì yǒng, lín guó bù gǎn qīn. yòu qí xī, xiá jiá, yòu qí běi, chán yú tū jué, jiē yǔ yù jué lǜ lüè tóng. yòu běi, hēi chē zi, shàn zuò chē zhàng, qí rén zhī xiào yì, dì pín wú suǒ chǎn. yún qì dān zhī xiān, cháng yì huí hé, hòu bèi zhī zǒu hēi chē zi, shǐ xué zuò chē zhàng. yòu běi, niú tí tū jué, rén shēn niú zú, qí dì yóu hán, shuǐ yuē hù hé, xià qiū bīng hòu èr chǐ, chūn dōng bīng chè dǐ, cháng shāo qì xiāo bīng nǎi dé yǐn. dōng běi, zhì wà jié zi, qí rén máo shǒu, pī bù wèi yī, bù ān ér qí, dà gōng zhǎng jiàn, yóu shàn shè, yù rén zhé shā ér shēng shí qí ròu, qì dān děng guó jiē wèi zhī. qì dān wǔ qí yù yī wà jié zi, zé jiē sàn zǒu. qí guó sān miàn jiē shì wéi, yī yuē shì wéi, èr yuē huáng tóu shì wéi, sān yuē shòu shì wéi. qí dì duō tóng tiě jīn yín, qí rén gōng qiǎo, tóng tiě zhū qì jiē jīng hǎo, shàn zhī máo jǐn. dì yóu hán, mǎ nì zhì dì chéng bīng duī. yòu běi, gǒu guó, rén shēn gǒu shǒu, cháng máo bù yī, shǒu bǔ měng shòu, yǔ wèi quǎn háo, qí qī jiē rén, néng hàn yǔ, shēng nán wèi gǒu, nǚ wéi rén, zì xiāng hūn jià, xué jū shí shēng, ér qī nǚ rén shí. yún cháng yǒu zhōng guó rén zhì qí guó, qí qī lián zhī shǐ táo guī, yǔ qí zhù shí yú zhǐ, jiào qí měi zǒu shí yú lǐ yí yī zhù, gǒu fū zhuī zhī, jiàn qí jiā wù, bì xián ér guī, zé bù néng zhuī yǐ." qí shuō rú cǐ. yòu yuē:" qì dān cháng xuǎn bǎi lǐ mǎ èr shí pǐ, qiǎn shí rén jī gàn shí shǎo běi xíng, qióng qí suǒ jiàn. qí rén zì hēi chē zi, lì niú tí guó yǐ běi, xíng yī nián, jīng sì shí sān chéng, jū rén duō yǐ mù pí wèi wū, qí yǔ yán wú yì zhě, bù zhī qí guó dì shān chuān bù zú míng hào. qí dì qì, yù píng dì zé wēn hé, shān lín zé hán liè. zhì sān shí sān chéng, dé yī rén, néng tiě diān yǔ, qí yán pō kě jiě, yún dì míng xié lì wū yú xié yàn. yún' zì cǐ yǐ běi, lóng shé měng shòu chī mèi qún xíng, bù kě wǎng yǐ'. qí rén nǎi hái. cǐ běi huāng zhī jí yě."
已而翰得罪被锁,峤与部曲东之福州。福州,翰所治也。峤等东行,过一山, 名十三山,云此西南去幽州二千里。又东行,数日,过卫州,有居人三十余家,盖 契丹所虏中国卫州人,筑城而居之。峤至福州而契丹多怜峤,教其逃归,峤因得其 诸国种类远近。云:“距契丹国东至于海,有铁甸,其族野居皮帐,而人刚勇。其 地少草木,水咸浊,色如血,澄之久而后可饮。又东,女真,善射,多牛、鹿、野 狗。其人无定居,行以牛负物,遇雨则张革为屋。常作鹿鸣,呼鹿而射之,食其生 肉。能酿糜为酒,醉则缚之而睡,醒而后解,不然,则杀人。又东南,渤海,又东, 辽国,皆与契丹略同。其南海曲,有鱼盐之利。又南,奚,与契丹略同,而人好杀 戮。又南至于榆关矣,西南至儒州,皆故汉地。西则突厥、回纥。西北至妪厥律, 其人长大,髦头,酋长全其发,盛以紫囊。地苦寒,水出大鱼,契丹仰食。又多黑、 白、黄貂鼠皮,北方诸国皆仰足。其人最勇,邻国不敢侵。又其西,辖戛,又其北, 单于突厥,皆与妪厥律略同。又北,黑车子,善作车帐,其人知孝义,地贫无所产。 云契丹之先,常役回纥,后背之走黑车子,始学作车帐。又北,牛蹄突厥,人身牛 足,其地尤寒,水曰瓠河,夏秋冰厚二尺,春冬冰彻底,常烧器销冰乃得饮。东北, 至韈劫子,其人髦首,披布为衣,不鞍而骑,大弓长箭,尤善射,遇人辄杀而生食 其肉,契丹等国皆畏之。契丹五骑遇一韈劫子,则皆散走。其国三面皆室韦,一曰 室韦,二曰黄头室韦,三曰兽室韦。其地多铜、铁、金、银,其人工巧,铜铁诸器 皆精好,善织毛锦。地尤寒,马溺至地成冰堆。又北,狗国,人身狗首,长毛不衣, 手捕猛兽,语为犬嗥,其妻皆人,能汉语,生男为狗,女为人,自相婚嫁,穴居食 生,而妻女人食。云尝有中国人至其国,其妻怜之使逃归,与其箸十余只,教其每 走十余里遗一箸,狗夫追之,见其家物,必衔而归,则不能追矣。”其说如此。又 曰:“契丹尝选百里马二十匹,遣十人赍干饣少北行,穷其所见。其人自黑车子, 历牛蹄国以北,行一年,经四十三城,居人多以木皮为屋,其语言无译者,不知其 国地、山川、部族、名号。其地气,遇平地则温和,山林则寒冽。至三十三城,得 一人,能铁甸语,其言颇可解,云地名颉利乌于邪堰。云‘自此以北,龙蛇猛兽、 魑魅群行,不可往矣’。其人乃还。此北荒之极也。”
qì dān wèi jiào yuē:" yí dí zhī rén qǐ néng shèng zhōng guó? rán jìn suǒ yǐ bài zhě, zhǔ àn ér chén bù zhōng." yīn jù dào zhū guó shì, yuē:" zi guī xī yǐ yǔ hàn rén, shǐ hàn rén nǔ lì shì qí zhǔ, wú wéi yí dí suǒ lǔ, wú guó fēi rén jìng yě." jiào guī, lù yǐ wéi xiàn lǔ jì yún.
契丹谓峤曰:“夷狄之人岂能胜中国?然晋所以败者,主暗而臣不忠。”因具 道诸国事,曰:“子归悉以语汉人,使汉人努力事其主,无为夷狄所虏,吾国非人 境也。”峤归,录以为《陷虏记》云。
qì dān nián hào, zhū jiā suǒ jì, chuǎn miù fēi yī, mò kě kǎo zhèng, wéi cháng jiàn yú zhōng guó zhě kě jù yě. jù yē lǜ dé guāng lì jìn gāo zǔ cè wén yún:" wéi tiān xiǎn jiǔ nián, suì cì bǐng shēn." shì suì nǎi jìn tiān fú yuán nián, tuī ér shàng zhī, dé táng tiān chéng sān nián wù zǐ wèi tiān xiǎn yuán nián. àn qì dān fù lù, dé guāng yǔ táng míng zōng tóng nián ér lì, lì sān nián gǎi yuán tiān xiǎn, yǔ cǐ zhèng hé yǐ. yòu jù kāi yùn sì nián dé guāng miè jìn rù biàn, sì shè, chēng huì tóng shí nián. tuī ér shàng zhī, dé tiān fú sān nián wèi huì tóng yuán nián, shì tiān xiǎn jǐn shí nián, ér shí yī nián gǎi wéi huì tóng yǐ. wéi cǐ èr zhě, qí jù shén míng. yú jiē bù zú kǎo yě. fù lù suǒ zài yí dí nián hào, duō lüè bù shū, gài wú suǒ yòng, gù bù bì bèi yě.
契丹年号,诸家所记,舛谬非一,莫可考正,惟尝见于中国者可据也。据耶律 德光《立晋高祖册文》云:“惟天显九年,岁次丙申。”是岁乃晋天福元年,推而 上之,得唐天成三年戊子为天显元年。按《契丹附录》,德光与唐明宗同年而立, 立三年改元天显,与此正合矣。又据开运四年德光灭晋入汴,肆赦,称会同十年。 推而上之,得天福三年为会同元年,是天显尽十年,而十一年改为会同矣。惟此二 者,其据甚明。余皆不足考也。《附录》所载夷狄年号,多略不书,盖无所用,故 不必备也。